25

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

ARCHIWUM FILOZOFII PRAWA

I FILOZOFII SPOECZNEJ
2013/2

Tomasz Grzybowski
Naczelny Sd Administracyjny

Jednolito orzecznictwa aparadygmat

interpretacyjny(ze szczeglnym uwzgldnieniem
reguy clara non sunt interpretanda)*
1. Zmiana paradygmatu wykadni
Wostatnim czasie zauway mona stopniowe wypieranie postaw interpretacyjnych hodujcych takim (meta)reguom wykadni jak clara non sunt interpretanda czy interpretatio cessat in claris1, apostrzeganych jako wyraz formalizmu wstosowaniu prawa, przez
tzw.ujcie holistyczne winterpretacji2. Szczeglnie wprawoznawstwie coraz wiksz
popularno zyskuje przekonanie oanachronicznym charakterze powyszych dyrektyw
interpretacyjnych, ktrym ostro przeciwstawia si pogld okoniecznoci dokonywania
wykadni wkadym przypadku, zgodnie zregu omnia sunt interpretanda3. Nieco wolniej
proces ten przebiega worzecznictwie, przy czym nasilenie wspomnianej tendencji wie
si we wskazanym zakresie rwnie zdziedzin regulacji (np.worzecznictwie dotyczcym spraw cywilnych4, wprzeciwiestwie do orzecznictwa wsprawach karnych5 czy administracyjnych6). Tej postpujcej zmianie paradygmatu interpretacyjnego sprzyja, jak

Tekst artykuu zosta zaprezentowany 21.11.2013r. wSdzie Najwyszym podczas konferencji Jednolito orzecznictwa.
Standard instrumenty praktyka.
1
Ornicach midzy tymi dyrektywami wykadni zob.M.Zieliski, Clara non sunt interpretanda mity irzeczywisto,
Zeszyty Naukowe Sdownictwa Administracyjnego 2012/6, s.18 in.; M.Zieliski, Osiemnacie mitw wmyleniu
owykadni prawa, Palestra 2011/34, s.22; J.Wrblewski, Pragmatyczna jasno prawa, Pastwo iPrawo 1988/4,
s.13; T.GizbertStudnicki, Dyrektywy wykadni drugiego stopnia, w: A.Chodu, S.Czepita (red.), Wposzukiwaniu
dobra wsplnego. Ksiga jubileuszowa Profesora Macieja Zieliskiego, Szczecin 2010, s.60; T.Grzybowski, Spory wok
reguy clara non sunt interpretanda, Pastwo iPrawo 2012/9, s.45 in.
2
M.Matczak, Summa iniuria. Obdzie formalizmu wstosowaniu prawa, Warszawa2007, s.14, 60 irozdzia 6.
3
M.Zieliski, O.Bogucki, A.Chodu, S.Czepita, B.Kanarek, A.Municzewski, Zintegrowanie polskich koncepcji
wykadni prawa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny 2009/4, s.25 in.
4
Np. wyrok SN z17.06.2009r. (IVCSK90/09), LEXnr512012, oraz powoane tam orzecznictwo.
5
Np. wyrok SN z6.10.2009r. (IIKK76/09), LEXnr532382; wyrok SN z18.11.2008r. (IIKK121/08), LEXnr477718;
postanowienie SN z27.10.2005r. (IKZP30/05), OSNKW2005/11, poz.107. Mona jednak wskaza rwnie tendencje
przeciwne wramach orzecznictwa Izby Karnej SN np.uchwaa SN z20.01.2005r. (IKZP28/04), OSNKW2005/1, poz.1.
6
Np. wyrok NSA z17.06.2013r. (IIFSK2056/11), Centralna Baza Orzecze Sdw Administracyjnych. Warto odnotowa, e wliteraturze zwraca si uwag, i np.wykorzystanie reguy interpretatio cessat in claris moe by uzasadnione
swoistymi cechami wykadni dokonywanej wramach konkretnej gazi prawa, zwaszcza wprawie administracyjnym
(por.L.Leszczyski, Sdowa kontrola administracji akontrolna wykadnia operatywna prawa administracyjnego, w:
A.Chodu, S.Czepita (red.), Wposzukiwaniu, s.318320; L.Leszczyski, Orzekanie przez sdy administracyjne
akontrola wykadni prawa, Zeszyty Naukowe Sdownictwa Administracyjnego 2010/56, s.275277).

26

Tomasz Grzybowski

si wydaje, poza szeroko omwionymi wliteraturze uwarunkowaniami systemowymi7,

quasi-dogmatyczny charakter wykadni dokonywanej przez sdy najwysze oraz Trybuna
Konstytucyjny. Organy te buduj poprzez linie orzecznicze doktryny poszczeglnych gazi prawa, stanowic tym samym pomost midzy nauk apraktyk orzecznicz isytuujc
si wkonsekwencji wcentrum dyskursu interpretacyjnego8. Niewtpliwy jest rwnie
wpyw tych organw sdowych na przyjmowane worzecznictwie normatywne koncepcje (ideologie) wykadni. J.Leszczyski sformuowa wtym kontekcie tez, e jedn
zfunkcji orzecznictwa sdw najwyszych jest poszukiwanie takiego rozwizania, ktre
wpynie na harmonijny rozwj prawa, wszczeglnoci na jednolito jego stosowania9.

2. Jednolito orzecznictwa apostulat dokonywania interpretacji wkadym

przypadku
2.1. Zdrugiej strony owa zmiana zaoe interpretacyjnych wizana jest zobaw urzeczywistnienia wdyskursie interpretacyjnym tezy postmodernistycznej. Jeeli bowiem nie ma
bezporedniego rozumienia ijeeli nie ma jakiej sytuacji wyjciowej (ktr stanowi ma
wszczeglnoci tekst prawny), to skania powysze do traktowania wszystkich rozumie
prawa jako rwnie legitymowanych10. T obaw pogbia obserwacja praktyki orzeczniczej, ktra wskazuje, e postulat (dyrektywa) interpretowania kadego tekstu prawnego
oderwa si od swego rda, tj.derywacyjnej koncepcji wykadni. Czsto formua omnia
sunt interpretanda przywoywana jest samodzielnie, jako jedna zdyrektyw interpretacyjnych, podczas gdy wymaga ona stosowania sekwencyjnego11 modelu interpretacyjnego
zaproponowanego przez M.Zieliskiego, obejmujcego szereg kolejno stosowanych
dyrektyw wykadni zasad, regu, wskazwek12. Wten sposb metaregua omnia sunt
interpretanda dziaa wdyskursie operatywnym jako forpoczta rnorakich normatywnych
ideologii wykadni, nieraz niemajcych nic wsplnego zbogatym, derywacyjnym zapleczem teoretycznym tej formuy. Wrezultacie powoywanie reguy omnia sunt interpretanda stanowi wpierwszym rzdzie wyraz kryzysu wiary wmoliwo osignicia jednoznacznego (jzykowego) rezultatu wykadni. Jednake po stwierdzeniu koniecznoci wykadni
interpretator nierzadko nie ma do zaoferowania adnej skonkretyzowanej (podbudowa Chodzi oczywicie odo mocno ugruntowan tez omulticentrycznoci porzdkw prawnych obowizujcych
w przestrzeni europejskiej, ktra zakada odrbno centrw hierarchicznego podporzdkowania i kontroli
norm (por. E.towska, Multicentryczno wspczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, Pastwo i Prawo
2005/4), a przejawiajc si rwnie w obszarze stosowania prawa (por. K.Peszka, Paradygmat interpretacyjny
wmulticentrycznym systemie prawa, w: P.Kardas, W.Wrbel, T.Sroka (red.), Pastwo prawa iprawo karne. Ksiga
Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, Warszawa2012, s.650 in.). Nawiasem mwic, iten model zaczyna by
postrzegany jako niewystarczajcy do uchwycenia zoonoci systemw normatywnych europejskiego obszaru prawnego irelacji, wjakich pozostaj organy stosowania prawa wUnii Europejskiej (por.M.Safjan, Dialog czy konflikt?
Orelacjach Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci zsdem konstytucyjnym, w: P.Kardas, W.Wrbel, T.Sroka (red.),
Pastwo prawa, s.339 in.).
8
T.GizbertStudnicki, Wykadnia celowociowa, Studia Prawnicze 1985/34, s.51 in. Nawiasem mwic, autor ten
zwrci te uwag na dogmatyczny charakter derywacyjnej koncepcji wykadni, ktrej centralnym zaoeniem jest
regua omnia sunt interpretanda (por.K.Peszka, T.GizbertStudnicki, Dwa ujcia wykadni prawa. Prba konfrontacji,
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego. Prace zNauk Politycznych 1984/20, s.23 in.).
9
J.Leszczyski, Na czym polega ujednolicanie orzecznictwa sdowego?, w: M.ZirkSadowski (red.), Filozoficzno-teoretyczne problemy sdowego stosowania prawa, d1997, s.54.
10
M.ZirkSadowski, Trzecia wadza wprocesie autonomizacji prawa, w: M.Pichlak (red.), Profesjonalna kultura prawnicza, Warszawa2012, s.131.
11
Na sekwencyjny charakter wykadni dokonywanej wedug koncepcji derywacyjnej zwracaj uwag T.Gizbert
Studnicki, Dyrektywy wykadni, s.64 in., oraz K.Peszka, Wykadnia rozszerzajca, Warszawa2010, s.167 in.
12
M.Zieliski, Interpretacja jako proces dekodowania tekstu prawnego, Pozna1972; M.Zieliski, Wykadnia prawa.
Zasady, reguy, wskazwki, Warszawa2010.
7

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

27

nej teoretycznie) procedury interpretacyjnej albo stosuje procedur zgoa odmienn od

zaproponowanej przez model derywacyjny13. Pozostawiona sama sobie regua omnia sunt
interpretanda powoywana jest zatem wpraktyce orzeczniczej czsto poza kontekstem
teoretycznym, przez co efekt jest odwrotny od zamierzonego, tj.wrcz anarchizujcy
proces wykadni. Przy takiej recepcji formuy omnia sunt interpretanda na grunt orzeczniczy rodzi si niebezpieczestwo swoistej anomii interpretacyjnej wsdownictwie; powstaje zagroenie, e regua ta, nieuzupeniona konkretn procedur interpretacyjn,
prowadzi moe do rozpadu spjnoci orzecznictwa14. Wpewnym uproszczeniu bowiem
jednolito orzecznictwa sprowadzi mona do jednolitoci wykadni15. Stopie przewidywalnoci rozumienia tekstu prawnego (ocen interpretacyjnych) warunkuje wsposb
decydujcy pewno, tj.przewidywalno decyzji sdowej16. Natomiast oceny interpretacyjne sdu zale zkolei od stabilnego paradygmatu wykadni17.
2.2. M.ZirkSadowski zwraca wtym kontekcie uwag na konieczno waciwego zorganizowania procesu wykadni, aby zapobiec niebezpiecznym skutkom wskazanego usamodzielnienia si reguy omnia sunt interpretanda w polskim orzecznictwie sdowym.
Wskazuje zarazem na dwie drogi osignicia tego zamierzenia, tj.formaln ijakociow
organizacj procesu wykadni. Pierwsza wie si znadzorem instancyjnym sdw wyszych
nad niszymi, azwaszcza zrozszerzaniem skadw orzekajcych wsprawach nasuwajcych wtpliwoci interpretacyjne, nadawaniem ich orzeczeniom wikszej mocy, czy wreszcie przyznawaniem sdom prawa abstrakcyjnego interpretowania przepisw prawnych
woderwaniu od konkretnej sprawy18. Zkolei jakociowe oddziaywanie na wykadni wie
si wpierwszym rzdzie zzajciem krytyczno-refleksyjnej postawy19 wobec prawa, tj.do Na og powoanie si na konieczno wykadni pociga za sob signicie do pozajzykowych dyrektyw interpretacyjnych, wszczeglnoci ocharakterze funkcjonalnym. Jak zauwaono np.wpostanowieniu SA wKrakowie
z14.01.2009r. (IIAKz668/08), OSA 2012/10, poz.38: kada norma prawna podlega wykadni (omnia sunt interpretanda). () Wstosowaniu prawa nawet oczywiste brzmienie normy podlega modyfikowaniu iwartociowaniu,
wynikajcemu zcelw ifunkcji okrelonych przez aksjologi prawa. Rzecz wtym, e owa aksjologia prawa ma co do
zasady charakter ramowy, tote rda ocen sdziowskich s wistocie nader rnorodne (por.J.Wrblewski, Wartoci adecyzja sdowa, Wrocaw1973, s.18 in.). Przy tym znamienne jest, e kontekst funkcjonalny istotnie wpywa
na wybr zarwno normatywnych teorii wykadni, jak iposzczeglnych dyrektyw interpretacyjnych, sowem na
rozumienie tekstu prawnego iwrezultacie na stopie jednolitoci stosowania prawa (por.J.Wrblewski, Precedens
ijednolito sdowego stosowania prawa, Pastwo iPrawo 1971/10, s.524). Odnonie do gbokiej struktury rozumowa prawniczych, awtym zwaszcza miejsca wartociowania wtych rozumowaniach, zob.take J.Wrblewski,
Poziomy uzasadnienia decyzji prawnej, Studia PrawnoEkonomiczne 1988/40, passim; M.ZirkSadowski, Rozumienie
ocen wjzyku prawnym, d1984, passim.
14
M.ZirkSadowski, Wykadnia prawa awsplnoty sdziw, w: A.Chodu, S.Czepita (red.), Wposzukiwaniu, s.6974.
15
J.Leszczyski, Na czym polega, s.50. Podobnie zwypowiedzi R.Sarkowicza wynika, e dopiero wykadnia odsania
spjno normatywn, tj.zgodno pomidzy wypowiedziami normatywnymi (normami) wyinterpretowanymi ztekstu
prawnego (R.Sarkowicz, Orozumieniu spjnoci winterpretacji prawniczej, w: Teoria prawa. Filozofia prawa. Wspczesne
prawo iprawoznawstwo. Profesorowi Wiesawowi Langowi wsiedemdziesit rocznic urodzin, Toru1998, s.269 in.).
16
Mona powiedzie, e jest to te jeden zpodstawowych sposobw rozumienia pojcia pewnoci prawa przez prawnikw, co nie znaczy, e jedyny (zob.J.Stelmach, Czy interpretacja prawnicza moe by gwarantem pewnoci prawa?,
Forum Prawnicze 2011/6, s.18, azwaszcza B.Broek, Pewno prawa jako stabilno strukturalna, Forum Prawnicze 2011/6, s.25 in.). J.Wrblewski uwaa zkolei jednolito orzecznictwa za warto samoistn, stanowic korelat
wartoci pewnoci prawa (por.J.Wrblewski, Wartoci, s.129).
17
J.Wrblewski, Wartoci, s.97, 102104, 110111; T.Grzybowski, Wpyw zmian prawa na jego wykadni, Warszawa2013, s.214.
18
Ujednolicanie orzecznictwa wtym trybie ma charakter formalny wtym sensie, e np.uchway nie oferuj odmiennych
kryteriw jakociowych wykadni; nie ma przecie pewnoci, e zgromadzenie oglne sdziw Naczelnego Sdu
Administracyjnego, skad jednej izby czy siedmiu sdziw dokonaj trafniejszej wykadni tekstu prawnego ni skad
trzech sdziw. Istot uchway jest zatem tylko zmiana procedury dyskusji na temat wykadni (M.ZirkSadowski,
Uchway Naczelnego Sdu Administracyjnego awykadnia prawa administracyjnego, w: L.Leszczyski, B.Wojciechowski,
M.ZirkSadowski, System prawa administracyjnego, t.4: Wykadnia prawa administracyjnego, Warszawa2012, s.420 in.).
19
Pojcie zapoyczone od H.L.A.Harta, The Concept of Law, Oxford1961, s.52.
13

28

Tomasz Grzybowski

strzeeniem, e jego sens, normatywno jest odsaniana wprocesie argumentacji. Wydobycie dyskursywnego charakteru prawa umoliwia zkolei spojrzenie na prawo jako czynnik
integrujcy kultur20. Wtym ostatnio wymienionym szerokim ujciu osdzania nie tylko
ochrona niezawisoci czy badanie konwencji jzyka prawnego moe zapewni spjno
decyzji stosowania prawa. Tym bardziej e nie ma jakiego pierwotnego momentu wyjciowego umoliwiajcego poznanie prawa (nie stanowi go wszczeglnoci tekst prawny21),
tote niewaciwe jest sensu stricto semantyczne podejcie do prawa. Sdowe zarzdzanie
prawem opiera si powinno, zdaniem Autora, na stworzeniu mechanizmu debaty nad
prawem przez sdziw, tj.wsplnoty komunikacyjnej sdziw opartej na akceptacji wsplnych wartoci, zasad, ktre integruj wsplnot22; spjno orzecznictwa sdowego umoliwia wrezultacie przede wszystkim zanurzenie sdziego winterpretacyjn tradycj23.

3. Jednolito orzecznictwa aregua clara non sunt interpretanda

3.1. Wmojej ocenie odpowiednio pojmowana istosowana regua clara non sunt interpretanda moe stanowi element owego mechanizmu debaty nad prawem, stanowic przeciwwag dla destrukcyjnego wpywu wykorzystywanego per se postulatu dokonywania
wykadni wkadym przypadku izarazem odpowied na potrzeb koherentnoci orzecznictwa. Nietrudno dostrzec bowiem zaleno midzy pewnoci (przewidywalnoci)
decyzji sdowej abrakiem wtpliwoci interpretacyjnych, przy zaoeniu, e oznacza to
zarazem jednolite rozumienie tekstu prawnego. Rozwamy zatem, przy jakiej interpretacji regua clara non sunt interpretanda realizuje warto jednolitoci worzecznictwie.
Wymaga przy tym podkrelenia, e wywd wtym zakresie odnie naley przede
wszystkim do orzecznictwa sdw (najwyszych), gdy doktryna claritas zrelatywizowana zostaa wszczeglnoci do operatywnej wykadni prawa, dokonywanej in concreto24.
Wsytuacji preinterpretacyjnej, ado takiej nawizuje regua clara non sunt interpretanda,
dziaanie interpretatora ogranicza si bowiem do subsumpcji, tj.nadania prawnej relewancji danemu stanowi faktycznemu, ato ma miejsce wprocesie stosowania prawa,
nie za odczytywania tekstu prawnego in abstracto25 (jak to co do zasady czyni Trybuna
Konstytucyjny26).
Autor nawizuje wtym kontekcie do integracyjnej teorii prawa R.Dworkina, Imperium prawa, Warszawa2006.
S.Fish, Praca wacuchu: interpretacja wprawie iliteraturze, w: A.Szahaj (red.), Stanley Fish. Interpretacja, retoryka,
polityka. Eseje wybrane, Krakw2008, s.242.
22
M.ZirkSadowski, Wykadnia prawa, s.7590; M.ZirkSadowski, Pozytywizm prawniczy afilozoficzna opozycja podmiotu iprzedmiotu poznania, w: J.Stelmach (red.), Studia zfilozofii prawa, Krakw2001, passim; M.ZirkSadowski,
Dwie wersje polityki prawa, w: J.Gral, R.Hauser, J.Repel, M.ZirkSadowski (red.), Ratio est anima legis. Ksiga
jubileuszowa ku czci Profesora Janusza Trzciskiego, Warszawa2007, s.137139.
23
M.ZirkSadowski, Rzdno sdw azarzdzanie przez sdy, Zarzdzanie Publiczne 2009/1, s.55, 60 in.
24
Naley uwzgldni operatywn natur wykadni wujciu klaryfikacyjnym, zktrego wywodzi si regua clara Sdowa
wykadnia prawa ma charakter konkluzywny, tj.ma prowadzi do rozstrzygnicia konkretnej sprawy (por.L.Leszczyski, Wykadnia operatywna (podstawowe waciwoci), Pastwo iPrawo 2009/6, s.1214). Wzwizku ztym
chodzi wniej orozstrzygnicie wtpliwoci interpretacyjnej wyaniajcej si na tle konkretnego, rozpatrywanego
stanu faktycznego (por.J.Wrblewski, Rozumienie prawa ijego wykadnia, Wrocaw1990, s.5859).
25
E.towska, Interpretacja asubsumpcja zwrotw niedookrelonych inieostrych, Pastwo iPrawo 2011/78, s.20.
26
M.Safjan zwraca uwag rwnie na dwoisto kontroli konkretnej dokonywanej przez TK, ktra zawiera wsobie
elementy rozstrzygnicia pozostajce wbezporednim zwizku ze spraw, jak ielementy typowe dla kontroli abstrakcyjnej, zwaywszy na to, e przedmiotem orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego jest wkadym wypadku zgodno lub
niezgodno aktu normatywnego, ktry by podstaw rozstrzygnicia windywidualnej sprawie lub stanowi bdzie
tak podstaw wwypadku pytania prawnego (M.Safjan, Dialog czy konflikt, s.358). Naturalnie rwnie dyskurs
toczony wramach orzecznictwa sdw najwyszych nie moe zosta uznany za typowy dyskurs konkretny, jednake
pamita naley, e rozumienie in concreto czy in abstracto to pojcia stopniowalne (por.K.Peszka, Wykadnia,
s.198 i210).
20
21

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

29

3.2. Wliteraturze przedstawiono szereg interpretacji reguy clara non sunt interpretanda27. Mona j w szczeglnoci pojmowa w sposb zarwno dyrektywalny, jak
iopisowy. Wpewnym uproszczeniu deskryptywne rozumienie reguy clara non sunt
interpretanda mona sprowadzi do stwierdzenia pewnego stanu faktycznego, wktrym
nie powstaa sytuacja wykadni, co prowadzi do znanego zkoncepcji klaryfikacyjnej
odrnienia sytuacji wykadni isytuacji izomorfii (bezporedniego rozumienia). Zasadnicze kontrowersje dotyczce tej reguy koncentruj si natomiast wok jej znaczenia
dyrektywalnego, ktrego istot stanowi zakaz dokonywania wykadni wsytuacji bezporedniego rozumienia tekstu prawnego, awic tekstu jasnego, ktrego odczytanie
nie wymaga signicia po dyrektywy interpretacyjne. Tak rozumian regu clara non
sunt interpretanda naley odnosi do wykadni sensu stricto, zktr mamy do czynienia wwczas, gdy interpretator uzasadnia przyjte znaczenie tekstu prawnego poprzez
dyrektywy interpretacyjne28. Ponadto wtym ujciu regua clara non sunt interpretanda
odnosi si do kwestii dokonywania wykadni wogle, stanowic swoist interpretacyjn
tam, ktra wokrelonych okolicznociach nakazuje niepodejmowanie wykadni tekstu
prawnego (wariant antyinicjujcy)29.
3.3. Wostatnim czasie podjto prb uporzdkowania (typologii) argumentw podnoszonych wsporze oregu clara non sunt interpretanda, wyrniajc trzy zasadnicze ujcia (uzasadnienia) tej formuy rozumianej jako zakaz inicjowania interpretacji:
lingwistyczno-analityczne, instytucjonalne oraz etyczne30.
W pierwszym z powyszych uj regua ta nawizuje do wspomnianej koncepcji
bezporedniego rozumienia tekstu prawnego, tj.odnosi si do sposobu uchwycenia
sensu tekstu. Jest to zarazem newralgiczny moment sporu na poziomie zaoe epistemologicznych teorii wykadni (zwaszcza klaryfikacyjnej iderywacyjnej). Wliteraturze
sformuowano wiele argumentw przemawiajcych przeciw tak pojmowanej regule clara non sunt interpretanda, koncentrujcych si gwnie na trudnociach wsformuowaniu
powszechnie akceptowanych kryteriw jasnoci31, aprzez to podajcych wwtpliwo
moliwo odrnienia sytuacji bezporedniego rozumienia tekstu prawnego (izomorfii)
M.Zieliski wyrnia a sze odmiennych sposobw deskryptywnego rozumienia tej reguy (zob.M.Zieliski,
Aspekty reguy clara non sunt interpretanda, w: S.Wronkowska, M.Zieliski (red.), Szkice zteorii prawa iszczegowych nauk prawnych, Pozna1990, s.176).
28
L.Morawski, Zasady wykadni prawa, Toru2010, s.55; T.Grzybowski, Spory, s.4547.
29
Pomijam wdalszych rozwaaniach tzw.wariant antykontynuacyjny, wktrym regua clara jest utosamiana zregu
interpretatio cessat in claris, zaproponowany przez Z.Ziembiskiego (zob.Z.Ziembiski, Logika praktyczna, Warszawa1975, s.238) iczsto mylony worzecznictwie zwaciwym (antyinicjujcym) rozumieniem doktryny claritas
(por.M.ZirkSadowski, Pojcie, koncepcje iprzebieg wykadni prawa administracyjnego, w: L.Leszczyski, B.Wojciechowski, M.ZirkSadowski, System prawa, s.143, 146).
30
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.156159. Wdo pewnego stopnia zbliony sposb grupuje te argumenty K.Peszka,
piszc oargumentach epistemologicznych oraz etycznych; autor ten wyrnia ponadto argumenty pragmatyczne,
wskazujce na aktywne wykorzystywanie reguy clara worzecznictwie (zob.K.Peszka, Wykadnia, s.197235).
31
Na gruncie teoretycznoprawnym zadania wskazania kryterium jasnoci tekstu prawnego podjli si m.in.: T.Gizbert
Studnicki, Jzyk prawny zperspektywy socjolingwistycznej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego. Prace
zNauk Politycznych 1986/26, s.103 in.; S.Wronkowska, Postulat jasnoci prawa oraz niektre metody jego realizacji, Pastwo iPrawo 1976/10, s.20; K.Opaek, J.Wrblewski, Prawo, metodologia, filozofia, teoria prawa, Warszawa1991, s.253 in.; atake K.Peszka, Wykadnia, s.211 in. Wszczeglnoci T.GizbertStudnicki zwrci
uwag na to, e teksty prawne tworzone iodczytywane s na gruncie okrelonej kultury prawnej, tote jasny tekst
prawny to tekst zrozumiay ijednoznaczny nie dla kadego, adla prawnikw (por.T.GizbertStudnicki, Postulat
jasnoci izrozumiaoci tekstw prawnych adostp do prawa, w: A.Mrz, A.Niewiadomski, M.Pawelec (red.), Prawo
ijzyk, Warszawa2009, s.1318). Otym, czy prawo jest jasne, nie decyduje wycznie prawodawca, ale stan doktryny,
orzecznictwaitp.; osignicie penej komunikatywnoci prawa (dla kadego) nie jest wogle moliwe (por.T.Gizbert
Studnicki, Jzyk prawny, s.119124; S.Wronkowska, Postulat, s.2022).
27

30

Tomasz Grzybowski

od sytuacji wykadni32. Zarzuty wtym zakresie ogniskuj si wuwadze J.Woleskiego,

e nie jest moliwe okrelenie kryterium pozwalajcego na efektywne rozrnienie
przypadkw, wktrych tekst prawny jest rozumiany bezporednio, od tych, wktrych
jest rozumiany na podstawie podjcia okrelonych czynnoci interpretacyjnych33. Argumenty te ujawniaj naiwno koncepcji J.Wrblewskiego34 wjej pierwotnej wersji,
polegajc na przyjciu zaoenia o moliwoci uchwycenia sensu tekstu prawnego
bezporednio, tj.nie dokonawszy jakiejkolwiek jego interpretacji35. Nie ma wtekcie
prawnym immanentnych, waciwych sensw, ktre mona odczyta, obiektywizujc si
wobec tekstu. Znaczenia s konstytuowane wdialogu, debacie nad prawem36. Powysze
prowadzi do wniosku, e wujciu analityczno-lingwistycznym regua clara non sunt interpretanda jest trudna do utrzymania, zarwno na poziomie teoretycznym (zwaszcza
filozofii jzyka)37, jak ioperatywnym38, wobec czego okazuje si nieprzydatna wperspektywie zagadnienia jednolitoci orzecznictwa. Skoro bowiem na poziomie poznawczym
(jzykowym) nie ma jakiego pierwotnego, neutralnego (obiektywnego) momentu, od
ktrego zaczyna si interpretacja, gdy takowego nie moe stanowi kategoria bezporedniego rozumienia wpowyszym ujciu, to trudno te opiera na tak uzasadnianej
regule clara non sunt interpretanda postulat jednolitoci orzecznictwa.
Rwnie dyskusyjne, aprzez to nieprzydatne we wskazanym kontekcie (jednolitoci
orzecznictwa) okazuje si ujcie etyczne reguy clara non sunt interpretanda. Konstrukcja
bezporedniego rozumienia miaa wzamierzeniu spenia rwnie funkcj ochronn.
Skoro przyjmujemy, e tekst prawny ma niejako naturalny, waciwy sens, to chronimy
adresatw prawa przed przemoc jzykow sdu, tj.przed wprowadzaniem do prawa
poprzez wykadni elementw doranie istotnych, wynikajcych np.zaktualnej sytuacji polityczno-ekonomicznej imogcych ogranicza prawa obywatelskie39. Akceptacja
reguy clara non sunt interpretanda miaa tym samym stworzy granice wadzy sdziw
nad tekstem prawnym ijego znaczeniem, bowiem zakres tej wadzy ulega poszerzeniu
Przegld argumentw polemicznych zob.T.Grzybowski, Spory, s.4750.
J.Woleski, Logiczne problemy wykadni prawa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego. Prace Prawnicze
1972/56, s.7273. K.Peszka dodaje wtym kontekcie, e jeli tez t uzupeni ohermeneutycznie pojmowan
sytuacj, wjakiej znajduje si interpretator (sd), sytuacj wyznaczon historycznie, zca jego wiedz orzeczywistoci, prawie, interpretacji, spoecznej roli orzekania ijego konsekwencjach, sytuacj cile zwizan aksjologi interpretatora iformuowanymi na niej ocenami, to uznanie sytuacji bezporedniego rozumienia za sytuacj
interpretacyjn, tyle, e onieco odmiennej charakterystyce, staje si jeszcze bardziej uzasadnione (K.Peszka,
Wykadnia, s.100101). Jeszcze dobitniej wypowiada si J.Stelmach, wyprowadzajc wzwizku zuznaniem
bezporedniego rozumienia za sui generis sytuacj interpretacyjn wniosek, e regua clara ma struktur bdnego
koa (zob.J.Stelmach, Przypadek trudny wprawie, w: A.Chodu, S.Czepita (red.), Wposzukiwaniu, s.144).
34
J.Wrblewski, Zagadnienia teorii wykadni prawa ludowego, Warszawa1959, s.109132.
35
Znamienne jest, e sam K.Ajdukiewicz, od ktrego J.Wrblewski zaczerpn koncepcj bezporedniego rozumienia, zdystansowa si od niej, uznajc, e nie oferuje ona rozumienia wsensie intersubiektywnym imusi by aktem
jednorazowym, zrelatywizowanym do konkretnego odczytania tekstu (por.K.Ajdukiewicz, Jzyk ipoznanie, t.1,
Warszawa2006, s.289).
36
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.151 in.
37
Przegld stanowisk wtym zakresie zob.M.ZirkSadowski, Pojcie, s.150157; M.ZirkSadowski, Trzecia wadza,
s.131 in.; J.Leszczyski, Pozytywizacja prawa wdyskursie dogmatycznym, Krakw2010, s.199206, 233244; M.Matczak, Summa iniuria, rozdzia 4; T.Spyra, Granice wykadni prawa. Znaczenie jzykowe tekstu prawnego jako granica
wykadni, Krakw2006, rozdzia IV. Wostatnim czasie podjto jednak rwnie interesujc prb obrony doktryny
claritas na gruncie semantycznym (zob.K.Peszka, Wykadnia, s.197215).
38
Wprzystpny sposb argumenty polemiczne wtym zakresie formuuje M.Zieliski, pytajc np., oczyje bezporednie
rozumienie miaoby chodzi, analizujc przykady bezporedniego odczytania tekstw prawnych czy podajc statystyczne uycie reguy clara (zob.M.Zieliski, Wykadnia prawa, s.54 in.; M.Zieliski, Osiemnacie, s.22;
M.Zieliski, Clara, s.1217; M.Zieliski, Z.Radwaski, Stosowanie iwykadnia prawa cywilnego, w: M.Safjan
(red.), System prawa prywatnego, t.1: Prawo cywilne cz oglna, Warszawa2007, s.450).
39
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.150 i158.
32
33

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

31

poprzez moliwo uycia zabiegw interpretacyjnych niedostpnych zwykemu obywatelowi; wtakich sytuacjach obywatel moe by zaskakiwany znaczeniem uzyskanym
poprzez zastosowanie pozajzykowych kanonw interpretacji inieoczekiwan kwalifikacj rozstrzyganego stanu rzeczy, odmienn ni przyjmowana przez niego na podstawie
przekonania ojasnoci tekstu prawnego40.
Po pierwsze jednak, argument powyszy osabiony jest przez uchylenie analitycznej
interpretacji reguy clara non sunt interpretanda, tj.poprzez przyjcie, e nie istnieje nic
takiego jak immanentne, bezporednio dostpne znaczenie tekstu prawnego. Po wtre
za, uzasadnienie etyczne stanowi or obosieczny. atwo bowiem wyobrazi sobie sytuacj, wktrej formua powysza wykorzystywana byaby jako forma opresji organu pastwa
wstosunku do obywatela, tj.wcelu ograniczenia uprawnie obywatela, ktre mogyby mu
przysugiwa, gdyby zostaa przeprowadzona interpretacja tekstu uznanego przez organ
za jasny41. Regua clara non sunt interpretanda suy wtakiej sytuacji jako swoisty parawan wuzasadnieniu ratione imperii po to, aby wogle nie dopuci do sytuacji wykadni,
azwaszcza nie dopuci do sytuacji sporu interpretacyjnego, ktrego rozstrzygnicie mogoby prowadzi do takiego rozumienia tekstu prawnego, ktre odmiennie ksztatowaoby
sfery praw iobowizkw podmiotw wspr zaangaowanych42. Innymi sowy, konstrukcja
bezporedniego rozumienia moe te suy do formalistycznego ukrywania rzeczywistych przesanek rozstrzygnicia. M.ZirkSadowski konstatuje wzwizku zpowyszym, e
wujciu moralnym bezporednie rozumienie prawa izasada clara non sunt interpretanda
jako zakaz inicjatywy interpretacyjnej mog mie charakter pozytywnej lub negatywnej
oceny komunikacji organw administracji iobywateli wprocesie stosowania prawa43.
Wspczenie kategoria bezporedniego rozumienia ma rwnie inne, instytucjonalne znaczenie. Mianowicie wpewnych sytuacjach uznaje si tekst prawny za jasny
ibezporednio zrozumiay, bo np.zosta poprzedzony lini orzecznicz, precedensem
interpretacyjnym czy oficjaln interpretacj, ktra najczciej przybiera posta wykadni
legalnej. Jeli znaczenie tekstu prawnego zostaje wtaki sposb zbudowane, to taki instytucjonalnie objaniony tekst traktuje si jako jasny44. Innymi sowy, wkolejnych orzeczeniach tekst uwaany jest za jasny imona go uzna za bezporednio zrozumiay, bo
zosta instytucjonalnie objaniony45. Stanowisko powysze zgrabnie oddaje stwierdzenie
S.Fisha, e jasno tekstu prawnego moe wynika zjego interpretacyjnej historii46.
M.ZirkSadowski, Epistemologia prawa ateorie wykadni, w: M.BoruckaArctowa (red.), Prawo Wadza Spoeczestwo Polityka. Ksiga Jubileuszowa Profesora Krzysztofa Paeckiego, Krakw2006, s.7073; K.Peszka, Wykadnia,
s.233235. Zdaniem M.ZirkSadowskiego sytuacja, gdy obywatel ma poczucie, e zosta niejako zaskoczony
nowym znaczeniem terminu przyjtym wrozstrzyganym sporze przez sdziego, nie naley wbrew pozorom do rzadkoci (M.ZirkSadowski, Pojcie, s.158).
41
M.Zieliski, Podstawowe zasady wspczesnej wykadni prawa, w: P.Winczorek (red.), Teoria ipraktyka wykadni prawa,
Warszawa2005, s.119; M.Zieliski, Clara, s.17; M.Zieliski, Osiemnacie, s.22 in.
42
Szczeglnym przypadkiem takiej sytuacji jest te swoisty oportunizm interpretacyjny organu, przejawiajcy si wniechci do poszukiwania iprzedstawienia wuzasadnieniu jakichkolwiek argumentw przemawiajcych za danym rozumieniem tekstu prawnego ipoprzestaniem na bezporednim rozumieniu tego tekstu.
43
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.158 in.
44
Wydaje si, e wtym kierunku zmierza te wypowied A.Kozaka, e ogromna wikszo tego, co dzi traktujemy
jako przypadki atwe, kiedy byo przypadkiem mniej lub bardziej trudnym (A.Kozak, Granice prawniczej wadzy
dyskrecjonalnej, Wrocaw2002, s.147). J.M.Broekman stwierdza zkolei, e reguy istniej is speniane () dziki
otwartoci inieostroci na poziomie semantycznym oraz dziki naladowaniu iupodabnianiu na poziomie filozoficzno-antropologicznym. Kluczem do pewnoci regu jest zatem istnienie intersubiektywnej praktyki (J.M.Broekman, Minimalna zawarto pozytywizmu. Pozytywizm wprawie iteorii prawa, Studia PrawnoEkonomiczne 1987/38,
s.1415 i22).
45
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.157.
46
S.Fish, Doing What Comes Naturally: Change, Rhetoric, and the Practice of Theory in Literary & Legal Studies, Durham
1989, s.513.
40

32

Tomasz Grzybowski

Instytucjonalne ujcie formuy clara non sunt interpretanda jest szczeglnie widoczne
wkontekcie uchwa podejmowanych przez sdy najwysze, ktre wprowadzaj swego
rodzaju konwencjonalizacj postaw wobec tekstu prawnego47. Wydaje si ponadto, e
takie rozumienie (zastosowanie) reguy clara non sunt interpretanda zblia j do unijnej
doktryny acte clair48. Trybuna Sprawiedliwoci da jej wyraz po raz pierwszy wsprawie
Da Costa49 ipotwierdzi nastpnie wsprawie CILFIT50, wskazujc, e mona odstpi
od wystpienia zpytaniem prejudycjalnym, jeeli podniesiona wpytaniu kwestia prawna
jest materialnie identyczna zkwesti, ktra bya ju przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego wjednej zpoprzednich spraw51 lub rozstrzygnicie tej kwestii miao miejsce
winnym orzeczeniu, niezalenie od natury postpowania, wktrym to rozstrzygnicie
zapado, nawet jeeli kwestie te nie s identyczne52. Zatem rwnie na gruncie prawa
unijnego mona mwi oswego rodzaju instytucjonalnej jasnoci tekstu prawnego53,
tym bardziej e doktryna acte clair postrzegana jest jako rdo quasi-precedensowej
mocy orzecze Trybunau Sprawiedliwoci54.
Oczywicie instytucjonalne ujcie bezporedniego rozumienia nie jest tym, ktre
zakada klaryfikacyjna koncepcja wykadni (przynajmniej wjej pierwotnej wersji)55,
aodnosi si raczej do faktu istnienia zgody midzy sdziami co do znaczenia prawa56.
Stanowi powysze zreszt rdo zarzutw formuowanych wstosunku do instytucjonalnej interpretacji reguy clara non sunt interpretanda57. Nie wydaje si jednak, eby
spostrzeenie to osabiao istotnie omawian koncepcj, ito ju abstrahujc nawet od
tego, e reinterpretacja ta nie jest wbrew pozorom tak odlega od pogldw J.Wrblew Jak zauwaono, jest to formalna metoda organizacji procesu wykadni istot uchway jest (jedynie) zmiana procedury dyskusji na temat wykadni.
48
Wpolskiej literaturze omwi t koncepcj J.Skrzydo, Doktryna acte clair worzecznictwie Trybunau Wsplnoty
Europejskiej isdw krajw czonkowskich Unii Europejskiej, Studia PrawnoEuropejskie 1997/2.
49
Wyrok TS z27.03.1963r. wsprawie 2830/62, Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV, HoechstHolland NV przeciwko Administration fiscale nerlandaise, ECR1963, s.31.
50
Wyrok TS z6.10.1982r. wsprawie 283/81, Srl CILFIT iLanificio di Gavardo SpA przeciwko Ministero della sanit,
ECR1982, s.3415.
51
J.Skrzydo zauwaa, e ciar ustalenia tego, czy dana kwestia zostaa ju rozstrzygnita przez Trybuna Sprawiedliwoci, spoczywa na sdach krajowych (por.J.Skrzydo, Doktryna acte clair, s.157 in.).
52
Doktryna acte clair znajduje oparcie rwnie wart.99 regulaminu postpowania przed Trybunaem Sprawiedliwoci
(Dz.Urz. UE L 265 z2012r., s.1), zgodnie zktrym jeeli pytanie skierowane wtrybie prejudycjalnym jest identyczne
zpytaniem, wktrego przedmiocie TS ju orzeka, jeeli odpowied na pytanie prejudycjalne mona wywie wsposb
jednoznaczny zorzecznictwa lub jeeli odpowied na pytanie prejudycjalne nie pozostawia adnych uzasadnionych
wtpliwoci, TS moe wkadej chwili, na wniosek sdziego sprawozdawcy ipo zapoznaniu si ze stanowiskiem
rzecznika generalnego, orzec wformie postanowienia zuzasadnieniem.
53
Na zbieno zaoe doktryny claritas wujciu krajowym iunijnym zwrci uwag M.ZirkSadowski, Institutional
and cultural dimensions of legal interpretation, Studia PrawnoEuropejskie 1997/2, s.13 in.; M.ZirkSadowski,
Wykadnia irozumienie prawa wPolsce po akcesji do Unii Europejskiej, w: S.Wronkowska (red.), Polska kultura prawna
aproces integracji europejskiej, Krakw2005, s.96.
54
J.Skrzydo, Doktryna acte clair, s.154 in.
55
J.Skrzydo zwrci wtym kontekcie uwag, e konstrukcji bezporedniego rozumienia zakadanej przez klaryfikacyjn koncepcj wykadni odpowiada raczej unijna doktryna acte clair (por.J.Skrzydo, Doktryna acte clair worzecznictwie Trybunau Wsplnot Europejskich isdw pastw czonkowskich Unii Europejskiej, Pastwo iPrawo 1998/1,
s.50 in.; K.Peszka, Doktryna acte clair zperspektywy teoretycznych koncepcji wykadni, w: A.Chodu, S.Czepita
(red.), Wposzukiwaniu, s.98 in.; zob.te wyrok NSA z20.07.2004r. (FSK 154/04), ONSAiWSA 2004/2, poz.35).
Zarazem jednak warto podkreli, e koncepcja acte clair rwnie zawiera elementy instytucjonalne, zwaywszy e
zanim sd lub trybuna krajowy dojdzie do wniosku, i przepis jest oczywisty, musi by przekonany, e sprawa jest
jednakowo oczywista dla innych sdw pozostaych pastw czonkowskich, atake samego Trybunau Sprawiedliwoci (por.wyrok TS wsprawie CILFIT, pkt16). Nasuwa si pytanie, wjakich warunkach sd krajowy moe doj do
takiego przekonania (wydaje si, e zwaszcza wsytuacji istnienia zgodnego orzecznictwa niekoniecznie samego
TS wdanym zakresie).
56
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.151.
57
M.Zieliski, Clara, s.20 in.
47

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

33

skiego, jak si to na pozr wydaje58. Wszak ksztatowanie si teorii naukowych przebiega

wedug swego rodzaju spirali hermeneutycznej59. Rozwj dyskursywnego (komunikacyjnego) ujcia prawa iwkonsekwencji szeroka aplikacja teorii argumentacji na gruncie
teoretycznoprawnym60, zwizana zdostrzeeniem niedostatkw metod analitycznych,
zmusiy do rewizji pierwotnych zaoe konstrukcji reguy clara non sunt interpretanda,
nie uchylajc jednak tej zasadniczej intuicji, e wwielu przypadkach wykadnia, awrezultacie stosowanie prawa, nie nasuwa adnych wtpliwoci tout court61. Wiele wypowiedzi wskazuje na to, e konstrukcja bezporedniego rozumienia traktowana jest obecnie
jako charakterystyka pewnej sytuacji komunikacyjnej jeeli nawet nie instytucjonalnej,
to zpewnoci dyskursywnej jasnoci tekstu prawnego62.
Okazuje si wic, e instytucjonalne ujcie jasnoci prawa moe trafnie okrela
sytuacj braku wtpliwoci co do treci tekstu prawnego, bez wikania si wzasadnicze spory natury epistemologicznej (semantycznej) ietycznej, tj.wpisujc si wwizj
wsplnoty interpretacyjnej sdziw63. Interesujce jest przy tym, e tak pojmowana
regua clara non sunt interpretanda nie wydaje si niezgodna zzaoeniami derywacyjnej koncepcji wykadni64, skoro jak twierdzi M.Zieliski, kto, kto dokona procesu
interpretacji iodtworzy norm ookrelonym sensie, nie musi za kadym razem ()
dokonywa kolejny raz wykadni wysawiajcego j przepisu, tote kolejne przypadki
rozstrzygni nie s ju wzasadzie przypadkami interpretacyjnymi, lecz po prostu
przypadkami decyzyjnymi65.
Jedynym sensownym zarzutem, ktry mona podnosi wobec instytucjonalnego rozumienia reguy clara non sunt interpretanda nieniweczcym jednak jego uytecznoci
(jeeli regua ta wykorzystywana jest znaleyt ostronoci) jest brak precyzyjnych
kryteriw uznawania danej wykadni za utrwalon worzecznictwie. Oile bowiem raczej
swobodnie mona tak cech orzec ointerpretacji wynikajcej zuchway czy orzeczenia
prejudycjalnego, otyle ju bardziej zoona jest kwestia ukonstytuowania si okrelonej
Wpniejszych pracach jasno prawa J.Wrblewski pojmowa jako waciwo pragmatyczn, odnoszc j do
uycia jzyka prawnego wokrelonej sytuacji komunikacyjnej (zob.J.Wrblewski, Pragmatyczna jasno, s.56,
9; J.Wrblewski, Rozumienie prawa, s.58).
59
M.Zieliski, Z.Ziembiski, Uzasadnianie twierdze, ocen inorm wprawoznawstwie, Warszawa1988, s.88 in.
60
Omwienie por.np.M.ZirkSadowski, Wprowadzenie do filozofii prawa, Krakw2000, s.111130; J.Stelmach,
B.Broek, Metody prawnicze, Krakw2006, rozdzia IV; L.Morawski, Gwne problemy wspczesnej filozofii prawa,
Warszawa2003, rozdzia VI.
61
Jak zauwaa J.Stelmach, pewien przypadek moe by uznany za prosty wwczas, gdy zduym prawdopodobiestwem (graniczcym zpewnoci) jestemy wstanie przewidzie jego rozstrzygnicie. Wikszo spraw, zjakimi si
spotykamy wobrocie prawnym, ma wanie taki charakter (J.Stelmach, Przypadek, s.145; zob.take J.Wrblewski,
atwe itrudne przypadki orzecznictwa Sdu Najwyszego, Studia PrawnoEkonomiczne 1989/42).
62
M.ZirkSadowski, Pojcie, s.157; J.Leszczyski, Pozytywizacja, s.205 i243; J.Leszczyski, Ocharakterze dyrektyw
wykadni prawa, Pastwo iPrawo 2007/3, s.43 in.; L.Morawski, Zasady, s.5557; L.Morawski, Spory owykadni,
wykad wygoszony na WydzialePrawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego wlistopadzie 2011r., s.1619,
www.wpia.uw.edu.pl.; Z.Tobor, Wposzukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa2013, rozdzia I.3; T.Grzybowski,
Spory, s.53; T.Grzybowski, Wpyw, s.78 in.
63
S.Fish, Czy na tych wiczeniach jest tekst?, w: A.Szahaj (red.), Stanley Fish, s.79; podobnie R.Dworkin traktuje
interpretacj jako przedsiwzicie acuchowe, tj.konsekwencj instytucjonalnej historii zoonej zniezliczonych decyzji, struktur, konwencji ipraktyk (por.R.Dworkin, Law as Interpretation, Texas Law Review 1982/60,
s.542 in.).
64
Na t zbieno zwraca uwag Z.Tobor, Wposzukiwaniu. Nawiasem mwic, wpimiennictwie niejednokrotnie
zwracano uwag na komplementarno koncepcji klaryfikacyjnej iderywacyjnej (por.M.ZirkSadowski, Rozumienie, s.89; M.ZirkSadowski, Pojcie, s.165 in.; M.Zieliski, M.ZirkSadowski, Klaryfikacyjno iderywacyjno wintegrowaniu polskich teorii wykadni prawa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny 2011/2, passim;
T.Grzybowski, Spory, s.5455).
65
M.Zieliski, Wykadnia prawa, s.229 i257; M.Zieliski, Osiemnacie, s.22. Wostatnim czasie autor ten zdaje
si jednak wycofywa zwczeniej przyjtego pogldu (zob.M.Zieliski, Clara, s.11).
58

34

Tomasz Grzybowski

linii orzeczniczej czy precedensu interpretacyjnego (tzw.leading case)66. Sia argumentw precedensowych zaley bowiem m.in.od trwaoci ipowtarzalnoci danego typu
rozstrzygnicia67.
3.4. Sdz, e zwizek midzy instytucjonalnym ujciem formuy clara non sunt interpretanda ajednolitoci orzecznictwa jest do wyrany, zwaszcza jeeli wemie si pod
uwag, e instytucje, wkontekcie ktrych zostaa omwiona (wszczeglnoci uchway
skadw powikszonych, orzeczenia prejudycjalne), temu wanie celowi su68. Wrodzimej kulturze prawnej do powszechne jest uwzgldnianie, czy te kierowanie si
precedensem wdecyzjach sdowych69, mimo braku wniej zasady stare decisis. Chodzi
tu ostosowanie posikowo argumentu zorzecznictwa, ktry niejako dodatkowo (poza
tekstem prawnym) uzasadnia podjte rozstrzygnicie70. J.Leszczyski stwierdza nawet,
e niepisana regua postpowania nakazuje wrcz sdziom rozpatrywa dan spraw
wkontekcie dotychczasowego orzecznictwa, zwaszcza sdw najwyszych71. Nie budzi zarazem wtpliwoci, e szeroko rozumiany precedens, tj.rwnie wypracowany
wjudykaturze sposb korzystania zkonstrukcji normatywnych wprowadzanych przez
przepisy prawne, naley do (pozaustawowych) rodkw ujednolicania orzecznictwa72.
Zkolei uwzgldnianie zakazu inicjowania wykadni wsytuacji instytucjonalnej jasnoci
tekstu prawnego niewtpliwie wzmacnia rol argumentacji precedensowych wprocesie
stosowania prawa, skoro regua clara non sunt interpretanda domaga si wtym ujciu
respektowania znaczenia tekstu prawnego opartego na jednolitej linii orzeczniczej czy
wykadni legalnej (np.wynikajcego zuchway)73. Okazuje si zatem, e instytucjonalne
rozumienie reguy clara non sunt interpretanda jest nie tylko moliwe do obrony, ale
ipotrzebne wanie ze wzgldu na warto jednolitoci orzecznictwa.
3.5. Rozwamy jeszcze na koniec kwesti zagroe pyncych zprzyjcia wdyskursie interpretacyjnym reguy clara non sunt interpretanda wjej ujciu instytucjonalnym. J.Stelmach zwraca uwag na to, e pewno prawa (ikonsekwentnie jednolito judykatury)
Wydaje si, e nie mona mwi oinstytucjonalnej jasnoci tekstu prawnego zwaszcza wsytuacji konkurujcych linii
orzeczniczych, tzw.zigzag (por.R.Alexy, R.Dreier, Precedent in the Federal Republic of Germany, w: N.MacCormick,
R.Summers (red.), Interpreting Precedents. AComparative Study, Dartmouth 1997, s.53). L.Morawski iM.Zirk
Sadowski podkrelaj zkolei, e linia orzecznicza powinna by stabilna; nie chodzi tu ojednostkow wypowied
sdu (por.L.Morawski, M.ZirkSadowski, Precedent in Poland, w: N.MacCormick, R.Summers (red.), Interpreting
Precedents, s.241, 247).
67
L.Leszczyski, Precedens jako rdo rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji stosowania prawa, w: I.Bogucka,
Z.Tobor (red.), Prawo awartoci. Ksiga jubileuszowa Profesora Jzefa Nowackiego, Krakw2003, s.157.
68
Wedug J.Wrblewskiego pewno treci decyzji zaley wwysokim stopniu od tego, czy sd opiera si na bezporednim znaczeniu stosowanej normy, czy te poddaje j interpretacji (por.J.Wrblewski, Wartoci, s.104).
69
J.Wrblewski, Precedens, s.529531; L.Morawski, M.ZirkSadowski, Precedent, passim.
70
L.Leszczyski pisze wtym kontekcie oniesamoistnym (precedensowym) rdle rekonstrukcji normatywnej podstawy
decyzji stosowania prawa, wzwizku zczym decyzja taka (uwzgldniajca nie tylko system przepisw, lecz take praktyk orzecznicz) mieci si nie tyle wsystemie (prawa stanowionego), ile wporzdku prawnym (por.L.Leszczyski,
Precedens, s.154 in., 159); zkolei L.Morawski okrela taki argument jako precedens de facto (zob.L.Morawski,
Precedens awykadnia, Pastwo iPrawo 1996/10, s.3).
71
J.Leszczyski, Na czym polega, s.52; L.Leszczyski, Interpretacyjna rola kryteriw otwartych iinnych decyzji stosowania prawa, w: L.Leszczyski, B.Wojciechowski, M.ZirkSadowski, System prawa, s.351 in.
72
L.Leszczyski, Ujednolicanie orzecznictwa aprecedens wsdowym stosowaniu prawa, w: M.Sawczuk (red.), Jednolito prawa sdowego cywilnego ajego odrbnoci krajowe, Lublin1997, s.232233, 236237; L.Morawski, M.Zirk
Sadowski, Precedent, s.234.
73
Warto odnotowa, e koncepcja bezporedniego rozumienia oferowana przez ujcie instytucjonalne wydaje si korespondowa ze spostrzeeniem L.Leszczyskiego, e rozwaenie moliwoci zastosowania precedensu ujawnia si we
wstpnej fazie ustale interpretacyjnych intuicji interpretacyjnych (por.L.Leszczyski, Precedens, s.150 i154).
66

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

35

nie jest jedyn jego wartoci iwcale nie musi by t najwaniejsz, przy czym przyjcie
tej pluralistycznej optyki pociga za sob nieuchronnie konieczno dostrzeenia kolizji
midzy wartociami na gruncie poszczeglnych przypadkw interpretacyjnych74. Wocenie autora pewno prawa jest zaledwie jednym zwielu moliwych celw interpretacji
prawniczej; jest to cel, ktry wpewnych sytuacjach moe zosta uznany za kluczowy,
awinnych cakowicie pominity75. Nie ulega wzwizku ztym wtpliwoci, e przyjcie
instytucjonalnego rozumienia reguy clara non sunt interpretanda ufundowane jest na
akceptacji okrelonej postawy ideologicznej, mianowicie na przekonaniu, e jednolitoci norm prawa obowizujcego powinna odpowiada jednolito stosowania tego
prawa76. Wzalenoci bowiem od ideologii sdowego stosowania prawa wikszy nacisk
moe zosta pooony bd na trafno rozstrzygnicia konkretnego przypadku, bd
te na zachowanie jednolitoci linii decyzji stosowania prawa77. Zpunktu widzenia
stosunku wartoci elastycznoci stosowania prawa do wartoci jego jednolitoci (pewnoci) argumentacja precedensowa stanowi element cieniajcy zakres swobody zwizany
zuelastycznianiem procesw stosowania prawa78. Wie si ztym ryzyko odsunicia
na dalszy plan takich wartoci jak sprawiedliwo, suszno czy skuteczno prawa79,
skoro jednolito nawet jeeli nie jest rozumiana jako identyczno treci podejmowanych decyzji wjakim sensie zaprzecza indywidualizacji procesw decyzyjnych80.
Wprzypadku przyjcia konstrukcji tekstu prawnego jasnego instytucjonalnie pojawia
si wzwizku zpowyszym obawa stworzenia miejsca dla swoistego oportunizmu interpretacyjnego, tj.poszukiwania rozwiza wczeniej zaakceptowanych, nawet kontrowersyjnych, jeeli gwarantuj oszczdno czasu oraz aprobat instancyjn orzeczenia,
zgodnie ze sformuowan przez C.Perelmana zasad bezwadnoci81.
Wydaje si jednak, e ryzyko powstania tego typu niekorzystnych zjawisk jest nieznaczne. Wymaga podkrelenia, e nominalnie jednolito orzecznictwa nie wyklucza
podejmowania decyzji sprawiedliwych isusznych. Jednolite stosowanie prawa moe
prowadzi zarwno do zbienoci zprzyjmowanymi kryteriami sprawiedliwoci, jak
ido braku tej zbienoci; nie jest te tak, e podejmowanie jednolitych decyzji stoso B.PolanowskaSygulska, Pluralizm wartoci ijego implikacje wfilozofii prawa, Krakw2008, passim.
Nawiasem mwic, J.Stelmach idzie jeszcze dalej, nie tylko podajc wwtpliwo pewno prawa jako cel interpretacji, ale izdolno wykadni do realizacji tego celu (por.J.Stelmach, Czy interpretacja, s.1922). Bliska takiej
sceptycznej postawie jest rwnie wypowied Sdu Najwyszego zawarta wuchwale penego skadu: jednolito
judykatury nie jest celem ani osigalnym, ani podanym. () Mona sobie wyobrazi orzecznictwo jednolite, lecz
nieprawidowe, jeeli np.szczeglnymi rodkami nadzoru zapewni si jednolit, lecz nieprawidow wykadni prawa.
Moe by take odwrotnie, gdy wanie orzecznictwo niejednolite zapewni proporcjonalnie wikszy stopie prawidowoci, zwaszcza gdy odstpstwa od jednolitych standardw orzecznictwa stanowi zapowied zmian generalnej
linii judykatury wkierunku bardziej odpowiadajcym kryteriom prawidowoci. Przyjmujc, e naczelnym zadaniem
Sdu Najwyszego jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci wsposb iwramach zakrelonych przez normy kompetencyjne, naley odrzuci te wszystkie sformalizowane metody majce zapewni jednolito orzecznictwa, ktre
pozostaj wsprzecznoci zwymaganiami sprawiedliwego orzekania, awszczeglnoci zzasad niezawisoci sdziowskiej, prawem do nieskrpowanej instytucjonalnie interpretacji przepisw prawnych istosowania ich odpowiednio
do okolicznoci konkretnej sprawy (uchwaa SN z5.05.1992r. (KwPr 5/92), OSNC 1993/12, poz.1).
76
J.Wrblewski, Precedens, s.533.
77
J.Wrblewski, Precedens, s.521. Autor ten pisze we wskazanym kontekcie okonflikcie wartoci statycznych
idynamicznych wprawie (por.J.Wrblewski, Wartoci, s.148).
78
L.Leszczyski, Pewno ijednolito sdowego stosowania prawa aodesania pozaprawne, Rejent 2000/4, s.72.
79
J.Stelmach, Czy interpretacja, s.21.
80
L.Leszczyski, Ujednolicanie, s.228.
81
J.Leszczyski, Na czym polega, s.52. Jak zauwaa J.Wrblewski, ze precedensy mog wprawdzie ujednolici
stosowanie prawa, ale ze szkod dla funkcjonowania prawa jako rodka kontroli spoecznej, realizujcego zaoone
wartoci (J.Wrblewski, Wartoci, s.149). Zkolei P.Jaboski iP.Kaczmarek pisz omoliwoci utrwalania
() niepodanych praktyk, ktre przyjm rol wzorcw dziaania (P.Jaboski, P.Kaczmarek, Otrzech granicach
wadzy prawniczej, Archiwum Filozofii Prawa iFilozofii Spoecznej 2013/1, s.104).
74
75

36

Tomasz Grzybowski

wania prawa jest moliwe jedynie wprzypadku rezygnacji zwartoci niezawisoci czy
bezstronnoci sdziowskiej82. Duo zaley od tego, czy ujednolicanie zawiera elementy
argumentw siy, czy te dokonuje si na zasadzie siy argumentw. Mona ostronie przyj, e ujednolicanie praktyki orzeczniczej na podstawie argumentw precedensowych ma t zalet, e dziaa imperio rationis83, tj.e linie orzecznicze ucieraj si
na zasadzie wymiany iwzajemnego oddziaywania argumentacji decyzyjnych, awobec
tego sposoby posugiwania si danymi konstrukcjami normatywnymi osigaj rozsdny
konsens. Jak zauwaa L.Leszczyski, ryzyko bdnego uksztatowania si caej linii
praktyki jest zpewnoci mniejsze ni ryzyko bdu ustawodawczego84.
Wmojej ocenie instytucjonalne ujcie reguy clara non sunt interpretanda wpisuje si
wramy ujednolicania praktyki orzeczniczej wdrodze siy argumentw, jeeli bdzie
ona odpowiednio pojmowana istosowana. Naley bowiem zwrci uwag na to, e
wliteraturze akcentuje si, i regua ta nie moe by absolutyzowana85. Innymi sowy,
instytucjonalne rozumienie reguy clara non sunt interpretanda wymaga przyjcia owej
krytyczno-refleksyjnej postawy, tj.dostrzeenia, e normatywno prawa nie jest dana
jako gotowa wakcie suwerena, lecz ukazuje si wprocesie argumentacyjnym. Przyjcie, e dany przepis jest jasny wsensie instytucjonalnym, nie wyklucza wic moliwoci
podwaenia jego dotychczasowej wykadni86. K.Grotkowska wskazuje, i okoliczno,
e sd powiela pewien sposb interpretacji, nie wycza moliwoci powzicia przez
sd przekonania co do zasadnoci stanowiska przeciwnego87. Istota reguy clara non
sunt interpretanda wyraa si zatem wrozkadzie ciaru argumentacji wdyskursie interpretacyjnym88. Nigdy nie ma sytuacji ustalenia, e tekst jest jasny raz ina zawsze.
Wspomniana zasada wyraa raczej myl, e na pewnym etapie rozwoju kultury prawnej
osigamy przekonanie ojasnoci tekstu prawnego. Zreguy przekonanie takie wywouje
tzw.ustalona linia orzecznictwa. Wwczas clara non sunt interpretanda przerzuca jedynie ciar obowizku argumentacyjnego na tego, kto chce wykaza, e mimo wszystko
wykadnia powinna by przeprowadzona. Jest rdem roszczenia argumentacyjnego



85

L.Leszczyski, Ujednolicanie, s.229 in.

L.Leszczyski, Ujednolicanie, s.237.
L.Leszczyski, Pewno, s.67 in.
M.ZirkSadowski, Epistemologia, s.73; K.Peszka, Wykadnia, s.235; L.Morawski, Zasady, s.57 in.; T.Grzybowski, Spory, s.54.
86
Wtej perspektywie pojawiajce si niekiedy argumenty, e regua clara prowadzi do absurdu, poniewa gdyby
sdzia odczuwa jasno danego zwrotu, to nie mgby dla sprawdzenia swojej intuicji przeprowadzi wykadni
(M.Zieliski, Clara, s.15), przypominaj typ polemiki obrazowo okrelonej przez T.GizbertStudnickiego jako
walka zmitycznym smokiem lub wymarym ju dinozaurem (zob.T.GizbertStudnicki, Pozytywistyczny park
jurajski, Forum Prawnicze 2013/1, s.51).
87
K.Grotkowska, Problematyka pojcia linia orzecznicza, esej zaprezentowany na VI Zjedzie Modych Teoretykw
iFilozofw Prawa Refleksyjno wprawie wBiaobrzegach, zorganizowanym przez Wydzia Prawa iAdministracji
UW (wopracowaniu).
88
Warto zwrci uwag, e podobnie rzecz si ma zdoktryn acte clair na poziomie dyskursu unijnego. Trybuna
Sprawiedliwoci podkreli worzeczeniu wsprawie CILFIT (pkt15), e sdy krajowe zachowuj prawo do wystpienia
zpytaniem prejudycjalnym nawet wtedy, gdy dana kwestia zostaa ju rozstrzygnita worzecznictwie TS. Jeeli wic
sd nie zgadza si zpogldami Trybunau Sprawiedliwoci, to regua acte clair przestaje dziaa () iobowizek
przekazania sprawy do Trybunau staje si zpowrotem aktualny (J.Skrzydo, Doktryna acte clair, s.155). Sd
krajowy powinien wtakim przypadku wskaza argumenty uzasadniajce odstpienie przez TS od dotychczasowego
stanowiska. Ponadto wzbliony sposb dziaaj formalne instrumenty ujednolicania orzecznictwa, tj.mona odstpi
od uchway skadu powikszonego przy zastosowaniu okrelonej procedury; por.art.269 ustawy z30.08.2002r.
Prawo opostpowaniu przed sdami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz.U. z2012r. poz.270 ze zm.) oraz art.62
ustawy z23.11.2002r. oSdzie Najwyszym (tekst jedn.: Dz.U. z2013r. poz.499). Na skadzie orzekajcym odstpujcym od pogldu wyraonego wuchwale spoczywa ciar argumentacji wzakresie wykazania zasadnoci odmiennego
stanowiska.
82
83
84

Jednolito orzecznictwa aparadygmat interpretacyjny

37

wdyskursie prawnym89. Dostrzeenia wymaga wic, e regua clara non sunt interpretanda stanowi, tak jak zreszt inne dyrektywy wykadni, jeden zargumentw wdyskursie
interpretacyjnym90 ijako taka ma charakter niekonkluzywny, podwaalny91.

4. Podsumowanie
Omwione ujcie reguy clara non sunt interpretanda uwalnia, jak si wydaje, t konstrukcj od zarzutu tekstocentryzmu92, poszukujc zaczepienia pojcia jasnoci nie
wtreci przepisw, awznaczeniach budowanych przez orzecznictwo, tj.akcentujc kulturowy, instytucjonalny wymiar praktyki prawniczej. Instytucjonalne ujcie bezporedniego rozumienia dostrzega wic, e dopiero na podstawie utrwalonej praktyki wyrabia
si spoeczne przekonanie oprzewidywalnoci rozstrzygnicia, poniewa tekst prawa
nie dostarcza kompletnych danych na temat treci rozstrzygnicia indywidualnego ()
sporu93. Akcentujc tym samym stabilizacyjn funkcj kultury prawniczej jako pewnej
struktury instytucjonalnej94, tak rozumiana regua clara non sunt interpretanda moe stanowi choby czstkow odpowied na potrzeb ufundowania pewnoci iobiektywnoci
prawa na adzie instytucjonalnym opartym na praktyce prawniczej95.

Summary
Tomasz Grzybowski
Uniformity of judicature and paradigm of judicial interpretation (in light of clara non
sunt interpretanda rule)
Asubject of the article is uniformity of judicial interpretation in the context of two rules
of interpretation, namely aclara non sunt interpretanda rule and an omnia sunt interpretanda
rule challenging first mentioned method. The author points out that taking into consideration
omnia sunt interpretanda rule, i.e. order to perform interpretation in every case, may lead to
disintegration of judicial interpretation and as aconsequence destabilization of judicature
in general. Main thesis of the article is that institutional conceptualization of the clara non
sunt interpretanda rule is an answer to this threat, because application of this rule enhances
the argument from precedent in judicature. According to abovementioned version of clara
non sunt interpretanda rule, legal text is considered as obvious and needs no interpretation
if its meaning is certain in previous judicial interpretation, e.g. there is line of precedents
or preliminary ruling. However it must be underlined that clara non sunt interpretanda rule
is not unquestionable. It is adefeasible argument in judicial discourse; it only changes an
argumentation burden which does not rest on the one who refers to this rule, but on the one
who challenges the rule (wants to perform interpretation).

M.ZirkSadowski, Epistemologia, s.73. Wypowied ta koresponduje ztez T.GizbertStudnickiego, e twierdzenie podnoszone wdyskursie interpretacyjnym posiada negatywne uzasadnienie instytucjonalne wwczas, gdy ciar
argumentacji spoczywa na tym, kto forsuje stanowisko przeciwne, inie przedstawiono dostatecznych racji za tym
stanowiskiem (por.T.GizbertStudnicki, Rozkad ciaru argumentacji wdyskursie interpretacyjnym, w: J.Stelmach
(red.), Studia zfilozofii prawa, t.2, Krakw2003, s.69).
90
L.Morawski, Zasady, s.61.
91
L.Morawski, Zasady, s.6368; T.GizbertStudnicki, Dyrektywy wykadni, s.5557.
92
E.towska, Bariery naszego mylenia oprawie wperspektywie integracji zEurop, Pastwo iPrawo 1996/45, s.45 in.
93
E.towska, Bariery, s.4748.
94
P.Jaboski, P.Kaczmarek, Otrzech granicach, s.101103.
95
A.Kozak, Granice, s.162172; M.ZirkSadowski, Trzecia wadza, s.134.
89