A C TA U N I V E R S I TAT I S L O D Z I E N S I S

FOLIA SOCIOLOGICA 45, 2013

Aleksandra Leszczyska*

SPORT TO ZDROWIE! REFLEKSJE OAKTYWNOCI

FIZYCZNEJ POLAKW

Abstrakt. Przemiany wsferze zdrowia wdrugiej poowie XXw. umoliwiy popularyzacj

sportu powszechnego sportu dla wszystkich izdrowotnie zorientowanej aktywnoci fizycznej.
Aktywno fizyczna uznawana jest za jeden z najwaniejszych elementw zdrowego stylu ycia
oraz czynnik determinujcy stan zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki. Wedug danych
wiatowej Organizacji Zdrowia, niewystarczajca aktywno jest czwartym wkolejnoci najczstszym czynnikiem ryzyka, odpowiedzialnym za przedwczesne zgony na wiecie. Upowszechnianie
aktywnoci fizycznej we wspczesnych spoeczestwach stanowi jeden z gwnych celw programw wdraanych przez wadze midzynarodowe ipastwowe, take wnaszym kraju. Polacy
dostrzegaj idoceniaj znaczenie regularnego uprawianiu sportu dla zdrowia, jednak ich deklaracje
nie znajduj odzwierciedlenia w realnie podejmowanych dziaaniach. Wyniki bada przeprowadzonych w Polsce, w ostatnich latach, wskazuj na niski poziom aktywnoci fizycznej naszego
spoeczestwa. Wniniejszym opracowaniu przedstawiono najwaniejsze wnioski zraportw, zbada Centrum Badania Opinii Spoecznej, Gwnego Urzdu Statystycznego i Eurobarometru,
zostatnich lat, dotyczcych uczestnictwa Polakw wkulturze fizycznej. Wartykule zawarto take
rozwaania dotyczce przyczyn tak niskiego wskanika podejmowania aktywnoci fizycznej przez
Polakw oraz specyfiki akcji prozdrowotnych, majcych na celu zachcanie naszego spoeczestwa
do regularnego uprawiania sportu.
Sowa kluczowe: prozdrowotna aktywno fizyczna, sport powszechny, sport dla wszystkich,
uczestnictwo wkulturze fizycznej, troska ozdrowie.

Sport to zdrowie! znane przysowie wyraa przekonanie opozytywnym

wpywie sportu na zdrowie jednostki. Wkampaniach spoecznych, prozdrowotnych akcjach edukacyjnych, a take publikacjach naukowych przekonuje si
okoniecznoci podejmowania regularnej aktywnoci fizycznej1 dla prawidowe*

Mgr, Katedra Socjologii Polityki iMoralnoci, Instytut Socjologii, Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet dzki, ul. Rewolucji 1905r. 41/43, 90-214 d.
1 Wopracowaniach dotyczcych aktywnoci fizycznej wyrnia si jej kilka obszarw: 1)zawodowe uprawianie sportu, 2)aktywno fizyczna wdomu ijego okolicy, 3)aktywno fizyczna
zwizana ztransportem, 4)rekreacyjna aktywno fizyczna, podejmowana wczasie wolnym (Wytyczne UE 2008: 3). W niniejszej publikacji przez aktywnoci fizyczn jednostek rozumiemy
przede wszystkim rekreacj, podejmowan wczasie wolnym.
[179]

180

Aleksandra Leszczyska

go funkcjonowania organizmu czowieka oraz utrzymania dobrego stanu zdrowia

fizycznego i psychicznego. Ch dbaoci o zdrowie stanowia wany aspekt,
sprzyjajcy rozwojowi sportu dla wszystkich, ktrego idea narodzia si wdrugiej poowie lat 60. XX w. Sport powszechny wyranie odrniono od sportu
wyczynowego, zwizanego ze wspzawodnictwem sportowym ikadcegonacisk na osignicie przez uczestnikw rywalizacji jak najlepszego wyniku sportowego. Pomimo duego znaczenia aktywnoci ruchowej dla zdrowia jednostki,
wikszo bada wskazuje na jej niski poziom wnaszym spoeczestwie. Warto
zatem podj refleksj nad przyczynami fizycznej biernoci Polakw imoliwociami poprawy poziomu aktywnoci naszego spoeczestwa. Zasadne wydaje si
take rozwaenie, czy motywy zdrowotne podejmowania aktywnoci fizycznej
nie bd traciy na znaczeniu, ainicjatywy podejmowane wramach promowania
sportu dla wszystkich nie zaczn ulega przemianom charakterystycznym dla
wspczesnego sportu kwalifikowanego.
Rozpowszechnianiu si wspoeczestwach zdrowotnie zorientowanej aktywnoci fizycznej sprzyjay zmiany zachodzce w sferze zdrowia (R y m a r c z y k
2012: 114). Naley wrd nich wymieni przejcie zdrowotne, azatem zmian
gwnego czynnika miertelnoci zostrych chorb zakanych na chroniczne choroby niezakane wkrajach, gdzie dokonao si przejcie zdrowotne, najczstsz
przyczyn zgonw stay si choroby chroniczne, zwizane ztrybem ycia, takie
jak nowotwory lub choroby ukadu krenia (G i d d e n s 2008: 730). Istotnymi
zmianami byo take uksztatowanie si wskutek przejcia zdrowotnego nowego
podejcia do dbania ozdrowie, przekadajce nacisk zleczenia na profilaktyk,
atake kryzys biomedycznego modelu zdrowia ipojawienie si nowego modelu,
zachcajcego jednostk do samodzielnej troski ozdrowie (R y m a r c z y k 2012:
114, za: G i d d e n s 2008: 176180). Zgodnie ze wspczesnymi koncepcjami,
zdrowie jako stan ludzkiego organizmu determinowany jest wieloma czynnikami
(R e k o w s k i 2012: 164), ajednostka sama podejmuje decyzje dotyczce wasnego zdrowia. Przeomowa w poszukiwaniu pozamedycznych uwarunkowa
zdrowia okazaa si koncepcja pl zdrowia Lalondea, zgodnie zktr najwikszy
wpyw na stan zdrowia jednostki ma jej styl ycia ipodejmowane przez ni zachowania zdrowotne, wrd ktrych due znaczenie odgrywa aktywno fizyczna
(B o r z u c k a-S i t k i e w i c z 2006: 11). Moliwo uzyskania iutrzymania dobrego stanu zdrowia czowieka poprzez aktywno fizyczn zaczli na szerok
skal wykorzystywa wlatach 70. Skandynawowie, popularyzujcy swoje narodowe dyscypliny sportu, jak narciarstwo biegowe, oraz Amerykanie, wprowadzajcy nowe formy aktywnoci, takie jak jogging lub aerobik, ktre zostay pniej
rozpowszechnione na caym wiecie (S a h a j 2001: 77).
Przekonanie okorzyciach pyncych zregularnego uprawianie sportu znajduje odzwierciedlenie wwynikach bada naukowych. Wskazuj one na korzystny
wpyw wicze na zdrowie fizyczne ipsychiczne czowieka. Regularne wiczenia
peni istotn rol wprewencji pierwotnej oraz wtrnej wielu schorze ichorb.

Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoci fizycznej Polakw

181

Umoliwiaj utrzymanie prawidowej masy ciaa, stanowi jeden z najskuteczniejszych sposobw zwalczania otyoci, zmniejszaj ryzyko zachorowa na
nadcinienie ttnicze, chorob niedokrwienn serca, zawa, cukrzyc, nowotwr
piersi iokrnicy, atake wzmacniaj ukad kostny. Ponadto systematyczne uprawianie sportu pomaga radzi sobie ze stresem, rozadowuje napicie psychiczne
ipoprawia samopoczucie (S a h a j 2001: 7778; Wytyczne UE 2008: 34, Globalna strategia 2004: 67). Jak zauwaa Tomasz Sahaj:
[] we wspczesnym, w wysokim stopniu zurbanizowanym i zindustrializowanym spoeczestwie aktywno fizyczna jest niezbdna jako czynnik ochrony zdrowia. Podejmowana
regularnie gwarantuje prawidowy rozwj, zdrowie iwysok sprawno psychofizyczn (S a h a j 2001: 75).

Aktywno fizyczna stanowi zatem istotny czynnik ksztatowania zdrowia,

rozwijania nawykw iinnych zachowa zdrowotnych, atake wartociow form
spdzania wolnego czasu.
Abstynencja ruchowa, niech do ruchu, okrelona przez H.Ruskina syndromem fizycznej pasywnoci (P a c z y k 2012: 418) niesie za sob powane
konsekwencje zdrowotne i prowadzi do zmian patologicznych (S a h a j 2001:
76). Wedug danych wiatowej Organizacji Zdrowia niewystarczajca aktywno
fizyczna jest czwartym w kolejnoci czynnikiem ryzyka, odpowiedzialnym za
przedwczesne zgony imiertelno na wiecie (Konkluzje Rady 2012: 1). Brak
aktywnoci spoeczestw moe take znacznie obcia system gospodarczy
isystem opieki zdrowotnej pastwa poprzez zwikszenie wydatkw, jakie naley
ponie na opiek nad osobami niezdolnymi do pracy ze wzgldw chorobowych
oraz na ich leczenie.
Ztych powodw rozwj iupowszechnianie sportu uwzgldniane jest jako
jeden z gwnych celw w programach wdraanych przez midzynarodowe
ikrajowe instytucje. Konieczno promowania zdrowia poprzez zachcanie do
aktywnoci fizycznej dostrzega ju kilka lat temu wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO), przyjmujc w maju 2004 r. Globaln Strategi dotyczc diety,
aktywnoci fizycznej izdrowia. Wiele miejsca tej problematyce powica si
take wdokumentach iinicjatywach podejmowanych przez Uni Europejsk
Biaa Ksiga Strategia dla Europy w sprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych zodywianiem, nadwag iotyoci (2007b), Biaa Ksiga na temat sportu
(2007), Ministerstwo Zdrowia Narodowy Program Zdrowia na lata 20072015
(2007), Narodowy Program Przeciwdziaania Chorobom Cywilizacyjnym. Modu 1. Program zapobiegania nadwadze iotyoci oraz przewlekym chorobom
niezakanym poprzez popraw ywienia iaktywnoci fizycznej na lata 20122014
(2012), lub Ministerstwo Sportu iTurystyki Strategia Rozwoju Sportu wPolsce
do 2015roku (2007). wiatowa Organizacja Zdrowia sformuowaa rekomendacje, dotyczce aktywnoci fizycznej. WHO zaleca 60 min wysiku fizycznego

182

Aleksandra Leszczyska

codziennie dla dzieci imodziey, uwzgldniajcej szczeglnie ich rozwj motoryczny, 30min wicze zwikszajcych si mini iwytrzymao dla dorosych
oraz 30 min aktywnoci dla seniorw, kadcej nacisk na popraw koordynacji
ruchowej, pomagajcej zapobiega upadkom (Wytyczne UE 2008: 7).
Mimo nieocenionej roli aktywnoci fizycznej dla zdrowia, szczeglnie wdobie starzenia si spoeczestw, Polacy prowadz styl ycia daleki od prozdrowotnego. Wyniki niemal wszystkich bada przeprowadzonych wostatnich latach
wskazuj na niski poziom aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa, ktra
wraz zpostpem techniki przestaa by yciow koniecznoci. Badacze zauwaaj, enorm staa si pasywno ibrak ruchu, asiedzce formy wypoczynku
i pracy elementem stylu ycia (P a c z y k 2012: 406). Jak zauwaaj autorzy
strategii rozwoju sportu wPolsce przy wyduaniu siwieku ycia Polakw niska aktywno fizyczna niesie powane zagroenia dla zdrowia ijakoci ycia
(Strategia rozwoju 2007: 4).
Wedug wynikw bada CBOS z 2012 r. (Polacy o swoim zdrowiu oraz
prozdrowotnych zachowaniach iaktywnociach 2012), ponad 80% respondentw uwaa si za osoby troszczce si owasne zdrowie, jednak ich deklaracje nie
znajduj potwierdzenia wrealnie podejmowanych przez nich dziaaniach, majcych na celu utrzymanie dobrej kondycji zdrowotnej. Cho Polacy dostrzegaj
rol aktywnoci fizycznej dla zdrowia, a znaczenie przypisywane regularnemu
uprawianiu sportu wzroso wostatnich dziesiciu latach, analiza wynikw bada
pozwala wysnu wniosek oniskim poziomie aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa. A 61% badanych przyznaje, enigdy lub prawie nigdy nie uprawia
takich wicze, jak gimnastyka, aerobik lub wiczenia na siowni. Zkolei niemal
poowa badanych (47%) stroni od takich aktywnoci, jak bieganie, pywanie, jazda na rowerze, gry zespoowe. Wporwnaniu zlatami ubiegymi, deklarowana
aktywno fizyczna Polakw powoli jednak wzrasta, nieco wikszy odsetek ni
dotychczas podejmuje jco najmniej raz wtygodniu.
Podobna sytuacja dotyczca aktywnoci Polakw wyania si z wynikw
innych bada, przeprowadzonych w latach wczeniejszych. Z raportu CBOS
z2009r. (Komunikat zbada BS/130/2009, Polak zadbany troska osylwetk
iwasne ciao) wynika, eponad poowa badanych wogle nie uprawia adnej
dyscypliny sportu, azaledwie 13% przyznaje si do regularnego podejmowania
aktywnoci fizycznej. Zblione dane zawiera raport zEurobarometru z2009r.
49% Polakw stroni od wicze, asystematycznie sport uprawia zaledwie 9%.
Znacznie czciej ni rekreacyjn aktywno fizyczn badani deklaruj t pozasportow, zwizan z przemieszczaniem si pieszo lub rowerem oraz pracami
wykonywanymi wdomu iogrodzie regularnie lub co najmniej raz wtygodniu
podejmuje j60% Polakw. Na podobne trendy wskazuj autorzy opracowania
Gwnego Urzdu Statystycznego, dochodzc do wniosku, e[] poziom cakowitej aktywnoci fizycznej spoeczestwa polskiego nie jest niski; jednake

Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoci fizycznej Polakw

183

poziom rekreacyjnej aktywnoci naszych rodakw znajduje si znaczco poniej

redniej uzyskanej dla badanych pastw [Unii Europejskiej A.L.] (Uczestnictwo Polakw 2009: 83). Wrd Polakw podejmujcych aktywno fizyczn
najbardziej popularnymi formami rekreacyjnej aktywnoci ruchowej s formy
podstawowe, okrelane mianem sportw caego ycia. W naszym spoeczestwie najwikszym uznaniem cieszy si jazda na rowerze, pywanie oraz wszelkie
odmiany marszu, takie jak jogging, spacer lub nordic walking (Uczestnictwo Polakw 2009: 24).
Analizowane raporty zbada, dotyczce uprawiania sportu przez Polakw,
wskazuj na podobne trendy. Aktywno fizyczn czciej podejmuj mczyni
ni kobiety. Sport stanowi domen ludzi modych systematyczne wykonywanie wicze maleje wraz zwiekiem, po zakoczonej edukacji szkolnej obserwuje
si spadek uczestnictwa wkulturze fizycznej. Wiksz aktywno fizyczn wykazuj mieszkacy miast ni mieszkacy wsi, co wduej mierze zwizane jest
zwiksz dostpnoci do obiektw isprztu sportowego worodkach miejskich.
Liczba osb regularnie wiczcych wzrasta wraz ze wzrostem poziomu wyksztacenia. Dodatnio zuprawianiem sportu koreluje take wysoka pozycja wstrukturze zawodowej iwysokie dochody (K o c e m b a 2012: 414; Komunikat zbada
BS/130/2009 2009: 89; Uczestnictwo Polakw 2009: 2446).
Porwnanie danych statystycznych GUS, Eurobarometru i innych bada
pozwala wnioskowa, e najczciej wskazywanym motywem podejmowania
aktywnoci fizycznej przez Polakw jest ch poprawy zdrowia. Nieco rzadziej
badani wskazuj na ch poprawy sprawnoci fizycznej ikondycji. Wrd motyww uprawiania sportu pojawia si moliwo rozrywki, zabawy i czerpania
przyjemnoci zwicze, atake szansa na zrelaksowanie si podczas aktywnoci fizycznej. Motyw witalny, zwizany zdbaoci odobr sprawno izdrowie
przewaa wstarszych grupach badanych jako najistotniejszy powd uprawiania
sportu pojawia si wrd respondentw powyej 45.roku ycia iwzrasta wraz
zwiekiem. Troska ozdrowie zyskuje na znaczeniu wraz ze wzrostem wyksztacenia respondentw, jest take wysza wrd osb owyszych dochodach. Modsi
badani, podejmujc aktywno fizyczn, kieruj si za przede wszystkim motywem ludycznym iprzyjemnoci (Uczestnictwo Polakw 2009: 2930).
Jak wida, wyniki bada dotyczcych aktywnoci fizycznej wrd Polakw
potwierdzaj spoeczne uznanie iakceptacj kultury fizycznej. Rejestruj one jednak deklaracje, anie realnie podejmowane dziaania wtym zakresie (K o c e m b a
2012: 414). Polacy uprawiaj sport nieregularnie wicz gwnie podczas weekendw lub okazjonalnie, np. raz w miesicu. Deklarowana aktywno fizyczna
modziey nie znajduje odzwierciedlenia wmierzonej za pomoc obiektywnych
testw sprawnoci fizycznej (Narodowy Program 2007: 62). Biorc pod uwag
wspomniane rekomendacje wiatowej Organizacji Zdrowia, dotyczce aktywnoci fizycznej, niewielki procent badanych je realizuje (Uczestnictwo Polakw
2009: 28).

184

Aleksandra Leszczyska

Co niezwykle istotne wwietle analizowanego zagadnienia, unikanie aktywnoci fizycznej nie spotyka si zdezaprobat wikszoci rodowisk spoecznych
(Narodowy Program 2007: 31). Wskazuj na to take badania przeprowadzone
wramach projektu zrealizowanego przez Instytut Kardiologii wWarszawie. Jego
autorki zauwaaj, enie istnieje jeszcze norma aktywnego spdzania wolnego
czasu wtakim stopniu, by jej nieprzestrzeganie prowadzio do sankcji negatywnych. Osoby nieaktywne nie spotykaj si znegatywnymi reakcjami nawet ze
strony regularnie uprawiajcych sport (B o r o w i e c, L i g n o w s k a, M a k o w s k a 2009: 176).
Warto zatem podj refleksj nad tym, zczego moe wynika niski poziom
aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa, skoro dostrzegane jest jej znaczenie
dla zdrowia oraz przyjrze si temu, na jakie gwne bariery jej podejmowania
wskazuj sami respondenci wprzeprowadzonych badaniach. Za podstawowy powd abstynencji ruchowej uznaje si deficyt czasu wikszo Polakw usprawiedliwia swoj nisk aktywno fizyczn wanie brakiem czasu wolnego2. Jak
jednak zauwaa Wodzimierz K o c e m b a (2012: 418), [] wskazywanie na
brak czasu jako na obiektywn przeszkod uczestnictwa wkulturze fizycznej jest
klasyczn racjonalizacj pogldw iukrywaniem bardziej autentycznych powodw preferowania innego typu zaj. Kolejnym ograniczeniem, utrudniajcym
systematyczne podejmowanie aktywnoci fizycznej, jest zy stan zdrowia, choroba
lub niepenosprawno jednostki, co czsto wyklucza jniemal zupenie zwykonywania uprawiania sportu. Badania wskazuj take na niech czci spoeczestwa do podejmowania jakichkolwiek wicze. Wyniki Eurobarometru z2009r.
pokazuj, e 39% badanych Polakw przyznao, e bycie aktywnym fizycznie
ich nie interesuje, wol podejmowa inne formy aktywnoci. Podkrela si take,
edu rol wregularnym uprawianiu sportu odgrywa infrastruktura niewystarczajco rozwinita baza sportowa oraz brak dostpnoci do obiektw sportowo-rekreacyjnych stanowi barier szczeglnie na obszarach wiejskich. Wskazuje si
take na ograniczenia spoeczno-ekonomiczne iwysokie koszty udziau wniektrych formach aktywnoci. Sprawia to, eniektre znich s dostpne wycznie
dla osb orelatywnie wysokich dochodach. Zdrugiej jednak strony naley zauway, ewikszo osb deklarujcych systematyczne wykonywanie wicze
podejmuje aktywno na onie natury, wparkach (Eurobarometr 2009: 2). Ponadto ponad poowa uczestniczcych wbadaniu Eurobarometru z2009r. zgodzia si ze stwierdzeniem, ewich miejscu zamieszkania s zapewnione warunki
niezbdne do uprawiania sportu. Argument obraku odpowiedniej dostpnoci do
infrastruktury lub wysokich kosztach korzystania z obiektw i sprztu sportowego nie zawsze znajduje zatem uzasadnienie, szczeglnie e na popularnoci
2 Brak czasu wolnego to najczciej podawana przez respondentw bariera uczestnictwa
wkulturze fizycznej zarwno wcytowanych badaniach GUS z2008r. 31,9% wskazao na deficyt
czasu jako gwn przyczyn nieuprawiania sportu, jak iwbadaniach Eurobaromentru zroku 2009
46% badanych wybrao tak odpowied.

Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoci fizycznej Polakw

185

wostatnich latach zdaj si zyskiwa najprostsze formy rekreacji ruchowej, takie

jak jogging, nordic walking lub jazda na rowerze, uprawiane na wieym powietrzu iniewymagajce zaopatrzenia si wdrogi, specjalistyczny sprzt sportowy.
Wymienione bariery iograniczenia mog prowadzi do wykluczenia imarginalizacji pewnych jednostek, a nawet caych grup z uczestnictwa w kulturze
fizycznej. Wedug realizatorw Projektu Spoecznego 2012, dotyczy to wszczeglnoci kobiet, modziey szkolnej cierpicej na nadwag, osb cechujcych si
sabsz kondycj, osb starszych, niepenosprawnych, a take osb biednych,
zwaszcza dzieci (Sport powszechny 2012: 9). Autorzy projektu podkrelaj,
enastolatkowie czsto spotykaj si zwykluczeniem ju na zajciach wychowania fizycznego, podczas ktrych promowani s najzdolniejsi inajbardziej utalentowani uczniowie, mogcy osiga sukcesy wszkolnym wspzawodnictwie.
Zkolei osoby starsze, niepenosprawne lub biedne s zagroone wykluczeniem
gwnie ze wzgldu na niedostosowanie oferty sportowo-rekreacyjnej do ich
moliwoci finansowych ifizycznych.
Wobec niskiego poziomu aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa
oraz wystpujcych barier i ogranicze niezbdne jest podejmowanie dziaa,
majcych na celu popraw sytuacji i zapewnienie ich finansowego wsparcia
przez organy administracji publicznej zarwno pastwowej, jak isamorzdowej.
Promowaniu aktywnoci fizycznej iregularnego uprawiania sportu miao sprzyja wdroenie w ostatnich latach programw, wrd ktrych mona wymieni
chociaby inicjatywy Trzymaj form!, Aktywne Miasto, Sia odruchu,
Aktywnie po zdrowie. Zauwaalny jest take wzrost popularnoci masowych
imprez sportowo-rekreacyjnych, wtym biegw maratoskich izaj prowadzonych przez profesjonalistw wramach takich akcji, jak Biegam bo Lubi lub
Caa Polska Biega, wykorzystujcych wizerunki znanych byych lub obecnych
sportowcw. Tego typu inicjatywy mog peni nieocenion rol wpromowaniu
zdrowego stylu ycia. Jak zauwaa Pawe F.Nowak, organizacja masowych imprez rekreacyjnych, skierowanych do amatorw, stanowi znakomit szans na
upowszechnianie prostych form ruchu dla zdrowia. Egalitarne zawody umoliwiaj wszystkim aktywny udzia wkulturze fizycznej, anie oferuj jak wprzypadku sportu wyczynowego jedynie biernego uczestnictwa poprzez kibicowanie
(N o w a k 2010: 405).
Ten sam autor jednoczenie zauwaa jednak, ewartoci zdrowotne wsporcie powszechnym stopniowo zaczynaj traci na znaczeniu, arekreacyjna aktywno fizyczna ulega komercjalizacji istawa si elementem masowej popkultury.
Zdaniem P.F.Nowaka mona odnie wraenie, ewPolsce powoli nastaje []
oglnowiatowa moda na aktywno ruchow, niekoniecznie jednak prozdrowotna (N o w a k 2010: 402). Wedug niego, [] aktywno fizyczn upowszechnia
si ipromuje na wiecie woparciu omotywy zdrowotne, natomiast wmomencie
uprawiania rekreacji ruchowej cele zdrowotne schodz na dalszy plan (N o w a k
2010: 408).

186

Aleksandra Leszczyska

Zwraca si uwag, eformy masowej aktywnoci fizycznej majce dotychczas wymiar autoteliczny coraz czciej zaczynaj by traktowane instrumentalnie. Idea sportu powszechnego, sportu dla wszystkich, zakada rywalizacj
ozabawowym charakterze, walk ze sob samym iwasnymi sabociami, nienastawion na wspzawodnictwo (N o w a k 2010: 403). Tymczasem przygldajc
si specyfice organizowanych w Polsce masowych imprez sportowych, biegw
ulicznych, maratonw, nie sposb nie zgodzi si ze stwierdzeniem, ezaczynaj
one przypomina wyczynowe zawody, wktrych uczestnicy rywalizuj ze sob
oraz d do uzyskania, jak najlepszego rezultatu, poprawy rekordw yciowych,
zatracajc tym samym istot prozdrowotnej, rekreacyjnej aktywnoci fizycznej
(N o w a k 2010: 407). Coraz czciej do udziau w takich inicjatywach zapraszani s obok amatorw biegania, sportowcy wyczynowi, profesjonalni, uczestniczcy wewspzawodnictwie polskich zwizkw sportowych. Mamy zatem do
czynienia zrozmywaniem si granic pomidzy sportem masowym, skierowanym
do wszystkich a sportem kwalifikowanym, koncentrujcym si na osigniciu
wynikw sportowych.
Wrozwaaniach dotyczcych zdrowotnych motyww podejmowania aktywnoci fizycznej zauwa si take, ezaczynaj one stopniowo traci na znaczeniu
na rzecz dbania o wygld zewntrzny i estetyk ciaa (P a c z y k 2012: 409).
Regularne uprawianie sportu, wiczenia na siowni lub poranny jogging su niekiedy nie utrzymaniu dobrego stanu zdrowia organizmu, ale przede wszystkim
pielgnacji ciaa i uzyskaniu szczupej sylwetki. W konsekwencji tego trendu,
a take wspomnianej ju postpujcej komercjalizacji sportu dla wszystkich,
spyca si znaczenie wysiku fizycznego, stajcego si wgruncie rzeczy mod na
fitness (F e n r i c h iin. 2009: 3). Ponadto coraz rzadziej zachcanie do dbaoci
owasne ciao izdrowie opiera si na promowaniu regularnego uprawiania sportu. Zdaniem Wadysawa Paczyka, wspczesne trendy konsumpcyjne stwarzaj
zudzenia, edobre samopoczucie izdrowie mona atwiej uzyska poprzez poddawanie si drogim inowoczesnym zabiegom ni poprzez regularne podejmowanie aktywnoci fizycznej iprzestrzeganie zasad zdrowego stylu ycia (P a c z y k
2012: 409).
Zwraca on take uwag, epodejmowaniu aktywnoci fizycznej przez Polakw nie sprzyja obraz sportu wyczynowego, rozpowszechniany wmass mediach.
Wprzekazach medialnych promowani s bohaterowie sportowych aren, ktrzy za
cen wasnego zdrowia, anawet ycia d do osignicia sukcesu ijak najlepszego rezultatu (P a c z y k 2012: 408). Stosowanie przez nich niedozwolonych
metod irodkw dopingujcych czsto odnoszone kontuzje wskutek poddawania
si reimowi treningowemu, atake modyfikacje ciaa nie uatwiaj zpewnoci
przekonywania naszego spoeczestwa o prozdrowotnych walorach regularnej
aktywnoci ruchowej izachcania do jej uprawiania, zgodnie zzasad sport to
zdrowie.

Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoci fizycznej Polakw

187

Mimo wskazanych trendw, barier i ogranicze uczestnictwa w kulturze

fizycznej, wydaje si, e poziom aktywnoci fizycznej naszego spoeczestwa
bdzie stopniowo wzrasta, a masowe imprezy sportowo-rekreacyjne zyskiway na popularnoci. Niezwykle istotne jest jednak promowanie prozdrowotnego
uprawiania sportu iwdraanie dziaa skaniajcych do jej podejmowania, skierowanych do wszystkich, niezalenie odwieku, pci, kondycji fizycznej, miejsca
zamieszkania lub statusu spoecznego, anie tylko do modych, sprawnych iwysportowanych osb. Istnieje konieczno ksztatowania odpowiednich nawykw
izachowa prozdrowotnych, wtym systematycznej aktywnoci fizycznej zarwno wrd dzieci imodziey, osb dorosych, jak iosb starszych. Podkrelanie
korzystnego wpywu regularnych wicze na stan zdrowia jednostki powinno by
uwzgldniane ju na lekcjach wychowania fizycznego wszkole, ktre stanowi
najszerzej dostpne rdo promocji aktywnoci fizycznej wrd dzieci imodziey (Wytyczne UE 2008: 26). Zachodzce zmiany demograficzne iekonomiczne sprawiaj, e szczegln uwag naley przywiza take do propagowania
aktywnoci ludzi starszych. Niezbdna wydaje si zatem popularyzacja zaj
rekreacyjno-sportowych, rzeczywicie promujcych wartoci zdrowotne, a nie
koncentrujcych si na zdobyciu jak najwikszej liczby sponsorw izainteresowania mediw. Wprzeciwnym wypadku imprezy sportu dla wszystkich wcoraz
wikszym stopniu bd przypomina komercyjne widowiska, charakterystyczne
dla sportu wyczynowego, aautoteliczne wartoci podejmowania aktywnoci fizycznej, wtym troska ozdrowie jednostki, traci na znaczeniu.
Bibliografia
Biaa Ksiga na temat sportu (2007a), Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela, http://ec.europa.
eu/sport/documents/wp_on_sport_pl.pdf, 22.02.2013.
Biaa Ksiga Strategia dla Europy wsprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych zodywianiem,
nadwag iotyoci (2007b), Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0279:FIN:PL:PDF, 23.02.2013.
B o r o w i e c A., L i g n o w s k a I.(2012), Czy ideologia healthismu jest cech dystynktywn klasy redniej wPolsce?, Kultura iSpoeczestwo, nr3, s.95111.
B o r o w i e c A., L i g n o w s k a I., M a k o w s k a M.(2009), Czy dziaania edukacyjne prowadzone w ramach profilaktyki i promocji zdrowia kreuj nowych dewiantw?, Problemy
Polityki Spoecznej. Studia iDyskusje, nr12, s.169182.
B o r z u c k a-S i t k i e w i c z K.(2006), Promocja zdrowia iedukacja zdrowotna. Przewodnik dla
edukatorw zdrowia, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw.
C z a p i s k i J., P a n e k T.(red.) (2011), Diagnoza spoeczna 2011, http://www.diagnoza.com,
22.02.2013.
Eurobarometr 72.3 Sport and Physical Activity, Results for Poland (2009), http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_334_fact_pl_en.pdf, 22.02.2013.
F e n r i c h W., S t e c M., G o d y s A., R o g a c z e w s k a M.(2009), Kondycja Polakw, czyli
po co nam sport?, Projekt Spoeczny 2012, Trust for Civil Society inCentral and Eastern Europe,
Warszawa, http://www.ps2012.pl/uploads/media/files/raporty/raportks.pdf, 16.02.2013.

188

Aleksandra Leszczyska

G i d d e n s A.(2008), Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Globalna strategia dotyczca diety, aktywnoci fizycznej izdrowia (2004), wiatowa Organizacja
Zdrowia, Bruksela, http://d1dmfej9n5lgmh.cloudfront.net/msport/article_attachments/attachments/9610/original/globalna_strategia_nt_zdrowia_zalacznik.pdf?1334718870, 20.02.2013.
K o c e m b a W.(2012), Spoeczne zrnicowanie uczestnictwa wkulturze fizycznej, [w:]Z.D z i u b i s k i, Z.K r a w c z y k (red.), Socjologia kultury fizycznej, Wydawnictwa Dydaktyczne,
Warszawa, s.404423.
Komunikat zbada BS/110/2912. Polacy oswoim zdrowiu oraz prozdrowotnych zachowaniach iaktywnociach (2012), CBOS, Warszawa, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_110_12.
PDF, 23.02.2013.
Komunikat zbada BS/130/2009, Polak zadbany troska osylwetk iwasne ciao (2009), CBOS,
Warszawa, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_130_09.PDF, 23.02.2013.
Konkluzje Rady iprzedstawicieli rzdw pastw czonkowskich zebranych wRadzie zdnia 27listopada 2012r. wsprawie propagowania aktywnoci fizycznej sprzyjajcej zdrowiu (2012), DzU
UE C 393/07 z19.12.2012, s.22, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:
C:2012:393:0022:0025:PL:PDF, 23.02.2013.
M a s z o r e k-S z y m a l a A.(2010), Aktywno ruchowa dzieci imodziey wczasie wolnym teoretyczne podstawy ipraktyczne implikacje, [w:]Z.D z i u b i s k i, P.R y m a r c z y k (red.),
Kultura fizyczna aglobalizacja, Salezjaska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa, s.377389.
Narodowy Program Przeciwdziaania Chorobom Cywilizacyjnym. Modu 1. Program zapobiegania
nadwadze iotyoci oraz przewlekym chorobom niezakanym poprzez popraw ywienia iaktywnoci fizycznej na lata 20122014 (2012), Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, http://www.
mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/mod1progrnadwaga_201210301313.pdf, 23.02.2013.
Narodowy Program Zdrowia na lata 20072015 (2007), [w:]Uchwaa nr90/2007 Rady Ministrw
zdnia 15maja 2007r. wsprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 20072015, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, (zacznik), http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/
zal_urm_npz_90_15052007p.pdf, 19.02.2013.
N o w a k P.F.(2010), Biegi uliczne nonikiem wartoci prozdrowotnych wewspczesnej kulturze
fizycznej, [w:]Z.D z i u b i s k i, P.R y m a r c z y k (red.), Kultura fizyczna aglobalizacja,
Salezjaska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, s.401410.
P a c z y k W. (2012), Aktywno rekreacyjno-turystyczna w wietle ponowoczesnych, zdrowotnych potrzeb spoecznych, [w:] W. J. C y n a r s k i, J. K o s i e w i c z, K. O b o d y s k i
(red.), Kultura fizyczna isport wzwierciadle nauk spoecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu
Rzeszowskiego, Rzeszw, s.393413.
R e k o w s k i W.(2012), Zdrowie jako zjawisko spoeczne, [w:]Z.D z i u b i s k i, Z.K r a w c z y k (red.), Socjologia kultury fizycznej, Wydawnictwa Dydaktyczne, Warszawa, s.164185.
Rozwijanie europejskiego wymiaru sportu. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego iKomitetu Regionw (2011), Komisja Europejska, Bruksela, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011: 0012:
FIN:PL:PDF, 22.02.2013.
R y m a r c z y k P.(2012), Kultura fizyczna wspoeczestwie ponowoczesnym, [w:]Z.D z i u b i s k i, Z.K r a w c z y k (red.), Socjologia kultury fizycznej, Wydawnictwa Dydaktyczne, Warszawa, s.108120.
S a h a j T. (2001), Czy sport to zdrowie? Refleksje filozoficzne, Sport Wyczynowy, nr 56,
s.7383.
Sport powszechny w Polsce. Analiza sytuacji sportu w Polsce. Przygotowane dla Narodowego
Programu Aktywizacji Sportowej przez Projekt Spoeczny 2012 Uniwersytetu Warszawskiego
(2012), Uniwersytet Warszawski, www.ps2012.pl/uploads/media/gniewino. pptx, 15.02.2013.

Sport to zdrowie! Refleksje o aktywnoci fizycznej Polakw

189

Strategia rozwoju sportu wPolsce do 2015roku (2007), Ministerstwo Sportu, Warszawa, https://
d1dmfej9n5lgmh.cloudfront.net/msport/files/Downloads/20130103151557/815Finalna_strategia-_12_01.doc_2.pdf?1357226158, 22.02.2013.
T o m i k R. (2010), Program promocji aktywnoci fizycznej jako zadanie wspczesnej szkoy,
[w:]Z.D z i u b i s k i, P.R y m a r c z y k (red.), Kultura fizyczna aglobalizacja, Salezjaska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, s.411419.
Uczestnictwo Polakw wsporcie irekreacji ruchowej 2008roku (2009), Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
W a n y Z.(2005), Sport jako istotny element stylu ycia czowieka przyszoci, [w:]H.H a n u s z,
B. K o r p a k (red.), Wychowanie fizyczne studentw. Przeytek czy konieczno?, Zarzd
Gwny, Warszawa, s.1118.
Wytyczne UE dotyczce aktywnoci fizycznej. Zalecane dziaania polityczne wspierajce aktywno fizyczn wpywajc pozytywnie na zdrowie (2008), Bruksela, http://ec.europa.eu/sport/
documents/pa_guidelines_4th_consolidated_draft_pl.pdf, 23.02.2013.

Aleksandra Leszczyska

SPORT IS GOOD FOR HEALTH!

ABOUT PHYSICAL ACTIVITY IN POLISH SOCIETY
Summary. Changes inthe health field inthe second half ofthe twentieth century allowed the
widespread popularization ofsport for all and health-oriented physical activity. Physical activity is
considered to be one ofthe most important elements ofahealthy lifestyle and determinant ofphysical and mental health ofthe individual. According to the World Health Organization, lack ofhas
been identified as the fourth leading risk factor for global mortality. Dissemination ofphysical activity inmodern societies is one ofthe main objectives ofthe programs implemented by international
and national authorities, as inPoland. Poles recognize and appreciate the importance ofregular sport
activities for health, but their statements are not reflected in real actions. The results of research
conducted inPoland inthe last few years indicate alow level ofphysical activity inour society. This
paper presents the main findings ofthe Public Opinion Research Center, Central Statistical Office
ofPoland and Eurobarometer research reports about the participation ofPoles inphysical culture.
The article also contains reflections on the reasons for physical inactivity inPoland and events organized inorder to encourage our society to regular exercise.
Keywords: health-oriented physical activity, sport for all, taking care ofhealth, participation
insports activity.