Jakub Chojnicki

Grayna Jarosiewicz

ABC BHP
Informator
dla pracodawcw

Warszawa 2012

Projekt graficzny okadki

Dorota Zajc
Opracowanie redakcyjne
Monika Kolitowska-Sok
Opracowanie typograficzne i amanie
Jan Klimczak

Copyright Gwny Inspektorat Pracy 2012

Wydanie IV
Stan prawny padziernik 2012 r.

W 4 (1275)

PASTWOWA INSPEKCJA PRACY

GWNY INSPEKTORAT PRACY

www.pip.gov.pl

SPIS TRECI
Rozdzia I.

Organy nadzoru nad warunkami pracy. Kontrola PIP

Rozdzia II.

Odpowiedzialno i podstawowe obowizki

pracodawcy w zakresie bhp

Rozdzia III.

Obowizki i prawa pracownika w zakresie bhp

12

Rozdzia IV.

Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

15

Rozdzia V.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

22

Rozdzia VI.

Profilaktyczna ochrona zdrowia pracownikw.

Rozdzia VII.

Badania lekarskie

26

Odzie i obuwie robocze. rodki higieny osobistej

30

Rozdzia VIII. rodki ochrony indywidualnej

33

Rozdzia IX.

Napoje i posiki profilaktyczne

37

Rozdzia X.

Szkolenia w dziedzinie bhp

40

Rozdzia XI.

Czynniki szkodliwe i uciliwe w rodowisku pracy.

Badania i pomiary czynnikw szkodliwych

Rozdzia XII.

45

Czynniki stwarzajce szczeglne zagroenie

dla zdrowia i ycia

55

Rozdzia XIII. Prace szczeglnie niebezpieczne

59

Rozdzia XIV. Maszyny i inne urzdzenia techniczne

62

Rozdzia XV.

Wypadki przy pracy

68

Rozdzia XVI. Choroby zawodowe

74

Rozdzia XVII. Ochrona pracy kobiet

76

Rozdzia XVIII. Ochrona pracy modocianych

77

Rozdzia XIX. Ocena ryzyka zawodowego

78

Rozdzia XX.

86

Suba bezpieczestwa i higieny pracy

Rozdzia XXI. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

dotyczce bhp

90

Rozdzia XXII. Odpowiedzialno karna za naruszenie przepisw bhp

92

Rozdzia XXIII. Podstawy prawne

93

Zapewnienie bezpieczestwa i higieny pracy jest obowizkiem

prawnym i spoecznym kadego pracodawcy, a take przedsibiorcy, niebdcego pracodawc, na rzecz ktrego jest wiadczona praca przez osoby fizyczne, w tym wykonujce na wasny rachunek
dziaalno gospodarcz bez wzgldu na podstaw wiadczenia tej
pracy, zatrudniajcego ludzi na podstawie umw cywilno-prawnych. Pracodawcy i przedsibiorcy, ktrzy wiadomie inwestuj
w bhp w swojej firmie wiedz, e w ten sposb nie tylko zapobiegaj wypadkom i chorobom spowodowanym prac, ale rwnie
buduj pozytywny wizerunek swojej firmy, stanowicy zasadniczy
element jej sukcesw.
Pracodawco, przedsibiorco pamitaj!
Tworzenie bezpiecznych warunkw pracy oraz motywowanie
ludzi do bezpiecznego postpowania to nie tylko wywizywanie si z obowizku naoonego przez prawo na pracodawc,
ale take inwestycja, ktra si opaca.

ROZDZIA I.
ORGANY NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY.
KONTROLA PIP
Organem powoanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy,
w szczeglnoci przepisw bezpieczestwa i higieny pracy, a take przepisw dotyczcych legalnoci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej jest Pastwowa Inspekcja Pracy.
Dziaa ona na podstawie ustawy o Pastwowej Inspekcji Pracy z dnia 13 kwietnia 2007 r.
[1]. Pastwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi.
Pozostae organy nadzoru podlegaj poszczeglnym ministrom. S to: Wyszy Urzd
Grniczy, Urzd Dozoru Technicznego, Urzdy Nadzoru Budowlanego, Inspekcja Sanitarna i inne, ukierunkowane na szczeglne rodzaje dziaalnoci (np. Inspekcja Drogowa).
Jakie podmioty podlegaj kontroli PIP?
Kontroli Pastwowej Inspekcji Pracy podlegaj:
1. pracodawcy a w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy oraz kontroli legalnoci
zatrudnienia take niebdcy pracodawcami przedsibiorcy i inne jednostki organizacyjne na rzecz ktrych jest wiadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez
osoby wykonujce na wasny rachunek dziaalno gospodarcz, bez wzgldu
na podstaw wiadczenia tej pracy;
2. podmioty wiadczce usugi porednictwa pracy, doradztwa personalnego, poradnictwa zawodowego oraz pracy tymczasowej w rozumieniu zapisw ustawy
z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
3. podmioty kierujce osoby w celu nabywania umiejtnoci praktycznych, w szczeglnoci odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stau zawodowego, niebdcych zatrudnieniem lub inn prac zarobkow w zakresie przewidzianym ustaw
z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Od czego inspektor pracy rozpoczyna kontrol u pracodawcy/przedsibiorcy?
Zgodnie z ustaw o PIP inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia kontroli o kadej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia. Inspektor pracy rozpoczyna czynnoci kontrolne od okazania pracodawcy/przedsibiorcy lub osobie upowanionej do jego reprezentowania
legitymacji subowej oraz imiennego upowanienia do przeprowadzenia kontroli.
Kontrol prowadzi inspektor wskazany w upowanieniu. Jeli bdzie j kontynuowa
inny inspektor, on take musi pokaza odrbne upowanienie.
Moliwe jest te przeprowadzenie kontroli tylko na podstawie legitymacji subowej.
Dzieje si to w sytuacji, gdy trzeba j przeprowadzi niezwocznie (np. istnieje zagroenie
ycia lub zdrowia pracownikw, ktrzy pracuj na wysokoci bez zabezpiecze
przed upadkiem, w niezabezpieczonych wykopach itp.). W takich przypadkach inspektor

pracy take musi przedstawi upowanienie, ale ju po rozpoczciu kontroli, nie pniej
jednak, ni w terminie 7 dni od dnia podjcia czynnoci kontrolnych.
Co dla pracodawcy/przedsibiorcy oznacza w praktyce ustawowy obowizek wspdziaania z inspekcj pracy w trakcie prowadzonej przez ni kontroli?
Obowizki pracodawcy/przedsibiorcy w trakcie kontroli polegaj przede wszystkim
na umoliwieniu inspektorowi dostpu do wszystkich pomieszcze pracy, wgldu w dokumenty, zapewnieniu terminowego udzielania niezbdnych informacji od pracownikw
i innych pracujcych na terenie zakadu osb itp.
Inspektorowi naley take, w miar moliwoci, zapewni oddzielne pomieszczenie,
w ktrym bdzie mg zapoznawa si z dokumentami i informacjami, jakich zada
od pracownikw i innych osb. Jeli odzie wasna kontrolujcego mogaby ulec zniszczeniu lub zabrudzeniu oraz ze wzgldw bezpieczestwa na czas ogldzin pomieszcze
pracy i zapoznawania si z procesami technologicznymi naley mu przydzieli odzie
robocz lub rodki ochrony indywidualnej.
Inspektor pracy ma prawo przesuchiwa pracownikw, byych pracownikw, osoby zatrudnione na innej podstawie ni stosunek pracy, a take byych wsppracownikw.
Moe od nich da wyjanie ustnych i pisemnych. Pracodawca/przedsibiorca musi zapewni moliwo przesuchania tych osb.
Kontrol przeprowadza si w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zada lub przechowywania dokumentw finansowych i kadrowych. Poszczeglne czynnoci kontrolne mog te by wykonywane w siedzibie jednostki
organizacyjnej Pastwowej Inspekcji Pracy.
Po zakoczeniu kontroli inspektor pracy sporzdza protok. Osoba lub organ reprezentujcy podmiot kontrolowany nie musi go od razu podpisywa. Moe jedynie zrobi adnotacj, e go otrzyma i e skorzysta z prawa zgoszenia zastrzee. Ustawa o PIP daje
podmiotowi kontrolowanemu prawo zgoszenia zastrzee do protokou w terminie siedmiu dni. Zastrzeenia mog dotyczy ustale faktycznych dokonanych przez inspektora
w czasie kontroli. W przypadku stwierdzenia zasadnoci zastrzee, inspektor pracy obowizany jest zmieni lub uzupeni odpowiedni cz protokou. Odmowa podpisania protokou przez podmiot kontrolowany lub reprezentujcy go organ nie stanowi przeszkody
do zastosowania przez inspektora pracy rodkw prawnych, zgodnie z ustaw [1].
Do jakich dziaa uprawniony jest inspektor pracy w razie stwierdzenia naruszenia
przepisw prawa pracy lub dotyczcych legalnoci zatrudnienia?
W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisw prawa pracy lub przepisw dotyczcych legalnoci zatrudnienia waciwe organy PIP s uprawnione do (art. 11 [1]):
1. nakazania usunicia w ustalonym terminie stwierdzonych uchybie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisw i zasad bhp;
2. nakazania:
a) wstrzymania prac lub dziaalnoci, gdy naruszenie powoduje bezporednie zagroenie ycia lub zdrowia pracownikw lub innych osb, wykonujcych te prace lub prowadzcych dziaalno;

b) skierowania do innych prac pracownikw lub innych osb dopuszczonych do pracy wbrew obowizujcym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracownikw lub innych osb dopuszczonych do pracy przy pracach
niebezpiecznych, jeeli pracownicy ci lub osoby nie posiadaj odpowiednich kwalifikacji;
c) wstrzymania eksploatacji maszyn i urzdze w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezporednie zagroenie dla ycia lub zdrowia ludzi;
d) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia dziaalnoci w miejscach, w ktrych stan warunkw pracy stanowi bezporednie zagroenie dla ycia lub zdrowia ludzi;
e) wypacenia przez pracodawc nalenego wynagrodzenia za prac, a take innego wiadczenia przysugujcego pracownikowi

Nakazy wymienione w pkt. 2 podlegaj natychmiastowemu wykonaniu

3. nakazania w przypadku stwierdzenia, e stan bezpieczestwa i higieny pracy zagraa yciu lub zdrowiu pracownikw lub osb fizycznych wykonujcych prac na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osb wykonujcych na wasny rachunek dziaalno
gospodarcz, zaprzestania prowadzenia dziaalnoci bd dziaalnoci okrelonego
rodzaju;
4. nakazania ustalenia, w okrelonym terminie, okolicznoci i przyczyn wypadku;
5. nakazania wykonania bada i pomiarw czynnikw szkodliwych i uciliwych
w rodowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub czstotliwoci wykonania tych bada i pomiarw lub koniecznoci stwierdzenia wykonywania pracy
w szczeglnych warunkach;
6. skierowania wystpienia, w razie stwierdzenia innych narusze ni wymienione
w pkt. 15, o ich usunicie, a take o wycignicie konsekwencji w stosunku do osb
winnych.
Pracodawca obowizany jest powiadomi inspektora pracy na pimie o wykonaniu
poszczeglnych decyzji zawartych w nakazie pisemnym wraz z upywem terminw ich
wykonania, ustalonych w nakazie oraz o sposobie realizacji wnioskw zawartych w wystpieniu, w terminie 30 dni od otrzymania wystpienia.
Za nieprzestrzeganie przepisw lub zasad bhp osoba odpowiedzialna za stan bhp w zakadzie pracy lub osoba kierujca pracownikami oraz innymi osobami fizycznymi, moe
zosta ukarana kar grzywny w wys. od 1 000 do 30 000 z. Kar grzywny nakada inspektor pracy lub sd grodzki na podstawie wniosku o ukaranie.
W przypadku, gdy naruszenie przepisw bhp przez osob odpowiedzialn za stan bhp
nosi znamiona przestpstwa, inspektor pracy zawiadamia prokuratora o podejrzeniu popenienia przestpstwa (patrz rozdziay XXI i XXII). Moe take poinformowa inne organy nadzoru i kontroli o stwierdzonych podczas kontroli nieprawidowociach objtych ich
kompetencjami.

ROZDZIA II.
ODPOWIEDZIALNO I PODSTAWOWE OBOWIZKI
PRACODAWCY W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA
I HIGIENY PRACY
Podstawowe obowizki pracodawcy w zakresie bhp zawarto w ustawie Kodeks pracy [2] oraz w przepisach wykonawczych (rozporzdzeniach), wydanych na jej podstawie.
S to m.in. rozporzdzenie w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny
pracy [3] oraz przepisy bhp, dotyczce wykonywania prac w rnych branach.
W myl przepisw (art. 207 kp 1 [2]) odpowiedzialno za stan bezpieczestwa i higieny pracy w zakadzie pracy ponosi pracodawca. Na zakres odpowiedzialnoci pracodawcy nie wpywaj:
obowizki pracownikw w dziedzinie bhp,
powierzenie wykonywania zada suby bezpieczestwa i higieny pracy specjalistom spoza zakadu pracy.
Pracodawca, zgodnie z art. 207 2 kp [2] jest obowizany chroni zdrowie i ycie pracownikw, poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osigni nauki i techniki.
W szczeglnoci pracodawca jest obowizany:
1) organizowa prac w sposb zapewniajcy bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2) zapewnia przestrzeganie w zakadzie pracy przepisw oraz zasad bezpieczestwa
i higieny pracy, wydawa polecenia usunicia uchybie w tym zakresie oraz kontrolowa
wykonanie tych polece,
3) reagowa na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczestwa i higieny pracy oraz
dostosowywa rodki podejmowane w celu doskonalenia istniejcego poziomu ochrony
zdrowia i ycia pracownikw, biorc pod uwag zmieniajce si warunki wykonywania
pracy,
4) zapewni rozwj spjnej polityki, zapobiegajcej wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym, uwzgldniajcej zagadnienia techniczne, organizacj pracy, warunki pracy,
stosunki spoeczne oraz wpyw czynnikw rodowiska pracy,
5) uwzgldnia ochron zdrowia modocianych, pracownic w ciy lub karmicych
dziecko piersi oraz pracownikw niepenosprawnych w zakresie podejmowanych dziaa profilaktycznych,
6) zapewnia wykonanie nakazw, wystpie, decyzji i zarzdze wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
7) zapewnia wykonanie zalece spoecznego inspektora pracy.
Koszty dziaa podejmowanych przez pracodawc w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy w aden sposb nie mog obcia pracownikw.

Pracodawca oraz osoba kierujca pracownikami s obowizani zna, w zakresie niezbdnym do wykonywania cicych na nich obowizkw, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczestwa i higieny pracy (art. 207 3 [2]).

Pracodawco!
Masz obowizek chroni ycie i zdrowie pracownikw, wykorzystujc najnowsze osignicia nauki i techniki, w tym dorobek ergonomii, socjologii, psychologii i medycyny pracy.

Jakie informacje pracodawca jest obowizany przekaza pracownikom w zakresie

bezpieczestwa i higieny pracy?
Pracodawca zgodnie z art. 2071 [2] jest obowizany przekazywa pracownikom informacje o:
1. zagroeniach dla zdrowia i ycia, wystpujcych w zakadzie pracy, na poszczeglnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postpowania w przypadku awarii,
2. dziaaniach ochronnych i zapobiegawczych podjtych w celu wyeliminowania lub
ograniczenia zagroe, o ktrych mowa w pkt. 1,
3. pracownikach wyznaczonych do:
udzielania pierwszej pomocy,
wykonywania dziaa w zakresie zwalczania poarw i ewakuacji pracownikw.
Jakie obowizki w dziedzinie bhp nakada Kodeks pracy na pracodawcw, ktrych
pracownicy wykonuj prac jednoczenie w tym samym miejscu?
Jeeli w tym samym miejscu (np. na placu budowy) wykonuj prac pracownicy zatrudnieni przez rnych pracodawcw, pracodawcy ci maj obowizek (art. 208 kp [2]):
wsppracowa ze sob,
wyznaczy koordynatora, sprawujcego nadzr nad bezpieczestwem i higien
pracy wszystkich pracownikw zatrudnionych w tym samym miejscu,
ustali zasady wspdziaania, uwzgldniajce sposoby postpowania w przypadku wystpienia zagroe dla zdrowia lub ycia pracownikw,
informowa siebie nawzajem oraz pracownikw lub ich przedstawicieli o dziaaniach w zakresie zapobiegania zagroeniom zawodowym, wystpujcym podczas
wykonywanych przez nich prac.
Wyznaczenie ww. koordynatora ma na celu zapewnienie jednolitego nadzoru i powinno dawa gwarancj penego respektowania przepisw bhp w miejscu wykonywania prac.
Ustalenia, dotyczce wyznaczenia koordynatora i zasad wspdziaania powinny by
dokonane przed przystpieniem pracodawcw do wykonywania prac w tym samym
miejscu.

Naley pamita, e wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczeglnych

pracodawcw z obowizku zapewnienia bezpieczestwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

Pracodawca, na ktrego terenie wykonuj prace pracownicy zatrudnieni przez rnych

pracodawcw, jest obowizany dostarcza tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom informacji w zakresie bhp, o jakich mowa w art. 2071 [2].
Jakie s obowizki pracodawcy w zakresie zapewnienia pierwszej pomocy w nagych
wypadkach?
Obowizkiem pracodawcy jest [2]:
1. zapewni rodki niezbdne do udzielania pierwszej pomocy w nagych wypadkach, zwalczania poaru i ewakuacji pracownikw,
2. wyznaczy pracownikw do:
udzielania pierwszej pomocy,
wykonywania dziaa w zakresie zwalczania poarw i ewakuacji pracownikw,
3. zapewni czno ze subami zewntrznymi, wyspecjalizowanymi w zakresie
udzielania pierwszej pomocy w nagych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz
ochrony przeciwpoarowej.
Dziaania te powinny by dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej dziaalnoci,
liczby zatrudnionych pracownikw i innych osb przebywajcych na terenie zakadu pracy oraz rodzaju i poziomu wystpujcych zagroe.
Do czego zobowizuj pracodawc przepisy bhp, w przypadku moliwoci wystpienia zagroenia dla zdrowia lub ycia pracownikw?
W takim przypadku pracodawca jest obowizany [2]:
1) niezwocznie poinformowa pracownikw o tych zagroeniach oraz podj dziaania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony,
2) niezwocznie dostarczy pracownikom instrukcje umoliwiajce, w przypadku
wystpienia bezporedniego zagroenia, przerwanie pracy i oddalenie si z miejsca zagroenia w miejsce bezpieczne.
W razie wystpienia bezporedniego zagroenia dla zdrowia lub ycia pracodawca jest obowizany wstrzyma prac i wyda pracownikom polecenie oddalenia si
w miejsce bezpieczne.
Jakie obowizki, dotyczce bhp ma pracodawca w stosunku do osb niebdcych
pracownikami, ale wykonujcych prac w zakadzie lub miejscu wskazanym przez pracodawc?
Obowizki pracodawcy w stosunku do tych osb, to: [2]

10

 zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy osobom fizycznym, wy-

konujcym prac na innej podstawie ni stosunek pracy w zakadzie pracy lub

w miejscu wyznaczonym przez pracodawc,
zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunkw zaj odbywanych na terenie
zakadu pracy przez studentw i uczniw,
zastosowanie rodkw niezbdnych do zapewnienia ochrony ycia lub zdrowia osobom niebiorcym udziau w procesie pracy, a majcym dostp do miejsca, w ktrym
wykonywane s prace,
przydzielanie niezbdnej odziey roboczej i rodkw ochrony indywidualnej osobom wykonujcym krtkotrwae prace albo czynnoci inspekcyjne w czasie, w ktrym ich wasna odzie moe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a take
ze wzgldu na bezpieczestwo wykonywania tych prac lub czynnoci.
Jakie obowizki w zakresie bhp dotycz przedsibiorcw, niebdcych pracodawcami, jeli organizuj prac innym osobom?
Przepisy zobowizujce do ochrony zdrowia i ycia pracownikw okrelone w art. 207
2 [2] stosuje si odpowiednio do przedsibiorcy niebdcego pracodawc, organizujcego prac wykonywan przez osoby fizyczne na innej podstawie ni stosunek pracy, a take
przez osoby prowadzce na wasny rachunek dziaalno gospodarcz (art. 304 kp [2]).
Oznacza to, e praca wiadczona na innej podstawie ni stosunek pracy na rzecz przedsibiorcy niebdcego pracodawc, daje prawo temu przedsibiorcy do wymagania
od wiadczcego prac podporzdkowania si jego poleceniom w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy. Najlepiej, aby wszelkie kwestie bhp dotyczce np. bada lekarskich, wyposaenia w rodki ochrony indywidualnej, zostay okrelone przez strony
w umowie cywilnoprawnej, potwierdzonej na pimie.
Jakie s obowizki pracodawcy rozpoczynajcego dziaalno wobec organw nadzoru nad warunkami pracy?
Pracodawca rozpoczynajcy dziaalno jest obowizany, w terminie 30 dni od dnia
rozpoczcia tej dziaalnoci, zawiadomi na pimie waciwego okrgowego inspektora
pracy i waciwego pastwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej dziaalnoci. Rozpoczcie dziaalnoci, w rozumieniu ww. przepisu, to moment zatrudnienia pierwszego pracownika.
Obowizek, o ktrym mowa wyej, ciy na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany
miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej dziaalnoci, zwaszcza zmiany technologii lub
profilu produkcji, jeeli zmiana technologii moe powodowa zwikszenie zagroenia dla
zdrowia pracownikw.
Niedopenienie ww. obowizkw jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika (art. 283 2 pkt 1 kp [2]).
Zawiadomienie do PIP musi mie form pisemn. Druki zgoszenia dziaalnoci
do PIP mona uzyska w okrgowych inspektoratach pracy, oddziaach lub biurach
terenowych PIP, a take pobra ze strony internetowej www.pip.gov.pl

11

ROZDZIA III.
OBOWIZKI I PRAWA PRACOWNIKA
W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA I HIGIENY PRACY
Jakie obowizki w zakresie bhp dotycz pracownika?
Podstawowym obowizkiem pracownika okrelonym w art. 211 kp [2] jest przestrzeganie przepisw i zasad bezpieczestwa i higieny pracy. W szczeglnoci pracownik jest
obowizany:
1. zna przepisy i zasady bhp, bra udzia w szkoleniu i instruktau z tego zakresu,
a take poddawa si wymaganym egzaminom sprawdzajcym,
2. wykonywa prac w sposb zgodny z przepisami i zasadami bhp, a take stosowa si do wydawanych w tym zakresie polece i wskazwek przeoonych,
3. dba o naleyty stan maszyn, urzdze, narzdzi i sprztu oraz o porzdek i ad
w miejscu pracy,
4. stosowa rodki ochrony zbiorowej, a take uywa przydzielonych rodkw
ochrony indywidualnej oraz odziey i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
5. poddawa si wstpnym, okresowym i kontrolnym, a take innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowa si do wskaza lekarskich,
6. niezwocznie zawiadomi przeoonego o zauwaonym w zakadzie pracy wypadku albo zagroeniu ycia lub zdrowia ludzkiego, a take ostrzec wsppracownikw i inne
osoby, znajdujce si w rejonie zagroenia, o grocym im niebezpieczestwie,
7. wspdziaa z pracodawc i przeoonymi w wypenianiu obowizkw dotyczcych bhp.
Obowizki wyszczeglnione w art. 211 kp [2] w zakresie okrelonym przez pracodawc lub inny podmiot organizujcy prac ci rwnie na osobach fizycznych
wykonujcych prac na innej podstawie ni stosunek pracy w zakadzie pracy lub
w miejscu wyznaczonym przez pracodawc lub inny podmiot organizujcy prac,
a take na osobach prowadzcych na wasny rachunek dziaalno gospodarcz
w zakadzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawc lub inny podmiot
organizujcy prac tym osobom (art. 3041 kp [2]).
Jakie sankcje gro pracownikowi za nieprzestrzeganie przepisw bhp?
Pracownik podlega tzw. odpowiedzialnoci porzdkowej. Za nieprzestrzeganie przepisw bhp i ppo. pracodawca moe zastosowa w stosunku do niego kar porzdkow,
np. upomnienie lub nagan, albo naoenie kary pieninej. Kara pienina moe by te
naoona w przypadku opuszczenia przez pracownika pracy bez usprawiedliwienia, stawienia si do pracy w stanie nietrzewym lub spoywania alkoholu w czasie pracy. Tryb
nakadania kar, tryb odwoawczy, zatarcie kary okrelaj art. 108-113 kp [2].

12

Jakie obowizki w zakresie bhp maj osoby kierujce pracownikami?

Osoby kierujce pracownikami oprcz tego, e ci na nich obowizki pracownika
ustalone w art. 211 kp, zobowizane s take (art. 212 kp [2]):
organizowa stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
dba o sprawno rodkw ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
organizowa, przygotowywa i prowadzi prace, uwzgldniajc zabezpieczenie
pracownikw przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami zwizanymi z warunkami rodowiska pracy,
dba o bezpieczny i higieniczny stan pomieszcze pracy i wyposaenia technicznego, a take o sprawno rodkw ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
egzekwowa przestrzeganie przez pracownikw przepisw i zasad bhp,
zapewnia wykonanie zalece lekarza sprawujcego opiek zdrowotn nad pracownikami.
Jakie sankcje gro osobom kierujcym pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, niewywizujcym si z naoonych na nie obowizkw w dziedzinie bhp?
Osoba kierujca pracownikami w przypadku niewypeniania obowizkw, okrelonych w art. 211 kp, podlega odpowiedzialnoci porzdkowej i pracodawca moe wobec niej zastosowa jedn z kar przewidzianych w art. 108 kp. Osoba kierujca
pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, w przypadku nieprzestrzegania przepisw
bhp okrelonych w art. 212 kp, podlega take odpowiedzialnoci wykroczeniowej
z art. 283 kp [2]. W szczeglnych przypadkach (jeli naruszenie przepisw bhp nosi
znami przestpstwa) osoba kierujca pracownikami moe podlega odpowiedzialnoci karnej, zgodnie z art. 220 [59].
Jakie prawa w zakresie bhp daje pracownikowi Kodeks pracy?
Zgodnie z art. 210 kp [2] pracownik ma prawo:
powstrzyma si od wykonywania pracy w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadaj przepisom bhp i stwarzaj bezporednie zagroenie dla zdrowia lub ycia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczestwem
innym osobom. O fakcie powstrzymania si od pracy pracownik obowizany jest
niezwocznie powiadomi przeoonego,
oddali si z miejsca zagroenia w sytuacji, kiedy pomimo e powstrzyma si od pracy, zagroenie nadal istnieje, rwnie powiadamiajc o tym fakcie przeoonego.

Uwaga!
Przepis art. 210 kp nie dotyczy pracownika, ktrego obowizkiem pracowniczym jest ratowanie ycia ludzkiego lub mienia.

13

Za czas powstrzymania si od wykonywania pracy lub oddalenia si z miejsca zagroenia w ww. przypadkach pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Pracownik powinien wiedzie, e nie kade naruszenie przepisw bhp stanowi uzasadnienie powstrzymania si od pracy. Jest to moliwe wycznie w okolicznociach wskazanych wyej.
Pracownik ma take prawo po uprzednim zawiadomieniu przeoonego, powstrzyma si od wykonywania pracy wymagajcej szczeglnej sprawnoci psychofizycznej
w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania
pracy i stwarza zagroenie dla innych osb.
Przepisy Kodeksu pracy nie wymagaj, aby stan niedyspozycji psychofizycznej by potwierdzony (powiadczony) badaniami lekarskimi. W przypadku niedyspozycji psychofizycznej pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
Pracodawca moe odmwi pracownikowi zgody na powstrzymanie si od wykonywania pracy ze wzgldu na z sprawno psychofizyczn. Ponosi jednak wtedy wszelkie konsekwencje takiej decyzji.
Jakie prace zalicza si do prac wymagajcych szczeglnej sprawnoci psychofizycznej?
Rodzaje tych prac wskazane s w rozporzdzeniu [30]. S to prace przy: obsudze suwnic
sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych, przy obsudze podnonikw i platform hydraulicznych, obsudze ukadnic magazynowych i przy obsudze urawi wieowych i samojezdnych. Nale do nich rwnie m. in.: prace operatorw samojezdnych cikich maszyn
budowlanych i maszyn drogowych; prace przy obsudze urzdze mechanicznych, zwizanych z czynnociami wyburzeniowymi; prace operatorw pulpitw sterowniczych urzdze
technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych; prace druyn trakcyjnych oraz maszynistw operatorw samojezdnych cikich maszyn torowych i kierowcw drezyn motorowych; prace nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakadowych
bocznicach kolejowych oraz prace dyurnego ruchu na kolei; prace kierowcw: autobusw,
pojazdw przewocych materiay niebezpieczne oraz pojazdw o dopuszczalnej masie
cakowitej powyej 16 ton i dugoci powyej 12 m, trolejbusw i motorniczych tramwajw;
prace przy montau i remoncie sieci trakcyjnych; prace przy liniach napowietrznych niskich,
rednich i wysokich napi; prace przy obsudze urzdze cinieniowych podlegajcych penemu dozorowi technicznemu; prace przy obsudze instalacji chemicznych do produkcji gazw toksycznych lub tworzcych mieszaniny wybuchowe z powietrzem; prace przy
materiaach atwopalnych, rodkach toksycznych i materiaach biologicznie zakanych; prace maszynisty maszyn wycigowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdw pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn
pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemi, prace mechanika i maszynisty wiertni,
operatora i kierowcy agregatw cementacyjnych zasobnikw oraz urzdze do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu w zakadach grniczych wydobywajcych kopaliny metod
otworw wiertniczych i w zakadach wykonujcych prace geologiczne; prace na wysokoci
na masztach i wieach antenowych; prace na wiaduktach i mostach.

14

ROZDZIA IV.
OBIEKTY BUDOWLANE I POMIESZCZENIA PRACY
Zgodnie z art. 213-214 kp [2] obiekt budowlany, w ktrym znajduj si pomieszczenia
pracy, powinien spenia wymagania w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy.
Pracodawca jest obowizany zapewni, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w ktrym przewiduje si pomieszczenia pracy, bya wykonywana na podstawie projektw uwzgldniajcych wymagania bezpieczestwa i higieny pracy,
pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawcw, zgodnie z odrbnymi przepisami [4,5,6]. Przebudowa obiektu budowlanego lub jego czci, w ktrym
znajduj si pomieszczenia pracy, powinna uwzgldnia popraw warunkw bezpieczestwa i higieny pracy.
W jaki sposb nastpuje przekazanie obiektu budowlanego, w ktrym znajduj si
pomieszczenia pracy do uytkowania po zakoczeniu budowy?
Zgodnie z ustaw Prawo budowlane [7] budow mona uzna za zakoczon, jeeli
wykonane s wszystkie roboty budowlane w budynku, a take uporzdkowany jest teren
wok budynku. Stan ten powiadcza kierownik budowy w owiadczeniu. Nastpnie
wymagane jest uzyskanie pozwolenia na uytkowanie obiektu budowlanego. Przed zoeniem wniosku w tej sprawie do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego (PINB),
inwestor-pracodawca jest zobowizany, co najmniej 14 dni przed zamierzonym terminem
przystpienia do uytkowania, zawiadomi o tym, zgodnie z waciwoci wynikajc
z przepisw szczeglnych, organy:
Pastwowej Inspekcji Sanitarnej,
Pastwowej Stray Poarnej.

Organy te mog w terminie 14 dni od daty otrzymania powiadomienia, dokona kontroli obiektu w zakresie jego zgodnoci z projektem budowlanym (zgodnie z ich kompetencjami). Brak zajcia stanowiska przez organ, w terminie 14 dni od daty dorczenia
zawiadomienia, traktuje si jak niezgoszenie sprzeciwu i uwag. Sprzeciw ww. organw
moe skutkowa wydaniem negatywnej decyzji przez PINB. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego wydaje decyzj w sprawie pozwolenia na uytkowanie po przeprowadzeniu obowizkowej kontroli, ktra powinna nastpi przed upywem 21 dni od dnia
zoenia wniosku.
Inwestor, oddajc do uytkowania obiekt budowlany, przekazuje wacicielowi lub zarzdcy obiektu dokumentacj budowy i dokumentacj powykonawcz. Przekazaniu podlegaj rwnie inne dokumenty i decyzje dotyczce obiektu, a take, w razie potrzeby,
instrukcje obsugi i eksploatacji obiektu, instalacji i urzdze zwizanych z tym obiektem.

15

Dokumenty te musz by przechowywane przez waciciela lub zarzdc obiektu

przez cay czas istnienia obiektu.
Jakie s podstawowe wymagania przepisw dotyczce utrzymywania obiektw budowlanych?
Przepisy bhp zobowizuj pracodawc do utrzymywania obiektw budowlanych
i znajdujcych si w nich pomieszcze pracy, a take terenw i urzdze z nimi zwizanych w stanie zapewniajcym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Zgodnie z prawem budowlanym waciciel lub zarzdca obiektu budowlanego jest
obowizany uytkowa obiekt zgodnie z jego przeznaczeniem i wymogami ochrony rodowiska oraz utrzymywa go w naleytym stanie technicznym i estetycznym.
W zwizku z tym kady obiekt powinien by poddawany, zgodnie z art. 62 [7]:
1. okresowej kontroli, co najmniej raz w roku, polegajcej na sprawdzeniu:
stanu technicznego elementw budynku, budowli i instalacji naraonych na szkodliwe wpywy atmosferyczne i niszczce dziaania innych czynnikw,
instalacji i urzdze sucych ochronie rodowiska,
instalacji gazowych oraz przewodw kominowych (spalinowych i wentylacyjnych).
2. okresowej kontroli, co najmniej raz na pi lat, polegajcej na sprawdzeniu stanu
technicznego i przydatnoci do uytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego, a take jego otoczenia; instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie
stanu sprawnoci pocze, osprztu, zabezpiecze i rodkw ochrony od porae, opornoci izolacji przewodw oraz uziemie instalacji i aparatw.
Kontrole te powinny by przeprowadzane przez osoby posiadajce uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalnoci.
Kontrol stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych oraz gazowych, powinny przeprowadza osoby posiadajce kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru lub usug w zakresie naprawy lub konserwacji odpowiednich urzdze
energetycznych lub gazowych.
Kontrol stanu technicznego przewodw kominowych, powinny przeprowadza
osoby posiadajce kwalifikacje zawodowe potwierdzone przez izb rzemielnicz.
Waciciel lub zarzdca jest obowizany prowadzi dla kadego budynku, ksik obiektu budowlanego. Ksika ta zawiera zapisy dotyczce przeprowadzonych bada i kontroli
stanu technicznego, a take remontw i przebudowy w okresie uytkowania obiektu budowlanego. Przechowuje si w niej rwnie przekazan przez inwestora dokumentacj budowy
i dokumentacj powykonawcz, protokoy z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczce jego stanu technicznego, wiadectwo charakterystyki energetycznej, a take
inne dokumenty i decyzje dotyczce obiektu budowlanego [7].
Nowo budowane/przebudowywane/rozbudowywane obiekty, w ktrych zmieniony
jest sposb uytkowania, powinny spenia wymogi okrelone w rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych...[8].
Obiekty starsze powinny spenia wymagania przepisw techniczno-budowlanych
obowizujcych w momencie ich wybudowania.

16

Jakie wymagania bhp powinny spenia pomieszczenia pracy?

Pomieszczenia i ich wyposaenie powinny zapewnia pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczeglnoci w pomieszczeniach pracy naley zapewni
[3] owietlenie naturalne i sztuczne, odpowiedni temperatur, wymian powietrza, zabezpieczenie przed wilgoci i niekorzystnymi warunkami cieplnymi oraz nasonecznieniem, drganiami, a take innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciliwociami.
W pomieszczeniach, w ktrych wystpuj czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, haas, drgania, promieniowanie, gazy, pyy, pary itp.) powinny by zastosowane
rozwizania techniczne uniemoliwiajce przedostawanie si tych czynnikw do innych
pomieszcze pracy oraz do pomieszcze higieniczno-sanitarnych.
Co oznaczaj okrelenia pomieszczenie pracy staej i pomieszczenie pracy czasowej?
Pomieszczeniami pracy s wydzielone miejsca przeznaczone na pobyt pracownikw,
w ktrych wykonywana jest praca.
Pomieszczenia pracy dziel si na dwa rodzaje [3]:
pomieszczenia staej pracy, w ktrym czny czas przebywania tego samego pracownika w cigu jednej doby trwa duej ni 4 godziny,
pomieszczenia pracy czasowej, w ktrym czny czas przebywania tego samego pracownika w cigu jednej doby trwa 2-4 godzin.
Pomieszczeniami pracy nie s miejsca, w ktrych [3]:
czny czas przebywania tych samych pracownikw w cigu jednej zmiany roboczej
jest krtszy ni 2 godziny, a wykonywane czynnoci maj charakter dorywczy, bd gdy
praca polega na krtkotrwaym przebywaniu zwizanym z dozorem lub konserwacj urzdze albo utrzymaniem czystoci i porzdku,
maj miejsce procesy technologiczne niepozwalajce na zapewnienie odpowiednich
warunkw przebywania pracownikw w celu ich obsugi bez zastosowania rodkw
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reimu organizacji pracy,
jest prowadzona hodowla rolin lub zwierzt, niezalenie od czasu przebywania
w nich pracownikw zajmujcych si obsug.
Czy pomieszczenia pracy mog by usytuowane poniej poziomu terenu?
Zasad jest, e pomieszczenia staej pracy nie mog znajdowa si poniej poziomu terenu, otaczajcego budynek. Wyjtkiem moe by sytuacja, gdy wymaga tego rodzaj produkcji, np. w rozlewniach win, w chodniach itp.
Dopuszczalne jest rwnie zlokalizowanie poniej poziomu otaczajcego terenu:
pomieszcze pracy w garau, kotowni i warsztatach podrcznych,
pomieszcze handlowych, usugowych i gastronomicznych w ulicznych przejciach
podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych.
Warunkiem dopuszczalnoci takiej lokalizacji jest zachowanie wymaga przepisw techniczno-budowlanych zawartych w rozporzdzeniu [8] oraz uzyskanie zgody
waciwego pastwowego wojewdzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozu-

17

mieniu z okrgowym inspektorem pracy. Uzyskanie zgody na lokalizacj pomieszcze

pracy poniej poziomu terenu (w miejscu pozbawionym dostpu do wiata dziennego) nie wymaga dodatkowo zgody na stosowanie owietlenia sztucznego w tych
pomieszczeniach.
Jakie powinny by minimalne wymiary powierzchni i kubatura pomieszcze pracy?
Kada z osb zatrudnionych w pomieszczeniu staej pracy musi mie zapewnione co
najmniej [3]:
13 m3 wolnej objtoci pomieszczenia,
2 m2 podogi niezajtej przez firmowy sprzt, urzdzenia techniczne itp.
Jaka powinna by minimalna wysoko pomieszcze pracy?
Pomieszczenia staej pracy musz mie rwnie odpowiedni wysoko, ktra powinna wynosi co najmniej [3]:
3 m w wietle jeeli w pomieszczeniu nie wystpuj czynniki szkodliwe dla
zdrowia,
3,3 m w wietle jeeli w pomieszczeniu prowadzone s prace powodujce wystpowanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia.
Pomieszczenia staej pracy, wolne od szkodliwych substancji, mog by nisze ni 3 m,
jeli pracodawca zapewni w nich klimatyzacj oraz uzyska zgod pastwowego wojewdzkiego inspektora sanitarnego. Nadal jednak ich wysoko nie moe wynosi mniej
ni [3]:
2,5 m w wietle, jeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wicej ni 4 pracownikw, a na kadego z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objtoci pomieszczenia,
2,5 m w wietle w pomieszczeniu usugowym lub produkcyjnym drobnej wytwrczoci mieszczcym si w budynku mieszkalnym jeeli przy wykonywanych pracach nie wystpuj pyy lub substancje szkodliwe dla zdrowia, haas nie przekracza
dopuszczalnych wartoci poziomu dwiku w budynkach mieszkalnych, okrelonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3
wolnej objtoci pomieszczenia,
2,2 m w wietle w dyurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do wikszego pomieszczenia.
Odrbne wymogi ustawodawca przewidzia dla pomieszcze pracy czasowej, ktrych wysoko nie moe by mniejsza ni 2,2 m w wietle (pomieszczenia wolne od czynnikw szkodliwych dla zdrowia) oraz 2,5 m w wietle (pomieszczenia, w ktrych
wystpuj te czynniki).
W pomieszczeniu o stropie pochyym wymagania wysokoci pomieszcze pracy staej
i czasowej stosuje si do redniej wysokoci pomieszczenia, przy czym w najniszym
miejscu wysoko pomieszczenia nie moe by mniejsza w wietle ni 1,9 m (liczc od poziomu podogi do najniej pooonej czci konstrukcyjnej sufitu).

18

Jakie wymagania powinny spenia podogi w pomieszczeniach pracy?

Podogi w takich pomieszczeniach powinny by przede wszystkim stabilne, rwne,
nieliskie, niepylce i odporne na cieranie oraz nacisk, a take atwe do utrzymania w czystoci.
W pomieszczeniach, w ktrych mog wystpi mieszaniny wybuchowe palnych par, pyw lub gazw z powietrzem, podogi powinny by wykonane z takich materiaw, ktre
nie spowoduj wystpienia iskrzenia mechanicznego lub wyadowa elektrostatycznych.
Pracownicy, ktrzy s zatrudnieni przy pracach powodujcych zamoczenie podogi,
powinni mie zagwarantowane podesty, izolujce od zimna i wilgoci lub inne rodki izolujce. Analogiczne warunki naley rwnie zapewni osobom pracujcym w pomieszczeniach, w ktrych podoga wykonana jest z materiau dobrze przewodzcego ciepo [3].
Jakie wymagania powinny spenia schody, prowadzce do pomieszcze i stanowisk
pracy?
Pomieszczenia i stanowiska pracy znajdujce si na rnych poziomach powinny mie
zapewniony swobodny dostp, poprzez bezpieczne dojcia staymi schodami lub pochylniami. Nawierzchnie schodw, pomostw i pochylni nie powinny by liskie, a w miejscach, w ktrych moe wystpowa zaleganie pyw powinny by aurowe. Szczegowe
wymagania dotyczce schodw, przej i doj wynikaj z przepisw techniczno-budowlanych [8].
Jakie owietlenie naley zapewni w pomieszczeniach pracy?
Kade pomieszczenie staej pracy powinno by owietlone wiatem dziennym, chyba
e wzgldy technologiczne lub specyfika pomieszczenia na to nie pozwalaj. Na stosowanie w takim pomieszczeniu owietlenia wycznie elektrycznego pracodawca musi uzyska zgod waciwego pastwowego wojewdzkiego inspektora sanitarnego,
wydan w porozumieniu z okrgowym inspektorem pracy.
Owietlenie dzienne poszczeglnych stanowisk pracy musi by [3]:
dostosowane do rodzaju wykonywanych prac,
odpowiednie do wymaganej dokadnoci,
zgodne z wymaganiami okrelonymi w Polskiej Normie [9].
Niezalenie od owietlenia dziennego, pracodawca musi zagwarantowa owietlenie
elektryczne o odpowiednich parametrach. Okna i wietliki powinny by czyste oraz przepuszcza dostateczn ilo wiata.
Okna i wietliki naley wyposay w odpowiednie urzdzenia, eliminujce nadmierne operowanie promieni sonecznych padajcych na stanowiska pracy.
Pracodawca powinien te zadba, by okna i wietliki przeznaczone do wietrzenia pomieszcze byy wyposaone w urzdzenia pozwalajce na otwieranie ich w sposb atwy i bezpieczny z poziomu podogi, z moliwoci ustawienia czci otwieranych
w podanym pooeniu.

19

Jak temperatur naley zapewni w pomieszczeniach pracy?

W pomieszczeniach pracy naley zapewni temperatur dostosowan do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiku fizycznego niezbdnego do jej wykonania), ktra o ile nie wystpuj przeciwwskazania technologiczne nie moe by nisza ni 14oC.
Natomiast w pomieszczeniach, gdzie pracownik wykonuje lekk prac fizyczn i prac
biurow, minimalna temperatura powinna wynosi nie mniej ni 18oC 30 [3].
Jak wentylacj naley zastosowa w pomieszczeniach pracy?
W pomieszczeniach powinna by zapewniona wymiana powietrza, wynikajca z potrzeb uytkowych i funkcji tych pomieszcze, bilansu ciepa i wilgotnoci oraz zanieczyszcze staych i gazowych. W tym celu pracodawca moe zastosowa wentylacj naturaln,
bd mechaniczn lub klimatyzacj.
Powietrze doprowadzane do pomieszcze pracy z zewntrz, przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej, powinno by oczyszczone z pyw i substancji szkodliwych dla zdrowia. Same urzdzenia nie mog natomiast powodowa przecigw,
wyzibienia lub przegrzewania pomieszcze pracy (zasada ta nie obejmuje wentylacji awaryjnej). Istotne jest, aby strumie powietrza pochodzcy z urzdze wentylacji nawiewnej nie by skierowany bezporednio w stron stanowiska pracy 35 [3].
Zastosowanie systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej nakada na pracodawc pewne obowizki z tym zwizane, tzn.:
poddawanie ich odpowiedniej konserwacji w celu niedopuszczenia do awarii,
stosowanie rodkw majcych na celu ograniczenie natenia i rozprzestrzeniania si
haasu i drga powodowanych prac urzdze klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.

Obowizkowe jest zastosowanie systemu kontrolnego sygnalizujcego stan

zagroenia, jeeli awaria wentylacji moe zagraa zdrowiu pracownikw,
w zwizku z wydzielaniem si w procesie pracy substancji szkodliwych.

Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacj

powietrza, ilo powietrza wieego nie powinna by mniejsza ni 10% oglnej iloci
wymienianego powietrza. Recyrkulacja powietrza nie powinna by stosowana w pomieszczeniach pracy, w ktrych wystpuj:
szkodliwe czynniki biologiczne,
czynniki chemiczne stwarzajce zagroenia, okrelone w przepisach [14],
materiay wydzielajce nieprzyjemne lub uciliwe zapachy.
Recyrkulacji powietrza nie naley rwnie stosowa w pomieszczeniach pracy, w ktrych moliwe jest nage zwikszenie stenia niebezpiecznych substancji chemicznych,
a take w przestrzeniach zagroonych wybuchem.
Szczegowe wymagania, dotyczce parametrw powietrza w pomieszczeniach pracy, okrelaj przepisy branowe np. rozporzdzenie w sprawie bhp podczas stosowania

20

rtci i jej zwizkw (Dz.U.2007.69.455) , bhp w kesonach (Dz.U.1952.31.208), bhp przy produkcji wyrobw wkienniczych (Dz.U.2007.179.1274) oraz Polskie Normy.
Jak naley zorganizowa stanowiska pracy w pomieszczeniach pracy?
Stanowisko pracy to przestrze pracy, wraz z wyposaeniem w rodki i przedmioty
pracy, w ktrej pracownik lub zesp pracownikw wykonuje prac 2 pkt 8 [3].
Zgodnie z przepisami oglnymi bhp 45- 49 [3]:
Poszczeglne stanowiska pracy powinny by urzdzone stosownie do rodzaju
wykonywanych na nich czynnoci oraz psychofizycznych waciwoci pracownikw, przy czym wolna powierzchnia stanowiska powinna zapewni pracownikowi swobod ruchu wystarczajc do wykonywania pracy w sposb bezpieczny,
z uwzgldnieniem wymaga ergonomii.
Dojcie do stanowisk pracy powinno by swobodne i bezpieczne. Naley pamita, aby jego wysoko w wietle nie bya mniejsza ni 2 m. W uzasadnionych przypadkach wysoko dojcia mona obniy do 1,8 m i odpowiednio oznakowa.
Przejcia midzy maszynami a innymi urzdzeniami lub cianami przeznaczone
tylko do obsugi tych urzdze powinny mie szeroko co najmniej 0,75 m, a jeli
odbywa si w nich ruch dwukierunkowy minimum 1 m 47 ust. 3 [3].
W przypadku usytuowania stanowisk pracy na zewntrz pomieszcze naley zwrci szczegln uwag na ochron pracownikw przed zagroeniami zwizanymi z:
warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, nisk lub wysok temperatur, silnym wiatrem i spadajcymi przedmiotami,
ze szkodliwym dla zdrowia haasem, jak rwnie szkodliwymi gazami, parami lub pyami.
Stanowiska pracy, na ktrych wykonywane prace powoduj wystpowanie
czynnikw szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny by tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie
byli naraeni na te czynniki.
Jeeli dana praca wymaga od zatrudnionych pozycji stojcej lub chodzenia,
obowizkiem pracodawcy jest zapewnienie im moliwoci odpoczynku w pozycji
siedzcej, w pobliu miejsca pracy.

Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywa surowcw, gotowych wyrobw, materiaw pomocniczych i odpadw w ilociach wikszych od wynikajcych z potrzeb technologicznych, umoliwiajcych utrzymanie cigoci
pracy na danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny by sukcesywnie usuwane, zgodnie z 46 [3].

21

ROZDZIA V.
POMIESZCZENIA HIGIENICZNO-SANITARNE
Pomieszczenie higieniczno-sanitarne to, zgodnie z rozporzdzeniem w sprawie
oglnych przepisw bhp [3]: szatnie, umywalnie, ustpy, pomieszczenia z natryskami, pomieszczenia higieny osobistej kobiet, jadalnie (z wyjtkiem stowek), pomieszczenia suce do schronienia si przed zimnem oraz pomieszczenia do prania, odkaania, suszenia,
odpylania odziey roboczej lub ochronnej.
Gdzie powinny by w zakadzie pracy usytuowane pomieszczenia higieniczno-sanitarne?
Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdowa si w budynku, w ktrym odbywa si praca, albo w budynku poczonym z nim obudowanym przejciem, ktre
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszcze pracy powinno by rwnie
ogrzewane. Nie dotyczy to ustpw zaopatrzonych w szczelne zbiorniki nieczystoci oraz
pomieszcze do ogrzewania si pracownikw zatrudnionych na otwartej przestrzeni.
Jakie s wymagania bhp dotyczce rodzaju i wielkoci pomieszcze higieniczno-sanitarnych?
Rodzaj i wielko pomieszcze higieniczno-sanitarnych w zakadzie pracy oraz wymagania dla tych pomieszcze okrela rozporzdzenie w sprawie oglnych przepisw bhp [3].
Zgodnie z tymi przepisami:
pracodawca jest obowizany zapewni pracownikom pomieszczenia i urzdzenia
higieniczno-sanitarne, ktrych rodzaj, ilo i wielko powinny by dostosowane
do liczby zatrudnionych pracownikw, stosowanych technologii i rodzajw pracy
oraz warunkw, w jakich ta praca jest wykonywana,
pracodawca jest obowizany utrzymywa pomieszczenia higieniczno-sanitarne oraz
znajdujce si w nich urzdzenia w stanie zapewniajcym bezpieczne i higieniczne
korzystanie z nich przez pracownikw,
pomieszczenia higieniczno-sanitarne naley tak lokalizowa, by pracownicy korzystajcy z nich nie musieli przechodzi przez pomieszczenia, w ktrych stosowane s
substancje trujce lub materiay zakane albo wykonywane s prace szczeglnie brudzce, chyba e s to pracownicy pracujcy w kontakcie z tymi czynnikami,
pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny by ogrzewane, owietlane i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi [8] i Polskimi Normami,
wysoko pomieszcze higieniczno-sanitarnych nie powinna by w wietle mniejsza ni 2,5 m (z wyjtkiem ani oglnie dostpnej, ktrej wysoko powinna wynosi co najmniej 3,0 m). Dopuszcza si zmniejszenie wysokoci pomieszcze do 2,2 m

22

w wietle w przypadku usytuowania ich w suterenie, piwnicy lub na poddaszu

(z wyjtkiem oglnie dostpnych ustpw i ani).
Jak naley pracownikom urzdzi szatni?
Szatnie powinny by urzdzone w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach.
Wskazane jest take, aby byy suche i w miar moliwoci owietlone wiatem dziennym.
Pomieszczenia te mog by urzdzone w suterenach lub piwnicach, pod warunkiem:
zastosowania odpowiedniej izolacji cian zewntrznych i podg zabezpieczajcej
pomieszczenia przed wilgoci i nadmiernymi stratami ciepa,
zapewnienia warunkw ewakuacji ludzi z tych pomieszcze,
zapewnienia wentylacji mechanicznej, jeli szatnia przeznaczona jest dla ponad 25
pracownikw.
W szatniach powinny by zagwarantowane miejsca siedzce dla co najmniej 50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szeroko przejcia midzy dwoma rzdami szaf
oraz gwnych przej komunikacyjnych powinna by nie mniejsza ni 1,5 m. Szeroko
przej midzy rzdami szaf, a cian powinna by nie mniejsza ni 1,1 m. Naley te zapewni przynajmniej czterokrotn wymian powietrza na godzin, a w pomieszczeniach wyposaonych w okna otwierane, przeznaczonych dla nie wicej ni dziesiciu
pracownikw, wymiana powietrza nie moe by mniejsza ni dwukrotna na godzin.
Szatnie dzieli si na:
1. Szatnie odziey wasnej pracownikw przeznaczone do przechowywania ubra
nalecych do pracownikw (ze wzgldw higienicznych odzie ta nie powinna si styka z odzie robocz i rodkami ochrony indywidualnej).
2. Szatnie odziey roboczej i ochronnej przeznaczone do przechowywania odziey i obuwia roboczego oraz rodkw ochrony indywidualnej.
3. Szatnie podstawowe przeznaczone do przechowywania odziey wasnej pracownikw oraz odziey roboczej i rodkw ochrony indywidualnej.
4. Szatnie przepustowe skadajce si z czci przeznaczonej na odzie wasn pracownikw, czci przeznaczonej na odzie robocz i rodki ochrony indywidualnej oraz
przepustowego zespou sanitarnego z natryskami, czcego obie te czci.
Jakie wymagania bhp dotycz umywalni i pomieszcze z natryskami?
W skad zespou szatni powinny wchodzi umywalnie atwo dostpne i zapewniajce
bezkolizyjny ruch pracownikw ju umytych i przebranych w odzie wasn. Do umywalek powinna by doprowadzona woda bieca ciepa i zimna.
Na kadych trzydziestu mczyzn lub na kade dwadziecia kobiet jednoczenie zatrudnionych przy pracach biurowych lub w warunkach zblionych do tych prac powinna
przypada co najmniej jedna umywalka. Na kadych dziesiciu pracownikw najliczniejszej zmiany powinna w umywalni przypada co najmniej jedna umywalka indywidualna,
a przy pracach brudzcych i w kontakcie z substancjami szkodliwymi lub zakanymi, co
najmniej jedna umywalka na kadych piciu pracownikw lecz nie mniej ni jedna
przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

23

W pomieszczeniach umywalni naley zapewni co najmniej dwukrotn wymian powietrza w cigu godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta nie powinna by mniejsza ni piciokrotna w cigu godziny.
Na kadych omiu pracownikw najliczniejszej zmiany, wykonujcych prace powodujce zabrudzenie ich ciaa powinna przypada co najmniej jedna kabina natryskowa.
Przy pracach zwizanych ze stosowaniem lub wydzielaniem si substancji trujcych, zakanych, promieniotwrczych, dranicych lub uczulajcych oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a take przy pracach pylcych w wilgotnym i gorcym
mikroklimacie lub powodujcych intensywne brudzenie, naley zapewni co najmniej
jedn kabin natryskow, na kadych piciu pracownikw lecz nie mniej ni jedn
przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
Temperatura wody ciepej doprowadzonej do umywalek, natryskw i brodzikw
przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbiorowego mieszania wody, powinna wynosi
od 35 do 40C, a w przypadku indywidualnego mieszania wody od 50 do 60C.
Jakie s wymagania bhp dotyczce ustpw?
Ustpy powinny by zlokalizowane w odlegoci nie wikszej ni 75 m od stanowiska pracy. Odlego ta moe by wiksza jedynie dla pracownikw pracujcych stale
na otwartej przestrzeni, lecz nie powinna przekracza 125 m od najdalszego stanowiska
pracy.
Ustpy powinny mie wejciowe pomieszczenie izolujce wyposaone w umywalki
z dopywem ciepej i zimnej wody, w liczbie jedna umywalka na trzy miski ustpowe lub
pisuary, lecz nie mniej ni jedna umywalka. W budynkach ustpy powinny by urzdzone na kadej kondygnacji. Jeeli na kondygnacji pracuje mniej ni 10 osb, ustpy mog znajdowa si nie dalej ni na ssiedniej kondygnacji.
W pomieszczeniach ustpw naley zapewni wymian powietrza w iloci nie mniejszej ni 50 m3 na godzin na jedn misk ustpow i 25 m3 na jeden pisuar. Zainstalowane w toaletach miski ustpowe i pisuary powinny by spukiwane biec wod oraz
podczone do kanalizacji. Na kadych 30 mczyzn zatrudnionych na jednej zmianie
powinna przypada co najmniej jedna miska ustpowa i jeden pisuar, lecz nie mniej
ni jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
Na kade 20 kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypada jedna miska ustpowa, lecz nie mniej ni jedna miska przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
W jaki sposb naley urzdzi pracownikom jadalni?
Pracodawca, zatrudniajcy powyej 20 pracownikw na jednej zmianie powinien zapewni pracownikom pomieszczenie do spoywania posikw, zwane jadalni. Jadalni nie
trzeba organizowa, jeli w zakadzie pracy wykonywana jest wycznie praca biurowa.
Przepisy [3] ustalaj nastpujce typy jadalni:
1. Jadalnia przeznaczona do spoywania posikw wasnych (typ I).
2. Jadalnia przeznaczona do spoywania posikw wasnych i wydawania napojw
(typ II).

24

3. Jadalnia z zapleczem przeznaczona do spoywania posikw profilaktycznych

(typ III).
Wymagania dotyczce poszczeglnych typw jadalni okrelone s w zaczniku nr 3
do rozporzdzenia [3].
Kiedy naley zapewni osobne pomieszczenia higieny osobistej kobiet?
W zakadzie pracy, zatrudniajcym na jedn zmian wicej ni 20 kobiet w jednym budynku, naley urzdzi pomieszczenie z miejscami do wypoczynku w pozycji lecej dla
kobiet w ciy i karmicych matek, przyjmujc co najmniej jedno miejsce na kadych 300
kobiet zatrudnionych na jednej zmianie, lecz nie mniej ni jedno miejsce.
O co naley zadba, jeli praca wykonywana jest w kontakcie z niebezpiecznymi substancjami lub na otwartej przestrzeni?
W zakadzie pracy powinna by urzdzona specjalna pralnia odziey wyposaona w mechaniczne urzdzenia do prania, jeeli przeznaczona do prania odzie robocza lub ochronna moe sta si powodem skaenia innej odziey pranej jednoczenie lub jeeli jest ona
szczeglnie zabrudzona, a take gdy wymagaj tego specjalne wzgldy higieny produkcji. Przy pralni naley zapewni moliwo odpylania, dezynfekcji i suszenia odziey i obuwia roboczego oraz rodkw ochrony indywidualnej, a take naprawy odziey i obuwia
roboczego. W zakadzie pracy, w ktrym odzie i obuwie robocze oraz rodki ochrony indywidualnej stosowane przez pracownikw s naraone na zanieczyszczenie substancjami lub preparatami chemicznymi sklasyfikowanymi jako niebezpieczne, naley stosowa
urzdzenia suce do neutralizacji tych substancji lub preparatw.
Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach naley zapewni pracownikom w pobliu miejsc pracy pomieszczenia umoliwiajce im schronienie si przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie si oraz zmian
odziey. Pomieszczenia te powinny by zaopatrzone w urzdzenia do podgrzewania posikw. W pomieszczeniach do ogrzewania si pracownikw powinna by zapewniona
temperatura co najmniej 16 C, a na kadego pracownika najliczniejszej zmiany powinno
przypada co najmniej 0,1 m2 powierzchni. Cakowita powierzchnia pomieszczenia nie
moe by mniejsza ni 8 m2.
Umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustpy powinny by oddzielne dla kobiet
i mczyzn, chyba e zatrudniono do 10 osb na jednej zmianie pod warunkiem zapewnienia moliwoci osobnego korzystania. Szatnia kobiet rwnie powinna by osobna,
chyba e zatrudniono mniej ni 5 osb na jednej zmianie. Wtedy moe by wsplna, z tym
e kobiety powinny mie zapewnione kabiny do przebierania si.
Na kade 20 kobiet jednoczenie zatrudnionych przy pracach biurowych lub w warunkach zblionych powinna przypada co najmniej 1 umywalka i 1 miska ustpowa, lecz nie
mniej ni po 1 przy mniejszej liczbie zatrudnionych. Umywalki powinny by instalowane
w pomieszczeniach ustpw lub w ich przedsionkach izolacyjnych.

25

ROZDZIA VI.
PROFILAKTYCZNA OCHRONA ZDROWIA
PRACOWNIKW. BADANIA LEKARSKIE
Zgodnie z art. 229 4 kp [2] pracodawca nie moe dopuci pracownika do pracy
bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzajcego brak przeciwwskaza
do pracy na okrelonym stanowisku pracy. Dlatego, zanim osoba zatrudniana przystpi do pracy, musi najpierw podda si badaniom lekarskim i dostarczy pracodawcy odpowiednie zawiadczenie, stwierdzajce brak przeciwwskaza do wykonywania pracy
na stanowisku okrelonym w skierowaniu, otrzymanym od pracodawcy.
Jakim badaniom profilaktycznym naley podda pracownika?
Profilaktyczne badania lekarskie pracownika obejmuj:
1. Badania wstpne przeprowadzane w momencie przyjcia pracownika do pracy.
2. Badania okresowe wykonywane w trakcie zatrudnienia, w terminach wyznaczonych przez lekarza.
3. Badania kontrolne podlega im kady pracownik po chorobie trwajcej duej
ni 30 dni (bez znaczenia jest przyczyna niezdolnoci do pracy).
Okresowe i kontrolne badania lekarskie pracownik przeprowadza w miar moliwoci
w godzinach pracy.
Czy badania lekarskie maj zastosowanie do wszystkich pracownikw?
Badania lekarskie maj zastosowanie do wszystkich pracownikw, bez wzgldu na zajmowane stanowisko i rodzaj wykonywanej pracy.
Pracodawca zatrudniajcy pracownikw w warunkach naraenia na dziaanie substancji i czynnikw rakotwrczych lub pyw zwkniajcych, jest obowizany zapewni tym
osobom okresowe badania lekarskie, take:
po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami,
po rozwizaniu stosunku pracy, jeeli zainteresowana osoba zgosi wniosek o objcie tymi badaniami.
Badaniom wstpnym nie podlegaj jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy
u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o prac zawartej w cigu 30 dni po rozwizaniu lub wyganiciu poprzedniej umowy o prac z tym pracodawc.
Kto moe dokonywa bada profilaktycznych?
Badania profilaktyczne pracownikw mog przeprowadza wycznie lekarze posiadajcy odpowiednie kwalifikacje okrelone szczegowo w rozporzdzeniu [18]. Do takich
bada uprawnieni s m.in. lekarze, ktrzy posiadaj specjalizacj w dziedzinie: medycy-

26

ny pracy, medycyny przemysowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej

lub higieny pracy.
Pracodawca, zgodnie z ustaw o subie medycyny pracy [17], obowizany jest zawrze
odpowiedni pisemn umow na sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracujcymi z podstawow jednostk suby medycyny pracy.
Zadania suby medycyny pracy wykonuj: lekarze, pielgniarki, psycholodzy i inne
osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbdnych do wykonywania wielodyscyplinarnych
zada tej suby. Jednostkami organizacyjnymi suby medycyny pracy s:
podmioty wykonujce dziaalno lecznicz w celu sprawowania profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracujcymi, z wyczeniem pielgniarek i poonych wykonujcych zawd w formach okrelonych odrbnymi przepisami;
wojewdzkie orodki medycyny pracy.
Zadania suby medycyny pracy realizuj, w zakresie i na zasadach okrelonych w ustawie [17], take jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzce dziaalno w dziedzinie medycyny pracy.
Pracodawca ma prawo wyboru podmiotu, ktry bdzie sprawowa w jego zakadzie
pracy opiek zdrowotn nad pracujcymi. Pracodawca dokonuje tego wyboru w porozumieniu z przedstawicielami zaogi. Moe te zawrze umow z kilkoma jednostkami.
Jaki jest minimalny zakres opieki zdrowotnej w odniesieniu do pracownikw?
Zakres ten powinien obejmowa co najmniej rodzaje wiadcze, do ktrych zapewnienia pracodawca jest obowizany na podstawie Kodeksu pracy, ustawie o subie medycyny pracy oraz przepisw wydanych na ich podstawie.
Kto kontroluje prawidowo realizacji zada wykonywanych przez jednostk medycyny pracy okrelonych w umowie?
Jednostki medycyny pracy, zajmujce si prowadzeniem bada profilaktycznych podlegaj kontroli waciwego terytorialnie wojewdzkiego orodka medycyny pracy. Wyjtkiem jest Przedsibiorstwo Pastwowe PKP, gdzie nadzr i kontrol nad przeprowadzaniem bada profilaktycznych pracownikw sprawuje Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej.
Jakie obowizki ma pracodawca, ktry zawar umow z jednostk medycyny pracy?
Umowa, jak pracodawca zawiera z jednostk medycyny pracy, zobowizuje go do:
przekazywania jednostce informacji o wystpowaniu czynnikw szkodliwych dla
zdrowia lub warunkw uciliwych wraz z aktualnymi wynikami bada i pomiarw
tych czynnikw,
zapewnienia udziau jednostki w komisji bezpieczestwa i higieny pracy, dziaajcej
na terenie zakadu pracy,
zapewnienia jednostce moliwoci przegldu stanowisk pracy, w celu dokonania
oceny warunkw pracy,

27

 udostpniania jednostce dokumentacji wynikw kontroli warunkw pracy, w czci

odnoszcej si do ochrony zdrowia.

Jeli pracodawca (zleceniodawca) nie wywizuje si z zada wynikajcych z umowy,
jednostka medycyny pracy (zleceniobiorca) informuje waciwe inspekcje (PIP, PIS) o niemonoci wykonywania zada objtych umow.
Jakie informacje naley zamieci w skierowaniu pracownika na badania profilaktyczne?
Badanie profilaktyczne przeprowadza si na podstawie skierowania wydanego przez
pracodawc. Skierowanie powinno zawiera [18]:
okrelenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma by wykonane,
w przypadku osb przyjmowanych do pracy lub pracownikw przenoszonych na inne stanowiska pracy okrelenie stanowiska pracy, na ktrym osoba ta ma by zatrudniona; w tym przypadku pracodawca moe wskaza w skierowaniu dwa lub
wicej stanowisk pracy, w kolejnoci odpowiadajcej potrzebom zakadu,
w przypadku pracownikw okrelenie stanowiska pracy, na ktrym pracownik jest
zatrudniony,
informacje o wystpowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynnikw
szkodliwych dla zdrowia lub warunkw uciliwych oraz aktualne wyniki bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Jaki dokument koczy badanie profilaktyczne?
Badanie profilaktyczne koczy si orzeczeniem lekarskim stwierdzajcym:
brak przeciwwskaza zdrowotnych do pracy na okrelonym stanowisku pracy lub
przeciwwskazania zdrowotne do pracy na okrelonym stanowisku pracy.
Orzeczenia lekarskie s wydawane w formie zawiadcze wedug ustalonego wzoru,
a lekarz przeprowadzajcy badanie profilaktyczne przekazuje je pracownikowi i pracodawcy. Pracodawca obowizany jest przechowywa wydane orzeczenia w aktach osobowych pracownika.
W aktach osobowych naley take przechowywa inne orzeczenia lekarskie wydane
pracownikom, a dotyczce [2]:
utraty przez pracownika zdolnoci do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 43
pkt 2 kp),
koniecznoci przeniesienia pracownika do innej pracy ze wzgldu na stwierdzenie
szkodliwego wpywu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 1 kp),
stwierdzenia u pracownika objaww wskazujcych na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 1 kp).
Jeeli pracownik lub pracodawca nie zgadza si z wydanym orzeczeniem, moe wystpi w terminie 7 dni od dnia wydania zawiadczenia, za porednictwem lekarza, ktry je
wyda, z wnioskiem o przeprowadzenie kolejnego badania. Ponowne badanie przeprowadzane jest w wojewdzkim orodku medycyny pracy, waciwym ze wzgldu na miej-

28

sce wiadczenia pracy. Badanie powinno by przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia

zoenia wniosku. Orzeczenie wydane na jego podstawie jest ostateczne.
Kto ponosi koszty bada profilaktycznych?
Koszt profilaktycznej opieki zdrowotnej pracownikw ponosi w caoci pracodawca.
Wszystkie koszty zwizane z profilaktyk zdrowotn pracownikw to:
koszty bada profilaktycznych,
wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przez pracownika, w zwizku z badaniami profilaktycznymi (badania wykonuje si w miar moliwoci w godzinach
pracy),
koszty bada profilaktycznych poszerzonych decyzj lekarza,
koszty ponownego badania, na skutek odwoania pracownika lub pracodawcy
od treci orzeczenia lekarskiego,
koszty bada lekarskich okresowych osb, z ktrymi rozwizano stosunek pracy, jeeli zainteresowana osoba zgosi wniosek o objcie jej takimi badaniami w zwizku
z zatrudnianiem jej przez pracodawc w warunkach naraenia na dziaanie substancji i czynnikw rakotwrczych lub pyw zwkniajcych,
zwrot kosztw przejazdu w zwizku z przeprowadzanymi badaniami okresowymi
i kontrolnymi, wedug zasad obowizujcych przy podrach subowych.
Szczegowy tryb i zakres przeprowadzania bada profilaktycznych okrelone zostay
w rozporzdzeniu w sprawie przeprowadzania bada lekarskich pracownikw [18].
Czy pracodawca ma obowizek dokonywania jeszcze innych bada lekarskich pracownikw, poza badaniami wstpnymi, okresowymi i kontrolnymi?
Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami obejmuje [18]:
1. Wykonywanie bada lekarskich poza terminami naznaczonych bada okresowych
w przypadkach:
a) stwierdzenia szkodliwego wpywu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika i zwizanej z tym koniecznoci przeniesienia go do innej pracy,
b) ciy pracownicy, jeeli stan ten uniemoliwia jej wykonywanie dotychczasowej pracy,
c) stwierdzenia u pracownika niezdolnoci do wykonywania dotychczasowej pracy
na skutek wypadku przy pracy, gdy jednoczenie pracownik nie zosta uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisw o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze
Spoecznych,
d) w razie stwierdzenia u pracownika objaww choroby zawodowej.
2. Wykonanie bada u pracownikw zatrudnionych na stanowiskach o podobnych zagroeniach przy pracach w warunkach wystpowania przekroczenia najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia.

29

ROZDZIA VII.
ODZIE I OBUWIE ROBOCZE.
RODKI HIGIENY OSOBISTEJ
Kiedy pracodawca musi dostarczy pracownikowi odzie i obuwie robocze?
Pracodawca musi dostarczy pracownikowi odzie i obuwie robocze w dwch przypadkach:
gdy odzie wasna pracownika moe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
gdy wystpuj szczeglne wymogi technologiczne, sanitarne lub bezpieczestwa
i higieny pracy.
Odzie i obuwie robocze przydzielane s pracownikowi nieodpatnie i stanowi wasno pracodawcy. W przypadku rozwizania stosunku pracy, pracownik musi odda je
pracodawcy.
Jeeli utrata lub zniszczenie odziey lub obuwia roboczego nastpiy z winy pracownika, jest on obowizany zwrci pracodawcy kwot rwn niezamortyzowanej czci utraconego lub zniszczonego wyposaenia [2].
W jakim dokumencie pracodawca powinien ustali zasady dotyczce wyposaenia
w odzie i obuwie robocze?
Rodzaje odziey i obuwia roboczego, a take przewidywane okresy uytkowania ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. Na podstawie
tych ustale, powinny zosta sporzdzone w zakadzie tabele norm przydziau odziey
i obuwia roboczego.
W firmach, w ktrych musi by sporzdzony regulamin pracy, tabele norm przydziau
powinny sta si czci regulaminu.
Kiedy pracownik moe uywa odziey i obuwia wasnego jako roboczego?
Przepisy prawa pracy dopuszczaj moliwo uywania wasnej odziey lub obuwia
przez pracownika, jednak tylko po spenieniu okrelonych warunkw, tj.:
pracodawca musi ustali wykaz stanowisk, na ktrych jest to dopuszczalne,

Pracodawca nie moe dopuci pracownika do pracy bez odziey i obuwia roboczego, jeli ich stosowanie jest wymagane na danym stanowisku pracy
(art. 2379 1 kp [2]).
Odzie i obuwie robocze dostarczane przez pracodawc powinny spenia wymogi Polskich Norm.

30

 konieczne jest uzyskanie na takie rozwizanie zgody pracownika,

odzie i obuwie pracownikw musz spenia wymagania bhp.
Moliwo korzystania z wasnej odziey roboczej pracownika jest niedopuszczalna na stanowiskach pracy, na ktrych wykonywane s prace:
zwizane z bezporedni obsug maszyn i innych urzdze technicznych oraz
powodujce intensywne brudzenie lub skaenie odziey i obuwia roboczego rodkami chemicznymi lub promieniotwrczymi albo materiaami biologicznie zakanymi.
Czy za korzystanie przez pracownika z wasnej odziey i obuwia roboczego przysuguje mu ekwiwalent pieniny?
Korzystanie przez pracownika z wasnej odziey i obuwia roboczego rodzi, po stronie
pracodawcy, obowizek wypaty ekwiwalentu, ktrego wysoko powinna uwzgldnia
aktualne ceny zakupu odziey i obuwia roboczego.
Co jaki czas wypaca si ekwiwalent za korzystanie z wasnej odziey i obuwia roboczego?
Przepisy nie okrelaj, co jaki czas naley wypaca ekwiwalent. Kwesti t powinien
ustali pracodawca z pracownikami lub ich przedstawicielem.
Kiedy i w jakiej wysokoci wypaca si ekwiwalent za pranie odziey roboczej?
Pracodawca jest zobowizany do prania, konserwacji, naprawy, odpylania i odkaania
przydzielonej pracownikowi odziey roboczej i obuwia.
Jeli pracodawca nie jest w stanie zapewni prania odziey roboczej, moe t czynno
powierzy pracownikowi. W takiej sytuacji pracownikowi przysuguje ekwiwalent pieniny za pranie odziey we wasnym zakresie.
Nie jest okrelone, w jaki sposb naley oblicza koszty prania odziey roboczej poniesione przez pracownikw. W sytuacji, gdy bd oni korzysta z usug zakadu pralniczego, pracodawca moe sam zorientowa si, ile to kosztuje albo zada okazania
paragonu. Jeli pracownik pranie zamierza wykonywa w domu, najlepiej, aby pracodawca wczeniej ustali z nim wysoko tego ekwiwalentu.
Jak ustali okresy uywania odziey i obuwia roboczego?
Odzie i obuwie robocze nie mog by uywane duej ni do czasu, kiedy moliwa jest
ich naprawa pozwalajca zachowa cechy ochronne i uytkowe.
W jakich przypadkach nie mona powierzy pracownikowi prania odziey roboczej?
Niedopuszczalne jest powierzenie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania
i odkaania odziey roboczej, jeeli w wyniku stosowania w procesie pracy ulegy
one skaeniu rodkami chemicznymi, promieniotwrczymi lub materiaami biologicznie zakanymi.

31

rodki ochrony indywidualnej oraz odzie i obuwie robocze, ktre miay kontakt ze
rodkami chemicznymi lub promieniotwrczymi, albo miay kontakt z materiaem biologicznie zakanym musz by przechowywane wycznie w miejscu do tego przeznaczonym. Za zorganizowanie takiego miejsca odpowiada pracodawca.
Przykadowa tabela norm przydziau rodkw ochrony indywidualnej, odziey
i obuwia roboczego pracownikom firmy X:
L.p. Stanowisko pracy,
Zawd lub rodzaj wykonywanych czynnoci

Zakres wyposaenia:
R odzie i obuwie
robocze
O odzie i obuwie
ochronne
I - inne

Kierowca

Liczba
sztuk
(szt.)
Liczba
par (p.)

Okres
uywalnoci:
m-ce, do
zniszczenia
(dz)
wg zalece
producenta
(wzp)

R fartuch drelichowy
R obuwie robocze
O rkawice
drelichowe

1 szt.
1p
1p

24
24
dz

Konserwator
Inne stanowisko zwizane z wykonywaniem
prac polegajcych
na dozorze i naprawie
urzdze, instalacji lub
wyposaenia

R ubranie drelichowe
R trzewiki sk/g
O rkawice
drelichowe
R kurtka ocieplana*
R buty ocieplane*
R rkawice ocieplane*
R czapka ocieplana*
O szelki bezpieczestwa z link**

1 szt.
1 p.
1 p.

12
12
24

1 szt.
1 p.
1 p.
1 szt.
1 szt.

36
24
24
36
wzp

..............................................

................................................ .................. .........................

Uwagi

* dotyczy pracownikw
wykonujcych zim
prace na zewntrz
** dot. pracownikw wykonujcych
prac na wysokoci

.......................

Jakie rodki higieny osobistej powinien zapewni pracownikom pracodawca?

Pracownicy powinni mie zapewnione rodki higieny osobistej w iloci i rodzaju dostosowanym do stopnia zabrudzenia ciaa przy pracach, ktre dane osoby wykonuj. Nie ma
przepisw zawierajcych bardziej szczegowe wytyczne w zakresie ich przydziau, a tym
bardziej norm przydziau. Zasady wyposaania pracownikw w rodki higieny osobistej
powinny by okrelone w regulaminie pracy, a jeli pracodawca nie jest obowizany do jego opracowania, to w innym akcie wewntrzzakadowym.

Pamitaj!
Obowizkiem pracodawcy jest prowadzenie odrbnie dla kadego pracownika: karty ewidencyjnej przydziau odziey i obuwia roboczego, a take rodkw ochrony indywidualnej, jak rwnie wypaty ekwiwalentu pieninego
za uytkowanie wasnej odziey i obuwia oraz ich pranie i konserwacj [2].

32

ROZDZIA VIII.
RODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Obowizek zapewnienia pracownikom odpowiednich rodkw ochrony indywidualnej stanowi jeden z najwaniejszych obowizkw, jakie nakadaj na pracodawc przepisy prawa pracy [2].
Co to s rodki ochrony indywidualnej?
rodki ochrony indywidualnej to urzdzenia lub wyposaenie przewidziane do noszenia lub trzymania przez uytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub wiksz
liczb zagroe, ktre mog mie wpyw na jego bezpieczestwo i zdrowie.
rodki ochrony indywidualnej to odzie ochronna (np. ochraniacze brzucha, klatki
piersiowej, barku) oraz rodki ochrony koczyn (ochraniacze stp, obuwie ochronne,
ochraniacze kolan, okci, doni itd.), gowy (gwnie hemy), twarzy i oczu, m.in. okulary
ochronne, suchu (nauszniki, wkadki przeciwhaasowe itp.), ukadu oddechowego, izolujce cay organizm, (np. kombinezony gazoszczelne), rodki chronice przed upadkiem
z wysokoci.
Do rodkw ochrony indywidualnej nie zalicza si natomiast:
mundurw, ktre nie s specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczestwa
i ochrony zdrowia pracownika,
rodkw ochrony indywidualnej uywanych przez wojsko, policj i inne suby utrzymania porzdku publicznego,
wyposaenia stosowanego przez suby pierwszej pomocy i ratownicze,
rodkw ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisw Prawa o Ruchu Drogowym,
wyposaenia sportowego,
rodkw sucych do samoobrony lub do odstraszania,
przenonych urzdze do wykrywania oraz sygnalizowania zagroe i naruszania
porzdku publicznego.
Kiedy naley przydziela rodki ochrony indywidualnej?
rodki ochrony indywidualnej powinny by stosowane w sytuacjach, kiedy nie mona:
unikn zagroe lub
wystarczajco ich ograniczy za pomoc rodkw ochrony zbiorowej albo odpowiedniej organizacji pracy.
Moliwo zastosowania rodkw ochrony zbiorowej ma zawsze pierwszestwo
przed stosowaniem rodkw ochrony indywidualnej!
Pracodawca nie moe dopuci pracownika do pracy bez wyposaenia go w rodki ochrony indywidualnej niezbdne na danym stanowisku pracy.

33

rodki ochrony indywidualnej stanowi wasno pracodawcy i dostarczane s pracownikowi nieodpatnie.

Pracodawca zapewnia rwnie rodki ochrony indywidualnej osobom, ktre wykonuj czynnoci inspekcyjne lub inne krtkotrwae prace.
Pracownik zobowizany jest uywa przekazane rodki ochrony indywidualnej
zgodnie z ich przeznaczeniem, natomiast pracodawca jest uprawniony do kontroli
przestrzegania tego obowizku i podejmowania dziaa zmierzajcych do jego wyegzekwowania (kary porzdkowe) [2].
Jak prawidowo dobra rodki ochrony indywidualnej?
Rodzaje rodkw ochrony indywidualnej koniecznych do stosowania w danym zakadzie pracy i dla okrelonych stanowisk ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.
Prawidowy dobr rodkw ochrony indywidualnej musi by poprzedzony zebraniem
i przeanalizowaniem informacji bezporednio zwizanych z przyszym stosowaniem
tych rodkw na danych stanowiskach pracy.
Informacje te dotycz:
rodzaju wykonywanej pracy,
rodzajw oraz natenia lub stenia czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych,
poszczeglnych czci ciaa pracownikw naraonych na dziaanie czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych,
moliwego do zaakceptowania stopnia ograniczenia czynnoci niezbdnych podczas
wykonywania pracy, w zwizku z uywaniem rodkw ochrony indywidualnej,
pozycji, w ktrej wykonuje si prac,
koniecznoci przemieszczania si i zasigu dziaania rodkw ochrony indywid.,
sposobu wentylacji pomieszcze,
stopnia uciliwoci pracy,
niezbdnego czasu przebywania pracownika w strefie niebezpiecznej lub skaonej,
dodatkowych zagroe zewntrznych (np. zagroenia poarem).
Pracodawca jest odpowiedzialny za dobr i waciwe wyposaenie pracownikw
w rodki ochrony indywidualnej.
Jakie wymagania powinny spenia dostarczane pracownikom rodki ochrony indywidualnej?
Zgodnie z art. 2376 3 kp [2] pracodawca moe dostarczy pracownikowi jedynie rodki ochrony indywidualnej, ktre speniaj wymagania dotyczce oceny zgodnoci. Zostay one okrelone w ustawie o systemie oceny zgodnoci [21] oraz w wydanym na jej
podstawie rozporzdzeniu w sprawie zasadniczych wymaga dla rodkw ochrony indywidualnej [22].
Potwierdzeniem spenienia ww. wymaga jest oznakowanie rodkw ochrony indywidualnej znakiem CE.

34

Dostarczane pracownikom do stosowania rodki ochrony indywidualnej powinny:

by odpowiednie do istniejcego zagroenia i nie powodowa same z siebie zwikszonego zagroenia;
uwzgldnia warunki istniejce w danym miejscu pracy;
uwzgldnia wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
by dopasowane do uytkownika po wykonaniu niezbdnych regulacji;
da si dopasowa wzgldem siebie bez zmniejszenia ich waciwoci ochronnych
w przypadku wystpowania wicej ni jednego zagroenia i koniecznoci jednoczesnego stosowania kilku rodkw ochrony indywidualnej.
rodki ochrony indywidualnej powinny by przeznaczone do osobistego uytku. W wyjtkowych przypadkach rodek ochrony indywidualnej moe by uywany przez wicej
ni jedn osob, o ile zastosowano dziaania wykluczajce niepodany wpyw takiego
uytkowania na zdrowie lub higien uytkownikw.
O czym naley poinformowa pracownika, ktremu dostarcza si rodki ochrony indywidualnej?
Kady pracownik powinien by zapoznany z instrukcj, okrelajc szczegowe zasady stosowania rodkw ochrony indywidualnej. Taka instrukcja powinna zawiera nastpujce informacje:
rodzaje prac, przy ktrych wymagane jest stosowanie rodkw ochrony indywidualnej,
charakterystyk zagroenia (czynnik szkodliwy dla zdrowia, uciliwy, niebezpieczny),
rodzaje rodkw ochrony indywidualnej,
czas i przypadki stosowania,
sposb uytkowania,
sposb kontroli cech przydatnoci,
sposb konserwacji,
przechowywanie.

Pamitaj!
rodki ochrony indywidualnej uywane s do czasu utraty ich cech ochronnych. Jeeli rodki ochrony indywidualnej utraciy swoj funkcj ochronn,
poniewa upyn termin ich przydatnoci do uycia lub ulegy uszkodzeniu,
pracodawca zobowizany jest niezwocznie wyposay pracownikw w rodki speniajce t funkcj.

Jakie s wymagania przepisw bhp dotyczce konserwacji, prania, odpylania i odkaania rodkw ochrony indywidualnej?
Zgodnie z przepisami [2] konserwacja, pranie, odpylanie i odkaanie rodkw ochrony
indywidualnej naley do obowizkw pracodawcy. Niedopuszczalne jest powierzenie tych
czynnoci pracownikom.

35

Jakie prawa przysuguj pracownikowi, ktry nie zosta wyposaony w niezbdne

rodki ochrony indywidualnej?
Pracownik, ktry nie zosta wyposaony w rodki ochrony indywidualnej wymagane
na danym stanowisku pracy i brak tych rodkw powoduje bezporednie zagroenie dla
jego zdrowia i ycia moe, zgodnie z art. 210 kp, [2] powstrzyma si od wykonania pracy, zawiadamiajc niezwocznie o tym fakcie swojego przeoonego lub pracodawc (patrz
rozdzia III).
W jakim dokumencie naley ustali zasady wyposaania pracownikw w rodki
ochrony indywidualnej?
Pracodawca ustala rodzaje rodkw ochrony indywidualnej i przewidywane okresy ich
uytkowania po uprzedniej konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami
(art. 23711a 1 pkt 4 kp [2]). Postanowienia, dotyczce zasad wyposaania pracownikw
w rodki ochrony indywidualnej, powinny zosta okrelone w regulaminie pracy (art. 1041
1 pkt 1 kp [2]). Natomiast pracodawcy niezobowizani do ustalania regulaminu pracy
postanowienia te powinni zawrze w innym akcie wewntrzzakadowym.
Przy ustalaniu rodkw ochrony indywidualnej niezbdnych do stosowania przy okrelonych pracach pracodawca powinien uwzgldnia wskazania zawarte w tabelach nr
1-3 zacznika nr 2 do rozporzdzenia w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy [3].

Niedostarczenie pracownikowi rodkw ochrony indywidualnej, jak rwnie

dostarczenie rodkw ochrony indywidualnej niespeniajcych wymaga
oceny zgodnoci jest wykroczeniem zagroonym kar grzywny (art. 283 2
pkt 4 kp [2]).

36

ROZDZIA IX.
NAPOJE I POSIKI PROFILAKTYCZNE
Pracownikom zatrudnionym w szczeglnie uciliwych warunkach pracodawca musi
zapewni napoje i posiki profilaktyczne. Koszty ich pokrywa pracodawca. Szczegowe
uregulowania w tym zakresie zawarte s w rozporzdzeniu w sprawie profilaktycznych
posikw i napojw [19].
Kiedy pracodawca obowizany jest zapewni pracownikom posiki profilaktyczne?
Posiki profilaktyczne musz by dostarczone zatrudnionym przy:
wszystkich pracach zwizanych z wysikiem fizycznym, ktre powoduj w cigu jednej zmiany roboczej tzw. efektywny wydatek energetyczny organizmu powyej 2 000
kilokalorii (6280 kiloduli) u mczyzn i 1 100 kcal (4 605 kJ) w przypadku kobiet,
pracach fizycznych, powodujcych w czasie jednej zmiany roboczej wydatek energetyczny ponad 1 500 kcal (6 280 kJ) u mczyzn i 1 000 kcal (4 187 kJ) u kobiet, jeli wykonywane s na otwartej przestrzeni w okresie od 1 listopada do 31 marca,
albo w pomieszczeniach zamknitych, gdzie temperatura ze wzgldw na stosowane technologie utrzymuje si stale poniej 10C lub wskanik obcienia termicznego (WBGT) wynosi powyej 25C,
robotach wykonywanych pod ziemi, przy usuwaniu skutkw klsk ywioowych lub
innych zdarze losowych.
Kiedy pracodawca obowizany jest zapewni pracownikom napoje?
Napoje powinni otrzymywa pracujcy:
na otwartej przestrzeni, przy temperaturze poniej 10C lub powyej 25C,
na stanowiskach, na ktrych temperatura w wyniku panujcych warunkw atmosferycznych przekracza 28C,
przy pracach fizycznych, powodujcych w cigu jednej zmiany efektywny wydatek
energetyczny organizmu powyej 1 500 kcal u mczyzn i 1 000 kcal w przypadku
kobiet,
w warunkach gorcego mikroklimatu, charakteryzujcego si wskanikiem obcienia termicznego (WBGT) > 25C,
w zimnym mikroklimacie, w ktrym warto siy chodzcej powietrza (WCI) > 1 000.
Jeli w zakadzie pracy wystpuje praca w warunkach gorcego lub zimnego mikroklimatu, to dla okrelenia wartoci wskanikw WBGT i WCI niezbdne jest dokonanie ich pomiarw przez upowanione laboratorium do bada rodowiska pracy. Tylko wtedy mona
stwierdzi, czy pracownicy s uprawnieni do posikw profilaktycznych i napojw. Dokonania pomiarw wymaga take okrelenie wydatku energetycznego. Jeeli wydatek energetyczny nie przekracza ustalonych wyej wartoci posiki profilaktyczne nie przysuguj.

37

Gorcy lub zimny mikroklimat w miejscu pracy, w wietle rozporzdzenia [24]

jest uznawany za czynnik szkodliwy dla zdrowia.

Jaka musi by kaloryczno posikw profilaktycznych i napojw. Jak naley je dostarcza pracownikom?
Posiki profilaktyczne dla pracownikw musz posiada warto kaloryczn okoo 1 000 kcal oraz zawiera 50-55 proc. wglowodanw, 30-35 proc. tuszczw i 15 proc.
biaek. Powinny by wydawane w czasie przerwy w pracy, po okoo 3-4 godzinach od jej
rozpoczcia.
Napoje, w zalenoci od warunkw pracy, powinny by zimne lub gorce. Te, ktre s
przeznaczone dla zatrudnionych w gorcym mikroklimacie, musz zawiera sole mineralne i witaminy. Nie ma innych szczegowych wymogw w zakresie rodzajw, czy zawartoci napojw, a wic decyduje o tym pracodawca.
Napoje powinny by jednak dostpne cay czas podczas pracy wykonywanej
w warunkach uzasadniajcych ich wydawanie, w iloci zaspokajajcej potrzeby pracownikw.
Czy pracodawca moe w zamian za posiki wypaca pracownikowi ekwiwalent pieniny?
Posiki i napoje profilaktyczne przysuguj pracownikom w naturze i nie mona w zamian wypaca ekwiwalentu pieninego.
W sytuacji, gdy z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy lub ze wzgldw organizacyjnych pracodawca nie ma moliwoci wydawania posikw profilaktycznych, to w zamian
mona zapewni pracownikom korzystanie z posikw wydawanych w punktach gastronomicznych albo umoliwi ich przygotowywanie przez pracownikw z otrzymanych produktw we wasnym zakresie.
Jednak, takie rozwizanie wymaga konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. Natomiast, pracodawca powinien ustali zasady wydawania posikw profilaktycznych i napojw, a nastpnie zamieci te ustalenia w regulaminie pracy albo
innym akcie wewntrzzakadowym.
W jakich miejscach w zakadzie pracownicy powinni spoywa posiki profilaktyczne i napoje?
Pracodawca ma obowizek zapewni odpowiednie warunki higieniczne i sanitarne przy spoywaniu oraz przygotowywaniu posikw, najlepiej w jadalni. Zgodnie
z przepisami jadalnie musz istnie w przedsibiorstwach zatrudniajcych ponad 20
osb na jednej zmianie (z wyjtkiem zakadw, gdzie wykonuje si wycznie prace
biurowe) oraz we wszystkich firmach, w ktrych pracownicy naraeni s na kontakt ze
rodkami chemicznymi, promieniotwrczymi, materiaami biologicznie zakanymi lub wykonuj zajcia szczeglnie brudzce.

38

W jadalni, sucej do wydawania napojw, powinny by wyodrbnione czci przeznaczone do ich spoywania (w ktrych dopuszczalna jest te konsumpcja przez pracownikw wasnych posikw) oraz do ich przygotowywania i wydawania. Natomiast jadalnia
przeznaczona do spoywania posikw profilaktycznych, musi dodatkowo posiada odrbny wze sanitarny dla konsumentw oraz dla pracownikw obsugi.
W okreleniu poziomu wydatku energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy pomocny moe by kalkulator wydatku energetycznego, opracowany w Okrgowym Inspektoracie Pracy w Szczecinie. Na stronie http://www.szczecin.oip.pl/index.php
/ergonomia znajduje si przydatna aplikacja wraz z instrukcj obsugi. Kalkulator ten
przy okrelaniu cikoci pracy korzysta z popularnej metody Lehmanna.
Zuycie energii w metodzie szacunkowej oceny cikoci pracy wg Lehmanna.
Czynno

Wydatek energetyczny
(kcal/h)
Pozycja ciaa

Siedzenie

18

Klczenie

30

Stanie

36

Stanie w pochyleniu

48

Chodzenie

102 - 210
Rodzaj pracy

Praca palcami, doni

i przedramieniem

Praca jedn rk

Praca dwiema rkami

Praca caym ciaem

(praca mini, koczyn,
tuowia)

lekka

18 - 36

rednia

36 - 54

cika

54 - 72

lekka

42 - 72

rednia

72 - 102

cika

102 - 132

lekka

90 - 120

rednia

120 - 150

cika

150 - 180

lekka

150 - 240

rednia

240 - 360

cika

360 - 510

bardzo cika

510 - 690

39

ROZDZIA X.
SZKOLENIA BHP W DZIEDZINIE BEZPIECZESTWA
I HIGIENY PRACY
Zgodnie z art. 2373 2 kp [2] pracodawca jest obowizany zapewni przeszkolenie
pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzi okresowe szkolenia w tym zakresie. Szkolenia te odbywaj si w czasie pracy i na koszt pracodawcy.
Kto podlega szkoleniom bhp?
Szkoleniom podlegaj wszyscy zatrudnieni bez wzgldu na rodzaj wykonywanej pracy, w tym rwnie osoby zatrudnione na podstawie umw prawa cywilnego, pracownicy
zatrudnieni w celu przyuczenia do wykonywania okrelonej pracy, praktykanci.
Pracodawcy nie wolno dopuci pracownika do pracy, do ktrej wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejtnoci, a take dostatecznej
znajomoci przepisw oraz zasad bezpieczestwa i higieny pracy (art. 237 3 1 kp [2]).
Podkreli naley, e sam pracodawca, zgodnie z art. 2373 21 kp [2], rwnie musi odby szkolenie w dziedzinie bhp i uaktualnia wiedz w zakresie niezbdnym do wypenienia cicych na nim obowizkw.

Pracodawcy nie wolno dopuci pracownika do pracy, do ktrej wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejtnoci,
a take dostatecznej znajomoci przepisw oraz zasad bezpieczestwa i higieny pracy (art. 2373 1 kp [2]).

Jakie rodzaje szkole przewiduj przepisy bhp?

Przepisy przewiduj dwa rodzaje szkole:
Szkolenia wstpne zorganizowane przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Ich
celem jest dostarczenie pracownikowi wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do wykonywania pracy z uwzgldnieniem przepisw i zasad bezpieczestwa oraz zapoznanie z zagroeniami wystpujcymi na konkretnych stanowiskach pracy. Szkolenie to
obejmuje instrukta oglny oraz instrukta stanowiskowy.
Szkolenia okresowe s powtarzane w czasie trwania zatrudnienia. Ich celem jest
przypomnienie i ugruntowanie wiedzy z zakresu bhp oraz zapoznanie uczestnikw
z nowymi rozwizaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Czstotliwo
tego szkolenia zalena jest od rodzaju i warunkw wykonywania pracy.

40

Co obejmuje szkolenie wstpne?

Szkolenie wstpne obejmuje instrukta oglny i stanowiskowy.
Instrukta oglny powinien zapozna pracownika z przepisami bhp zawartymi w Kodeksie pracy, w regulaminie pracy (o ile u danego pracodawcy taki regulamin istnieje)
oraz z zasadami udzielania pierwszej pomocy. Odbywaj go, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci-praktykanci oraz uczniowie
szk zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
Kto prowadzi instrukta oglny?
Instrukta oglny prowadzi pracownik suby bezpieczestwa i higieny pracy, osoba
wykonujca u pracodawcy zadania tej suby albo pracodawca, ktry sam wykonuje takie zadania. Moe go te przeprowadzi pracownik wyznaczony przez pracodawc, posiadajcy zasb wiedzy i umiejtnoci, zapewniajcy waciw realizacj programu
instruktau, posiadajcy aktualne zawiadczenie o ukoczeniu wymaganego szkolenia
w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy.
Czas tego szkolenia nie moe by krtszy ni 90 minut.
W jaki sposb odbywa si instrukta stanowiskowy?
Instrukta stanowiskowy odbywa si na stanowisku pracy, na ktrym pracownik bdzie pracowa. Ma na celu zapoznanie pracownika z zagroeniami wystpujcymi na tym
stanowisku, sposobami ochrony przed zagroeniami oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy. Powinien on obejmowa nastpujce etapy:
1. rozmow wstpn instruktora (np. przeoony pracownika, mistrz, brygadzista) z pracownikiem,
2. pokaz i objanienie przez instruktora wszystkich czynnoci, jakie ma wykonywa pracownik na stanowisku pracy z zachowaniem bezpiecznych metod pracy,
3. prbne wykonanie czynnoci przez pracownika i ewentualna ich korekta przez instruktora,
4. samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora.
Instrukta stanowiskowy powinien by zakoczony sprawdzianem wiadomoci z zakresu bezpiecznego wykonywania pracy. Pozytywne zdanie takiego sprawdzianu stanowi podstaw do dopuszczenia pracownika do pracy na okrelonym stanowisku. Czas
trwania tego szkolenia powinien by uzaleniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stau pracy oraz rodzaju pracy i zagroe wystpujcych
na stanowisku pracy, na ktrym pracownik ma by zatrudniony.
Jak naley dokumentowa odbycie szkolenia wstpnego przez pracownika?
Odbycie przez pracownika instruktau oglnego i stanowiskowego powinno by potwierdzone przez niego na pimie oraz odnotowane w aktach osobowych pracownika.
Owiadczenie pracownika o odbyciu szkolenia wstpnego powinno zawiera imi i nazwisko pracownika, miejsce i dat odbycia szkolenia, podpis pracownika.

41

Oprcz ww. owiadczenia pracodawca powinien zadba o wypenienie i zamieszczenie w aktach osobowych pracownika karty szkolenia wstpnego w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy. Wzr takiej karty jest zamieszczony w zaczniku nr 2
do rozporzdzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy [20].
Kto podlega szkoleniu okresowemu?
Szkoleniu okresowemu s poddawani pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, pracodawcy i inne osoby kierujce pracownikami, pracownicy suby BHP, pracownicy administracyjno-biurowi, a take pracownicy inynieryjno-techniczni.
Kogo mona zwolni ze szkolenia okresowego?
Pierwsze szkolenie okresowe pracodawca i inne osoby kierujce pracownikami, w szczeglnoci kierownicy, mistrzowie i brygadzici, powinni odby w okresie do 6 miesicy
od momentu rozpoczcia pracy na tych stanowiskach pracy. Pozostae grupy pracownikw, wymienione w tabeli poniej, powinny odby pierwsze szkolenie okresowe w okresie do 12 miesicy.
Ze szkolenia okresowego mona zwolni tylko te osoby, ktre:
przedstawi aktualne zawiadczenie o odbyciu w ww. okresie (6 lub 12 m-cy) u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego oraz
osoby, ktre w tym samym terminie odbyy szkolenie okresowe wymagane dla osb
zatrudnionych na stanowiskach nalecych do innej grupy stanowisk, jeeli zakres
tematyczny programu szkolenia na stanowisku dotychczasowym odpowiada programowi szkolenia, obowizujcego na nowym stanowisku pracy.
Kto organizuje i prowadzi szkolenie okresowe?
Szkolenie okresowe moe by organizowane i prowadzone przez pracodawcw lub
na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadzce dziaalno szkoleniow w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy. Przez jednostk tak naley rozumie:
placwk ksztacenia ustawicznego, placwk ksztacenia praktycznego, orodek
doksztacania i doskonalenia zawodowego,
szko ponadgimnazjaln,
jednostk badawczo-rozwojow, szko wysz lub inn placwk naukow,
stowarzyszenie, ktrego celem statutowym jest dziaalno zwizana z bezpieczestwem i higien pracy,
osob prawn lub fizyczn, prowadzc dziaalno owiatow na zasadach okrelonych w przepisach o swobodzie dziaalnoci gospodarczej, jeeli prowadz dziaalno szkoleniow w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy.
Kto i w jaki sposb opracowuje programy szkolenia okresowego?
Programy szkolenia wstpnego i okresowego, okrelajce szczegow tematyk,
formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszczeglnych grup stanowisk, opracowuje
pracodawca lub w porozumieniu z pracodawc jednostka organizacyjna prowadzca

42

dziaalno szkoleniow w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy, na podstawie opracowanych programw szkolenia. Programy szkole, na podstawie ktrych prowadzone
s szkolenia pracownikw, powinny by przechowywane i w razie koniecznoci okazane
w trakcie kontroli inspektorowi pracy.

Programy szkolenia okresowego powinny by tak opracowane, aby, jak najbardziej zindywidualizowa szkolenia w stosunku do stanowisk pracy, jakie
istniej u danego pracodawcy.

Jaka obowizuje forma szkolenia okresowego?

Szkolenie okresowe, z wyjtkiem szkolenia pracownikw zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, moe by przeprowadzone w formie:
kursu trwa nie krcej ni 15 godzin lekcyjnych; skada si z zaj teoretycznych
i praktycznych,
seminarium obejmuje nie mniej ni pi godzin lekcyjnych,
samoksztacenia kierowanego rozumie si przez to form szkolenia umoliwiajcego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupenianie wiedzy i umiejtnoci w zakresie bhp, na podstawie materiaw przekazanych przez organizatora szkolenia,
w szczeglnoci przy zastosowaniu poczty, internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami speniajcymi wymagania dla wykadowcw.
Jak udokumentowa szkolenie okresowe pracownika?
Szkolenie okresowe koczy si egzaminem, przeprowadzanym przed komisj powoan
przez organizatora szkolenia, sprawdzajcym opanowanie materiau z zakresu kursu.
W przypadku pozytywnego wyniku egzaminu, organizator szkolenia wydaje zawiadczenia, ktrych odpis przechowywany jest w aktach osobowych uczestnika szkolenia.
Czy szkolenie okresowe moe by przeprowadzone poza godzinami pracy?
Art. 2373 3 kp stanowi, e wszystkie szkolenia odbywaj si w czasie pracy i na koszt
pracodawcy. Nie ma od tej zasady adnych wyjtkw. W zwizku z tym, pracownik nie
ma obowizku uczestniczenia w szkoleniach zorganizowanych poza normalnymi godzinami pracy. Jeeli, natomiast pracownik bdzie w szkoleniu uczestniczy poza normalnymi godzinami pracy, naley to potraktowa, jako prac w godzinach nadliczbowych.
Czy przeprowadzenie ww. szkole jest wystarczajcym spenieniem obowizku w zakresie zaznajomienia pracownika z przepisami i zasadami bhp?
Oprcz szkolenia pracownikw powinnoci pracodawcy jest udostpnienie pracownikom aktualnych instrukcji bezpieczestwa i higieny pracy, dotyczcych:
stosowanych w zakadzie procesw technologicznych oraz wykonywania prac zwizanych z zagroeniami wypadkowymi lub zagroeniami zdrowia pracownikw,

43

 obsugi maszyn i innych urzdze technicznych,

postpowania z materiaami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
udzielania pierwszej pomocy.

Czy pracodawca w maej firmie moe sam szkoli pracownikw?

Pracodawca moe sam szkoli pracownikw we wasnym zakadzie pracy, pod warunkiem, e odby odpowiednie szkolenie w dziedzinie bhp w jednostkach organizacyjnych
uprawnionych do prowadzenia dziaalnoci szkoleniowej.
Jaka jest czstotliwo przeprowadzania szkole okresowych?
Szkolenie okresowe naley przeprowadza w nastpujcych czasookresach, formach
i czasie trwania:
Czstotliwo
Zajmowane w zakadzie pracy odbywania szkoForma szkolenia
stanowisko
lenia okresowego
nie rzadziej ni:
1.

2.

pracodawca i inne osoby kierujce pracownikami, w szczeglnoci kierownicy, mistrzowie

i brygadzici

16 h

pracownicy inynieryjno-techniczni, technolodzy i organizatorzy produkcji, projektanci,

konstruktorzy maszyn i innych
urzdze technicznych

16 h
raz na 5 lat

3. pracownicy suby bhp i osoby

wykonujce zadania suby bhp

kurs, seminarium,
samoksztacenie
kierowane

4. pracownicy, ktrzy s naraeni

na czynniki niebezpieczne, uciliwe lub szkodliwe dla zdrowia
oraz pracownicy, ktrych praca
wie si z odpowiedzialnoci
w zakresie bhp
raz na 6 lat

6. pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych

raz na 3 lat

7. pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, na ktrych wykonywane s prace

szczeglnie niebezpieczne (due
zagroenia dla zdrowia i zagroenia wypadkowe)

32 h w tym
4 h wicze

8h

5. pracownicy administracyjno
biurowi i inni nie wymienieni
w tabeli

8h
instrukta
na stanowisku
pracy + wykad
8h

raz na 1 rok

* w godzinach lekcyjnych, trwajcych 45 minut

44

Minimalny
czas trwania
szkolenia*

ROZDZIA XI.
CZYNNIKI SZKODLIWE I UCILIWE
W RODOWISKU PRACY.
BADANIA I POMIARY CZYNNIKW SZKODLIWYCH
Aby zapobiec chorobom zawodowym i innym chorobom zwizanym z wykonywan
prac, kady pracodawca obowizany jest:
utrzymywa w stanie staej sprawnoci urzdzenia ograniczajce lub eliminujce
szkodliwe dla zdrowia czynniki rodowiska pracy i urzdzenia, suce do pomiarw
tych czynnikw,
przeprowadza, na swj koszt, badania i pomiary czynnikw szkodliwych dla
zdrowia, rejestrowa oraz przechowywa wyniki tych bada i pomiarw, a take udostpnia je pracownikom [3].
Wystpujce w rodowisku pracy czynniki pod wzgldem oddziaywania na organizm
czowieka dziel si na:
Czynniki szkodliwe czynniki, ktrych oddziaywanie na pracujcego moe prowadzi lub prowadzi do schorzenia, traktowanego jako choroba zawodowa.
Czynniki uciliwe czynniki, ktrych oddziaywanie na pracownika moe by przyczyn zego samopoczucia lub nadmiernego zmczenia, ktre nie prowadzi jednak
do trwaego pogorszenia stanu zdrowia.
Czynniki niebezpieczne czynniki, ktre mog prowadzi do powstania u pracujcego urazu (wypadku przy pracy).

Pamitaj!
W zalenoci od poziomu oddziaywania lub innych warunkw czynnik uciliwy moe sta si szkodliwym, a szkodliwy niebezpiecznym (np. haas).

1. Czynniki szkodliwe
Gwne kategorie czynnikw szkodliwych to:
czynniki fizyczne (haas, haas ultradwikowy, drgania mechaniczne/wibracja, mikroklimat, promieniowanie optyczne, pola i promieniowania elektromagnetyczne),
czynniki chemiczne (substancje toksyczne, dranice, uczulajce, rakotwrcze mutagenne, upoledzajce funkcje rozrodcze),
czynniki biologiczne makro- i mikroorganizmy rolinne oraz zwierzce (bakterie,
wirusy, grzyby, pierwotniaki).

45

Jakie s obowizki
ki pra
praco
codaw
dawcy
cy do
doty
tycz
czce
cepo
pomia
miarw
rwczyn
czynni
nikw
kwszko
szkodli
dliwych,
wych wy
dlazdro
st
puwia
jcych
wyst
w pu
roj
do
cych
wisku
w ro
prado
cy?
wisku pracy?
Pra
daw
cakw
wskapra
zuco
je daw
czyncy
niki
we dla zdrowia w rodowisku pracy, dla ktDo co
obo
wiz
naszko
ley dli
[23]:
rych
konuprzy
je si
da
nia i do
pomia
powa
prze
roz
porw
znania
r
emidli
sji wy
przed
stba
pie
niem
przery,pro
dzapro
niawa
badze
daniu
i po
mia
czyn
nide
kwich
szko
oraz wa
runkw
wyko
nyw
waro
niado
pra
recy,
mado
j ko
wpyw
stwe
lubsie:
nate tych
wych
dla zdro
wia
wicy,
skukt
pra
naniena
ropo
zeziom
znania
zakre
czyn
kw
pono
ziom
nara
eniai wy
na st
oddzia
wanie
niajc:
nipro
celub
swna
tech
logicz
nych
pujycych
w tych
nich czyn
czynninikw,
kw uwzgld
szkodliwych
dla
1) ro
dzawia
j tych
czyn
nikw
ichnia
wa
ciozna
woci;
zdro
w ce
lu ich
wytyoraz
powa
do
czenia w rodowisku pracy,
2)
cenisyzatech
gicz
ichnypa
rania
mepra
try;cy;
pro
orga
cji i no
spoloso
bune
wyiko
wa
3)
wy
po
sa
e
nie
tech
nicz
ne,
w
tym
ma
szyny,
stalacje i narzdzia, ktre
wytypowanie czynnikw szkodliwych do baurz
dadzenia,
i pomiain
rw,
mo
gwy
by
r
dem
emi
sji
czyn
ni
kw
szko
dli
wych
dla
zdro
wia,
z uwzgld
nie
ni-konanie bada i pomiarw czynnika szkodliwego dla zdro
wia w ro
doniem
wiskuwy
pra
kw pomiarw tej emisji, dostarczanych przez producentw;
cy, nie pniej ni w terminie 30 dni od rozpoczcia dziaalnoci,
4) rodki ochrony zbiorowej i dane dotyczce ich uytkowania;
poinformowanie pracownikw o wynikach przeprowadzonych bada i pomiarw
5) organizacj pracy i sposb wykonywania pracy;
czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy, w sposb ustalony, w da6) rzeczywisty czas naraenia na oddziaywanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia,
nym zakadzie pracy oraz umieszczenie aktualnych wynikw pomiarw na odpoz uwzgldnieniem obowizujcego u pracodawcy systemu i rozkadu czasu pracy.
wiednim stanowisku pracy,
Oprcz tego pracodawca ma obowizek:

prowa
nie
biecow
conika
reje
nikw
dlilawych
dla
wia,
wystroz
pupo
j- kon
suldze
towa
niana
z pra
mistru
lubczyn
ich przed
staszko
wicie
mi dzia
azdro
doty
czcych
cych
na
sta
no
wi
sku
pra
cy,
znania i typowania czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy, a take
wy
wpiko
syny
wawa
nie
naba
bie
co
kwi po
babie
darainia
pomia
czyn
kawi
szko
dliwe
nia
da,
powy
mianirw
prrw
bek na
stanino
skach
prago
cy,dla zdrowia
do
kar
ty
ba
da
i
po
mia
rw
czyn
ni
kw
szko
dli
wych,
przechowywania przez okres 3 lat wynikw bada i pomiarw czynnikw szkodli wych,
w przylipad
cji wy
firmy
prze
czckuodlikwi
datydaich
kona
nia,kazanie rejestru i karty waciwemu miejscowo
pa
stwo
we
mu
in
spek
to
ro
wi
sa
ni
tarni
nekw
mu,naraonych na oddziaywanie czynnikw
niezwocznie informowa pracow
szko
przedli
cho
wy
wa
nie
wy
ni
kw
ba
da
i
po
mia
lata, wy
liczc
od da
ostat
nie
gowych dla zdrowia w rodowisku prarw
cy oprzez
aktual3nych
nikach
batyda
i po
mia
wpisu,
a re
jestrw
i kart
lat,
rw
oraz
udo
stpnia
imprzez
te wy40
niki
i wyjania ich znaczenie,
udo
prowa
dzi
rejestr
czyn
kw
szko
dlisa
wych
pujcych
stp
niana
niebie
wy
nico
kw
bada
i ponimia
rw
wpi
nychdla
do zdro
kart wia
orazwy
rest
jestrw
niena stano
wina
skach
prane
cy,
zgod
niepra
zecow
wzoni
rem
lonym
w za
nikuprzed
nr 1 sta
do wi
rozcie
polazwocz
nie
pisem
danie
ka, okre
byego
pracow
nicz
ka, ich
rzdze
usta
wonia
we[23],
go lub penomocnika.
wpisywa na bieco wyniki bada i pomiarw czynnika szkodliwego dla zdrowia
batli
da
i pomia
rw,
ktrej
jest po
okre
lorynyczyn
w za
ku nrdli2wych?
do rozpoZ jado
kkar
cztysto
woci
nale
y prze
prowzr
wadza
mia
nicz
kwniszko
rzsze
dzenia
[23],
Pierw
bada
nia i pomiary czynnikw szkodliwych naley przeprowadzi w cigu 30
przy
kwida
cji ci.
zaka
zwocz
prze
oraz
kartsze
wa
dniodwroz
popad
czku
cialidzia
alno
Kodu
lejpra
ne cy
ternie
miny
uzalenie
nio
ne ka
sza
od re
wyjestr
nikw
pierw
gocinych
wemubapa
inW
spek
topad
rowiku
sawy
nitar
i nastp
dastwo
i powe
miamu
rw.
przy
stne
pomu,
wania w rodowisku pracy czynniniedli
zwocz
kowi
wyninikiem
ki bara
da
i pomia
rwlub
wpi
sata
negen
donym,
rejeka
szko
wegonie
dlaudo
zdrostp
wia,nia
o ilepra
niecow
jestnion
czyn
kotwr
czym
mu
strui ipo
kar
ty. ry przeprowadza si:
badania
mia
1) co najmniej raz w roku przy stwierdzeniu w pierwszym i nastpnych badaniach
jamia
k cz
stost
tlie
wo
ci
yeprze
prowa
dza
po
nikw
dliej
wych?
lubZpo
rach
nia
lubna
nalet
nia czyn
nika
szko
dlimia
wery
goczyn
dla zdro
wia,szko
powy
0,5 warWyNDS
konalub
nieNDN,
bada i pomiarw czynnika szkodliwego dla zdrowia w rodowisku pracy
toci
po2)
razcopierw
szy mu
si na
bydwa
zapew
nione
niestwier
pniej
minie
30 idni
od dnia
najmniej
raz
lata
przy
dzeni
niuw
w ter
pierw
szym
nastp
nychroz
bapo
dacz
cia lub
dziapo
almia
noci.
niach
rach stenia lub natenia czynnika szkodliwego dla zdrowia, powyku wy
stNDS
powalub
niaNDN,
szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego lub
ejW
0,1przy
do pad
0,5 war
toci
pyCz
u, ociej
ile nie
on dza
czynsi
nikiem
o dzia
niuryraczyn
kotwr
czym
lub
muta
nym,czym
badalub
nia
przejest
prowa
badania
i poa
mia
nika
o dzia
aniu
ragen
kotwr
imu
pota
mia
ry nym,
wykonu
jewy
si:stpuje on w rodowisku pracy. Przeprowadza si je:
gen
jeli

46

1) co najmniej
mniej raz
raz na
nadwa
trzy la
mie
ta si
jece
eli pod
przyczas
stwier
ostat
dzenie
niu
gowba
pierw
daniaszym
i pomia
i naru
stp
stwier
nychba
dzoda
noniach
stelub
nie po
czyn
mia
nirach
ka szko
stdli
ewe
niagoczyn
dla ni
zdro
ka wia
rakopo
twr
wycze
ej 0,1
go do
lub0,5
muwar
tagen
toci
nenaj
go,wy
posze
wyej
go do
0,5pusz
warto
czal
cineNDS,
go stenia (NDS),
2) co najmniej raz w roku jeeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono
stenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyej 0,5 wartoci NDS.
Jeprzy
eli w
roku
doczyn
wisku
prache
cy wy
stne
pugo,
je szko
dliwy
dlazo
zdro
wia
czyn
cheto
micznaj
- W
pad
nika
micz
dla kt
rego
staa
usta
lonik
na war
ny, dla
regoczal
okre
to
wywe
sze
dopusz
czal
goca
st
eko
nia
wysze
go kt
dopusz
nelo
gono
stwar
enia
punaj
apo
gogo
(NDSP),
pra
cone
daw
wy
nupu
je-powege
go (NDSP),
y czyn
przeni
pro
dza
miary
ste
niadze
tegolub
miaa
rypoci
stenia na
tele
go
kawa
(mo
nitopo
ring)
za ci
poge
moc
urz
czynnika
nito
ring).
z uwzgld
nie(mo
niem
pro
cedur speniajcych wymagania okrelone w Polskiej Normie
(PN-EN 482 lub normie j zastpujcej)
Czciej naley przeprowadza badania i pomiary czynnika o dziaaniu rakotwrczym
lub
mu
tagen
nym,
jeli wy
stsi
pucy
je on
w ro
dowidze
skuniu
praw
cy.pierw
Wykoszym
nuje si
2) co
naj
mniej
raz
na sze
mie
przy
stwier
i naje:
stpnych
1) niach
co najlub
mniej
raz rach
na sze
cynika
jee
czas
niemu
gota
ba
dania
i popo
mia
rubada
pomia
stemie
nia si
czyn
ralikopod
twr
czeostat
go lub
gen
nego,
wy
stwier
enie
czyn
nika o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym powyej 0,1
ej
0,1dzo
dono
0,5st
war
toci
NDS,
doBa
0,5dawar
NDS;
niatoi ci
pomia
ry wykonuje si take w przypadku wprowadzenia zmiany w warun2) wy
co st
najpo
mniej
nanitrzy
jedla
elizdro
podwia,
czaswostat
dacynia
i po
rukach
waniaraz
czyn
kwmie
szkosi
dlice
wych
rodonie
wigo
skuba
pra
oraz
wmia
przy
stwier
nony
stusta
enie
czynniwkaprze
o dzia
aniuwar
rako
czymi lub
tagen
powy
0,5
pad
kudzo
zmia
lonych
pisach
totwr
ci NDN
NDSmu
dla
czynnym
nikw
obej
jtych
warmia
toci
NDS.
po
rami
[23].
W przypadku naraenia na py zawierajcy azbest, badania i pomiary wykonuje si co
najmniej raz na trzy miesice. Jeeli wyniki dwch ostatnich bada i pomiarw nie przekroczyy 0,5 wartoci NDS, czstotliwo ta moe by zmniejszona do jednego pomiaru
na 6 m-cy.
Jeeli wyniki dwch ostatnich bada i pomiarw szkodliwych dla zdrowia czynnikw
chemicznych lub pyw, wykonanych w odstpie co najmniej dwch lat, a w przypadku
czynnikw o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym, co najmniej szeciu miesicy, nie
da
mia
rw
czyn
nika
szko
dliwe
wia
cewa
gonia
w ro
przeBa
kro
czyiypo
0,1
war
toci
NDS,
pra
codaw
cago
modla
e zdro
odst
piwy
odst
wypu
kojny
bada
do
wi
sku
pra
cy
nie
prze
pro
wa
dza
si,
je
e
li
wy
ni
ki
dwch
ostat
nio
prze
pro
i pomiarw tych czynnikw.
wa
bada
da
i poi mia
rw
niepro
prze
y 0,1
warne
togo
ci nie
NDS
lub
NDN,
In
fordzo
manych
cje o ba
niach
pomia
rach
miekro
nioczy
wania
optycz
lase
rowe
go i laa
w
pro
ce
sie
tech
no
lo
gicz
nym
lub
w
wa
run
kach
wy
st
po
wa
nia
da
ne
go
- go
serowego oraz promieniowania elektromagnetycznego, a take mikroklimatu czyn
zimne
ni
ka
nie
do
ko
na
a
si
zmia
na,
mo
g
ca
wpy
wa
na
wy
so
ko
st
e
nia
lub
na
albo gorcego oraz szkodliwych dla zdrowia czynnikw fizycznych mona znale w -rozte
nia
porz
dze
niuczyn
[23].nika szkodliwego dla zdrowia [23].

Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy, o ktrych mowa powyej, wykonuje si kadorazowo, jeeli nastpiy zmiany w wyposaeniu technicznym, w procesie
technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, ktre mogy mie
wpyw na zmian poziomu emisji, poziomu naraenia albo wystpiy okolicznoci, ktre uzasadniaj ich ponowne wykonanie.

47

1.1. Haas i drgania mechaniczne (wibracje)

Co to jest haas?
Haasem s niepodane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne orodka sprystego, dziaajce za porednictwem powietrza na organ suchu, zmysy
oraz czci organizmu czowieka. W zalenoci od czstotliwoci drga wyrnia si:
a) haas infradwikowy, niesyszalny, lecz odczuwalny, o czstotliwoci niszej od 20 Hz;
b) haas syszalny o czstotliwoci w przedziale 20-20 000 Hz;
c) haas ultradwikowy, niesyszalny, ponad 20 000 Hz.
Jakie s dopuszczalne wartoci natenia haasu na stanowiskach pracy?
Dopuszczalne ze wzgldu na ochron suchu wartoci haasu w rodowisku pracy wynosz [24 i 56]:
1) 85 dB w odniesieniu do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy,
2) 115 dB maksymalny poziom dwiku, oznaczany A,
3) 135 dB szczytowy poziom dwiku, oznaczany C.
W jaki sposb pracodawca musi chroni pracownika przed naraeniem na haas
w rodowisku pracy?
Pracodawca jest obowizany zapewni ochron pracownikw przed zagroeniami
zwizanymi z naraeniem na haas, a w szczeglnoci zapewni stosowanie [3]:
1. procesw technologicznych niepowodujcych nadmiernego haasu,
2. maszyn i innych urzdze technicznych powodujcych moliwie najmniejszy haas,
nieprzekraczajcy dopuszczalnych wartoci,
3. rozwiza obniajcych poziom haasu w procesach pracy.

Obowizkiem pracodawcy jest dokonywanie pomiarw wielkoci charakteryzujcych haas lub drgania mechaniczne [23] oraz ocena ryzyka zawodowego
zwizana z naraeniem pracownikw na te czynniki [2, 3, 12].

Jakie dziaania pracodawca musi podj w przypadku stwierdzenia przekrocze dopuszczalnych norm poziomu haasu?
Na stanowiskach pracy, na ktrych mimo zastosowania moliwych rozwiza technicznych i organizacyjnych poziom haasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca
ma obowizek zapewni:
1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu haasu oraz opracowanie i zastosowanie programu dziaa technicznych i organizacyjnych, majcych na celu
najskuteczniejsze zmniejszenie naraenia pracownikw na haas,
2) zaopatrzenie pracownikw w indywidualne ochrony suchu, dobrane do wielkoci
charakteryzujcych haas i do cech indywidualnych pracownikw oraz ich stosowanie,

48

3) ograniczenie czasu ekspozycji na haas, w tym stosowanie przerw w pracy,

4) oznakowanie stref zagroonych haasem, a take ograniczenie dostpu do tych stref
poprzez ich odgrodzenie, jeeli jest to uzasadnione i moliwe ze wzgldu na stopie zagroenia.
Pracownikom naley przekaza informacj na temat:
wynikw pomiarw haasu i zagroenia dla zdrowia,
dziaa podjtych w zwizku z przekroczeniem na okrelonych stanowiskach
dopuszczalnych wartoci haasu,
waciwego doboru i sposobu uywania indywidualnych ochron suchu.
rodki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania szkodliwym skutkom haasu powinny zmniejsza haas w takim stopniu, aby maksymalny poziom dwiku A, odbierany przez uytkownika, nie przekroczy wartoci dopuszczalnych. rodki te powinny
posiada etykiety, wskazujce warto tumienia haasu i warto wskanika komfortu zapewnianego przez dany rodek, a jeli nie jest to moliwe, etykiety powinny by umieszczone na opakowaniu fabrycznym tego rodka.
W pomieszczeniu przeznaczonym na odpoczynek pracownika poziom haasu nie moe
przekracza wartoci dopuszczalnych dla pomieszcze administracyjno-biurowych 55 dB.
Co to jest wibracja?
Wibracja to drgania lub wstrzsy, przekazywane do organizmu czowieka przez czci ciaa majce bezporedni kontakt z drgajcym obiektem. Jako czynnik szkodliwy
dla zdrowia w rodowisku pracy wibracja wystpuje w postaci drga miejscowych albo drga oglnych:
1. drgania miejscowe drgania mechaniczne, dziaajce na organizm czowieka i przenoszone bezporednio przez koczyny grne; ich rdem mog by np. rczne narzdzia udarowe,
2. drgania oglne drgania mechaniczne o oglnym dziaaniu na organizm czowieka, przekazywane do organizmu, jako caoci, przez stopy lub czci tuowia, w szczeglnoci miednic lub plecy; ich rdem s np. siedziska i podogi rodkw transportu.
Dopuszczalne ze wzgldu na ochron zdrowia wartoci progw dziaania dla drga
mechanicznych wynosz:
1) 2,5 m/s2, jeeli wystpuj w postaci drga miejscowych,
2) 0,5 m/s2, jeeli wystpuj w postaci drga oglnych.
Jakie dziaania pracodawca musi podj w przypadku, gdy wielkoci charakteryzujce drgania mechaniczne przekraczaj wartoci progw dziaania?
W przypadku, gdy wielkoci charakteryzujce drgania mechaniczne przekraczaj wartoci progw dziaania oraz wystpuje konieczno ochrony przed zimnem i wilgoci, pracodawca zapewnia pracownikom naraonym na dziaanie drga oglnych odzie ochronn,
a pracownikom naraonym na dziaanie drga miejscowych rkawice ochronne.
Pozostae obowizki pracodawcy s podobne, jak w przypadku naraenia na haas.

49

Pracodawco!
Pamitaj o szczeglnej ochronie prawnej przed haasem i wibracj w rodowisku pracy modocianych i kobiet w ciy [27,28].

1.2. Pyy
Na czym polega szkodliwe dziaanie pyw?
Ze wzgldu na rodzaj dziaania biologicznego, szkodliwego dla czowieka, pyy mona
podzieli na pyy o dziaaniu:
dranicym (czstki wgla, elaza, szka, aluminium, zwizku baru itp.),
zwkniajcym (czstki kwarcu, krystobalitu, trydymitu, azbestu, talku, kaolinu, pyy rud elaza i z kopalni wgla),
kancerogennym (azbest, ogniotrwae wkna ceramiczne do specjalnych celw),
alergizujcym (pyy pochodzenia rolinnego, zwierzcego, leki, pyy arsenu, miedzi,
cynku, chromu).
W warunkach naraenia zawodowego szkodliwe dziaanie pyw zwizane jest z wnikaniem przez drogi oddechowe. Skutki dziaania pyu na organizm czowieka zale od:
stenia pyu, wymiarw i ksztatu czstek oraz skadu chemicznego i struktury krystalicznej, a take rozpuszczalnoci pyu w pynach ustrojowych. Istotna jest take ciko wykonywanej pracy fizycznej i waciwoci osobnicze czowieka, zarwno genetyczne, jak
i nabyte. Najwysze dopuszczalne stenia pyw okrelone s w rozporzdzeniu w sprawie NDS i NDN [24].
Jakie dziaania profilaktyczne powinien stosowa pracodawca, zatrudniajcy pracownikw w naraeniu na pyy?
Ocena naraenia na pyy polega na wykonaniu pomiarw ste pyw na stanowiskach pracy, okreleniu wskanikw ekspozycji na pyy w odniesieniu do dobowego czasu pracy i porwnaniu uzyskanej wartoci wskanikw ekspozycji z wartociami NDS [24].
Wyniki oceny naraenia s podstaw oceny ryzyka zawodowego oraz doboru rodkw
ochrony przed zapyleniem.
Wanym parametrem pyw z uwagi na jego szkodliwe dziaanie jest zawarto
wolnej, krystalicznej krzemionki.
Jeeli z bada wyniknie, e obliczone wartoci wskanikw naraenia na pyy s wysze od wartoci NDS, to pracodawca powinien niezwocznie podj dziaania i rodki
(techniczne i organizacyjne), zmierzajce do zlikwidowania przekrocze.

1.3. Czynniki rakotwrcze i czynniki mutagenne

Jakie akty prawne okrelaj wymagania bhp zwizane z wystpowaniem w rodowisku pracy czynnikw rakotwrczych i mutagennych?

50

Wymagania bhp zwizane z wystpowaniem w rodowisku pracy czynnikw rakotwrczych i mutagennych okrelone s w:
Kodeksie pracy art. 222 [2],
Rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym
lub mutagennym w rodowisku pracy [16],
rozporzdzeniach branowych wydanych przez waciwych ministrw, dotyczcych
wykonywania prac w naraeniu na czynniki rakotwrcze.
Rozporzdzenie [16] okrela:
1) wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym i sposb ich rejestrowania;
2) sposb prowadzenia rejestru prac, ktrych wykonywanie powoduje konieczno pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym;
3) sposb prowadzenia rejestru pracownikw zatrudnionych przy tych pracach;
4) wzory dokumentw dotyczcych naraenia pracownikw na dziaanie substancji
chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu
rakotwrczym lub mutagennym oraz sposb przechowywania i przekazywania tych
dokumentw do podmiotw waciwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorb zawodowych;
5) szczegowe warunki ochrony pracownikw przed zagroeniami spowodowanymi
przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne
o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym;
6) warunki i sposb monitorowania stanu zdrowia pracownikw naraonych na dziaanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym.
Dane z rejestru prac pracodawca przekazuje waciwemu pastwowemu wojewdzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz waciwemu okrgowemu inspektorowi pracy, niezwocznie po rozpoczciu dziaalnoci oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia
na druku Informacja o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym. Wzr takiej informacji stanowi zacznik nr 2 do rozporzdzenia [16].
Jakie dziaania powinien wykonywa pracodawca, zatrudniajcy pracownika w warunkach naraenia na dziaanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub
procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym?
Pracodawca zobowizany jest m.in. do [2], [16]:
zastpowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym mniej szkodliwymi dla
zdrowia lub do stosowania innych dostpnych rodkw ograniczajcych stopie tego naraenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osigni nauki i techniki;

51

 rejestrowania wszystkich rodzajw prac w kontakcie z substancjami chemicznymi,

ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym, okrelonymi w wykazie [16];
prowadzenia rejestru pracownikw zatrudnionych przy tych pracach;
wykonywania pomiarw w trybie i z czstotliwoci zgodnie z [23], a w szczeglnoci stosowania metod wczesnego wykrywania naraenia podczas awarii lub w przypadku wystpienia innych nieprzewidzianych okolicznoci;
informowania pracownikw o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierajcych substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym, a take o wymaganiach dotyczcych oznakowania i znakach ostrzegawczych;
przeprowadzania okresowych szkole pracownikw zgodnie z rozporzdzeniem [16]:

Rejestr pracownikw naraonych na dziaanie substancji chemicznych, ich

mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym naley przechowywa przez okres 40 lat po ustaniu
naraenia, a w przypadku likwidacji zakadu pracy przekaza waciwemu
pastwowemu wojewdzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

2. Czynniki uciliwe
Co to s czynniki uciliwe w rodowisku pracy?
Czynniki uciliwe mog spowodowa obnienie sprawnoci fizycznej i psychicznej
pracownika. S to tzw. czynniki psychofizyczne.
Zalicza si do nich:
1. obcienie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
2. obcienie psychiczne (obcienie umysu, niedocienie i przecienie percepcyjne, obcienie emocjonalne).
Zgodnie z przepisami oglnymi bhp [3], stanowiska pracy powinny by urzdzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich oraz psychofizycznych waciwoci pracownikw z uwzgldnieniem zasad ergonomii.

2.1. Obcienie fizyczne

Obcienie fizyczne pracownika wynika najczciej z nieprawidowej pozycji ciaa podczas pracy, nadmiernej czstoci wykonywanych czynnoci lub zbyt duej masy przenoszonych przedmiotw. Przyczyn jest zwykle za organizacja pracy lub stanowiska pracy,
nieuwzgldniajca zasad ergonomii, a take przepisw bhp. Pod wzgldem obcienia fizycznego bardzo istotnym czynnikiem jest podnoszenie i dwiganie cikich przedmio-

52

tw. Zasady prawidowego podnoszenia i dwigania uregulowane s w rozporzdzeniu

w sprawie bhp przy rcznych pracach transportowych [11]. Rozporzdzenie to okrela take
obowizki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunkw
pracy oraz wymagania dotyczce organizacji i sposobw wykonywania rcznych prac
transportowych z uwzgldnieniem zasad ergonomii. Wskazuje te dopuszczalne maksymalne masy przemieszczanych przedmiotw, adunkw lub materiaw oraz dopuszczalne wartoci si niezbdne do przemieszczania przedmiotw.
Rozporzdzenie [11] nakada na pracodawc obowizek stosowania rozwiza technicznych i organizacyjnych, ktrych celem jest wyeliminowanie rcznych prac transportowych. W wypadku braku moliwoci ich wyeliminowania, pracodawca w celu
zmniejszenia uciliwoci i zagroe zwizanych z wykonywaniem tych czynnoci jest
zobowizany do odpowiedniej organizacji pracy oraz do wyposaania pracownikw
w niezbdny sprzt pomocniczy oraz rodki ochrony indywidualnej.

Nadmierne obcienie fizyczne moe prowadzi do wielu chorb, take zawodowych, a nawet wypadkw.

Miar obcienia fizycznego jest wydatek energetyczny, w cigu zmiany roboczej, wyraony w kilodulach lub kilokaloriach na jednostk czasu. Wielko wydatku energetycznego stanowi podstaw do okrelania prac szczeglnie uciliwych dla zdrowia kobiet
[28] i prac wzbronionych modocianym [27] oraz prac, podczas wykonywania ktrych naley wydawa pracownikom napoje i posiki profilaktyczne [19].

2. 2. Obcienie psychiczne
Obcienie psychiczne jest charakterystyczne dla pracy umysowej. Jego nasilenie zaley przede wszystkim od zoonoci, zmiennoci, powtarzalnoci, wanoci i dokadnoci wykonywanych czynnoci.
Moe mie charakter niedocienia lub przecienia percepcyjnego, obcienia
monotoni, nadmiernego wysiku umysowego itp.
Najpowszechniej wystpujcym w rodowisku pracy czynnikiem psychicznym jest
stres zwizany z warunkami pracy. Stres u pracownika moe wywoa kada cecha pracy, ktra w wyniku oddziaywania i subiektywnego odbioru informacji przez pracownika
powoduje stan napicia. Przeduajcy si stres jest dla organizmu bardzo destrukcyjny.
Powoduje wyczerpanie, osabienie, trudnoci w koncentracji i racjonalnym myleniu. Moe zaburza funkcjonowanie organizmu, prowadzc do bezsennoci i zaburze wegetatywnych. Moe te prowadzi do chorb organicznych, jak choroba wrzodowa. Skutkiem
jest obnienie efektywnoci w pracy i pogorszenie relacji z otoczeniem.
W jaki sposb oceni obcienie psychiczne na danym stanowisku pracy?

53

Na wielko obcienia psychicznego skada si wysiek psychiczny zwizany z prac oraz towarzyszca jej monotonia.
W celu okrelenia wysiku psychicznego, kady proces pracy dzieli si na trzy etapy:
1. Uzyskiwanie informacji, polegajce na odbiorze i odczytywaniu sygnaw zawierajcych okrelone informacje.
2. Podejmowanie decyzji, polegajce na przetwarzaniu otrzymywanych informacji
na odpowiednie decyzje.
3. Wykonywanie czynnoci, bdce realizacj podjtej decyzji.
We wszystkich ww. etapach istotnymi parametrami wysiku psychicznego w odniesieniu do informacji, decyzji i czynnoci s: czstotliwo, zmienno, zoono, powtarzalno, dokadno, wano i szybko przebiegu danego zjawiska.
Ocen wysiku psychicznego przeprowadza si dla wszystkich ww. etapw procesu pracy.
W ocenie obcienia psychicznego wane jest uwzgldnienie monotonii pracy, ktra
oddziauje rwnolegle i przyczynia si do powstawania zmczenia psychicznego.
Monotonia pracy wynika m.in. z takich cech procesu, jak [43]:
niezmienno (jednostajno) procesu pracy,
niezmienno (jednostajno) otaczajcych warunkw,
konieczno staego wytania uwagi bez moliwoci mylenia o sprawach niezwizanych z prac lub ewentualnego porozumiewania si z ssiadami,
atwo pracy, znacznie zmniejszajca potrzeb mylenia i rozumowania (procesw
intelektualnych).
Monotonia dua powstaje w wyniku wystpowania wszystkich czterech elementw.
Monotonia rednia gdy tych elementw jest trzy.
Monotonia maa poniej trzech.
Cakowite obcienie psychiczne ocenia si, uwzgldniajc sown ocen sumaryczn
wysiku psychicznego z ocen monotonii pracy.
Wicej informacji na temat metod oceny obcienia psychofizycznego mona znale w rnych dostpnych na rynku publikacjach naukowych oraz na stronie internetowej
www.pip.gov.pl

Pamitaj!
Stanowisko pracy wraz z maszynami i urzdzeniami oraz jego otoczeniem powinno by przystosowane do autonomicznych i psychofizycznych cech, a take moliwoci pracownika, jego potrzeb i oczekiwa, zapewniajcych
sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy. Nigdy nie
powinno by odwrotnej sytuacji, to znaczy takiej, gdy pracownik musi si dostosowa do stanowiska i jego otoczenia.

54

ROZDZIA XII.
CZYNNIKI STWARZAJCE
SZCZEGLNE ZAGROENIE DLA ZDROWIA I YCIA
Czynniki rodowiska pracy, majce wpyw na zdrowie pracownika, podzielone zostay
na 2 grupy:
1. Czynniki niebezpieczne, mogce powodowa urazy, a co za tym idzie wypadki w pracy.
2. Czynniki szkodliwe lub uciliwe, ktrych oddziaywanie na organizm czowieka moe skutkowa powstaniem chorb zawodowych (np. pylica puc) i cywilizacyjnych (np. dolegliwoci miniowo-szkieletowe, nadcinienie) lub obnieniem sprawnoci fizycznej
i psychicznej.
Stopie zagroenia zdrowia pracownikw zaley od stenia lub natenia czynnika
szkodliwego, czasu i czstoci naraenia, rodzaju pracy, drg wchaniania lub oddziaywania, wieku pracownika (modociani s bardziej zagroeni) oraz pci (szczeglnie kobiety
w okresie ciy).

1. Czynniki chemiczne
Czynniki chemiczne w rodowisku pracy, w tym zaliczone do niebezpiecznych, wystpuj nie tylko w zakadach przemysu chemicznego i pokrewnego, gdzie wytwarza si takie materiay, ale take w innych branach, takich jak np.:
budownictwo i brane pokrewne,
zakady drukarskie,
profesjonalne sprztanie,
stolarnie,
szpitale i laboratoria,
lakiernie,
warsztaty samochodowe i mechaniczne,
konserwacja dzie sztuki itp.
Substancje chemiczne w powietrzu na stanowiskach pracy wystpuj jako gazy,
pary, aerozole, ciecze lub ciaa stae. W warunkach naraenia zawodowego wchanianie substancji zachodzi gwnie poprzez drogi oddechowe, skr i z przewodu
pokarmowego.
Co jest niebezpieczn substancj i niebezpiecznym preparatem chemicznym w rozumieniu przepisw?
W rozumieniu przepisw ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach [25],
substancjami niebezpiecznymi i mieszaninami niebezpiecznymi s m.in. substancje i mieszaniny o waciwociach wybuchowych lub utleniajcych, atwopalne, toksyczne, szkodliwe, rce, dranice, uczulajce, rakotwrcze, mutagenne, dziaajce szkodliwie
na rozrodczo i niebezpieczne dla rodowiska.

55

Materiaami niebezpiecznymi s rwnie materiay zawierajce szkodliwe czynniki biologiczne, zakwalifikowane do 3 lub 4 grupy zagroenia w myl przepisw o szkodliwych
czynnikach biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochronie zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki [15].
Z niebezpiecznymi substancjami mona zetkn si w kadym miejscu pracy, w gospodarstwie rolnym, u fryzjera, w zakadzie naprawy samochodw, czy w zakadzie produkujcym rodki chemiczne. W celu ochrony przed szkodliwym wpywem tych preparatw
na zdrowie ludzi lub na rodowisko, wprowadzono szereg przepisw, okrelajcych zasady postpowania z nimi na kadym etapie produkcji, wykorzystania i zagospodarowania
pozostaoci. S one zawarte m.in. w ustawie [25] oraz w rozporzdzeniach wykonawczych
do tej ustawy.
Przykadowo:
Alergiczne zmiany skrne mog powodowa ywice epoksydowe, nikiel, chrom, formalina. Na centralny ukad nerwowy oddziauj pary rtci, oowiu, disiarczek wgla,
a na obwodowy heksan i zwizku benzenu. Wtroba moe zosta uszkodzona przez zwizki chloro-pochodne i bromo-pochodne benzenu. Nerki s uszkadzane przez kadm, ow,
toluen i ksylen. Podno mczyzn obniaj gazy stosowane do narkozy i rozpuszczalniki organiczne. Poronienia u kobiet mog wystpi po pracy w naraeniu na ow i chlorek winylu. Arsen, azbest, chrom i nikiel mog powodowa nowotwory puc.
Jakie wymagania bhp musz by spenione, aby moliwe byo stosowanie w zakadzie substancji i preparatw chemicznych?
Zgodnie z art. 220 kp stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych mieszanin chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem ustalenia stopnia ich szkodliwoci dla zdrowia pracownikw i podjcia odpowiednich rodkw profilaktycznych.
Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nieoznakowanych w sposb widoczny, umoliwiajcy ich identyfikacj.
Niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzajcej zagroenie lub mieszaniny stwarzajcej zagroenie bez
posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki,
a take opakowa zabezpieczajcych przed ich szkodliwym dziaaniem, poarem
lub wybuchem.
Stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzajcej zagroenie lub mieszaniny stwarzajcej zagroenie jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania rodkw zapewniajcych pracownikom ochron ich zdrowia i ycia.

Nie wolno przechowywa substancji chemicznych w opakowaniach po rodkach spoywczych!

56

W zwizku z wystpowaniem w zakadzie pracy czynnikw chemicznych pracodawca jest zobowizany:

ustali czy w rodowisku pracy wystpuje czynnik chemiczny, stwarzajcy zagroenie,
wytypowa czynniki do bada i pomiarw,
przeprowadza pomiary ste czynnikw na stanowiskach pracy zgodnie z przepisami [23],
dokona oceny ryzyka zawodowego zwizanego z prac w naraeniu na czynniki
chemiczne, ktra musi uwzgldnia [14]:
niebezpieczne waciwoci czynnika chemicznego,
otrzymane od dostawcy informacje, dotyczce zagroenia czynnikiem chemicznym
oraz zalece jego bezpiecznego stosowania, w szczeglnoci zawarte w karcie charakterystyki substancji chemicznej,
rodzaj, poziom i czas trwania naraenia,
wartoci NDS w rodowisku pracy, jeeli zostay ustalone,
wartoci dopuszczalnych ste w materiale biologicznym, jeeli zostay ustalone,
efekty dziaa zapobiegawczych,
wyniki oceny stanu zdrowia pracownikw, jeeli ocena taka zostaa przeprowadzona,
warunki pracy przy uytkowaniu czynnikw chemicznych, z uwzgldnieniem iloci
tych czynnikw,
informowa pracownikw o zagroeniach czynnikami chemicznymi i rodkach
ochrony przed zagroeniami,
dostarczy pracownikom rodki ochrony indywidualnej, jeeli zagroeniu nie mona przeciwdziaa w inny sposb.
Pamitaj!
Ocena ryzyka zawodowego zwizanego z wystpowaniem czynnikw chemicznych na stanowisku pracy stanowi integraln cz stanowiskowej oceny ryzyka zawodowego, zwizanego z wszystkimi zagroeniami. Nie naley traktowa tych ocen
jako dwch rnych.
Jakie dziaania profilaktyczne powinien stosowa pracodawca przy uywaniu chemicznych czynnikw niebezpiecznych?
Podstawowe dziaania profilaktyczne pracodawcy w zakresie bhp przy stosowaniu chemicznych czynnikw niebezpiecznych, obejmuj:
1. usunicie substancji niebezpiecznej lub zastpienie jej mniej niebezpieczn,
2. zaprzestanie prowadzenia procesu powodujcego niekorzystne warunki pracy,
3. instalacj systemw wentylacji oglnej i miejscowej,
4. hermetyzacj procesw technologicznych,
5. automatyzacj i robotyzacj procesw technologicznych,
6. izolacj stanowisk pracy zwizanych z wydzielaniem substancji niebezpiecznej,
7. prawidowe postpowanie z substancjami chemicznymi i mieszaninami oraz ich waciwe magazynowanie.

57

2. Czynniki biologiczne
W myl rozporzdzenia w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych [15], pracodawca powinien m.in:
a) unika stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeeli rodzaj prowadzonej
dziaalnoci na to pozwala, poprzez jego zastpienie innym czynnikiem biologicznym, ktry zgodnie z warunkami uywania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny;
b) ogranicza liczb pracownikw naraonych lub potencjalnie naraonych na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego;
c) projektowa proces pracy w sposb pozwalajcy na uniknicie lub zminimalizowanie uwalniania si szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy;
d) zapewnia pracownikom rodki ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposb nie mona unikn naraenia, rodki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu naraenia;
e) zapewnia pracownikom rodki hermetycznoci w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego;
f ) stosowa znak ostrzegajcy przed zagroeniem biologicznym oraz inne znaki ostrzegawcze;
h) stosowa procedury bezpiecznego postpowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;
i) zapewnia pracownikom systematyczne szkolenia;
j) informowa pracownika o badaniach lekarskich.
Jakie rodki powinien stosowa pracodawca, zatrudniajcy pracownika w warunkach naraenia na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych?
Zgodnie z art. 2221 kp [2] pracodawca obowizany jest:
stosowa wszelkie dostpne rodki eliminujce naraenie, a jeeli jest to niemoliwe,
ograniczajce stopie tego naraenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osigni nauki
i techniki,
prowadzi rejestr prac naraajcych pracownikw na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych oraz rejestr pracownikw zatrudnionych przy takich pracach.
Wykaz prac naraajcych pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych [15]:
1. Praca w zakadach produkujcych ywno.
2. Praca w rolnictwie.
3. Praca, podczas ktrej dochodzi do kontaktu ze zwierztami lub produktami pochodzenia zwierzcego.
4. Praca w jednostkach ochrony zdrowia.
5. Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych.
6. Praca w zakadach gospodarki odpadami.
7. Praca przy oczyszczaniu ciekw.
8. Praca w innych okolicznociach, ni wymienione w pkt. 1-7, podczas ktrej jest potwierdzone naraenie na dziaanie czynnikw biologicznych.

58

ROZDZIA XIII.
PRACE SZCZEGLNIE NIEBEZPIECZNE ORAZ PRACE
WYMAGAJCE SZCZEGLNEJ SPRAWNOCI
PSYCHOFIZYCZNEJ
1. Prace szczeglnie niebezpieczne
Jakie prace, w wietle przepisw bhp, uznane s za szczeglnie niebezpieczne?
Prace szczeglnie niebezpieczne to takie, gdzie ryzyko wypadkowe, ze wzgldu na ich
specyfik, stosowane materiay niebezpieczne, warunki miejscowe wykonywania, jest wiksze ni przy pracach innego rodzaju. Przez prace szczeglnie niebezpieczne rozumie si:
prace okrelone w oglnych przepisach bhp jako szczeglnie niebezpieczne [3],
prace okrelone jako szczeglnie niebezpieczne w branowych przepisach dotyczcych bhp,
okrelone jako szczeglnie niebezpieczne w instrukcjach eksploatacji urzdze i instalacji,
inne prace o zwikszonym zagroeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach,
uznane przez pracodawc za szczeglnie niebezpieczne.
Oglne przepisy bhp do prac szczeglnie niebezpiecznych zaliczaj [3]:
roboty budowlane, rozbirkowe, remontowe i montaowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakadu pracy lub jego czci,
prace w zbiornikach, kanaach, wntrzach urzdze technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamknitych,
prace przy uyciu materiaw niebezpiecznych,
prace na wysokoci.
Jakie s podstawowe obowizki pracodawcy i wymagania przepisw oglnych bhp
przy wykonywaniu prac niebezpiecznych?
Przy wykonywaniu takich prac naley zapewni:
1. bezporedni nadzr nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osb,
2. odpowiednie rodki zabezpieczajce, zarwno organizacyjne, jak i techniczne,
w postaci asekuracji pracujcych, zastosowania rodkw ochrony zbiorowej (automatycz-

Pracodawca jest obowizany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczeglnie niebezpiecznych, wystpujcych w zakadzie pracy. Form prowadzenia tych dokumentw ustala pracodawca.

59

na wentylacja lub odpylanie), ewentualnie rodkw ochrony indywidualnej (aparaty tlenowe, urzdzenia samohamowne chronice przed upadkiem z wysokoci), oznakowania
stref niebezpiecznych itp.,
3. instrukta pracownikw, w szczeglnoci obejmujcy: imienny podzia pracy, kolejno wykonywania zada, wymagania bezpieczestwa i higieny pracy przy poszczeglnych
czynnociach, prac na pisemne polecenie, postpowanie w sytuacjach awaryjnych.

Charakter bezporedniego nadzoru sprowadza si do tego, e udzia pracownika nadzoru ma mie miejsce przez cay czas wykonywania prac niebezpiecznych. Oznacza to, e prac o charakterze niebezpiecznym nie wolno wykonywa
w czasie chwilowej nieobecnoci pracownika nadzoru.

Obowizki powysze mog by zrealizowane np. przez:

protokolarne ustalenie przez pracodawc i osob kierujc pracownikami szczegowych warunkw bezpieczestwa i higieny pracy prowadzonych robt z imiennym
podziaem obowizkw w tym zakresie,
podejmowanie i prowadzenie prac wycznie na podstawie pisemnego pozwolenia,
ktrego tryb wydawania ustali pracodawca,
poinformowanie pracownikw o waciwociach stosowanych materiaw, pfabrykatw i wyrobw gotowych oraz o sposobach bezpiecznego ich stosowania i postpowania w sytuacjach awaryjnych.
Wymagania oglne bhp, dotyczce robt budowlanych, rozbirkowych, remontowych i montaowych prowadzonych bez wstrzymania ruchu zakadu pracy lub jego
czci okrelone s w 82-84 [3].
Wymagania oglne bhp, dotyczce prac w zbiornikach, kanaach, wntrzach urzdze technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamknitych, okrelone
s w 85-90 [3].
Wymagania oglne bhp, dotyczce prac przy uyciu materiaw niebezpiecznych,
okrelone s w 91-104 [3].
Wymagania oglne bhp dotyczce prac na wysokoci, okrelone s w 105 -110 [3].

Jeeli tylko jest to moliwe zawsze naley w pierwszej kolejnoci stosowa

rodki ochrony zbiorowej (np. balustrady, skadajce si z porczy ochronnej
na wysokoci min. 1,1 m i krawnikw min. 0,15 m, z wypenieniem przestrzeni midzy nimi poprzeczk w poowie odlegoci midzy nimi przy pracach na wysokoci) przed rodkami ochrony indywidualnej (dla prac
na wysokoci bd to np. uprz z link bezpieczestwa i urzdzeniem samohamownym).

60

Jakie przepisy branowe bhp okrelaj prace szczeglnie niebezpieczne?

Prace szczeglnie niebezpieczne to rwnie prace okrelone w branowych szczegowych przepisach bhp, m.in. w:
1. Rozporzdzeniu w sprawie bhp podczas wykonywania robt budowlanych [44].
2. Rozporzdzeniu w sprawie bhp w oczyszczalniach ciekw [46].
3. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych
w zakadach przetwrstwa rolno-spoywczego [47].
4. Ustawie o wykonywaniu prac podwodnych [45].
5. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy magazynowaniu, napenianiu i rozprowadzaniu gazw pynnych [48].
6. Rozporzdzeniu w sprawie bhp w hutnictwie elaza i stali [49].
7. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym [50].
8. Rozporzdzeniu w sprawie bhp pracy przy przetwrstwie tworzyw sztucznych [51].
9. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy produkcji szka i wyrobw ze szka [52].
10. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy budowie i przebudowie oraz remoncie jednostek pywajcych [53].
11. Rozporzdzeniu w sprawie bhp w odlewniach metali [54].
12. Rozporzdzeniu w sprawie bhp przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych [55].

2. Prace wymagajce szczeglnej sprawnoci psychofizycznej

Za prace wymagajce szczeglnej sprawnoci psychofizycznej obligatoryjnie uznane
s prace wymienione w rozporzdzeniu w sprawie rodzajw prac wymagajcych szczeglnej sprawnoci psychofizycznej [30].
Pracodawca zobowizany jest, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, opracowa wykaz rodzajw prac, wymagajcych szczeglnej sprawnoci psychofizycznej, uwzgldniajc przepisy dotyczce danej dziedziny dziaalnoci gospodarczej.

3. Prace wykonywane przez co najmniej dwie osoby

Pracodawca, zgodnie z art. 225 kp [2], obowizany jest zapewni, aby prace, przy ktrych istnieje moliwo wystpienia szczeglnego zagroenia dla zdrowia lub ycia ludzkiego, byy wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.
Pracodawca obowizany jest, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, ustali w zakadzie wykaz takich prac, uwzgldniajc przepisy waciwe dla
prowadzonej dziaalnoci i rodzajw prac.
Przykadem prac wykonywanych w warunkach szczeglnego zagroenia dla zdrowia
i ycia ludzkiego, wymagajcych asekuracji, s prace wykonywane przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych wymienione w 15 rozporzdzenia w sprawie bhp przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych [55].

61

ROZDZIA XIV.
MASZYNY I INNE URZDZENIA TECHNICZNE
Co jest maszyn w rozumieniu obowizujcych przepisw?
Zgodnie z definicj zawart w rozporzdzeniu w sprawie minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie uytkowania maszyn przez pracownikw podczas pracy [31]maszyn jest kada maszyna i inne urzdzenie techniczne,
narzdzie oraz instalacja uytkowana podczas pracy, a take sprzt do tymczasowej pracy na wysokoci, w szczeglnoci drabina i rusztowanie.
Znacznie szersz definicj maszyny zawiera rozporzdzenie w sprawie zasadniczych
wymaga dla maszyn [32], zgodnie z ktr maszyna to:
zesp wyposaony, lub ktry mona wyposay, w mechanizm napdowy inny ni
bezporednio wykorzystujcy si mini ludzkich lub zwierzcych, skadajcy si ze
sprzonych czci lub elementw, z ktrych przynajmniej jeden jest ruchomy, poczonych w cao majc konkretne zastosowanie,
zesp, o ktrym mowa wyej, bez elementw przeznaczonych do jego podczenia
w miejscu pracy lub do podczenia do rde energii i napdu,
zesp, o ktrym mowa wyej, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na rodkach transportu lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji,
zespoy maszyn, o ktrych mowa wyej lub maszyny nieukoczone, ktre w celu
osignicia okrelonego efektu kocowego zostay zestawione i s sterowane w taki sposb, e dziaaj jako zintegrowana cao,
zesp sprzonych czci lub elementw, z ktrych przynajmniej jeden jest ruchomy, poczonych w cao, przeznaczony do podnoszenia adunkw, ktrego jedynym rdem mocy jest bezporednie wykorzystanie siy mini ludzkich.
Jakie obowizki ci na pracodawcy w przypadku, gdy maszyny i inne urzdzenia
techniczne nie speniaj wymaga oglnych okrelonych w art. 215 kp?
W przypadku, gdy maszyny i inne urzdzenia nie speniaj wymaga okrelonych
w art. 215 kp, pracodawca obowizany jest wyposay je w odpowiednie zabezpieczenia.
Rwnie w przypadku, gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzaleniona od warunkw
lokalnych, wyposaenie maszyny lub innego urzdzenia technicznego w odpowiednie
zabezpieczenia naley do obowizkw pracodawcy art. 216 kp [2].
W jakich aktach prawnych okrelone s wymagania bhp, dotyczce konstrukcji i budowy maszyn i innych urzdze technicznych?
Wymagania oglne bhp w zakresie konstrukcji i budowy maszyn i innych urzdze
technicznych okrelone s w Kodeksie pracy i rozporzdzeniu w sprawie oglnych przepi-

62

sw bhp [3]. Wymagania te s rozwinite w rozporzdzeniach, dotyczcych bhp w rnych

gaziach pracy, a take w odpowiednich Polskich Normach oraz w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 padziernika 2002 r. w sprawie minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie uytkowania maszyn przez pracownikw
podczas pracy [31] i w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z 21 padziernika 2008 r.
w sprawie zasadniczych wymaga dla maszyn [32].
Jakie owietlenie naley zapewni przy maszynach?
Naley zwrci uwag na natenie owietlenia (im bardziej precyzyjna praca, tym wicej luxw wymaga np. precyzyjna obrbka mechaniczna, szlifowanie, tolerancja obrbki < 0,1 mm wymaga 500 lx), barw wiata, zapobieganie powstawaniu cieni i zjawiska
stroboskopowego (wraenia nieruchomoci wirujcych czci maszyn).
Jakie s podstawowe obowizki pracodawcw, dotyczce uytkowania maszyn?
Zgodnie z art. 215 kp [2] pracodawca jest obowizany zapewni, aby stosowane maszyny i inne urzdzenia techniczne:
zapewniay bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczeglnoci zabezpieczay
pracownika przed urazami, dziaaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, poraeniem prdem elektrycznym, nadmiernym haasem, szkodliwymi wstrzsami,
dziaaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym dziaaniem
innych czynnikw rodowiska pracy,
uwzgldniay zasady ergonomii.
Jakie wymagania bhp naley zapewni przy obsudze i stosowaniu maszyn i innych
urzdze technicznych w zakadzie pracy?
Wymagania te okrelone s w 51- 61 rozporzdzenia w sprawie oglnych przepisw bhp [3]. Midzy innymi:
Monta, demonta i eksploatacja maszyn, w tym ich obsuga, powinny odbywa
si przy zachowaniu wymaga bezpieczestwa i higieny pracy oraz ergonomii,
uwzgldniajcych instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej. Miejsce
i sposb zainstalowania oraz uytkowania maszyn powinny uwzgldnia minimalizacj ryzyka zawodowego, w szczeglnoci poprzez zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomidzy ruchomymi czciami maszyn, a ruchomymi lub staymi elementami
otoczenia oraz zapewnienie, aby wszystkie uywane lub produkowane materiay bd
energia byy w bezpieczny sposb dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.
Maszyny wielostanowiskowe powinny by wyposaone w urzdzenia sygnalizacji
akustycznej lub optycznej automatycznie uprzedzajce o ich uruchomieniu. Sygnay powinny by odbierane na wszystkich stanowiskach pracy przy danej maszynie
oraz powinny wyprzedza jej uruchomienie.
W przypadku zespoowej obsugi maszyny lub gdy stwarza ona zagroenie dla
otoczenia, naley zapewni sygnalizacj ostrzegawcz i alarmow atwo dostrzegaln i zrozumia.

63

 Maszyny i narzdzia oraz ich urzdzenia ochronne powinny by utrzymywane

w stanie sprawnoci technicznej i czystoci, zapewniajcej uytkowanie ich bez

szkody dla bezpieczestwa i zdrowia pracownikw oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do ktrych s przeznaczone.
Maszyny musz by wyposaone w urzdzenia ochronne, ktre:
powinny zapewnia bezpieczestwo pracownikowi zatrudnionemu bezporednio
przy obsudze maszyny, jak rwnie osobom znajdujcym si w jej pobliu,
powinny dziaa niezawodnie, posiada odpowiedni trwao i wytrzymao,
powinny funkcjonowa samoczynnie, niezalenie od woli i uwagi obsugujcego,
w przypadkach gdy jest to celowe i moliwe,
nie mog by atwo usuwane lub odczane bez pomocy narzdzi,
nie mog utrudnia wykonywania operacji technologicznej ani ogranicza moliwoci ledzenia jej przebiegu oraz nie mog powodowa zagroe i dodatkowego obcienia fizycznego lub psychicznego pracownikw.
Urzdzenia ochronne przy maszynach szczeglnie niebezpiecznych powinny
by tak skonstruowane, aby zdjcie, otwarcie lub wyczenie urzdzenia ochronnego powodowao natychmiastowe zatrzymanie maszyny bd jej niebezpiecznych
elementw lub niemoliwe byo zdjcie albo otwarcie osony podczas ruchu osanianych elementw. Ponowne zaoenie, zamknicie lub wczenie urzdzenia
ochronnego nie moe automatycznie wcza maszyny.

Uywanie maszyny bez wymaganego urzdzenia ochronnego lub przy jego

nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne. Szczegowe wymagania
dla urzdze ochronnych okrelaj Polskie Normy.

Elementy ruchome i inne czci maszyn, ktre stwarzaj zagroenie w przypadku

zetknicia si z nimi, powinny by do wysokoci co najmniej 2,5 m od poziomu podogi (podestu) stanowiska pracy osonite lub zaopatrzone w inne skuteczne urzdzenia ochronne. Nie dotyczy to przypadkw, gdy spenienie tych wymaga nie jest
moliwe ze wzgldu na funkcj maszyny.
Pasy, acuchy, tamy, koa zbate i inne elementy ukadw napdowych oraz
czci maszyn zagraajce spadniciem, znajdujce si nad stanowiskami pracy lub
przejciami na wysokoci ponad 2,5 m od poziomu podogi, powinny by osonite
przynajmniej od dou trwaymi osonami.
Osony stosowane na maszynach powinny uniemoliwia bezporedni dostp
do strefy niebezpiecznej. Osony niepene (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prtw itp.) powinny znajdowa si w takiej odlegoci od elementw niebezpiecznych, aby przy danej wielkoci i ksztacie otworw nie byo moliwe
bezporednie dotknicie tych elementw. Odlegoci bezpieczestwa okrelaj
Polskie Normy.

64

 Maszyny powinny by oznakowane znakami i barwami bezpieczestwa, zgod-

nie z wymaganiami okrelonymi w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia [3] oraz w Polskich Normach.

O dostrzeonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik powinien niezwocznie zawiadomi przeoonego.
Maszyny, ktrych uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny by niezwocznie zatrzymane i wyczone z zasilania energi. Wznowienie pracy maszyny bez
usunicia uszkodzenia jest niedopuszczalne.
Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostajce w naprawie powinny by wycofane z uytkowania oraz wyranie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposb uniemoliwiajcy ich uruchomienie.
Maszyn bdcych w ruchu nie wolno pozostawia bez obsugi lub nadzoru, chyba e dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.
Pracodawca jest obowizany ustali rodzaje maszyn, ktre wymagaj staej obsugi, a pozostawianie ich bez niej moe by przyczyn katastrofy, wybuchu lub poaru, oraz ustali szczegowe warunki obsugi i nadzoru nad prac tych maszyn.
Maszyn bdcych w ruchu nie wolno naprawia, czyci i smarowa, z wyjtkiem
smarowania za pomoc specjalnych urzdze okrelonych w dokumentacji techniczno-ruchowej.
Pracownicy zatrudnieni przy obsudze maszyn z ruchomymi elementami nie
mog pracowa w odziey z lunymi (zwisajcymi) czciami, jak np. luno zakoczone rkawy, krawaty, szaliki, poy oraz bez nakry gowy okrywajcych wosy.
Do obsugi pdni i jej czci oraz do nakadania, smarowania i oczyszczania pasw, lin i tam naley wyznaczy na stae pracownikw przygotowanych do wykonywania tych prac w sposb bezpieczny.
W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest rczne zakadanie i zrzucanie pasw pdnych, lin i tam. Czynnoci te mog by wykonywane wycznie przy uyciu specjalnych urzdze przeznaczonych do tego celu.
Pdnie powinny posiada urzdzenia do zawieszania pasw pdnych, zapobiegajce zetkniciu si zrzuconych pasw, lin lub tam z czciami pdni bdcymi w ruchu.
Pasy pdne, liny i tamy pdne mog by napinane, naprawiane, czone, skracane i smarowane po unieruchomieniu napdu maszyny.

Jakie najwaniejsze wymagania musz spenia nowe maszyny i inne urzdzenia

techniczne, w ktre pracodawca wyposaa stanowiska pracy?
Kada nowa maszyna, w ktr pracodawca wyposaa stanowisko pracy, powinna spenia wymagania wynikajce z systemu oceny zgodnoci, a mianowicie:
musi posiada deklaracj zgodnoci wystawion przez producenta lub jego upowanionego przedstawiciela,
musi spenia wymagania zasadnicze w zakresie konstrukcji oraz dokumentacji technicznej,
musi by oznaczona znakiem CE,

65

 musi by wyposaona w instrukcj uytkowania w jzyku polskim.

Niedopuszczalne jest wyposaanie stanowisk pracy w maszyny i inne urzdzenia
techniczne, ktre nie speniaj wymaga dotyczcych oceny zgodnoci okrelonych
w ustawie o systemie oceny zgodnoci [21].

Jakie wymagania dotycz maszyn nabytych i uytkowanych przed dniem 1 maja

2004 r., czyli maszyn ktre nie podlegaj pod wymagania dotyczce oceny zgodnoci?
Maszyny i inne urzdzenia techniczne nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. niespeniajce wymaga, dotyczcych oceny zgodnoci, pracodawca powinien w terminie
do dnia 1 stycznia 2006 r. dostosowa do wymaga minimalnych okrelonych rozporzdzeniu w sprawie minimalnych wymaga dot. bhp w zakresie uytkowania maszyn
podczas pracy [31].
Naley przy tym podkreli, e wymagania minimalne, jak sama nazwa wskazuje, s agodniejsze ni wymagania zasadnicze, wynikajce z norm zharmonizowanych.
Wicej informacji na temat wymaga minimalnych i dziaa dostosowawczych znale
mona w publikacjach Pastwowej Inspekcji Pracy i na stronie internetowej www.pip.gov.pl.
W jakim dokumencie naley powiadcza dostosowanie uytkowanej maszyny
do minimalnych wymaga bhp?
Przepisy nie okrelaj, jakim dokumentem naley powiadcza dostosowanie uytkowanej maszyny do minimalnych wymaga bhp, pozostawiajc to uznaniu pracodawcy.
Mona wykorzysta w tym celu dokumenty, powstajce w procesie dostosowania (lista
kontrolna i plan dostosowania z potwierdzeniem pomylnej oceny wykonanych dziaa)
lub ustanowi wewntrzny dokument potwierdzajcy zgodno.
Jakie kontrole maszyn naley przeprowadza w okresie ich uytkowania, aby utrzyma je w stanie zgodnoci z wymaganiami bhp?
Maszyny uytkowane powinny by poddawane nastpujcym kontrolom:
1. Kontroli wstpnej po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji
po raz pierwszy oraz po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.
2. Kontroli okresowej, w przypadkach, gdy maszyny naraone s na dziaanie warunkw powodujcych pogorszenie ich stanu technicznego, mogcych spowodowa powstawanie sytuacji niebezpiecznych.
3. Kontroli specjalnej, w przypadku moliwoci pogorszenia bezpieczestwa zwizanego z maszyn, a bdcego wynikiem:
prac modyfikacyjnych, zjawisk przyrodniczych, wyduonego czasu postoju
maszyny, niebezpiecznych uszkodze, wypadkw przy pracy.
Kady rodzaj wymienionej kontroli moe przeprowadza samodzielnie pracodawca,
osoby upowanione przez pracodawc i posiadajce odpowiednie kwalifikacje, np. inspektorzy bhp, pracownicy sub utrzymania ruchu, bdcy pracownikami lub specjalistami spoza zakadu pracy oraz firmy posiadajce osobowo prawn. Pracodawca zlecajc
osobie lub firmie kontrol maszyn powinien mie pewno, e kontrola przeprowadzona

66

zostanie rzetelnie i sumiennie, poniewa pozwoli to zapewni odpowiedni poziom bezpieczestwa uytkowania tych maszyn po kontroli.
Kontrola maszyn podlegajcych specjalnym przepisom np. o dozorze technicznym powinna by przeprowadzona przez jednostki upowanione, w tym przypadku przez inspektorw UDT.
Wyniki kontroli maszyn, urzdze technicznych, narzdzi i sprztu do tymczasowej pracy na wysokoci pracodawca powinien rejestrowa, przechowywa i okazywa na danie organom nadzoru i kontroli nad warunkami pracy (gwnie PIP i UDT). Okres
przechowywania wynikw kontroli wynosi zwykle 5 lat od dnia zakoczenia kontroli, cho odrbne przepisy mog podawa inny okres przechowywania. Jeeli maszyny bdce wasnoci pracodawcy s uytkowane poza terenem zakadu pracy, to w miejscu
ich uytkowania powinien by dostpny dokument potwierdzajcy przeprowadzenie
ostatniej kontroli maszyny.
Obsuga, naprawa, remont lub konserwacja maszyn, podczas ktrych moe doj
do zagroenia bezpieczestwa lub zdrowia zaogi, powinna by przeprowadzana tylko i wycznie przez upowanionych i posiadajcych odpowiednie kwalifikacje pracownikw [31].
Instrukcja obsugi maszyny lub urzdzenia technicznego powinna by dostpna
pracownikowi i znajdowa si w pobliu stanowiska pracy.
Jakie informacje powinna zawiera instrukcja bhp dotyczca maszyny?
Wymagania dotyczce treci instrukcji obsugi maszyny zawarte s w art. 41 ust. 1 i 2
[3]. Instrukcja ta powinna w sposb zrozumiay dla pracownika/operatora wskazywa
czynnoci, ktre naley wykona przed rozpoczciem pracy na danej maszynie, zasady
i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy (m. in. sposb uruchomienia i bezpiecznego zatrzymania, sposb awaryjnego zatrzymania i uruchomienia po awaryjnym zatrzymaniu, rodki ochrony indywidualnej wymagane przy obsudze maszyny), czynnoci
do wykonania po zakoczeniu pracy oraz zasady postpowania w sytuacjach awaryjnych
stwarzajcych zagroenia dla ycia lub zdrowia pracownikw.
Pracodawca powinien informowa pracownikw o zagroeniach zwizanych z maszynami znajdujcymi si w miejscu pracy lub jego otoczeniu oraz wszelkich zmianach w nich wprowadzonych w takim zakresie, w jakim zmiany te mog mie wpyw
na bezpieczestwo maszyny.
Pracodawca ma obowizek zapewni pracownikom:
uytkujcym maszyny, odbycie odpowiedniego przeszkolenia w zakresie bezpiecznego ich uytkowania,
wykonujcym naprawy, modernizacj, konserwacj lub obsug maszyn, odbycie
specjalistycznego przeszkolenia w tym zakresie.
Uytkowanie maszyny niedostosowanej, pomimo obowizku prawnego, do wymaga
minimalnych, stanowi naruszenie przepisw bhp. W przypadku kontroli PIP i stwierdzenia, e eksploatowana maszyna stwarza zagroenie dla pracownikw, inspektor pracy wyda decyzj wstrzymania prac z uyciem tej maszyny (patrz rozdzia I i XXI).

67

ROZDZIA XV.
WYPADKI PRZY PRACY
Jakie s podstawowe zasady realizacji obowizku zapewnienia pracownikom bezpieczestwa i higieny pracy oraz zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym?
Podstawowe zasady realizacji powyszego obowizku to:
1) zapobieganie zagroeniom,
2) przeprowadzanie oceny ryzyka zwizanego z zagroeniami, ktrych nie mona wykluczy,
3) likwidowanie zagroe u rde ich powstawania,
4) dostosowanie warunkw i procesw pracy do moliwoci pracownika, w szczeglnoci przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobr maszyn
i innych urzdze technicznych oraz narzdzi pracy, a take metod produkcji i pracy
z uwzgldnieniem zmniejszenia uciliwoci pracy, zwaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z gry tempie oraz ograniczenia negatywnego wpywu takiej pracy
na zdrowie pracownikw,
5) stosowanie nowych rozwiza technicznych,
6) zastpowanie niebezpiecznych procesw technologicznych, urzdze, substancji
i innych materiaw bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
7) nadawanie priorytetu rodkom ochrony zbiorowej przed rodkami ochrony indywidualnej,
8) instruowanie pracownikw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy.

Pracodawco! Pamitaj, e:
Wypadki i choroby mog negatywnie wpyn na Twoje przedsibiorstwo poprzez:
1. Zmniejszenie iloci i wydajnoci produkcji.
2. Uszkodzenie maszyn, urzdze i innego mienia.
3. Zwikszenie skadki ubezpieczeniowej (koszt ubezpieczenia wypadkowego).
4. Konieczno uczestnictwa w procesach sdowych.

Jakie zdarzenie jest wypadkiem przy pracy?

Za wypadek przy pracy [34] uwaa si zdarzenie, ktre spenia cznie 4 warunki:
1. zdarzenie nage rozumiane jako natychmiastowe wystpienie przyczyny zewntrznej, ktra wywouje okrelony skutek np. poraenie prdem elektrycznym, upadek
na schodach, wypadek samochodowy; z orzecznictwa sdowego wynika, e zdarzeniem
nagym moe by rwnie dziaanie czynnika, ktry wywouje ujemne skutki, w czasie nie

68

duszym ni jedna dniwka robocza np. poranny stres wynikajcy z rozmowy pracownika z przeoonym skutkuje zawaem serca tu przed zakoczeniem pracy,
2. wywoane przyczyn zewntrzn czyli tak, ktra nie wynika z wewntrznych
uwarunkowa organizmu pracownika, np. choroby; do przyczyn zewntrznych zaliczy
mona maszyny, urzdzenia, inne osoby lub zadziaanie si przyrody; przyczyna zewntrzna nie musi by wyczn przyczyn wypadku moe nastpi splot przyczyny zewntrznej z przyczyn tkwic w organizmie czowieka np. nadmierny wysiek fizyczny
powodujcy zawa serca.
3. nastpio w zwizku z prac:
podczas lub w zwizku z wykonywaniem przez pracownika zwykych czynnoci lub
polece przeoonych,
podczas wykonywania czynnoci na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakadu pracy w drodze midzy siedzib zakadu pracy a miejscem wykonywania obowizku wynikajcego ze stosunku pracy.
4. spowodowao uraz lub mier uszkodzenie tkanek ciaa lub narzdw wewntrznych pracownika w wyniku zadziaania czynnika zewntrznego. Bd, to np. skaleczenia,
rany, zamania koczyn, amputacje, oparzenia, odmroenia, zatrucia, skutki duszenia, dziaania promieniowania, ale take wstrzs psychiczny, bdcy reakcj na stres. Uraz nie musi skutkowa niezdolnoci do pracy (zwolnieniem lekarskim).

Uwaga!
Przepisy nie wymagaj, by wykonywanie czynnoci przez pracownika miao
charakter bezporednio wytwrczy. Jeeli pracownik ulegnie wypadkowi
w trakcie korzystania z pomieszcze socjalnych lub urzdze higieniczno-sanitarnych w zakadzie pracy, w trakcie wiadczenia przez niego pracy, rwnie bdzie to wyczerpywao znamiona wypadku przy pracy.

W jakich sytuacjach wypadek jest traktowany na rwni z wypadkiem przy pracy?

Moe si zdarzy, e pracownik ulegnie zdarzeniu wypadkowemu w trakcie wykonywania powierzonych mu zada niepozostajcych w bezporednim zwizku z prac. Mwimy wtedy o wypadku zrwnanym z wypadkiem przy pracy. W zakresie uprawnienia
do wiadcze ubezpieczeniowych bdzie to wypadek, ktremu pracownik uleg:
w czasie podry subowej do miejsca delegowania lub np. midzy miejscem oddelegowania a miejscem zakwaterowania albo w miejscu zakwaterowania, chyba e
wypadek spowodowany zosta postpowaniem pracownika, ktre nie pozostaje
w zwizku z wykonywaniem powierzonych mu zada,
podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
przy wykonywaniu zada zleconych przez dziaajce u pracodawcy organizacje
zwizkowe.

69

Czy wypadek osoby zatrudnionej na innej podstawie ni umowa o prac jest wypadkiem przy pracy?
Za wypadek przy pracy uwaa si rwnie nage zdarzenie wywoane przyczyn zewntrzn, powodujce uraz lub mier, ktre nastpio w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas:
wykonywania pracy lub wsppracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o wiadczenie usug, do ktrej zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje si przepisy dotyczce zlecenia,
wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy
o wiadczenie usug, do ktrej zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje si przepisy
dotyczce zlecenia albo umowy o dzieo, jeeli umowa taka zostaa zawarta z pracodawc, z ktrym osoba pozostaje w stosunku pracy lub jeeli w ramach takiej umowy wykonuje ona prac na rzecz pracodawcy, z ktrym pozostaje w stosunku pracy,
wykonywania innych czynnoci, ktre opisuje ustawa z o ubezpieczeniu spoecznym
z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych [34].
Dokumentowanie tego rodzaju wypadku odbywa si w karcie wypadku przez podmiot zwizany z poszkodowanym (lub poszkodowanymi) zgodnie z ustaw [34] i rozporzdzeniem [37].
Jakie s rodzaje wypadkw przy pracy?
1. miertelny wypadek przy pracy mier w wyniku wypadku nastpuje w okresie
do 6 miesicy od daty wypadku.
2. Ciki wypadek przy pracy to taki wypadek, ktry powoduje cikie uszkodzenie
ciaa np. utrat wzroku, suchu, mowy, zdolnoci rozrodczej lub innego uszkodzenia ciaa
albo rozstrj zdrowia naruszajcy podstawowe funkcje organizmu. Cikie uszkodzenie
ciaa, to take zagraajca yciu lub nieuleczalna choroba, trwaa choroba psychiczna, cakowita lub czciowa niezdolno do pracy w zawodzie albo trwae istotne zeszpecenie
lub znieksztacenie ciaa.
3. Lekki wypadek przy pracy kady inny wypadek niewyczerpujcy znamion wypadku miertelnego i cikiego.
4. Zbiorowy wypadek przy pracy zdarzenie wypadkowe, w wyniku ktrego poszkodowane s co najmniej 2 osoby.
Jakie obowizki ci na pracodawcy z chwil otrzymania informacji o zdarzeniu
wypadkowym?
Z zaistnieniem w zakadzie pracy wypadku wi si obowizki, okrelone w rozporzdzeniu w sprawie ustalania okolicznoci i przyczyn wypadkw przy pracy [35]. Pracodawca ma obowizek:
udzieli poszkodowanym pierwszej pomocy,
zabezpieczy miejsce wypadku,
zawiadomi o wypadku waciwego inspektora pracy i prokuratora (wypadek ciki,
zbiorowy, miertelny),

70

powoa zesp powypadkowy,

ustali okolicznoci i przyczyny wypadku,
okreli wnioski i rodki profilaktyczne,
sporzdzi i zatwierdzi protok powypadkowy, zgodnie z [36],
dorczy protok powypadkowy poszkodowanemu,
dorczy protok powypadkowy waciwemu inspektorowi pracy,
zarejestrowa wypadek w rejestrze wypadkw lub karcie wypadku,
sporzdzi statystyczn kart wypadku GUS, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra
Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy [38].

Zaniechanie obowizku powiadomienia o wypadku przy pracy (miertelnym,

cikim lub zbiorowym) waciwych organw, w tym inspektora pracy, stanowi wykroczenie z art. 283 2 pkt 6 Kodeksu pracy i jest zagroone kar grzywny 1 000-30 000 z.

Co jest celem postpowania powypadkowego?

Celem postpowania powypadkowego (dochodzenia powypadkowego) jest ustalenie
okolicznoci i przyczyn wypadku oraz zastosowanie odpowiednich rodkw prewencyjnych, zapobiegajcych podobnym wypadkom w przyszoci.
Szczegowy sposb postpowania zespou powypadkowego i sporzdzania dokumentacji powypadkowej okrela rozporzdzenie [35].

Pracodawca jest obowizany przechowywa protok ustalenia okolicznoci

i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozosta dokumentacj powypadkow przez okres 10 lat.

W jaki sposb naley zabezpieczy miejsce wypadku?

Miejsce wypadku powinno by zabezpieczone przed:
wstpem osb niepowoanych,
uruchomieniem bez potrzeby maszyn i innych urzdze technicznych, ktre zostay wstrzymane w zwizku z wypadkiem,
dokonywaniem zmian pooenia maszyn, urzdze technicznych i innych przedmiotw, ktre spowodoway wypadek lub mog okaza si pomocne w ustaleniu jego
okolicznoci i przyczyny.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody odpowiednich organw
jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zachodzi konieczno ratowania osb lub mienia albo zapobieenia grocemu niebezpieczestwu.

71

Zgod na uruchomienie maszyn i innych urzdze technicznych lub dokonanie zmian

w miejscu wypadku lekkiego wyraa pracodawca, w uzgodnieniu ze spoecznym inspektorem pracy po dokonaniu ogldzin miejsca wypadku oraz po sporzdzeniu, jeli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku i udokumentowaniu wszystkich
moliwych okolicznoci, pozwalajcych ustali przebieg i przyczyny wypadku.
W przypadku zaistnienia wypadku miertelnego, cikiego lub zbiorowego zgod
na uruchomienie maszyn lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraa pracodawca
po uzgodnieniu z waciwym inspektorem pracy i prokuratorem.
Jakie osoby wchodz w skad zespou powypadkowego?
Po wypadku w zakadzie naley powoa zesp powypadkowy w nastpujcym
skadzie, zawsze dwuosobowym:
pracownik suby bhp i spoeczny inspektor pracy jeli w zakadzie powoano sub bhp (zatrudnionych powyej 100 pracownikw) i w zakadzie dziaaj zwizki
zawodowe,
pracodawca lub pracownik, ktremu powierzono wykonywanie zada suby bhp
lub specjalista spoza zakadu pracy i przedstawiciel zaogi jeli w zakadzie nie powoano suby bhp i nie dziaaj zwizki zawodowe. Pracodawca, pracownik oraz
specjalista spoza zakadu pracy musz spenia wymogi formalne (ukoczone niezbdne szkolenia), zgodnie z art. 23711 1 i 2 kp [2].
pracodawca i specjalista spoza zakadu pracy w przypadku gdy w zakadzie pracy
zatrudnionych jest na tyle mao pracownikw, e powoanie zespou w skadzie podanym w powyszych punktach nie jest moliwe.
Zesp powypadkowy mona powoywa kadorazowo w przypadku zaistnienia wypadku lub ustali stay skad zespou do czasu odwoania. Najlepiej powoa zesp odpowiednim pisemnym zarzdzeniem, ktrego kopia doczona zostanie razem
z protokoem powypadkowym do dokumentacji powypadkowej.
Zesp powypadkowy ma obowizek przystpi do ustalania okolicznoci i przyczyn
zaistniaego wypadku niezwocznie po otrzymaniu wiadomoci o wypadku, czyli waciwie zaraz po powoaniu przez pracodawc. Koszty zwizane z ustalaniem okolicznoci
i przyczyn wypadkw przy pracy ponosi pracodawca.
W jakim terminie sporzdza si protok powypadkowy?
Po ustaleniu okolicznoci i przyczyn wypadku zesp powypadkowy sporzdza, nie
pniej ni w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, protok
powypadkowy. Ustalenie okolicznoci i przyczyn wypadku w terminie duszym ni 14
dni, jeeli nastpiy uzasadnione przeszkody lub trudnoci, wymaga podania przyczyn tego opnienia w treci protokou powypadkowego.
Jakie informacje naley zamieci w rejestrze wypadkw?
Na podstawie wszystkich protokow powypadkowych naley prowadzi w zakadzie
rejestr wypadkw przy pracy. W rejestrze tym odnotowuje si zdarzenia wypadkowe

72

osb bdcych pracownikami, w praktyce najczciej w ujciu rocznym. Jeli w zakadzie

pracuj osoby zatrudnione na podstawie umw cywilno-prawnych, dokumentacja powypadkowa rejestrowana jest w kartach wypadku i takie karty naley rwnie przechowywa, niezalenie od prowadzonego rejestru wypadkw.
W rejestrze wypadkw powinny znale si nastpujce informacje:
1) imi i nazwisko poszkodowanego,
2) miejsce i data wypadku,
3) informacje dotyczce skutkw wypadku dla poszkodowanego,
4) data sporzdzenia protokou powypadkowego,
5) stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
6) data przekazania do Zakadu Ubezpiecze Spoecznych wniosku o wiadczenia z tytuu wypadku przy pracy,
7) liczba dni niezdolnoci do pracy,
8) inne informacje, niebdce danymi osobowymi, ktrych zamieszczenie w rejestrze
jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespou powypadkowego.
Kodeks pracy zobowizuje pracodawc do systematycznego analizowania przyczyn
wypadkw przy pracy, chorb zawodowych i innych chorb zwizanych z warunkami rodowiska pracy. Na podstawie wynikw tych analiz pracodawca powinien stosowa
waciwe rodki zapobiegajce zaistnieniu podobnych wypadkw w przyszoci.
Komu nie przysuguj wiadczenia z ZUS?
wiadczenia nie przysuguj ubezpieczonemu, jeeli:
wyczn przyczyn wypadku byo udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisw dotyczcych ochrony ycia i zdrowia, spowodowane przez niego
umylnie lub wskutek racego niedbalstwa,
ubezpieczony, bdc w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodkw odurzajcych bd substancji psychotropowych, przyczyni si w znacznym stopniu
do spowodowania wypadku.
W jakich sytuacjach ZUS odmwi przyznania wiadcze?
ZUS, w drodze decyzji, odmwi przyznania wiadcze z ubezpieczenia wypadkowego,
w przypadku gdy:
nie zostanie przedstawiony protok powypadkowy lub karta wypadku,
w protokole lub karcie wypadku dane zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek
przy pracy w rozumieniu ustawy,
protok powypadkowy lub karta wypadku zawieraj stwierdzenia bezpodstawne.

73

ROZDZIA XVI.
CHOROBY ZAWODOWE
Co to jest choroba zawodowa?
Za chorob zawodow uwaa si chorob wymienion w wykazie chorb zawodowych, [39] o ile zostaa spowodowana dziaaniem czynnikw szkodliwych dla zdrowia wystpujcych w rodowisku pracy lub wywoa j sposb wykonywania pracy (art. 2351 kp).
Jakie s obowizki pracodawcy w zakresie zapobiegania chorobom zawodowym
i innym chorobom zwizanym z wykonywan prac?
Do obowizkw pracodawcy naley (art. 227 kp):
1) utrzymywanie w stanie staej sprawnoci urzdze ograniczajcych lub eliminujcych szkodliwe dla zdrowia czynniki rodowiska pracy oraz urzdze sucych do pomiarw tych czynnikw,
2) przeprowadzanie, na swj koszt, bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wynikw tych bada i pomiarw oraz udostpnianie ich pracownikom (patrz rozdzia XI).
Jaki jest tryb postpowania w przypadku stwierdzenia u pracownika objaww choroby zawodowej?
Zgodnie z art. 235 kp, jeeli u pracownika podejrzewa si chorob zawodow, pracodawca jest obowizany:
niezwocznie zgosi ten fakt waciwemu organowi Pastwowej Inspekcji Sanitarnej i waciwemu okrgowemu inspektorowi pracy (wzr w zaczniku 1 do rozporzdzenia [40]),
zbada przyczyny choroby zawodowej, jej charakter i rozmiar zagroenia t chorob,
usun czynniki powodujce powstanie choroby zawodowej i zastosowa waciwe rodki zapobiegawcze,
realizowa zalecenia lekarskie, tj. przenie pracownika na inne stanowisko pracy, na ktrym nie wystpuj zagroenia mogce pogorszy jego stan zdrowia,
wypaci dodatek wyrwnawczy rwny wysokoci ewentualnie utraconego wynagrodzenia w zwizku z przeniesieniem na inne stanowisko pracy, przez okres nieprzekraczajcy 6 m-cy,
prowadzi rejestr zachorowa na choroby zawodowe i podejrze o takie choroby,
zgodnie z [40].
Kto i w jakiej formie moe zgosi podejrzenie choroby zawodowej?
Podejrzenie choroby zawodowej ww. organowi moe zgosi:

74

 pracodawca zatrudniajcy pracownika, u ktrego podejrzewa si chorob zawodo-

w,
pracownik lub byy pracownik, ktry podejrzewa, e wystpujce u niego objawy

mog wskazywa na tak chorob. Pracownik aktualnie zatrudniony zgasza podejrzenie za porednictwem lekarza sprawujcego nad nim profilaktyczn opiek zdrowotn,
lekarz lub lekarz dentysta, ktry podczas wykonywania zawodu powzi podejrzenie wystpienia u pacjenta choroby zawodowej; lekarze kieruj w takim przypadku
na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej.
Co zrobi w przypadku rozpoznania u pracownika objaww choroby zawodowej, powiadczonej orzeczeniem lekarskim?
W przypadku rozpoznania u pracownika objaww choroby zawodowej moe zaistnie
konieczno przeniesienia go do innej pracy, gdzie nie bdzie naraony na dziaanie czynnika, ktry wywoa u niego te objawy. Przeniesienia dokonuje si w terminie i na czas
okrelony w orzeczeniu lekarskim. Nie jest konieczne dokonywanie wypowiedzenia pracownikowi warunkw pracy (wypowiedzenie zmieniajce), lecz jeeli przeniesienie pracownika do innej pracy spowoduje obnienie jego wynagrodzenia, przysuguje mu
dodatek wyrwnawczy, rwny wysokoci utraconego wynagrodzenia, przez okres
nieprzekraczajcy 6 miesicy. Jeeli pracownik nie zostanie przeniesiony do innej pracy
w terminie okrelonym w orzeczeniu lekarskim, moe on rozwiza umow o prac bez
wypowiedzenia (art. 55 k.p. [2]). Obowizek przeniesienia pracownika do innej pracy, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia przez 6 miesicy, wystpuje rwnie
w przypadku pracownika, ktremu orzeczono niezdolno do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej, a nie zosta on uznany za cakowicie niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisw o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze
Spoecznych.
Jakich informacji moe da lekarz orzekajcy o rozpoznaniu lub braku rozpoznania choroby zawodowej?
Kady pracownik powinien mie udokumentowany przebieg zatrudnienia u pracodawcy oraz mie przeprowadzon ocen naraenia zawodowego na czynniki szkodliwe (w tym
uczulajce) i niebezpieczne. Jeeli zakres informacji, bdcy w posiadaniu lekarza orzecznika bdzie niewystarczajcy, wystpi on do pracodawcy o ich uzupenienie w zakresie
obejmujcym przebieg oraz organizacj pracy zawodowej pracownika lub byego pracownika, w tym prac w godzinach nadliczbowych, dane o naraeniu zawodowym, obejmujce take wyniki pomiarw czynnikw szkodliwych wykonanych na stanowiskach
pracy, na ktrych pracownik by zatrudniony, stosowane przez pracownika rodki ochrony indywidualnej, a w przypadku naraenia pracownika na czynniki o dziaaniu uczulajcym (alergenw) take o przekazanie prbki substancji, w iloci niezbdnej
do przeprowadzenia bada diagnostycznych [39].

75

ROZDZIA XVII.
OCHRONA PRACY KOBIET
Przepisy Kodeksu pracy (art. 176 kp [2]) zakazuj zatrudniania kobiet przy pracach szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Szczegowy wykaz tych prac zawiera
rozporzdzenie [28].

Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczeglnie uciliwych lub

szkodliwych dla zdrowia ma charakter bezwzgldny, co oznacza, e przy
pracach wymienionych w wykazie nie mona zatrudnia kobiet nawet za ich
zgod.

Jakie prace zaliczone s do prac szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet?
Wykaz prac szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet obejmuje prace:
zwizane z wysikiem fizycznym, transportem ciarw i wymuszon pozycj ciaa,
w mikroklimacie zimnym, gorcym i zmiennym,
w haasie i drganiach,
pod ziemi, poniej powierzchni gruntu i na wysokoci,
w podwyszonym i obnionym cinieniu,
w naraeniu na dziaanie substancji chemicznych,
w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
naraajce na dziaanie pl elektromagnetycznych, promieniowania jonizujcego
i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych,
groce cikimi urazami fizycznymi i psychicznymi.
Cz prac wymieniona w wykazie jest cakiem wzbroniona w okresach, gdy zdrowie kobiety podlega szczeglnej ochronie to znaczy w okresie ciy i w okresie karmienia.

Kobiety w ciy mog pracowa przy obsudze monitorw ekranowych do 4

godzin na dob.

Pracodawca ma obowizek sporzdzi wykaz prac szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, ktre wystpuj w jego zakadzie (art. 1041 [2]). Wykaz ten
powinien by zawarty w regulaminie pracy.

76

ROZDZIA XVIII.
OCHRONA PRACY MODOCIANYCH
Podobnie jak w przypadku zdrowia kobiet, szczegln ochron objci s take pracownicy modociani. Modocianym w rozumieniu przepisw prawa pracy jest osoba, ktra
ukoczya 16 lat, a nie przekroczya 18 lat (art. 190 kp).

Zabronione jest zatrudnianie osoby, ktra nie ukoczya 16 lat, za wyjtkiem

przypadkw okrelonych w art. 3045 kp [2].

Jakie prace s wzbronione modocianym?

Prace wzbronione modocianym to prace okrelone w rozporzdzeniu [27]:
zwizane z wysikiem fizycznym, najczciej przy pracach transportowych,
wymuszon pozycj ciaa,
zagraajce prawidowemu rozwojowi psychicznemu (np. produkcja i sprzeda wyrobw alkoholowych, tytoniowych, ubj zwierzt, obsuga zakadw kpielowych
i ani),
stwarzajce zagroenia wypadkowe,
w naraeniu na szkodliwe dziaanie czynnikw chemicznych, fizycznych i biologicznych.
Normy dwigania dla modocianych okrela zacznik nr 1 do ww. rozporzdzenia [27].
Jakie obowizki w zwizku z zatrudnianiem modocianych ci na pracodawcy?
Pracodawca, zatrudniajcy pracownikw modocianych, ma obowizek zapewni im
szczegln ochron zdrowia podczas pracy, uwzgldniajc ryzyko wynikajce z ich
braku dowiadczenia i niewiadomoci potencjalnych zagroe. W tym celu [2]:
zapewnia im prac w warunkach niestwarzajcych zagroe dla bezpieczestwa
i zdrowia,
zapewnia im nadzr nauczycieli i instruktorw praktycznej nauki zawodu,
informuje o zagroeniach,
organizuje przerwy w pracy w celu odpoczynku w warunkach odizolowania od czynnikw uciliwych i szkodliwych dla zdrowia.
Pracodawca na podstawie rozporzdzenia [27] sporzdza wykaz prac wzbronionych modocianym w jego zakadzie pracy [2].

77

ROZDZIA XIX.
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO
Umiejtno identyfikacji zagroe zawodowych i wiedza pozwalajca skutecznie neutralizowa zagroenia s podstawowym, najwaniejszym sposobem zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Ocena ryzyka zawodowego jest podstaw
profilaktycznej ochrony zdrowia pracownikw w przedsibiorstwie. Od jakoci tej oceny
zaley skuteczno przyjtej w zakadzie pracy polityki bezpieczestwa i higieny pracy,
a co za tym idzie skuteczno zarzdzania bhp.
Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy kady pracodawca jest zobowizany ocenia i dokumentowa ryzyko zwizane z wykonywan prac oraz informowa pracownikw o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagroeniami. Rwnie 39 rozporzdzenia
w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy [3] zobowizuje pracodawc do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, wystpujcego przy okrelonych pracach oraz stosowania niezbdnych rodkw profilaktycznych zmniejszajcych
ryzyko. Przepis ten nakada take na pracodawc obowizek zapewnienia organizacji pracy i stanowisk pracy w sposb zabezpieczajcy pracownikw przed zagroeniami wypadkowymi oraz oddziaywaniem czynnikw szkodliwych dla zdrowia i uciliwych.
Co to jest ryzyko zawodowe?
Zgodnie z definicj zawart w rozporzdzeniu w sprawie oglnych przepisw bhp [3].
Ryzyko zawodowe to prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze
zwizanych z wykonywan prac w szczeglnoci wystpienia u pracownikw niekorzystnych skutkw zdrowotnych w wyniku naraenia na zagroenia zawodowe, wystpujce w rodowisku pracy lub ze wzgldu na sposb wykonywania pracy.
Na czym polega ocena ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem analizowania ryzyka i wyznaczania jego
dopuszczalnoci.
Kto u pracodawcy dokonuje oceny ryzyka zawodowego?
W przypadku przedsibiorstw zatrudniajcych do 10 pracownikw, w ktrych pracodawca sam wykonuje zadania suby bhp i jest dobrze zorientowany w rodzaju i technologii wykonywanej pracy moe on sam przeprowadzi ocen ryzyka. W maych
przedsibiorstwach ocen ryzyka moe przeprowadzi pracownik suby bhp lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, ktremu pracodawca powierzy wykonywanie zada
suby bhp. Dokonanie oceny ryzyka mona take zleci ekspertom spoza zakadu,
przy czym zawsze odpowiedzialno za prawidowe przeprowadzenie oceny ryzyka
spoczywa na pracodawcy.

78

Istotne jest, aby osoby przeprowadzajce ocen ryzyka posiaday niezbdn wiedz
w zakresie:
oglnych zasad oceny ryzyka,
identyfikowania zagroe wystpujcych na ocenianych stanowiskach pracy,
szkodliwych nastpstw wystpujcych zagroe,
zasad prowadzenia dziaa profilaktycznych,
zasad oceny skutecznoci dziaa zapobiegawczych i korygujcych,
Do oceny ryzyka zawodowego powinno by zaangaowanych jak najwicej pracownikw, poniewa to oni najlepiej znaj swoje stanowisko pracy.
Jakie zasady przyj przy dokonywaniu oceny ryzyka?
Przepisy bhp [2,3] stanowi jednoznacznie, e pracodawca ocenia ryzyko zawodowe
zwizane z wykonywan przez pracownika prac. A zatem ocena ryzyka dotyczy
wszystkich prac wykonywanych przez pracownika w zakresie powierzonych mu obowizkw, rwnie prac doranych zlecanych przez pracodawc.
Jednym z najczciej stosowanych w praktyce rozwiza jest ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Warunkiem stosowania takiego rozwizania jest, aby
przy dokonywaniu oceny ryzyka na stanowisku pracy:
uwzgldni wszystkie prace wykonywane na tym stanowisku,
zidentyfikowa wszystkie zagroenia wystpujce przy poszczeglnych pracach wykonywanych na tym stanowisku,
oszacowa ryzyko wystpujce przy poszczeglnych pracach,
okreli i podj niezbdne dziaania profilaktyczne.
Ryzyko zawodowe powinno by oceniane zarwno na staych stanowiskach pracy,
jak i na niestacjonarnych. (np. sprztaczka, konserwator maszyn/urzdze technicznych,
elektryk).

Naley pamita, e powierzajc pracownikowi inne prace (art. 42 kp [2])

trzeba poinformowa go o zasadach bezpiecznego wykonywania tych prac,
zapozna z ocen ryzyka zawodowego zwizanego z ich wykonywaniem oraz
przekaza wiedz o zasadach ochrony przed zagroeniami.

Co to jest zagroenie?
Przy dokonywaniu oceny ryzyka czsto popenianym bdem jest utosamianie zagroenia z jego nastpstwami (wydarzeniami lub skutkami zdrowotnymi).
Naley zatem pamita, e:
Zagroenie to stan rodowiska pracy okrelony czynnikami fizycznymi, chemicznymi
i biologicznymi, mogcy spowodowa chorob lub wypadek. Zatem zagroeniami s np.
prd elektryczny, liskie i nierwne powierzchnie, wysoka lub niska temperatura, rucho-

79

me i niebezpieczne czci maszyn, elementy ostre i wystajce, haas, wibracja, praca na wysokoci, rczne przenoszenie ciarw, obcienie psychiczne/stres, szkodliwe czynniki
chemiczne, szkodliwe czynniki biologiczne, pole elektromagnetyczne, promieniowanie
nadfioletowe, promieniowanie laserowe itd.
Nastpstwa zagroenia to np. pochwycenie ubrania lub koczyny czowieka przez
wirujce, niebezpieczne czci maszyny, upadek z wysokoci, zatrucie substancj chemiczn, poraenie prdem elektrycznym, uszkodzenie suchu, uszkodzenie narzdu wzroku, amputacja czci ciaa itd.
Jaki jest cel oceny ryzyka?
Przystpujc do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego naley pamita, e jej
podstawowym celem jest zapewnienie moliwie najlepszej ochrony zdrowia pracownikw, a nie spenienie wycznie wymogu formalnego, wynikajcego z przepisw bhp.
Podstawowym bdem podczas oceniania ryzyka zawodowego jest zaoenie na samym pocztku, e poziom ryzyka na danym stanowisku pracy powinien by przynajmniej
akceptowalny i pniejsze prowadzenie oceny ryzyka w taki sposb, eby ten poziom
na papierze uzyska. W ocenie ryzyka nie chodzi jednak o to, by ryzyko byo akceptowalne. Chodzi o uzyskanie wiedzy, jakie ryzyko faktycznie jest i co trzeba zrobi, eby je
zmniejszy, jeli jest zbyt due.
Celem dokonywania oceny ryzyka zawodowego na poszczeglnych stanowiskach pracy w zakadzie jest identyfikacja zagroe wypadkowych i zdrowotnych (co moe mi si
sta przy tej maszynie?), oszacowanie cikoci nastpstw w przypadku faktycznego wystpienia zagroenia (jakie bd konsekwencje oparcia si rk o obracajc si, nieosonit tarcz piy) oraz okrelenie prawdopodobiestwa faktycznego wystpienia
zagroenia (jeli ta maszyna nie ma osony tarczy piy, to prawdopodobiestwo jest bardzo due, bo wystarczy chwila nieuwagi lub drobna utrata rwnowagi).
Wynikiem oceny powinno by ustalenie:
Czy ryzyko jest odpowiednio kontrolowane i mona je uzna za akceptowalne.
Jeeli nie jest akceptowalne, to jakie rodki mona zastosowa w celu jego redukcji.
Jakie priorytety naley przyj redukujc ryzyko.
Jakie rodki mona zastosowa w celu dalszej poprawy bezpieczestwa i ochrony
zdrowia pracownikw.
Jak przebiega ocena ryzyka?
Ocen ryzyka powinno si przeprowadza w moliwie najprostszy sposb. W wielu maych przedsibiorstwach nie wystpuj liczne zagroenia i z reguy mona je atwo zidentyfikowa. Wane jest, aby przy okrelaniu zagroe i ocenie zwizanego z nimi ryzyka,
opiera si na zasadach zdrowego rozsdku.
Ocena ryzyka przebiega w dwch podstawowych etapach:
Etap I analiza ryzyka obejmujca trzy kolejne kroki.
Krok 1. Zebranie informacji niezbdnych do oceny.

80

Krok 2. Identyfikacja zagroe.

Krok 3. Oszacowanie ryzyka, zwizanego ze zidentyfikowanymi zagroeniami.
Etap II wyznaczenie dopuszczalnoci/akceptowalnoci ryzyka.
W tym etapie naley oceni: czy ryzyko jest niedopuszczalne/nieakceptowalne, czy dopuszczalne/akceptowalne, a jeli jest dopuszczalne, to czy jest ono rednie czy mae.
W przypadku ryzyka niedopuszczalnego dziaania ograniczajce musz mie charakter natychmiastowy, a praca do tego czasu nie moe by wykonywana.
Dopuszczalne ryzyko rednie wymaga prowadzenia dziaa na rzecz jego dalszego
zmniejszania, natomiast ryzyko mae wymaga dziaa zapewniajcych takich, e pozostanie ono na tym samym poziomie.
Dziaania te naley zaplanowa, zrealizowa, a nastpnie oceni wyniki ich realizacji.
Uznaje si, e ryzyko jest w sposb odpowiedni kontrolowane i jest akceptowalne, jeli w wyniku oceny ryzyka mona stwierdzi, e:
spenione s wymagania obowizujcych przepisw i norm,
zasady ograniczania ryzyka s waciwie stosowane,
zapewniajc ochron pracownikw uwzgldniono najnowsze dostpne osignicia
techniki, organizacji oraz zapewniono odpowiednie do zagroe rodki ochrony
zbiorowej i indywidualnej.

Jeeli stwierdza si, e obowizujce wymagania nie s spenione, ryzyka nie

mona uzna za akceptowalne.

Wskazwki do analizy ryzyka

Krok 1. Zebranie informacji niezbdnych do oceny
Naley zebra przede wszystkim informacje na temat:
lokalizacji stanowiska pracy,
zada /operacji technologicznych, wykonywanych na tym stanowisku przez pracownika,
osb pracujcych na stanowisku pracy, ze szczeglnym uwzgldnieniem tych pracownikw, dla ktrych ryzyko zwizane z oddziaywaniem zagroe moe by wiksze w porwnaniu z innymi pracownikami, takich jak np. kobiety w ciy, modociani
lub niepenosprawni,
stosowanych rodkw pracy i materiaw technologicznych,
wykonywanych czynnoci oraz czasu i sposobu ich wykonywania przez osoby pracujce na tym stanowisku,
zagroe, ktre ju zostay zidentyfikowane i ich rde, np. wskazanych w instrukcjach uytkowania maszyn i urzdze,
moliwych skutkw wystpujcych zagroe (wydarze i skutkw zdrowotnych),

81

 stosowanych rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej,

wynikw pomiarw czynnikw szkodliwych (o ile byy przeprowadzane),
wynikw bada i pomiarw ochrony przeciwporaeniowej,
wypadkw i chorb zawodowych, ktrym ulegy pracujce na stanowisku osoby,
wymaga przepisw prawnych i norm okrelajcych minimalne wymagania bezpieczestwa i higieny pracy na analizowanym stanowisku,
opinii i uwag pracownikw dotyczcych stanowisk pracy, na ktrych pracuj.
Krok 2. Identyfikacja zagroe
Identyfikacja zagroe to proces obejmujcy rozpoznawanie tego, czy zagroenie istnieje, a take jego scharakteryzowanie.
Identyfikacja zagroe powinna obejmowa:
okrelenie wszelkich czynnikw niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych wystpujcych na stanowisku pracy,
zwrcenie uwagi na te czynniki, ktre na danym stanowisku i w okrelonych okolicznociach mog stworzy najwiksze zagroenie,
ustalenie, w jaki sposb czynniki te mog oddziaywa na czowieka (drogi wchaniania, mechanizm oddziaywania, zakres zmian),
okrelenie czasu lub czstotliwoci naraenia czowieka na istniejce zagroenie,
ustalenie liczby osb naraonych (okrelenie pci, wieku),
sposb ujawniania si zagroenia.
Krok 3. Oszacowanie ryzyka zwizanego ze zidentyfikowanymi zagroeniami
Ryzyko mona oszacowa na podstawie dwch elementw: prawdopodobiestwa
wystpienia urazu ciaa lub utraty zdrowia oraz cikoci moliwego urazu ciaa lub
pogorszenia stanu zdrowia.
Na prawdopodobiestwo wystpienia urazu ciaa lub utraty zdrowia maj wpyw:
czas, przez jaki czowiek jest naraony na dziaanie czynnika szkodliwego lub niebezpiecznego (czas ekspozycji),
ludzkie moliwoci uniknicia lub ograniczenia skutkw zagroe.
Do mao prawdopodobnych zalicza si nastpstwa zagroe, ktre nie powinny wystpi podczas okresu aktywnoci zawodowej.
Do prawdopodobnych zalicza si te nastpstwa, ktre mog wystpi podczas caego okresu aktywnoci zawodowej.
Do wysoce prawdopodobnych zalicza si te nastpstwa zagroe, ktre cechuje powtarzalno podczas okresu aktywnoci zawodowej.
Do nastpstw o maym stopniu szkodliwoci zalicza si zaburzenia stanu zdrowia
prowadzce do chwilowego zego samopoczucia, niepowodujce absencji w pracy.
Do nastpstw o rednim stopniu szkodliwoci zalicza si te urazy i choroby, ktre
powoduj absencj w pracy, a nie s zwizane z duym stopniem szkodliwoci.
Do nastpstw o duym stopniu szkodliwoci zalicza si cikie uszkodzenia ciaa, takie jak: utrata wzroku suchu, mowy, zdolno podzenia lub inne uszkodzenie ciaa albo

82

rozstrj zdrowia naruszajcy podstawowe funkcje organizmu, a take choroba nieuleczalna lub zagraajca zdrowiu, trwaa choroba psychiczna, trwaa, cakowita lub znaczna niezdolno do pracy w zawodzie albo trwae powane zeszpecenia lub znieksztacenie ciaa
i mier.
Tam, gdzie jest to moliwe, mona ocenia ryzyko zawodowe na podstawie wartoci wielkoci charakteryzujcych zagroenie (wartoci uzyskane w wyniku pomiarw czynnikw szkodliwych wystpujcych w rodowisku pracy). Wartoci te mog
by wskazwkami do ustalenia, jakie jest prawdopodobiestwo wystpienia i cikoci
szkodliwych nastpstw zagroenia.
Przy szacowaniu ryzyka mona skorzysta z prostej metody oceny ryzyka wg Polskiej
Normy PN-N-18002:2011. Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Oglne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego [10].
Metoda szacowania ryzyka wg tej normy nie jest jedyna, znane s jeszcze inne proste
metody oceny ryzyka. Najbardziej popularne to:
1. Metoda Risk Score.
2. Metoda Piciu Krokw.
Inne wykorzystywane metody to, m.in:
3. Metoda Wstpnej Analizy Zagroe PHA.
4. Metoda Analizy Bezpieczestwa Pracy JSA.
Istnieje dowolno w wyborze metody, a zatem pracodawca sam decyduje, ktr z nich
bdzie stosowa w swoim zakadzie pracy.
Informacje na temat poszczeglnych metod mona znale m.in. na stronach internetowych Pastwowej Inspekcji Pracy oraz Centralnego Instytutu Ochrony Pracy.

UWAGA! Istniej te czynniki rodowiska pracy i takie rodzaje prac, dla ktrych opracowano szczegowe wymagania dotyczce zwizanej z nimi oceny
ryzyka i dla ktrych wyej wspomniana metoda wg normy nie zawsze da si
zastosowa. S to:
czynniki chemiczne,
czynniki o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym,
czynniki biologiczne,
rczne prace transportowe,
haas lub drgania mechaniczne,
promieniowanie optyczne,
ergonomiczne czynniki ryzyka (np. wymuszona pozycja ciaa, monotypowo ruchw).

Wymagania dotyczce oceny ryzyka, elementy, ktre w szczeglnoci powinna

uwzgldnia konkretna ocena i obowizki pracodawcy zwizane z ocen ryzyka
znajduj si w niej wymienionych rozporzdzeniach.

83

 Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie

bezpieczestwa i higieny pracy przy rcznych pracach transportowych [11].

Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpie-

czestwa i higieny pracy przy pracach zwizanych z naraeniem na haas lub drgania mechaniczne [12].
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa
i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych [14].
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki [15].
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym w rodowisku pracy [16].
Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny przy pracach zwizanych z ekspozycj na promieniowanie
optyczne [42].
Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaonych w monitory ekranowe [13].

Jak udokumentowa ocen ryzyka?

Obowizujce przepisy bhp nie ustalaj wzoru formularza do takiej dokumentacji. Nie
ma take jednolitego wzorca dla takiego dokumentu.
Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzgldnia elementy okrelone
w 39a ust. 3 rozporzdzenia w sprawie oglnych przepisw bhp [3], tj.:
1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczeglnienie:
stosowanych maszyn, narzdzi i materiaw,
wykonywanych zada,
wystpujcych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych czynnikw rodowiska pracy,
stosowanych rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej,
osb pracujcych na tym stanowisku.
2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla kadego z czynnikw rodowiska pracy oraz niezbdne rodki profilaktyczne zmniejszajce ryzyko,
3) dat przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujce oceny.
Jaka jest czstotliwo dokonywania oceny ryzyka?
Przepisy bhp nie wskazuj konkretnie, jak czsto naley dokonywa oceny ryzyka zawodowego na poszczeglnych stanowiskach pracy w zakadzie.
Informacje na temat czstotliwoci przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego zawiera Polska Norma PN-N-18002: 2011. Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien
pracy. Oglne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego [10].

84

Norma ta zaleca przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego przy tworzeniu nowych

stanowisk pracy, okresowo i zawsze wwczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciy swoj aktualno, a w szczeglnoci w nastpujcych przypadkach:
przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organizacyjnych),
po zmianie obowizujcych wymaga, odnoszcych si do ocenianych stanowisk pracy (okrelenie w przepisach np. nowych norm najwyszych dopuszczalnych ste
i nate czynnikw szkodliwych moe mie zasadniczy wpyw na dopuszczalno),
po wprowadzeniu zmian stosowanych rodkw ochrony zarwno indywidualnej, jak
i zbiorowej.

Ponown ocen ryzyka zawodowego przeprowadza si zawsze, jeeli na stanowisku pracy doszo do wypadku przy pracy, a take w przypadku stwierdzenia
choroby zawodowej.

Ponowna ocena ryzyka zawodowego moe by take konieczna z powodu popenienia bdw w poprzedniej ocenie (np. niewaciwa identyfikacja zagroe lub niewaciwe oszacowanie ryzyka).
W jaki sposb pracodawca informuje pracownikw o wynikach oceny ryzyka?
Pracodawca ma obowizek poinformowania pracownikw o ryzyku zawodowym,
ktre wie si z wykonywan prac oraz o zasadach ochrony przed zagroeniami. Informacj t moe przekaza sam pracodawca, bd te moe by przekazana za porednictwem kierownictwa zakadu, bezporedniego przeoonego pracownika, a take przez
oceniajcy ryzyko w firmie zesp.
Pracodawca zgodnie z art. 104 kp powinien ustali w regulaminie pracy sposb informowania pracownikw o ryzyku zawodowym, ktre wie si z wykonywan prac. Dla
celw dowodowych, aby unikn ewentualnych kwestii spornych, pracownik powinien
potwierdzi na pimie podpisem fakt zapoznania si z wynikami oceny ryzyka zawodowego i podjtymi przez pracodawc dziaaniami profilaktycznymi (zapobiegawczymi lub
korygujcymi), dotyczcymi jego stanowiska pracy.
Pracodawca obowizany jest zapozna pracownika z wynikami oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach, po kadym okresowym przeprowadzeniu oceny tego ryzyka.

85

ROZDZIA XX.
SUBA BEZPIECZESTWA I HIGIENY PRACY
Czym jest i jakie funkcje peni w zakadzie pracy suba bhp?
Suba bhp peni funkcje doradcze i kontrolne pracodawcy w zakresie bhp [2]. Do jej
utworzenia obowizany jest pracodawca zatrudniajcy wicej ni 100 pracownikw. Pracodawca zatrudniajcy do 100 pracownikw moe powierzy wykonywanie zada suby
bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy [2]. Suba bhp to cile wyodrbniona komrka organizacyjna, podlega bezporednio pracodawcy, a w przypadku pracodawcw bdcych jednostkami organizacyjnymi, osobie zarzdzajcej t jednostk lub
osobie z zarzdu, ktra jest upowaniona do nadzoru w sprawach bhp.
Kiedy i w jaki sposb pracodawca tworzy w zakadzie sub bhp?
Liczba pracownikw suby bhp zalena jest od liczby zatrudnionych w zakadzie pracownikw oraz wystpujcych zagroe i uciliwoci w pracy. Jeli w zakadzie pracy zatrudnionych jest [41]:
do 100 pracownikw, to zadania zwizane z bhp mona powierzy pracownikowi
zatrudnionemu przy innej pracy (wykonujcemu inne obowizki zawodowe),
od 100 do 600 pracownikw, to naley utworzy co najmniej jednoosobowe stanowisko bhp albo zatrudni na takim stanowisku pracownika suby bhp w niepenym
wymiarze czasu pracy,
ponad 600 pracownikw, naley zatrudni w penym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika suby bhp na kadych 600 pracownikw.
Zgodnie z art. 23711 4 inspektor pracy moe nakaza utworzenie suby bhp albo
zwikszenie liczby pracownikw tej suby, jeeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagroeniami zawodowymi.
Kiedy pracodawca moe sam peni zadania suby bhp?
Pracodawca moe sam peni zadania suby bhp, jednak tylko w przypadkach [2]:
jeli zatrudnia do 10 pracownikw,
jeli zatrudnia do 20 pracownikw i jednoczenie dziaalno przedsibiorstwa mieci si w tej grupie dziaalnoci, dla ktrej ustalono nie wysz ni trzecia kategori
ryzyka w rozumieniu przepisw o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw
przy pracy i chorb zawodowych.
Te grupy dziaalnoci, to w myl rozporzdzenia [60]:
produkcja odziey;
poligrafia i reprodukcja zapisanych nonikw informacji;
handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa samochodw;
handel detaliczny, z wyczeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi;

86

 dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi;

informacja i komunikacja;
dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa;
dziaalno zwizana z obsug rynku nieruchomoci;
dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna;
dziaalno organizatorw turystyki, porednikw i agentw turystycznych oraz pozostaa dziaalno usugowa w zakresie rezerwacji i dziaalnoci z ni zwizane;
dziaalno detektywistyczna i ochroniarska;
dziaalno zwizana z administracyjn obsug biura i pozostaa dziaalno wspomagajca prowadzenie dziaalnoci gospodarczej;
administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia spoeczne, organizacje i zespoy eksterytorialne;
edukacja oraz dziaalno zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj;
pozostaa dziaalno usugowa.
pracodawca odby odpowiednie szkolenie dla pracodawcw wykonujcych zadania suby bhp.
W przypadku braku odpowiednich pracownikw mona powierzy zadania suby bhp
kompetentnemu specjalicie spoza zakadu pracy, ktry spenia wymagania kwalifikacyjne
dla suby bhp [41] i ukoczy szkolenie z zakresu bhp dla pracownikw tej suby [20].
Kady pracownik suby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, ktremu powierzono wykonywanie zada suby bhp, powinni spenia wymagania kwalifikacyjne
niezbdne do wykonywania zada suby bhp oraz ukoczy szkolenie w dziedzinie bhp
dla pracownikw tej suby [41]. Nie mog oni take ponosi jakichkolwiek niekorzystnych dla nich nastpstw z powodu wykonywania zada suby bhp [2, 41].

Pamitaj! Przy zatrudnianiu powyej 100 pracownikw nie wolno powierzy

obowizkw suby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub
specjalicie spoza zakadu pracy. Pogld ten podzieli te Naczelny Sd Administracyjny w wyroku z 13 padziernika 2006 r. (IOSK263/06).

Na czym polega funkcja doradcza i kontrolna suby bhp?

Funkcja kontrolna i doradcza suby bhp polega m.in. na:
wykonywaniu biecego nadzoru nad przestrzeganiem przepisw i zasad bhp
na terenie zakadu pracy,
biecym informowaniu pracodawcy o stwierdzonych zagroeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzajcymi do usuwania tych zagroe,
sporzdzaniu okresowych analiz, dotyczcych stanu bhp, zawierajcych propozycje wprowadzenia poprawy warunkw pracy,
wspdziaaniu przy opracowywaniu planw modernizacyjnych poprzez opiniowanie projektw zmian uwzgldniajcych bezpieczestwo i higien pracy,

87

 udziale w dochodzeniach powypadkowych majcych na celu ustalanie okolicznoci i przyczyn wypadkw przy pracy oraz zachorowa na choroby zawodowe,
kontroli realizacji przez pracodawc wnioskw dotyczcych poprawy stanu bhp,
doradztwie w zakresie stosowania przepisw oraz zasad bhp.
Co naley do podstawowych zada suby bhp?
udzia w opracowywaniu regulaminw pracy, instrukcji oglnych i stanowiskowych,
zarzdze wewntrznych dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy,
opiniowanie szczegowych instrukcji bhp na poszczeglnych stanowiskach pracy,
udzia w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy,
wsppraca z waciwymi komrkami organizacyjnymi lub osobami w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkole w dziedzinie bhp oraz
zapewnienia waciwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracownikw,
wsppraca z lekarzem sprawujcym opiek medyczn nad pracujcymi oraz laboratoriami wykonujcymi badania i pomiary rodowiska pracy.
Jaki jest zakres kontroli warunkw pracy prowadzonych przez sub bhp?
Kontrola warunkw pracy powinna w szczeglnoci dotyczy:
organizacji procesw pracy i ich wpywu na warunki pracy, ze szczeglnym
uwzgldnieniem stanowisk pracy, na ktrych s zatrudnione kobiety w ciy lub karmice dziecko piersi, modociani, niepenosprawni, pracownicy wykonujcy prac
zmianow, w tym pracujcy w nocy oraz osoby fizyczne wykonujce prac na innej
podstawie ni stosunek pracy,
stanu technicznego pomieszcze pracy, w tym urzdze wentylacyjnych, klimatyzacyjnych, odpylajcych i innych wpywajcych na warunki pracy,
owietlenia oglnego w pomieszczeniach oraz owietlenia na stanowiskach pracy;
stanu pomieszcze higieniczno-sanitarnych,
stanu technicznego maszyn i innych urzdze technicznych, w tym speniania wymaga dotyczcych oceny zgodnoci, wyposaenia w osony i inne rodki zabezpieczajce pracownikw obsugujcych maszyny i urzdzenia,
oceny ochrony pracownikw przed dziaaniem materiaw i procesw technologicznych niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia,
zaopatrzenia pracownikw w odzie i obuwie robocze oraz rodki ochrony indywidualnej, zabezpieczajce przed dziaaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla
zdrowia czynnikw wystpujcych w rodowisku pracy.
Jakie s uprawnienia suby bhp w razie stwierdzenia nieprawidowoci?
W razie stwierdzenia nieprawidowoci osoba wykonujca zadania suby bhp jest
uprawniona do:
niezwocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urzdzenia technicznego w razie wystpienia bezporedniego zagroenia ycia lub zdrowia pracownika albo innych osb,

88

 niezwocznego odsunicia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy

wzbronionej,
niezwocznego odsunicia od pracy pracownika, ktry swoim zachowaniem lub
sposobem wykonywania pracy stwarza bezporednie zagroenie ycia lub zdrowia
wasnego albo innych osb,
wnioskowania do pracodawcy o niezwoczne wstrzymanie pracy w zakadzie
pracy, w jego czci lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawc do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezporedniego zagroenia ycia lub
zdrowia pracownikw albo innych osb,
wystpowania do pracodawcy o zastosowanie kar porzdkowych w stosunku
do pracownikw odpowiedzialnych za zaniedbanie obowizkw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy,
wystpowania do osb kierujcych pracownikami z zaleceniami usunicia stwierdzonych zagroe wypadkowych i szkodliwoci zawodowych oraz uchybie
w zakresie bhp.

Pracodawco!
Wszystko, co ma wpyw bezporedni lub poredni na stan bhp w przedsibiorstwie powinno odbywa si z udziaem suby bhp.

Jak naley organizowa prac komrkom suby bhp i jakich udziela informacji?
Suba bhp nie moe by obciana innymi zadaniami ni przewidziane dla niej zadania zgodnie z rozporzdzeniem [41]. Nie dotyczy to oczywicie pracownika zatrudnionego przy innej pracy, ktremu powierzono zadania suby bhp. Pracownik suby bhp
i pracownik, ktremu powierzono zadania tej suby musz mie zapewnion moliwo
penej realizacji zada i dlatego ich rozkad czasu pracy i organizacja pracy musz to umoliwia.
Naley udostpni subie bhp oraz pracownikowi wykonujcemu jej zadania, a take
specjalicie spoza zakadu pracy, informacje mogce wywiera wpyw na bezpieczestwo
pracy i ochron zdrowia pracownikw, by mogli oni prawidowo realizowa zadania suby bhp. Informacje te bd dotyczyy w szczeglnoci:
1) stanu rodowiska pracy, w tym wynikw bada i pomiarw czynnikw szkodliwych
dla zdrowia w rodowisku pracy,
2) zastosowanych dotychczas rodkw, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegajcych zagroeniom zdrowia lub ycia pracownikw w odniesieniu do zakadu pracy i poszczeglnych stanowisk pracy,
3) rodkw przewidzianych w razie potrzeby do udzielenia pierwszej pomocy, gaszenia poaru i ewakuacji pracownikw.

89

ROZDZIA XXI.
WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM
PRACOWNIKA, DOTYCZCE BEZPIECZESTWA
I HIGIENY PRACY
Wykroczenia z art. 283 1 i 2 k.p. [2] maj charakter wykrocze indywidualnych. Zgodnie z tym przepisem moe je popeni osoba odpowiedzialna za stan bhp albo osoba kierujca pracownikami lub innymi osobami. Ukarany mandatem moe zosta zatem
pracodawca, zgodnie bowiem z art. 207 1 k.p. [2] to pracodawca jest odpowiedzialny
za stan bhp w zakadzie pracy. Podmiotami objtymi ochron na mocy art. 283 k.p. [2] bd nie tylko osoby zatrudnione przez pracodawc (pracownicy oraz inne osoby wiadczce prac na innej podstawie ni stosunek pracy oraz prowadzce w zakadzie pracy wasn
dziaalno gospodarcz art. 304 1 k.p. [2]), ale take inne osoby przebywajce na terenie zakadu pracy i wiadczce prac na podstawie innych tytuw.
Wykroczenie z art. 283 k.p. [2] moe take popeni osoba kierujca pracownikami w zakresie obowizkw wymienionych w art. 212 k.p. [2] (zob. rozdzia II i III). Osoby kierujce
pracownikami, do ktrych zalicza si osoby na stanowiskach kierowniczych niszego
szczebla (np. majstrowie, brygadzici), bdc pracownikami, na mocy art. 283 k.p. [2] ponosz odpowiedzialno wykroczeniow w dziedzinie bhp na zasadach identycznych, jak
pracodawcy.
Kiedy naruszenie przepisw bhp jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika?
W myl art. 283 1 i 2 Kodeksu pracy [2], jeli osoba odpowiedzialna za stan bezpieczestwa i higieny pracy albo kierujc pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie
przestrzega przepisw lub zasad bezpieczestwa i higieny pracy, podlega karze grzywny
od 1 000 z do 30 000 z. Tej samej karze podlega osoba, ktra:
1) wbrew obowizkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni waciwego okrgowego inspektora pracy i waciwego pastwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej dziaalnoci, jak rwnie o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu
prowadzonej dziaalnoci oraz o zmianie technologii, jeeli zmiana technologii moe powodowa zwikszenie zagroenia dla zdrowia pracownikw,
2) wbrew obowizkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego czci, w ktrych przewiduje si pomieszczenia pracy, bya wykonywana
na podstawie projektw uwzgldniajcych wymagania bezpieczestwa i higieny pracy,
pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawcw,
3) wbrew obowizkowi wyposaa stanowiska pracy w maszyny i inne urzdzenia techniczne, ktre nie speniaj wymaga dotyczcych oceny zgodnoci,

90

4) wbrew obowizkowi dostarcza pracownikowi rodki ochrony indywidualnej, ktre

nie speniaj wymaga dotyczcych oceny zgodnoci,
5) wbrew obowizkowi stosuje:
a. materiay i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwoci dla zdrowia pracownikw i bez podjcia odpowiednich rodkw profilaktycznych,
b. substancje chemiczne i ich mieszaniny nieoznakowane w sposb widoczny i umoliwiajcy ich identyfikacj,
c. substancje niebezpieczne, mieszaniny niebezpieczne, substancje stwarzajce zagroenie lub mieszaniny stwarzajce zagroenie nieposiadajce kart charakterystyki, a take opakowa zabezpieczajcych przed ich szkodliwym dziaaniem, poarem lub
wybuchem,
6) wbrew obowizkowi nie zawiadamia waciwego okrgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego waciwego organu o miertelnym, cikim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kadym innym wypadku, ktry wywoa wymienione skutki, majcym
zwizek z prac, jeeli moe by uznany za wypadek przy pracy, nie zgasza choroby zawodowej albo podejrzenia o tak chorob, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej albo przedstawia niezgodne z prawd informacje, dowody lub dokumenty,
dotyczce takich wypadkw i chorb,
7) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegajcego wykonaniu nakazu organu
Pastwowej Inspekcji Pracy,
8) utrudnia dziaalno organu Pastwowej Inspekcji Pracy, w szczeglnoci uniemoliwia prowadzenie wizytacji zakadu pracy lub nie udziela informacji niezbdnych do wykonywania jej zada,
9) bez zezwolenia waciwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub
innych zaj zarobkowych przez dziecko do ukoczenia przez nie 16. roku ycia.
Inspektor pracy moe ukara ww. osoby winne narusze przepisw bhp mandatem
karnym w wys. od 1 000 do 2 000 z lub skierowa wniosek o ukaranie do sdu grodzkiego. Osoba karana ma prawo odmowy przyjcia mandatu, wwczas jej sprawa bdzie skierowana do sdu grodzkiego. Jeeli osoba wczeniej ukarana co najmniej dwukrotnie
za wykroczenie przeciwko prawom pracownika okrelone w [2] popenia w cigu 2 lat
od dnia ostatniego ukarania nastpne wykroczenie, inspektor pracy moe w postpowaniu mandatowym naoy grzywn w wysokoci do 5 000 z.

91

ROZDZIA XXII.
ODPOWIEDZIALNO KARNA ZA NARUSZENIE
PRZEPISW BHP
W przypadku, gdy naruszenie przepisw bhp przez osob odpowiedzialn za stan
bhp nosi znami przestpstwa, inspektor pracy powiadamia prokuratora o podejrzeniu popenienia przestpstwa. Przestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcym
prac zarobkow okrelone s w Kodeksie karnym [59].
Zgodnie z art. 220 kk:
1. Kto, bdc odpowiedzialny za bezpieczestwo i higien pracy, nie dopenia wynikajcego std obowizku i przez to naraa pracownika na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia albo cikiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia
wolnoci do lat 3.
2. Jeeli sprawca dziaa nieumylnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci
albo pozbawienia wolnoci do roku.
3. Nie podlega karze sprawca, ktry dobrowolnie uchyli groce niebezpieczestwo.
Zgodnie z art. 221 kk:
Kto wbrew obowizkowi nie zawiadamia w terminie waciwego organu o wypadku
przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporzdza lub nie przedstawia wymaganej
dokumentacji, podlega grzywnie do 180 stawek dziennych.

92

ROZDZIA XXIII.
PODSTAWY PRAWNE
1) Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2012 r., poz. 404,
tekst jednolity).
2) Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21 poz. 94 z pniejszymi zmianami).
3) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 wrzenia 1997 r. w sprawie
oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. nr 169,
poz. 1650, z pniejszymi zmianami).
4) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie
rzeczoznawcw do spraw bezpieczestwa i higieny pracy (Dz. U. nr 247, poz. 1835).
5) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 16 czerwca 2003
w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod wzgldem ochrony przeciwpoarowej (Dz. U. nr 121, poz. 1137 ze zmian Dz. U. z 2009, nr 119, poz. 998).
6) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 29 listopada 2002 r. w sprawie rzeczoznawcw
do spraw sanitarnohigienicznych (Dz. U. nr 210, poz. 1792).
7) Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2010 r., nr 243, poz. 1623 z
pniejszymi zmianami).
8) Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw
technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75,
poz. 690), oraz rozporzdzenia zmieniajce (z 2003 r. nr 33, poz. 270; z 2004 r. nr 109,
poz. 1156; z 2008 r. nr 201, poz. 1238; z 2008 r. nr 228, poz. 1514; z 2009 r. nr 56, poz. 461;
z 2010 r. nr 239, poz. 1597).
9) Polska Norma PN-EN 12464-1:2011: wiato i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy.
Cz 1: Miejsca pracy we wntrzach.
10) Polska Norma PN-N-18002:2011: Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien
pracy. Oglne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
11) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie
bezpieczestwa i higieny pracy przy rcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26,
poz. 313 ze zmianami 2000 r. Dz. U. 82 poz. 930; 2009 r. Dz. U. 56 poz. 462).
12) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy pracach zwizanych z naraeniem na haas lub drgania mechaniczne (Dz. U. nr 157, poz. 1318).
13) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaonych w monitory ekranowe (Dz.
U. Nr 148, poz. 973).
14) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa
i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych (Dz.
U. z 2005 r. nr 11, poz. 86 ze zmian 2008 r. Dz. U. 203 poz. 1275).

93

15) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw
zawodowo naraonych na te czynniki (Dz. U. nr 81, poz. 716 ze zmiana 2008 r. Dz. U. 48
poz. 288).
16) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym
lub mutagennym w rodowisku pracy (Dz. U. z 3 sierpnia 2012 r., poz. 890).
17) Ustawa z 27 czerwca 1997 r. o subie medycyny pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r.
nr 125, poz. 1317 z pniejszymi zmianami: Dz. U. z 2006 r., nr 141, poz. 1011; Dz. U. z 2008 r.,
nr 220, poz. 1416; Dz. U. z 2008 r., nr 234, poz. 1570; Dz. U. z 2011 r., nr 112, poz. 654).
18) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania bada lekarskich pracownikw, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzecze lekarskich wydawanych do celw przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332 z pniejszymi zmianami).
19) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posikw i napojw (Dz. U. Nr 60, poz. 279).
20) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z pniejszymi zmianami w Dz.U. z 2005 r., nr 116, poz. 972 i Dz.U. z 2007 r., nr 196, poz. 1420 ).
21) Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoci (t.j. Dz. U. z 2010 r., nr 138,
poz. 935 z pniejszymi zmianami: Dz. U. z 2010 r., nr 107, poz. 679; Dz. U. z 2010 r. nr 114,
poz. 760; Dz. U. z 2011 r., nr 102, poz. 586; Dz.U. z 2011 r., nr 227, poz. 1367).
22) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymaga dla rodkw ochrony indywidualnej (Dz. U. nr 259 poz. 2173).
23) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie bada i pomiarw
czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy (Dz. U. nr 33, poz. 166).
24) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia
w rodowisku pracy (Dz. U. 217, poz. 1833 ze zmianami Dz. U. z 2005 r., nr 212, poz. 1769;
Dz. U. z 2007 r., nr 161 poz. 1142; Dz. U. z 2009 r., nr 105, poz. 873; Dz. U. z 2010 r., nr 141,
poz. 950; Dz.U. z 2011 r., nr 274, poz. 1621).
25) Ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U.
nr 63, poz. 322).
26) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 10 sierpnia 2012 r. w sprawie kryteriw i sposobu
klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz. U. z 14 wrzenia 2012 r., poz. 1018).
27) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych modocianym i warunkw ich zatrudniania przy niektrych z tych prac (Dz. U.
Nr 200, poz. 2047, z 2005 r. Nr 136, poz. 1145, z 2006 r. Nr 107, poz. 724).
28) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 10 wrzenia 1996 r. w sprawie wykazu prac szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545, z 2002 r.
Nr 127, poz. 1092).
29) Przepis nie obowizuje.

94

30) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajw prac wymagajcych szczeglnej sprawnoci psychofizycznej (Dz. U. nr 62,
poz. 287).
31) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 30 padziernika 2002 r. w sprawie minimalnych
wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie uytkowania maszyn przez
pracownikw podczas pracy. (Dz. U. nr 191, poz. 1596 z pniejszymi zmianami).
32) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 21 padziernika 2008 r. w sprawie zasadniczych
wymaga dla maszyn (Dz. U. nr 199 poz. 1228 ze zm. w Dz.U. z 2011 r., nr 124, poz. 701).
33) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 23 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymaga dla prostych zbiornikw cinieniowych (Dz. U. 259, poz. 2171).
34) Ustawa z 30 padziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw
przy pracy i chorb zawodowych (Dz.U. z 2009 r., nr 167, poz. 1322 t.j. z pniejszymi
zmianami).
35) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okolicznoci
i przyczyn wypadkw przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870).
36) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 16 wrzenia 2004 r. w sprawie wzoru
protokou ustalenia okolicznoci i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. z 2004 r. nr 227,
poz. 2298).
37) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie
szczegowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub
z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub
z pracy oraz terminu jej sporzdzania (Dz. U. nr 237, poz. 2015 ze zmian z 27 kwietnia
2012 r., Dz.U. 2012, poz. 482).
38) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 7 stycznia 2009 r. w sprawie
statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. 14, poz. 80).
39) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorb zawodowych (Dz. U. nr 105, poz. 869 ze zmian z 8 maja 2012 r., Dz.U. 2012, poz. 662).
40) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorb zawodowych i skutkw tych chorb.(Dz. U. nr 132 poz. 1121 ze zmian z
24 maja 2012 r., Dz.U. 2012, poz. 663).
41) Rozporzdzenie Rady Ministrw z 2 wrzenia 1997 r. w sprawie suby bezpieczestwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109, poz. 704 z pniejszymi zmianami).
42) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny przy pracach zwizanych z ekspozycj na promieniowanie optyczne (Dz. U. nr 100 poz. 643 ze zmian z 25 czerwca 2012 r., Dz.U. 2012, poz. 787).
43) Bugajska J., Konarska M., Bezpieczestwo i ochrona czowieka w rodowisku pracy
Psychofizjologiczne problemy czowieka w rodowisku pracy, CIOP, Warszawa 1997.
44) Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bhp podczas
wykonywania robt budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401).
45) Ustawa z 17 padziernika 2003 r. o wykonywaniu prac podwodnych (Dz. U. nr 199,
poz. 1936 z pniejszymi zmianami).

95

46) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 1 padziernika 1993 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w oczyszczalniach ciekw (Dz. U.
nr 96, poz. 438).
47) Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 maja 2003 r. w sprawie bhp
przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych w zakadach przetwrstwa rolno-spoywczego (Dz. U. nr 98, poz. 902).
48) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 6 wrzenia 1999 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napenianiu i rozprowadzaniu gazw pynnych
(Dz. U. nr 75, poz. 846; ze zmianami w Dz.U. z 2000 r., nr 29, poz. 366, Dz.U. z 2004 r., nr 43,
poz. 395).
49) Rozporzdzenie ministra gospodarki z 14 lipca 2010 r. w sprawie bezpieczestwa
i higieny pracy w hutnictwie elaza i stali (Dz. U. nr 142, poz. 951).
50) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z 14 stycznia 2004
r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. nr 16, poz. 156).
51) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 7 czerwca 2002 r. w sprawie bhp pracy
przy przetwrstwie tworzyw sztucznych (Dz. U. nr 81, poz. 735).
52) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczestwa
i higieny pracy przy produkcji szka i wyrobw ze szka (Dz. U. nr 24, poz. 248).
53) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 30 maja 2001 r. w sprawie bezpieczestwa
i higieny pracy przy budowie i przebudowie oraz remoncie jednostek pywajcych (Dz. U.
nr 73, poz. 770 ze zmian w Dz.U. z 2007 r., nr 150, poz. 1065).
54) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 30 grudnia 1999 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w odlewniach metali (Dz. U. z 2000 r. nr 3, poz. 37).
55) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 17 wrzenia 1999 r. w sprawie bhp przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912).
56) Polska Norma PN-B-02151.02:1987 Akustyka budowlana. Ochrona przed haasem
pomieszcze w budynkach. Dopuszczalne wartoci poziomu dwiku w pomieszczeniach.
57) Polska Norma PN-EN ISO 13857: 2010. Bezpieczestwo maszyn Odlegoci bezpieczestwa uniemoliwiajce siganie koczynami grnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych.
58) Polska Norma PN-EN 349+A1: 2010. Bezpieczestwo maszyn Minimalne odstpy
zapobiegajce zgnieceniu czci ciaa czowieka.
59) Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553).
60) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie rnicowania stopy procentowej skadki na ubezpieczenie spoeczne z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych w zalenoci od zagroe zawodowych i ich
skutkw (Dz. U. nr 200, poz. 1692):

96