IX Kongres Ekonomistw Polskich

Dlaczego tylko odkrywa?

Lekcje z obecnego kryzysu dla ekonomii i polityki
gospodarczej

MAREK BELKA

Wystpienie na Kongresie Ekonomistw Polskich

Ekonomia dla przyszoci. Odkrywa natur i przyczyny zjawisk
ekonomicznych
Warszawa, 28-29. 11. 2013

Streszczenie:
rda obecnego kryzysu maj bardzo rnorodny i do wszechstronny charakter,
ale na pewno s wrd nich i luki w teorii ekonomii, i bdy w polityce
makroekonomicznej oraz regulacyjnej. Z tej diagnozy wynikaj wic w naturalny
sposb postulaty pod adresem rozbudowy, uzupenienia i zmian w teorii, jak
rwnie zmiany wprowadzane w instytucjonalnym ksztacie i strategiach bankw
centralnych. Dyskusja proponowanych terapii siga w tej drugiej sferze nawet gbiej
i sugeruje konieczno zmian regu ingerencji pastwa w dziaalno sektora
finansowego, rwnie t prowadzon na skal midzynarodow.
We wszystkich tych obszarach zmian teoretycznych, zmian instytucjonalnych oraz
zmian w polityce gospodarczej i regulacyjnej ekonomici powinni odgrywa i ju
odgrywaj rol nie tylko obserwatorw rzeczywistoci, ale i jej konstruktorw.
1

Wprowadzenie
Ekonomia jako dyscyplina naukowa nie radzi sobie najlepiej z odpowiadaniem na
pytania o przyczyny obserwowanych zjawisk. Metodyka bada ekonomicznych
nakierowana jest przede wszystkim na poszukiwanie odpowiedzi na pytania o
skutki rnych dziaa. Mwic w skrcie mamy dobry warsztat pozwalajcy
relatywnie atwo odpowiada na pytania o skutki przyczyn, a nie o przyczyny
skutkw1. Jednak pytania dlaczego, cho trudno formuowa na nie odpowiedzi
proste i krtkie, a jednoczenie w sposb metodycznie poprawny ze statystycznego i
ekonometrycznego punktu widzenia, s co najmniej jednakowo wane, a moe
nawet waniejsze i ciekawsze.
Ze szczegln intensywnoci pytania takie pojawiaj si po silnych zaburzeniach
normalnych procesw gospodarczych, cho trwajca waciwie do dzisiaj dyskusja
na temat przyczyn wielkiego kryzysu z okresu midzywojennego pokazuje, jak
trudno sformuowa na pytania tego typu odpowiedzi, ktre znalazyby powszechn
akceptacj2. Kryzysy, szczeglnie o takiej skali, jak wspomniany wczeniej wielki
kryzys z lat trzydziestych bd ten, ktrego koca obecnie wypatrujemy, prowadz
do intensywnie zadawanych pyta dlaczego, gwnie chyba z tego powodu, i
pojawienie si takich zjawisk nie byo oczekiwane (przynajmniej przez ekonomi
gwnego nurtu i opart o niej polityk gospodarcz). Dla wielu obserwatorw
oznacza to oczywicie saboci i braki tworzcych ten gwny nurt koncepcji i modeli
ekonomicznych. Odkrywanie przyczyn kryzysw, rwnie tego ostatniego, nie jest
jednak zadaniem prostym, take i z tego powodu, e kryzys ma zoon natur. Co
wicej,

ch

zachowania

poprawnej

metodyki

bada

ekonomicznych

poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o przyczyn oznacza najprawdopodobniej, i

Por. Gelman i Imbens 2013.

Prosta kwerenda przeprowadzona z wykorzystaniem Google Scholar pozwolia wyszuka
ponad 10 000 tekstw opublikowanych w 2013 roku, ktre odnosiy si do wielkiego kryzysu i
podnosiy rozmaite kontrowersje zwizane z jego przyczynami (i skutkami); nawet ograniczenie
wyszukiwania tylko do EconLit daje dla lat 2010-2015 trzycyfrow liczb publikacji o charakterze
cile naukowym, ktrych tytu zawiera termin Great Depression.
1
2

odpowied ta musi mie posta zestawu stosunkowo wielu odpowiedzi na pytania o

skutki zjawisk podejrzewanych o bycie przyczynami kryzysu.

rda i przyczyny kryzysu

Uwaa si do powszechnie, e silne, gwatowne zaburzenia funkcjonowania
systemu finansowego w Stanach Zjednoczonych w 2007 i 2008 roku3 byy pocztkiem
obecnego kryzysu. Kryzys finansowy w USA sta si nastpnie rwnie przyczyn
wystpienia zjawisk kryzysowych w caej gospodarce amerykaskiej oraz w wielu
innych krajach i regionach wiata, a w szczeglnoci w strefie euro. Mwic wic o
obecnym kryzysie mwimy tak naprawd o kilku zjawiskach, rnicych si
zakresem geograficznym i przedmiotowym. Moliwe jest w takiej sytuacji, i i ich
przyczyny s rne.
Co wicej, mimo sporego ju do upywu czasu od pocztku kryzysu finansowego
w Stanach Zjednoczonych i ogromnej literatury na jego temat, lista zjawisk
uwaanych za jego przyczyny praktycznie cigle si wydua i rodzi coraz to nowe
polemiki. Dzieje si tak mimo prby powtrzenia stosunkowo pozytywnych
dowiadcze z zaangaowaniem instytucji pastwowych w wyjanienie przyczyn
kryzysu. Powoany do ycia senack rezolucj nr 84 2 marca 1932 tzw. komitet
Pecory (a dokadniej podkomitet do spraw rezolucji nr 84 i 234 senackiego komitetu
bankowoci i pienidza) przedstawi po dwch latach pracy raport o praktykach
giedowych odnoszcych si do kupna i sprzeday oraz poyczania i odpoyczania
papierw wartociowych w obrocie publicznym, ktrego wnioski wydaway si by
do powszechnie akceptowane przez opini publiczn, a wiele z nich zostao w
latach trzydziestych wprowadzone do praktyki drog

nowych rozwiza

legislacyjnych (przede wszystkim przez ustaw Glassa-Steagalla i ustaw Fletchera-

23 czerwca 2007 roku Bear Stearns musi ratowa przed powanymi kopotami jeden ze swoich
funduszy hedgingowych przekazujc mu 3,2 mld dolarw, a 9 sierpnia 2007 roku BNP Paribas
zamraa funkcjonowanie trzech swoich funduszy tumaczc to niemonoci waciwej wyceny ich
aktyww zwizanych z rynkiem kredytw subprime.
3

Rayburnea)4. Warto jednak zauway, i we wnioskach zamieszczonych w raporcie

mona znale odniesienia rwnie do dzisiaj aktualnych problemw, jak choby
istnienia instytucji speniajcych funkcje bankw, acz nieobjtych odpowiednimi
regulacjami (shadow banking), oraz krytyk instytucji finansowych zbyt duych, aby
upa (TBTF).
Oczywicie, w tej powszechnej w miar akceptacji rezultatw prac komitetu istotne
znaczenie miao zapewne i to, e w sposb uwaany niekiedy za agresywny
domaga si on dostpu do wielu wewntrznych materiaw prywatnych bankw i
innych instytucji finansowych aktywnych w czasie kryzysu, zorganizowa wiele
publicznych przesucha znacznej liczby osb kierujcych tymi instytucjami, a
ponadto dziki wysikom komitetu wczesny prezes nowojorskiej giedy skazany
zosta na wieloletnie wizienie, a kilku szefom duych instytucji finansowych
udowodniono przestpstwa podatkowe i skazano na bardzo wysokie grzywny (np.
Charles Mitchell, szef National City Bank, prekursora dzisiejszego Citi, zapaci
grzywn w wysokoci miliona dolarw).
Dowiadczenia z formalnym procesem poszukiwania przyczyn wielkiego kryzysu z
lat trzydziestych w Stanach Zjednoczonych byy podstaw do analogicznych dziaa
podejmowanych tam rwnie w minionej dekadzie. W maju 2009 roku prezydent
podpisa ustaw, ktr Kongres m. in. powoywa do ycia komisj dla zbadania
krajowych i globalnych przyczyn obecnego kryzysu finansowego i gospodarczego w
Stanach Zjednoczonych (zwan zwykle Financial Crisis Inquiry Commission, FCIC)5.
FCIC rwnie przejrzaa miliony stron dokumentw, przesuchaa publicznie ponad
700 wiadkw i opublikowaa w 2011 raport liczcy prawie 700 stron (National
Commission , 2011). Wnioski raportu co do rde kryzysu wydaj si brzmie

Ta pierwsza regulowaa funkcjonowanie systemu bankowego rozdzielajc bankowo

depozytowo-kredytow od bankowoci inwestycyjnej i wprowadzajc system ubezpieczenia
depozytw (FDIC). Ta druga regulowaa funkcjonowanie wtrnego rynku papierw wartociowych i
powoaa do ycia SEC jako organ jego nadzoru.
5 Komisja skadaa si z 10 czonkw powoanych w odpowiednich proporcjach przez
demokratw i republikanw z obu izb Kongresu; miaa skada si wycznie z fachowcw
niezwizanych z adn instytucj pastwow.
4

wiarygodnie. Pierwszy z nich to stwierdzenie, e kryzysu mona byo unikn i e

by on wynikiem ludzkich dziaa i zaniedba. FCIC nastpnie stwierdza, e
ogromne zaniedbania w systemie regulacji rynkw finansowych (a szczeglnie ich
deregulacja) byy bardzo wanym czynnikiem destabilizacji rynkw finansowych,
za kluczow przyczyn kryzysu byy ogromne braki w zarzdzaniu (w tym
ryzykiem) w wielu systemowo wanych instytucjach finansowych. Komisja rwnie
negatywnie

ocenia

stosunek

do

odpowiedzialnoci

etyk

postpowania

najwaniejszych instytucji finansowych i ich pracownikw, rol agencji ratingowych,

obnienie standardw kredytowania hipotecznego oraz ich sekurytyzacj, a take
rozwj rynku OTC instrumentw pochodnych. Wynikajce std nadmierne
zaduenie, ryzykowne inwestycje i brak przejrzystoci oraz nieprzygotowanie
instytucji pastwowych prowadzce do niekonsekwentnych dziaa zwikszajcych
niepewno przyczyniy si do osignicia przez kryzys jego ogromnej skali i
globalnego praktycznie zakresu.
Wnioski te nie zostay jednak zaakceptowane przez ca komisj, a stosunek do nich
wyznaczony by przez partyjn afiliacj poszczeglnych jej czonkw. Wikszo
komisji, powoana przez demokratw, przegosowaa przyjcie raportu, ale
mniejszo, zwizana z republikanami, przedstawia swj odrbny pogld na
przyczyny kryzysu w dwch odrbnych dokumentach6. Gwna rnica midzy
wnioskami na temat przyczyn kryzysu tam zawartymi a wnioskami wikszoci
dotyczy pominicia we wnioskach mniejszoci roli czynnikw regulacyjnych oraz
podkrelenia znaczenia globalnych przepyww kapitau w obnieniu stp
procentowych prowadzcych do bbla na rynku kredytowym, nie tylko zwizanym
z nieruchomociami. Wnioski mniejszoci przywouj rwnie polityk pienin
Rezerwy Federalnej oraz polityk rzdu amerykaskiego nakierowan na uatwianie
nabywania nieruchomoci mieszkaniowych jako moliwe czynniki mogce uatwia
wystpienie kryzysu.

S one doczone do tekstu oficjalnej publikacji Raportu.

Dalsza dyskusja przyczyn amerykaskiego kryzysu kontynuowaa ich poszukiwanie

w ramach tego zestawu czynnikw: globalne trendy ekonomiczne, polityka
makroekonomiczna (w szerokim sensie) i regulacyjna na skal globaln i narodow,
zmiany w zachowaniu wielu instytucji finansowych i bdy w zarzdzaniu nimi
cigle

uwaane byy

za wane elementy

skadowe kompleksu przyczyn

tumaczcego kryzys7.
Oczywicie, literatura na temat przyczyn kryzysu w USA zawiera rwnie wiele
pozycji sugerujcych bardzo wyranie pewien ranking wanoci tych zjawisk,
niekiedy dotyczcy pewnych ich szczegowych aspektw (przykadem teksty
Gortona kadce nacisk na typow panik bankow, tyle e na rynku hurtowym, bo
na midzybankowym rynku repo8), a niekiedy upatrujce przyczyn kryzysu w
zjawiskach o bardzo generalnym charakterze (przykadem moe by pogld Rajana
upatrujcy praprzyczyny kryzysu m. in. w rosncej nierwnoci dochodw w USA i
rzdowej polityce uatwienia dostpu do kredytu jako prby przeciwdziaania
negatywnym aspektom tej nierwnoci9).
Wraz z rozlaniem si kryzysu na Europ, a w szczeglnoci na stref euro, dyskusja
o przyczynach kryzysu skomplikowaa si jeszcze bardziej, gdy wyranie wida
byo, i na kryzys w strefie euro skadaj si kryzys bankowy, kryzys fiskalny i jak
twierdzi np. Shambaugh 2012 kryzys gospodarczy przejawiajcy si w bardzo
wolnym (niekiedy wrcz ujemnym) wzrocie gospodarczym w przewaajcej
wikszoci krajw nalecych do strefy euro. Jednak dyskusja na temat przyczyn
europejskiego kryzysu bankowego obracaa si generalnie w krgu tych przyczyn,
ktre zostay wymienione ju wczeniej.
Jak atwo zauway, w powyszym wyliczaniu przyczyn kryzysu nie ma generalnie
zjawisk pojciowo nowych. Przyczyny te maj czsto zwizek ze zjawiskami
bdcymi przedmiotem zainteresowa ekonomii, czsto nawet przedmiotem
Por. teksty w dwch specjalnych numerach Oxford Review of Economic Policy z zimy 2009
roku i wiosny 2010 roku, a w szczeglnoci Faruqee et al. 2009 oraz Adam i Vines 2009.
8 Patrz np. Gorton 2009.
9 Por. Rajan 2010.
7

wyrafinowanych bada modelowych. Ekonomici jednak, przynajmniej ci zaliczani

do gwnego nurtu makroekonomii, nie formuowali jednak ostrzee przed
kryzysem tego typu i takiej skali. Naturalne jest wic zadanie pytania, ktre postawi
w tytule swego synnego felietonu Paul Krugman jak ekonomici mogli si tak
myli?10

Wspczesna (makro)ekonomia po kryzysie: ewolucja czy rewolucyjna zmiana?

Dyskusj na temat saboci wspczesnej makroekonomii wobec kryzysu czsto
zaczyna si od napisanego mniej wicej miesic przed upadkiem Lehman Brothers
tekstu Oliviera Blancharda, w ktrym stwierdza on, e od lat siedemdziesitych w
makroekonomii zaczy si pojawia w miar powszechnie akceptowane pogldy co
do samych waha gospodarki i co do metodologii ich bada. Nie wszystko jest ju
w porzdku, pisa Blanchard, ale makroekonomia jest w dobrym stanie
(Blanchard 2008). Min niecay rok, a Buiter 2009 nawoywa do poszukiwa
nowego paradygmatu dla makroekonomii. Pniejszy przebieg dyskusji nad
kondycj ekonomii w ogle, a makroekonomii w szczeglnoci, przez Spieglera i
Milberga 2011 nazwany zosta jak si wydaje, nie bez susznoci kakofoni.
Niektrzy ekonomici wzywali za Buiterem - do poszukiwania nowego
paradygmatu; inni pokazywali, e sporo z elementw stosowanych w badaniach
ekonomicznych przed kryzysem zachowao swoj uyteczno. To drugie
stanowisko jest reprezentowane w dyskusji o wspczesnym ksztacie ekonomii w
rnej formie. Gradzewicz et al. 2013 pokazuj na przykad zalety uprawiania
makroekonomii w oparciu o mikroekonomiczne fundamenty, ktrych przydatno
ich zdaniem - kryzys jeszcze bardziej uwidoczni, ale autorzy ci zwracaj na duy
nakad

pracy

potrzebny

do

zintegrowania

niektrych

nowych,

bardziej

realistycznych podej z najpopularniejszymi wczeniej modelami. Z kolei

Eichengreen 2009 podkrela istnienie w teorii ekonomii, cho czsto poza jej

10

Patrz Krugman 2009

gwnym nurtem, wielu koncepcji i modeli ju obecnie duo bliszych

rzeczywistemu wiatu od podej dominujcych w gwnym nurcie, ale kadzie
nacisk na socjologiczne i polityczne uwarunkowania braku ich popularnoci,
zarwno w yciu akademickim, jak i w polityce gospodarczej. Wyplosz 2009 szuka
saboci przedkryzysowej ekonomii w rozejciu si makroekonomii i finansw, gdy
na ich styku luki w wiedzy o rzeczywistoci okazay si najbardziej odczuwalne i
bolesne w skutkach.
S oczywicie w tej literaturze pogldy i dalej idce, ktre prbuj wszystkie saboci
ekonomii i bdy ekonomistw wyjani panowaniem w tym rodowisku
niesusznej, (neo)liberalnej ideologii, jak to czyni np. ONeill 2013, bd te wprost
uzalenieniem finansowym wielu ekonomistw od dochodw czerpanych z sektora
finansowego11.
Wydaje si jednak, i propozycje zmian w tej literaturze zgaszane mona generalnie
uporzdkowa przypisujc je za Spieglerem i Milbergiem 2011 do jednej z
czterech grup. Pierwsza z nich prezentuje pogld, i wspczesna ekonomia nie
wymaga zmian i jej dominujcy paradygmat znakomicie nadaje si do objaniania
rzeczywistoci kryzysowej i pokryzysowej publiczne wypowiedzi Sargenta, Famy
(jeszcze przed dostaniem nagrody Nobla) czy Cochranea wydaj si do tej wanie
grupy nalee. Druga grupa to propozycje bardziej szczegowo traktujce
spostrzeenie

Wyplosza,

mianowicie

podkrelajce

konieczno

jawnego

uwzgldniania sektora finansowego w makroekonomii, co w bankach centralnych

najczciej oznacza uwzgldnienie tego sektora w modelach DSGE dominujcych
dotychczas w gwnym nurcie makroekonomii. W wersji dalej idcej pogldy
zaliczane tej grupy sugeruj potrzeb odmiennego podejcia do modelowania
sektora finansowego i rynkw finansowych (odejcie od hipotezy efektywnoci
rynku). Pogldy takie znale mona u Akerlofa, Shillera i Luxa i wydaj si one
nawet zyskiwa zwolennikw wraz z upywem czasu.

11

Ten ostatni pogld znale mona np. u Kapura 2009 czy Epsteina i Carrick-Hagenbarth 2010.

Trzecia grupa pogldw spotykanych w literaturze proponuje zmiany dotyczce

rwnie metodologii. Najkrcej rzecz ujmujc chodzi tu o nieadekwatno
stosowanych dotychczas modeli do faktycznej zoonoci wiata rzeczywistego.
Zwolennicy takich pogldw, przykadowo Caballero 2010 czy Colander et al. 2009,
uwaaj, i konieczne jest dokadniejsze uwzgldnienie instytucji i powiza midzy
podmiotami gospodarczymi, ktre transformuj ich indywidualn aktywno w
agregaty makroekonomiczne. Realizacja tych postulatw oznacza jednak, i nowe
podejcie musiaoby w jeszcze wikszym stopni polega na sformalizowanych
narzdziach, a przecie wanie nadmierna formalizacja makroekonomii uwaana
jest za jedn z przyczyn kryzysu.
Do trzeciej grupy tej mona jednak zaliczy rwnie niestety znacznie rzadsze wypowiedzi idce dalej w propozycjach zmian metodologicznych, wrd ktrych
warto wyrni apel Akerlofa 2011 o to, by metody stosowane przez ekonomistw
zapewniay, e modele i koncepcje ekonomiczne, w tym rwnie podejcia o
charakterze jakociowym i narracyjnym, zdolne s waciwie oddawa zjawiska,
ktre chcemy wyjani.
Czwarta grupa pogldw moe zosta najkrcej scharakteryzowana jako apel o
cilejsze powizanie ekonomii jako dyscypliny naukowej z rzeczywistoci
gospodarcz. Grupa ta jednak w odrnieniu od pogldw z grupy trzeciej
niejako a priori odrzuca podejcia zaliczane dotychczas do gwnego nurtu
ekonomii. Hodgson 2009 wprost pisze, i najwaniejsze i najpilniejsze dla
uzdrowienia ekonomii jest odrzucenie stosowania matematyki w badaniach
ekonomicznych i w nauczaniu ekonomii jako samoistnego celu. Lawson 2009 idzie
jeszcze dalej twierdzc, i natura i warunki rzeczywistoci spoecznej s takie, i
formy matematycznego rozumowania dedukcyjnego ulubione przez ekonomistw
s prawie zupenie nieadekwatne w roli narzdzi wnikliwej analizy spoecznej (s.
763).
Mimo powanych, niekiedy fundamentalnych wtkw podnoszonych przez
autorw zaliczonych do grupy trzeciej i czwartej, najsilniejsz i najbardziej
9

wpywow pozycj w dyskusji o potrzebnych i podanych zmianach w

makroekonomii wydaje si zdobywa druga spord powyej wymienionych grup.
Mona te uzna, i zyskuje ona dodatkowe wsparcie w oddziaywaniach pyncych
od praktyki, szczeglnie bankowoci centralnej, do akademickiej nauki ekonomii12.
Kryzys pokaza bowiem, i banki centralne, traktowane w teoretycznych
koncepcjach waciwie wycznie jako podmioty prowadzce polityk pienin,
musz angaowa si na wielk skal w dziaania interwencyjne nakierowane na
sprawne funkcjonowanie sektora finansowego, nie tylko bankowego. Eleganckim
uzasadnieniem tej tak zwanej niekonwencjonalnej polityki pieninej bya
konieczno utrzymywania efektywnego funkcjonowania mechanizmu transmisji
impulsw polityki pieninej do caej gospodarki, w ktrym to mechanizmie sektor
finansowy

odgrywa

niezwykle

wan

rol.

Inn

wan

przyczyn

tego

zaangaowania si bankw centralnych w stabilno finansow bya ich tradycyjna

rola poyczkodawcy ostatniej instancji, znana co najmniej od XIX wieku. Nie bez
znaczenia pozostawaa te tutaj wiksza sprawno proceduralna i krtszy czas
potrzebny na podejmowanie decyzji wspieranie systemu finansowego narzdziami
o charakterze fiskalnym wymaga zwykle zaangaowania parlamentu, co z natury
rzeczy czyni ten sposb postpowania bardziej skomplikowanym i czasochonnym.
Bez wzgldu jednak na przyczyny zaangaowania si bankw centralnych w wielu
krajach rozwinitych w szeroko rozumiany obszar stabilnoci finansowej ich
przyzwyczajenie do opierania swoich dziaa na naukowych podstawach kreuje
silny popyt na rozwizania modelowe i analityczne, ktre bd czy w sobie
finanse

makroekonomi.

Wyaniajcy

si

konsens

co

do

koniecznoci

wprowadzenia do polityki makroekonomicznej nowej jej odmiany, nazywanej ju

powszechnie polityk makroostronociow, akceptuje za jak si wydaje -

Bullard 2011 podkrela zalety takiego przepywu idei w dwie strony: od nauki do polityki
gospodarczej i odwrotnie.
12

10

wiodc rol banku centralnego w jej projektowaniu i implementacji13, cho

instytucjonalne rozwizania przyjmowane w rnych krajach rni si niekiedy co
do szczegw.

Pastwo a sektor finansowy

Przedstawione powyej pokrtce wydarzenia, w tym i naleca do powszechnie
akceptowanych elementw diagnozy kryzysu negatywna ocena dziaalnoci
regulacyjnej pastwa w okresie przedkryzysowym, w naturalny sposb skaniaj do
ponownego zajcia si problemem sposobw i i zakresu oddziaywania pastwa na
sektor finansowy.
Dobr prb wszechstronnej analizy i oceny roli pastwa w finansach jest raport
przygotowany w ubiegym roku przez Bank wiatowy14. W jego ocenie wiele
przypadkw interwencji pastwa w sektorze finansowym w okresie kryzysu trzeba
oceni pozytywnie, jednak w rednim i w dugim okresie takie bezporednie
zaangaowanie pastwa moe mie i negatywne skutki. Pastwo natomiast powinno
odgrywa wan rol jako nadzorca i regulator, dbajc rwnie o zachowanie
zdrowej konkurencji w sektorze finansowym i o bezpieczestwo i wzmacnianie
infrastruktury finansowej.
Oczywicie, adekwatny i efektywny system regulacyjny dla sektora finansowego
musi by rwnie oparty na mocnych teoretycznych podstawach, wrd ktrych
najwaniejsze s teoretyczne koncepcje funkcjonowania tego sektora. Wiele z
przedkryzysowych rozwiza regulacyjnych wyranie opierao si na wierze w
efektywno funkcjonowania rynkw finansowych. Przebieg kryzysu wiar t co
najmniej wyranie nadwtli, w zwizku z tym wane byoby, by w dyskusjach nad
nowymi rozwizaniami regulacyjnymi w jawny sposb wyraa, jakie zaoenia co
do funkcjonowania instytucji i rynkw finansowych zostay przyjte przy ich
Por. np. Lim et al. 2013, gdzie mona nawet znale argumenty za wiksz efektywnoci
takiego rozwizania.
14 Por. The World Bank 2012 lub dla wypunktowania najwaniejszych elementw zawartoci
raportu - Cihak i Demirguc-Kunt 2013
13

11

konstrukcji. Oczywicie, tradycyjne ekonomiczne podstawy regulacji, jakimi s ch

zapobiegania powstawaniu monopoli oraz kompensata efektw zewntrznych,
najlepiej w drodze ich internalizacji, powinny nadal odgrywa istotn rol w
projektowaniu regulacji finansowych. Powinnimy jednak bardzo wyranie dyskusje
o

podanych

regulacjach

poprzedza

identyfikacj

najwaniejszych

cech

charakteryzujcych funkcjonowanie instytucji i rynkw majcych by tym

regulacjom poddanym. Przykadem takiego podejcia wrd prac o charakterze
teoretycznym mog by propozycje

Kathariny

Pistor15. Podkrela ona w

szczeglnoci, i niedoskonaa wiedza i zagroenie utrat pynnoci s tymi cechami

rynkw finansowych, ktre winny ksztatowa ich przysze regulacje. Nieco
odmienne podejcie, aczkolwiek mieszczce si w ramach takiej generalnej metodyki
ksztatowania rozwiza regulacyjnych, proponuj Ayadi et al. 2012, ktrzy najpierw
na podstawie studiw empirycznych identyfikuj cztery podstawowe typy modeli
biznesowych bankw europejskich, rnice si m. in. profilem ryzyka, a nastpnie
proponuj adekwatne do tego zrnicowania zrnicowanie regulacji bankowych.
Interesujcy rwnie charakter maj formuowane gwnie w USA propozycje
nowego podejcia do regulacji rynkw finansowych, ktre proponuj procedur
dopuszczania do obrotu instrumentw finansowych wzorowan na procedurze
dopuszczania lekw, co miaoby zwikszy bezpieczestwo nabywcw tych
produktw i stabilno rynkw16
Dyskusja o roli pastwa w sektorze finansowym chcc uwzgldni dowiadczenia
obecnego kryzysu musi rwnie w jawny sposb uwzgldni ponadnarodowy
charakter dziaania wielu instytucji finansowych. Synne ju stwierdzenie Mervyna
Kinga, e banki midzynarodowe w dziaaniu staj si narodowe upadajc,
pokazywao wyranie nieadekwatno zasadniczo krajowych ram regulacyjnych do
faktycznie midzynarodowych instytucji i rynkw.
Patrz np. Pistor 2012a i Pistor 2012b.
Propozycje takie zaczy pojawia si w literaturze amerykaskiej, gwnie w
niepublikowanych working papers, na przeomie minionej i obecnej dekady, por. Kokoszczyski 2012
i zawarta tam bibliografia.
15
16

12

Obserwacja dziaa zmierzajcych do powstania i sprawnego funkcjonowania

ponadnarodowych regulacji nie pozwala na zmian tego pogldu. Bardzo wolne
postpy w tworzeniu w Europie unii bankowej; dywergencja rozwiza
regulacyjnych midzy Europ i Stanami Zjednoczonymi; powolny postp i rnice w
sposobach i zakresie adaptacji rozwiza Bazylei III midzy poszczeglnymi krajami
wszystkie te zjawiska nie pozwalaj na zbyt wielki optymizm.

Podsumowanie
Optymizmem moe jednak napawa to, e nowe elementy w podejciu do
konstruowania rozwiza regulacyjnych wspiera mog moje - wyraone w tytule
tego tekstu przekonanie co do roli ekonomistw. Odkrywanie przez nich przyczyn
rozmaitych zjawisk obserwowanych w rzeczywistoci jest oczywicie zajciem
poytecznym. Byoby jednak, by moe, bardziej poyteczne dla spoeczestwa,
gdyby przynajmniej cz zbiorowego wysiku ekonomistw przybraa posta
pewnego powrotu do korzeni makroekonomii. Jak bowiem susznie zauwaa
Mankiw 2006, Bg zesa makroekonomistw na ziemi nie po to, by formuowali i
weryfikowali eleganckie teorie, ale by rozwizywali praktyczne problemy.
W wymienionych przeze mnie wczeniej nowych zjawiskach w ekonomii i w
polityce gospodarczej lady takiego mylenia s ju do wyrane mog one
nadawa pracy ekonomistw w wikszym stopniu ten inynierski charakter.
Ekonomici powinni bowiem w wikszym znacznie ni dotychczas stopniu
konstruowa pewne elementy otaczajcego nas wiata, korzystajc ze sprawdzonej
metodyki poszukiwania odpowiedzi na pytania o skutki przyczyn, byleby tylko
po raz kolejny pikno i matematyczna elegancja nie zastpiy w tych rozwaaniach
prawdy i silnych zwizkw z rzeczywistoci.

13

Literatura
Adam, C., D. Vines, 2009, Remaking macroeconomic policy after the global financial
crisis: a balance-sheet approach, Oxford Review of Economic Policy, 25, 507-552.
Akerlof, G., 2011, Panel discussion: Rising to the challenge: Equity, adjustment and
balance in the world economy, konferencja Institute for New Economic Thinking,
Bretton Woods, NH, 10.04.2011.
Ayadi, R., E. Arbak, W.P. de Groen, D.T. Llewellyn, 2012, Regulation of European
Banks and Business Models: Towards a New Paradigm?, CEPS, Brussels.
Blanchard, O. 2008, The state of macro, NBER Working Paper No. 14259.
Buiter, W., 2009, The unfortunate uselessness of most state of the art academic
monetary economics, www.voxeu.org
Bullard, J., 2011, Research in Macroeconomics after the Crisis, wystpienie na 19 th
Symposium of the Society for Nonlinear Dynamics and Econometrics, Washington,
DC, 17.03.2011.
Caballero, R., 2010, Macroeconomics after the crisis: Time to deal with the pretenseof-knowledge syndrome, Journal of Economic Perspectives, 24, 85-102.
Cihak, M., A. Demirguc-Kunt, 2013, Rethinking the States Role in Finance, Policy
Research Working Paper 6400, The World Bank, Washington, DC.
Colander, D., H. Foellmer, A. Haas, M. Goldberg, K. Juselius, A. Kirman, T. Lux, B.
Sloth, 2009, The financial crisis and the systemic failure of academic economics, Kiel
Working paper No. 1489, Kiel institute for the World Economy.
Eichengreen, B., 2009, The Last Temptation of Risk, The National Interest, May-June
2009.
Epstein, G., J. Carrick-Hagenbarth, 2010, Financial economists, financial interests and
dark corners of the meltdown: Its time to set ethical standards for the economics
profession, Political Economy Research Institute Working Paper No. 239.
Faruqee, H., A. Scott, N. Tamirisa, 2009, In search of a smoking gun: macroeconomic
policies and the crisis, Oxford Review of Economic Policy, 25, 553-580.

14

Gelman, A., G. Imbens, 2013, Why ask why? Forward causal inference and reverse
causal questions, NBER Working Paper 19614.
Gorton, G., 2009, Slapped in the Face by the Invisible Hand: Banking and the Panic of
2007, referat przedstawiony na konferencji Financial Innovation and Crisis
zorganizowanej przez Federal Reserve Bank of Atlanta, 11-12.05.
Gradzewicz, M., K. Makarski, J. Tyrowicz, 2013, Do We Really Need to Start From
Scratch? Economic Theory on Economic Crises, Working Paper No.17/2013, Faculty
of Economic Sciences, University of Warsaw.
Hodgson, G.M., 2009, The great crash of 2008 and the reform of economics,
Cambridge Journal of Economics, 33, 1205-1221.
Kapur, D., 2009, Academics have more to declare than their genius, Financial Times,
23.06.2009.
Kokoszczyski, R., 2012, O potrzebie dynamicznego podejcia do regulacji
finansowych, w: A. Aliska (red.), Eseje o stabilnoci finansowej, CeDeWu,
Warszawa.
Krugman, P. 2009, How Did Economists Get It So Wrong?, New York Times,
06.09.2009
Lawson, A., 2009, The current economic crisis: its nature and the course of academic
economics, Cambridge Journal of Economics, 33, 741-757.
Lim, C. H., I. Krznar, F. Lipinsky, A. Otani, X. Wu, 2013, The Macroprudential
Framework: Policy Responsiveness and Institutional Arrangements, Working Paper
WP/13/166, IMF.
Mankiw. N. G., 2006, The Macroeconomist as Scientist and Engineer, NBER Working
Paper 12349.
National Commission on the Causes of the Financial and Economic Crisis in the
United States, 2011, The Financial Crisis Inquiry Report, U.S. Government Printing
Office, Washington, DC.
ONeill, M., 2013, Economics after the Crisis, and the Crisis in Economics, Renewal,
21, 132-143.
15

Pistor, K., 2012a, On the Theoretical Foundation for Regulating Financial Markets,
The Selected Works of Katharina Pistor, works.bepress.com/katharina_pistor/12
Pistor, K., 2012b, Real vs. Imagined Financial Markets: The Regulatory Challenge, The
Selected

Works

of

Katharina

Pistor,

works.bepress.com/katharina_pistor/12.

Rajan, R., 2010, Fault Lines. How Hidden Fractures Still Threaten the World
Economy, Princeton University Press, Princeton, NJ.
Shambaugh, J.C., 2012, The Euros Three Crises, Brooking Papers on Economic
Activity, Spring 2012, 157-231.
Spiegler, P., W. Milberg, 2011, Methodenstreit 2011? Historical Perspective on the
Contemporary Debate Over How to Reform Economics, Working Paper 06/2011, The
New School for Social Research.
U.S. Senate, 1934, Stock Exchanges Practices. Report of the Committee on Banking
and Currency Pursuant to S. Res. 84, U.S. Government Printing Office, Washington,
DC.
The World Bank, 2012, Rethinking the Role of the State in Finance, Global Financial
Development Report 2013, Washington, DC.
Wyplosz, C., 2009, Macroeconomics After the Crisis. Dealing with the Tobin Curse,
Walter Adolf Joehr Lecture 2009, University of St. Gallen.

16