2/32 (2013) ISSN 1505-6872

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/PCh.2013.029

Jan Czechowski*
Krakw

Kalos kagathos, czyli owartociach osobowych

wsporcie
Pikno idobro s podstaw wychowania przez sport ideaem, wedug
ktrego czowiek moe wypracowa wsobie respektowanie obowizujcych
zasad, panowanie nad sob, roztropno, wytrwao iodwag. Sportowcy
(zawodowi iamatorzy) winni pracowa jak to si powszechnie przyjmuje
nad swym ciaem, ale nie powinni zaniedbywa rozwoju wzakresie wasnej moralnoci. Tytuowe pikno idobro cz si jako harmonijna cao
wosobie ludzkiej. Moralno czowieka, jego szlachetno igodny sposb
bycia staj si niewtpliwie zatem pikne i pocigajce, stanowic jednoczenie przykad do naladowania dla tych, ktrzy trafnie odczytaj sens
takiego postpowania. Szczeglna odpowiedzialno bycia przykadem dla
innych ciy na ludziach sportu, ktrych czsto podziwia i oklaskuje szeroka publiczno. W aktywnoci sportowej moemy wic doszukiwa si
sposobu osigania irealizowania wspomnianych cnt. Coubertinowskie idee
olimpizmu dobrze koresponduj zowym ideaem wychowania. Wrd nich
wymienia si takie wartoci osoby ludzkiej, jak: rozwj fizyczny iduchowy
sportowca, uczciwo, ch stawania si dziki systematycznej pracy
lepszym, bycie tolerancyjnym (szanowanie drugich), rwno ludzi.
Zgodnie z Schelerowskim porzdkiem wartoci przyporzdkowa
moemy sportowcom i ludziom sportu znamienne dla kalokagatii jakoci:
przyjemno, rado ycia, sia fizyczna, sprawno i sprysto ciaa,
harmonia, pokj, honor, uczciwo, ycie pene wrae. Zgadzaj si one
Dr Jan Czechowski jest adiunktem wZakadzie Pedagogiki, wInstytucie Nauk Spoecznych Akademii Wychowania Fizycznego im. B. Czecha wKrakowie.
*

Paedagogia_2_32_2013.indb 131

2014-05-07 10:35:16

132

Jan Czechowski

wwikszoci zgwn przesank olimpizmu, mianowicie zasad fair play,

ktra odwouje si do podmiotowych interakcji opartych na wolnym wyborze iwaciwym systemie wartoci.
Pikno cielesnoci, zdrowie wkontekcie dobra
Zdrowie, sprawno, uroda, pikno przedstawione s wpracy Zbigniewa Dziubiskiego jako pewien kierunek icel wsporcie. Niewtpliwie jednak ten sam ruch fizyczny (wramach na przykad sportu masowego) podejmowany bez umiaru czsto szkodzi zdrowiu iprzyczynia si do nieszcz.
Rozwaajc samo pojcie pikna (kalos) jako celu aktywnej cielesnoci,
Jzef Lipiec1 wskazuje na trzy gwne paszczyzny jego przejaww: 1. pikno indywidualnej postaci czowieka, 2. pikno jego akcji (harmonii, ruchu),
3. pikno wydarzenia sportowego (meczu, turnieju, spektaklu). Elementy te
take zdaj si piknie wstrukturze piknej caoci. Obecna wsporcie warto, jak jest cielesno czowieka, mocno wie si ztakimi wartociami
osoby, jak: zdrowie, penia iszczcie ycia, estetyka ciaa, wartoci etyczne
regulacje waksjosferze (prawne, obyczajowe, religijne)2.
Praca Zbigniewa Dziubiskiego ukazuje take interesujc zpunktu widzenia podjtego tematu prawd, i ciao, bdce wartoci kadej osoby,
wsporcie przybiera now jako3. Czowiek bowiem dziki szeroko pojtej kulturze fizycznej moe by nie tylko zadomowiony wciele (wpeni
dysponuje nim), ale take aktualizuje imanifestuje wniej swoje organiczne
ipsychiczne dyspozycje (koryguje ipanuje jednoczenie nad swoim ciaem).
Na rozwj iksztatowanie si ciaa osoby wpywa jego wasna aktywno
fizyczna, trening, dziki ktrym modeluje on swoje ciao wwybranym kierunku czy systematycznie poprawia sportowe wyniki.
Ozalenoci wartoci zdrowia ipikna moralnego dobra Andrzej
Pawucki4 pisa, i w ujciu etycznym troska o zdrowie jako czyn sam
wsobie nie jest jeszcze dobrem. Staje si nim wwczas, gdy podjta jest
zintencj ycia dla dobra drugiego czowieka. Warto pomnaa swoje zdrowie, uprawiajc na przykad sport, by suy drugiemu czowiekowi (przy J. Lipiec, Sport w perspektywie filozoficznej i teologicznej, w: Z. Dziubiski (red.),
Sport jako kulturowa rzeczywisto, Warszawa 2000, s. 46.
2
Tame, s. 48.
3
I. Bittner, A. Bryk, Ciao woptyce teorii ipoezji, w: Z. Dziubiski (red.), Sport jako,
s. 72 i74.
4
A. Pawucki, Pedagogiczne ietyczne aspekty sportu, w: Z. Dziubiski (red.), Sport
jako, s. 301.
1

Paedagogia_2_32_2013.indb 132

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

133

kadem moe by tu osoba Jana Pawa II ijego prozdrowotne dziaania, by

nie dar mioci zsiebie). Moc realna ducha mioci jest tym wiksza, im
ciao fizyczne zdrowsze. Dobro bezosobowe pomniejsza sensowno wysiku prozdrowotnego. Niedorzecznoci staj si takie dziaania czowieka,
ktre podejmowane dla zdrowia (jak to ma miejsce czsto wsporcie) motywowane s jedynie chci osignicia dobra indywidualistycznego. Nie
mwimy tu owartoci pikna idobra osoby ludzkiej, ale ofanatyzmie prozdrowotnym wkolektywie, lub prozdrowotnym witalizmie wegoizmie.
Powysze pojmowanie zdrowia, ktre jest wartoci kadej osoby
(zwaszcza wrd ludzi sportu wydaje si koniecznoci), w odniesieniu
do pikna moralnego znajduje swj prawdziwy sens jedynie w byciu dla
drugich iudzielaniu zdobywanych si ikondycji wsubie innym. Dbao
owasne zdrowie iwysiek wchronieniu go s w peni pikne idobre jedynie
wtedy, gdy zostan skierowane nie na siebie, ale na kogo drugiego. Pikny
pod wzgldem zdrowia czowiek staje si wwczas czowiekiem piknym ze
wzgldu na realizowane dobro moralne.
Jerzy Kosiewicz w zbiorowej pracy Z. Dziubiskiego5 w kontekcie
wartoci osobowych wsporcie zwaszcza dotyczcych moralnego dobra
gosi interesujcy pogld, i zasady fair play nie mona traktowa jako najwyszej wartoci wsporcie. Podobnie jak wreligii najwysz wartoci jest
bowiem Bg, amoralno, nakazy, zakazy, oceny, wzory maj charakter instrumentalny; tak wsporcie najwysz wartoci nie s zasady moralne, lecz
czowiek, dla ktrego potrzeb biologicznych ikulturowych zosta powoany
do ycia sport. Jest on twrc, uczestnikiem iodbiorc aktywnoci sportowej. Drugorzdn wartoci s tu reguy izasady rywalizacji sportowej.
Osoba zatem jako warto najwysza w sporcie wyprzedza nie tylko
takie wartoci, jak: wynik zawodw, uzyskana nagroda, medal, presti spoeczny, przejcie do historii, sawa, ale take same zasady fair play, ustanowione reguy, rywalizacj sportow i moralno, ktre maj za zadanie
suy dobru czowieka, anie by traktowane jako cel autoteliczny.
Wartoci osobowe ludzi sportu
Wielu autorw wie ze sportem takie wartoci osobowe, jak: przyjemno, osobiste dowiadczenie, przygoda, ryzyko, kontakt spoeczny, potrzeba akceptacji, osobista wolno izadowolenie, ktre to wartoci mog integrowa ludzi waktywnoci sportowej. Do listy wartoci, majcych charakter
5
J. Kosiewicz, Czy zasada fair play jest najwysz wartoci sportu? Nowe ujcie,
w: Z. Dziubiski (red.), Sport jako, s. 321.

Paedagogia_2_32_2013.indb 133

2014-05-07 10:35:16

134

Jan Czechowski

tytuowych: kalos kagathos, doczy moemy: odpowiedzialno uczestnikw gry sportowej, trosk odobre samopoczucie wasne iinnych, denie
do sukcesu na jak najwyszym poziomie, przestrzeganie regu gry, samokontroli zachowania przy sukcesie lub porace6.
Do wartoci osobowych wsporcie doda moemy za Andrzejem Potoc7
kim rwnie:
roztropno, ktra pomaga rozpozna dobro moralne i unikn za.
Przeciwstawia si ona lekkomylnoci, brawurze, lenistwu iopieszaoci, ktre to wsporcie mog uniemoliwi jakikolwiek sukces czy
zdobycie medalu;
sprawiedliwo to inna zcnt, dziki ktrej zawodnik oddaje kademu to, co mu si naley. Dotyczy to take sdziw faworyzujcych
niestety nieraz jedn zdruyn kosztem jej przeciwnika;
umiarkowanie za jako cnota samoopanowania uczy na przykad, aby
tyle trenowa, je czy odpoczywa, ile trzeba;
mstwo, ktre wie si zcierpliwoci czy staoci wdziaaniu bez
zniechcenia, kieruje sportowca do walki przeciwko zagraajcemu
zu iwdeniu do trudno osigalnego dobra, jakim jest na przykad
uczestnictwo wolimpiadzie.
Wartoci z obszaru dobra i pikna w stosunku do czowieka opieraj
si, jak akcentuje w zredagowanej przez Z. Dziubiskiego Antropologii
sportu Mirosaw Mylik8, na moliwociach ludzkiego rozumu i woli. Nie
mona bowiem nazwa sportowcami szybszego od nas geparda czy silniejszego sonia, poniewa zwierzta nie s zdolne do zdobywania usprawnie
duchowych, przynalenych stricte czowiekowi. Podobnie czowieka, niekierujcego si wdostateczny sposb rozumem wswych poczynaniach sportowych, nie mona uzna wpeni za sportowca, lecz za miniaka ibezmzgowca, gdy zabrako mu wanie owych sprawnoci ducha ludzkiego.
Swoist dyspozycj czowieka, dziki ktrej reguluje on swoje zachowania, postawy i wysiki w celu realizacji pewnych zamierze i dziaa,
jest zgodnie ztreci zapisan powyej wola. Jej wyrazem jest odwaga,
wytrwao, konsekwencja. Stanowi ona zatem podoe iczyni moliwym
osiganie wartoci przez osob, ktra na swej drodze yciowej napotyka wewntrzne lub zewntrzne przeszkody.
6
Por. Z. ukowska, R. ukowski, Spoeczno-wychowawcze wartoci idei fair play
wsporcie dla wszystkich, w: Z. Dziubiski (red.), Sport jako, s. 229 n.
7
A. Potocki, Sport icnoty moralne, w: Z. Dziubiski (red.), Wiara asport, Warszawa
2000, s. 179183.
8
M. Mylik, Uwagi osporcie ioczowieku, w: Z. Dziubiski (red.), Antropologia sportu, Warszawa 2002, s. 102.

Paedagogia_2_32_2013.indb 134

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

135

Przywoujc problem przeszkd, trudnoci, przeciwnoci, warto za

Zdzisaw Wynikiewicz-Kopp przypomnie, i stawiane zawodnikowi
wysokie wymagania rodz czsto wraenie niemonoci ich wykonania.
W celu ich spenienia potrzebna jest mobilizacja wszystkich si i zmaga
zwizanych z przezwycieniem lku i zmczenia. Owo przezwycienie
trudnoci jest niezbdne wrozwoju dalszych umiejtnoci, przekonaniu si
owasnych moliwociach inabraniu pewnoci siebie oraz doznaniu uczucia
radoci zpokonania oporw wewntrznych izewntrznych trzeba jednak
chcie je wykona. Okazje w ksztaceniu woli to wiczenia wymagajce
wielokrotnych powtrze. Trening wolicjonalny jest szczeglnie owocny
wobliczu wysiku wwarunkach zmczenia. Zperspektywy wychowawczej
naley podopiecznych przekonywa do pracy nad sob ido przezwyciania
trudnoci. Osiga si to przez stawianie realnych celw, ktre musz by zarysowane perspektywicznie ietapowo (im modszy wiek wychowanka, tym
blisze cele naley stawia przed nim)9.
Poruszajc problematyk wartoci osobowych, zwaszcza w odniesieniu do modych sportowcw, nie sposb pomin pojcia fair play. Zasada ta okrela wpowszechnym rozumieniu walk ozwycistwo, lecz nie za
wszelk cen, bezdyskusyjne przyjmowanie orzecze sdziowskich, uczciwo, bezporednio oraz zachowanie nieugitej, praworzdnej postawy
nawet wwypadku, gdy inni nie przestrzegaj wymaga fair play. Zawodnik
musi zatem odznacza si szacunkiem dla kolegw zzespou, szacunkiem
dla przeciwnika, niezalenie od tego, czy si wygrywa, czy te przegrywa,
iuznaniem go jako niezbdnego partnera wosiganiu nadrzdnych ideaw
sportu, szacunkiem dla sdziego, okazywanym w deniu do wsppracy
znim wczasie zawodw ipoza nimi10.
Wartoci osobowe, takie jak rzetelno iuczciwo, szczeglnie wyrazicie precyzuj si wyciu zespoowym, na ktrym sport jako rzeczywisto
spoeczna si wznosi. Mobilizuje si tu do pracy sabych idoskonalenia si
dobrych.
Rozwj fizyczny czowieka
Sprawno fizyczna plasuje si take wrd wartoci osobowych, ktre
s szczeglnie cenne, aniejednokrotnie niezbdne wpodejmowanej aktywnoci sportowej. Przejawia si ona wwytrzymaoci, sile, szybkoci iich po Z. Wynikiewicz-Kopp, Sport wrozwoju iwychowaniu dzieci imodziey (wychowanie, trening, selekcja), Szczecin 1986, s. 29.
10
Tame, s. 30 n.
9

Paedagogia_2_32_2013.indb 135

2014-05-07 10:35:16

136

Jan Czechowski

wizaniach oraz koordynacji iumiejtnociach ruchowych. Tempo rozwoju

najwaniejszych cech sprawnoci fizycznej wzalenoci od pci iwieku antropolodzy wyjaniaj na podstawie tempa rozwoju waciwoci charakterystycznych dla biologicznych okresw rozwojowych. Rozwj sprawnoci
fizycznej jest stymulowany poprzez odpowiedni dobr rodkw ruchowych
oraz gier izabaw oraz wprowadzenie nowoczesnych pomocy dydaktycznych
iosigni bada naukowych. Bez wtpienia trening jest silnym czynnikiem
rodowiskowym wspierajcym rozwj fizyczny11.
Sport, atake zajcia wychowania fizycznego, wosobie podejmujcej
aktywno na tym polu zdaniem Franciszka Makurata:
formuj pozytywne cechy moralno-spoeczne icharakterologiczne;
wytwarzaj postawy i nawyki higieniczno-zdrowotne, a zwaszcza
umiejtne korzystanie ztakich czynnikw, jak ruch, powietrze, woda,
soce, teren;
rozwijaj inwencj twrcz, poczucie pikna, harmonii, rytmu;
wdraaj do samodzielnoci, samooceny isamokontroli;
przysposabiaj do waciwej korelacji midzy rozwojem somatycznym imotorycznym arozwojem umysowym;
rozwijaj wraliwo na pikno przyrody oraz wdraaj do jej ochrony idbaoci ojej naturalne rodowisko12.
Przeywanie przyjemnoci i zabawy stanowi gwny cel, dla ktrego
modzi chc uczestniczy wrozgrywkach sportowych. Wartoci te skutecznie zachcaj do dziaa sportowych. Zwaszcza uosb bardziej przekonanych oswoich uzdolnieniach odczuwana przyjemno podczas uprawiania
sportu jest wiksza, ni uzawodnikw omniej widocznych uzdolnieniach.
Wrd wartoci osobowych swoistych cech woli przejawianych podczas
dziaalnoci sportowej wymieni mona: wytrwae denie do celu, inicjatywa isamodzielno, zdecydowanie iodwaga, wytrwao iupr, odporno iopanowanie. Owe zmienne s konieczne wosiganiu przez zawodnika
waciwego stanu przygotowania do udziau wzawodach13.
Zagroenia pynce ze sportu irola wychowania
Niestety, udzia wzawodach sportowych idenie do osignicia osobistego zwycistwa doprowadzaj czasami do wyksztacenia si take ujemnych cech charakteru: egoizmu, zarozumiaoci, wygrowanych ambicji,
Tame, s. 136 n.
F. Makurat, Sport, rodzina iszkoa, Gdask 1991, s. 13.
13
Tame, s. 24.

11

12

Paedagogia_2_32_2013.indb 136

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

137

przeceniania swojej osobowoci. Dodatkowo postpujcy rozwj cywilizacji technicznej powoduje zmniejszenie naszej ruchliwoci i odpornoci
psychofizycznej, std choroby okrelane mianem chorb XX wieku, jak:
cukrzyca, przedwczesna staro, otyo, zaway serca i wylewy krwi do
mzgu. Niedocenianym czynnikiem profilaktycznym ileczniczym mogaby
by odpowiednia aktywno sportowa, ktra nie wymaga jakich specjalnych nakadw i kosztw. Take w profilaktyce samobjstw dzieci i modziey istotn rol mog odegra zajcia sportowe stwarzajce odpowiednie
moliwoci wyycia si. Niebezpiecznym czynnikiem zaburzajcym przystosowanie wszkole oprofilu sportowym moe by znuenie, ktre ujawnia
si poprzez obojtno, bierno, rozdranienie, zo. Sport ukierunkowany
nieprawidowo moe przynie szkody moralne, na przykad: nieuczciwo
wwalce sportowej, nieposzanowanie przepisw sportowych iorzecze sdziego, brak kultury, zaangaowania, brutalno, zarozumiao, lekcewaenie izawi wstosunku do wspzawodnikw iprzeciwnika. Gry, zabawy
ruchowe i turystyka prawidowo organizowane i realizowane zapobiegaj
nerwicom z natrctwami i urojeniami, dajc poczucie pewnoci i bezpieczestwa oraz szybk reakcj i odwag, a take s okazj do hartowania
psychicznego. Sport spenia wane funkcje w wychowaniu moralno-spoecznym iksztatowaniu osobowoci icharakteru. Midzy innymi ksztatuje
takie cechy, jak: odwaga, zdecydowanie, samodzielno, wytrwao, dokadno, umiejtno koncentracji, wysiku, wiara we wasne siy, umiejtno walki ztrudnociami irado zich pokonywania, zdyscyplinowanie,
koleesko, uczciwo, ambicja, pracowito, obowizkowo, silna wola
oraz umiejtno ycia idziaania wzespole14.
Wedle myli powyszej sport moe zaistnie jako miejsce dziaa izachowa chronicych przed zymi, szkodliwymi i niekorzystnymi wpywami. Moe by take niestety sposobnoci do degradacji izepsucia
moralnego, epatujc nccymi, aczkolwiek krtkotrwaymi i szkodliwymi
antywartociami. Std potrzeba zaplanowanego i systematycznego procesu kierowania ludmi modymi czy niedojrzaymi na ciekach aktywnoci
sportowej aktywnoci, ktra zjednej strony moe rozwija czowieka ku
Dobru iPiknu Absolutnemu, zdrugiej za: zagraa jego czowieczestwu,
szkodzc mu trwale wwielu aspektach jego ycia.
Olimpizm wkontekcie Pikna iDobra
Wartoci osobowe wsporcie wyraa pojcie kalos kagathos, ktre zdaniem Jzefa Lipca oznacza osobowo wszechstronn, harmonijnie czc
Tame, s. 27 n.

14

Paedagogia_2_32_2013.indb 137

2014-05-07 10:35:16

138

Jan Czechowski

przymioty ciaa, umysu icharakteru. Wedug olimpijskiej ideologii sportowej wczowieku naleao zaszczepi wartoci zwizane zludzk cielesnoci ciaem harmonijnym, bogatym wwalory prezentacyjne ifunkcjonalne.
Poczenie harmonii iciaa, iducha miao tworzy wzorzec harmonijnego
czowieka15.
Olimpizm wedug Lipca stanowi przesanie ideaw, celw ipowinnoci
przynajmniej dla tych ludzi, ktrzy decyduj si na zwizanie cho zjedn
zolimpiad. Olimpizm proponuje poczenie walorw fizycznych czowieka
iestetyki danych zmysowych zwartociami moralnymi iideowymi. Igrzyska olimpijskie ucz prawd, ktre cile cz si zwartociami osobowymi.
Dotycz one zdaniem Autora tego:
e ludzko jest jednoci, cho poszczeglni ludzie s rni;
e rnice koloru skry, miejsca zamieszkania, przynalenoci pastwowej i wiatopogldu s po prostu rnicami pomidzy ludmi,
anie midzy ludmi, podludmi inadludmi, tote wszystkich czy
przynaleno do jednego gatunku, do jednej rodziny czowieczej;
e ludzie s rni pod wzgldem przymiotw, to znaczy jedni s szybsi, silniejsi, sprytniejsi od innych, jednak najwaniejsze nie jest zwycistwo lub poraka czowieka zczowiekiem, lecz fakt ich spotkania
si iodwaga podjcia wyzwania;
e ludzie s uczciwi itrzeba tylko stwarza im szans ukazania tej
cnoty, bo chocia nieuczciwoci niejeden czowiek bdzie chcia zyska przewag nad drugim, to przecie wedle umowy nic co zdobyte za wszelk cen nie jest cenniejsze od gry uczciwej (fair play);
e czowiek nie jest sam ale jest wraz zinnymi wnieustpliwej lecz
przyjaznej rywalizacji; nie jest sam, bo ogldaj go inni zagrzewajc do walki; nie jest sam, bo reprezentuje innych, ktrzy mu ycz
wszystkiego najlepszego, jakby sobie samym tego yczyli;
e ludzie s rni ale rwni jako jednostki itym samym jako reprezentowane przez te jednostki spoecznoci narody, pastwa, kontynenty;
e ludzie potrzebuj jak wody ipowietrza sprawiedliwoci, co nie
tylko ujawnia si wprzysidze skadanej przez sdziw, ale iwpragnieniach sprawiedliwych szans sportowych, sprztu, przygotowania,
warunkw do ycia wwiosce olimpijskiej;
e wiat czowieka jest wielki iskomplikowany, ale jest te do ogarnicia na jednym stadionie, gdzie walcz wszyscy zewszd, dokd
mona zreszt trafi zgocin wczas nastpnych igrzysk, jest te ten
wiat skromny i prosty w podstawowych odruchach, gestach i my J. Lipiec, Kalokagatia, Warszawa 1988, s. 159 n.

15

Paedagogia_2_32_2013.indb 138

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

139

lach: wszyscy tak samo si ciesz lub smuc, wszyscy tak samo walcz ozwycistwo, wszyscy podobnie reaguj na niepowodzenia;
e wiat czowieka jest pikny wtym, e piknym jest iwzniosym
jest obraz czowieka walki sportowej16.
Jako idea winien nam jawi si czowiek zgodny znatur, harmonijnie
rozwijajcy sw duchowo icielesno. Sport bowiem wrzeczywisty sposb zblia ludzi, narody iczy klasy spoeczne, uczy zasad rwnoci, poszanowania norm wsplnych dla wszystkich, jest szko przyjani, braterstwa
i poczucia wsplnoty17. Rozwija zatem czowieczestwo we wsplnotach,
narodach isamym czowieku.
Sportowiec czy pikny idobry?
Obraz idealnego sportowca, wraz z zespoem szlachetnych i godnych
naladowania cech osobowych, zamieszczony zosta wjednym zczasopism
sportowych. Oto obszerniejszy fragment tego opisu, ktry wswej treci dobrze oddaje zawart wtemacie kalokagati:
Powinien on odznacza si karnoci i rycerskoci oraz by gentlemanem
stojcym umysowo na pewnej wysokoci. Sport przyzwyczaja do ponoszenia
pewnych ofiar na rzecz idei. Ofiary te s natury etycznej, a wyraaj si we
wstrzemiliwoci co do palenia, picia alkoholu iycia pciowego. Za oszczdzony grosz sportowiec kupuje ekwipunek, utrzymuje go wdobrym stanie,
wnosi regularnie swoj skadk czonkowsk do klubu. Oczekuje si rwnie
od niego poszanowania wadz klubu, a take innych wadz sportowych oraz
wydanych przez nich przepisw18.

W tekcie Haliny Zdebskiej zamieszczone zostay pojcia wartoci

przypisywane uczestnikom igrzysk. Traktowa je mona tosamo zwartociami osobowymi; s to: honor, pikno, rado, szacunek, przyja. Atake
bycie czowiekiem honoru, rycerskim, zachowujcym godno osobist, pamitajcym oobowizkach reprezentanta kraju19. Odpowiadajc na pytanie,
kim jest bohater sportowy, Autorka stwierdza, i jest to kto, kto wzbudza
uznanie za swoje mistrzostwo, odznacza si pewnymi wartociami osobo J. Lipiec, Duch sportu, Krakw 1980, s. 204206.
Tame, s. 34 in.
18
W. Zmajdowski, Nieco owychowaniu sportowym, Stadion 35 (1924), s. 3.
19
H. Zdebska, Bohater sportowy: studium indywidualnego przypadku Bronisawa Czecha (19081944), Krakw 1996, s. 123 n.
16
17

Paedagogia_2_32_2013.indb 139

2014-05-07 10:35:16

140

Jan Czechowski

wymi mstwem i ofiarnoci dla innych, dzielnoci, nieustraszonoci,

wytrwaoci w cikiej sytuacji, odpornoci psychofizyczn, si woli,
atake umiejtnoci pokonywania trudnoci zewntrznych (sprztu, wasnego ciaa) iwewntrznych (lecych wpsychice zawodnika)20.
Wyszczeglnione wartoci natury psychicznej, fizycznej, spoecznej,
wolicjonalnej wymagaj determinacji izawzitoci osoby, ktra nie tyle wykazuje ch ich posiadania, ale realizuje iaktualizuje je wkonkrecie swych
zachowa isytuacji yciowych.
Wedug Zofii ukowskiej, jako ycia zawodnika zaley wduej mierze
od wartoci wicych si zjego osobowoci iaspiracjami. Istotne dla aktywnoci sportowej jest uksztatowanie poczucia wasnej wartoci, ktre jako
wewntrzny proces zachodzcy wpsychice czowieka moe mie znaczenie
dla odpornoci psychicznej iprzetrwania wekstremalnych warunkach walki
sportowej. Moe by rdem pozytywnych uczu lub dziaa destruktywnie,
przyjmujc szkodliwe formy, na przykad wagresywnych zachowaniach. Cechy wwygldzie izachowaniu ludzi owysokim poczuciu wasnej wartoci
to: spokj izrelaksowanie, zadbanie, energiczno izdecydowanie, otwarto
ipenia ekspresji, pozytywne nastawienie ioptymizm, niezaleno, towarzysko ich do wsppracy, pewno siebie, praca nad wasnym rozwojem,
swoboda, poczucie dowartociowania iwewntrzna mobilizacja21.
Dziki walorom osobowym take uczniowie czynnie uprawiajcy sport
lepiej przystosowuj si do warunkw ycia szkolnego:
reprezentuj pozytywny stosunek do nauki szkolnej;
nauka przebiega systematycznie;
uczniowie pragn podwysza swoje wyniki wnauce;
racjonalnie wykorzystuj swj czas wolny;
peni rnorodne funkcje spoeczne;
chtnie pomagaj innym ibior aktywny udzia wyciu klasy;
maj wysok pozycj spoeczn wrd rwienikw22.
Jest wtych kilku powyszych punktach zawarty obraz czowieka stadionu olimpijskiego. Podobnie bowiem do sylwetki ucznia zaangaowanego w ycie sportowe przedstawia si sylwetka czowieka, ktry aktywnie
uczestniczy wrnych formach sportowych, wtym take organizowanych
imprezach sportowych, uniwersjadach czy zawodach.
Tame, s. 127.
Z. ukowska, Poczucie wasnej wartoci a zachowania agresywne w sporcie,
w: Z. Dziubiski (red.), Sport aagresja, Warszawa 2007, s. 212.
22
D. Wgleska, Przystosowanie szkolne uczniw czynnie uprawiajcych sport,
w: T. Rychta (red.), Sport awszechstronny rozwj osobowoci czowieka, Warszawa 1983,
s. 211, 216.
20
21

Paedagogia_2_32_2013.indb 140

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

141

Zakoczenie
Zakoczeniem niniejszego tekstu niech bdzie wskazanie najwaniejszych
wartoci osobowych, jakie wwiecie sportu wydaj si by niezbdne; bez ktrych zawodnik nie moe by odpowiedzialny za swj wzrost wkierunku dobra
ipikna oraz za rozumne stawanie si dobrym ipiknym czowiekiem.
Wpojciu kalos kagathos mieszcz si wartoci osobowe. S nimi wg
Andrzeja Tyszki23:
zdolno koncentracji i odporno nerwowa, sprawno organw
zmysw, szybko decyzji iorientacji (zwizane zksztatowaniem
cech psychicznych);
odwaga, aktywny stosunek do trudnoci, silna wola, stanowczo,
ambicja (dotycz formowania cech charakteru);
mistrzostwo, kunszt ifinezja sportowca (dziaania ocharakterze perfekcjonistycznym);
autoafirmacja i samopotwierdzenie poczucie znaczenia wasnej
osoby (wie si ze zwalczaniem wasnych saboci).
Ponadto wartociami szczeglnie niezbdnymi wrd sportowcw s:
wartoci zwizane zrozwojem cech fizycznych na przykad wysiek
sportowy, ktry wspecyficzny sposb zaspokaja ludzk organiczn
potrzeb aktywnoci ruchowej, potrzeb rwn zaspokajaniu godu,
snu, oddychania i soca, stanowic bodziec wszechstronny, intensywny iksztatujcy (wprzeciwiestwie na przykad do jednostronnoci pracy);
wartoci dotyczce rozwoju psychofizycznego odporno na warunki otoczenia, dbao obudow ciaa idyspozycje: si, szybko,
zwinno, wytrzymao, precyzj, koordynacj ruchw, lepsze przystosowanie si24.
Wartoci osobowe czowieka czynnie zaangaowanego w dziaania
sportowe wypywaj w duej mierze ze stopnia uznania przez niego swej
wasnej wartoci jako osoby. Wiedzc, kim jest, jakie wartoci sob prezentuje, jakie s jego mocne strony, ale te bdc wiadom swych uomnoci, staje
si tym samym gotowy do walki zprzeciwnociami izdolny do przeczekania sytuacji patowych. Osoba taka pozytywnie postrzega rzeczywisto, jest
wduym stopniu samodzielna ikonsekwentnie realizuje swe zamierzenia.
Sportowiec, majcy due poczucie wasnej wartoci, jest nie tylko czowiekiem pogodnym iotwartym, oduych walorach osobowych, ale take staje
na wysokoci zada, ktre na polu sportowym od niego si egzekwuje.
A. Tyszka, Olimpia iakademia, Warszawa 1970, s. 149.
Tame, s. 149 n.

23
24

Paedagogia_2_32_2013.indb 141

2014-05-07 10:35:16

142

Jan Czechowski

Kalos Kagathos on Personal Values in Sport

(Summary)
An object of the reflection in herein text is the reference to constitutive values
of good and beauty in sport, as well as personal values in general. Aspecific nature
of aman is described here: will by which aman controls his reactions, attitudes
and efforts in execution of some goals and actions. It is represented by courage,
persistence and consequence. It is therefore the grounds and enables reaching the
values by aperson who faces internal or external obstacles on its way. Raising the
issue of personal values, in particular in reference to young sportsmen, one cannot
omit the term of fair play. In general the rule defines the struggle for victory but not
at all costs, unquestionable referee judgments, honesty, immediacy and maintenance
of unbroken, law-abiding attitude in case where others do not follow the fair play
requirements. A contestant must then be distinguished by respect for team colleague despite the win or loss and recognition of him or her as aessential partner in
achieving overriding sport ideals, respect for areferee represented by the strive to
cooperation during competition and afterwards. Personal values of aman actively
involved in sport undergoings result from the level of recognition of self-esteem as
aperson. Knowing his or her own, represented values, pros nut also awarnes of cons
aperson becomes ready for afight against obstacles and capable of withstanding
stalemate situations. Such person would perceive reality from the bright side and
is independent to the large extend, as well as executes own goals. Asportsman as
presented in the text with considerable level of self-esteem is not only acheerful
and an open man but also aman of substantial personal values, as well as meets the
requirements defined by the sports arena.
Keywords: personal values; the physical fitness; Olympics.

Kalos kagathos, czyli owartociach osobowych wsporcie

(Streszczenie)
Przedmiotem refleksji w niniejszym tekcie jest odniesienie do konstytutywnych wartoci dobra ipikna wsporcie, atake wartoci osobowych wogle. Opisana jest tu swoista dyspozycja czowieka: wola, dziki ktrej reguluje on swoje
zachowania, postawy iwysiki wcelu realizacji pewnych zamierze idziaa. Jej
wyrazem jest odwaga, wytrwao, konsekwencja. Stanowi zatem podoe iczyni
moliwym osiganie wartoci przez osob, ktra na swej drodze yciowej napotyka
wewntrzne lub zewntrzne przeszkody. Poruszajc problematyk wartoci osobowych, zwaszcza wodniesieniu do modych sportowcw, nie sposb pomin pojcia fair play. Zasada ta okrela wpowszechnym rozumieniu walk ozwycistwo,

Paedagogia_2_32_2013.indb 142

2014-05-07 10:35:16

Kalos kagathos, czyli o wartociach osobowych w sporcie

143

lecz nie za wszelk cen, bezdyskusyjne przyjmowanie orzecze sdziowskich,

uczciwo, bezporednio oraz zachowanie nieugitej, praworzdnej postawy nawet wwypadku, gdy inni nie przestrzegaj wymaga fair play. Zawodnik musi zatem odznacza si szacunkiem dla kolegw zzespou, szacunkiem dla przeciwnika
niezalenie od tego, czy si wygrywa, czy te przegrywa iuznaniem go, jako niezbdnego partnera wosiganiu nadrzdnych ideaw sportu, szacunkiem dla sdziego, okazywanym wdeniu do wsppracy znim wczasie zawodw ipoza nimi.
Wartoci osobowe czowieka czynnie zaangaowanego w dziaania sportowe wypywaj wduej mierze ze stopnia uznania przez niego swej wasnej wartoci jako
osoby. Wiedzc, kim jest, jakie wartoci sob prezentuje, jakie s jego mocne strony,
ale te bdc wiadom swych uomnoci, staje si tym samym gotowy do walki
zprzeciwnociami izdolny do przeczekania sytuacji patowych. Osoba taka pozytywnie postrzega rzeczywisto, jest wduym stopniu samodzielna ikonsekwentnie
realizuje swe zamierzenia. Sportowiec co zostao w tekcie ukazane majcy
due poczucie dowartociowania jest nie tylko pogodnym czowiekiem iotwartym,
oduych walorach osobowych, ale take staje na wysokoci zada, ktre na polu
sportowym od niego si egzekwuje.
Sowa klucze: wartoci osobowe; sprawno fizyczna; igrzyska olimpijskie.

Paedagogia_2_32_2013.indb 143

2014-05-07 10:35:16

Paedagogia_2_32_2013.indb 144

2014-05-07 10:35:16