Professional Documents
Culture Documents
Streszczenie
Artyku ma na celu przeanalizowanie zagadnienia dyplomacja sportowa.
Przeprowadzona zostaa w zwizku z tym teoretyczna analiza tego pojcia
zuwzgldnieniem rnych zakresw jego pojmowania. Nastpnie przytoczone
zostay krtko rne przejawy dyplomacji sportowej.
Analiza podjta w artykule pozwolia na wskazanie typowych dziaa, ktre
mona okreli jako dyplomacj sportow. Nale do nich wspieranie realizacji
celw polityki zagranicznej przy wykorzystaniu sportu (np. nawizywanie kontaktw sportowych w celu kreowania bliszych relacji z danym pastwem lub
bojkot sportowy), budowanie pozytywnego wizerunku pastwa oraz jego prestiu midzynarodowego (dziki kontaktom sportowym, zwycistwom w sporcie,
organizacji imprez sportowych, a czasem take udziaowi w sporcie) oraz prowadzenie swoistych dziaa dyplomatycznych przez podmioty sportowe. Stwierdzono take, i skuteczno dyplomacji sportowej zaley na og od konkretnych
okolicznoci, w ktrych zostaa ona zastosowana.
Sowa kluczowe
dyplomacja sportowa, polityka sportu, sport w dyplomacji publicznej
*
Wprowadzenie
Upolitycznienie sportu, czy szerzej wzajemne przenikanie si sportu
i polityki, jest zagadnieniem cieszcym si coraz wikszym zrozumieniem wrd naukowcw. Mimo, e w naszym kraju badacze reprezentujcy nauki spoeczne, w tym nauki o polityce, dopiero od niedawna
*Micha Marcin Kobierecki Wydzia Studiw Midzynarodowych i Politologicznych, Katedra Teorii i Polityki i Myli Politycznej Uniwersytetu dzkiego. Zainteresowania naukowe:
upolitycznienie sportu, dyplomacja sportowa, marketing polityczny, komunikowanie polityczne.
P
109
MICHA KOBIERECKI
wykazali zainteresowanie tym zagadnieniem, to w ostatnim czasie pojawi si szereg wartociowych bada w tym zakresie. Inaczej wyglda
sytuacja jeli chodzi o dyplomacj sportow zagadnienie niemal zupenie nie podjte jeli chodzi o nauk polsk, dopiero za od niedawna
rozpatrywane za granic.
Celem artykuu jest analiza zagadnienia dyplomacji sportowej, zarwno w kontekcie historycznym, jak i bardziej biecym. W szczeglnoci badanie bdzie ukierunkowane na analiz pojcia dyplomacja
sportowa z uwzgldnieniem rnorodnoci form, ktre obejmuje. Bdzie
to suyo weryfikacji hipotezy, zgodnie z ktr pomimo stosunkowo
oczywistego rozumienia potocznego, dyplomacja sportowa jest terminem niezwykle zoonym i kompleksowym. Podjta zostanie w zwizku
z tym prba sformuowania swoistej typologii dyplomacji sportowej
oraz odpowiedzi na pytanie badawcze: czy dyplomacja sportowa jest
skuteczn form zewntrznej dziaalnoci pastwa, czy te naley j
traktowa jako jedynie fakultatywne uzupenienie dla klasycznych
form dyplomacji. Szczeglny nacisk w badaniu bdzie powicony zagadnieniom budowania wizerunku pastwa poprzez sport oraz moliwoci nawizywania kontaktw dyplomatycznych w sytuacji antagonistycznych stosunkw pomidzy poszczeglnymi krajami.
110
Czym jest dyplomacja sportowa
Kiedy sport rozpatrywany jest w kategoriach dyplomatycznych,
najczciej przytaczanym przykadem jest tzw. dyplomacja pingpongowa pomidzy Chisk Republik Ludow a Stanami Zjednoczonymi. Pozycja midzynarodowa ChRL nie bya w tym okresie korzystna,
co wie si z kwesti popieranej przez pastwa zachodnie Republiki
Chiskiej (Tajwanu) oraz narastajcym konfliktem ze Zwizkiem Radzieckim. Wadzom chiskim zaleao wic na otwarciu na Zachd.
Take kierownictwo amerykaskie po objciu prezydentury przez Richarda Nixona dyo do poprawy relacji z Chinami. Jednak szereg
okolicznoci, takich jak istnienie tajwaskiego lobby w USA czy niech spoeczestwa chiskiego do Stanw Zjednoczonych, uniemoliwia rozpoczcie otwartych kontaktw dyplomatycznych (Xia 2006:
151-152, 154-155). Zdecydowano si zatem na kontakt sportowy. Podczas odbywajcych si w japoskiej Nagoyi w marcu i kwietniu 1971
roku mistrzostw wiata w tenisie stoowym doszo do nawizania kontaktu pomidzy delegacjami amerykask i chisk, efektem czego zaaranowano wizyt reprezentacji USA w Chinach bezporednio po
mistrzostwach. Rozegrano wwczas dwa mecze pokazowe pomidzy
K
111
MICHA KOBIERECKI
112
W nawizaniu do preferowanej hipotezy o zoonoci i wszechstronnoci pojcia dyplomacja sportowa, mona wskaza na kilka jej typw. I tak jeli rozpatruje si dyplomacj sportow z perspektywy
pastw jako jej podmiotw i inicjatorw, to niektre przejawy mona
scharakteryzowa z perspektywy jej suebnej roli wzgldem polityki
zagranicznej. Przykadowo celem wspomnianej wczeniej dyplomacji
pingpongowej byo przede wszystkim zaaranowanie bezpiecznego
dla obu stron spotkania, bowiem w sytuacji nieutrzymywania relacji
dyplomatycznych, dziki wykorzystaniu teoretycznie niezwizanego
z polityk sportu, adna ze stron nie ryzykowaa utraty twarzy
wprzypadku fiaska prby nawizania relacji. Pod tym wzgldem dyplomacja pingpongowa bya zatem narzdziem realizacji partykularnego interesu obu stron, a zatem doprowadzenia do politycznego zblienia i nawizania jawnych kontaktw dyplomatycznych. Wizyta
amerykaskich tenisistw stoowych miaa take na celu niejako przetestowanie, czy opinia publiczna w obydwu krajach zaakceptowaaby
bardziej formalne dyplomatyczne otwarcie, co wcale nie byo oczywiste biorc pod uwag stosowan dotychczas szczeglnie w Chinach
polityk kreowania USA jako wroga. Podobnie wygldaa sytuacja
wprzypadku innych przejaww wykorzystania sportu do zblienia
pomidzy skonfliktowanymi narodami bd krajami. Wanie taki by
wymiar dyplomacji krykietowej, ktra miaa umoliwi nawizanie
kontaktu dyplomatycznego przez rzdy Indii i Pakistanu (Murray, Pigman 2014: 1101). Dyplomacja krykietowa pomidzy tymi pastwami
obejmowaa cay szereg kontaktw w tym bardzo popularnym w obu
krajach sporcie. Najbardziej symptomatyczne byo jednak wykorzystanie przez przywdcw politycznych obu pastw meczw krykietowych jako swoistej okazji do spotkania si. I tak w 1987 roku prezydent Pakistanu Muhammad Zia-ul-Haq niezaproszony przyby do
Indii na odbywajcy si w Jaipurze mecz krykieta, podczas ktrego
spotka si z premierem Indii Rajivem Gandhim (Cohen 2004: 194;
Valiotis 2005: 125-126), za w 2005 roku prezydent Pakistanu Pervez
Musharaf spotka si w trakcie meczu krykietowego z premierem Indii Manmohanem Singhem (Nss-Holm 2007: 56-57). Bardzo podobny charakter miaa te tzw. dyplomacja futbolowa pomidzy Armeni
i Turcj krajami ktrych negatywne relacje s przede wszystkim
efektem sporu granicznego Armenii i sojusznika Turcji Azerbejdanu o Grski Karabach. W jej ramach, podczas meczw pikarskich
w2008 i 2009 roku dochodzio do spotka prezydenta Armenii Serzha
Sarkisyana ze swoim tureckim odpowiednikiem Abdullahem Glem
K
113
MICHA KOBIERECKI
114
Chiny w kontekcie igrzysk olimpijskich w Pekinie czy Rosja podczas zimowych igrzysk w Soczi. Rzdy chtnie wspieraj rozwj sportu elitarnego, finansujc budow obiektw czy programy sportowe wanie
w nadziei na globalny presti wynikajcy ze zwycistw sportowcw.
W wielu przypadkach takie wizerunkowe wykorzystanie sportu okrelane byo jako propaganda, niemniej wydaje si, i budowanie prestiu
midzynarodowego poprzez dobre wyniki w sporcie rwnie dobrze
mona okreli jako element dyplomacji publicznej, i to bez wzgldu na
fakt, czy dotyczy to pastwa demokratycznego, czy te niedemokratycznego. Nabiera to natomiast charakteru propagandy dopiero w momencie,
gdy dochodzi do manipulowania interpretacj tyche wynikw.
Pozytywny wizerunek midzynarodowy pastwa mog take osiga
dziki odpowiednim kontaktom sportowym. Tak ujmowana dyplomacja
sportowa tradycyjnie bya praktykowana przez rzd Stanw Zjednoczonych. W tym celu podejmowano szereg dziaa, m.in. wysyanie
trenerw koszykwki, a zatem sportu ktry globalnie kojarzony jest ze
Stanami Zjednoczonymi, do krajw, gdzie sport ten cieszy si du
popularnoci, jednak by na stosunkowo niskim poziomie. Dziki
temu Stany Zjednoczone byy w takim kraju postrzegane przez pryzmat udzielonej pomoc, przyczyniajc si do kreowania pozytywnego
wizerunku USA. Aranowane byy ponadto midzynarodowe wizyty
sportowcw. By to element szerszej dyplomacji publicznej USA, ukierunkowany na dotarcie do modziey, a jej efektywno wizaa si
zpowierzchown apolitycznoci (Rugh 2014: 285). Dziaania takie
obejmoway przecie w pewnym sensie pomoc rozwojow dla krajw
zainteresowanych koszykwk, ale nie posiadajcych sportowcw
itrenerw na najwyszym poziomie. Warto nadmieni, i pomoc rozwojowa jest czsto rozpatrywana jako wane narzdzie dyplomacji publicznej. W kontekcie dyplomacji sportowej, pomoc rozwojowa naley
do gwnych dziaa strategicznych np. Norwegii (Bendiksen, Lending 2015).
Istotnym przykadem amerykaskiej dyplomacji sportowej jest take program American Public Diplomacy Envoys, w ramach ktrego znani
i popularni Amerykanie zatrudniani s przez Departament Stanu
wcelu prowadzenia za granic dyplomacji publicznej. W programie
tym wzili udzia amerykascy sportowcy, tacy jak czonek baseballowej galerii saw Cal Ripken, dwukrotna medalistka olimpijska i piciokrotna mistrzyni wiata w ywiarstwie figurowym Michelle Kwan,
koszykarze wystpujcy w lidze NBA Juwan Howard i Dikembe Mutombo czy koszykarka Nikki McCray (Johns 2014: 3). Osoby te, okrelane jako ambasadorzy dyplomacji publicznej, miay reprezentowa
amerykaskie wartoci za granic, a ich dziaalno miaa by ukieK
115
MICHA KOBIERECKI
116
sportowych, firmami medialnymi oraz organizacjami globalnego spoeczestwa obywatelskiego. Dyplomacj sportow mona zatem take
rozwaa jako atrybut podmiotw sportowych.
Rozwijajc wspomnian wyej koncepcj midzynarodowego
sportu jako dyplomacji Murray i Pigman (2014: 1107-1108, 1110)
wskazali na dwie kwestie. Po pierwsze, midzynarodowy sport ma
bezporedni wpyw na stosunki dyplomatyczne pomidzy rzdami,
narodami czy ludmi. Po drugie, praktyka midzynarodowego sportu
wymaga wyspecjalizowanej dyplomacji wielu aktorw. Pierwszy
aspekt wie si z zagadnieniem wsppracy i konfrontacji midzynarodowej. Chodzi o sytuacje, kiedy w sposb niezaleny od wadz poszczeglnych pastw rywalizacja sportowa odzwierciedlaa polityczn
sytuacj midzynarodow, jak podczas synnego meczu w pik wodn
pomidzy ZSRR i Wgrami podczas igrzysk olimpijskich wMelbourne w 1956 roku, ktrego brutalny przebieg by pokosiem radzieckiej
interwencji na Wgrzech. Natomiast drugi aspekt wskazanego rozumienia dyplomacji sportowej nawizuje do zaoenia, i w dzisiejszym wiecie przeprowadzenie midzynarodowej rywalizacji sportowej
wymaga wielostronnych negocjacji z udziaem caego szeregu aktorw. Przykadowo zorganizowanie mistrzostw wiata w pice nonej
w 2002 roku (byy one wsporganizowane przez Kore Poudniow
iJaponi) wymagao podjcia negocjacji z udziaem rzdw dwch
pastw, krajowych federacji pikarskich dwch pastw oraz Midzynarodowej Federacji Pikarskiej, a take globalnych sponsorw i firm
medialnych. Skuteczno tego procesu zaleaa wg cytowanych autorw
od umiejtnoci dyplomatycznych FIFA. W tym kontekcie midzynarodowe organizacje sportowe staj si aktorami dyplomatycznymi.
Zaprezentowan powyej koncepcj Murraya i Pigmana trudno
jest oceni w sposb jednoznaczny. Po pierwsze, nieatwo zgodzi si
z zaoeniem, i sytuacje w ktrych kwestie polityczne wpywaj na
przebieg wydarze sportowych i vice versa mona okreli jako dyplomacj sportow naleaoby je raczej nazwa upolitycznieniem sportu lub polityk sportu terminem okrelajcym sport funkcjonujcy
najczciej jako przedmiot konfliktu politycznego (Houlihan 2014:
10). Zupenie inaczej naley potraktowa kwesti prowadzenia i koordynowania przez midzynarodowe ciaa zarzdzajce sportem swoistej dyplomacji. W tym kontekcie prowadzone przez nich dziaania
dyplomatyczne i oglnie aktywno w wiecie dyplomacji zapewne
mona by okreli jako dyplomacj sportow.
Warto w tym miejscu podkreli, i wspczenie ciaa zarzdzajce wiatowym sportem zyskay bardzo due znaczenie, take i polityczne. Dotyczy to w szczeglnoci faktu, i decyduj one o miejscu
P
117
MICHA KOBIERECKI
118
119
MICHA KOBIERECKI
sportowa jest bowiem czsto ujmowana jako cz dyplomacji publicznej, ktra z kolei moe by prowadzona take przez aktorw niepastwowych, jak organizacje pozarzdowe czy obywatele. Dyplomacja
sportowa moe by ponadto ujmowana jako atrybut podmiotw sportowych, przede wszystkim cia zarzdzajcych midzynarodowym
sportem, ktre wspczenie uzyskay take polityczne znaczenie.
Bibliografia
120
Axelrod, Alan (2009), The Real History of the Cold War. A New Look at the Past, New
York: Sterling.
Beacom, Aaron (2012), International Diplomacy and the Olympic Movement. The New
Mediators, New York: Palgrave Macmillan.
Bendiksen Randi; Lending, Mette (2015), Strategy for Norways culture and sports
co-operation with countries in the South [online], Oslo: Norwegian Ministry of Foreign Affairs, https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/kilde/ud/rap/2005/0022/
ddd/pdfv/265661-culture.pdf [10 czerwca 2015].
Cashmore, Ellis (2000), Sports Culture. An A-Z Guide, London: Routledge World
Reference.
Cohen, Stephen P. (2004), Indo-Pak Track II Diplomacy: Building Peace or Wasting
Time?, [w:] P. R. Kumaraswamy (red.), Security Beyond Survival. Essays for K.
Subrahmanyam, New Delhi: Sage.
Cooper, Andrew F. (2013), The Changing Nature of Diplomacy, [w:] Andrew F. Cooper, Jorge Heine, Ramesh Thakur (red.), The Oxford Handbook of Modern Diplomacy, Oxford: Oxford University Press.
DAgati, Phillip A. (2013), The Cold War and the 1984 Olympic Games. A Soviet-American Surogate War, New York: Palgrave Macmillan.
Gunter, Michael M. (2011), Armenian History and the Question of Genocide, New
York: Palgrave Macmillan.
Hazan, Barukh (1976), Soviet Propaganda. A case study of the Middle East conflict, Jerusalem: Wiley.
Houlihan, Barrie (2004), Politics and Sport, [w:] Jay Coakley, Eric Dunning (red.),
Handbook of Sports Studies, London: Sage.
Houlihan, Barrie (2014), The Government and Politics of Sport, London: Routledge.
Johns, Andrew L. (2014), Introduction. Competing in the Global Arena: Sport and Foreign Relations since 1945, [w:] Heather L. Dichter, Andrew L. Johns (red.), Diplomatic Games. Sport, Stagecraft, and International Relations since 1945, Lexington: University Press of Kentucky.
LEtang, Jacquie (2013), Sports Public Relations, Los Angeles: Sage.
Liposki, Wojciech (1996), Od Aten do Atlanty. Minihistoria nowoytnych igrzysk
olimpijskich 1896-1996, Pozna: Atena.
Murray, Stuart, Pigman, Goeffrey Allan (2014), Mapping the relationship between international sport and diplomacy, Sport in Society, 2014, vol. 17, no. 9, s. 1098-1118.
Nss Holm, Arne (2007), Batting for Peace. A Study of Cricket Diplomacy between
India and Pakistan, Oslo: VDM Verlag Dr. Mller.
Ociepka, Beata (2013), Mikka sia i dyplomacja publiczna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Olympic Solidarity Commission (2015), International Olympic Committee [online],
http://www.olympic.org/olympic-solidarity-commission [13 marca 2015].
Pigman, Geoffrey Allan, Rofe, Simon J. (2014), Sport and Diplomacy. An Introduction,
Sport in Society, 2014, vol. 17, No. 9, s. 10951097.
Polley, Martin (2007), Sports History. A Practical Guide, New York: Palgrave Macmillan.
Rawnsley, Gary D. (2009), China Talks Back. Public Diplomacy and Soft Power for the
Chinese Century, [w:] Nancy Snow, Philip M. Taylor (red.), Routledge Handbook
of Public Diplomacy, New York: Routledge International Handbooks.
Rofe, J. Simon (2014), It is a squad game: Manchester United as a diplomatic non-state actor in international affairs, Sport in Society, 2014, s. 119.
Rowe, David (2011), Global Media Sport. Flows, Forms and Futures, London: Bloomsbury.
Rugh, William A. (2014), Front Line Diplomacy. How US Embassies Communicate
with Foreign Publics, New York: Palgrave Macmillan.
Santos, Rui Botica, Mestre, Alexandre Miguel, de Megalhesa Francisco Raposo
(2011), Sports Law in Portugal, Alphen aan den Rijn: Wolters Kluwer.
Saxena, Anurag (2011), The Sociology of Sport and Physical Education, New Delhi:
Sports Publication.
Shen, Guolin (2009), The View from China, [w:] Philip Seib (red.), Toward a New
Public Diplomacy. Redirecting U.S. Foreign Policy, New York: Palgrave Macmillan.
Valiotis, Chris (2005), Cricket in a nation imperfectly imagined: identity and tradition
in postcolonial Pakistan, [w:] Stephen Wagg (red.), Cricket and National Identity
in the Postcolonial Age. Following on, Abingdon: Routledge.
Wojtaszyn, Dariusz (2011), Sport w cieniu polityki. Instrumentalizacja sportu w NRD,
Wrocaw: Oficyna Wydawnicza Atut.
Xia, Yafeng (2006), Negotiating with the Enemy. U.S. China Talks during the Cold
War, 1949-1972, Bloomington: Indiana University Press.
Xu, Guoqi (2008), Olympic Dreams. China and Sports 1895-2008, Cambridge: Harvard University Press.
*
Micha Marcin Kobierecki the faculty of the International and Political
Studies of the University of d, Poland, the Chamber for the Theory of Politics
and Political Thought. His academic interests include: the policisation of sport,
diplomacy in sport, communication in politics. Contact: Michal.kobierecki@
gmail.com, Tel. 600 09 09 59.
Abstract
The article is devoted to the issue of diplomacy in sport. A theoretical analysis of this term has been carried out, taking into account its various possible
scopes of meaning. Then, a selection of manifestations of diplomacy in sport
121
MICHA KOBIERECKI
Keywords
Diplomacy in sport, politics of sport, sport in public diplomacy
122