SKRYPT

Prawo Prywatne
Midzynarodowe
Artur Pytel
23 stycznia 2012 roku

Niniejszy skrypt prosz traktowa wycznie jako materia do powtrki

przedmiotu.

Prawo prywatne midzynarodowe jest dziedzin prawa regulujc kolizje

prawa, ktre mog wystpi w zwizku z jednym stanem faktycznym, sytuacj
lub stosunkiem prawnym. Aby doszo do takiej kolizji, stan faktyczny musi by
zwizany z co najmniej dwoma pastwami, systemami prawnymi tych pastw.
Powstanie PPM
W obrocie prawnym mog uczestniczy osoby pochodzce z rnych pastw, a
kada z tych osb jest zwizana czy to przez pryzmat obywatelstwa, czy miejsca
zamieszkania, z innym pastwem. Dlatego te potrzebne byo wprowadzenie
regu postpowania w przypadkach, kiedy stosunek prawny wykracza poza
obszar jednego pastwa. Reguy te powinny wskazywa jakie prawo w takiej
sytuacji zastosowa, oraz jaki element decyduje o zastosowaniu tego prawa.
Reguy ktre miay je regulowa nazwane zostay prawem kolizyjnym, a normy
w nim zawarte normami kolizyjnymi.
PPM jest jedn z dziedzin prawa wewntrznego (krajowego).
Jest stanowione przez ustawodawc krajowego zwykle w formie ustawy.
Powstaje w drodze prawotwrstwa autonomicznego poszczeglnych
pastw.
W skad PPM wchodz rwnie normy tworzone w drodze prawotwrstwa
midzynarodowego.
Termin PPM nie jest precyzyjny
Pierwszy raz uy go w XIX w. amerykaski uczony J. Story

Funkcje PPM
1. Rozgraniczenie sfery dziaania praw rnych pastw w stosunkach z
tzw. elementem obcym. (Chodzi tu o stosunek ktry nie jest zamknity w
obrbie jednego pastwa, czyli wykracza on poza jeden obszar prawny, wie
si z innym prawem. Powizanie to musi by istotne)
2. Ustalenie zwizku danej sytuacji prawnej czy stanu faktycznego z
obszarem prawnym, bez wzgldu na to, czy wasnym czy obcym.
Czyli chodzi o wyznaczenie waciwoci prawa. (Wyznaczenie
waciwoci prawa jest wskazaniem, po ustalenie zwizku i jego
intensywnoci prawa waciwego do rozstrzygnicia danej sprawy. W wietle
tego prawa mona dopiero oceni, czy stan faktyczny bdzie przedmiotem
rozstrzygnicia. Wskazanie powoduje jednoczenie obowizek zastosowania
prawa. Jest to jakby upowanienie do stosowania obcego prawa na wasnym
terytorium. Obce przepisy stosowane s z mocy wasnego prawa wasnych
norm kolizyjnych zawartych w ustawie o PPM.)
3. Rozstrzyganie kolizji midzy systemami prawnymi
4. Uatwienie obrotu prawnego midzy pastwami (midzy osobami
fizycznymi i prawnymi z tych pastw pochodzcymi)
Definicja PPM
K. Przybyowski - Og norm rozgraniczajcych w stosunkach prywatnoprawnych
sfery dziaania praw rwnych pastw, a to przez okrelenie, ktre z nich naley
zastosowa.
F. Zoll - Normy ktre oznaczaj i okrelaj prawo waciwe dla stosunkw
prywatno-prawnych, wychodzcych w swych czynnikach i funkcjach poza granice
danego pastwa.
W. Ludwiczak - Zesp norm obowizujcych na obszarze pewnego pastwa,
ktrych przedmiotem jest wskazanie systemu prawnego, waciwego dla
rozstrzygnicia stosunku prawnego z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i

opiekuczego oraz prawa pracy, w ktrego stanie faktycznym jest element obcy
(element midzynarodowy, zagraniczny, stosunek midzynarodowy)
C.M. Schmitthof - Zesp norm stosowanych do osb prywatnych w ich
stosunkach midzynarodowych.
M. Wolf - Zesp norm ktrych funkcj jest okrelenie, ktry z rnych
obowizujcych w danej chwili systemw prawnych ma mie zastosowanie do
danego stanu faktycznego.
PPM z 1965 - Prawo waciwe dla midzynarodowych stosunkw osobistych i
majtkowych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuczego oraz p.
pracy.
PPM z 2011 - Reguluje waciwo prawa dla stosunkw z zakresu prawa
prywatnego z wicej ni jednym pastwem.
Pojcie PPM w ujciu wskim
Dla PPM przyjto metod regulacji poredniej czyli wskazania prawa waciwego
dla rozstrzygnicia kwestii w drodze zastosowania norm kolizyjnych.
Normy kolizyjne maj zadanie rozgraniczenia sfery dziaania systemw
prawnych, nie odnosz si do kwestii merytorycznych i nie stanowi
rozstrzygnicia merytorycznego.
Regulacja bezporednia - rozwizanie stosowane w prawie merytorycznym.
Realizuje si j w drodze zastosowania norm merytorycznych.
Normy kolizyjne charakterystyczne dla PPM czsto nazywane s normami o
normach. S odmian norm kompetencyjnych, wskazujcych kompetencje
waciwych organw. Wskazuj waciwo systemw prawnych. Stanowi cz
reimu prawnego danego pastwa. Powstaj w wyniku prawotwrstwa krajowego,
odnosz si do sytuacji z elementem zagranicznym.
Wskie ujmowanie PPM = nadanie mu charakteru prawa cakowicie
mieszczcego si w prawie wewntrznym. Jest to prawo ktrego rda stanowi
akty normatywne prawa wewntrznego, jak ustawy. Nie ma charakteru
uniwersalnego. Katalog jego rde jest ograniczony do krajowych aktw
normatywnych zawierajcych normy kolizyjne.
Podmioty:
a) Osoby fizyczne
b) Osoby prawne
Zakres - stosunki osobiste i majtkowe w zakresie:
1. P. cywilnego, rodzinnego i opiekuczego, p. pracy
2. Innych praw zawierajcych normy oparte na cywilistycznej metodzie
regulacji (p. handlowe, gospodarcze prywatne)
rda -akty normatywne pochodzenia krajowego
Sposb regulacji - regulacja porednia (normy kolizyjne)
Pojcie PPM w ujciu szerokim
Unifikacja ujednolicenie, przyjcie uniwersalnych regu przez pastwa
zawierajce umowy midzynarodowe.
Zwolennik (J. Jakubowski) taka koncepcja (szeroka) prawa odzwierciedla
potrzeby rozwijajcego si obrotu prawnego i gospodarczego. Definicja PPM jest
dziedzin prawa regulujc stosunki o charakterze midzynarodowym osb

fizycznych i prawnych w sposb zarwno poredni (normy kolizyjne) jak i

bezporedni (n. merytoryczne), przy pomocy norm powstaych tak w drodze
ustawodawstwa krajowego jak i midzynarodowego i midzynarodowej
uniformizacji zwyczajw. Jak wynika z definicji, PPM jest odpowiednikiem PMP w
zakresie midzynarodowych stosunkw osb fizycznych i prawnych. Obejmuje
ono rwnie poza normami kolizyjnymi, normy merytoryczne pochodzenia
krajowego lub ujednolicone.
Podmioty:
c) Osoby fizyczne
d) Osoby prawne
Zakres - stosunki osobiste i majtkowe w zakresie:
3. P. cywilnego, rodzinnego i opiekuczego, p. pracy
4. Innych praw zawierajcych normy oparte na cywilistycznej metodzie
regulacji (p. handlowe, gospodarcze prywatne)
rda:
1. Akty normatywne pochodzenia krajowego
2. Akty
normatywne
pochodzenia
midzynarodowego

umowy
midzynarodowe wielostronne i dwustronne oraz prawo zwyczajowe
Sposb regulacji:
1. Regulacja porednia (normy kolizyjne)
2. Regulacja bezporednia (normy merytoryczne)
Porwnanie PPM z innymi dziedzinami prawa
PPM a PMP
Podobiestwo nazwy.
W ujciu PPM s to stosunki wykraczajce poza terytorium jednego
pastwa eksterytorialne lub zawierajce element obcy.

Obie dziedziny reguluj stosunki o charakterze midzynarodowym. W PPM

s
to
stosunki
cywilnoprawne.
Rwno
stron
stosunku,
brak
podporzdkowania jednej strony drugiej.

Zasada rwnowanoci systemw prawnych wszystkich pastw wynika z

zasady suwerennoci pastwa.

Wsplne dla obu praw s cztery zasady:

1. Suwerennej rwnoci pastwa
2. Poszanowania praw czowieka i podstawowych wolnoci
3. Rwnouprawnienia narodw
4. Wsppracy midzy pastwami

PMP zesp norm regulujcych stosunki wzajemne midzy pastwami oraz

organizacjami
midzynarodowymi
i
innymi
uczestnikami
stosunkw
midzynarodowych
majcych
zdolno
do
dziaania
w
stosunkach
midzynarodowych
PPM - reguluje stosunki midzy osobami fizycznymi i prawnymi. Reguluje kolizje
midzy prawami pastw. Kolizje te s rozstrzygane przez sdy, ale nigdy
midzynarodowe.
PPM a midzynarodowe
cywilnego

prawo

postpowania

cywilnego

prawa

MPPC
stanowi
odpowiednik
postpowania
cywilnego
w
paszczynie
midzynarodowej. Reguluje stosunki powstajce w wyniku wszczcia
postpowania cywilnego w zwizku ze spraw z elementem zagranicznym. PPM
oraz MPPC skada si z norm jurysdykcyjnych ktre s normami kolizyjnymi. Polski
sd bdzie korzysta z norm PPM tylko jeeli okae si e jest waciwy do
rozpoznania sprawy.
MPPC zajmuje si rwnie zagadnieniami zwizanymi zarwno z przebiegiem i
zakoczeniem postpowania w sprawach z elementem zagranicznym, jak i
skutecznoci rozstrzygni, wydanych w jednym pastwie na terytorium
pastwa drugiego (uznaniem i wykonaniem orzecze zagranicznych).
Normy zawarte w PPM maj do spenienia 3 funkcje:
1. Maj rozstrzygn co do krajowej jurysdykcji w sprawie z elementem
obcym.
2. Maj wskaza prawo waciwe do rozstrzygnicia sprawy
3. Maj okreli zakres moliwoci uznawania i wykonywania orzecze obcych
sdw.
PPM jest to p. cywilne w paszczynie midzynarodowej. Prawo cywilne suy
rozstrzygniciu sprawy w sposb bezporedni, w przeciwiestwie do
rozstrzygnicia poredniego, jakie zapada w wyniku zastosowania normy
kolizyjnej.
PPM a prawo niejednolite
PPM dla rozstrzygania konfliktw w przestrzeni.
Przepisy wskazujce zakres zastosowania praw obowizujcych w jednym
pastwie, praw ustanowionych w ramach jednego organizmu pastwowego, lecz
odmiennych w stosunku do rnych jednostek terytorialnych pastwa, rnych
grup osb lub praw ustanowionych w rnym czasie. Kolizje tego rodzaju praw,
przepisw, zwane rwnie konfliktami, mog mie charakter:
1. Interterytorialny
2. Interpersonalny
3. Intertemporalny
Te trzy dziedziny prawa rozstrzygaj kolizje przepisw jednego pastwa.
Konflikty interterytorialne
Powstaj w pastwach charakteryzujcych si niejednolitym
poszczeglnych jego czciach jednostkach terytorialnych,
kantonach, stanach.

prawem w
dzielnicach,

Kolizje powstaj dlatego, e na systemy te skadaj si rne przepisy wchodzce

w skad tych samych dziedzin prawa.
Konflikty interpersonalne
Powstaj, gdy na obszarze jednego pastwa obowizuj rne prawa odnonie do
rnych grup osb. Prawa te reguluj sprawy maeskie, spadkowe i zwizane z
nabywaniem nieruchomoci. Maj zwizek z religi. S wprowadzane przez
wsplnoty religijne lub obowizuj w pastwach o charakterze wyznaniowym.
Prawa te obowizuj osoby bez wzgldu na to gdzie przebywa.
Konflikty intertemporalne
Powstaj, gdy w pastwie nastpuje zmiana prawa. Mamy wwczas do czynienia
z prawem starym i z prawem nowym. Prawo midzyczasowe powinno zawiera
przepisy rozgraniczajce zasig czasowy obowizywania takich praw. Powinno

zawiera reguy ktre wskazuj jakim modyfikacj ulega zakres zastosowania

dawnych norm prawnych w zwizku z ustanowieniem nowych norm. Zwane s
one przepisami przejciowymi. Reguluj one od kiedy nowa ustawa bdzie
obowizywaa. Mona tam te znale przepis wskazujcy jaka jest relacja midzy
ustaw a innymi przepisami szczeglnymi.
Art. 9 gdy prawo pastwa o niejednolitym systemie prawnym samo okrela,
ktry z systemw tam obowizujcych jest waciwy (wwczas naley go
zastosowa), oraz gdy tego nie okrela (stosuje si ten z systemw, ktry
zwizany jest najcilej ze stosunkiem prawnym).
III. Zakres i rda PPM
Zakres
Z art. 1 wynika e reguluje ona waciwo prawa dla stosunkw z zakresu PPM
zwizanych z wicej ni jednym pastwem. Przyj naley, e wyrnikiem ktry
decyduje o zastosowaniu PPM jest cywilnoprawna metoda uregulowania
stosunkw prawnych. Jeli o zakresie decyduje cywilistyczna metoda regulacji, to
przedmiotem zainteresowania tego prawa mog by stosunki z zakresu prawa
cywilnego, rodzinnego i opiekuczego, prawa pracy, ale take z zakresu prawa
gospodarczego, handlowego, czekowego, wekslowego, przewozowego. Wszystkie
dziedziny prawa publicznego, gdzie mamy do czynienia z podporzdkowaniem
strony wadzy pastwowej i z wadczym ksztatowaniem sytuacji prawnej
czowieka.
W zakresie tego prawa znajduj si:
1. Normy kolizyjne powstae w drodze prawotwrstwa krajowego
2. Normy kolizyjne powstae w drodze legislacji midzynarodowej
3. Niektre
normy
merytoryczne
powstae
w
drodze
legislacji
midzynarodowej
4. Niektre normy merytoryczne powstae w drodze prawotwrstwa
krajowego
5. Midzynarodowe zwyczaje odnoszce si do stosunkw o charakterze
midzynarodowym osb fizycznych i prawnych.
rda prawa pochodzenia krajowego
Normy PPM mog powsta w drodze autonomicznego i jednostronnego dziaania
ustawodawcy. Prawo to stanowi jedn z dziedzin prawa krajowego. Podstawowym
rdem PPM w pastwie jest ustawa lub kodeks zawierajcy normy kolizyjne.
Jego zadaniem jest okrelenie zasigu midzynarodowego wasnych norm i
odgraniczenie strefy ich obowizywania od obowizywania norm obcych w
przestrzeni.
Normy kolizyjne znajduj si w wikszej liczbie aktw prawnych, zwykle ustaw,
jednak mog to by akty rzdu dekretw lub rozporzdze. W aktach tych
znajduje si upowanienie do zastosowania obcego prawa na wasnym
terytorium, z upowanienia tego wynika obowizek spoczywajcy na sdziach do
stosowania tego prawa, jeli zostanie ono wskazane przez przepis wasnej ustawy.
Skada si na nie mog rwnie normy merytoryczne. Przyjo si, e wrd
norm merytorycznych znajduj si takie, ktre reguluj status prawny
cudzoziemcw w danym pastwie, skadajce si na tzw. prawo obcych.
W Polsce forma norm kolizyjnych wystpuje w ustawie PPM oraz w innych aktach
midzynarodowych. Zawiera 81 art. ; 19 rozdziaw, skada si z przepisw
oglnych, kocowych i norm kolizyjnych.
Inne akty zawierajce normy kolizyjne:

1. Ustawa prawo wekslowe.

2. Ustawa prawo czekowe
3. Dekret o uznaniu wanoci niektrych maestw i rozwodw obywateli
polskich
4. Ustawa prawo o akrach stanu cywilnego
5. Kodeks morski zawiera normy kolizyjne w tytule X
6. Ustawa prawo lotnicze zawiera rozdzia 3
7. Ustawa o niektrych zabezpieczeniach finansowych
8. Ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej
W KPC znajduj si przepisy z zakresu midzynarodowego prawa postpowania
cywilnego stanowice cz 4 KPC.
Przepisy dotyczce statusu prawnego cudzoziemcw zwykle stanowi skadnik
konstytucji. Konstytucja zawiera przepis art. 37 odnoszcy si do wolnoci, praw i
obowizkw czowieka i obywatela. Ustawy okrelajce szczegln sytuacj
prawn cudzoziemcw przewiduj zazwyczaj ograniczenia ich uprawnie w sferze
praw politycznych, majtkowych oraz ich moliwoci podejmowania zatrudnienia i
penienia okrelonych funkcji pastwowych. Maj oni obowizek uzyskania
zezwolenia na nabycie nieruchomoci.
Cudzoziemiec jest to:
1. Osoba fizyczna bez obywatelstwa polskiego
2. Osoba prawna z siedzib za granic
3. Spka osb z 1 i 2, bez osobowoci prawnej, z siedzib za granic,
utworzona zgodnie z ustawodawstwem pastw obcych.
4. Osoba prawna i spka handlowa bez os. prawnej, z siedzib w Polsce,
kontrolowane bezporednio lub porednio przez osoby lub spki
wymienione w 1, 2, 3.
Do nabycia nieruchomoci potrzebne jest zezwolenie (decyzja) ministra
waciwego ds. wewntrznych, jeeli sprzeciwu nie wniesie MON, a w
przypadku nieruchomoci rolnych minister waciwy ds. rozwoju wsi.
Uzyskania zezwolenia nie wymaga:
nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego
nabycie
nieruchomoci
przez
cudzoziemca
zamieszkujcego
w
Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na
osiedlenie si lub zezwolenia na pobyt rezydenta dugoterminowego
Wsplnot Europejskich
nabycie przez cudzoziemca, bdcego maonkiem obywatela polskiego i
zamieszkujcego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 2 lata od
udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie si lub zezwolenia na pobyt
rezydenta dugoterminowego Wsplnot Europejskich, nieruchomoci, ktre
w wyniku nabycia stanowi bd wsplno ustawow maonkw
nabycie przez cudzoziemca nieruchomoci, jeeli w dniu nabycia jest
uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy nieruchomoci, a
zbywca nieruchomoci jest jej wacicielem lub wieczystym uytkownikiem
co najmniej 5 lat;
nabycie przez kontrolowan osob prawn, na jej cele statutowe,
nieruchomoci niezabudowanych, ktrych czna powierzchnia w caym
kraju nie przekracza 0,4 ha na obszarze miast;
nabycie nieruchomoci przez cudzoziemca, bdcego bankiem i
jednoczenie wierzycielem hipotecznym, w trybie przejcia nieruchomoci
na wasno w wyniku bezskutecznej licytacji w postpowaniu
egzekucyjnym;

nabycie lub objcie przez bank akcji lub udziaw w spce w zwizku z
dochodzeniem przez ten bank roszcze wynikajcych z dokonanych
czynnoci bankowych.

Nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemcw, bdcych

obywatelami lub przedsibiorcami pastw czonkowskich europejskiego obszaru
gospodarczego, z wyjtkiem:
1) nieruchomoci rolnych i lenych przez okres 12 lat od dnia przystpienia
Polski do UE
2) drugiego domu przez okres 5 lat od dnia przystpienia Polski do UE
Zezwolenie jest wydawane na wniosek cudzoziemca jeeli:
1) nabycie
nieruchomoci
nie
spowoduje
zagroenia
obronnoci,
bezpieczestwa lub porzdku publicznego, a take nie sprzeciwiaj si
temu wzgldy polityki spoecznej i zdrowia spoeczestwa.
2) wykae on e zachodz okolicznoci potwierdzajce jego wizi z Polsk
Okolicznoci potwierdzajce wizi:
1)
2)
3)
4)
5)

Posiada polsk narodowo/ polskie pochodzenie

Zawarcie zw. maeskiego z polskim obywatelem
Ma zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony
Czonkostwo w organie zarzdzajcym przedsibiorcw
Wykonywanie na terytorium RP dziaalnoci gospodarczej lub rolniczej

Normy regulujce status cudzoziemcw s to normy merytoryczne. Obowizuj

na obszarze danego pastwa, a wic maj zakres terytorialny.
rda
prawa
pochodzenia
midzynarodowego

midzynarodowe i midzynarodowa uniformizacja zwyczaju

umowy

S to umowy midzynarodowe oraz prawo zwyczajowe poszerzone o praktyk.

Postanowienia umw midzynarodowych wi pastwa, ktre wyraziy zgod na
zwizania si umow. Wol zwizania si umow odzwierciedla:
a)
b)
c)
d)

Zoenie podpisu pod jej tekstem

Ratyfikacja
Zatwierdzenie umowy
Przystpienie do umowy

Jeli jest ona zawierana przez 2 pastwa i ich zamiarem oraz celem umowy jest
uregulowanie pewnej materii tylko w stosunkach midzy tymi dwoma pastwami
wtedy umowa jest dwustronna (bilateralna)
Gdy stron jest wicej umowa jest wielostronna (multilateralna). Mog one
mie charakter uniwersalny i wiza jak najwiksz liczb pastw. Mog mie
zasig regionalny.
Przyjmowanie ujednoliconych regu w wyniku zawarcia umowy midzynarodowej
okrelane jest jako legislacja lub kodyfikacja midzynarodowa.
Przedmiotem legislacji s:
1. Normy merytoryczne
2. Normy kolizyjne
Prawo jednolite jest implementowane do krajowych porzdkw prawnych. Dla
zapewnienia skutecznoci umw midzynarodowych w prawie wewntrznym.
Mona jej dokona na dwa sposoby.

a) Metoda recepcyjna polega na recepcji norm midzynarodowych

poprzez wydanie aktu prawa wewntrznego powtarzajcego tre umowy
midzynarodowej.
b) Metoda pozarecepcyjna polega na bezporednim stosowaniu norm
prawa midzynarodowego w porzdku wewntrznym.
Kada kodyfikacja czy ma ona charakter wewntrzny, czy midzynarodowy,
sprowadza si do ustanowienia aktu prawnego w porzdku wewntrznym.
Prawo zwyczajowe ma charakter powszechny. Oznacza to, e wie
wszystkie pastwa, bez wzgldu na to czy uczestniczyy w procesie tworzenia
nomy zwyczajowej. O powstaniu takiej normy decyduje powszechna, jednolita,
dugotrwaa, nieprzerwana praktyka, oraz opinio iris sive necesitatis, czyli
przewiadczenie prawne, e praktyka ta jest zgodna z prawem lub tworzy prawo.
Jest to praktyka zanana za prawo. Sama praktyka pozbawiona elementu
subiektywnego nie wie pastw.
Umowy multilateralne
Zarwno F.C. von Savigny jak i P. Mancini byli ordownikami koncepcji istnienia
prawa narodw, a wic umocnienia istnienia PPM niejako w prawie
midzynarodowym publicznym. Savigny sta si pierwszym piewc unifikacji,
obarczonym odpowiedzialnoci za stworzenie iluzji umidzynarodowienia prawa
kolizyjnego, ktra zaowocowaa stworzeniem przez jego nastpc teorii
przewidujcej istnienie prawa kolizyjnego jako czci PMP. Potrzeb unifikacji
uzasadniono w XIX w. choby koniecznoci eliminacji braku jednolitoci w
rozstrzygniciach sdowych zapadych w rnych pastwach w odniesieniu do
jednej sprawy, jako gorszcy przykad.
W 1875 r. rzd holenderski zaproponowa przyjcie konwencji o uznawaniu
orzecze sdw obcych zapadych w oparciu istnienie personalnej jurysdykcji.
Postulat unifikacji zosta speniony w 1893 r. z inicjatywy holenderskiego prawnika
i profesora T.M.C. Assera oraz holenderskiego rzdu zostaa zwoana
midzynarodowa konferencja pastw europejskich w Hadze. Jego
przedmiotem bya unifikacja regu dotyczcych kolizji praw:

Maestwo
Ojcostwo lubne i nie
Adopcja
Wadza rodzicielska
Opieka nad szalecami i marnotrawcami
Dziedziczenie testamentowe i beztestamentowe

W latach 1893-1928 odbyo si 6 nastpnych konferencji haskich. W 1955 r.

uchwalony zosta Statut Haskiej Konferencji Prawa Midzynarodowego
Prywatnego.
Przed 1945 r. w ramach konferencji przyjtych zostao 6 konwencji, w latach
powojennych 39 konwencji. W konferencji uczestnicz pastwa strony statutu.
Jest ich 72. 71 pastw w tym Polska ktra podpisaa statut 29 maja 1984 roku,
oraz UE.
Konferencja opracowuje projekty konwencji zawierajcych normy kolizyjne, ale
rwnie merytoryczne. Zajmuje si p. materialnym oraz procesowym. Projekty s
opracowywane w ramach Staego Biura Konferencji, przedstawiane
pastwom-czonkom konferencji i przyjmowane po midzypastwowych
negocjacjach na midzyrzdowych konferencjach dyplomatycznych, ktre

odbywaj si w Hadze co 4 lata. Oficjalnym jzykiem konferencji s angielski i

francuski i w tych jzykach opracowywane s teksty konferencji.
Rwnie pod koniec XIX w. rozpocz si proces unifikacji przepisw z zakresu
ochrony praw na dobrach niematerialnych czyli ochrony wasnoci intelektualnej.
Unifikacji poddano rwnie prawo przewozowe w szerokim pojciu (p. lotnicze,
morskie, kolejowe).
Czciowa unifikacja dotyczy rwnie prawa wekslowego i czekowego.
Instytut Ujednolicenia Prawa Prywatnego (UNIDROIT)
Zajmuje si tematyk zwizan z kolizj praw. Utworzony w 1926 r. jako organ
Ligi Narodw. W chwili obecnej jest odrbn organizacj midzyrzdow z
siedzib w Rzymie, skupiajc 63 pastwa z caego wiata.
Przedmiot zainteresowania unifikacja prawa handlowego.
Projekty konwencji przygotowywane s przez Sekretariat oraz zaproszonych do
wsppracy ekspertw z pastw czonkowskich. Przedstawienie finalnej wersji
konwencji oraz otwarcie jej dla podpisw odbywa si z reguy na konferencjach
dyplomatycznych pod auspicjami UNIDROIT organizowanych w pastwach
czonkowskich organizacji.
W 1966 r. powoana zostaa
Handlowego ONZ UNICITRAL

Komisja

Midzynarodowego

Prawa

Celem jest dalsza harmonizacja i unifikacja prawa handlowego i stworzenie

penego systemu prawa handlowego, na wzr redniowiecznego legis
mercatoriae. W skad komisji wchodzi 60 pastw wybranych przez Zgromadzenie
Oglne ONZ na 6 lat, przy wymianie poowy skadu co 3 lata. Czonkowie powinni
reprezentowa rne regiony geograficzne oraz gwne systemy ekonomiczne i
prawne.
Bardzo due zasugi w ujednoliceniu prawa prywatnego ma ONZ, pod jego
auspicjami powstao szereg konwencji z dziedziny midzynarodowego prawa
rodzinnego.
W ramach UE rwnie powstaje jednolite prawo europejskie, oparte na
odmiennych rdach oraz bezporednioci ich stosowania w pastwach
czonkowskich. Wrd umw zawartych przez Polsk, a majcych regionalny
europejski charakter znajduj si:
1.
2.
3.
4.
5.

Konwencja europejska o midzynarodowym arbitrau handlowym

Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci
Konwencja europejska o informacji o prawie obcym
Europejska konwencja o statusie prawnym dziecka pozamaeskiego
Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzecze dotyczcych
pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy
6. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzecze sdowych w sprawach
cywilnych i handlowych
7. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci

II. Umowy bilateralne

Po II wojnie wiatowej Polska zawara szereg umw dwustronnych, ktre ze
wzgldu na powtarzajc si nazw, mona nazwa umowami o pomocy prawnej.

S w nich normy kolizyjne, proceduralne, jurysdykcyjne oraz organizacyjne.

Reguluj sprawy:
a)
b)
c)
d)
e)
f)

Cywilne
Rodzinne
Opiekucze
Pracownicze
Karne
Handlowe

Do umw wprowadzone zostay postanowienia dotyczce kwestii z zakresu

midzynarodowego prawa postpowania cywilnego, midzy innymi odnonie do
jurysdykcji, ale rwnie dokumentw. Niektre reguluj kwestie nieujte w
ustawie, np. ubezwasnowolnienie. Na uwzgldnienie zasuguje umowa innej
treci, jednake w zasadniczy sposb wpywajca na form zawarcia maestwa
Konkordat zawarty ze Stolic Apostolsk.
Ponadto Polska jest stron dwch umw dwustronnych dot. Ochrony w dziedzinie
praw autorskich, zawartych z USA w 1927 r. i z ZSRR w 1974 r. oraz szeregu
konwencji dwustronnych z zakresu prawa przewozowego.
III. Zbiegi norm konwencyjnych
Fundamentalne znaczenie dla stosowania postanowie konwencyjnych ma
zasada pacta sunt servanda (witoci umw). Kady bdcy w mocy traktat
wie jego strony i powinien by przez nie wykonywany w dobrej wierze.
Postanowienia traktatowe maj pierwszestwo przed niezgodnymi z nimi
normami zwyczajowymi, z wyjtkiem norm ius Mogens.
Pastwa nie mog podnosi sprzecznoci umowy z wasnym prawem
wewntrznym, jako powodu niewykonania postanowie umownych. Kady
porzdek prawny zawiera wskazanie rde prawa w pastwie. Taki katalog oraz
hierarchia rde zwykle przedstawiona jest w konstytucji. W polskiej konstytucji
w art. 87 ust 1.
W art. 9 znajduje si zobowizanie przestrzegania przez nasze pastwo
wicego je prawa midzynarodowe. W ustawie o umowach midzynarodowych
ustanowiono odpowiedzialno ministra kierujcego dziaem administracji
rzdowej waciwego do spraw, ktrych dotyczy umowa midzynarodowa, na
wykonywanie obowizkw i korzystanie z praw wynikajcych z umowy oraz
procedur postpowania w kwestiach spornych lub niewykonywania bd
nieprawidowego wykonywania umowy.
Prawo wewntrzne powinno okreli relacje, jakie zachodz midzy normami
wasnego porzdku prawnego a normami pochodzenia midzynarodowego.
Niekiedy jednak moe doj do kolizji, jednak nie norm zawartych w rnych
systemach prawnych (prawa wewntrznego), ale norm ujednoliconych
konwencyjnych.
Pierwszestwo maj postanowienia konwencji pniejszej. W doktrynie PPM
przyjmuje si, e postanowienia konwencji dwustronnych stanowi lex specjalis
wobec postanowie konwencji wielostronnych. Twierdzenie to nie ma jednak
mocy bezwzgldne zasady. Przyjmuje si, e wyjtki od tej reguy mog by
podyktowane porwnaniem treci obu konwencji.
IV. Akty prawa Unii Europejskiej
Na mocy traktatu z Amsterdamu z 1997 r. wsppraca sdowa w sprawach
cywilnych zostaa wczona do Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk
jako element kreacji obszaru wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci. Od

czasu wejcia w ycie traktatu do kompetencji Wsplnoty naley zatem

przyjmowanie rodkw w dziedzinie wsppracy sdowej w sprawach cywilnych
majcych skutki trans graniczne w zakresie koniecznym do waciwego
funkcjonowania rynku wewntrznego.
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere w padzierniku 1999 r. zatwierdzona
zostaa zasada wzajemnego uznawania orzecze oraz innych decyzji organw
sdowych jako podstawa wsppracy sdowej w sprawach cywilnych. Rok pniej
Rada przyja program w zakresie rodkw wdraania zasady wzajemnego
uznawania orzecze w sprawach cywilnych i handlowych.
Nastpnie w listopadzie 2004 r. przyjto program haski. W jego wietle wdraanie
rodkw majcych na celu wzajemne uznawanie orzecze w sprawach cywilnych
naley traktowa priorytetowo. Przewidywa on kontynuacj prac nad projektami
regulacji w zakresie:
a) Konfliktu praw dot. Zobowiza pozaumownych Rzym II
b) Zobowiza umownych Rzym I
Do rde prawa Unii Europejskiej mona zaliczy rozporzdzenia:
1. Dot. Prawa waciwego dla zobowiza pozaumownych Rzym II
2. W sprawie prawa waciwego dla zobowiza umownych Rzym I
3. W sprawie jurysdykcji, prawa waciwego, uznawania i wykonywania
orzecze oraz wsppracy w zakresie zobowiza alimentacyjnych
4. Ustanawiajce procedur negocjowania i zawierania umw pomidzy
pastwami czonkowskimi a pastwami trzecimi dotyczcych jurysdykcji,
uznawania i wykonywania orzecze i decyzji w sprawach maeskich, w
sprawach dot. Odpowiedzialnoci rodzicielskiej oraz w sprawach
zwizanych ze zobowizaniami alimentacyjnymi, a take prawa waciwego
w sprawach dotyczcych zobowiza alimentacyjnych.
5. Ustanawiajce procedur negocjowania i zawierania umw pomidzy
pastwami czonkowskimi a pastwami trzecimi w sprawie szczegowych
zagadnie dot. prawa waciwego dla zobowiza umownych i
pozaumownych.
Dyrektywy i decyzje i inne (str. 80 86)
Rozdzia IV - Normy kolizyjne w prawie prywatnym midzynarodowym
Regulacja bezporednia i porednia
Celem PPM jest repartycja waciwoci systemw prawnych rnych pastw.
Normy merytoryczne okrelaj sytuacj prawn podmiotw, ich praw i obowizki
w rozmaitych sprawach i stosunkach, a take skutki naruszenia praw i
obowizkw.
Regulacja porednia - jest realizowana przy pomocy norm kolizyjnych, okrela
system prawny, do ktrego naley sign dla rozwizania stosunku prawnego
przy pomocy norm merytorycznych. Normy kolizyjne adresowane s do organw
pastwowych (sdy, urzdy stanu cywilnego), ale rwnie do podmiotw PPM
(osb fizycznych i prawnych).
Jeli sprawa trafi przed sd, sdzia, ktry prowadzi spraw po zastosowaniu norm
kolizyjnych jest zobowizany do zastosowania norm merytorycznych zawartych w
systemie prawnym wskazanym przez normy kolizyjne. Regu jest, e sdzia
stosuje wycznie normy kolizyjne zawarte we wasnym systemie prawnym, a
wic obowizujce w siedzibie sdu. Obce normy kolizyjne mog by stosowane
tylko z upowanienia wasnego prawa. Takiego upowanienia udzielaj np. normy
dot. odesania.

Normy kolizyjne jako normy prawne

Norma prawna jako rodzaj normy postpowania, jest wypowiedzi
formuowan w okrelonym jzyku zawierajc okrelenie adresata normy,
okolicznoci, w ktrym znajduje zastosowanie oraz czynu nakazywanego lub
zakazywanego adresatowi w danych okolicznociach.
Normy merytoryczne s klasycznym przykadem tego typu wypowiedzi,
odzwierciedlonej w trjczonowym ich modelu (hipoteza dyspozycja sankcja).
Ich funkcj jest bezporednia regulacja zachowania adresatw. Normy kolizyjne
wskazuj waciwo okrelonego prawa.
Norma PPM norma prawna poszczeglnych pastw, przewidujca, kiedy do
pewnej sytuacji yciowej naley stosowa prawo cywilne wasne, a kiedy
zagraniczne oraz okrelajc dla drugiej z tych moliwoci tryb znalezienia tego
spord praw zagranicznych, ktre bdzie miarodajne. Zawarte jest w niej
okrelenie adresata, okolicznoci zastosowania normy oraz czynu nakazywanego
lub zakazywanego.
Przepis kolizyjny jest samodzieln caoci redakcyjn fragmentu aktu
normatywnego (art. Paragraf, ustp, punkt), w ktrej zakodowana jest norma
kolizyjna. Jest ona utworzona na podstawie przepisw kolizyjnych.
Norma kolizyjna wskazuje system prawny majcy znale zastosowanie do
danej sprawy. Jest odmian normy kompetencyjnej wskazujc, ktry z organw
jest waciwy do rozstrzygnicia danej sprawy, ktra dla odmiany wskazuje nie
organ, a waciwy system prawny.
Struktura normy kolizyjnej
Normy kolizyjne mieszcz si w tzw. trjczonowym modelu normy prawnej. Na
model ten skadaj si trzy czony norma powinna zawiera: hipotez,
dyspozycj i sankcj.
Np. art. 189 1 Kto pozbawia czowieka wolnoci, podlega karze pozbawienia
wolnoci od trzech miesicy do lat piciu.
W normach zawartych w przepisach prawa cywilnego nie wystpuje wyrana
sankcja, jest ona raczej dorozumiana.
Przykad normy merytorycznej:
Art. 415 Kto z winy swojej wyrzdzi drugiemu szkod (hipoteza), obowizany
jest do jej naprawienia (dyspozycja)
Hipoteza zawiera opis pewnej stypizowanej sytuacji bd grupy takich sytuacji,
do ktrych norma si odnosi. Zwana rwnie zakresem normy. Zakres wyznacza
kategori sytuacji, ktre bd regulowane przez dan norm. Opis zawarty w
zakresie jest sporzdzony w sposb skrtowy. Zwykle okrelany jest w pierwszych
sowach przepisu kolizyjnego.
Zakres bywa okrelany przy uyciu wyrae:
1. Zdolno osoby prawnej
2. Mono zawarcia maestwa
3. Stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami.
Dyspozycja normy kolizyjnej zawiera nakaz zastosowania systemu prawa
jakiego obszaru pastwowego. Nakaz ten jest cech charakterystyczn normy
kolizyjnej. Nakaz nie ujmuje skutkw prawnych hipotezy w form bezporednich
praw i obowizkw podmiotw prawnych, natomiast ujmuje te skutki w postaci

powinnoci zastosowania do hipotezy prawa jakiego obszaru pastwowego. Dla

wyraenia nakazu stosowane s okrelenia:
1. Stosuje si
2. Podlega
3. Waciwe jest
Dyspozycja mieci rwnie rne kryterium wskazujce w sposb abstrakcyjny,
ktre prawo jest waciwe. Kryterium to nosi nazw cznika.
cznik uywamy tego terminu na oznaczenie elementu, ze wzgldu na ktry
stosuje si normy okrelonego systemu prawnego. czy on sytuacj o ktr
chodzi (opisan w zakresie), z okrelonym systemem prawnym.
Zawiera on tzw. okrelnik nominalny skadajcy si z podstawy i dopeniacza.
Podstawa obywatelstwo, miejsce zamieszkania, miejsce pooenia.
Dopeniacz uzupenienie obrazujce, o czyje obywatelstwo, miejsce
zamieszkania lub miejsce pooenia chodzi dziecka, spadkodawcy, matki,
rzeczy.
Zawiera on rwnie subokrelnik temoralny precyzuje on pod wzgldem
czasowym cay okrelnik nominalny. Okrela on z jakiej chwili powizanie
pomidzy dan sytuacj, a odpowiednim obszarem prawnym rozstrzyga o
waciwoci prawa. Tam gdzie nie zosta wyraony naley do wyinterpretowa w
drodze wykadni przepisu. Okrelenia dla niego waciwe:
1.
2.
3.
4.

Z chwili urodzenia
Z chwili uznania
Z chwili mierci
Kadoczesne

Rodzaje norm kolizyjnych

Kryterium: sposb postpowania przy ustalaniu prawa waciwego dla danej
sprawy.
1. Normy kolizyjne pierwszego planu/ stopnia
2. Normy kolizyjne drugiego (dalszego) planu/ stopnia
1. Szczegowe normy kolizyjne. Zawieraj hipotez i dyspozycj. W art. 1166 PPM.
2. Zwane pomocniczymi lub nadrzdnymi. W art. 1-10 i 67-68. Stosowane w
celu rozgraniczenia sfery dziaania norm kolizyjnych pierwszego stopnia
rnych pastw. Ich zastosowanie moe mieni wynik uzyskanych po
zastosowaniu normy kolizyjnej 1-go planu, oznacza to e w miejsce
wskazanego jako waciwy do rozstrzygnicia danej sprawy reimu
prawnego moe wej inny system prawny. Np. art. 5 i 7.
Kryterium: krgu systemw prawnych, ktrych dot. norma kolizyjna.
1. Normy zupenie
2. Normy niezupenie
a) Jednostronne
b) Dwustronne
1. Wskazuj ktre prawo bdzie waciwe dla okrelonej sytuacji, bez wzgldu
na to czy bdzie to prawo wasne czy obce. Dotycz wszystkich systemw
prawnych. Wskazanie systemu prawnego waciwego do rozstrzygnicia
sprawy zaley od powizania midzy stanem faktycznym a danym
pastwem.
2. W dyspozycji nie odnosz si do penego krgu pastw.

a) Ograniczaj si do okrelenia w dyspozycji przypadkw stosowania prawa

wasnego. Art. 29
b) Okrelaj przypadki stosowania prawa wasnego i czciowo obcego. Art.
30
Normy bezwzgldnie obowizujce
S stosowane z pominiciem prawa wskazanego przez norm kolizyjn,
bezporednio. Przesanka ich stosowania:

Upowanienie ustawodawcy (w ustawie lub innym akcie)

Fakt, e reguluj one stosunek prawny bez wzgldu na to, jakiemu prawu
on podlega.

Znajduj one zastosowanie do stanw faktycznych objtych ich zakresem bez

wzgldu jakie prawo jest waciwe, a ponadto i przez to e ich przestrzeganie
uwaane jest przez pastwo za tak istotny element ochrony jego interesw
publicznych, takich jak:
1. Organizacja polityczna
2. Spoeczna
3. Gospodarcza
Upowanienie stosowania takich norm zostao wprowadzone do ustawy PPM i
wynika z art. 8.
Art. 8. [Wyjtki]
1. Wskazanie prawa obcego nie wycza zastosowania tych przepisw prawa
polskiego, z ktrych treci lub celw w sposb niewtpliwy wynika, e reguluj
one podlegajcy ocenie stosunek prawny bez wzgldu na to, jakiemu prawu on
podlega.
2. Przy stosowaniu prawa waciwego mona uwzgldni przepisy bezwzgldnie
wice innego pastwa, z ktrymi oceniany stosunek prawny jest cile
zwizany, jeeli przepisy te, wedug prawa tego pastwa, stosuje si bez wzgldu
na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o
uwzgldnieniu tych przepisw naley mie na uwadze ich natur i cel oraz skutki,
ktre wynikn z ich uwzgldnienia oraz te, ktre wyniknyby w razie ich
pominicia.
Rozdzia V czniki
Klasyfikacja cznikw
czniki personalne wskazuj na pewne powizania osoby fizycznej lub
prawnej z danym obszarem prawnym s waciwe dla spraw osobowych,
rodzinnych i spadkowych. Z nazwy cznika wynika, e waciwe dla
rozstrzygnicia stosunku bdzie prawo personalne
Prawo personalne (statut personalny) osoby fizycznej wskazywane bdzie za
porednictwem cznikw, takich jak:
1. Obywatelstwo
2. Domicyl
3. Pobyt zwyky i pobyt prosty
O statucie personalnym osoby prawnej rozstrzygn inne czniki:
1. Siedziba lub miejsce utworzenia osoby

PPM przewiduje take inne czniki, ktre nie cz si z kwestiami osobowymi, i

nie s cznikami personalnymi nazywane cznikami lokalnymi lub
przedmiotowymi. S to cznik:
1.

2.

Miejsca pooenia rzeczy (situs rei)

do praw rzeczowych na rzeczach ruchomych i nieruchomych
do zobowiza dot. nieruchomoci
przy dziedziczeniu nieruchomoci
Miejsca, w ktrym nastpio zdarzenie rodzce obowizek
(wskazuje waciwo legis loci artus, do umw legis loci
contractus)
dla czynnoci prawnych
dla formy czynnoci
3. Organu decydujcego (wskazuje waciwo legis fori)
dla wskazania prawa obowizujcego w siedzibie sdu orzekajcego w
sprawie
4. Prawa waciwego dla jakiego aspektu stosunku prawnego
(wskazuje waciwo legis causae)
forma czynnoci prawnej bdzie podlegaa prawu waciwemu dla tej
czynnoci
Kolejna grupa to czniki wybory prawa (czniki woluntatywne) wskazuj
one waciwo reimu prawnego wybranego przez osoby dokonujce czynnoci
prawnej (legis voluntatis). Stosowanie go jest konsekwencj pozostawienia
stronom prawa wyboru prawa do czynnoci przez nie dokonywanych.
Wystpuje on w przepisach z dziedziny:
1. zobowiza umownych
2. z jednostronnych czynnoci prawnych
3. zobowiza ze zdarze niebdcych czynnociami prawnymi (czyny
niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw
bez zlecenia, culpa In contrahendo)
4. penomocnictwa
5. umowy o arbitra
6. majtkowych stosunkw maeskich
7. spadkw
czniki
Lokalne
lub
Woluntatywne
Przedmiotowe

Personalne
Dotyczce
fizycznych

osb Dotyczce
prawnych

osb

czniki personalne stosowane do osb fizycznych

Obywatelstwo
Przyjo si, e gdy obywatelstwo stanowi powizanie midzy osob a obszarem
prawnym, czyli podstaw cznika uywa si okrelenia, e waciwe jest prawo
ojczyste (lex patriae), czyli prawo wskazane cznikiem obywatelstwa. Jest on
stosowany w stosunkach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuczego, spadkowego
oraz w kwestiach dotyczcych zdolnoci osb fizycznych.
Obywatelstwo jest pewnego rodzaju wzem prawnym midzy osob a pastwem
i jako takie pociga za osob prawa i obowizki niezalene od woli obywatela.
Okrela si j rwnie jako przynaleno osoby do pastwa.

Zasad jest, e to prawo danego pastwa decyduje, czy kto jest obywatelem
tego pastwa. Na wi prawn midzy pastwem a osob nie moe mie wpywu
dziaanie osoby i jej wola opuszczenia terytorium pastwowego. Wze prawny
pozostaje, mimo braku faktycznego przebywania czy zwizku osoby z pastwem,
ktrego obywatelstwo posiada. Nie zawsze aktywno osoby, co do ktrej sd ma
rozstrzygn w zwizku ze stosunkiem eksterytorialnym, jest zwizana z
pastwem jej obywatelstwa.
W Polsce dziecko nabywa obywatelstwo po rodzicach lub rodzicu na zasadzie
prawa krwi (sui sanguinis). Jednak rwnie czsto zdarza si, e dzieci nabywaj
obywatelstwo pastwa, na terytorium ktrego przyszy na wiat (USA), na
zasadzie prawa ziemi (ius soli).
Polskie PPM reguluje w art. 2 postpowanie w dwch odmiennych przypadkach.
Art. 2. [cznik obywatelstwa]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, obywatel polski
podlega prawu polskiemu, chociaby prawo innego pastwa uznawao go za
obywatela tego pastwa.
2. Cudzoziemiec majcy obywatelstwo dwch lub wicej pastw podlega, jako
prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z ktrym jest najcilej zwizany.
3. Jeeli ustawa uzalenia waciwo prawa od tego, czy okrelone osoby s
obywatelami tego samego pastwa, do przyjcia, i wymaganie to jest spenione,
wystarczy, e prawo tego pastwa osoby te uznaje za swoich obywateli.
Art. 2.1 odnosi si do sytuacji, kiedy polski obywatel posiada rwnie
obywatelstwo innego lub innych pastw.

Art. 2.2 stosowany jest w przypadkach osb, ktre nie posiadaj polskiego
obywatelstwa (cudzoziemcw) maj podwjne lub wielorakie obywatelstwo.
Art. 2.3 odnosi si do sytuacji, gdy waciwo prawa uzaleniona jest od tego,
czy okrelone osoby s obywatelami tego samego pastwa. Wymaganie dot.
posiadania obywatelstwa tego samego pastwa jest spenione, gdy prawo tego
pastwa uznaje je za swoich obywateli. Wg. przepisu, w cile okrelonych
przypadkach pierwszestwo prawu polskiemu nie bdzie przyznane, nie bdzie
te potrzeby badania istoty zwizkw midzy cudzoziemcem a prawami pastw
jego obywatelstw.
Zasada legis patriae zawodzi w odniesieniu do bezpastwowcw, a wic osb
ktre utraciy obywatelstwo i nie nabyy innego, lub te takie, ktre nigdy nie
miay obywatelstwa poniewa nie nabyy go w momencie urodzenia ani w
adnym innym momencie. Stosowanie cznika obywatelstwa jest wic wobec
nich bezzasadne i nieskuteczne.
Art. 3. [cznik zamieszkania]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, a obywatelstwa danej
osoby ustali nie mona, osoba ta nie ma obywatelstwa adnego pastwa albo
nie mona ustali treci prawa ojczystego, stosuje si prawo pastwa, w ktrym
znajduje si jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje
si prawo pastwa, w ktrym znajduje si miejsce jej zwykego pobytu.
2. Przepis ust. 1 stosuje si odpowiednio do osoby, ktra uzyskaa ochron w
innym pastwie ni pastwo ojczyste w zwizku z faktem, e jej wizy z

pastwem ojczystym ulegy trwaemu zerwaniu z powodu naruszania w tym

pastwie podstawowych praw czowieka.
1. Gdy nie mona ustali obywatelstwa danej osoby
2. Gdy nie mona ustali treci jej prawa ojczystego
3. Gdy osoba, ktra uzyskaa ochron w innym pastwie ni pastwo ojczyste
w zwizku z faktem, e jej wizy z tym pastwem ulegy trwaemu
zerwaniu z powodu naruszenia w nim podstawowych praw czowiek (art.
3.2)
Oznacza to stosowanie prawa obowizujcego w miejscu zamieszkania lub
pobytu zwykego osoby, mimo e osoba ta ma obywatelstwo jakiego pastwa,
moe to obywatelstwo ustali oraz moe ustali tre jej prawa ojczystego. Prawo
to bdzie stosowane wobec osb, ktre nie mog skorzysta z ochrony wasnego
prawa ojczystego osb, ktre schroniy si na terytorium innego pastwa
(uchodcw lub azylantw) i korzystaj z ochrony tego pastwa i jego prawa.
Obywatelstwo jest pojciem jednoznacznym, tak samo pojmowanym we
wszystkich pastwach. Jego zmiana jest znacznie trudniejsza ni zmiana
domicylu. Oprcz woli i dziaania osoby, wymaga take udziau pastwa. Jest to
cznik stabilny. atwo jest udowodni, e osoba jest obywatelem danego
pastwa, choby na podstawie jej dokumentw. cznik ten ma rwnie wymiar
polityczny, gdy zabezpiecza interesy pastwa, ktrego obywatelem jest osoba
fizyczna.
Obywatelstwo jest podstawowym cznikiem dot. zdolnoci osoby fizycznej,
stosunkw maeskich i rodzinnych oraz spadkowych.
Domicyl
Jest kryterium pozwalajcym powiza osob z obszarem obowizywania jakiego
prawa ze wzgldu na jej tam zamieszkanie.
Podstaw cznika jest zamieszkanie. Jest on popularnym cznikiem w systemach
prawnych pastw Ameryki aciskiej i krajach anglosaskich. Szczeglne
znaczenie ma domicyl w pastwach, ktrych polityka polega na przyjciu zasady
szybkiej asymilacji gospodarczej. W niektrych pastwach przyjto rozwizaniem
polegajce na stosowaniu obok siebie cznikw obywatelstwa i domicylu.
Brak jest jednolitej jego definicji. Pojcie to ma takie znaczenie jakie przydaje mu
prawo cywilne danego pastwa.
Domicyl to miejsce, w ktrym faktycznie dana osoba przebywa (factum lub
Corpus) oraz dodatkowo ma zamiar pozosta przez czas bliej nieokrelony
(animus manendi). Zamiar, jako element trudny do oceny, jest rozpoznawany
raczej na podstawie zachowania osoby, a nie jej ukrytych, wewntrznych intencji.
Miejsce w ktrym osoba przebywa, zwizane jest z krgiem jej istotnych
interesw lub spraw yciowych lub jest tam zerodkowana jej dziaalno
yciowa. (domicilium voluntarium)
Do osb ktre pozostaj pod wadz lub w stosunku zalenoci od innej osoby, np.
do kobiet zamnych, dzieci i osb pozostajcych pod opiek. (domicilium
necessarium)
W prawie wewntrznym pojcie domicylu stosowane jest do okrelenia
powizania z okrelon miejscowoci, w ktrej osoba przebywa, nie z pastwem.
Osoba moe mie tylko jeden domicyl w tym samym czasie. Moliwa jest
sytuacja, kiedy osoba nie ma w ogle domicylu.

Domicyl z pochodzenia nabywany jest w chwili urodzenia. Trwa on mimo

dugoletniej nieobecnoci osoby w pastwie, w ktrym ma domicyl.
W przypadku dziecka pochodzcego z wza maeskiego, urodzonego
za ycia swego ojca bdzie miao ono domicyl z pochodzenia, taki jak mia
jego ojciec w chwili urodzenia dziecka
Dziecko nielubne nabywa domicyl matki z chwili jego urodzenia.
Dziecko niewiadomego pochodzenia Domicy w miejscu, w ktrym zostao
znalezione.
Domicyl z wyboru przeniesienie miejsca zamieszkania na inny ni dotychczas
obszar prawny z zamiarem pozostania. Osoba o okrelonym domicylu z
pochodzenia wyjeda z pastwa, z ktrym czy s ten okrelony domicyl, do
innego pastwa. Skada si na factum jako faktyczne przebywanie oraz animus
manendi jako zamiar, intencja pozostania na stae lub na czas nieokrelony.
Wygasa, gdy osoba opuci wybrane wczeniej pastwo, przy czym nie moe by
to pastwo domicylu z pochodzenia.
Domicyl z zalenoci dotyczy on dzieci przed uzyskaniem penoletnioci,
kobiet zamnych oraz osb
psychicznie chorych. W ten sposb dziecko
pochodzce z wza maeskiego nabywa domicyl ojca, natomiast dziecko
nielubne lub nieposiadajce ojca nabywa domicyl matki.
Domicyl wystpuje dwa razy jako podstawa samodzielnego cznika art. 49 oraz
art. 50
2. Jeeli maestwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,
wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga maonkw
albo przez wsplne prawo miejsca zamieszkania lub zwykego pobytu
maonkw z chwili zawarcia maestwa.
Domicyl wystpuje czciej jako podstawa cznika subsydiarnego do cznika
obywatelstwa np. art. 3.
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, a obywatelstwa danej
osoby ustali nie mona, osoba ta nie ma obywatelstwa adnego pastwa albo
nie mona ustali treci prawa ojczystego, stosuje si prawo pastwa, w ktrym
znajduje si jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania
stosuje si prawo pastwa, w ktrym znajduje si miejsce jej zwykego
pobytu.
Jedna osoba moe mie wicej ni jeden domicyl. Gdy jednym z miejsc
zamieszkania jest polska, naley zastosowa polskie prawo. W przypadku
posiadania domicylu w kilku pastwach obcych, decydujce dla wskazania prawa
waciwego jest miejsce zamieszkania, z ktrym zwizana jest przewaajca,
gwna dziaalno yciowa danej osoby.
Pobyt zwyky i prosty - S cznikami personalnymi.
Pobyt zwyky oznacza miejsce, w ktrym dana osoba zazwyczaj przebywa, w
ktrym zerodkowane s yciowe interesy osoby fizycznej. Na pobyt ten skada
si wycznie element faktycznego przebywania, nie s za istotne zamiary osoby
brak jest wic elementu okrelanego jako animus manendi. Zdarza si rwnie
e zastpuje on domicyl.

Pobytem tym nie jest chwilowe lub przypadkowe przebywanie na jakim obszarze
ani te przebywanie zwizku z przymusow sytuacj, gdy brak jest swobody
poruszania si (pobyt w areszcie). Jego elementem jest take ch przebywania w
tym okrelonym miejscu. Pobyt osoby w jakim pastwie z zamiarem osiedlenia
si tam na stae okreli mona mianem domicylu, natomiast jej pobyt w jakim
pastwie z zamiarem przebywania tam przez czas krtszy mianem pobytu
zwykego.
Pobyt prosty kade, chwilowe lub przemijajce przebywanie na obszarze
jakiego pastwa. Elementem doprecyzowania moe by czynnik czasu. Pobytu
prostego nie stanowi przejazd tranzytowy przez obszar jakiego pastwa, a wic
potrzebny jest jaki minimalny okres przebywania na terytorium pastwowym.
Pobyt zwyky stanowi podstaw samodzielnego cznika, wystpuje te jako
cznik posikowy wzgldem cznika domicylu. Jako podstawa samodzielnego
cznika pobyt zwyky stosowany jest do spraw z zakresu:
1.
2.
3.
4.
5.

Dbr osobistych osoby fizycznej

Dotyczcych dokonania czynnoci prawnych
Formy zawarcia maestwa
Skutki braku monoci oraz niezachowanie formy zawarcia maestwa
Skutecznoci maeskiego ustroju majtkowego wobec osb trzecich i
odpowiedzialnoci maonka za zobowizania zacignite przez drugiego
maonka w sprawach wynikajcych z zaspokajania zwykych potrzeb
rodziny
6. Wadzy rodzicielskiej i kontaktw z dzieckiem
7. Opieki i kurateli nad dzieckiem
8. Wykonania rodkw w postaci ustanowienia opieki albo kurateli lub innych
rodkw ochronnych dla osoby penoletniej.
cznik pobytu prostego nie wystpuje w ustawie o PPM.
czniki personalne stosowane do osb prawnych
cznik obywatelstwa, domicylu, pobytu s stosowane tylko i wycznie do osb
fizycznych. Status personalny osoby prawnej wskazywanej jest przez czniki:
siedziby lub powstania (utworzenia, rejestracji, inkorporacji, zawizania).
Statut personalny stanowi prawo pastwa, na ktrego obszarze osoba prawna ma
sw siedzib. Przez siedzib mona za zrozumie:
1. Miejsce okrelone w statucie
2. Miejsce, znajduje si siedziba organu zarzdzajcego dan osob prawn a
wic, w ktrym faktycznie dokonywany jest zarzd
3. Miejsce, w ktrym zerodkowana jest jej dziaalno, czyli centrum
eksploatacyjne osoby prawnej.
Zasada siedziby osoby prawnej zwarta w art. 17
1. Osoba prawna podlega prawu pastwa, w ktrym ma siedzib.
Statut personalny osoby prawnej stanowi system prawny pastwa, na obszarze
ktrego powstaa, gdzie zostaa zarejestrowana. W zwizku z tym, e kwestia ta
dotyczy tak osb prawnych, jak i tworw niemajcych penej osobowoci prawnej,
bardzo popularne jest ksztatowanie statusu osoby przez wybr prawa obszaru, z
najbardziej liberalnym ustawodawstwem korporacyjnym.

Ustawa o PPM umoliwia rwnie stosowanie prawa wskazanego za

porednictwem konkurencyjnego cznika miejsca zaoenia osoby prawnej art.
17 ust. 2
2. Jeeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje waciwo prawa
pastwa, na podstawie ktrego osoba prawna zostaa utworzona, stosuje si
prawo tego pastwa.
Przeniesienie siedziby w obrbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie
prowadzi do likwidacji osoby prawnej, natomiast przeniesienie jej poza ten obszar
moe to skutkowa, o ile tak bdzie regulowao kwesti prawo ktrego z
zainteresowanych pastw. art. 19
Art. 19. [Przeniesienie siedziby, poczenie osb prawnych]
1. Z chwil przeniesienia siedziby do innego pastwa, osoba prawna podlega
prawu tego pastwa. Osobowo prawna uzyskana w pastwie dotychczasowej
siedziby jest zachowana, jeeli przewiduje to prawo kadego z zainteresowanych
pastw. Przeniesienie siedziby w obrbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego
nie prowadzi do utraty osobowoci prawnej.
2. Poczenie osb prawnych majcych siedziby w rnych pastwach wymaga
dopenienia wymaga okrelonych w prawie tych pastw.
Teoria kontroli (przewaajcych lub decydujcych wpyww) aby okreli
przynaleno osoby prawnej, naley oceni z jakim pastwem jest ona zwizana
przez czynnik osobowy lub majtkowy. Do realizacji tej zasady dochodzi zwykle w
nastpstwie wojen lub podczas wojen. Oznacza to e podczas konfliktw
zbrojnych, gdy pastwo chce chroni swoj gospodark przed obcymi wpywami,
naley ustali, kto stoi za osob prawn lub j kontroluje.
Wskazanie kilku praw prze norm kolizyjn
Norma moe zawiera wicej ni jeden cznik. Moliwe jest rwnie, aby
wszystkie czniki zawarte w normie wskazyway jeden system prawny jako
waciwy.
Wskazanie kilku praw przez norm kolizyjn moe mie posta:
1. Wskazania alternatywnego - przemiennego
2. Wskazania kumulatywnego cznego
I.

Polega na tym e w normie kolizyjnej zawarte s dwa czniki. Wystarcza

bowiem zastosowanie jednego z nich. Strony maj zatem wybr pomidzy
dwoma wskazanymi systemami prawnymi. Strony mog zastosowa si do
wymogw dotyczcych formy zawartych w jednym ze wskazanych
systemw prawnych, aby czynno prawna, umowa arbitraowa lub
maestwo byo wane pod wzgldem formy. Np. art. 25 ust. 2

Forma czynnoci prawnej podlega prawu waciwemu dla tej czynnoci.

Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo pastwa, w
ktrym czynno zostaje dokonana. Jeeli umow zawieraj osoby znajdujce si
w chwili zoenia owiadcze woli w rnych pastwach, wystarczy wwczas
zachowanie formy przewidzianej dla tej czynnoci przez prawo jednego z tych
pastw.
W ramach wskazania alternatywnego mona wyrni:
1. Wskazanie preferencyjne wymaga ustalenia, ktre ze wskazanych
praw jest korzystniejsze dla okrelonej osoby. Art. 55 ust. 2
Jeeli prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia nie przewiduje sdowego

ustalenia ojcostwa, do sdowego ustalenia ojcostwa stosuje si prawo ojczyste

dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.
Uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania. W razie
gdy prawo to nie przewiduje uznania dziecka, stosuje si prawo ojczyste dziecka z
chwili jego urodzenia, jeeli to prawo uznanie przewiduje.
2. Wskazanie korygujce norma kolizyjna wskazuje prawo dopuszczajc
odstpienie od jego stosowania na rzecz innego wskazanego prawa w celu
osignicia okrelonego rezultatu materialno prawnego. Art. 12
Jeeli umow zawary osoby znajdujce si w tym samym pastwie, osoba
fizyczna, ktra ma zdolno do jej zawarcia wedug prawa tego pastwa, moe si
powoa na swoj niezdolno wynikajc z prawa wskazanego w przepisie art.
11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolnoci
wiedziaa lub nie wiedziaa z powodu niedbalstwa.
Osoba fizyczna dokonujca jednostronnej czynnoci prawnej, majca zdolno do
jej dokonania wedug prawa miejsca dokonania czynnoci, moe powoa si na
niezdolno wynikajc z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko
wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, ktre postpujc z naleyt
starannoci dziaay w przewiadczeniu, e osoba dokonujca czynnoci prawnej
zdolno tak miaa.
3. Wskazanie opcyjnie polega
na przyznaniu okrelonej osobie
moliwoci wyboru zastosowania jednego z wskazanych norm praw lub
nieograniczonego wyboru prawa. Art. 32
Zobowizanie z jednostronnej czynnoci prawnej podlega prawu wybranemu
przez osob dokonujc tej czynnoci. Od chwili gdy obie strony takiego
zobowizania s zindywidualizowane, wybr prawa, jego zmiana lub uchylenie
wymagaj porozumienia obu stron tego stosunku.
II.

Norma kolizyjna za porednictwem cznikw wskazuje waciwo kilku

systemw prawnych i zastosowaniu podlegaj wszystkie te prawa. Art. 15
ust. 2

Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje si prawo waciwe do

oceny skutkw zdarzenia, ktre prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub
nazwiska. Jednake wybr nazwiska przy zawarciu lub rozwizaniu maestwa
podlega prawu ojczystemu kadego z maonkw.
Norma kolizyjna moe wskazywa kilka praw. Moe by ono zwizane z
wystpieniem zbiegu cznikw. Moe on przybra form zbiegu
prowadzcego lub nieprowadzcego do koniunkcji systemw prawnych.
Zbieg prowadzcy do koniunkcji do tych samych okolicznoci wskazanych w
zakresie normy kolizyjnej stosuje si przepisy dwch lub wikszej liczby
systemw prawnych. Ich zastosowanie spowodowane jest wskazaniem ich przez
norm kolizyjn za porednictwem cznika lub cznikw.
Zbieg nieprowadzcy do koniunkcji moe wystpowa w dwch postaciach:
1. Zbiegu alternatywnego
2. Zbiegu opartego na koniunkcji cznikw nie prowadzi do koniunkcji
systemw prawnych. W pewnych sytuacjach wicej ni jeden cznik moe
wskazywa ten sam system prawny.
Rozdzia VI - Stosowanie i wykadnia przepisw z zakresu PPM
Najprociej proces stosowania prawa da si opisa za pomoc okrelenia
kolejnych etapw postpowania:

1. Zaistnienie stanu faktycznego/ sytuacji z elementem obcym

2. Zastosowanie p. PPM
3. Zastosowanie p. prawa wskazanego przez p. PPM
Lub
1.
1.
2.
3.
4.

Zaistnienie stanu faktycznego/ sytuacji z elementem obcym

Ocena czy stan ten jest prawnie objty czy nie
Zbadanie czy istnieje jurysdykcja krajowa
Zastosowanie p. PPM
Zastosowanie prawa wskazanego przez p. PPM

S to dziaania jakie s przedsibrane w sytuacji, kiedy do sdu trafi sprawa z

elementem obcym. Sdzia bdzie stosowa kolejno najpierw reguy kolizyjne
forum, potem normy merytoryczne zawarte w prawie waciwym do
rozstrzygnicia.
Sdzia stosujc normy kolizyjne wasnego prawa, zastosuje pierwszej kolejnoci
normy pierwszego planu, jeli za bdzie ku temu potrzeba, rwnie normy
drugiego planu.
Pojcie statutu jest to prawo waciwe dla jakiego zakresu na podstawie
miarodajnej normy kolizyjnej. Moemy mwi o statucie: personalnym,
rzeczowym, kontraktowym.
Stosowanie i wykadnia przepisw legislacji midzynarodowej
W zwizku z brakiem sdownictwa midzynarodowego pojawia si konieczno
jednolitego stosowania i wykadni przepisw legislacji midzynarodowej.
W braku jednolitoci powsta mog znaczne rozbienoci zwizane z wykadni
oraz stosowaniem ujednoliconych przepisw w poszczeglnych pastwach. Moe
to doprowadzi do wydawania w rnych pastwach odmiennych orzecze w
oparciu o ten sam akt prawa midzynarodowego. W zwizku z wieloci jzykw
urzdowych, w jakich sporzdzane s teksty konwencji, mog nastpi problemy
zwizane z odmienn wykadni jzykow. Na jednolito wykadni wpyn mog
rwnie zabiegi z zakresu techniki prawodawczej definiowanie poj oraz
stosowanie terminologii neutralnej.
Pierwsza metoda ma zapobiega rozbienoci w interpretacji poj, polega na
przypisywaniu im rnorodnych znacze, take w przypadku poj nowych.
Druga metoda stosowanie sownictwa neutralnego, bez odwoa do znacze
przyjtych w jakimkolwiek z pastw. Przyjto, e powinna ona polega na
posugiwaniu si sformuowaniami maksymalnie rzeczowymi i opisowymi.
Stwierdzenie i zastosowanie obcego prawa
Aby stwierdzi konieczno zastosowania takiego prawa obcego, naley do
danego stanu faktycznego zastosowa odpowiedni norm kolizyjn.
W normach kolizyjnych kadego pastwa przewidziane s kryteria (czniki), ktre
decyduj o waciwoci prawa. Wyznaczaj one rwnie, czy powizanie z obcym
systemem prawnym jest istotne. Obecnie powszechnie przyjte jest rwnowane
traktowanie wszystkich systemw prawnych, bez moliwoci uprzywilejowania
wasnego prawa.
Obowizek zastosowania prawa obcego wynika z nakazu umieszczonego w
czniku normy kolizyjnej, danej przez ustawodawc. Obowizek ten wynika wic
z upowanienia ustawodawcy. Do stosowania obcego prawa zobowizani s

adresaci: strony, organy wadzy pastwowej, sdy. Dlatego prawo obce jest
stosowane z urzdu
Na podstawie art. 1143 KPC sd z urzdu ustala i stosuje waciwe prawo obce,
moe zwrci si do Ministra Sprawiedliwoci o udzielenie tekstu prawa oraz o
wyjanienie obcego praktyki sdowej, gdy zachodzi potrzeba zastosowania przez
sd polski prawa obcego, gdy chodzi o stwierdzenie stosowania wzajemnoci
przez pastwo obce. Moe rwnie, celem stwierdzenia treci prawa lub obcej
praktyki sdowej, zastosowa inne rodki w tym zasign opinii biegych.
Od 1992 r. obowizuje w Polsce konwencja europejska o informacji o prawie
obcym z 1968 r. na jej podstawie pastwa strony zobowizane s przekazywa
sobie wzajemnie informacje dot. treci prawa cywilnego, handlowego oraz
procedury w sprawach cywilnych i handlowych.
Prawo wskazane jest stosowane w takiej postaci, jak ma w chwili stosowania.
Sd stosuje zatem tylko przepisy prawa obowizujcego w danym momencie. Sd
musi zbada tre norm prawnych, posugujc si reguami wykadni
zaczerpnitymi z obcego prawa, jego nauki i praktyki sdowej. Wskazane prawo
stosowane jest w caoci, jako caociowy system prawny.
Wskazane prawo obejmuje gwnie przepisy PPM, z wyjtkiem przepisw
imperatywnych lub z ich uwzgldnieniem. Skadaj si na normy merytoryczne,
ale rwnie kolizyjne. Dlatego te w niektrych sytuacjach moliwe jest odesanie
na gruncie kolizyjnym, o ile prawo forum tak moliwo przewiduje. Organ
stosujcy prawo powinien zidentyfikowa prawo najcilej zwizane ze spraw i je
zastosowa lub zastosowa polskie prawo.
Art. 10. [Waciwo posikowa]
1. Jeeli nie mona ustali okolicznoci, od ktrych zaley waciwo prawa,
stosuje si prawo najcilej zwizane z danym stosunkiem prawnym.
2. Jeeli nie mona stwierdzi w rozsdnym terminie treci waciwego prawa
obcego, stosuje si prawo polskie.
Naruszenie prawa czy te bdne jego zastosowanie jest powodem do
zaskarenia orzeczenia w drodze apelacji lub kasacji. Dotyczy to prawa wasnego
i obcego.
Do naruszenia p. obcego dojdzie w przypadku:
1. Mylnego przyjcia jakiej normy ktra nie istnieje
2. Bdnego przyjcia treci lub znaczenia normy prawnej
3. Mylnego przyjcia lub nieprzyjcia zwizku midzy stanem faktycznym a
norm prawn.
Rozdzia VII - Sposoby usuwania trudnoci w procesie wskazywania i
stosowania prawa waciwego
Kwalifikacja
Umoliwia ona przyporzdkowanie okrelonego stanu faktycznego do zakresu
normy kolizyjnej. W procesie kwalifikacji naley rwnie wyselekcjonowa z prawa
waciwego zesp norm, wedug ktrych oceniany bdzie stan faktyczny. Mamy z
ni do czynienia gdy rozpoczynamy proces stosowania norm kolizyjnych od
wykadni poj umieszczonych w zakresie normy kolizyjnej.
Oznacza ona wykadni wyrae okrelajcych zakres normy kolizyjnej
podejmowan w celu ustalenia przesanek jej stosowania. W rozumieniu
szerszym, rwnie w odniesieniu do zabiegw zmierzajcych ku interpretacji
poj zawartych w czniku normy kolizyjnej, jest to interpretacja wyrae
uytych w normie kolizyjnej i podoenie pod abstrakcyjne okrelenia uyte w

normie stanu faktycznego bdcego przedmiotem zainteresowania sdu. Chodzi

o interpretacj wyrae zawartych nie w normie prawnej, lecz w wyraajcym j
przepisie.
E. Bartin wprowadzi pojcie kwalifikacji pierwotnej i wtrnej. Granic midzy nimi
stanowi wskazanie przez sd orzekajcy prawa waciwego.
Kwalifikacja pierwotna ma prowadzi do wskazania tego prawa
Kwalifikacja wtrna do prawidowego zastosowania norm zawartych w prawie
wskazanym.
Kwalifikacja jest pocztkiem procesu rozstrzygania sprawy czy to za pomoc
regulacji poredniej, rozumianej jako zastosowanie norm kolizyjnych legis fori w
celu okrelenia prawa waciwego dla rozstrzygnicia konkretnego stosunku
prawnego, czy te pniej bezporedniej, rozumianej jako zastosowanie norm
merytorycznych wskazanych przez norm kolizyjn lex fori.
Sprawy z zakresu PPM zawieraj zawsze element eksterytorialny. Zwany on jest
rwnie elementem obcym lub zagranicznym, powodujcym, e sprawa wykracza
poza terytorium jednego pastwa, a wic poza obszar obowizywania jednego
systemu prawnego. W zwizku z tym sdzia sdu orzekajcego moe by
obowizany, w zwizku z nakazem zastosowania wskazanego norm kolizyjn
prawa, do posuenia si przepisami zawartymi w przynajmniej dwch systemach
prawnych. Zanim dojdzie do jakiegokolwiek rozstrzygnicia, sd interpretuje stan
faktyczny i znaczenie poj zawartych w normach kolizyjnych wasnego prawa w
celu przyporzdkowania odpowiedniej normy. Mog si tu pojawi problemy z
powodu:
1. Pojcia uyte w normie kolizyjnej mog mie charakter niejednoznaczny i
przez to w rnych systemach prawnych znaczy co innego.
2. W niektrych systemach wystpuj pojcia/instytucje nieznane innym
systemom.
3. Moliwe jest czenie odmiennych skutkw z tymi samymi instytucjami
prawnymi.
W doktrynie PPM spotka mona dwa nurty pojmowania i stosowania prawa.
Nurt pierwszy zwizany z przyjciem priorytetu stosowania legis fori, jako
prawa rzdzcego wszystkimi stosunkami prawnymi na terytorium pastwa.
Skutkiem uznania takiego priorytetu jest prowadzenie wykadni poj wedug
legis fori, a wic przyjcie dla poj wystpujcych w normie kolizyjnej znacze
pochodzcych z prawa merytorycznego obowizujcego w miejscu orzekania
sdu. Oznacza to e PPM zostaje pozbawione swojej funkcji rozstrzygania
stosunkw o charakterze midzynarodowym poprzez zastosowanie rozwizania
waciwego dla prawa wewntrznego jakiego pastwa.
Metoda ta zawodzi gdy pojawia si instytucja prawa nieznana legi fori lub w
przypadku
interpretacji
prawa
ujednoliconego,
a
wic
konwencji
midzynarodowych, gdzie podstawowe znaczenie ma jednolito wykadni i
stosowania postanowie umownych.
Funkcj normy kolizyjnej jest wskazanie prawa waciwego bez wzgldu na to czy
jest ono wasne, czy obce. Jednak normy kolizyjne zawsze stanowi cz prawa
wasnego legis fori. W efekcie dopiero wskazanie prawa powoduje powstanie
obowizku zastosowania tego prawa. W takim ujciu kade zastosowanie obcego
prawa okae si bdem logicznym oraz wyomem w funkcji norm kolizyjnych.
Drugim nurtem jest przyporzdkowanie PPM funkcji o zdecydowanie
midzynarodowym charakterze, a co za tym idzie, przyjcie dopuszczalnoci

stosowania prawa innego ni lex fori, w trosce o jednolito rozstrzygni. Mamy

tu trzy teorie.
a) Pierwsza propozycja stosowanie prawa wskazanego przez kolizyjn
norm legis fori. Znana jest jako metoda zastosowania legis causa i
obciona jest wspomnianym bdem logicznym. Polega na aplikacji prawa,
ktre hipotetycznie bdzie wskazane, ale jeszcze przed jego wskazaniem.
Oznacz to e pojcia prawne naley rozumie tak jak s one rozumiane w
prawie wskazanym przez norm pierwszego planu.
b) Druga i trzecia to metody: autonomiczna i funkcjonalna. Celowociowe,
realizujce cel stworzenia jednolitego systemu PPM jako wsplnego
mianownika dla stosunkw z elementem zagranicznym.
Odesanie - Mamy tu trzy teorie:
1. Pierwsza zwana the internal law theory lub teori odrzucajc odesanie,
polega na przyjciu e sprawa podlegajca rozpoznaniu przez sd bdzie
oceniana z punktu widzenia prawa wskazanego przez norm kolizyjn
forum, z wykluczeniem norm kolizyjnych prawa wskazanego.
2. Druga sprowadza si do przyjcia e w systemie prawa wskazanego, czyli
lege causa mieszcz si rwnie normy kolizyjne. Ich zastosowanie moe
doprowadzi do rozstrzygnicia sprawy wedug prawa merytorycznego
tego pastwa lub do odesania sprawy do rozstrzygnicia przez prawo
forum lub pastwa trzeciego.
3. Trzecia zwana foreign court theory lub teori cakowitego lub podwjnego
odesanie, polega na przyjciu zaoenia, e sdzia forum w przypadku
wskazania waciwego obcego prawa powinien zastosowa takie prawo,
jakie byoby zastosowanie przez obcy sd, gdyby sprawa bya przeze
rozpatrywana.
Odesanie wynika z rozbienoci midzy normami kolizyjnymi rnych pastw.
Sytuacj tak mona nazwa kolizj prawa kolizyjnego. Mamy z ni do czynienia
wwczas, gdy norma kolizyjna systemu prawnego, wskazanego przez norm
kolizyjn pastwa sdu, nie aprobuje swego prawa jako waciwego dla
rozstrzygnicia, lecz wskazuje inne ustawodawstwo, czyli odsya do innego
prawa.
Dwa podstawowe rodzaje odesa:
1. Odesanie zwrotne kieruj nas z powrotem do systemu prawnego
pastwa sdu.
2. Odesanie dalsze wskazuj inny, trzeci system prawny jako waciwy.
Omwione poniej
3. Odesanie czciowe prawo wskazane odsya do prawa forum (odesanie
czciowe zwrotne) lud do innego prawa (odesanie czciowe dalsze) tylko w
czci zakresu normy kolizyjnej.
4. Odesanie zoone prawo wskazane nie uznaje si za waciwe i odsya,
ale nie do innego, lecz do dwch lub wikszej liczby systemw prawnych.
Moe przybra posta odesania czciowego zwrotnego i czciowego
dalszego, kiedy w czci zakresu nastpuje odesanie z powrotem do prawa
forum, w czci za do prawa innego. Moe rwnie przybra posta
odesania zoonego z dwch lub wikszej liczby odesa czciowych
dalszych.
5. Odesanie pene jest przeciwiestwem odesania czciowego. Polega na
odesaniu w takim samym zakresie, w jakim nastpio wskazanie.

6. Odesanie zwrotne porednie polega na kombinacji odesania dalszego i

zwrotnego. W wyniku wskazania przez norm kolizyjn forum, waciwe jest
prawo pastwa Y. Norma kolizyjna tego pastwa przewiduje jednak
waciwo pastwa Z, norma kolizyjna Z wskazuje waciwo prawa
pastwa forum.
Uczeni kwestionuj celowo odesa. Istnieje wiele spornych kwestii:
1) Sd wskazujc system prawny przy uyciu okrelonej normy kolizyjnej,
wskazuje normy merytoryczne, a nie kolizyjne
2) Moliwo braku akceptacji swej waciwoci przez kady nastpny system,
jeli system wskazany nie uzna si za waciwy do rozstrzygnicia sprawy
3) Zarzut bdnego koa
4) Powoduje utrat kontroli sdu nad rezultatem postpowania
5) Zaprzecza istocie PPM
Ustawa reguluje tylko odesanie zwrotne. Jest ono dopuszczalne we wszystkich
sprawach poza wskazanymi w art. 5 ust 2. W przypadku tych spraw odesanie
zwrotne jest niedopuszczalne, a wskazanie prawa waciwego jest wskazaniem
prawa merytorycznego, a wic prawa z wyczeniem jego norm kolizyjnych.
Art. 5. [Odesanie zwrotne, wyczenie]
1. Jeeli prawo obce, wskazane jako waciwe przez ustaw niniejsz, kae
stosowa do danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje si prawo polskie.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje si, jeeli wskazanie prawa waciwego:
1) nastpio w drodze wyboru prawa;
2) dotyczy formy czynnoci prawnej;
3) dotyczy zobowiza umownych, pozaumownych lub z jednostronnych
czynnoci prawnych, dla ktrych prawo waciwe okrela niniejsza ustawa.
Odesanie dalsze - jest przedmiotem regulacji czci szczeglnej ustawy i
dot. tylko osb prawnych. Jest wic ograniczone podmiotowo (tylko do os.
prawnych i jednostek organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej). Inne
ograniczenia stosowania:
1. Okrelenie sytuacji w ktrej moe do niego doj gdy prawo pastwa
siedziby (_) wskazuje jako waciwe do rozstrzygnicia sprawy przez polsk
norm kolizyjn, nie aprobuje swej waciwoci i wskazuje jako waciwe
prawo pastwa, w ktrym taki podmiot zosta utworzony.
2. Jest to odesanie jednostopniowe, tzn. e prawo do ktrego ono nastpi,
zostanie zastosowane bez uwzgldnienia jego norm kolizyjnych.
Konkludujc w polskim PPM jest dopuszczalne stosowanie zarwno odesania
zwrotnego jak i dalszego. Oba s ograniczone.
a)
b)

Pierwsze nie moe by stosowane w trzech wymienionych przypadkach

Drugie jest obwarowane czterema warunkami:
Dot. tylko os. prawnych i jednostek
Obce prawo odsyajce jest prawem pastwa siedziby takiego podmiotu
Prawo, do ktrego nastpio odesanie jest prawem pastwa, w ktrym taki
podmiot zosta utworzony
Cig odesa koczy si na trzecim systemie prawnym

Klauzula porzdku publicznego (ordre public, public Policy)

Stanowi ona stosowan we wszystkich systemach prawnych form ochrony

wasnego systemu prawnego, obrony przed trudnymi do zaakceptowania
skutkami waciwoci prawa obcego.
Chroni przed sytuacjami, w ktrych zastosowanie obcego prawa bdzie oznaczao
stosowanie rozwiza niemoliwych do zaakceptowania z punktu widzenia
systemu prawnego forum.
Savigny twierdzi e nie powinno by ono stosowane w dwch przypadkach:
1. Gdy w danej materii obowizuje ustawa bezwzgldnie wica, stanowica
element porzdku prawnego legis fori i wymuszajca swoj waciwo bez
wzgldu na wskazanie prawa
2. Gdy prawo obce zawiera instytucje nieznane legi fori
P. S. Mancini wprowadzi ogle pojcie porzdku publicznego oraz zasad
ograniczenia zastosowania prawa obcego ze wzgldu na ten porzdek.
W wikszoci pastw przyjto metod wprowadzenia oglnego, blankietowego
pojcia porzdku publicznego. Wprowadzono je do wszystkich ustaw kolizyjnych,
jednak przedstawiane jest ono rnie. Nie chodzi o eliminacj zastosowania
obcych przepisw, a raczej o eliminacj skutkw zastosowania tych przepisw.
Chodzi o uniknicie skutkw zastosowania tego przepisu, ktre z punktu widzenia
naszego prawa byyby szokujce, nie do przyjcia, godzce w poczucie
sprawiedliwoci i susznoci rozstrzygnicia.
Art. 7. [Klauzula porzdku publicznego] Prawa obcego nie stosuje si, jeeli
jego stosowanie miaoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porzdku
prawnego Rzeczypospolitej Polskiej
Czynniki poprzedzajce zastosowanie:
1. Zastosowanie norm kolizyjnych forum, ktre wska waciwo prawa
2. Wskazanie normy merytorycznej odpowiedniej do zastosowania
3. Oceny skutkw zastosowania tej normy merytorycznej pod ktem
niezgodnoci z podstawowymi zasadami porzdku publicznego forum.
Jej stosowanie powinno si ograniczy do przypadkw najbardziej racych
sprzecznoci. Powinna by stosowana wyjtkowo. Chroni aktualny porzdek
prawny. Naley j stosowa gdy obcy przepis prawny jest raco sprzeczny z
aktualnie obowizujcym porzdkiem prawnym.
Oprcz ustaw kolizyjnych podstaw do ingerencji klauzuli daj rwnie
postanowienia niektrych konwencji midzynarodowych oraz rozporzdze UE.
S to konwencje haskie, konwencja rzymska.
Skutki zastosowania
Dwie paszczyzny:
1. Zastosowanie jej wpywa na waciwo systemu prawnego. Powoduje
wyczenie stosowania przepisu prawa, ktry wskazano jako waciwy.
2. Sprowadza si do zastosowania prawa najcilej zwizanego ze stosunkiem
prawnym, a jeli nie mona. Dotyczy sytuacji stron. W takim znaczeniu
zaistniae skutki mog mie charakter zabraniajcy lub dozwalajcy.
Dwie metody postpowania:
1. Pozytywne oddziaywanie klauzuli gdy w miejsce wyczonego
przepisu wprowadzony zostaje odpowiedni przepis legis fori. Oznacza to e
nie mona bra po uwag innego rozwizania jak tylko zastpienie obcego
prawa prawem wasnym.

2. Negatywna oddziaywanie klauzuli polega na samym wyczeniu

prawa obcego i braku podstawienia innego prawa.
Najczciej mona mwi o podwjnym skutku klauzuli, albowiem kiedy
nastpuje wyczenie obcego prawa nastpuje postawienie w jego miejsce innego
prawa. W odniesieniu do podstawienia innych przepisw mona przyj dwa
rozwizania:
1. Podstawienie legis fori w miejsce wyczonego prawa
2. Zastosowanie innego przepisu prawa obcego po wyczeniu przepisu
raco sprzecznego z legis fori
Pierwszy przypadek taka metoda wynika z faktu, e klauzula ma chroni
wasny porzdek prawny. Jej stosowanie odzwierciedla norm prawn
obowizujc w pastwie fori. Ze wzgldu na koncepcj porzdku publicznego i
dziaanie klauzuli z upowanienia wasnego prawa, wydaje si suszne, e w
zastpstwie wyczonego prawa stosujemy wycznie prawo wasne.
Drugi metoda ta zostaa oparta na rozstrzygniciu negatywnym, a wic
zaoeniu, e nie ma koniecznoci poszukiwania zastpczych przepisw we
wasnym prawie. Podkrela si e nie ma powodu chroni wasnego porzdku
prawnego poprzez wyczenie caego systemu obcego. Wycza si racy
przepis bez potrzeby eliminowania pozostaych przepisw obcego prawa. Naley
poszukiwa najbardziej odpowiedniego przepisu w tym obcym systemie i
zastosowa go tak jakby w miejscu po wyczonym przepisie pozostaa luka.
Doktryna stoi na stanowisku braku automatycznego stosowania wasnego prawa
w miejsce prawa wyczonego. Nie dojdzie do zastosowania przepisu wasnego
prawa, chyba e w obcym prawie waciwym nie bdzie odpowiedniego przepisu,
ktry mona zastosowa w miejsce wyczonego.
Obejcie prawa (evasion of the law)
Jest to uchylenie si stron od skutkw zastosowania prawa w normalnym toku
rzeczy waciwego przez odpowiednie zwizanie danego stosunku z innym
prawem w taki sposb, by mogo ono uchodzi w wietle norm kolizyjnych
obowizujcych w siedzibie sdu za waciwe do oceny tego stosunku.
Musi by to dziaanie:

Zamierzone
Skierowane na osignicie subiektywnego celu spoecznego lub
gospodarczego
Sztuczne niewynikajce z toku normalnego postpowania stron w
kwestiach osobistych lub gospodarczych
Dziaania strony/stron zmierza maj ku stworzeniu w sztuczny sposb
warunkw faktycznych do zastosowania wybranego przez ni systemu
prawnego, w ramach ktrego moliwa jest realizacja jej zamierze

Wie si to zawsze z niezastosowaniem przepisw prawnych jednego systemu

prawnego i z zastosowaniem przepisw innego systemu. Odbywa si ono za
porednictwem norm kolizyjnych forum, a zatem odnosi si do prawa kolizyjnego.
Moe dot. sytuacji ju powstaych, gdy statut jest zmienny tzn. w czniku
nawizuje si do jakiego momentu w cigu czasowym po powstaniu sytuacji.
Moe rwnie dot. sytuacji kiedy sytuacja jeszcze nie powstaa. Najczciej zdarza
si w sprawach maeskich. Ustawa o PPM nie reguluje tej kwestii. Zdarza si e
ustawodawca podejmuje wysiki w kierunku utrudnienia lub uniemoliwienia
obejcia prawa.

Cakowity brak akceptacji tej instytucji mgby prowadzi do niepewnoci w

stosunkach prawnych. Szczeglnie ze wzgldu na to, e nie wszystkie dziaania
stron, ktre powoduj okrelone skutki, mona nazwa obejciem prawa.
Zmiana statutu
Rnie jest przedstawiany katalog przyczyn zmiany statutu. Podkrela si e czas
moe sta si kluczowym elementem w procesie stosowania prawa
midzynarodowego w okrelonych okolicznociach, takich jak:
1. Zmiana prawa kolizyjnego w pastwie fori
2. Zmiana przyjtego w ustawie powizania, podstaw faktycznych do
stosowania prawa
a) Zmiana miejsca zamieszkania
b) Zmiana siedziby osoby prawnej
c) Zmiana obywatelstwa
d) Zmiana pooenia rzeczy
3. Zmiana prawa merytorycznego
wskazanego jako waciwe
do
rozstrzygnicia sprawy (legis causa)
1 i 3 przedmiotem rozstrzygnicia staje si rozgraniczenie stosowania prawa
starego i nowego, jak rwnie przyjcie zasady lex retro non agit lub te
retroaktywnoci prawa.
Do zmiany statutu moe doj w przypadku zmiany wadzy suwerennej, a w
konsekwencji rwnie prawa obowizujcego na danym terytorium lub zmiany
wynikajcej z decyzji administracyjnej
Podkrela si rwnie e funkcj prawa prywatnego midzynarodowego jest
rozstrzyganie kolizji norm w przestrzeni, a nie w czasie. Jeeli jednak mona
mwi o konflikcie norm w czasie, to tylko w dwch przypadkach:
1. Zmiana treci prawa kolizyjnego w pastwie forum
2. Zmiana prawa merytorycznego wskazanego jako waciwe
Prawdziwe kolizje w czasie dot. jedynie zmian zachodzcych w ramach jednego
systemu prawnego, kiedy to w zwizku z upywem czasu zmienione zostaje
prawo. Wszystkie pozostae sytuacje sprowadzaj si do realizacji funkcji prawa
rozstrzygania kolizji w przestrzeni.
W szerszym ujciu - zmian statutu nazywan rwnie konfliktem norm w
czasie okreli mona jako sytuacj kiedy w miejsce systemu prawnego,
ktrego przepisom podlega stan faktyczny, wstpuje inny system prawny i
rozwizania danego stosunku prawnego s odmienne w obu systemach
W wszym ujciu jest to sytuacja kiedy w miejsce norm prawnych
waciwych do rozstrzygnicia sprawy wchodz inne normy prawne, ale
pochodzce z tego samego systemu prawnego.
Powszechnie przyjte jest stosowanie zasady lex retro non agit.
Cho brak jest jednolitego stanowiska doktryny, najczciej przyjmuje si e
nowy statut odnosi si do sytuacji powstaych po zmianie prawa, ale rwnie do
skutkw zdarze, stosunkw prawnych lub sytuacji, ktre miay miejsce w czasie
obowizywania prawa starego. Nie wyklucza to jednak stosowania si do zakazu
retroakcji.
Stosowanie zasady nieretroakcji jest uzalenione od powizania okrelonego
stosunku z prawem sprzed zmiany statutu lub obowizujcym po zmianie. Do
sytuacji powstaych przed zmian statutu stosowa naley stare prawo,
natomiast do tych, ktre miay miejsce po zmianie nowe.

Sd moe stosowa stare prawo odmawiajc zastosowania retroaktywnie

dziaajcych przepisw nowego statutu. Sd moe zastosowa wasne reguy
odnoszce si do relacji midzy obu prawami. Sd moe posuy si reguami
odnoszcymi si do relacji midzy statutami zawartymi w lege causae.
Najwaniejsze jest stosowanie prawa obowizujcego w chwili rozstrzygania
sprawy.
Najdoniolejsz rol odgrywaj zmiany dot. powizania stanu faktycznego z
okrelonym systemem prawnym. Jeli jest to element na tyle istotny, e decyduje
o wskazaniu prawa i jeli do zmiany dochodzi w zwizku z aktywnoci strony to
nazywany je konfliktami ruchomymi. Takie istotne elementy s okrelone w
cznikach norm kolizyjnych. czniki mog mie charakter stay lub zmienny.
cznikami o staym charakterze s:
1.
2.
3.
4.

Miejsce
Miejsce
Miejsce
Miejsce

pooenia nieruchomoci
zawarcia maestwa
zdarzenia
rejestracji osoby prawnej.

Stao polega na tym, e bez wzgldu na dziaanie strony wskazanie prawa

bdzie takie samo, poniewa strona nie ma moliwoci dokonania zmiany statutu,
jeli cznik odnosi si do konkretnego miejsca i momentu w czasie.
Zmienny charakter maj:
1. czniki obywatelstwa
2. Miejsca zamieszkania
3. Pooenie rzeczy
Oznacza to e w zwizku z upywem czasu moe si zmieni podstawa faktyczna
wskazania prawa waciwego do rozstrzygnicia sprawy. Zmiana w stanie
faktycznym powstaje zawsze w zwizku z wol strony i moe by uzaleniona
wycznie od niej. Moe by uzaleniona od dodatkowych czynnikw. Stay
charakter nadaje cznikowi umieszczenie w nim subokrelnika temporalnego.
Eliminuje on problem pniejszej zmiany statutu, gdy z gry okrela moment,
ktry czy dany stosunek prawny z okrelonym statutem. Taki skutek nie
zostanie osignity jeli w roli subokrelnika temporalnego wystpi okrelenie
kadoczesny.
Kwestia wstpna
Przy rozstrzyganiu sprawy z elementem obcym moe si okaza, e rne jej
aspekty bd poddane ocenie rnych praw merytorycznych. Stanie si tak
wtedy, gdy w ramach jednej sprawy inne normy kolizyjne bd zastosowane do
oceny formy i treci stosunku prawnego, inne do zdolnoci uczestnikw tego
stosunku. Jest to wtedy tzw. kolizyjno prawne rozszczepienie sytuacji yciowej. W
takim przypadku rwnolegle zastosowane zostan normy kolizyjne pastwa fori.
Co prawda rozstrzygnicie dotyczyo bdzie sprawy zwanej gwn, jednak obok
niej rozstrzygane bd rwnie tzw. kwestie czstkowe (wycinkowe).
Zarwno kwestia gwna jak i ta wyoniona w trakcie stosowania prawa
merytorycznego, zwana kwesti wstpn lub incydentaln, mog by
przedmiotem osobnego rozstrzygnicia kolizyjnego. Obie stanowi przykad
sytuacji z elementem obcym, do ktrych stosuje si normy kolizyjne. Relacja
midzy nimi polega na tym e rozwizanie przyjte dla kwestii wstpnej wywiera
wpyw na rozwizanie kwestii gwnej. Niemoliwe jest rozstrzygnicie kwestii
gwnej bez uprzedniego rozstrzygnicia kwestii wstpnej. Konieczno
rozstrzygnicia kwestii wstpnej wynika z treci norm merytorycznych prawa
wskazanego przez normy kolizyjne forum.

Przesanki wystpienia kwestii wstpnej:

1. Ma to by samoistny stosunek
2. Odrbny od kwestii gwnej
3. Jego rozstrzygnicie wywrze wpyw na rozstrzygnicie kwestii gwnej
Lub
1. Prawem waciwym dla rozstrzygnicia kwestii gwnej jest prawo obce
wskazane przez norm kolizyjn forum
2. Samoistny stosunek ktry wynika z treci obcych norm merytorycznych,
powinien by rozstrzygnity w drodze zastosowania do niego norm
kolizyjnych
3. Zastosowanie norm kolizyjnych legis fori do rozstrzygnicia tego
samoistnego stosunku doprowadzi do rezultatu odmiennego ni przy
zastosowaniu do niego norm kolizyjnych prawa waciwego do
rozstrzygnicia kwestii gwnej.
Jakie prawo zastosowa do oceny kwestii wstpnej aby wskaza to
prawo, naley posuy si normami kolizyjnymi. Ale jakie normy kolizyjne
zastosowa? S trzy rozwizania:
1. Zastosowanie norm kolizyjnych legis fori, a zatem norm tego samego
prawa, na podstawie ktrego rozstrzygnito co do waciwoci prawa dla
kwestii gwnej.
2. Zastosowanie norm kolizyjnych prawa wskazanego jako waciwe do
rozstrzygnicia kwestii gwnej (legis causa)
3. Zastosowanie takiej metody ktra doprowadzi do spodziewanego,
sprawiedliwego rezultatu.
Kwestia wstpna wystpuje najczciej w stosunkach z zakresu prawa rodzinnego
oraz spadkowego. Nie zostaa uregulowana przepisami polskiego prawa.
Dostosowanie
Do sytuacji kiedy to norma kolizyjna wskazuje jeden system prawny jako waciwy
i normy merytoryczne zawarte w tym systemie s stosowane do rozstrzygnicia
danej sprawy. Przepisy prawa wskazanego powinny by stosowane i poddawane
wykadni w sposb przyjty w pastwie, z ktrego porzdku prawnego pochodz.
Mog zdarzy si przypadki kiedy to norma kolizyjna wskae jako waciwe wicej
ni jedno prawo lub wicej ni jedno prawo ktre trzeba bdzie zastosowa w
zwizku ze zmian statutu. Wskazanie prawa jest jednoznaczne z obowizkiem
zastosowania go.
Przypadki wskazania kilku praw mog si zdarzy w zwizku z koniecznoci
rozstrzygnicia kilku spraw nalecych do zakresu rnych norm kolizyjnych,
moe si rwnie zdarzy, e jedna norma wskae wicej ni jedno prawo
waciwe.
Art. 52. [Stosunki majtkowe]
1. Maonkowie mog podda swe stosunki majtkowe prawu ojczystemu jednego
z nich albo prawu pastwa, w ktrym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub
miejsce zwykego pobytu. Wyboru prawa mona dokona take przed zawarciem
maestwa.
2. Majtkowa umowa maeska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie
z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majtkowej umowy
maeskiej stosuje si prawo waciwe dla stosunkw osobistych i majtkowych
midzy maonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonujc wyboru prawa dla stosunkw majtkowych maeskich lub

majtkowej umowy maeskiej wystarczy zachowa form przewidzian dla
majtkowych umw maeskich przez prawo wybrane lub prawo pastwa, w
ktrym do wyboru prawa doszo.
W art. tym przewidziano e maonkowie mog podda swe stosunki majtkowe
prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu pastwa w ktrym jedno z nich ma
miejsce zamieszkania lub miejsce zwykego pobytu. Wyboru prawa mona
dokona take przed zawarciem maestwa. Mimo e majtkowa umowa
maeska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z t regu, to do
wyboru prawa dla niej waciwego wcale nie musi doj. Wwczas do majtkowej
umowy maeskiej stosuje si prawo waciwe dla stosunkw osobistych i
majtkowych midzy maonkami z chwili zawarcia umowy.
Okaza si moe, e zastosowane rwnoczesne obu lub kilku norm pochodzcych
z rnych systemw prawnych jest niemoliwe. Zdarzy si tak kiedy
zastosowanie jednej normy wyklucza zastosowanie drugiej lub kiedy skutki
zastosowania jednej normy bd godziy w skutki zastosowania drugiej. Zabiegi
prowadzce do usunicia tych trudnoci nazywa si dostosowaniem.
Prowadzone s ju po wskazaniu prawa, a wic na paszczynie merytoryczno
prawnej.
Dostosowanie zabiegi zmierzajce do usuwania sprzecznoci lub braku
harmonii midzy normami nalecymi do rnych systemw prawnych
utrudniajcych lub uniemoliwiajcych ich stosowanie.
Bdzie to rwnie zastosowanie przepisu danego systemu w sposb
zmodyfikowany, dostosowany do danego wypadku i odpowiednio zestrojony z
przepisami drugiego systemu wchodzcego w gr w danym wypadku.
Zabiegi adaptacyjne prowadzone s przez sdziego. Powinien on posugujc si
syntez, na podstawie wskazanych norm stworzy syntetyczn norm
odpowiedni do rozstrzygnicia sprawy. Powinien z elementw tworzcych normy
zawarte w rnych porzdkach prawnych zbudowa norm, tak jakby pochodzia
z jednego systemu prawnego. Rwnoczesne zastosowanie kilku rnych norm
pochodzcych z rnych reimw prawnych. Moe si okaza e niemoliwe jest
ich zastosowanie, lub niemoliwe jest rwnie stworzenie wspomnianej
syntetycznej normy. Moliwe jest rwnie podjcie przez sdziego decyzji
odnonie do zastosowania tylko jednej normy spord kilku wchodzcych w gr.
Wybr prawa
Nie odnosi si ona do kwestii swobody stron lub osoby uprawnionej do poddania
swego stosunku prawnego okrelonemu prawu, jedynie do sposobu dokonania
wyboru i jego formy, przy okazji w kwestiach oceny, czy do wyboru prawa doszo
oraz czy by on wany odsyajc do przepisw szczeglnych. Wybr ten moe
mie charakter wyrany lub dorozumiany.
Dorozumiany moe wynika z okolicznoci zawarcia umowy lub z jej treci.
Warunkiem jest, aby by rzeczywisty. Moe nastpi w dowolnym czasie oraz w
trakcie sporu dot. zobowizania, ze skutkiem wstecznym. Strony mog podda
wybranemu prawu tylko cz umowy lub podda poszczeglne jej elementy
rnym prawom.
Wybr prawa naley odrni od przyjcia (recepcji) do umowy przepisw
jakiego systemu prawnego lub powoywania si przez strony (interpolacja) na
takie przepisy w umowie. Recepcja i interpolacja ma miejsce, gdy strony stosuj
jakie prawo merytoryczne i dot. jedynie prawa merytorycznego.

Kolizyjna regua wskazania prawa przez strony odnosi si rwnie jedynie do

prawa merytorycznego. Oznacza to, e wskazanie jakiego systemu prawnego
eliminuje moliwo stosowania norm kolizyjnych zawartych w tym systemie, a
zatem eliminuje rwnie moliwo stosowania odesania.
Strony
wskazuj
najodpowiedniejsze
prawo
merytoryczne.
Wskazanie
uniemoliwia zastosowanie przepisw innego systemu prawnego, bez wzgldu na
to, czy s to przepisy dyspozytywne czy imperatywne. Strony zobowizane s
natychmiast do stosowania przepisw wskazanego systemu. Obowizek stos.
wskazanego prawa dot. jego norm merytorycznych ustawowych i
zwyczajowych.
Strony mog wybra tylko prawo w danym momencie obowizujce, w ksztacie,
w jakim obowizuje ono w momencie dokonania wyboru. Jeeli jednak strony
dokonuj wyboru, musz si liczy ze zmianami, jakie zachodz w ramach tego
systemu prawnego. Dopuszczalnym rozwizaniem jest pewne ograniczenie
wpywu zmian zachodzcych wewntrz wybranego systemu na stosunek
zobowizaniowy. Polega ono na umieszczeniu w porozumieniu o wyborze prawa
klauzuli usztywniajcej wybr prawa, czyli wicej wybr ten z prawem z
okrelonego momentu. Skutkiem klauzuli bdzie uniknicie zmian w ramach
przepisw dyspozytywnych prawa waciwego dla umowy.
Art. 4. [Wybr prawa waciwego]
1. W przypadkach przewidzianych w ustawie mona dokona wyboru prawa
waciwego.
2. Wybr prawa powinien by wyrany lub w sposb jednoznaczny wynika z
okolicznoci sprawy, chyba e przepis dopuszczajcy wybr prawa stanowi
inaczej.
3. Wybr prawa dokonany po powstaniu stosunku prawnego nie narusza praw
osb trzecich.
4. Jeeli przy dokonaniu czynnoci prawnej, a przed wyborem prawa zostay
dopenione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo waciwe dla
formy tej czynnoci, jej wano nie moe by podwaana na podstawie prawa,
ktremu ta czynno podlega w wyniku wyboru prawa.
5. Przy ustalaniu, czy dokonano wyboru prawa oraz do oceny wanoci wyboru
prawa stosuje si przepisy art. 11, art. 17, art. 24 i art. 25.
6. Przepisy ust. 2-5 stosuje si do zmiany i uchylenia wyboru prawa.
Wyboru prawa dokonuje si przez zoenie dwch zgodnych owiadcze woli
poddajcych umow wskazanemu prawu merytorycznemu. W przypadku
jednostronnej czynnoci prawnej bdzie to jedno owiadczenie, zoone przez
dokonujcego czynno. Jest to czynno prawna, ktra podlega ocenie co do
wanoci. Przyjta jest ocena jej wanoci na podstawie wybranego prawa.
Jeeli wybr prawa nie bdzie wany, stosunek zobowizaniowy zostanie poddany
prawu wskazanemu przez cznik przewidziany w ustawie, a stosowany w braku
wyboru prawa.
Jeeli umowa, dla ktrej strony dokonay wyboru prawa, okae si niewana,
samo porozumienie dot. wyboru bdzie wane. Prawo wybrane przez strony
bdzie regulowao skutki niewanoci umowy.
Stosowanie przepisw PPM
Poprzednie ustawy milczay na ten temat. Nowa ustawa reguluje to w art. 6
Art. 6. [Przepisy prawa publicznego]

1. Prawo waciwe stosowane na podstawie przepisw ustawy niniejszej obejmuje

take przepisy prawa publicznego, ktre wedug tego prawa znajduj
zastosowanie do danego stosunku prawnego.
2. Jeeli prawo waciwe dla ocenianego stosunku prawnego zawiera przepisy
przewidujce domniemania prawne lub inne reguy okrelajce ciar dowodu,
odnoszce si do tego stosunku, stosuje si te przepisy.
Wskazanie prawa waciwego nie oznacza jedynie przepisw wchodzcych w
skad prawa prywatnego. Jeeli wedug wskazanego prawa spraw bdc
przedmiotem rozstrzygnicia reguluj przepisy tak wchodzce w skad prawa
prywatnego, jak i publicznego, zostan one zastosowane.
Uzasadnieniem tej regulacji jest brak moliwoci odrnienia przepisw prawa
publicznego od prywatnego obcego pastwa.
Dopuszczenie
stosowania
obcych
przepisw
publicznych
implikuje
dopuszczeniem stosowania rwnie wasnych przepisw publicznych, poniewa
takim sposobem realizowane s interesy suwerena terytorium, gdzie take
znajduje si forum.
Regua najcilejszego zwizku
Suy znalezieniu prawa, ktre najcilej zwizane jest ze stosunkiem prawnym
bdcym przedmiotem rozstrzygnicia. Moe by zastosowana w akcie prawnym
za porednictwem klauzuli generalnej. Klauzule te znajduj si we wszystkich
przypadkach w cz. oglnej ustawy, i wskazuj reguy odnoszce si do procesu
wskazywania prawa waciwego. Nie s to normy kolizyjne, skutkiem ich
zastosowania moe by inne wskazanie prawa ni przy pomocy norm kolizyjnych
zawartych w czci szczeglnej kodeksu. Stanowi one zwykle cz normy
kolizyjnej. Skutkiem ich zastosowania jest analogiczny do efektu zastosowania
klauzuli generalnej. W polskiej ustawie posuono si tym kryterium wskazania
lub korekcji wskazania waciwoci prawa wiele razy czy to w charakterze klauzuli
generalnej, czy te wyjtkowej. Zastosowano je w art. 2 ust 2 /8 ust 2/9/10/43.
Posikowe stosowanie prawa polskiego
Rozwizania natury oglnej:
Art. 10. [Waciwo posikowa]
1. Jeeli nie mona ustali okolicznoci, od ktrych zaley waciwo prawa,
stosuje si prawo najcilej zwizane z danym stosunkiem prawnym.
2. Jeeli nie mona stwierdzi w rozsdnym terminie treci waciwego prawa
obcego, stosuje si prawo polskie.
Rozwizania szczegowe:
Art. 54. [Rozwd, separacja]
1. Rozwizanie maestwa podlega wsplnemu prawu ojczystemu maonkw z
chwili dania rozwizania maestwa.
2. W razie braku wsplnego prawa ojczystego maonkw waciwe jest prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie maj w chwili dania rozwizania
maestwa miejsce zamieszkania, a jeeli maonkowie nie maj w chwili
dania rozwizania maestwa wsplnego miejsca zamieszkania - prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie mieli ostatnio miejsce wsplnego
zwykego pobytu, jeeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykego pobytu.
3. W razie braku okolicznoci rozstrzygajcych o waciwoci prawa na podstawie
przepisw ust. 1 i 2, do rozwizania maestwa stosuje si prawo polskie.

4. Postanowienia ust. 1-3 stosuje si odpowiednio do separacji.

Posikowo polskiego prawa sprowadza si do zastosowania do po wyczerpaniu
wszelkich metod, ktre maj doprowadzi do wskazania lub zastosowania prawa
waciwego.
Polska ustawa przewiduje takie stosowanie polskiego prawa tylko w jednym
przypadku gdy nie mona stwierdzi treci obcego wskazanego prawa w
rozsdnym terminie. W odniesieniu do drugiej grupy sytuacji, w ktrych wczeniej
posikowo stosowano polskie prawo, tym razem zastosowano regu
najcilejszego zwizku.
Regulacja z posikowego stosowania polskiego prawa
Art. 51. [Skutki maestwa]
1. Stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami podlegaj kadoczesnemu
wsplnemu prawu ojczystemu.
2. W razie braku wsplnego prawa ojczystego stosuje si prawo pastwa, w
ktrym oboje maonkowie maj miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca
zamieszkania w tym samym pastwie - prawo pastwa, w ktrym oboje
maonkowie maj miejsce zwykego pobytu. Jeeli maonkowie nie maj miejsca
zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo pastwa, z ktrym
maonkowie w inny sposb s wsplnie najcilej zwizani.

Cz szczegowa
Rozdzia 1 Osoby
Osoby fizyczne
Pojcie to odnosi si do kadego czowieka jako uczestnika stosunkw
cywilnoprawnych. Kady czowiek jest podmiotem praw i obowizkw, bez
wzgldu na przynaleno pastwow czy miejsce zamieszkania. Z reguy tej
wynika przyjcie okrelonych regu traktowania cudzoziemcw. Obowizuje
zasada zrwnania ich w prawach z obywatelami. Kady ma prawo do uznawania
wszdzie jego podmiotowoci prawnej.
Zdolno prawna
Cech kadego czowieka jest mono bycia podmiotem praw i obowizkw.
Mono ta okrelana jest mianem zdolnoci prawnej. Czowiek nabywa j w
chwili urodzenia, traci w momencie mierci. Pojcie to ma charakter uniwersalny,
powszechnie przyjto jego jednolite znaczenie i tre. Polskie prawo uzalenia
nabycie zdolnoci prawnej od faktu, czy dziecko przyszo na wiat ywe, czy
nieywe. Ustanie zdolnoci nastpuje z chwil biologicznej mierci czowieka.
Moment ten moe stanowi mier mzgow, jak i zgon wskutek
nieodwracalnego zatrzymania krenia.
Zdolno prawna dziecka nienarodzonego
W czasie trwania ciy matki mog mie miejsce zdarzenia ksztatujce status
prawny nienarodzonego dziecka. Zdolno prawna moe by okrelona mianem
warunkowej czyli przysugujcej pod warunkiem, e urodzi si ywy.
Uznanie za zmarego i stwierdzenie zgonu

Dowodem mierci czowieka jest akt zgonu, ktry zostaje sporzdzony przez
urzd stanu cywilnego na podstawie diagnozy lekarskiej umieszczonej w karcie
zgonu. Gdy akt nie zostanie wystawiony wwczas sd w drodze postpowania
dowodowego orzeka w kwestii stwierdzenia zgonu i przyjcia najbardziej
prawdopodobnej jego chwili. Orzeczenie powinno opiera si na przekonaniu o
niewtpliwej mierci osoby fizycznej.
Uznanie za zmarego dotyczy osb, ktre zaginy. Celem postpowania
sdowego jest przede wszystkim zakoczenie stanu niepewnoci co do ycia lub
mieci osoby fizycznej. Postanowienie odnocie do uznania za zmarego moe by
uchylone nastpnym postanowieniem podjtym w wyniku odrbnego
postpowania.
Zakres statutu
Status personalny osoby, czyli jej pozycja prawna, oceniany jest na podstawie
statutu personalnego, czyli prawa waciwego do rozstrzygania odnonie do
spraw zwizanych z osob. W zakresie spraw, o ktrych decyduje statut
personalny, mieszcz si kwestie zwizane z nabyciem, treci i utrat zdolnoci
prawnej:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Przesanki uzyskania zdolnoci

Wskazanie chwili jej uzyskania
Zasady obliczania wieku osoby fizycznej
Domniemania co do ycia lub mierci
Ograniczenia zdolnoci prawnej
Przesanki utraty zdolnoci
Okrelenie momentu utraty zdolnoci

Do zakresu statutu personalnego osoby fizycznej nie nale przesanki monoci

stania si podmiotem okrelonych praw lub obowizkw.
Zdolno do czynnoci prawnych
Nabycie zdolnoci uzalenione jest od osignicia odpowiedniej dojrzaoci
umysowej przez osob, ktra ma czynno dokona. Jest ona rozumiana jako
mono ksztatowania praw i obowizkw poprzez dokonywanie czynnoci
prawnych. Czyli osoba zdolna moe uczestniczy w stosunkach prawnych i
ksztatowa je wedug wasnej woli.
Osignicie dojrzaoci umysowej czone jest z osigniciem okrelonego
ustaw wieku. Osoba moe rwnie nigdy nie osign penej zdolnoci do
czynnoci w zwizku z chorob psychiczn. Moe j rwnie utraci w zwizku z
zanikiem dojrzaoci umysowej niezbdnej do podejmowania decyzji. Dlatego
przyjmuje si moliwo ogranicze treci zdolnoci do czynnoci prawnych.
Ograniczenie lub pozbawienie moliwoci decydowania w odniesieniu do swoich
spraw majtkowych i osobistych jest z reguy skutkiem orzeczenia sdowego. Nie
jest ono nieodwracalne, zdolno moe by przywrcona w konsekwencji
kolejnego orzeczenia.
Celem jest ochrona osoby niedojrzaej umysowo przed wasnymi decyzjami
godzcymi w sfer jej interesw osobistych lub majtkowych. Na ochron
zasuguj rwnie potencjalni kontrahenci i kontrahenci osoby niedojrzaej
wystpujcy w dobrej wierze.
Art. 11061. [Ubezwasnowolnienie]

 1. Do jurysdykcji krajowej nale sprawy o ubezwasnowolnienie osoby bdcej

obywatelem polskim lub cudzoziemca majcego miejsce zamieszkania lub
miejsce zwykego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Jurysdykcja krajowa jest wyczna, jeeli osoba, ktrej dotyczy wniosek o
ubezwasnowolnienie, jest obywatelem polskim, majcym miejsce zamieszkania i
miejsce zwykego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 1107. [Opieka i kuratela]
1. Do jurysdykcji krajowej nale sprawy z zakresu opieki i kurateli nad osob
bdc obywatelem polskim lub cudzoziemcem majcym miejsce zamieszkania
lub miejsce zwykego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jak rwnie sprawy z
zakresu kurateli nad osob prawn lub niebdc osob prawn jednostk
organizacyjn, majc siedzib w Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanowienie kurateli
do zaatwienia poszczeglnej sprawy naley do jurysdykcji krajowej, jeeli naley
do niej ta sprawa.
2. Sdy polskie mog w razie potrzeby wydawa zarzdzenia w zakresie opieki i
kurateli co do pooonego w Rzeczypospolitej Polskiej majtku cudzoziemca
majcego miejsce zamieszkania i miejsce zwykego pobytu za granic, jeeli
okae si to konieczne w interesie tego cudzoziemca.
3. Sdy polskie mog wydawa zarzdzenia w zakresie opieki i kurateli rwnie
w przypadkach innych ni wymienione w 1 i 2, jeeli sprawa wykazuje
wystarczajcy zwizek z polskim porzdkiem prawnym lub jeeli zachodzi pilna
potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, ktry przebywa w Rzeczypospolitej
Polskiej, majcemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykego pobytu za granic.
Zakres statutu
W zakresie statutu personalnego mieci si ocena zdolnoci do czynnoci
prawnych. Na podst. Prawa personalnego osoby fizycznej oceniamy:
1.
2.
3.
4.

Przesanki zdolnoci do cz. p (wiek, dojrzao umysowa)

Tre, czyli stopnie zdolnoci (pena, ograniczona, brak)
Skutki braku zdolnoci wymaganej do dokonania czynnoci
Moliwo przedsiwzicia danej czynnoci samodzielnie albo za zgod
okrelonej osoby trzeciej lub organu pastwowego
5. Skutki dokonania czynnoci bez zgody osoby trzeciej lub organu, gdy taka
zgoda bya konieczna
6. Wskazanie osoby lub organu umocowanych do wyraenia zgody
7. Wskazanie kiedy zgoda powinna by wyraona (przed, w trakcie, po
dokonaniu cz. p)
8. Kiedy czynno dokonana mimo braku zdolnoci bdzie traktowana jakby
bya dokonana przez osob o wymaganej zdolnoci
9. Rodzaj niewanoci lub bezskutecznoci dokonanej czynnoci prawnej
10.Dopuszczalno i przesanki konwalidacji
11.Mono powoywania si na niewano lub bezskuteczno czynnoci
prawnej przez kontrahenta osoby niezdolnej
Imi i nazwisko osoby fizycznej oraz inne jej dobra osobiste
Imi i nazwisko suy indywidualizacji, konkretyzacji jej tosamoci jako
uczestnika stosunkw prywatnoprawnych oraz czonka okrelonej rodziny. S to
cechy o charakterze cile osobistym, chronione prawem. Nazwisko jako dobro
osobiste jest chronione prawem cywilnym (art. 23 i 24).
Na uksztatowanie imienia i nazwiska wpywa w najwikszej mierze przynaleno
do okrelonej rodziny. A wic dziecko nabywa okrelone imi i nazwisko po
urodzeniu, poniewa nadaj mu je osoby sprawujce wadz rodzicielsk oraz w

wyniku adopcji. Wpyw na uksztatowanie nazwiska maonkw i ich dzieci moe

mie zawarcie zwizku maeskiego i jego rozwizanie. Rwnie inne
okolicznoci (omieszajce nazwisko, zmiana pci).
W prawie kolizyjnym przyjmuje si e imi i nazwisko podlegaj ocenie prawa
personalnego takiej osoby, bez wzgldu na to, za pomoc jakiego cznika
personalnego zostao ono wyznaczone.
Imi i nazwisko s dobrami osobistymi osoby fizycznej.
Art. 15. [Imi i nazwisko]
1. Imi i nazwisko osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
2. Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje si prawo waciwe do
oceny skutkw zdarzenia, ktre prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub
nazwiska. Jednake wybr nazwiska przy zawarciu lub rozwizaniu maestwa
podlega prawu ojczystemu kadego z maonkw.
Art. 16. [Dobra osobiste]
1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
2. Osoba fizyczna, ktrej dobro osobiste jest zagroone naruszeniem lub zostao
naruszone moe da ochrony na podstawie prawa pastwa, na ktrego
terytorium nastpio zdarzenie powodujce to zagroenie naruszenia lub
naruszenie, albo prawa pastwa, na ktrego terytorium wystpiy skutki tego
naruszenia.
3. Jeeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszo w rodkach
spoecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego
podobnego rodka ochronnego rozstrzyga prawo pastwa, w ktrym ma siedzib
albo miejsce zwykego pobytu nadawca lub wydawca.
Prawo waciwe
Przyjto zasad prawa personalnego, polegajcna przyjciu zwizania osoby
fizycznej w zakresie jej atrybutw/ cech osobistych z jednym systemem
prawnym. Przyjmuje si e cechy te okrelane mianem zdolnoci nie zsiniaj si
wraz z przemieszczaniem si osoby z jednego terytorium pastwowego na
drugie. Maj zatem walor eksterytorialny. Maj one tak tre i ksztat, jakie
przyznaje im prawo personalne osoby.
Prawem personalnym jest system prawny pastwa, z ktrym z reguy osob
wie obywatelstwo lub miejsce zamieszkania. W normach kolizyjnych zasada ta
wyraona jest przez czniki odpowiadajce powizaniu osoby z pastwem, a
wic cznik obywatelstwa i cznik miejsca zamieszkania. We wszystkich polskich
ustawach o PPM przyjto priorytet prawa ojczystego. Regua ta znajduje
odzwierciedlenie w art. 11

Art. 11. [Zdolno]

1. Zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych osoby fizycznej podlegaj
jej prawu ojczystemu.
2. Jeeli osoba fizyczna dokonuje czynnoci prawnej w zakresie prowadzonego
przez siebie przedsibiorstwa, wystarczy, e ma ona zdolno do dokonania tej
czynnoci wedug prawa pastwa, w ktrym przedsibiorstwo jest prowadzone.
3. Przepis ust. 1 nie wycza zastosowania prawa, ktremu czynno prawna
podlega, jeeli z tego prawa wynikaj szczeglne wymagania w zakresie
zdolnoci w odniesieniu do tej czynnoci prawnej.

Statut personalny stosowany jest rwnie do:

1. Ubezwasnowolnienia
Art. 13. [Ubezwasnowolnienie]
1. Ubezwasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, ktrej ono
dotyczy.
2. Uznania za zmar lub stwierdzenie zgonu osoby fizycznej
Art. 14. [Orzeczenie o mierci]
1. Do uznania za zmar albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje si jej
prawo ojczyste.
3. Imienia i nazwiska
Art. 15. [Imi i nazwisko]
1. Imi i nazwisko osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
4. Dbr osobistych
Art. 16. [Dobra osobiste]
1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
Gdy osoba fizyczna posiada wicej ni jedno obywatelstwo, stosowana jest regua
zawarta w art. 2.
Art. 2. [cznik obywatelstwa]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, obywatel polski
podlega prawu polskiemu, chociaby prawo innego pastwa uznawao go za
obywatela tego pastwa.
Polski obywatel mimo posiadania obywatelstwa jeszcze innego pastwa,
pozostaje polskim obywatelem i z tej racji, jeli wskazane jest prawo
ojczyste jako waciwe stosowane jest prawo polskie. Art. 2.1
2. Cudzoziemiec majcy obywatelstwo dwch lub wicej pastw podlega, jako
prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z ktrym jest najcilej zwizany.
W analogicznej sytuacji dotyczcej cudzoziemca, naley stosowa prawo
pastwa, z ktrym po zbadaniu wszelkich okolicznoci okae si on
najbardziej zwizany. Art. 2.2
3. Jeeli ustawa uzalenia waciwo prawa od tego, czy okrelone osoby s
obywatelami tego samego pastwa, do przyjcia, i wymaganie to jest spenione,
wystarczy, e prawo tego pastwa osoby te uznaje za swoich obywateli.
W sytuacji gdy waciwo prawa jest uzaleniona od posiadania przez
okrelone osoby obywatelstwa tego samego pastwa stosowane jest
prawo ojczyste wsplne dla tych osb, bez wzgldu na to czy bdzie to
prawo polskie, czy te prawo najcilej z osob zwizane. Art. 2.3
Art. 3. [cznik zamieszkania]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, a obywatelstwa danej
osoby ustali nie mona, osoba ta nie ma obywatelstwa adnego pastwa albo
nie mona ustali treci prawa ojczystego, stosuje si prawo pastwa, w ktrym
znajduje si jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje
si prawo pastwa, w ktrym znajduje si miejsce jej zwykego pobytu.
W przypadku bezpastwowcw lub osb ktrych obywatelstwa nie

mona ustali oraz w sytuacjach, gdy ustalenie treci obcego prawa

ojczystego nie jest moliwe, stosuje si art. 3 ust 1
2. Przepis ust. 1 stosuje si odpowiednio do osoby, ktra uzyskaa ochron w
innym pastwie ni pastwo ojczyste w zwizku z faktem, e jej wizy z
pastwem ojczystym ulegy trwaemu zerwaniu z powodu naruszania w tym
pastwie podstawowych praw czowieka.
Temu samemu prawu bd poddane osoby ktre maj obywatelstwo
jakiego pastwa, natomiast uzyskay ochron ze strony innego
pastwa w zwizku z naruszeniami prawa czowieka jakie miay miejsce
w pastwach ich obywatelstwa, a ich wizy z tymi pastwami w zwizku
z tym ulegy trwaemu zerwaniu. Oznacza to e uchodcy bd
traktowania jak bezpastwowych.
Art. 10. [Waciwo posikowa]
1. Jeeli nie mona ustali okolicznoci, od ktrych zaley waciwo prawa,
stosuje si prawo najcilej zwizane z danym stosunkiem prawnym.
2. Jeeli nie mona stwierdzi w rozsdnym terminie treci waciwego prawa
obcego, stosuje si prawo polskie.
Jeli nie mona ustali okolicznoci, od ktrych zaley waciwo prawa,
stosuje si prawo najcilej zwizane ze stosunkiem prawnym,
natomiast jeli nie mona stwierdzi treci waciwego prawa obcego w
rozsdnym terminie stosuje si prawo polskie.
Wyjtki
Wyjtki od zasady oceny zdolnoci osoby wedug jej prawa ojczystego:
Wyjtek na rzecz stosowania:
1. Prawa pastwa, w ktrym prowadzone jest przedsibiorstwo
Wyjtek na rzecz poddania oceny zdolnoci do czynnoci prawnych osoby
fizycznej prawu obowizujcemu w pastwie, gdzie przedsibiorstwo jest
prowadzone, jeeli osoba taka dokonuje czynnoci prawnych w ramach swego
przedsibiorstwa art. 11 ust 2
2. Jeeli osoba fizyczna dokonuje czynnoci prawnej w zakresie
prowadzonego przez siebie przedsibiorstwa, wystarczy, e ma ona
zdolno do dokonania tej czynnoci wedug prawa pastwa, w ktrym
przedsibiorstwo jest prowadzone.
2. Prawa waciwego dla czynnoci prawnej art. 11
1. Zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych osoby fizycznej
podlegaj jej prawu ojczystemu.
3. Przepis ust. 1 nie wycza zastosowania prawa, ktremu czynno
prawna podlega, jeeli z tego prawa wynikaj szczeglne wymagania w
zakresie zdolnoci w odniesieniu do tej czynnoci prawnej.
3. Prawa obowizujcego w miejscu dokonania czynnoci
Art. 12. [Powoanie na niezdolno]
1. Jeeli umow zawary osoby znajdujce si w tym samym pastwie, osoba
fizyczna, ktra ma zdolno do jej zawarcia wedug prawa tego pastwa, moe si
powoa na swoj niezdolno wynikajc z prawa wskazanego w przepisie art.
11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolnoci
wiedziaa lub nie wiedziaa z powodu niedbalstwa.
2. Osoba fizyczna dokonujca jednostronnej czynnoci prawnej, majca zdolno
do jej dokonania wedug prawa miejsca dokonania czynnoci, moe powoa si

na niezdolno wynikajc z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko

wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, ktre postpujc z naleyt
starannoci dziaay w przewiadczeniu, e osoba dokonujca czynnoci prawnej
zdolno tak miaa.
3. Jeeli osoba fizyczna dziaa za porednictwem przedstawiciela, przy ustalaniu
przesanek stosowania przepisw ust. 1 i 2 rozstrzygaj okolicznoci wystpujce
po stronie przedstawiciela.
4. Przepisw ust. 1 i 2 nie stosuje si do czynnoci prawnych z zakresu prawa
rodzinnego i opiekuczego oraz prawa spadkowego ani do rozporzdze
dotyczcych nieruchomoci pooonych w innym pastwie ni pastwo, w ktrym
czynno prawna zostaa dokonana.
Nie s chronione osoby, ktre wiedziay o ograniczeniach zdolnoci do
czynnoci prawnej osoby dokonujcej czynnoci prawnych lub o nich nie
wiedziay z przyczyn niedbalstwa. Przepis dot. trzech sytuacji:
a) Zawarcia umowy przez strony znajdujce si w tym samym
pastwie
b) Dokonania
jednostronnej
czynnoci
prawnej
przez
osob
posiadajc zdolno do jej dokonania w wietle prawa
obowizujcego w miejscu jej dokonania
c) Dokonania czynnoci przez penomocnika
Nie ma wic znaczenia, czy czynno zostaa dokonana w Polsce, czy
nie, przez kogo zostaa dokonana, oraz z kim. Nie ma znaczenia czy
osoba dokonujca czynnoci bya ograniczona w swej zdolnoci, czy w
ogle jej nie miaa.
4. Legis fori, w tym wypadku polskiego prawa
Odstpstwo od stosowania legis patriae na rzecz legis fori wprowadzaj
przepisy art. 13 ust 2 i 14 ust 2 odnoszce si do ubezwasnowolnienia
oraz uznania za zmarego i stwierdzenia zgonu.
Art. 13. [Ubezwasnowolnienie]
1. Ubezwasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, ktrej ono
dotyczy.
2. Jeeli o ubezwasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sd polski, stosuje si prawo
polskie.
Art. 14. [Orzeczenie o mierci]
1. Do uznania za zmar albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje si jej
prawo ojczyste.
2. Jeeli o uznaniu za zmarego albo o stwierdzeniu zgonu cudzoziemca orzeka
sd polski, stosuje si prawo polskie.
Moliwo orzekania w tych sprawach wyznaczaj normy zawarte w
czci KPC powiconej jurysdykcji. Podstawa art. 1106
Art. 1106. [Zgon]
1. Do jurysdykcji krajowej nale sprawy o uznanie za zmarego i o stwierdzenie
zgonu osoby bdcej obywatelem polskim lub cudzoziemca majcego ostatnie
miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykego pobytu w Rzeczypospolitej
Polskiej.
2. Sd polski moe uzna za zmarego cudzoziemca majcego ostatnie miejsce
zamieszkania i ostatnie miejsce zwykego pobytu za granic, jeeli sprawa
wykazuje wystarczajcy zwizek z polskim porzdkiem prawnym.
3. Do jurysdykcji krajowej nale rwnie sprawy o stwierdzenie zgonu

cudzoziemca majcego miejsce zamieszkania i miejsce zwykego pobytu za

granic, jeeli zgon nastpi w Rzeczypospolitej Polskiej.
5. Na rzecz prawa waciwego do oceny skutkw zdarzenia prowadzcego do
nabycia lub zmiany imienia albo nazwiska art. 15 ust 2
Art. 15. [Imi i nazwisko]
1. Imi i nazwisko osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
2. Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje si prawo waciwe do
oceny skutkw zdarzenia, ktre prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub
nazwiska. Jednake wybr nazwiska przy zawarciu lub rozwizaniu maestwa
podlega prawu ojczystemu kadego z maonkw.
6. Na rzecz prawa miejsca zdarzenia lub miejsca wystpienia skutku tego zdarzenia
Art. 16. [Dobra osobiste]
1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
2. Osoba fizyczna, ktrej dobro osobiste jest zagroone naruszeniem lub zostao
naruszone moe da ochrony na podstawie prawa pastwa, na ktrego
terytorium nastpio zdarzenie powodujce to zagroenie naruszenia lub
naruszenie, albo prawa pastwa, na ktrego terytorium wystpiy skutki tego
naruszenia.
3. Jeeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszo w rodkach
spoecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego
podobnego rodka ochronnego rozstrzyga prawo pastwa, w ktrym ma siedzib
albo miejsce zwykego pobytu nadawca lub wydawca.
Dobra osobiste podlegaj prawu ojczystemu. Na podstawie art. 16 ust 2
osoba fizyczna moe dokona wyboru midzy swoim prawem ojczystym,
a wskazanymi w przepisie prawami wedug swego uznania i w zalenoci
od poziomu ochrony.
7. Na rzecz prawa siedziby lub miejsca zwykego pobytu nadawcy/wydawcy rodka
masowego przekazu.
3. Jeeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszo w rodkach
spoecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego
podobnego rodka ochronnego rozstrzyga prawo pastwa, w ktrym ma siedzib
albo miejsce zwykego pobytu nadawca lub wydawca.
W przypadku naruszenia dobra osobistego za porednictwem rodkw
spoecznego przekazu w miejsce prawa ojczystego tej osoby stosowane
bdzie w zakresie okrelonym w przepisie art. 13 ust 3.
Osoby prawne
Stworzona na wzr osoby fizycznej. Jako twory sztuczne maja realizowa pewne
cele suce obrotowi gospodarczemu. Kady z systemw prawnych wskazuje
rodzaje i sposb utworzenia osoby prawnej. Zagraniczna osoba prawna zostanie
uznana w Polsce automatycznie i bezwarunkowo, o ile oczywicie istnieje w
wietle swojego prawa personalnego. Osobami prawnymi s wskazane z nazwy
typy lub indywidualne organizacje, ktrym przepisy przyznaj osobowo prawn.
Polskie prawo przyznaje osobowo prawn SP, spkom handlowym,
spdzielniom, szkoom wyszym, przedsibiorstwom pastwowym oraz innym
indywidualnie okrelonym jednostkom.
Cechy osb prawnych:
1. Struktura organizacyjna z organami

2.
3.
4.
5.

Odrbny majtek
Zdolno prawna
Zdolno procesowa
Odpowiedzialno majtkowa za zobowizania

Uomne osoby prawne nie maj osobowoci prawnej, ale posiadaj niektre z
typowych dla osb prawnych cechy i s wyranie wyodrbnione. Stanowi
pewnego rodzaju jednostki organizacyjne. Wyrniamy tu: spka cywilna, jawna,
komandytowa, stowarzyszenia, wsplnoty mieszkaniowe, masy majtkowe.
Zakres statutu
Statut personalny powinien on regulowa wszystkie sprawy dotyczce osoby
prawnej poczwszy od jej powstania a do ustania. Jego ocenie podlegaj:
1. Powstanie osoby prawnej
2. Nazwa i jej ochrona
3. Skutki wpisu do odpowiedniego rejestru
4. Nabycie osobowoci prawnej
5. Zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych
6. Charakter prawny osoby
7. Moliwo jej przeksztace
8. Struktura organizacyjna
9. Zasady funkcjonowania
10.Ustalenie osoby prawnej
Nabywa ona osobowo prawn z chwil wpisu do odpowiedniego rejestru. Moe
powsta w wyniku odpowiedniej decyzji administracyjnej, lub moe by
wykreowana w drodze odpowiedniego aktu parlamentu. Moe si okaza rwnie
e oprcz wymogw dotyczcych rejestracji w okrelonym pastwie, potrzebne
bdzie rwnie wypenienie wymogw wynikajcych z prawa pastwa siedziby
osoby prawnej.
II Prawo waciwe
Do oceny osoby prawnej waciwe jest jej prawo personalne wskazane za
porednictwem okrelonego cznika. Niemoliwe jest aby do wskazywania tego
prawa uywa cznikw dotyczcych osb fizycznych.
Najbardziej popularne jest stosowania jednej z dwch teorii:
1. Teoria siedziby
2. Teoria utworzenia
W Polsce znalaza zastosowanie teoria siedziby organu zarzdzajcego:
Art. 41. [Siedziba osoby prawnej] Jeeli ustawa lub oparty na niej statut nie
stanowi inaczej, siedzib osoby prawnej jest miejscowo, w ktrej ma siedzib
jej organ zarzdzajcy.
W obecnym ksztacie osoba prawna podlega prawu pastwa, w ktrym ma
siedzib. Jeeli jednak praw pastwa jej siedziby kae do jej oceny stosowa
prawo inne, ktre obowizuje w pastwie, w ktrym osoba prawna zostaa
utworzona stosuje si to prawo.
Art. 17. [Osoba prawna]
1. Osoba prawna podlega prawu pastwa, w ktrym ma siedzib.
2. Jeeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje waciwo prawa
pastwa, na podstawie ktrego osoba prawna zostaa utworzona, stosuje si
prawo tego pastwa.

Obecne rozwizanie umoliwia ograniczone stosowanie odesa dalszych. Bd

one moliwe jeli spenione zostan warunki: jeeli na skutek zastosowania
polskiego przepisu kolizyjnego wskazane jako waciwe zostanie prawo
obwoizujce w siedzibie osoby prawnej, a z zastosowania przepisu kolizyjnego
tego prawa wyniknie obowizek zastosowania prawa obowizujcego w miejscu
utworzenia osoby prawnej.
Odesanie to bdzie miao charakter jednorazowy, zastosowane zostanie to prawo
do ktrego ono nastpi.
Elementy zakresu statutu osoby prawnej (katalog nie jest zamknity):
Art. 17 ust 3. Prawu wskazanemu w przepisach ust. 1 i 2 podlegaj w
szczeglnoci:
1) powstanie, czenie, podzia, przeksztacenie lub ustanie osoby prawnej;
2) charakter prawny osoby prawnej;
3) nazwa oraz firma osoby prawnej;
4) zdolno osoby prawnej;
5) kompetencje i zasady dziaania oraz powoywanie i odwoywanie czonkw
organw;
6) reprezentacja;
7) nabycie i utrata statusu wsplnika lub czonkostwa oraz prawa i obowizki z
nimi zwizane;
8) odpowiedzialno wsplnikw lub czonkw za zobowizania osoby prawnej;
9) skutki naruszenia przez osob reprezentujc osob prawn ustawy, aktu
zaoycielskiego lub statutu.
Mamy tu rwnie rozwizania analogiczne jak przy zdolnoci do czynnoci osb
fizycznych i wyjtkw od stosowania prawa personalnego:
Wyjtek na rzecz stosowania prawa pastwa, w ktrym
1. Przedsibiorstwo jest prowadzone
Art. 18. [Czynnoci prawne]
1. Jeeli osoba prawna dokonuje czynnoci prawnej w zakresie prowadzonego
przez siebie przedsibiorstwa, wystarczy, e ma zdolno do dokonania tej
czynnoci wedug prawa pastwa, w ktrym przedsibiorstwo jest prowadzone.
2. Czynno zostaa dokonana (dot. zdolnoci do czynnoci prawnych i
reprezentacji)
Art. 18. [Czynnoci prawne]
2. Osoba prawna moe si powoa wobec drugiej strony na ograniczenia
dotyczce jej zdolnoci lub reprezentacji wynikajce z prawa wskazanego w
przepisach art. 17 ust. 1 i 2, jeeli ogranicze takich nie przewiduje prawo
pastwa, w ktrym czynno prawna zostaa dokonana tylko wtedy, gdy druga
strona o nich wiedziaa lub nie wiedziaa z powodu niedbalstwa. Przepisu tego nie
stosuje si do rozporzdze dotyczcych nieruchomoci pooonych w innym
pastwie ni pastwo, w ktrym czynno prawna zostaa dokonana.
Uregulowano rwnie kwestie:
1. przeniesienia siedziby osoby prawnej do innego pastwa
2. poczenia osb prawnych.

1. Zachowanie osobowoci prawnej zostao uzalenione od tego czy siedziba

zostaa przeniesiona w obrbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czy
poza nim.
2. Dla poczenia osb prawnych majcych siedziby w rnych pastwach
konieczne jest dopenienie wymogw wynikajcych z prawa pastw, w
ktrych znajduj si ich siedziby.
Art. 19. [Przeniesienie siedziby, poczenie osb prawnych]
1. Z chwil przeniesienia siedziby do innego pastwa, osoba prawna podlega
prawu tego pastwa. Osobowo prawna uzyskana w pastwie dotychczasowej
siedziby jest zachowana, jeeli przewiduje to prawo kadego z zainteresowanych
pastw. Przeniesienie siedziby w obrbie Europejskiego Obszaru Gospodarczego
nie prowadzi do utraty osobowoci prawnej.
2. Poczenie osb prawnych majcych siedziby w rnych pastwach wymaga
dopenienia wymaga okrelonych w prawie tych pastw.
Do ochrony dbr osobistych osb prawnych przyjto odpowiednie stosowanie
przepisw art. 16 powiconych ochronie dbr osobistych osb fizycznych z
dwoma wyjtkami:
1. Stosowania prawa pastwa, na ktrego terytorium doszo do naruszenia
lub zagroenia naruszenia dobra osobistego lub prawa pastwa, na
terytorium ktrego wystpi skutek takiego zdarzenia umoliwia to
dokonanie wyboru midzy prawem personalnym a tymi dwoma w ustawie
wskazanymi prawami.
2. Stosowanie prawa pastwa siedziby lub miejsca zwykego pobytu nadawcy
gdy do naruszenia dobra doszo w rodka masowego przekazu.
Art. 20. [Ochrona dbr osobistych] Do ochrony dbr osobistych osb
prawnych stosuje si odpowiednio przepisy art. 16.
Art. 16. [Dobra osobiste]
1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegaj jej prawu ojczystemu.
2. Osoba fizyczna, ktrej dobro osobiste jest zagroone naruszeniem lub zostao
naruszone moe da ochrony na podstawie prawa pastwa, na ktrego
terytorium nastpio zdarzenie powodujce to zagroenie naruszenia lub
naruszenie, albo prawa pastwa, na ktrego terytorium wystpiy skutki tego
naruszenia.
3. Jeeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszo w rodkach
spoecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego
podobnego rodka ochronnego rozstrzyga prawo pastwa, w ktrym ma siedzib
albo miejsce zwykego pobytu nadawca lub wydawca.
Przepisy
dot. osoby
prawnej
stosujemy
odpowiednio
organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej.

do

jednostek

Art. 21. [Odpowiednie stosowanie] Przepisy art. 17-20 stosuje si

odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej.
Rozdzia 2
Dokonanie czynnoci
przedawnienie

prawnych

36. Dokonanie czynnoci prawnej

Prawo waciwe

ich

forma,

przedstawicielstwo,

Prawem waciwym do oceny dokonania czynnoci prawnej jest prawo waciwe

dla samej czynnoci. Ocen czy dokonana zostaa czynno prawna w postaci
umowy stanowi prawo okrelone przez normy kolizyjne regulujce waciwoci
prawa dla takiej umowy.
Kwesti dokonania jednostronnej czynnoci prawnej poddajemy ocenie z punktu
widzenia prawa wskazanego dla tej jednostronnej czynnoci prawnej. Jeeli z
okolicznoci prawy wynika, e posuenie si tak wskazanym prawem dla oceny
skutkw zachowania strony twierdzcej, e nie zoya owiadczenia woli, byoby
bezzasadne, wwczas moliwe jest zastosowanie prawa obowizujcego w
miejscu zwykego pobytu takiej osoby.
Art. 24. [Dokonanie czynnoci prawnej]
1. Przy ustalaniu, czy dokonano czynnoci prawnej, stosuje si prawo dla niej
waciwe.
2. Strona, ktra twierdzi, e nie zoya owiadczenia woli, moe si powoa na
prawo pastwa, w ktrym ma miejsce zwykego pobytu, jeeli z okolicznoci
wynika, e ocena skutkw jej zachowania wedug prawa wskazanego w przepisie
ust. 1 nie byaby zasadna.
II zakres statutu
Prawu waciwemu dla oceny dokonania czynnoci prawnej poddano:
1. Jej istnienie jako czynnoci okrelonego rodzaju
2. Warunki dot. iloci, istnienia i zgodnoci skadanych owiadcze woli
3. Warunki dot. konstytutywnych skadnikw czynnoci prawnych
4. Kwesti kierowania owiadcze woli do adresatw
5. Sposoby dojcia do skutku czynnoci prawnej
6. Wymg zgody osoby trzeciej na dokonanie czynnoci prawnej
7. Skutki braku takiej zgody
8. Ocen momentu i miejsca dokonania czynnoci prawnej.
37. Forma czynnoci prawnej
I Prawo waciwe
Mamy tu poczynienia z alternatyw midzy lege causa i lege loci Artus.
Znaczenie gwne ma regua stosowania prawa waciwego dla samej czynnoci
prawnej, natomiast druga z nich bdzie miaa zastosowanie, jeli strona nie
dopeniajc wymogw formalnych okrelonych w prawie wskazanym dla
czynnoci prawnej, dopeni przesanek formalnych wymaganych przez prawo
drugie. Oznacza to e czynno bdzie skuteczna i wana, mimo braku
dopenienia wymogw formalnych legis causa. Alternatywne wskazanie dwch
praw nie oznacza umoliwienia wyboru prawa dogodnego dla strony. Oznacza
obowizek dopenienia wymogw formalnych zawartych w jednym z tych
wskazanych praw.
Regua locus regit actum ma znaczenie fakultatywne, charakter uzupeniajcy.
Taka konstrukcja przepisu umoliwia okrelenie wedug jakiego prawa naley
oceni skutki niedopenienia wymogw formalnych.
Uwagi powysze maj zastosowanie do art. 25
Art. 25. [Forma czynnoci prawnej]
1. Forma czynnoci prawnej podlega prawu waciwemu dla tej czynnoci.
Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo pastwa, w
ktrym czynno zostaje dokonana. Jeeli umow zawieraj osoby znajdujce si
w chwili zoenia owiadcze woli w rnych pastwach, wystarczy wwczas

zachowanie formy przewidzianej dla tej czynnoci przez prawo jednego z tych
pastw.
2. Przepisu ust. 1 zdanie drugie i trzecie nie stosuje si do rozporzdze
dotyczcych nieruchomoci oraz do czynnoci prawnych, ktrych przedmiotem
jest powstanie, czenie, podzia, przeksztacenie lub ustanie osoby prawnej albo
jednostki organizacyjnej niemajcej osobowoci prawnej.
3. Jeeli czynnoci prawnej dokona przedstawiciel, w razie stosowania przepisu
ust. 1 zdanie drugie i trzecie, bierze si pod uwag okolicznoci dotyczce
przedstawiciela.
Posuono si tu alternatywnym wskazaniem prawa, dodatkowo umoliwiajc
stronom umowy zastosowanie kolejnego prawa dla oceny formy tej czynnoci,
poprzez wykorzystanie nastpnego wskazania alternatywnego. Tak moliwo
maj strony tylko w sytuacji, gdy w chwili zoenia owiadczenia woli znajdoway
si one w rnych pastwach. Wynika z tego, e cho forma czynnoci prawnej
podlega prawu waciwemu dla tej czynnoci, to wystarczy zachowa wymogi dot.
formy wynikajce z prawa pastwa w ktrym czynno zostaa dokonana,
natomiast w przypadku umw zawieranych przez osoby, ktre znajdoway si w
rnych pastwach, gdy skaday owiadczenia woli wystarczy zachowanie
takich wymogw wynikajcych z jeszcze jednego prawa. Tym ostatnim bdzie
jedno z praw pastw, na terytorium ktrych znajdoway si strony skadajce
swoje owiadczenia woli. Zatem moliwo skorzystania z pierwszego
alternatywnego wskazania prawa maj wszyscy w odniesieniu do wszystkich
czynnoci prawnych, z wyjtkiem:
1. Czynnoci ktrych forma zostaa uregulowana odrbnymi przepisami
2. Rozporzdze
dot.
nieruchomoci,
czynnoci
prawnych,
ktrych
przedmiotem jest powstanie, czenie, podzia, przeksztacenie lub ustanie
osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemajcej osobowoci
prawnej.
Moliwo wykorzystania drugiego wskazania alternatywnego jest ograniczona
powyej wskazanymi wyjtkami, ale rwnie limitowana do przypadkw, gdy:
1. Czynno prawna jest umow
2. Jej strony w chwili skadania owiadcze woli znajdoway si na terytorium
rnych pastw.
Wyjtki od stosowania oglnej reguy z art. 25
1. Forma umowy arbitrau art. 40
2. Zawarcie maestwa art. 49
3. Forma umowy o wybr prawa dla majtkowych skutkw maestwa lub
majtkowej umowy maeskiej art. 52
4. Forma czynnoci prawnych mortis causa art. 66
Art. 40. [Forma] Forma umowy o arbitra podlega prawu pastwa miejsca
arbitrau. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo
pastwa, ktremu umowa o arbitra podlega.
Art. 49. [Forma]
1. Forma zawarcia maestwa podlega prawu pastwa, w ktrym jest ono
zawierane.
2. Jeeli maestwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,
wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga maonkw
albo przez wsplne prawo miejsca zamieszkania lub zwykego pobytu maonkw
z chwili zawarcia maestwa.

Art. 52. [Stosunki majtkowe]

3. Dokonujc wyboru prawa dla stosunkw majtkowych maeskich lub
majtkowej umowy maeskiej wystarczy zachowa form przewidzian dla
majtkowych umw maeskich przez prawo wybrane lub prawo pastwa, w
ktrym do wyboru prawa doszo
Art. 66. [Odesanie do Konwencji]
1. Prawo waciwe dla formy testamentu i jego odwoania okrela Konwencja
dotyczca kolizji praw w przedmiocie formy rozporzdze testamentowych,
sporzdzona w Hadze dnia 5 padziernika 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz.
284).
2. Prawo wskazane na podstawie ust. 1 stosuje si odpowiednio do formy innych
rozrzdze na wypadek mierci.
Do formy odnosz si rwnie przepisy art. 4 ust 4 oraz art. 5 ust 2
Art. 4. [Wybr prawa waciwego]
4. Jeeli przy dokonaniu czynnoci prawnej, a przed wyborem prawa zostay
dopenione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo waciwe dla
formy tej czynnoci, jej wano nie moe by podwaana na podstawie prawa,
ktremu ta czynno podlega w wyniku wyboru prawa.
Art. 5. [Odesanie zwrotne, wyczenie]
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje si, jeeli wskazanie prawa waciwego:
1) nastpio w drodze wyboru prawa;
2) dotyczy formy czynnoci prawnej;
3) dotyczy zobowiza umownych, pozaumownych lub z jednostronnych
czynnoci prawnych, dla ktrych prawo waciwe okrela niniejsza ustawa.
Rwnie w rozporzdzeniach wsplnotowych Rzym 1 i Rzym 2
Art. 11. Wano ze wzgldu na form
1. Umowa zawarta midzy osobami, ktre - lub ktrych przedstawiciele - znajduj
si w tym samym pastwie w chwili jej zawarcia, jest wana ze wzgldu na form,
jeeli spenia wymagania dotyczce formy okrelone przez prawo waciwe dla
umowy zgodnie z niniejszym rozporzdzeniem lub prawo pastwa, w ktrym
umowa zostaa zawarta.
2. Umowa zawarta midzy osobami, ktre - lub ktrych przedstawiciele - znajduj
si w rnych pastwach w chwili jej zawarcia, jest wana ze wzgldu na form,
jeeli spenia wymagania co do formy okrelone przez prawo waciwe dla umowy
zgodnie z niniejszym rozporzdzeniem lub prawo pastwa, w ktrym w chwili
zawarcia umowy znajduje si ktrakolwiek ze stron lub jej przedstawiciel, lub
prawo pastwa, w ktrym ktrakolwiek ze stron miaa w tym czasie miejsce
zwykego pobytu.
3. Jednostronna czynno prawna, ktra odnosi si do umowy ju zawartej lub
umowy, ktra ma by zawarta, jest wana ze wzgldu na form, jeeli spenione
s wymagania co do formy okrelone przez prawo, ktre zgodnie z niniejszym
rozporzdzeniem jest lub byoby waciwe dla umowy, lub przez prawo pastwa,
w ktrym ta czynno prawna zostaa dokonana, lub prawo pastwa, w ktrym
osoba, ktra dokonaa czynnoci, miaa w tym czasie miejsce zwykego pobytu.
4. Ustpw 1, 2 i 3 niniejszego artykuu nie stosuje si do umw, ktre s objte
zakresem art. 6. Do formy tych umw stosuje si prawo pastwa, w ktrym
konsument ma miejsce zwykego pobytu.

5. Niezalenie od ust. 1-4, umowy, ktrych przedmiotem jest prawo rzeczowe na

nieruchomociach lub prawo do korzystania z nieruchomoci, podlegaj
wymaganiom dotyczcym formy przewidzianym przez prawo pastwa, w ktrym
nieruchomo jest pooona, jeeli zgodnie z tym prawem:
a) wymagania te stosuje si bez wzgldu na miejsce zawarcia umowy i prawo dla
tej umowy waciwe; oraz
b) wymaga tych nie mona wyczy w drodze umowy.
Art. 21. Wano ze wzgldu na form
Jednostronna czynno prawna, majca na celu wywoanie skutkw prawnych i
dotyczca zobowizania pozaumownego, jest wana ze wzgldu na form, jeeli
czyni zado wymaganiom dotyczcym formy, przewidzianym przez prawo
waciwe dla danego zobowizania pozaumownego lub przez prawo pastwa, w
ktrym czynno zostaa dokonana.
II zakres statutu
Pod pojciem formy kryj si wymagania dot. sposobu ucielenienia
owiadczenia woli, czyli zewntrzna posta przejaww woli. Statut waciwy dla
oceny formy rzdzi:
1.
2.
3.
4.

Ustnoci lub pisemnoci

Szczegln form czynnoci prawnej
Udziaem wiadkw, wadz lub organw publicznych
Skutkami dopenienia wymogw oraz niedochowania formy.

38. Przedstawicielstwo
I Przedstawicielstwo ustawowe
Dziaanie w cudzym imieniu jest to dokonywanie z osob trzeci czynnoci
prawnych, ktre maj wywrze skutek w cudzej sferze prawnej.
Centraln pozycj zajmuje tu:
a) Reprezentowany
b) Przedstawiciel
c) Umocowanie jakiego dokonuje reprezentowany wobec przedstawiciela
Dwa rda umocowania:
1. Penomocnictwo rdem umocowania jest jednostronne owiadczenie
woli reprezentowania
2. Przedstawicielstwo ustawowe powstaje w wyniku innego zdarzenia
prawnego ni czynno prawna reprezentowanego
Dziaanie, umocowanie, upowanienie do dziaania w charakterze przedstawiciela
ustawowego, ustawa wie z okrelonym stosunkiem rodzinnym lub opiekuczy,.
Upowanienie to jest nierozerwalnie zwizane z takim stosunkiem, wynika z
niego.
Jeeli upowanienie do dziaania w charakterze przedstawiciela wynika ze
stosunku midzy rodzicami a dziemi, gdy rodzice reprezentuj dzieci
pozostajce pod ich wadz rodzicielsk, wtedy do oceny przedstawicielstwa
ustawowego stosowa bdziemy prawo wskazane w art. 56
Art. 56. [Odesanie do Konwencji]
1. Prawo waciwe dla spraw z zakresu wadzy rodzicielskiej i kontaktw z
dzieckiem okrela Konwencja o jurysdykcji, prawie waciwym, uznawaniu,
wykonywaniu i wsppracy w zakresie odpowiedzialnoci rodzicielskiej oraz
rodkw ochrony dzieci, sporzdzona w Hadze w dniu 19 padziernika 1996 r.

(Dz.Urz. UE L 151 z 11.06.2008, str. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158).
2. W razie zmiany zwykego pobytu dziecka na pobyt w pastwie niebdcym
stron konwencji, o ktrej mowa w ust. 1, prawo tego pastwa okrela od chwili
tej zmiany warunki stosowania rodkw podjtych w pastwie dawnego zwykego
pobytu dziecka.
Upowanienie do reprezentacji przysposobionego przez przysposabiajcego
waciwy do oceny przedstawicielstwa bdzie statut przysposobienia - art. 57
Art. 57. [Przysposobienie]
1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiajcego.
2. Przysposobienie wsplne przez maonkw podlega ich wsplnemu prawu
ojczystemu. W razie braku wsplnego prawa ojczystego stosuje si prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie maj miejsce zamieszkania, a w razie
braku miejsca zamieszkania w tym samym pastwie - prawo pastwa, w ktrym
oboje maonkowie maj miejsce zwykego pobytu. Jeeli maonkowie nie maj
miejsca zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo pastwa, z
ktrym maonkowie w inny sposb s wsplnie najcilej zwizani.
Podopiecznego przez opiekuna statut opieki art. 59 60
Art. 59. [Opieka i kuratela]
1. Prawo waciwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem okrela Konwencja o
jurysdykcji, prawie waciwym, uznawaniu, wykonywaniu i wsppracy w zakresie
odpowiedzialnoci rodzicielskiej oraz rodkw ochrony dzieci, sporzdzona w
Hadze w dniu 19 padziernika 1996 r.
2. W razie zmiany zwykego pobytu dziecka na pobyt w pastwie niebdcym
stron konwencji, o ktrej mowa w ust. 1, prawo tego pastwa okrela od chwili
tej zmiany warunki stosowania rodkw podjtych w pastwie dawnego zwykego
pobytu dziecka.
Art. 60. [Rozwinicie]
1. Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych rodkw ochronnych dla osoby
penoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.
2. Jeeli sd polski orzeka o rodkach, o ktrych mowa w ust. 1, w stosunku do
cudzoziemca majcego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykego pobytu w
Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje si prawo polskie.
3. Wykonywanie rodkw, o ktrych mowa w ust. 1, podlega prawu pastwa, na
ktrego terytorium ma miejsce zwykego pobytu osoba, ktrej te rodki dotycz.
4. W przypadkach, o ktrych mowa w art. 1107 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada
1964 r. - Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pn. zm.),
stosuje si prawo polskie. To samo dotyczy wykonywania orzeczonych rodkw.
Maonka przez drugiego maonka statut stosunkw osobistych i majtkowych
midzy maonkami
Art. 51. [Skutki maestwa]
1. Stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami podlegaj kadoczesnemu
wsplnemu prawu ojczystemu.
2. W razie braku wsplnego prawa ojczystego stosuje si prawo pastwa, w
ktrym oboje maonkowie maj miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca
zamieszkania w tym samym pastwie - prawo pastwa, w ktrym oboje
maonkowie maj miejsce zwykego pobytu. Jeeli maonkowie nie maj miejsca
zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo pastwa, z ktrym
maonkowie w inny sposb s wsplnie najcilej zwizani.

Art. 52. [Stosunki majtkowe]

1. Maonkowie mog podda swe stosunki majtkowe prawu ojczystemu jednego
z nich albo prawu pastwa, w ktrym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub
miejsce zwykego pobytu. Wyboru prawa mona dokona take przed zawarciem
maestwa.
2. Majtkowa umowa maeska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie
z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majtkowej umowy
maeskiej stosuje si prawo waciwe dla stosunkw osobistych i majtkowych
midzy maonkami z chwili zawarcia umowy.
3. Dokonujc wyboru prawa dla stosunkw majtkowych maeskich lub
majtkowej umowy maeskiej wystarczy zachowa form przewidzian dla
majtkowych umw maeskich przez prawo wybrane lub prawo pastwa, w
ktrym do wyboru prawa doszo.
II Penomocnictwo
rdem penomocnictwa wola osoby reprezentowanej.
Przedstawiciel (penomocnik) dziaa w imieniu mocodawcy, a zakres i miejsce
dokonywania przez niego czynnoci uzaleniony jest od woli mocodawcy.
Wskazanie prawa waciwego dla tej instytucji zwizanej jest z odrnieniem
trzech stosunkw prawnych:
1. Podstawowego/wewntrznego mocodawca a penomocnik
2. Zewntrznego penomocnik a osoba trzecia
3. Z czynnoci gwnej wykonawczej mocodawca a osoba trzecia
O tym czy penomocnik zobowizany jest wobec mocodawcy do korzystania z
umocowania i w jakim zakresie, moe zdecydowa inny stosunek prawny
stosunek podstawowy. Np. pracy, zlecenia ktrego podstaw nie jest
penomocnictwo.
Mocodawca
moe
dokona
wyboru
prawa,
ktre
bdzie
rzdzio
penomocnictwem, ten jednostronny wybr prawa jest jednak skuteczny wobec
osb trzecich, z ktrymi penomocnik dokona czynnoci prawnej oraz wobec
penomocnika, tylko wtedy, gdy osoby te zostay o tym poinformowane lub mogy
z atwoci si o nim dowiedzie.
Jeeli mocodawca wyboru nie dokona stosowane bdzie prawo wskazane w art.
23 ust 2
2. W razie braku wyboru prawa penomocnictwo podlega kolejno:
1) prawu pastwa siedziby penomocnika, w ktrej on stale dziaa, albo
2) prawu pastwa, w ktrym znajduje si przedsibiorstwo nalece do
mocodawcy, jeeli tu stale dziaa penomocnik, albo
3) prawu pastwa, w ktrym penomocnik rzeczywicie dziaa, reprezentujc
mocodawc, lub w ktrym wedle woli mocodawcy powinien dziaa.
Regulacj ustawow objto rwnie przedstawicielstwo
Art. 22. [Przedstawicielstwo ustawowe] Przedstawicielstwo ustawowe
podlega prawu waciwemu dla stosunku prawnego, z ktrego wynika
umocowanie do reprezentowania.
Zakres statutu
Statut stosunku podstawowego decyduje o istnieniu u zasigu umocowania
penomocnika, jak rwnie o relacji midzy stosunkiem podstawowym a
umocowaniem.

Penomocnictwo moe okrela kompetencj do dokonywania czynnoci

prawnych w szerszym zakresie ni wynika to ze stosunku podstawowego.
Statut stosunku z czynnoci gwnej wykonawczej rozstrzyga o dopuszczalnoci
dziaania w okrelony sposb i w okrelonym zakresie przez penomocnika.
W wietle statutu penomocnictwa ocenia si jednostronn czynno prawn
udzielenia penomocnictwa, jego zakres, istnienie, wyganicie, skutki dziaania
bez umocowania lub z jego przekroczeniem. Statut decyduje rwnie o
dopuszczalnoci udzielenia penomocnictwa osobie ograniczonej w zdolnoci do
czynnoci prawnych.
O zdolnoci obu stron decyduj ich statuty
fizycznych na podstawie art. 11-12 (byo)

personalne, okrelone dla osb

Zdolno osb prawnych oceniana jest na podstawie art. 17-18 (byo)

Kwestia dokonania penomocnictwa bdzie przedmiotem oceny z punktu
widzenia prawa wskazanego za porednictwem art. 24
Natomiast prawa waciwego dla formy penomocnictwa art. 25
Z reguy form penomocnictwa rzdzi bdzie statut penomocnictwa lub prawo
miejsca, w ktrym zostao ono udzielone.
W przypadku niezachowania wymogw obu praw, skutki prawne niezachowania
bd oceniane wedug statutu penomocnictwa.
39. Przedawnienie
Kwestia przedawnienia roszcze odgrywa istotn rol w stosunkach
zobowizaniowych, stosunkach wynikajcych z prawa rzeczowego oraz
rzeczowego i spadkowego.
Art. 26. [Przedawnienie] Przedawnienie roszczenia podlega prawu waciwemu
dla tego roszczenia.
Art. 27. [Odpowiednie stosowanie] Przepis art. 26 stosuje si odpowiednio do
innych instytucji zwizanych z upywem czasu.
Zakres statutu
Naley traktowa szeroko, a zatem wczy do niego rwnie prekluzj i inne
instytucje z zakresu dawnoci czy inaczej zwizane z upywem czasu. Okrelaj
one wpyw upywu czasu na istnienie roszczenia lub istnienie prawa
podmiotowego, moliwo dochodzenia roszczenia lub wykonywania uprawnienia
niebdcego roszczeniem. Marginalne znaczenia ma fakt, czy roszczenie nie
istnieje, czy te nie mona go dochodzi
Do zakresu statutu nale:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ocena pocztku biegu przedawnienia

Dugo terminw przedawnienia
Przerwa biegu
Zawieszenie biegu
Skutki przedawnienia
Wpyw przedawnienia roszczenia gwnego na roszczenia uboczne

Rozdzia III - Prawo rodzinne i opiekucze

40. zawarcie maestwa
Maestwo jako zwizek kobiety i mczyzny objte jest ochron i opiek prawn
naszego pastwa art. 18 konstytucji.
Przedmiotem PPM jest maestwo o ile przynajmniej jeden z nupturientw jest
cudzoziemcem lub jeli do zawarcia maestwa dochodzi za granic. Prawo
maeskie jest nadzwyczaj kolizyjne.

I Przesanki materialne
Prawo kolizyjne rozdziela ocen zawarcia maestwa na dwie kwestie:
1. Mono (materialne przesanki wanoci maestwa)
2. Form (formalne przesanki wanoci)
Mono obejmuje zdolno oraz wszystkie wymogi zawarcia maestwa z
wyczeniem samej formy, czyli wszystkie materialne wymogi wanoci
maestwa, wymagania dot. prawidowego powzicia i owiadczenia woli i
przeszkody tamujce.
Art. 48. [Zdolno zawarcia] O monoci zawarcia maestwa rozstrzyga w
stosunku do kadej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia maestwa.
Gdy brak obywatelstwa postpujemy zgodnie z art. 3
Art. 3. [cznik zamieszkania]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, a obywatelstwa danej
osoby ustali nie mona, osoba ta nie ma obywatelstwa adnego pastwa albo
nie mona ustali treci prawa ojczystego, stosuje si prawo pastwa, w ktrym
znajduje si jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje
si prawo pastwa, w ktrym znajduje si miejsce jej zwykego pobytu.
2. Przepis ust. 1 stosuje si odpowiednio do osoby, ktra uzyskaa ochron w
innym pastwie ni pastwo ojczyste w zwizku z faktem, e jej wizy z
pastwem ojczystym ulegy trwaemu zerwaniu z powodu naruszania w tym
pastwie podstawowych praw czowieka.
Gdy ma on wicej ni jedno obywatelstwo zgodnie z art. 2
Art. 2. [cznik obywatelstwa]
1. Jeeli ustawa przewiduje waciwo prawa ojczystego, obywatel polski
podlega prawu polskiemu, chociaby prawo innego pastwa uznawao go za
obywatela tego pastwa.
2. Cudzoziemiec majcy obywatelstwo dwch lub wicej pastw podlega, jako
prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z ktrym jest najcilej zwizany.
3. Jeeli ustawa uzalenia waciwo prawa od tego, czy okrelone osoby s
obywatelami tego samego pastwa, do przyjcia, i wymaganie to jest spenione,
wystarczy, e prawo tego pastwa osoby te uznaje za swoich obywateli.
Przesanki materialne zawarcia maestwa zostay poddane prawom ojczystym
kadego z nupturientw z chwili zawarcia maestwa. Czyli ich prawa ojczyste
okrel, czy brak jest przeszkd, aby kady z nich z osobna mg wstpi w
zwizek maeski.
Przesanki zawarte w obu waciwych dla oceny monoci zawarcia maestwa
systemach prawnych mog by takie same, mog si rwnie rni.
Ustalenie zakresu przesanek, jak i ich wzajemnych relacji suy podzia przeszkd
na:
1. Jednostronne dotycz tylko osoby ktrej prawo ojczyste je przewiduje.
Okolicznoci ktre je stanowi zachodz tylko po stronie tego nupturienta.
Nie odnosz si do drugiego nupturienta.
2. Dwustronne powinny by respektowane przez prawo drugiego z
nupturientw, mimo e nie przewiduje ono takich przeszkd, dlatego e
odnosz si one do okolicznoci dot. drugiego nupturienta (obojga).
Przeszkody jednostronne:
1. Wiek
2. Brak zezwolenia na zawarcie maestwa
3. Brak zdolnoci do czynnoci prawnych

4. Zakaz zawierania maestw ponad pewn liczb

5. Upyw okresu wdowiestwa
Przeszkody dwustronne
1.
2.
3.
4.
5.

O charakterze zdrowotnym
Istnienie wza rodzinnego
Cudzostwa
Wsplne godzenie na ycie wspmaonka
Bigamia lub poligamia

S to tylko przykady. Moliwe s jeszcze inne.

Ustawa o aktach stanu cywilnego wprowadzia warunek, od ktrego penienia
uzalenia moliwo zawarcia maestwa przez cudzoziemca art. 56
Art. 56. [Dokumenty cudzoziemcw]
1. Cudzoziemiec zamierzajcy zawrze maestwo jest obowizany zoy
kierownikowi urzdu stanu cywilnego dokument stwierdzajcy, e zgodnie z
waciwym prawem moe zawrze maestwo.
2. Jeeli otrzymanie dokumentu napotyka trudne do przezwycienia przeszkody,
sd w postpowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca moe go zwolni
od zoenia dokumentu.
3. W postpowaniu o zwolnienie cudzoziemca od zoenia dokumentu sd na
podstawie waciwego prawa ustala, czy osoba ta moe zawrze maestwo.
4. Przepisw powyszych nie stosuje si do cudzoziemca niemajcego
obywatelstwa adnego pastwa, jeeli ma on w Polsce miejsce zamieszkania.
II Przesanki formalne
Wymogi formalne zwizane z zawarciem maestwa poddano prawu miejsca
zawarcia maestwa
Art. 49. [Forma]
1. Forma zawarcia maestwa podlega prawu pastwa, w ktrym jest ono
zawierane.
2. Jeeli maestwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,
wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga
maonkw albo przez wsplne prawo miejsca zamieszkania lub zwykego
pobytu maonkw z chwili zawarcia maestwa.
W zakresie formy mieci si sposb w jaki nupturienci skadaj owiadczenie
woli o wstpieniu w zwizek maeski, ale rwnie inne okolicznoci zwizane z
sam ceremoni. Poza tym przesanki formalne dot. upublicznienia woli
zawarcia maestwa poprzez wczeniejsze ogoszenie tego faktu, dokumentw
ktre powinni zoy aby maestwo mogo doj do skutku oraz sporzdzenia
aktu stanu cywilnego.
Maestwa s zawierane w formie:
1. wieckiej w ceremonii uczestniczy urzdnik pastwowy
2. Wyznaniowej - w ceremonii uczestniczy duchowny
Zaley to od przepisw przyjtych w poszczeglnych pastwach, od stosunkw
czcych pastwo z kocioem, jak rwnie od umw midzynarodowych
(konkordatw) zawieranych przez pastwa ze Stolic Apostolsk.
W Polsce nupturienci mog zawrze zwizek maeski w jednej z dwch
powyszych form. Jeli zdecyduj si na wstpienie w zwizek maeski, mog
zrobi to przed urzdnikiem lub przed duchownym.

Istnieje moliwo zawarcia maestwa przed urzdnikiem danego pastwa

urzdujcym poza jego granicami. S nimi zwykle konsulowe, cho mog to by
rwnie dyplomaci, ambasadorowie, gubernatorzy lub inni urzdnicy. Funkcja
konsula polega na dziaaniu w charakterze notariusza i urzdnika stanu cywilnego
oraz wykonywaniu podobnych czynnoci, jak rwnie pewnych funkcji o
charakterze administracyjnym, jeeli nie sprzeciwiaj si temu ustawy i inne
przepisy pastwa przyjmujcego.
Polscy konsulowie posiadaj upowanienie do udzielania i rejestrowania zwizkw
maeskich. Warunkiem udzielania lubw jest aby pastwo przyjmujce nie
sprzeciwiao si wykonywaniu tej funkcji, powinno ono udzieli zezwolenia na to.
luby konsularne s udzielane osobom, ktre nie s obywatelami pastwa
przyjmujcego. Z reguy przynajmniej jeden z nupturientw powinien mie
obywatelstwo pastwa wysyajcego, a czciej obie osoby zawierajce zwizek.
III zarczyny
Polski system prawny nie zna ten instytucji. Do zarczyn naley stosowa normy
regulujce maestwo. Kwestie formy bdzie si ocenia na podstawie prawa
wskazanego w art. 49, a o monoci zarczyn zadecyduje art. 48.
41. Niewano i nieistnienie maestwa
Rozstrzygnicie czy maestwo jest wane, ustawa pozostawia prawu, ktre
zostao naruszone w zwizku z zawarciem maestwa. Art. 50 przewiduje
waciwo praw wskazanych dla oceny monoci i formy zawarcia maestwa.
Art. 50. [Brak zdolnoci oraz niezachowanie formy] O skutkach braku
monoci oraz niezachowania formy zawarcia maestwa rozstrzyga
odpowiednio prawo, o ktrym mowa w przepisach art. 48 i art. 49.
Jeeli zostay naruszone przesanki materialne waciwe bdzie prawo
ojczyste kadej ze stron (art. 48)
Jeeli zostay naruszone przesanki formalne legis loci celebrationis
matrimonii/
prawo
ojczyste
obojga/wsplne
im
prawo
miejsca
zamieszkania/prawo obowizujce we wsplnym im miejscu zwykego pobytu
(art. 49)
W takiej samej mierze nastpstwem pogwacenia przesanek bdzie niewano
jak i nieistnienie maestwa
Rnica midzy niewanoci a nieistnieniem maestwa
Maestwo nie istnieje jeeli w ogle nie zostao zawarte
Art. 1 KRO wskazuje co naley uwaa za maestwo zawarte:
Art. 1. 1. Maestwo zostaje zawarte, gdy mczyzna i kobieta jednoczenie
obecni zo przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego owiadczenia, e
wstpuj ze sob w zwizek maeski.
2. Maestwo zostaje rwnie zawarte, gdy mczyzna i kobieta zawierajcy
zwizek maeski podlegajcy prawu wewntrznemu kocioa albo innego
zwizku wyznaniowego w obecnoci duchownego owiadcz wol jednoczesnego
zawarcia maestwa podlegajcego prawu polskiemu i kierownik urzdu stanu
cywilnego nastpnie sporzdzi akt maestwa. Gdy zostan spenione powysze
przesanki, maestwo uwaa si za zawarte w chwili zoenia owiadczenia woli
w obecnoci duchownego.
Nie bdzie istniao maestwo gdy:
1. Ta sama pe
2. Nie zoone owiadczenie woli
3. Nupturienci nie bd jednoczenie obecni

4. Zoenie owiadczenia przed nieuprawnion osob

Gdy zaistnieje ktra z tych przesanej maestwo nie zaistniao. Wyczona
jest moliwo konwalidacji takiego maestwa.
Maestwo niewane/ uniewanione zostao zawarte z pogwaceniem
przesanek materialnych lub formalnych przez jednego lub obu nupturientw.
Czyli maestwo powstao, zaistniay jego skutki. Moe by orzeczona
niewano maestwa ze skutkiem ex nunc. Moliwa jest konwalidacja, poza
maestwami zawartymi przez krewnych w linii prostej lub rodzestwo.
Maestwa zawarte wbrew jednej z pozostaych przeszkd obwarowanych
sankcj niewanoci:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Wiek
Ubezwasnowolnienie
Choroba psychiczna
Niedorozwj
Bigamia
Przysposobienie lub powinowactwo
Brak monoci zawarcia maestwa przez penomocnika mog by
konwalidowane.

Pojcie niewanoci odnosi si nie tylko do treci. Naley je rozumie jako og

sankcji zawizanych z naruszeniem prawa waciwego do oceny materialnych i
formalnych przesanek zawarcia maestwa.
W zakresie statutu skutkw niezachowania formy lub monoci zawarcia
maestwa mieszcz si:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Podstawy uniewanienia
Przyczyny konwalidacji maestwa
Wskazanie osb upowanionych do wytoczenia powdztwa
Dopuszczalno wytoczenia powdztwa po mierci jednego z maonkw
Mono wystpienia z ewentualnymi roszczeniami alimentacyjnymi
Skutki niewanoci

W zwizku z zawarciem maestwa pogwacone mog zosta przepisy wicej ni

jednego prawa. Kade z praw naruszonych, waciwych do oceny niewanoci
maestwa wie z pogwaceniem inn sankcj lub tak sam, lecz o innym
zakresie. Naley tu zastosowa prawo surowsze.
42. stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami
Skutkiem zawarcia zwizku maeskiego jest powstanie midzy maonkami
stosunkw osobistych oraz majtkowych. Poddaje si je prawu personalnemu
maonkw.
W polskim prawie skutki maestwa zostay potraktowane caociowo, a wic
powinnimy mie do czynienia ze statutem jednolitym. Moe si zdarzy e t
sfer ich relacji bdzie regulowao wicej ni jedno prawo, albowiem maj oni
prawo wyboru prawa dla czci skutkw zawarcia maestwa.
W polskiej regulacji obowizuje zasada rwnouprawnienia stron.
I. Prawo waciwe
Katalog praw moliwych do zastosowania daje gwarancj znalezienia jednego
wsplnego dla obojga maonkw prawa.
Art. 51. [Skutki maestwa]
1. Stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami podlegaj kadoczesnemu

wsplnemu prawu ojczystemu.

2. W razie braku wsplnego prawa ojczystego stosuje si prawo pastwa, w
ktrym oboje maonkowie maj miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca
zamieszkania w tym samym pastwie - prawo pastwa, w ktrym oboje
maonkowie maj miejsce zwykego pobytu. Jeeli maonkowie nie maj miejsca
zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo pastwa, z ktrym
maonkowie w inny sposb s wsplnie najcilej zwizani.
W zakresie stosunkw majtkowych maonkom przysuguje prawo wyboru prawa
waciwego. Jest to wybr ograniczony. Cao skutkw maestwa moe
podlega jednemu prawu wskazanemu w art. 51, chyba e skorzystali oni ze
swego prawa do wyboru prawa dla caoci stosunkw majtkowych w zakresie
wskazanym w art. 52 ust 1 lub tylko dla maeskiej umowy majtkowej na
podstawie art. 52 ust 2.
Art. 52. [Stosunki majtkowe]
1. Maonkowie mog podda swe stosunki majtkowe prawu ojczystemu jednego
z nich albo prawu pastwa, w ktrym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub
miejsce zwykego pobytu. Wyboru prawa mona dokona take przed zawarciem
maestwa.
2. Majtkowa umowa maeska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie
z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majtkowej umowy
maeskiej stosuje si prawo waciwe dla stosunkw osobistych i majtkowych
midzy maonkami z chwili zawarcia umowy.
3. Dokonujc wyboru prawa dla stosunkw majtkowych maeskich
lub majtkowej umowy maeskiej wystarczy zachowa form
przewidzian dla majtkowych umw maeskich przez prawo wybrane
lub prawo pastwa, w ktrym do wyboru prawa doszo.
W kwestii formy wyboru prawa (art. 52 ust 3) strony powinny zastosowa si
do wymogw odnonie do formy dla majtkowych umw maeskich
wynikajcych z prawa przez nich wybranego lub prawa pastwa, w ktrym
dokonali wyboru.
Art. 53 ust 1 uregulowano w nim kwesti skutecznoci majtkowej ustroju
maeskiego wzgldem osb trzecich bdcych w dobrej wierze, w sytuacji gdy
dunik oraz wierzyciel maj w chwili powstania zobowizania miejsce pobytu
zwykego w tym samym pastwie oraz odpowiedzialnoci maonka za
zobowizania zacignite przez drugiego maonka w sprawach wynikajcych z
zaspokojenia zwykych potrzeb rodziny.
Art. 53. [Skutki maestwa, rozwinicie]
1. Jeeli maonek i osoba trzecia bdca wierzycielem maj w chwili powstania
zobowizania miejsce zwykego pobytu w tym samym pastwie, prawo tego
pastwa stosuje si do oceny skutecznoci maeskiego ustroju majtkowego
wobec osb trzecich, chyba e osoba trzecia w chwili powstania zobowizania
znaa charakter i tre tego ustroju lub przy dooeniu naleytej starannoci
moga je pozna albo zostay dopenione wymagania dotyczce jawnoci i wpisw
przewidziane w prawie waciwym dla maeskiego ustroju majtkowego lub - w
odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomociach - w prawie pastwa, na
ktrego terytorium nieruchomo si znajduje.
2. Przepis ust. 1 stosuje si odpowiednio do odpowiedzialnoci maonka za
zobowizania zacignite przez drugiego maonka w sprawach wynikajcych z
zaspokajania zwykych potrzeb rodziny.
II Zakres statutu

Skutki maestwa obejmuj stosunki majtkowe, osobiste oraz umowne,

wynikajce z maeskiej umowy majtkowej.
Maonkowie maj rwne prawa i obowizki w maestwie. S zobowizani do
wsplnego poycia, wzajemnej pomocy, wiernoci i wspdziaania dla dobra
rodziny.
Na skutki osobiste maestwa skadaj si:
1. Wsplne rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny
2. Prawo do przybrania nazwiska wspmaonka/ pozostania przy swoim
nazwisku/ dodania nazwiska wspmaonka do swojego nazwiska.
Umowne stosunki miedzy maonkami (maeska umowa majtkowa) mog by
uoone w sposb dowolny, ale zgodny z prawem waciwym do ich oceny.
Skutkiem umowy jest modyfikacja ustawowo okrelonych skutkw majtkowych
maestwa. Nieuregulowane umow kwestie majtkowe zostan poddane
ustawowym przepisom dot. ustroju majtkowego (art. 31-46 KRO). Kwestie
uregulowane umownie bd oceniane wedug postanowie umownych.
43. Rozwizanie maestwa i separacja
Rozwd w Polsce oznacza konstytutywne orzeczenie sdu powodujce
rozwizanie maestwa. w polskim prawie wskazano jedn przesank rozwodu
zupeny i trway rozkad poycia. Sd na podstawie wszystkich okolicznoci
sprawy bada, czy przesanka ta wystpia. Moe odmwi, wbrew przesance,
udzielenia rozwodu ze wzgldu na dobro maoletnich dzieci maonkw i zasady
wspycia spoecznego.
Problemy zwizane z separacj dot. rnic w dugoci okresw orzeczonego
rozdzielenia do stou i oa. Nie zawsze moe prowadzi ona do rozwodu, czy te
poprzedza rozwd. Czasem jest przesank uzyskania rozwodu. Pozostawanie w
separacji przez okrelony czas wiadczy o rozkadzie maestwa i braku wizi
midzy maonkami.
I Prawo waciwe
Art. 54. [Rozwd, separacja]
1. Rozwizanie maestwa podlega wsplnemu prawu ojczystemu maonkw z
chwili dania rozwizania maestwa.
2. W razie braku wsplnego prawa ojczystego maonkw waciwe jest prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie maj w chwili dania rozwizania
maestwa miejsce zamieszkania, a jeeli maonkowie nie maj w chwili
dania rozwizania maestwa wsplnego miejsca zamieszkania - prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie mieli ostatnio miejsce wsplnego
zwykego pobytu, jeeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykego pobytu.
3. W razie braku okolicznoci rozstrzygajcych o waciwoci prawa na podstawie
przepisw ust. 1 i 2, do rozwizania maestwa stosuje si prawo polskie.
4. Postanowienia ust. 1-3 stosuje si odpowiednio do separacji.
Zamiast rozwodu mamy tu rozwizanie maestwa. Przepisy dot. rozwizania
maestwa stosuje si odpowiednio do separacji. Do oceny rozwizania
maestwa stosuje si wsplne dla maonkw prawo z okrelonego momentu.
Gdy niemoliwe jest jego zastosowanie z racji braku obywatelstwa tego samego
prawa, naley poszuka innego wsplnego dla maonkw prawa, prawa z ktrym
oboje s zwizani. Dodano jedno powizanie, ktre wskae waciwo prawa
pastwa, z ktrym oboje byli zwizani. Obowizuje posikowe stosowanie
polskiego prawa.
II Zakres statutu

Statut rozwizania maestwa i separacji decyduje, jak tre przyj dla tych
instytucji. Okrela rodzaj zdarzenia, ktre powoduje rozwizanie lub rozdzia
maestwa. jeli jest to czynno prawna, obejmuje dopuszczalno jej
dokonania oraz wano. Okrela o dopuszczalnoci rozwizania i rozdziau
maestwa, jak rwnie wskazuje krg osb, ktre s uprawnione do wystpienia
z daniem rozwizania maestwa i separacji. Decyduje o przesankach
rozwodu i separacji, jak rwnie o tym czy konkretna okoliczno faktyczna
stanowi tak przesank.
Rozwizanie maestwa podlega statutowi rozwodowemu. Skutki uboczne
wkraczaj w rne dziedziny prawa rodzinnego, osobowego i spadkowego.
Bezwzgldnie statutowi rozwizania maestwa podda naley roszczenia
alimentacyjne maonkw wzgldem siebie.
Jeli chodzi o roszczenia alimentacyjne dzieci wzgldem rodzicw 2 opinie:
1. Naley je podda statutowi alimentacyjnemu
2. Fakt orzekania o nich w wyroku rozwodowym, przesdza o poddaniu ich
statutowi rozwodowemu.
Roszczenia powinny by poddane temu prawu, ktre zabezpieczy interesy
dziecka.
Statutowi rozwizania maestwa nie podlegaj kwestie zwizane z majtkow
umow maesk i innymi stosunkami majtkowymi maonkw. Podlegaj one
statutowi skutkw maestwa.
44. Sprawy dotyczce dzieci
Jedn z zasad prawa rodzinnego jest zagwarantowanie dobra dziecka
powszechna deklaracja praw czowieka z 1948 r.
Dziecko z uwagi na swoj niedojrzao fizyczn i umysow, wymaga szczeglnej
opieki i troski, w tym waciwej opieki prawnej, zarwno przed, jak i po urodzeniu.
Spraw nadrzdn jest najlepsze zabezpieczenie interesu dziecka, jako kadej
istoty ludzkiej w wieku poniej 18 lat, chyba e zgodnie z prawem odnoszcym
si do dziecka uzyska ono wczeniej penoletnio.
Obowizuje zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji dzieci, jak mona domniema
rwnie ze wzgldu na pochodzenie spoza wza maeskiego.
Obowizuje zasada uprzywilejowanego prawa personalnego dziecka, zarwno w
stosunkach midzy rodzicami a dziemi, jak i w sprawach dot. pochodzenia
dziecka. Odmienna regulacja, zostaa przyjta dla przysposobienia. Poddano je
prawu ojczystemu przysposabiajcego, z racji tego, e dziecko wchodzi do jego
rodziny.
I Pochodzenie dziecka
Prawo waciwe
Art. 55. [Rodzice a dzieci]
1. Ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka podlegaj prawu ojczystemu
dziecka z chwili jego urodzenia.
2. Jeeli prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia nie przewiduje sdowego
ustalenia ojcostwa, do sdowego ustalenia ojcostwa stosuje si prawo ojczyste
dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.
3. Uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania. W
razie gdy prawo to nie przewiduje uznania dziecka, stosuje si prawo ojczyste
dziecka z chwili jego urodzenia, jeeli to prawo uznanie przewiduje.

4. Uznanie dziecka pocztego lecz nienarodzonego podlega prawu ojczystemu

matki z chwili uznania.
W przypadkach sdowego ustalenia ojcostwa, w miejsce prawa ojczystego
dziecka z chwili jego urodzenia stosowane bdzie prawo ojczyste dziecka z chwili
ustalenia pochodzenia dziecka, natomiast w odniesieniu do uznania dziecka,
zamiast jego prawa ojczystego z chwili uznania stosowane bdzie jego prawo
ojczyste z chwili jego urodzenia.
W przypadku braku
zamieszkania]

obywatelstwa

stosowany

jest

art.

[cznik

Przy podwjnym lub wielorakim obywatelstwie art. 2 [cznik obywatelstwa]

Zakres statutu

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Statut dot. ustalenia i zaprzeczenia pochodzenia dziecka:

Charakter prawny domniemania ojcostwa i macierzystwa
Przesanki domniemania pochodzenia z maestwa
Materialno prawne przesanki zaprzeczenia ojcostwa lub macierzystwa
Przesanki dopuszczalnoci powdztwa
Charakter prawny powdztwa o ustalenie ojcostwa lub macierzystwa
Czynn i biern legitymacj procesow o ustalenie lub zaprzeczenie
ojcostwa lub macierzystwa
7. Zgod dziecka na wystpienie z powdztwem osoby posiadajcej
legitymacj czynn
8. Dowd pochodzenia z maestwa
9. Reguy materialno prawne dot. ciaru dowodu, domniema prawnych, ich
siy oraz moliwoci i sposobu ich obalenia
10.Wskazanie okresu trwania ciy
11.Ograniczenia czasowe zaprzeczenia ojcostwa i macierzystwa
12.Dopuszczalno sdowego ustalenia ojcostwa i macierzystwa po mierci
dziecka
13.Skutki ustalenia ojcostwa i macierzystwa.
Do rozstrzygnicia sprawy dot. ustalenia ojcostwa lyb macierzystwa dochodzi
czsto w drodze sdowej, postpowanie i wszystkie kwestie procesowe poddane
bd legi fori.
Sprawy spadkowe, ktre wynikaj jako konsekwencja ustalenia pochodzenia
dziecka, poddane s statutowi spadkowemu.
Statut dot. uznania dziecka:
1. Podstawy uznania dziecka
2. Charakter prawny uznania
3. Zgoda matki, ustawowego przedstawiciela dziecka lub dziecka
4. Kwalifikacje personalne po stronie uznajcego
5. Bierna zdolno do uznania
6. Wymogi treci aktu uznania
7. Dopuszczalno uznania dziecka po jego mierci
8. Uniewanienie uznania
9. Odwoanie uznania
10.Inne okolicznoci wpywajce na status dziecka nieznane prawu polskiemu
11.Skutki uznania dziecka
Do oceny formy uznania stosujemy art. 25 (nie podlega ona statutowi uznania)
Ocena zdolnoci ojca do uznania stosujemy jego statut personalny
II Stosunki midzy rodzicami a dziemi
1. Prawo waciwe

Art. 56. [Odesanie do Konwencji]

1. Prawo waciwe dla spraw z zakresu wadzy rodzicielskiej i kontaktw z
dzieckiem okrela Konwencja o jurysdykcji, prawie waciwym, uznawaniu,
wykonywaniu i wsppracy w zakresie odpowiedzialnoci rodzicielskiej oraz
rodkw ochrony dzieci, sporzdzona w Hadze w dniu 19 padziernika 1996 r.
(Dz.Urz. UE L 151 z 11.06.2008, str. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158).
2. W razie zmiany zwykego pobytu dziecka na pobyt w pastwie niebdcym
stron konwencji, o ktrej mowa w ust. 1, prawo tego pastwa okrela od chwili
tej zmiany warunki stosowania rodkw podjtych w pastwie dawnego zwykego
pobytu dziecka.
Konwencja ma na celu okrelenie prawa waciwego dla odpowiedzialnoci
rodzicielskiej, rozumianej jako wadza rodzicielska lub wszelki inny podobny
stosunek wadzy, ktry okrela prawo, uprawnienia i obowizki rodzicw,
opiekunw lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub
majtku dziecka.
rodki ktre na podstawie konwencji mog by stosowane w odniesieniu do dzieci
przez organy do tego upowanione i na podstawie prawa w konwencji
wskazanego, mog dotyczy:
1. Przyznania, wykonywania oraz czciowego lub cakowitego pozbawienia
odpowiedzialnoci rodzicielskiej, jak rwnie do jej przekazywania
2. Pieczy wcznie z opiek nad osob dziecka i prawem do decydowania o
jego miejscu pobytu, jak rwnie prawa do osobistej stycznoci wcznie z
prawem do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce, anieli
miejsce zwykego pobytu
3. Wyznaczenia i zakresu zada osoby lub jednostki, ktra jest
odpowiedzialna za osob lub majtek dziecka, reprezentuje do lub udziela
mu pomocy
4. Umieszczenia dziecka w rodzinie zastpczej lub w placwce opiekuczej
albo opieki nad nimi przez kafala lub podobn instytucj
5. Nadzoru organw publicznych nad dzieckiem przez kad osob, ktra jest
odpowiedzialna za dziecko
6. Zarzdzania, zabezpieczenia lub dysponowania majtkiem dziecka
Do podejmowania powyszych rodkw waciwe s ograny sdowe i
administracyjne pastw strony konwencji, w ktrych dziecko ma zwyky pobyt.
Przy wykonywaniu jurysdykcji przyznanej zgodnie z postanowieniami konwencji
organy pastwa strony stosuj przepisy wasnego prawa. Mog one wyjtkowo
zastosowa lub wzi pod rozwag prawo innego pastwa, z ktrym sytuacja ma
cisy zwizek.
W razie zmiany zwykego pobytu dziecka na pobyt w innym pastwie strony
konwencji, prawo tego innego pastwa, od chwili nastpienia zmiany, okrela
warunki stosowania rodkw podjtych w pastwie dawnego zwykego pobytu.
Powstanie i ustanie odpowiedzialnoci rodzicielskiej z mocy prawa, podlega
prawu pastwa zwykego pobytu dziecka, natomiast z mocy porozumienia lub
jednostronnej czynnoci prawnej, bez udziau organu sdowego lub
administracyjnego, podlega prawu pastwa zwykego pobytu dziecka z chwili gdy
porozumienie lub czynno jednostronna staj si skuteczne.
Odpowiedzialno rodzicielska istnieje wedug prawa pastwa zwykego pobytu
dziecka trwa take po zmianie zwykego pobytu dziecka na inne pastwo.
W razie zmiany zwykego pobytu dziecka, przyznanie z mocy prawa
odpowiedzialnoci rodzicielskiej osobie, ktrej taka odpowiedzialno dotyczy nie
przysugiwaa, podlega prawu pastwa nowego zwykego pobytu.

Wykonywanie odpowiedzialnoci rodzicielskiej rwnie podlega prawu pastwa

zwykego pobytu dziecka, a w razie zmiany zwykego pobytu prawu pastwa
nowego zwykego pobytu.
Wano czynnoci prawnej dokonanej midzy osob trzeci a inn osob ktra
byaby uprawniona do dziaania jako przedstawiciel ustawowy wedug prawa
pastwa, w ktrym czynno zostaa dokonana, nie moe by kwestionowana, ani
te osoba trzecia pocignita do odpowiedzialnoci z tego tylko powodu, e ta
inna osoba nie bya uprawniona do dziaania jako przedstawiciel ustawowy na
podstawie prawa wskazanego w postanowieniach konwencji, chyba e osoba
trzecia wiedziaa lub powinna wiedzie, e odpowiedzialno rodzicielska podlega
temu prawu.
Postanowienia konwencji maj zastosowanie nawet jeeli prawem przez nie
wskazanym jest prawo pastwa niebdcego jej stron.
Zakres statutu
Obejmuje on caoksztat praw i obowizkw po stronie zarwno dzieci jak i
rodzicw lub wadz rodzicielsk lub wszelki inny podobny stosunek wadzy, ktry
okrela prawa, uprawnienia i obowizki rodzicw w stosunku do osoby lub
majtku dziecka.
Dotyczy gwnie obowizku rodzicw utrzymywania i wychowywania dziecka oraz
rnych aspektw wadzy rodzicielskiej, jak:
1.
2.
3.
4.

Przysugiwanie wadzy
Tre
Wykonywanie
Zawieszenie, ograniczenie, pozbawienie

Na podstawie tego prawa ustala si rwnie miejsce zamieszkania dziecka,

podlegaj mu rwnie kontakty z dzieckiem.
III Przysposobienie
Jest to przyjcie pewnej osoby za swoje dziecko. Jako instytucja wywoujca
sztuczne pokrewiestwo wywodzona jest z prawa rzymskiego.
Powstao w celu zapobieenia wyganicia rodu w przypadku majtnych i
utytuowanych osb pozbawionych biologicznych nastpcw.
Jest to instytucja dziki ktrej jest moliwe umieszczenie dziecka pozbawionego
naleytej opieki rodzicw w przyjaznym mu rodowisku rodzinnym.
Opiera si na trzech zaoeniach:
1. Jest rodkiem dostarczajcym rodowiska rodzinnego dziecku, ktre jest go
pozbawione
2. Decyduje o nim kryterium, jakim jest zasada dobra dziecka
3. Status prawny adoptowanego dziecka w rodzinie powinien by jak
najbliszy statusowi dziecka naturalnego
Art. 114.
1. Przysposobi mona osob maoletni, tylko dla jej dobra.
2. Wymaganie maoletnioci powinno by spenione w dniu zoenia wniosku o
przysposobienie.
Przysposobienie zagraniczne uzalenione jest od tego czy wczeniej moliwe jest
dokonanie adopcji krajowej.
Prawo waciwe
Prawem waciwym do dokonania przysposobienia jest prawo ojczyste
przysposabiajcego z chwili dokonania przysposobienia. Prawem waciwym dla
oceny rozwizania przysposobienia jest prawo ojczyste przysposabiajcego z

chwili rozwizania. Jest to statut zmienny stosowane jest jego kadoczesne

prawo ojczyste.
Art. 57. [Przysposobienie]
1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiajcego.
2. Przysposobienie wsplne przez maonkw podlega ich wsplnemu prawu
ojczystemu. W razie braku wsplnego prawa ojczystego stosuje si prawo
pastwa, w ktrym oboje maonkowie maj miejsce zamieszkania, a w razie
braku miejsca zamieszkania w tym samym pastwie - prawo pastwa, w ktrym
oboje maonkowie maj miejsce zwykego pobytu. Jeeli maonkowie nie maj
miejsca zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo pastwa, z
ktrym maonkowie w inny sposb s wsplnie najcilej zwizani.
Art. 58. [Rozwinicie] Przysposobienie nie moe nastpi bez zachowania
przepisw prawa ojczystego osoby, ktra ma by przysposobiona, dotyczcych
zgody tej osoby, zgody jej przedstawiciela ustawowego oraz zezwolenia
waciwego organu pastwowego, a take ogranicze przysposobienia z powodu
zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w
innym pastwie.
Orzeczenia sdw zagranicznych bd uznane, jeli zostay podjte zgodnie z
prawami domicylu przysposobionego i przysposabiajcego.
Polsk obowizuj postanowienia konwencji haskiej o ochronie dzieci wsppracy
w dziedzinie przysposobienia midzynarodowego z 29.5.1993 r.
Zakres statutu
1. Reguluje wszystkie instytucje nieznane polskiemu prawu, a wystpujce w
prawach obcych, ktrych celem jest wywoanie skutkw analogicznych do
przysposobienia.
Podlega mu:
a) Przysposobienie przez jedn osob, jak rwnie adopcja wsplna
b) Sposb i przesanki przysposobienia wystpujce po stronie zarwno
przysposabiajcego, jak i przysposabianego:
Wiek
Stan cywilny
Sta maeski
Stan majtkowy
Rnica wieku midzy przysposabianym a przysposabiajcym
Istnienie wza pokrewiestwa
Zgoda na przysposobienie
c) Tre i ocena rodzaju przysposobienia
2. Odpowiada na pytanie kto moe dokona adopcji i kogo mona adoptowa
3. Statut adopcyjny reguluje roszczenia alimentacyjne przysposobionego i
przysposabiajcego wzgldem siebie gdy zostay zerwane naturalne wizi
rodzinne z rodzin przysposobionego.
Gdy nie alimentacja midzy nim a jego rodzin naturaln podlega
statutowi alimentacyjnemu.
45. alimentacja
Alimenty rodki utrzymania przysugujce dzieciom niemogcym utrzyma si
samodzielnie albo osobom znajdujcym si w niedostatku od osb zwizanych z
nimi okrelonym stosunkiem rodzinnym.
Obowizek ten obcia:
1. Krewnych w linii prostej

2.
3.
4.
5.

Bliszych stopniem przed dalszymi stopniem

Rodzestwo
Ojczym lub macocha wzgldem pasierba
Powinowaci

Obowizek alimentacyjny moe by konsekwencj zawarcia maestwa.

Bdzie on ciy:
1. Na maonku wobec wspmaonka
2. Na powinowatym
Moe powsta w zwizku z rozwizaniem maestwa w drodze rozwodu lub przez
uniewanienie maestwa. Bdzie wtedy ciy na byych maonkach wzgldem
siebie.
Moe powsta w zawizku ze stosunkami midzy rodzicami a dziemi. Bdzie
wwczas ciy zarwno na rodzicach niepenoletnich dzieci, jak i na penoletnich
dzieciach wzgldem rodzicw.
Mona dochodzi roszcze alimentacyjnych wzgldem wnukw lub dziadkw.
Powstaje rwnie jako konsekwencja przysposobienia.
I Prawo waciwe
Art. 63. [Zobowizania alimentacyjne] Prawo waciwe dla zobowiza
alimentacyjnych okrela rozporzdzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia
2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa waciwego, uznawania i wykonywania
orzecze oraz wsppracy w zakresie zobowiza alimentacyjnych (Dz.Urz. UE L 7
z 10.01.2009, str. 1).
Rozporzdzenie to jeszcze nie weszo w ycie, albowiem protok haski z
23.11.2007 jeszcze nie obowizuje. Ma zastosowanie do zobowiza
alimentacyjnych wynikajcych ze stosunku rodzinnego, pokrewiestwa,
maestwa lub powinowactwa. Okrela ono waciwo prawa dla takich
zobowiza odwoujc si do postanowie wspomnianego protokou w
pastwach czonkowskich, dla ktrych protok jest wicy.
Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszcze alimentacyjnych za granic z
20.6.1956 r. stanowi e niezalenie od jej postanowie, przy rozstrzyganiu
wszelkich wpraw alimentacyjnych i kwestii wynikajcych w zwizku z tym, naley
stosowa prawo pastwa, do ktrego naley zobowizany, cznie z przepisami
PPM tego pastwa.
Istotn rol w kwestii wskazywania waciwoci prawa dla zobowiza
alimentacyjnych ma konwencja o prawie waciwym dla obowizkw
alimentacyjnych z 1973 r.
Zakres statutu
Statutowi alimentacyjnemu poddane s roszczenia alimentacyjne dzieci w
rodzicw wzgldem siebie, jak rwnie innych krewnych i powinowatych.
Decyduje o:
1.
2.
3.
4.
5.

Przesankach
Dopuszczalnoci
Sposobie okrelenia wysokoci
Rozmiarze
Kolejnoci zobowizanych do alimentacji

Obejmuje rwnie wszelkie roszczenia matki wzgldem ojca nielubnego dziecka,

zwizane z poczciem i urodzeniem dziecka.
Nie rozstrzyga odnonie do roszcze alimentacyjnych midzy:

1. maonkami pozostajcymi w zwizku maeskim stosowany jest do nich

statut stosunkw osobistych i majtkowych midzy maonkami
2. maonkami ktrych maestwo zostao rozwizane w drodze rozwodu
decyduje o nich statut rozwodowy
3. maonkami, ktrych maestwo zostao uniewanione waciwy jest
statut uniewanienia maestwa
4. przysposobionym a przysposabiajcym poddane s statutowi
przysposobienia, pod warunkiem zerwania wizw prawnych midzy
przysposobionym a jego naturaln rodzin
Prawo waciwe dla zobowiza alimentacyjnych okrela midzy innymi:
1. czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel moe dochodzi wiadcze
alimentacyjnych
2. zakres w jakim wierzyciel moe dochodzi wiadcze alimentacyjnych
wstecz
3. podstaw obliczania wysokoci wiadcze alimentacyjnych i ich indeksacji
4. kto jest uprawniony do wszczcia postpowania w sprawach dotyczcych
zobowiza alimentacyjnych
5. termin przedawnienia lub termin wniesienia powdztwa
6. zakres obowizku alimentacyjnego dunika, gdy instytucja publiczna
dochodzi zwrotu wiadcze wypaconych wierzycielowi zamiast wiadcze
alimentacyjnych.
46. Opieka i kuratela
Opieka zwykle dotyczy zarwno osoby, jak i jego majtku, jednak s wyjtki od
tej zasady. Opieka i kuratela moe by rwnie ustanowiona dla osb penoletnich
ubezwasnowolnionych, uomnych lub nieobecnych.
Celem obu instytucji jest, aby osoba potrzebujca opieki moga by ni objta w
wystarczajcym zakresie.
I Prawo waciwe
Przepisy ustawowe reguluj odrbnie cztery rodzaje spraw.
1. Pierwszy dotyczy opieki i kurateli nad dzieckiem. Zakresem jej
zastosowania objte s sprawy wykraczajce poza stosunkami midzy
rodzicami i dziemi, a rodki na jej podstawie stosowane mog take
dotyczy opieki i kurateli. Regu jest stosowanie prawa obowizujcego w
miejscu pobytu zwykego dziecka.
Art. 59. [Opieka i kuratela]
1. Prawo waciwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem okrela Konwencja o
jurysdykcji, prawie waciwym, uznawaniu, wykonywaniu i wsppracy w zakresie
odpowiedzialnoci rodzicielskiej oraz rodkw ochrony dzieci, sporzdzona w
Hadze w dniu 19 padziernika 1996 r.
2. W razie zmiany zwykego pobytu dziecka na pobyt w pastwie niebdcym
stron konwencji, o ktrej mowa w ust. 1, prawo tego pastwa okrela od chwili
tej zmiany warunki stosowania rodkw podjtych w pastwie dawnego zwykego
pobytu dziecka.
2. Drugi rodzaj spraw dotyczy opieki i kurateli nad osob doros. Poddano je
prawu ojczystemu takiej osoby, z wyjtkami na rzecz stosowania prawa
polskiego oraz prawa miejsca zwykego pobytu osoby, ktrej dotycz.
Art. 60. [Rozwinicie]
1. Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych rodkw ochronnych dla osoby
penoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

2. Jeeli sd polski orzeka o rodkach, o ktrych mowa w ust. 1, w stosunku do

cudzoziemca majcego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykego pobytu w
Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje si prawo polskie.
3. Wykonywanie rodkw, o ktrych mowa w ust. 1, podlega prawu pastwa, na
ktrego terytorium ma miejsce zwykego pobytu osoba, ktrej te rodki dotycz.
4. W przypadkach, o ktrych mowa w art. 1107 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada
1964 r. - Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pn. zm.),
stosuje si prawo polskie. To samo dotyczy wykonywania orzeczonych rodkw.
3. Trzeci rodzaj spraw dotyczy kurateli dla osoby prawnej poddano je prawu
pastwa ktremu osoba ta podlega (czyli statutowi personalnemu)
Art. 61. [Kuratela dla osoby prawnej] Do kurateli dla osoby prawnej stosuje
si prawo pastwa, ktremu osoba ta podlega.
4. Czwarty rodzaj spraw dotyczy kurateli dla zaatwienia poszczeglnej
sprawy. Sprawy te, tak jak w wietle przepisw poprzedniej ustawy,
reguluje prawo, ktremu sprawa podlega.
Art. 62. [Kuratela dla zaatwienia poszczeglnych spraw] Dla kurateli do
zaatwienia poszczeglnej sprawy stosuje si prawo pastwa, ktremu sprawa ta
podlega.
Zakres statutu
W zakresie statutu opieki i kurateli mieszcz si wszystkie akty o charakterze
opiekuczym, ktre s dokonywane wzgldem pupila. Decyduje on o
dopuszczalnoci, przesankach, treci oraz pieczy nad osob, ktrej taki akt
dotyczy. Jeeli ma on wpyw na zdolno osoby, to wpyw ten oceniany jest przez
jej statut personalny.
Decyduje on rwnie o:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Kwalifikacjach kandydata na opiekuna lub kuratora

Wyborze opiekuna lub kuratora
Wynagrodzeniu opiekuna lub kuratora
Stosunkach midzy opiekunek lub kuratorem a pupilem
Zwolnieniu opiekuna lub kuratora
Zakresie pieczy nad pupilem
Nadzorze nad opiekunem lub kuratorem
Wymogu zatwierdzenia czynnoci opiekuna lub kuratora przez organ
pastwowy lub rad familijn
9. Ustaniu opieki lub kurateli.
Rozdzia IV - Prawo rzeczowe. Posiadanie
47. Prawo waciwe
Regulacja dotyczca wasnoci intelektualne:
Art. 46. [Prawa wasnoci intelektualnej]
1. Powstanie, tre i ustanie prawa wasnoci intelektualnej podlegaj prawu
pastwa, w ktrym ma miejsce korzystanie z tego prawa.
2. Przepis ust. 1 stosuje si take do rozporzdze prawem wasnoci
intelektualnej oraz do ustalenia pierwszestwa tych praw.
3. Do ochrony praw wasnoci intelektualnej stosuje si prawo pastwa, na
podstawie ktrego dochodzi si ochrony.
Naruszeniem tego prawa zajmuje si rwnie rozporzdzenie Rzym II w art. 8
Dla wskazania statutu rzeczowego posuono si cznikiem miejsca pooenia
rzeczy:

Art. 41. [Wasno i inne prawa rzeczowe]

1. Wasno i inne prawa rzeczowe podlegaj prawu pastwa, w ktrym znajduje
si ich przedmiot.
2. Nabycie i utrata wasnoci, jak rwnie nabycie i utrata oraz zmiana treci lub
pierwszestwa innych praw rzeczowych, podlegaj prawu pastwa, w ktrym
przedmiot tych praw znajdowa si w chwili, gdy nastpio zdarzenie pocigajce
za sob wymienione skutki prawne.
Art. 42. [Prawa rzeczowe na statku oraz pojedzie szynowym] Prawa
rzeczowe na statku powietrznym i wodnym oraz na pojedzie szynowym
podlegaj prawu pastwa, w ktrym statek lub pojazd jest wpisany do rejestru, a
w razie braku rejestru lub wpisu do rejestru - prawu pastwa macierzystego
portu, stacji lub innego podobnego miejsca.
Art. 43. [Prawa rzeczowe w transporcie] Prawa rzeczowe na rzeczy w
transporcie podlegaj prawu pastwa, z ktrego rzecz wysano. Jeeli z
okolicznoci wynika, i prawa te s zwizane cilej z prawem innego pastwa,
stosuje si prawo tego pastwa.
Art. 44. [Prawa z zapisu papieru wartociowego] Prawo wynikajce z zapisu
papieru wartociowego na rachunku prowadzonym w systemie rozrachunku
papierw wartociowych, podlega prawu pastwa, w ktrym prowadzony jest ten
rachunek.
Art. 45. [Posiadanie] Przepisy art. 41-44 stosuje si odpowiednio do
posiadania.
Polski KC definiuje rzecz w art. 45 jako przedmiot materialny (ruchomo,
nieruchomo)
Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu s tylko przedmioty
materialne.
W zwizku z szerokim rozumieniem pojcia przedmiotu praw, moe pojawi si
problem z okreleniem miejsca pooenia przedmiotu. Naley to prawo podda
reimowi obowizujcemu w miejscu pooenia rzeczy, w ktrej prawo ma
zmysowy punkt odniesienia. Jeeli brak jest zmysowego punktu odniesienia w
postaci rzeczy, naley zastosowa to prawo, ktremu prawo ze wzgldu na sw
natur podlega.
Odrbna regulacja dotyczca praw rzeczowych znajduje si rwnie w dwch
innych ustawach:
1. Prawo lotnicze przewidziano tu uznanie w Polsce praw rzeczowych na
statku powietrznym ustanowionych zgodnie z prawem obcego pastwa, w
ktrym statek powietrzny by zarejestrowany w chwili ich ustanowienia, i
wpisanych do rejestru statkw powietrznych tego pastwa o ile zostay
wpisane do polskiego rejestru statkw powietrznych.
2. Kodeks morski prawo rzeczowe na statku wpisane w staym rejestrze
statku podlegaj prawu pastwa tego rejestru, natomiast do przywilejw
na statku i na adunku stosuje si prawo pastwa, w ktrym dochodzone
jest przed sdem roszczenia o zaspokojenie wierzytelnoci zabezpieczonej
przywilejem.
48. Zmiana statutu rzeczowego
Konstrukcja art. 41 ust 2 umoliwia zmian statutu. Regua z art. 41 ust 1
oznacza e do oceny praw rzeczowych, a na podstawie art. 45 rwnie
posiadania, bdzie stosowane kadoczesne prawo miejsca pooenia przedmiotu
praw.

Z reguy zmiana dotyczy rzeczy ruchomych. Prawa rzeczowe na ich podlegaj

staremu statutowi do chwili jego zmiany. Od tej chwili podlegaj statutowi
nowemu. Mog si pojawi dwa problemy:
1. Kiedy prawo rzeczowe istniejce za starego statutu nie jest znane przez
statut nowy
2. Kiedy zdarzenie, ktre ma doprowadzi do nabycia lub utraty prawa, jest
rozcignite w czasie, a zanim czas ten upyn rzecz zostaa przeniesiona
na inny obszar prawny.
Odpowied wskazuje art. 41 ust 2 stosowane powinno by prawo, ktre
obowizuje w miejscu pooenia przedmiotu praw w chwili wystpienia zdarzenia
pocigajcego za sob skutki takie, jak nabycie i utrata prawa. Do oceny takich
praw powinien by stosowany statut pniejszy, obowizujcy w chwili upywu
odpowiedniego czasu nowy.
Rnica midzy zmian statutu a rzeczami w transporcie sprowadza si do liczby
systemw prawnych zaangaowanych w spraw i do stopnia tego
zaangaowania. Zmiana statutu rzeczowego polega na tym, e rzecz zostaje
przeniesiona z jednego obszaru prawnego na drugi. Sprawa dotyczy przewozu z
jednego obszaru prawnego na drugi obszar prawny przez przynajmniej jeszcze
jeden inny obszar prawny. Do spraw rzeczowych na rzeczach w transporcie
stosowane jest prawo pastwa, z ktrego rzecz wysano.
50 . Zakres statutu rzeczowego
Decyduje o powstaniu, treci, przeniesieniu lub wyganiciu wszystkich praw
rzeczowych oraz posiadania. Rozstrzyga o nabyciu i utracie wasnoci
przedmiotu. Decyduje o rodzajach ograniczonych praw rzeczowych, ustanowieniu
i zrzeczeniu si tych praw. Podlegaj mu czynnoci prawne, ktre wywouj skutki
prawno rzeczowe, jak rwnie zdarzenia, ktre nie s czynnociami prawnymi, ale
rwnie wywouj skutki prawno rzeczowe.
Nie podlegaj mu tytuy nabycia praw rzeczowych. Czyli jeeli do nabycia prawa
rzeczowego doszo na skutek zawarcia umowy, w kwestii tytuu prawnego
decydowa bdzie statut spadkowy.
Umowa zobowizujca do przeniesienia wasnoci wywoa skutki obligacyjne i
prawno rzeczowe jeli zarwno statut kontraktowy, jak i rzeczowy zawiera
zasad podwjnego skutku czynnoci prawnych obligacyjnych i nie ma
okolicznoci wyczajcych jej dziaanie
Zapis testamentowy wywoa podwjne skutki, jeeli zarwno statut spadkowy jak
i rzeczowy posuguj si konstrukcj zapisy o podwjnym skutku.
Odrbnemu statutowi podlega majtek jako cao, cho przedmioty skadajce
si na niego podlegaj z osobna statutowi rzeczowemu.
Decyduje on w kwestiach zwizanych z posiadaniem, a wic czy jest to prawo
rzeczowe, czy stan faktyczny. Rozstrzyga co naley rozumie przez pojcie
posiadania i o jego charakter prawny.
Prawo to rozstrzyga o treci poj takich jak: nieruchomo, ruchomo, rzecz
samoistna, cz skadowa, przynaleno. Statut rzeczowy reguluje rwnie
ochron posiadania jak i wspposiadania. Stosuje si go take do oceny
powstania, przeksztacenia lub ustania wspposiadania i wspwasnoci oraz do
stosunkw midzy wspposiadaczami i wspwacicielami.
Rozdzia V - Zobowizania
51. Zobowizania wynikajce z czynnoci prawnych

I Prawo waciwe
Ze wzgldu na rnorodno typw umw oraz dynamiczny wzrost liczby umw
nienazwanych trudno jest uzasadni konieczno i celowo wprowadzenia
wsplnego dla wszystkich umw, uniwersalnego cznika.
Powszechnie stosowana jest zasada dopuszczalnoci wyboru prawa przez same
strony zobowizania. Jest ona kolizyjnoprawnym odpowiednikiem zasady
swobody umw w prawie materialnym.
Konwencja rzymska o prawie waciwym dla zobowiza umownych z 1980 r.
wesza w Polsce w ycie 22 stycznia 2008 r.
Postanowienia jej nie w peni odpowiadaj zakresem polskiej regulacji ustawowej.
Dotycz jedynie zobowiza umownych, zatem nie stosuje si ich do zobowiza
z jednostronnych czynnoci prawnych. Nie stosuje si jej do niektrych umw.
Std po wejciu jej w ycie regulacja ustawowa stosowana bya do:
1. Umw obligacyjnych wyczonych z przedmiotowego zakresu zastosowania
konwencji
2. Zobowiza z jednostronnych czynnoci prawnych
3. Do stanw faktycznych uksztatowanych przed jej wejciem w ycie.
Wejcie jej w ycie spowodowao niemono stosowania rwnie przepisw
innych aktw prawnych regulujcych kolizyjno prawn sfer zobowiza
umownych w zakresie regulacji konwencyjnej.
Odpada w zwizku z
zobowiza w zakresie:

tym moliwo

stosowania

przepisw

dotyczcych

1. Transportu lotniczego, morskiego

2. Umw o budow statku
3. Umw o prac.
Konwencja ta dopuszczaa nieograniczony wybr prawa.
Konsekwencj posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w padzierniku 1999 r.
gdzie przyjto zasad wzajemnego uznawania orzecze oraz innych decyzji
organw sdowych jako podstaw wsppracy sdowej w sprawach cywilnych,
wsplnego programu Komisji i Rady z listopada 2000 r. w zakresie rodkw
wdraania tej zasady oraz przyjcia w listopadzie 2004 r. programu haskiego,
byy prace nad stworzeniem aktu prawa wsplnotowego zawierajcego jednolite
normy kolizyjne w zakresie zobowiza umownych. Dnia 17.12.2009 r. weszo
w ycie Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 17.6.2008 r.
w sprawie prawa waciwego dla zobowiza umownych Rzym I. od tej
daty do okrelenia prawa waciwego dla zobowiza umownych naley
stosowa przepisy rozporzdzenia.
Jednym z fundamentw systemu norm kolizyjnych w odniesieniu do zobowiza
umownych jest swoboda wyboru prawa waciwego przez strony. Rozporzdzenie
nie wycza moliwoci wczenia przez strony do umowy przepisw prawa
innego ni prawo krajowe lub postanowie konwencji midzynarodowej.
Gwnym celem rozporzdzenia jest zapewnienie pewnoci prawa w europejskiej
przestrzeni sprawiedliwoci, std normy kolizyjne powinny by w jak najwikszym
stopniu
przewidywalne.
Sdy
powinny
dysponowa
pewn
wadz
dyskrecjonaln, jeeli chodzi o okrelenie prawa, ktre jest najcilej zwizane ze
spraw.
Jeeli nie dokonano wyboru prawa waciwego, prawo to naley okreli zgodnie z
zasad dotyczc okrelonego typu umowy. Jeeli umowy nie mona
przyporzdkowa do adnego z wyszczeglnionych typw lub gdy skadniki
umowy nale do wicej ni jednego z wyszczeglnionych typw, prawem

waciwym powinno by prawo pastwa, w ktrym strona zobowizana do

spenienia wiadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykego
pobytu.
W przypadku umowy na ktr skada si zesp praw i obowizkw, ktre mona
przyporzdkowa do wicej ni jednego z wyszczeglnionych typw umw,
wiadczenie charakterystyczne dla umowy naley ustali, biorc po uwag jej
istot. W przypadku braku wyboru prawa waciwego, gdy prawa tego nie mona
ustali ani na podstawie przyporzdkowania umowy do jednego z
wyszczeglnionych typw umw, ani w oparciu o cznik miejsca zwykego
pobytu strony zobowizanej do spenienia wiadczenia charakterystycznego dla
umowy, prawem waciwym jest prawo pastwa, z ktrym wykazuje ona
najcilejszy zwizek. W celu ustalenia tego pastwa naley wzi pod uwag czy
dana umowa nie wykazuje bardzo cisych zwizkw z inn umow lub innymi
umowami.
W odniesieniu do umw zawartych ze stron uznawan za sabsz, stronie takiej
naley zapewni ochron za pomoc norm kolizyjnych, ktre s dla niej
korzystniejsze ni reguy oglne.
Przepisy wymuszajce swoje zastosowanie to przepisy, ktrych przestrzeganie
uwaane jest przez pastwa za tak istotny element ochrony jego interesw
publicznych, takich jak organizacja polityczna, spoeczna lub gospodarcza e
znajduj one zastosowanie do stanw faktycznych objtych ich zakresem bez
wzgldu na to, jakie prawo jest waciwe dla umowy zgodnie z rozporzdzeniem.
Rozporzdzenie nie narusza stosowania przepisw wymuszajcych swoje
zastosowanie pastwa sdu orzekajcego. Moliwe jest przyznanie skutecznoci
przepisom wymuszajcym swoje zastosowanie pastwa, w ktrym ma nastpi
lub nastpi wykonanie zobowiza wynikajcych z umowy w zakresie, w jakim
przepisy te powoduj, e wykonanie umowy jest niezgodne z prawem.
Rozwaajc przyznanie skutecznoci takim przepisom, uwzgldni naley ich
charakter i cel oraz skutki ich zastosowania lub niezastosowania.
Za miejsce zwykego pobytu spki i innych podmiotw posiadajcych osobowo
prawn lub ej nieposiadajcych, uznaje si miejsce siedziby ich gwnego organu
zarzdzajcego. Na miejsce zwykego pobytu osoby fizycznej dziaajcej w
ramach prowadzonej przez ni dziaalnoci gospodarczej, uznaje si miejsce
gwnego przedsibiorstwa. W razie zawarcia umowy w ramach dziaalnoci filii,
agencji lub innego oddziau lub gdy na mocy umowy spenienie wiadczenia
naley do obowizkw takiej filii, agencji lub oddziau, za miejsce zwykego
pobytu uznaje si miejsce siedziby tej filii, agencji lub oddziau. Jako chwil
waciw dla ustalenia miejsca zwykego pobytu przyjmuje si chwil zawarcia
umowy.
Przedmiotowe zakresy zastosowania rozporzdzenia Rzym I
Art. 1. Przedmiotowy zakres zastosowania
Przedmiotowy zakres zastosowania
Niniejsze rozporzdzenie stosuje si do zobowiza umownych w sprawach
cywilnych i handlowych powizanych z prawem rnych pastw.
Wyczenia od stosowania
Niniejszego rozporzdzenia nie stosuje si w szczeglnoci do spraw skarbowych,
celnych i administracyjnych.
Z zakresu zastosowania niniejszego rozporzdzenia wyczone s:
a) stan cywilny oraz zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych osb
fizycznych, z zastrzeeniem art. 13;

b) zobowizania wynikajce ze stosunkw rodzinnych oraz stosunkw

uznawanych zgodnie z prawem dla nich waciwym za majce podobne skutki, w
tym zobowizania alimentacyjne;
c) zobowizania wynikajce z maeskich ustrojw majtkowych, z ustrojw
majtkowych w stosunkach uznawanych zgodnie z prawem dla nich waciwym
za majce podobne skutki do maestwa oraz z prawa spadkowego, wcznie z
testamentami;
d) zobowizania wynikajce z weksli, czekw, weksli wasnych oraz innych
zbywalnych papierw wartociowych w zakresie, w jakim zobowizania z tych
innych papierw wartociowych wynikaj z ich zbywalnoci;
e) zapisy na sd polubowny i umowy o waciwo sdu;
f) kwestie z zakresu prawa spek i innych podmiotw posiadajcych osobowo
prawn lub jej nieposiadajcych, takich jak utworzenie, w drodze rejestracji lub w
inny sposb, zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych, ustrj
wewntrzny lub rozwizanie spek i innych podmiotw posiadajcych osobowo
prawn lub jej nieposiadajcych oraz osobista odpowiedzialno wsplnikw i
organw za zobowizania takiej spki lub podmiotu;
g) kwestie, czy przedstawiciel moe wobec osb trzecich zaciga zobowizania
w imieniu osoby przez siebie reprezentowanej lub czy organ spki lub innego
podmiotu posiadajcego osobowo prawn lub jej nieposiadajcego moe wobec
osb trzecich zaciga zobowizania w imieniu tej spki lub podmiotu;
h) tworzenie "trustw" oraz
powiernikami i beneficjentami;

stosunki

prawne

pomidzy

zaoycielami,

i) zobowizania wynikajce z kontaktw handlowych majcych miejsce przed

zawarciem umowy;
j) umowy ubezpieczenia wynikajce z operacji przeprowadzanych przez
organizacje niebdce zakadami, ktrych przedmiotem jest zapewnienie
pracownikom lub osobom pracujcym na wasny rachunek, nalecym do zakadu
lub grupy zakadw, lub do okrelonej grupy lub grup zawodowych, wiadcze w
przypadku mierci lub doycia okrelonego wieku, przerwania lub ograniczenia
dziaalnoci, choroby zawodowej lub wypadku przy pracy.
Niniejszego rozporzdzenia nie stosuje si do dowodw i postpowania, bez
uszczerbku dla art. 18.
W niniejszym rozporzdzeniu termin "pastwo czonkowskie" oznacza pastwa
czonkowskie, do ktrych stosuje si niniejsze rozporzdzenie. W art. 3 ust. 4 i art.
7 termin ten oznacza jednak wszystkie pastwa czonkowskie.
Rozporzdzenie zastpio konwencj rzymsk we wszystkich oprcz
Danii, pastwa czonkowskich Unii Europejskich.
Rozporzdzenie nie uchybia stosowaniu konwencji midzynarodowych, ktrych
stronami jest jedno lub wicej pastw czonkowskich, a ktre ustanawiaj normy
kolizyjne odnosz si do zobowiza umownych. Ma jednak pierwszestwo przed
konwencjami zawartymi wycznie pomidzy dwoma lub wicej pastwami
czonkowskimi w zakresie w jakim konwencje te dotycz kwestii uregulowanych
rozporzdzeniem. Rozporzdzenie nie uchybia stosowaniu przepisw prawa
wsplnotowego, ktre w odniesieniu do kwestii szczeglnych ustanawiaj normy
kolizyjne odnoszce si do zobowiza umownych.
Co do wanoci umowy w rozporzdzeniu oddzielono kwesti wanoci
materialnej oraz zgody strony na zawarcie umowy do wanoci ze wzgldu na
form.

1. Co do wanoci umowy lub jakiego jej postanowienia oraz ich istnienia, to

ocenia si je wedug prawa, ktre zgodnie z przepisami rozporzdzenia
byoby dla niej waciwe, gdyby umowa lub jej postanowienie byy wane.
Jeeli z okolicznoci wynika, e nie byoby uzasadnione dokonywanie oceny
skutkw zachowania si jednej ze stron wedug prawa tak wskazanego,
strona ta moe powoa si na prawo pastwa miejsca swojego zwykego
pobytu.
Art. 10. Zgoda i wano materialna
1. Istnienie i wano umowy lub jednego z jej postanowie ocenia si wedug
prawa, ktre zgodnie z niniejszym rozporzdzeniem byoby dla niej waciwe,
gdyby umowa lub jej postanowienie byy wane.
2. Jeeli jednak z okolicznoci wynika, e nie byoby uzasadnione dokonywanie
oceny skutkw zachowania si jednej ze stron wedug prawa okrelonego zgodnie
z ust. 1, strona ta moe - w celu ustalenia, e nie wyrazia zgody na zawarcie
umowy - powoa si na prawo pastwa miejsca swojego zwykego pobytu.
Co do wanoci ze wzgldu na form to w rozporzdzeniu wyrniono dwie
sytuacje:
1. Pierwsz gdy umowa zawarta jest midzy osobami ktre znajduj si w
tym samym pastwie w chwili jej zawarcia
2. Druga gdy umowa zawarta jest midzy osobami, ktre znajduj si w
rnych pastwach w chwili jej zawarcia.
W pierwszej sytuacji umowa jest wana, jeeli spenia wymagania dotyczce
formy, okrelone przez prawo waciwe dla umowy, zgodnie z przepisami
rozporzdzenia lub prawo pastwa, w ktrym zostaa zawarta.
W drugiej sytuacji umowa jest wana jeeli spenia wymagania co do formy
okrelonej przez prawo waciwe dla umowy zgodnie z przepisami rozporzdzenia
lub prawo pastwa w ktrym w chwili zawarcia umowy znajduje si ktrakolwiek
ze stron lub jej przedstawiciel, lub prawo pastwa, ktrym ktrakolwiek ze stron
miaa w tym czasie miejsce zwykego pobytu. Jednostronna czynno prawna,
ktra odnosi si do umowy ju zawartej lub umowy, ktra ma by zawarta, jest
wana ze wzgldu na form jeeli spenione s wymagania co do formy okrelone
przez prawo, ktre zgodnie z rozporzdzeniem jest lub byoby waciwe dla
umowy, lub przez prawo pastwa, w ktrym ta czynno prawna zostaa
dokonana, lub prawo pastwa w ktrym osoba ktra dokonaa czynnoci miaa w
tym czasie miejsce zwykego pobytu.
Metody
wskazania
waciwego
rozporzdzenia Rzym I

prawa

wietle

przepisw

Art. 3. Swoboda wyboru prawa

1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybr prawa jest dokonany
wyranie lub w sposb jednoznaczny wynika z postanowie umowy lub
okolicznoci sprawy. Strony mog dokona wyboru prawa waciwego dla caej
umowy lub tylko dla jej czci.
2. Strony mog w kadym czasie umwi si, e umowa podlega prawu innemu
ni to, ktre dla tej umowy byo uprzednio waciwe na podstawie wczeniejszego
wyboru dokonanego zgodnie z niniejszym artykuem lub na podstawie innych
przepisw niniejszego rozporzdzenia. Zmiana prawa waciwego dokonana przez
strony po zawarciu umowy nie narusza wanoci umowy ze wzgldu na form w
rozumieniu art. 11 ani praw osb trzecich.
3. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili
dokonywania wyboru prawa waciwego s zlokalizowane w pastwie innym ni
pastwo, ktrego prawo zostao wybrane, dokonany przez strony wybr nie

narusza stosowania tych przepisw prawa tego innego pastwa, ktrych nie
mona wyczy w drodze umowy.
4. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili
dokonywania wyboru prawa waciwego s zlokalizowane w jednym lub wicej
pastwach czonkowskich, dokonany przez strony wybr prawa waciwego
innego ni prawo pastwa czonkowskiego nie narusza stosowania przepisw
prawa wsplnotowego, w odpowiednich przypadkach w ksztacie, w jakim zostay
one wdroone w pastwie czonkowskim sdu, ktrych nie mona wyczy w
drodze umowy.
5. Do oceny istnienia i wanoci porozumienia stron w przedmiocie prawa
waciwego stosuje si przepisy art. 10, 11 i 13.
Art. 4. Prawo waciwe w przypadku braku wyboru prawa przez strony
lub w zakresie w jakim nie dokonano wyboru
1. Regua wiadczenia charakterystycznego
1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa waciwego dla umowy
zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5-8, prawo waciwe dla umowy ustala
si nastpujco:
a) umowa sprzeday towarw podlega prawu pastwu, w ktrym sprzedawca ma
miejsce zwykego pobytu;
b) umowa o wiadczenie usug podlega prawu pastwa, w ktrym usugodawca
ma miejsce zwykego pobytu;
c) umowa, ktrej przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomoci lub prawo
do korzystania z nieruchomoci, podlega prawu pastwa, w ktrym nieruchomo
jest pooona;
d) niezalenie od lit. c), umowa dotyczca czasowego korzystania z
nieruchomoci na uytek wasny, zawarta na okres nie duszy ni sze
kolejnych miesicy, podlega prawu pastwa, w ktrym oddajcy nieruchomo do
korzystania ma miejsce zwykego pobytu, pod warunkiem e biorcy do
korzystania jest osob fizyczn i ma miejsce zwykego pobytu w tym samym
pastwie;
e) umowa franczyzy podlega prawu pastwa, w ktrym franczyzobiorca ma
miejsce zwykego pobytu;
f) umowa dystrybucji podlega prawu pastwa, w ktrym dystrybutor ma miejsce
zwykego pobytu;
g) umowa sprzeday towarw w drodze licytacji podlega prawu pastwa, w
ktrym odbywa si licytacja, jeeli miejsce to mona ustali;
h) umowa zawarta w ramach wielostronnego systemu, ktry kojarzy lub uatwia
kojarzenie wielu transakcji kupna i sprzeday instrumentw finansowych w
rozumieniu definicji z art. 4 ust. 1 pkt 17 dyrektywy 2004/39/WE, zgodnie z
reguami innymi ni uznaniowe, i ktry podlega jednemu prawu, podlega temu
wanie prawu.
2.
Regua
wiadczenia
charakterystycznego
w
umowach
niewymienionych w poprzednim ustpie oraz w umowach mieszanych
2. Umowa, ktra nie jest objta ust. 1 lub ktrej skadniki byyby objte zakresem
wicej ni jednego z przypadkw okrelonych w ust. 1 lit. a) h), podlega prawu
pastwa, w ktrym strona zobowizana do spenienia wiadczenia
charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykego pobytu.

3. Regua cilejszego zwizku z pastwem innym ni tom ktre zostao

wskazane
w
drodze
zastosowania
reguy
wiadczenia
charakterystycznego
3. Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e umowa pozostaje
w znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni pastwo wskazane w ust.
1 lub 2, stosuje si prawo tego innego pastwa.
4. Regua najcilejszego zwizku w braku moliwoci ustalenia prawa
waciwego
w
drodze
zastosowania
reguy
wiadczenia
charakterystycznego
4. Jeeli nie mona ustali prawa waciwego zgodnie z ust. 1 lub 2, umowa
podlega prawu pastwa, z ktrym wykazuje najcilejszy zwizek.
Przepisy szczegowe dotyczce poszczeglnych typw umw
1. Art. 5. Umowy przewozu
a) Swoboda wyboru prawa przez strony umowy
1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa waciwego dla umowy
przewozu towarw zgodnie z art. 3, prawem waciwym dla takiej umowy jest
prawo pastwa, w ktrym przewonik ma miejsce zwykego pobytu, pod
warunkiem e w tym samym pastwie znajduje si miejsce przyjcia towaru do
przewozu lub miejsce dostawy, lub miejsce zwykego pobytu nadawcy. Jeeli
warunki te nie s spenione, stosuje si prawo pastwa, w ktrym znajduje si
uzgodnione przez strony miejsce dostawy.
b) Ograniczone prawo wyboru prawa przez strony umowy przewozu
osb
2. W zakresie, w jakim strony nie dokonay wyboru prawa waciwego dla umowy
przewozu osb zgodnie z akapitem drugim, umowa przewozu osb podlega
prawu pastwa, w ktrym podrny ma miejsce zwykego pobytu, pod warunkiem
e w tym samym pastwie znajduje si miejsce wyjazdu lub miejsce
przeznaczenia. Jeeli warunki te nie s spenione, stosuje si prawo pastwa, w
ktrym znajduje si miejsce zwykego pobytu przewonika.
Jako prawo waciwe dla umowy przewozu osb zgodnie z art. 3 strony mog
wybra wycznie prawo pastwa, w ktrym:
a) podrny ma miejsce zwykego pobytu; lub
b) przewonik ma miejsce zwykego pobytu; lub
c) znajduje si siedziba gwnego organu zarzdzajcego przewonika; lub
d) znajduje si miejsce wyjazdu; lub
e) znajduje si miejsce przeznaczenia.
c) Regua cilejszego zwizku z prawem innym ni wskazane w ust.
1 i 2 w braku wyboru prawa przez strony
3. Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e umowa - w
przypadku braku wyboru prawa - pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z
pastwem innym ni pastwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje si prawo tego
innego pastwa.
2. Art. 6. Umowy konsumenckie
W braku wyboru prawa przez strony
1. Bez uszczerbku dla art. 5 i 7 umowa zawarta przez osob fizyczn w celu, ktry
mona uzna za niezwizany z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow
("konsument"), z inn osob wykonujc dziaalno gospodarcz lub zawodow

("przedsibiorca") podlega prawu pastwa, w ktrym konsument ma miejsce

zwykego pobytu, pod warunkiem e przedsibiorca:
a) wykonuje swoj dziaalno gospodarcz lub zawodow w pastwie, w ktrym
konsument ma miejsce zwykego pobytu; lub
b) w jakikolwiek sposb kieruje tak dziaalno do tego pastwa lub do kilku
pastw z tym pastwem wcznie;
a umowa wchodzi w zakres tej dziaalnoci.
Wybr prawa waciwego
2. Niezalenie od ust. 1, dla umowy, ktra spenia warunki wymienione w ust. 1,
strony mog dokona wyboru prawa waciwego zgodnie z art. 3. Wybr taki nie
moe jednak prowadzi do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na
podstawie przepisw, ktrych nie mona wyczy w drodze umowy, na mocy
prawa, jakie zgodnie z ust. 1 byoby waciwe w braku wyboru.
Stosowanie przepisw oglnych
3. Jeeli nie s spenione warunki okrelone w ust. 1 lit. a) i b), prawo waciwe
dla umowy midzy konsumentem a przedsibiorc ustala si zgodnie z art. 3 i 4.
Wyczenie stosowania
4. Ustpw 1 i 2 nie stosuje si do:
a) umw o wiadczenie usug, jeeli usugi maj by wiadczone na rzecz
konsumenta wycznie w pastwie innym ni to, w ktrym konsument ma miejsce
zwykego pobytu;
b) umw przewozu innych ni umowy dotyczce imprez turystycznych w
rozumieniu dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie
zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek [15];
c) umw, ktrych przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomoci lub prawo
do korzystania z nieruchomoci, innych ni umowy, ktrych przedmiotem jest
prawo do korzystania z nieruchomoci w oznaczonym czasie w rozumieniu
dyrektywy 94/47/WE;
d) praw i obowizkw stanowicych instrument finansowy oraz do praw i
obowizkw stanowicych warunki rzdzce emisj oraz ofert publiczn,
publiczn ofert przejcia zbywalnych papierw wartociowych, jak rwnie
subskrypcj i umorzeniem jednostek uczestnictwa w przedsibiorstwach
zbiorowego inwestowania, o ile dziaania takie nie stanowi wiadczenia usug
finansowych;
e) umw zawartych w ramach systemu objtego zakresem zastosowania art. 4
ust. 1 lit. h).
3. Art. 7. Umowy ubezpieczenia
1. Niniejszy artyku stosuje si do umw, o ktrych mowa w ust. 2, niezalenie od
tego, czy ryzyko ubezpieczeniowe umiejscowione jest w pastwie czonkowskim,
a take do wszystkich umw ubezpieczenia obejmujcych ryzyka umiejscowione
na terytorium pastw czonkowskich. Niniejszego artykuu nie stosuje si do
umw reasekuracji.
2. Umowa ubezpieczenia obejmujca due ryzyko w rozumieniu art. 5 lit. d)
pierwszej dyrektywy Rady 73/239/EWG z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie
koordynacji przepisw ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
odnoszcych si do podejmowania i prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie
ubezpiecze bezporednich (innych ni ubezpieczenia na ycie) [16] podlega prawu
wybranemu przez strony zgodnie z art. 3 niniejszego rozporzdzenia.

W zakresie, w jakim strony nie dokonay wyboru prawa, umowa ubezpieczenia

podlega prawu pastwa, w ktrym ubezpieczyciel ma miejsce zwykego pobytu.
Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e umowa pozostaje w
znacznie cilejszym zwizku z innym pastwem, stosuje si prawo tego innego
pastwa.
3. W przypadku umw ubezpieczenia innych ni umowy objte ust. 2 jako prawo
waciwe strony mog wybra, zgodnie z art. 3, jedynie:
a) prawo pastwa czonkowskiego, w ktrym umiejscowione jest ryzyko
ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy;
b) prawo pastwa, w ktrym ubezpieczajcy ma miejsce zwykego pobytu;
c) w przypadku ubezpieczenia na ycie - prawo pastwa czonkowskiego, ktrego
obywatelem jest ubezpieczajcy;
d) w przypadku umowy ubezpieczenia obejmujcej ryzyka ograniczone do
zdarze wystpujcych w jednym pastwie czonkowskim innym ni pastwo
czonkowskie, w ktrym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe - prawo tego
pastwa;
e) jeeli ubezpieczajcy bdcy stron umowy ubezpieczenia objtej niniejszym
ustpem prowadzi dziaalno handlow lub przemysow, lub wykonuje wolny
zawd, a umowa ubezpieczenia obejmuje co najmniej dwa ryzyka
ubezpieczeniowe zwizane z t dziaalnoci i umiejscowione w rnych
pastwach czonkowskich - prawo jednego z tych pastw czonkowskich lub
prawo pastwa miejsca zwykego pobytu ubezpieczajcego.
Jeeli w przypadkach okrelonych w lit. a), b) lub e) pastwa czonkowskie, o
ktrych mowa, przyznaj wiksz swobod wyboru prawa waciwego dla umowy
ubezpieczenia, strony mog skorzysta z tej swobody.
W zakresie, w jakim strony nie dokonay wyboru prawa zgodnie z niniejszym
ustpem, umowa taka podlega prawu pastwa czonkowskiego, w ktrym
umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy.
4. Do umw ubezpieczenia, w przypadku ktrych pastwo czonkowskie
wprowadza obowizek ubezpieczenia, stosuje si nastpujce reguy dodatkowe:
a) umowa ubezpieczenia nie czyni zado obowizkowi ubezpieczenia, o ile nie s
zachowane szczegowe przepisy odnoszce si do danego ubezpieczenia
przyjte przez pastwo czonkowskie, ktre nakada ten obowizek. W przypadku
gdy prawo pastwa czonkowskiego, w ktrym umiejscowione jest ryzyko
ubezpieczeniowe, oraz prawo pastwa czonkowskiego, ktre naoyo obowizek
ubezpieczenia, pozostaj w sprzecznoci, stosuje si przepisy tego ostatniego;
b) na zasadzie odstpstwa od ust. 2 i 3 pastwo czonkowskie moe postanowi,
e umowa ubezpieczenia podlega prawu pastwa czonkowskiego, ktre nakada
obowizek ubezpieczenia.
5. Do celw ust. 3 akapit trzeci i ust. 4, w przypadku gdy umowa obejmuje ryzyka
umiejscowione w wicej ni jednym pastwie czonkowskim, uznaje si, e
umowa skada si z kilku umw, z ktrych kada dotyczy tylko jednego pastwa
czonkowskiego.
6. Do celw niniejszego artykuu pastwo, w ktrym umiejscowione jest ryzyko
ubezpieczeniowe, ustala si zgodnie z art. 2 lit. d) drugiej dyrektywy Rady
88/357/EWG z dnia 22 czerwca 1988 r. w sprawie koordynacji przepisw
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszcych si do ubezpiecze
bezporednich innych ni ubezpieczenia na ycie i ustanowienia przepisw
uatwiajcych skuteczne korzystanie ze swobody wiadczenia usug [17], natomiast
w przypadku ubezpieczenia na ycie pastwem, w ktrym umiejscowione jest

ryzyko, jest pastwo zobowizania w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. g) dyrektywy

2002/83/WE.
W rozporzdzeniu osobno uregulowano kwestie:
1.
2.
3.
4.
5.

Przelewu wierzytelnoci
Subrogacji umownej
Subrogacji ustawowej
Wielkoci dunikw
Potrcenia

Art. 14. Przelew wierzytelnoci oraz subrogacja umowna

1. W razie przelewu wierzytelnoci lub subrogacji umownej stosunek midzy
zbywc i nabywc wierzytelnoci przysugujcej wobec innej osoby ("dunika")
podlega prawu, ktre zgodnie z niniejszym rozporzdzeniem jest waciwe dla
umowy zawartej midzy zbywc i nabywc.
2. Prawo, ktremu podlega przenoszona wierzytelno, rozstrzyga o jej
zbywalnoci, stosunku pomidzy nabywc wierzytelnoci a dunikiem,
przesankach skutecznoci przelewu lub subrogacji wobec dunika oraz
zwalniajcym skutku wiadczenia przez dunika.
3. Pojcie przelewu w rozumieniu niniejszego artykuu obejmuje bezwarunkowe
przeniesienie wierzytelnoci, przeniesienie wierzytelnoci na zabezpieczenie oraz
ustanowienie zastawu lub innego zabezpieczenia na wierzytelnoci.
Art. 15. Subrogacja ustawowa
W przypadku gdy okrelonej osobie ("wierzycielowi") przysuguje wierzytelno z
umowy wobec innej osoby ("dunika"), a osoba trzecia ma obowizek
zaspokojenia wierzyciela lub faktycznie zaspokoia go, zwalniajc dunika ze
zobowizania, prawo waciwe dla obowizku osoby trzeciej okrela, czy i w jakim
zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dunika uprawnie,
ktre przysugiway wierzycielowi wobec dunika, zgodnie z prawem waciwym
dla wicego ich stosunku.
Art. 16. Wielo dunikw
Jeeli wierzycielowi przysuguje wierzytelno wobec kilku dunikw
zobowizanych do zaspokojenia tej samej wierzytelnoci, a wierzyciel zosta
zaspokojony w caoci lub w czci przez jednego z nich, prawo, ktremu podlega
zobowizanie tego dunika wzgldem wierzyciela, jest waciwe take dla
roszcze regresowych tego dunika wobec pozostaych dunikw. Pozostali
dunicy mog korzysta z zarzutw, jakie przysugiway im wobec wierzyciela, w
zakresie przewidzianym przez prawo waciwe dla ich zobowiza wzgldem
wierzyciela.
Art. 17. Potrcenie
Potrcenie, ktre nie zostao uzgodnione w drodze umowy stron, podlega prawu
waciwemu dla wierzytelnoci, z ktrej dokonywane jest potrcenie.
Prawo wskazane w wyniku zastosowania przepisw rozporzdzenia
stosuje si bez wzgldu na to czy jest ono prawem pastwa
czonkowskiego UE. Rozporzdzenie wycza stosowanie odesania,
natomiast nie wycza stosowania klauzuli porzdku publicznego.
Art. 20. Wyczenie odesania
Za prawo danego pastwa, wskazane jako waciwe na podstawie niniejszego
rozporzdzenia, uwaa si normy prawne obowizujce w tym pastwie, z
wyczeniem norm prawa prywatnego midzynarodowego, chyba e niniejsze
rozporzdzenie stanowi inaczej.

Stosowanie przepisw prawa wskazanego za pomoc rozporzdzenia

moe zosta wyczone jedynie gdy takie stosowanie jest w sposb
oczywisty niezgodne z porzdkiem publicznym pastwa siedziby sdu.
Art. 21. Porzdek publiczny pastwa siedziby sdu
Stosowanie przepisw prawa, wskazanego jako waciwe przez niniejsze
rozporzdzenie, moe zosta wyczone jedynie wwczas, gdy takie stosowanie
jest w sposb oczywisty niezgodne z porzdkiem publicznym pastwa siedziby
sdu.
W ustawie odwoano si do Rzymu I w kwestii wskazania waciwego
prawa dla zobowiza umownych.
Art. 28. [Zobowizania umowne]
1. Prawo waciwe dla zobowizania umownego okrela rozporzdzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w
sprawie prawa waciwego dla zobowiza umownych (Rzym I) (Dz.Urz. UE L 177
z 04.07.2008 r., str. 6).
Poddano umowy z mocy samego rozporzdzenia wyczonym z zakresu
jego zastosowania przepisom w nim zawartym
2. Do zobowiza umownych, ktre na podstawie przepisu art. 1 ust. 2 lit. j
rozporzdzenia, o ktrym mowa w ust. 1, zostay wyczone z zakresu jego
zastosowania, stosuje si przepisy tego rozporzdzenia odpowiednie dla danego
zobowizania.
Zamieszczono w ustawie przepisy
rozporzdzenia
1.
2.
3.
4.

dotyczce

umw

w rozumieniu

wymagajce ochrony strony sabszej

umowy ubezpieczenia
kwestie obowizkowych ubezpiecze
umw konsumenckich

Umowy ubezpieczenia podlegaj:

1. prawu polskiemu jeli polskie prawo przewiduje obowizek
ubezpieczenia
2. prawu obcego pastwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego
jeli jego prawo taki obowizek przewiduje i kae stosowa do umowy
wasne prawo.
Art. 29. [Umowa ubezpieczenia]
1. Jeeli prawo polskie przewiduje obowizek ubezpieczenia, umowa takiego
ubezpieczenia podlega prawu polskiemu.
2. Jeeli prawo pastwa czonkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
ktre przewiduje obowizek ubezpieczenia, kae dla umowy takiego
ubezpieczenia stosowa jako waciwe wasne prawo, stosuje si to prawo.
Wprowadzono przepisy chronice konsumenta w dwch przypadkach,
gdy:
1. umowa konsumencka jest zwizana z pastwem Europejskiego Obszaru
Gospodarczego, natomiast prawo dla niej wybrane jest prawem pastwa
spoza tego obszaru
2. chodzi o umow timeghatingu, umow o dugoterminowe produkty
wakacyjne, umow odsprzeday lub wymiany, a prawem dla niej
waciwym
jest
prawo
pastwa
spoza
Europejskiego
Obszaru
Gospodarczego

W obu stacjach konsument powinien by chroniony w takim stopniu, jaki

gwarantuj polskie przepisy wdraajce unijne dyrektywy dotyczce
ochrony konsumenta. Art. 30 ust. 1
1) dyrektyw Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych
warunkw w umowach konsumenckich (Dz.Urz. WE L 95 z 21.04.1993, str. 29;
Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 288);
2) dyrektyw 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w
sprawie ochrony konsumentw w przypadku umw zawieranych na odlego
(Dz.Urz. WE L 144 z 04.06.1997, str. 19; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 15, t. 3, str. 319);
3) dyrektyw 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999
r. w sprawie niektrych aspektw sprzeday towarw konsumpcyjnych i
zwizanych z tym gwarancji (Dz.Urz. WE L 171 z 07.07.1999, str. 12; Dz.Urz. UE
Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 223);
4) dyrektyw 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 wrzenia
2002 r. dotyczc sprzeday konsumentom usug finansowych na odlego oraz
zmieniajc dyrektyw Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE
(Dz.Urz. UE L 271 z 09.10.2002, str. 16; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 6, t. 4, str. 321);
5) dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia
2008 r. w sprawie umw o kredyt konsumencki oraz uchylajc dyrektyw Rady
87/102/EWG (Dz.Urz. UE L 133 z 22.05.2008, str. 66, z pn. zm.).
W ustawie poddano zobowizanie wynikajce z papieru wartociowego
innego ni weksel i czek prawu pastwa, w ktrym papier wartociowy
zosta wystawiony lub wyemitowany.
Art. 31. [Zobowizania z papieru wartociowego] Zobowizanie wynikajce
z papieru wartociowego innego ni weksel i czek podlega prawu pastwa, w
ktrym papier wartociowy zosta wystawiony lub wyemitowany.
Umieszczono rwnie trzy przepisy o charakterze oglnym (odnoszce
si do wszystkich zobowiza jakie ustawa reguluje). Dotycz one:
1. przelewu wierzytelnoci
2. przejcia dugu
3. wpywu zmiany wartoci waluty na wysoko zobowizania
Ocenia si go wedug Prawa waciwego dla tego zobowizania
Art. 36. [Przelew wierzytelnoci] Prawo pastwa, ktremu podlega
przelewana wierzytelno rozstrzyga o skutkach przelewu wobec osb trzecich.
Art. 37. [Przejcie dugu] Do przejcia dugu stosuje si prawo pastwa,
ktremu podlega przejmowany dug.
Art. 38. [Zmiana wartoci waluty] Wpyw zmiany wartoci waluty na
wysoko zobowizania ocenia si wedug prawa waciwego dla tego
zobowizania.
1. Zobowizania z indywidualnych umw o prac
Na ksztat prawa pracy wielu pastw oraz midzynarodowego prawa pracy ma
wpyw dziaalno Midzynarodowej Organizacji Pracy.
Zostaa utworzona w 1919 r. podczas pokojowej konferencji w Wersalu.
Obecnie czonkami organizacji s 183 pastwa. W cigu 91 lat dziaalnoci na
corocznych sesjach zostao uchwalonych 188 konwencji i 199 zalece.
Dziaalno sprowadza si do realizacji jej celw:

1.
2.
3.
4.

promocji Fundamentalnych Zasad i Praw w Pracy,

zwikszaniu szans na zatrudnienie,
zwikszaniu efektywnoci zabezpieczenia spoecznego
wzmocnienia dialogu spoecznego.

Regulacja zawarta w rozporzdzeniu Rzym I Ustawa PPM nie reguluje

odrbnie tej kwestii, poprzestajc na odesaniu do rozporzdzenia w
kwestii wskazania prawa waciwego dla zobowiza umownych w
oglnoci.
Art. 8. Indywidualne umowy o prac
1. Indywidualna umowa o prac podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie
z art. 3. Taki wybr prawa nie moe jednak prowadzi do pozbawienia pracownika
ochrony przyznanej mu na podstawie przepisw, ktrych nie mona wyczy w
drodze umowy, na mocy prawa, jakie, w przypadku braku wyboru, byoby
waciwe zgodnie z ust. 2, 3 i 4 niniejszego artykuu.
2. W zakresie, w jakim strony nie dokonay wyboru prawa waciwego dla
indywidualnej umowy o prac, umowa podlega prawu pastwa, w ktrym lub gdy takiego brak - z ktrego pracownik zazwyczaj wiadczy prac w wykonaniu
umowy. Za zmian pastwa, w ktrym zazwyczaj wiadczona jest praca, nie
uwaa si tymczasowego zatrudnienia w innym pastwie.
3. Jeeli nie mona ustali prawa waciwego zgodnie z ust. 2, umowa podlega
prawu pastwa, w ktrym znajduje si przedsibiorstwo, za porednictwem
ktrego zatrudniono pracownika.
4. Jeeli ze wszystkich okolicznoci wynika, e umowa wykazuje cilejszy zwizek
z pastwem innym ni wskazane w ust. 2 lub 3, stosuje si prawo tego innego
pastwa.
2. Umowa o arbitra
Oceniajc istnienie lub wano takiej umowy sd powinien posuy si prawem
majcym zastosowanie do stron w kwestii ich zdolnoci do dziaa prawnych,
natomiast co do innych kwestii prawem, ktremu strony podday umow. W
braku wskaza w tym wzgldzie stosuje si prawo kraju, w ktrym powinno by
wydane orzeczenie, a w braku wskazania co do prawa, ktremu strony podday
umow o arbitra oraz jeli w chwili gdy ta kwestia zostaa przedoona do
rozstrzygnicia przez sd nie mona ustali w ktrym kraju orzeczenie
arbitraowe powinny by wydane prawo majce zastosowanie na mocy normy
kolizyjnej sdu, w ktrym wszczto spraw. Sd w ktrym wszczto spraw, moe
nie uzna umowy a arbitra, jeeli wedug prawa jego kraju dany spr nie moe
by przedmiotem rozpoznania arbitraowego. Obecnie umow arbitrau reguluj
rwnie przepisy ustawowe:
Art. 39. [Umowa o arbitra]
1. Umowa o arbitra podlega prawu wybranemu dla niej przez strony.
2. W razie braku wyboru prawa, umowa o arbitra podlega prawu pastwa, w
ktrym znajduje si uzgodnione przez strony miejsce arbitrau. Jeeli nie
dokonano takiego uzgodnienia umowa o arbitra podlega prawu waciwemu dla
stosunku prawnego, ktrego spr dotyczy; wystarczy jednak, e umowa jest
skuteczna wedug prawa pastwa, w ktrym postpowanie si toczy lub sd
arbitraowy wyda orzeczenie.
Art. 40. [Forma] Forma umowy o arbitra podlega prawu pastwa miejsca
arbitrau. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo
pastwa, ktremu umowa o arbitra podlega.

3. Zobowizania z jednostronnych czynnoci prawnych

Mamy tu swobod wyboru prawa dla zobowizania przez osob dokonujc
czynnoci a porozumienie stron, gdy s one zindywidualizowane. W braku
wyboru prawa stosowane jest prawo obowizujce w miejscu zwykego pobytu
lub w siedzibie osoby dokonujcej czynnoci. Zastosowano te regu korekcyjn,
polegajc na zastosowaniu innego prawa, jeli jest ono cile zwizane z
zobowizaniem ni prawo wskazane.
Art. 32. [Zobowizania z jednostronnej czynnoci prawnej]
1. Zobowizanie z jednostronnej czynnoci prawnej podlega prawu wybranemu
przez osob dokonujc tej czynnoci. Od chwili gdy obie strony takiego
zobowizania s zindywidualizowane, wybr prawa, jego zmiana lub uchylenie
wymagaj porozumienia obu stron tego stosunku.
2. W razie braku wyboru prawa zobowizanie z jednostronnej czynnoci prawnej
podlega prawu pastwa, w ktrym osoba dokonujca czynnoci prawnej ma
miejsce zwykego pobytu albo siedzib. Jeeli z okolicznoci wynika, e
zobowizanie pozostaje w cilejszym zwizku z prawem innego pastwa, stosuje
si prawo tego pastwa.
4. Depecage
Pojcie to oznacza roszczenie. Stosowane jest czasem dla okrelenia
kolizyjnoprawnego rozszczepienia sytuacji yciowej. Kiedy poszczeglne
elementy skadajce si na sytuacj z elementem obcym poddane s rnym
prawom wskazanym przez rne normy kolizyjne. Z reguy jednak odnosi si do
rozszczepienia w ramach okrelonego statutu. W takim znaczeniu depecage
wystpuje w stosunkach zobowizaniowych. Poniewa rozszczepieniu zawsze
towarzyszy konieczno stosowania rnych praw.
W sferze zobowiza umownych rozszczepienie statutu moe mie miejsce
zarwno jako konsekwencja dopuszczenia wyboru przez strony, jak i w przypadku
stosowania innych cznikw obiektywnych.
Wybr czciowy prawa polega na tym e strony ograniczaj wybr prawa
do niektrych elementw stosunku umownego. W pozostaym zakresie jest on
poddany prawu wskazanemu przez cznik stosowany w braku wyboru prawa.
Wybr zoony prawa polega na poddaniu
zobowizaniowego waciwoci kilku systemw prawnych.

jednego

stosunku

Rozszczepienie statutu kontraktowego wystpi rwnie w przypadku umw

zamiany dotyczcych nieruchomoci pooonych na terytoriach rnych pastw
oraz we wskazanym ju przypadku umw mieszanych, gdy strony nie dokonay
wyboru prawa.
Wskazanie normy kolizyjnej oznacza nakaz zastosowania wskazanego prawa. W
takim przypadku moliwe s przynajmniej dwa rozwizania:
1. Kumulatywne zastosowanie dwch systemw
2. Rozszczepienie statutu i ocena zobowizania kadej ze stron na podstawie
innego prawa
3. Kombinacja dwch poprzednich czciowo kumulatywne, czciowo
rozczne stosowanie dwch praw.
II Zakres statutu
Naley mwi o dwch odrbnych statutach:
1. Statucie kontraktowym
2. Statucie jednostronnej czynnoci prawnej
Podlegaj im z osobna czynnoci jako rda powstaego stosunku
zobowizaniowego. Przedmiotem oceny jest dopuszczalno dokonania okrelonej

czynnoci prawnej, przesanki jej wanoci, dyrektywy dotyczce wykadni

owiadczenia woli i warunki lub terminy.
Osobnym reimom poddane s forma i zdolno stron, ale rwnie kwestia
dokonania czynnoci. Na podstawie statutu kontraktowego/jednostronnych
czynnoci prawnych, ocenia si rwnie stosunek zobowizaniowy. Poddano mu
tre tego stosunku i zasady wykonywania zobowiza. Przedmiotem oceny jest
rwnie niewykonanie lub nienaleyte wykonanie i jego konsekwencje, sposb i
zakres wynagrodzenia szkody. Statut ten okrela rwnie zmian i rozwizanie
umowy, wyganicie i dziedziczno zobowizania.
W art. 12 rozporzdzenia wskazano elementy mieszczce si w zakresie statutu
kontraktowego:
Art. 12. Zakres prawa waciwego
1. Prawo waciwe dla umowy na podstawie niniejszego rozporzdzenia ma
zastosowanie w szczeglnoci do:
a) jej wykadni;
b) wykonywania wynikajcych z niej zobowiza;
c) w granicach uprawnie przyznanych sdowi przez prawo procesowe, skutkw
cakowitego lub czciowego niewykonania tych zobowiza, cznie z
okreleniem wysokoci szkody, w zakresie, w jakim rozstrzygaj o tym przepisy
prawa;
d) rnych sposobw wyganicia zobowiza oraz przedawnienia i utraty praw
wynikajcej z upywu terminw;
e) skutkw niewanoci umowy.
2. W odniesieniu do sposobu wykonania oraz rodkw, ktre moe podj
wierzyciel w przypadku nienaleytego wykonania, bierze si pod uwag prawo
pastwa, w ktrym nastpuje wykonanie.
Stosunki pracy rwnie s przedmiotem regulacji rozporzdzenia jako
indywidualne umowy o prac. Statutowi indywidualnemu umowy o prac podda
naley tre stosunku pracy oraz wady owiadczenia woli i ich wpyw na wano
umowy o prac.
III Normy bezwzgldnie obowizujce a wykonanie umowy
W sferze wykonywania zobowizania naley liczy si, oprcz statutu
kontraktowego z przepisami obowizujcymi w miejscu wykonywania umowy.
Mog mie wpyw na sposb wykonywania zobowizania, pod warunkiem e s to
przepisy imperatywne, odpowiednio powizane z konkretnym stosunkiem
zobowizaniowym.
W doktrynie PPM dopuszcza si stosowanie przepisw wymuszajcych swoj
waciwo (imperatywnych, bezwzgldnie obowizujcych) w kilku przypadkach:
1. Dotyczy kwestii zwizanych z wykonywaniem umowy
2. Polega na stosowaniu przepisw imperatywnych pastwa forum
3. Systemu wskazanego przez norm kolizyjn.
Sdzia moe w kadej sytuacji dopuci zastosowanie przepisw imperatywnych
forum. Odmienna sytuacja ma miejsce, jeeli stosowane maj by obce przepisy
imperatywne.
Wrd przesanek dotyczcych stosowania obcych przepisw imperatywnych s:
1. Obce przepisy stosowane s na podstawie wasnej woli zastosowania i w
zakresie wyznaczonym przez t wol
2. Przepis pozostaje w bliskim zwizku faktycznym z ocenianym stosunkiem
3. Pastwo ktre wydao przepis ma faktyczn moliwo wymuszenia
respektowania tego przepisu
4. Zastosowanie jest uzasadnione wzgldami midzynarodowymi

5. Zastosowaniu nie sprzeciwia si klauzula porzdku publicznego forum

Art. 9. Przepisy wymuszajce swoje zastosowanie
1. Przepisy wymuszajce swoje zastosowanie to przepisy, ktrych przestrzeganie
uwaane jest przez pastwo za tak istotny element ochrony jego interesw
publicznych, takich jak organizacja polityczna, spoeczna lub gospodarcza, e
znajduj one zastosowanie do stanw faktycznych objtych ich zakresem bez
wzgldu na to, jakie prawo jest waciwe dla umowy zgodnie z niniejszym
rozporzdzeniem.
2. Niniejsze rozporzdzenie nie narusza stosowania przepisw wymuszajcych
swoje zastosowanie pastwa sdu orzekajcego.
3. Mona przyzna skuteczno przepisom wymuszajcym swoje zastosowanie
pastwa, w ktrym ma nastpi lub nastpio wykonanie zobowiza
wynikajcych z umowy, w zakresie, w jakim przepisy te powoduj, e wykonanie
umowy jest niezgodne z prawem. Rozwaajc przyznanie skutecznoci takim
przepisom, uwzgldnia si ich charakter i cel oraz skutki ich zastosowania lub
niezastosowania.
Art. 8. [Wyjtki] ustawy PPM
1. Wskazanie prawa obcego nie wycza zastosowania tych przepisw prawa
polskiego, z ktrych treci lub celw w sposb niewtpliwy wynika, e reguluj
one podlegajcy ocenie stosunek prawny bez wzgldu na to, jakiemu prawu on
podlega.
2. Przy stosowaniu prawa waciwego mona uwzgldni przepisy bezwzgldnie
wice innego pastwa, z ktrymi oceniany stosunek prawny jest cile
zwizany, jeeli przepisy te, wedug prawa tego pastwa, stosuje si bez wzgldu
na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o
uwzgldnieniu tych przepisw naley mie na uwadze ich natur i cel oraz skutki,
ktre wynikn z ich uwzgldnienia oraz te, ktre wyniknyby w razie ich
pominicia.
52. Zobowizania niewynikajce z czynnoci prawnych
I Prawo waciwe
Dnia 11.1.2000 r. weszy w ycie przepisy rozporzdzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r. dotyczce prawa waciwego dla zobowiza
pozaumownych Rzym II.
Nie uchybia ono stosowaniu przepisw prawa wsplnotowego ktre w odniesieniu
do kwestii szczeglnych ustanawiaj normy kolizyjne odnoszce si do
zobowiza pozaumownych.
Nie uchybia ono take stosowaniu konwencji midzynarodowych, ktrych
stronami, w chwili przyjcia rozporzdzenia, jest jedno lub kilka pastw
czonkowskich, a ktre ustanawiaj normy kolizyjne odnoszce si do zobowiza
pozaumownych ma jednak w stosunkach pomidzy pastwami czonkowskimi
pierwszestwo przed konwencjami zawartymi wycznie pomidzy dwoma lub
wicej pastwami czonkowskimi, w zakresie w jakim konwencje takie dotycz
kwestii uregulowanych rozporzdzeniem. Oznacza to e ma pierwszestwo
stosowania przed wszystkimi aktami prawa wewntrznego oraz konwencjami
midzynarodowymi.
Ogln zasad rozporzdzenia jest zasada lex loci damni (stosowanie prawa
pastwa w ktrym powstaa szkoda bezporednia.
Art. 4. Zasada oglna

1. Jeeli niniejsze rozporzdzenie nie stanowi inaczej, prawem waciwym dla

zobowizania pozaumownego wynikajcego z czynu niedozwolonego jest prawo
pastwa, w ktrym powstaje szkoda, niezalenie od tego, w jakim pastwie miao
miejsce zdarzenie powodujce szkod, oraz niezalenie od tego, w jakim
pastwie lub pastwach wystpuj skutki porednie tego zdarzenia.
Art. 4 ust. 2 powinien by postrzegany jako wyjtek od tej zasady, tworzcy
szczeglne powizanie, w przypadku gdy strony maj miejsce zwykego pobytu w
tym samym pastwie.
2. Jednake w przypadku gdy osoba, ktrej przypisuje si odpowiedzialno i
poszkodowany maj, w chwili powstania szkody, miejsce zwykego pobytu w tym
samym pastwie, stosuje si prawo tego pastwa.
Art. 4 ust. 3 powinien by natomiast rozumiany jako klauzula korekcyjna
wzgldem art. 4 ust. 1 i 2 w przypadku gdy ze wszystkich okolicznoci wprawy
wyranie wynika, e czyn niedozwolony pozostaje w znacznie cilejszym zwizku
z innym pastwem. W przypadku gdy zasad oglna nie pozwala na zapewnienie
odpowiedniej rwnowagi pomidzy wchodzcymi w gr interesami, naley
ustanowi przepisy szczeglne odnoszce si do poszczeglnych typw czynw
niedozwolonych.
3. Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e czyn
niedozwolony pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni
pastwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje si prawo tego innego pastwa.
Znacznie cilejszy zwizek z innym pastwem moe polega, w szczeglnoci,
na istnieniu wczeniejszego stosunku pomidzy stronami, takiego jak umowa,
cile zwizanego z danym czynem niedozwolonym.
Zakres zastosowania oraz waciwo prawa w wietle przepisw
rozporzdzenia Rzym II
Art. 1. Przedmiotowy zakres zastosowania
1. Niniejsze rozporzdzenie stosuje si do zobowiza pozaumownych w
sprawach cywilnych i handlowych, powizanych z prawami rnych pastw.
Niniejszego rozporzdzenia nie stosuje si, w szczeglnoci, do spraw
podatkowych, celnych lub administracyjnych ani do odpowiedzialnoci pastwa
za dziaania i zaniechania w wykonywaniu wadzy publicznej (acta iure imperii).
2. Z zakresu zastosowania niniejszego rozporzdzenia wyczone s:
a) zobowizania pozaumowne wynikajce ze stosunkw rodzinnych oraz
stosunkw uznawanych, zgodnie z prawem dla nich waciwym, za majce
podobne skutki, w tym zobowizania alimentacyjne;
b) zobowizania pozaumowne wynikajce z maeskich ustrojw majtkowych, z
ustrojw majtkowych stosunkw uznawanych, zgodnie z prawem dla nich
waciwym, za majce podobne skutki do maestwa, z dziedziczenia
testamentowego i ustawowego;
c) zobowizania pozaumowne wynikajce z weksli, czekw, weksli wasnych oraz
innych zbywalnych papierw wartociowych w zakresie, w jakim zobowizania z
tych innych zbywalnych papierw wartociowych wynikaj z ich zbywalnego
charakteru;
d) zobowizania pozaumowne wynikajce z prawa spek i innych jednostek
organizacyjnych, posiadajcych lub nieposiadajcych osobowo prawn,
dotyczce kwestii takich, jak utworzenie - poprzez rejestracj lub w inny sposb,
zdolno prawna, ustrj wewntrzny lub rozwizanie spek i innych jednostek
organizacyjnych, posiadajcych lub nieposiadajcych osobowo prawn,
osobista odpowiedzialno organw i wsplnikw za zobowizania spki lub

jednostki organizacyjnej oraz osobista odpowiedzialno audytorw wobec spki

lub wobec jej wsplnikw w zwizku z badaniem dokumentw rachunkowych;
e) zobowizania pozaumowne wynikajce ze stosunkw pomidzy zaoycielami,
powiernikami i beneficjentami trustu utworzonego dobrowolnie;
f) zobowizania pozaumowne wynikajce ze szkd jdrowych;
g) zobowizania pozaumowne wynikajce z naruszenia prawa do prywatnoci i
innych dbr osobistych, w tym zniesawienie.
3. Niniejsze rozporzdzenie nie stosuje si do dowodw i procedur, bez
uszczerbku dla art. 21 i 22.
4. Do celw niniejszego rozporzdzenia pastwo czonkowskie oznacza kade
pastwo czonkowskie z wyjtkiem Danii.
Pojcie szkody i miejsce zwykego pobytu
Art. 2. Zobowizania pozaumowne
1. Do celw niniejszego rozporzdzenia szkoda obejmuje wszelkie nastpstwa
wynikajce z czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia, prowadzenia
cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo.
2. Niniejsze rozporzdzenie stosuje si take do zobowiza pozaumownych, co
do ktrych zachodzi prawdopodobiestwo ich powstania.
3. Kade odniesienie w niniejszym rozporzdzeniu do:
a) zdarzenia powodujcego szkod dotyczy take zdarze powodujcych szkod,
co do ktrych zachodzi prawdopodobiestwo ich wystpienia;
b) szkody dotyczy take szkody
prawdopodobiestwo jej powstania.

stosunku

do

ktrej

zachodzi

Art. 23. Miejsce zwykego pobytu

1. Do celw niniejszego rozporzdzenia za miejsce zwykego pobytu spek i
innych jednostek organizacyjnych, posiadajcych osobowo prawn lub te jej
nieposiadajcych, uznaje si miejsce siedziby ich zarzdu.
W przypadku wystpienia zdarzenia powodujcego szkod lub powstania szkody
w ramach dziaalnoci filii, agencji lub innego oddziau, za miejsce zwykego
pobytu uznaje si siedzib tej filii, agencji lub innego oddziau.
2. Do celw niniejszego rozporzdzenia za miejsce zwykego pobytu osoby
fizycznej, dziaajcej w ramach prowadzonej przez ni dziaalnoci gospodarczej,
uznaje si miejsce gwnego przedsibiorstwa.
Wskazywanie waciwoci prawa
Art. 14. Swoboda wyboru prawa
1. Strony mog podda zobowizanie pozaumowne wybranemu przez siebie
prawu:
a) w drodze porozumienia zawartego po wystpieniu zdarzenia powodujcego
szkod;
albo
b) w przypadku prowadzenia przez wszystkie strony dziaalnoci gospodarczej,
rwnie w drodze porozumienia swobodnie wynegocjowanego przed
wystpieniem zdarzenia powodujcego szkod.
Wybr prawa musi by wyrany lub w sposb dostatecznie pewny wynika z
okolicznoci sprawy i nie moe narusza praw osb trzecich.
2. W przypadku gdy wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystpienia
zdarzenia powodujcego szkod zlokalizowane s w pastwie innym ni pastwo,

ktrego prawo zostao wybrane, dokonany przez strony wybr nie wycza
stosowania przepisw prawa tego innego pastwa, ktrych nie mona umownie
wyczy.
3. W przypadku gdy wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystpienia
zdarzenia powodujcego szkod zlokalizowane s w jednym lub kilku pastwach
czonkowskich, dokonany przez strony wybr prawa waciwego innego ni prawo
pastwa
czonkowskiego,
nie
wycza
stosowania
przepisw
prawa
wsplnotowego, w odpowiednich przypadkach w ksztacie, w jakim zostay one
wdroone w pastwie czonkowskim sdu, ktrych nie mona umownie wyczy.
Czyny niedozwolone
Art. 4. Zasada oglna
1. Jeeli niniejsze rozporzdzenie nie stanowi inaczej, prawem waciwym dla
zobowizania pozaumownego wynikajcego z czynu niedozwolonego jest prawo
pastwa, w ktrym powstaje szkoda, niezalenie od tego, w jakim pastwie miao
miejsce zdarzenie powodujce szkod, oraz niezalenie od tego, w jakim
pastwie lub pastwach wystpuj skutki porednie tego zdarzenia.
2. Jednake w przypadku gdy osoba, ktrej przypisuje si odpowiedzialno i
poszkodowany maj, w chwili powstania szkody, miejsce zwykego pobytu w tym
samym pastwie, stosuje si prawo tego pastwa.
3. Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e czyn
niedozwolony pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni
pastwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje si prawo tego innego pastwa.
Znacznie cilejszy zwizek z innym pastwem moe polega, w szczeglnoci,
na istnieniu wczeniejszego stosunku pomidzy stronami, takiego jak umowa,
cile zwizanego z danym czynem niedozwolonym.
Art. 5. Odpowiedzialno za produkt
1. Bez uszczerbku dla art. 4 ust. 2, prawem waciwym dla zobowizania
pozaumownego z tytuu szkody wyrzdzonej przez produkt jest:
a) prawo pastwa, w ktrym poszkodowany ma, w chwili powstania szkody,
miejsce zwykego pobytu, jeeli produkt zosta wprowadzony do obrotu w tym
pastwie; lub w braku takiego prawa;
b) prawo pastwa, w ktrym produkt nabyto, jeeli zosta on wprowadzony do
obrotu w tym pastwie; lub w przypadku gdy nie zachodzi ta okoliczno;
c) prawo pastwa, w ktrym powstaa szkoda, jeeli produkt zosta wprowadzony
do obrotu w tym pastwie.
Prawem waciwym jest jednak prawo pastwa miejsca zwykego pobytu osoby,
ktrej przypisuje si odpowiedzialno, jeeli osoba ta nie moga w uzasadniony
sposb przewidzie wprowadzenia produktu lub produktu tego samego rodzaju do
obrotu w pastwie, ktrego prawo stosuje si zgodnie z lit. a)-c).
2. Jeeli ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e czyn
niedozwolony pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni
pastwo wskazane w ust. 1, stosuje si prawo tego innego pastwa. Znacznie
cilejszy zwizek z innym pastwem moe polega, w szczeglnoci, na istnieniu
wczeniejszego stosunku pomidzy stronami, takiego jak umowa, cile
zwizanego z danym czynem niedozwolonym.
Art. 6. Nieuczciwa
konkurencj

konkurencja

praktyki

ograniczajce

woln

1. Prawem waciwym dla zobowizania pozaumownego wynikajcego z czynu

nieuczciwej konkurencji jest prawo pastwa, w ktrym wystpuje lub jest

prawdopodobne wystpienie naruszenia

zbiorowych interesw konsumentw.

stosunkw

konkurencyjnych

lub

2. W przypadku gdy czyn nieuczciwej konkurencji narusza wycznie interesy

oznaczonego konkurenta, stosuje si art. 4.
3.
a) Prawem waciwym dla zobowiza pozaumownych wynikajcych z
ograniczenia konkurencji jest prawo pastwa, na ktrego rynku praktyki te
wywouj skutek lub na ktrego rynku zachodzi prawdopodobiestwo wywoania
przez nie skutku.
b)
W
sytuacji
kiedy praktyki
te
wywouj
skutek
lub
zachodzi
prawdopodobiestwo wywoania przez nie skutku na rynku wicej ni jednego
pastwa osoba dochodzca odszkodowania, wszczynajca postpowanie w sdzie
miejsca zamieszkania pozwanego, moe zamiast tego oprze swoje danie na
prawie sdu, do ktrego zwrcia si o rozstrzygnicie sprawy, pod warunkiem e
rynek tego pastwa czonkowskiego naley do rynkw, bezporednio i w istotny
sposb dotknitych ograniczeniem konkurencji, z ktrego to wynika zobowizanie
pozaumowne stanowice podstaw dania. Jeeli postpowanie wszczynane jest
na podstawie waciwych przepisw o jurysdykcji przeciwko wicej ni jednemu
pozwanemu w tym sdzie, danie moe by oparte na prawie tego sdu, tylko
pod warunkiem e ograniczenie konkurencji, ktrego dotyczy danie wobec
kadego z tych pozwanych, bezporednio i w istotny sposb wpywa rwnie na
rynek pastwa czonkowskiego tego sdu.
4. Prawo waciwe majce zastosowanie zgodnie z niniejszym artykuem nie moe
zosta wyczone w drodze porozumienia zawartego zgodnie z art. 14.
Art. 7. Szkody w rodowisku naturalnym
Prawem waciwym dla zobowizania pozaumownego wynikajcego ze szkody w
rodowisku naturalnym lub ze szkody na osobie lub w mieniu, bdcej
nastpstwem takiej szkody, jest prawo okrelone zgodnie z art. 4 ust. 1, chyba e
osoba dochodzca odszkodowania decyduje si podda swoje roszczenie prawu
pastwa, w ktrym nastpio zdarzenie powodujce szkod.
Art. 8. Naruszenie praw wasnoci intelektualnej
1. Prawem waciwym dla zobowiza pozaumownych wynikajcych z naruszenia
prawa wasnoci intelektualnej jest prawo pastwa, na podstawie ktrego
dochodzi si ochrony.
2. W przypadku zobowizania pozaumownego wynikajcego z naruszenia
jednolitego wsplnotowego prawa wasnoci intelektualnej, prawem waciwym
dla wszelkich kwestii
niepodlegajcych
odpowiedniemu
instrumentowi
wsplnotowemu jest prawo pastwa, w ktrym naruszenie to miao miejsce.
3. Prawo waciwe majce zastosowanie zgodnie z niniejszym artykuem nie moe
zosta wyczone w drodze umowy zawartej zgodnie z art. 14.
Art. 9. Spory zbiorowe
Bez uszczerbku dla art. 4 ust. 2, prawem waciwym dla zobowizania
pozaumownego z tytuu odpowiedzialnoci osoby bdcej pracownikiem lub
pracodawc lub z tytuu odpowiedzialnoci organizacji reprezentujcych ich
interesy zawodowe za szkody spowodowane sporem zbiorowym, planowanym lub
prowadzonym, jest prawo pastwa, w ktrym spr taki ma zosta lub zosta
podjty.
Bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia i
culpa In contrahendo
Art. 10. Bezpodstawne wzbogacenie

1. Jeeli zobowizanie pozaumowne z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia, w

tym take z nienalenego wiadczenia, dotyczy istniejcego pomidzy stronami
stosunku, takiego jak stosunek wynikajcy z umowy lub z czynu niedozwolonego,
ktry jest cile zwizany z tym bezpodstawnym wzbogaceniem, podlega ono
prawu waciwemu dla tego stosunku.
2. W przypadku gdy prawa waciwego nie mona ustali na podstawie ust. 1, a
strony maj, w chwili wystpienia zdarzenia bdcego rdem bezpodstawnego
wzbogacenia, miejsce zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si
prawo tego pastwa.
3. W przypadku gdy prawa waciwego nie mona ustali na podstawie ust. 1 lub
2, prawem waciwym jest prawo pastwa, w ktrym nastpio bezpodstawne
wzbogacenie.
4. W przypadku gdy ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e
zobowizanie pozaumowne z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia pozostaje w
znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni pastwo wskazane w ust. 13, stosuje si prawo tego innego pastwa.
Art. 11. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
1. Jeeli zobowizanie pozaumowne z tytuu prowadzenia cudzych spraw bez
zlecenia dotyczy istniejcego wczeniej midzy stronami stosunku, takiego jak
umowa lub czyn niedozwolony, ktry jest cile zwizany z tym zobowizaniem
pozaumownym, podlega ono prawu waciwemu dla tego stosunku.
2. W przypadku gdy prawa waciwego nie mona ustali na podstawie ust. 1, a
strony maj w chwili wystpienia zdarzenia powodujcego szkod miejsce
zwykego pobytu w tym samym pastwie, stosuje si prawo tego pastwa.
3. W przypadku gdy prawa waciwego nie mona ustali na podstawie ust. 1 lub
2, prawem waciwym jest prawo pastwa, w ktrym miao miejsce dziaanie.
4. W przypadku gdy ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e
zobowizanie pozaumowne z tytuu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia
pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z pastwem innym ni pastwo
wskazane w ust. 1-3, stosuje si prawo tego innego pastwa.
Art. 12. Culpa in contrahendo
1. Prawem waciwym dla zobowiza pozaumownych wynikajcych kontaktw
handlowych majcych miejsce przed zawarciem umowy, bez wzgldu na to czy
doszo do jej zawarcia, jest prawo waciwe dla umowy albo prawo, ktre byoby
dla niej waciwe, gdyby zostaa ona zawarta.
2. W przypadku gdy prawa waciwego nie mona ustali na podstawie ust. 1,
stosuje si:
a) prawo pastwa, w ktrym powstaa szkoda, niezalenie od tego, w jakim
pastwie miao miejsce zdarzenie powodujce szkod oraz niezalenie od tego w
jakim pastwie lub pastwach wystpiy skutki porednie tego zdarzenia; lub
b) w przypadku gdy strony maj, w chwili wystpienia zdarzenia powodujcego
szkod, miejsce zwykego pobytu w tym samym pastwie, prawo tego pastwa;
lub
c) w przypadku gdy ze wszystkich okolicznoci sprawy wyranie wynika, e
zobowizanie pozaumowne wynikajce z kontaktw handlowych majcych
miejsce przed zawarciem umowy pozostaje w znacznie cilejszym zwizku z
pastwem innym ni pastwo wskazane w lit. a) i b), prawo tego innego pastwa.
Prawo wskazane przez rozporzdzenie stosuje si bez wzgldu na to czy jest ono
prawem pastwa czonkowskiego, czy te nie. Przepisy rozporzdzenia nie
ograniczaj stosowania przepisw prawa siedziby sdu, ktre znajduj

zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez wzgldu na to, jakiemu prawu

podlega zobowizanie pozaumowne. Rozporzdzenie wycza stosowanie
odesa, natomiast nie wycza stosowania klauzuli porzdku publicznego
stosowanie przepisw prawa wskazanego jako waciwe przez niniejsze
rozporzdzenie moe zosta wyczone jedynie gdy takie stosowanie jest
niezgodne z porzdkiem publicznym pastwa siedziby sdu.
W rozporzdzeniu uregulowano kwestie:
1. Bezporedniego
powdztwa
przeciwko
ubezpieczycielowi
odpowiedzialnej
2. Subrogacji
3. Odpowiedzialnoci kilku osb
4. Wanoci jednostronnej czynnoci prawnej ze wzgldu na form
5. Ciaru dowodowego

osoby

Art. 18. Bezporednie powdztwo przeciwko ubezpieczycielowi osoby

odpowiedzialnej
Osoba, ktra poniosa szkod, moe wystpi z roszczeniem o odszkodowanie
bezporednio przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej, jeeli
przewiduje to prawo waciwe dla zobowizania pozaumownego lub prawo
waciwe dla umowy ubezpieczeniowej.
Art. 19. Subrogacja
W przypadku gdy okrelonej osobie (wierzycielowi) przysuguje wierzytelno ze
stosunku pozaumownego wobec innej osoby (dunika), a osoba trzecia ma
obowizek zaspokojenia wierzyciela albo faktycznie zaspokaja go, zwalniajc
dunika ze zobowizania, prawo waciwe dla obowizku osoby trzeciej okrela,
czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dunika
uprawnie, ktre przysugiway wierzycielowi wobec dunika, zgodnie z prawem
waciwym dla wicego ich stosunku.
Art. 20. Odpowiedzialno kilku osb
Jeeli wierzycielowi przysuguje wierzytelno wobec kilku dunikw,
zobowizanych do zaspokojenia tej samej wierzytelnoci, a wierzyciel zosta
zaspokojony w caoci lub w czci, przez jednego z nich, roszczenie regresowe
tego dunika wobec pozostaych dunikw podlega prawu waciwemu dla
pozaumownego stosunku zobowizaniowego tego dunika wzgldem wierzyciela.
Art. 21. Wano ze wzgldu na form
Jednostronna czynno prawna, majca na celu wywoanie skutkw prawnych i
dotyczca zobowizania pozaumownego, jest wana ze wzgldu na form, jeeli
czyni zado wymaganiom dotyczcym formy, przewidzianym przez prawo
waciwe dla danego zobowizania pozaumownego lub przez prawo pastwa, w
ktrym czynno zostaa dokonana.
Art. 22. Ciar dowodu
1. Prawo waciwe dla zobowizania pozaumownego wskazane niniejszym
rozporzdzeniem, stosuje si w zakresie, w jakim zawiera ono odnoszce si do
zobowiza pozaumownych domniemania prawne lub okrela ciar dowodu.
2. Czynnoci prawne majce na celu wywoanie skutkw prawnych mog by
dowodzone za pomoc wszelkich rodkw uznanych przez prawo siedziby sdu
lub przez ktrekolwiek prawo, o ktrym mowa w art. 21, zgodnie z ktrym
czynno prawna jest wana ze wzgldu na form, pod warunkiem e taki rodek
dowodowy moe by przeprowadzony przed sdem.

W ustawie odwoano si do dwch aktw prawnych jako rde dla wskazania

waciwoci prawa:
Art. 33. [Zobowizania pozaumowne] Prawo waciwe dla zobowizania ze
zdarzenia niebdcego czynnoci prawn okrela rozporzdzenie (WE) nr
864/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczce
prawa waciwego dla zobowiza pozaumownych ("Rzym II") (Dz.Urz. UE L 199 z
31.07.2007, str. 40).
Art. 34. [Odesanie do Konwencji] Prawo waciwe dla pozaumownej
odpowiedzialnoci cywilnej wynikajcej z wypadkw drogowych okrela
Konwencja o prawie waciwym dla wypadkw drogowych, sporzdzona w Hadze
dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 63, poz. 585).
Odpowiedzialno cywiln za dziaania i zaniechania organw wykonujcych w
danym pastwie wadz publiczna poddano prawu tego pastwu:
Art. 35. [Dziaania i zaniechania organw publicznych] Odpowiedzialno
cywilna za dziaania i zaniechania organw wykonujcych w danym pastwie
wadz publiczn podlega prawu tego pastwa.
II Zakres statutu
W zakresie statutu mieszcz si zobowizania powstae wskutek czynw
niedozwolonych (deliktw), a take bezpodstawnego wzbogacenia i prowadzenia
cudzych spraw bez zlecenia
Statut deliktowy obejmuje stosunek zobowizaniowy wyniky z deliktu, jak
rwnie wszystkie elementy czynu niedozwolonego, jako rda zobowizania:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Stan faktyczny
Niezgodno stanu faktycznego z zakazem wyrzdzania szkody
Szkod
Win sprawcy
Wspwin
Bezprawno
Nastpstwa czynu

Poddano mu rwnie roszczenia osb bronicych si przed napaci lub osb,

ktre poniosy szkod nie uczestniczc w danym zdarzeniu. Decyduje on zarwno
o tym, komu przysuguje roszczenie, jak i kto jest odpowiedzialny z tytuu
popenienia czynu niedozwolonego. Rozstrzyga o rodzaju odpowiedzialnoci,
roszczeniach regresowych midzy wspodpowiedzialnymi. Podlega mu rwnie
ocena rozkadu ciaru dowodu oraz zasady ustalenia odszkodowania
Statutowi prowadzenia cudzych spraw
bezpodstawnego wzbogacenia poddano
zobowizaniowego oraz jego tre

bez zlecenia oraz

przesanki powstania

statutowi
stosunku

Statut negotiorum gestionis decyduje o roszczeniach prowadzcego spraw

i osoby zainteresowanej
Statut bezpodstawnego wzbogacenia okrela komu suy roszczenie,
przeciwko komu ono suy
Wskazuje skutki bezproduktywnego zuycia korzyci przez bezpodstawne
wzbogacenie. W statucie mieci si rwnie bezpodstawne wzbogacenie bdce
nastpstwem nienalenego wiadczenia, do oceny nalenoci wiadczenia
waciwy jest statut, ktremu podlega stosunek, w ramach ktrego wiadczenie
zostao spenione.
Zakresem zastosowania prawa waciwego dla zobowiza pozaumownych na
podstawie rozporzdzenia Rzym II objte s w szczeglnoci:

a) podstawa i zakres odpowiedzialnoci, w tym oznaczenie osb, ktre mog by

pocignite do odpowiedzialnoci za swoje czyny;
b)
przesanki
zwolnienia
wspodpowiedzialno;

odpowiedzialnoci,

jej

ograniczenia

c) istnienie, charakter i ocena szkody lub dochodzonego sposobu jej naprawienia;

d) rodki, ktre sd moe podj w celu zapobieenia naruszeniu lub szkodzie lub
w celu zaniechania naruszenia lub wyrzdzenia szkody, lub w celu zapewnienia
naprawienia szkody, w granicach uprawnie przyznanych sdowi na mocy
waciwego dla niego prawa procesowego;
e) kwestia zbywalnoci roszczenia o naprawienie szkody, w tym dopuszczalnoci
jego dziedziczenia;
f) osoby uprawnione do odszkodowania za szkody poniesione osobicie;
g) odpowiedzialno za czyny innych osb;
h) sposoby wyganicia zobowizania, przedawnienie i terminy zawite, w tym
pocztek, przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia lub terminu zawitego.
VI Rozdzia - Spadki
53. Prawo waciwe
Spadkodawca moe skorzysta z ograniczonego prawa do wyboru waciwoci
prawa dla swojej sprawy spadkowej. Jego prawo ograniczone jest w ten sposb e
moe on wybra jako waciwe te prawa, ktre zostay w art. 64 wskazane.
Poniewa moe to uczyni w testamencie lub w innym rozrzdzeniu na wypadek
mierci, oznacza to e taki wybr bdzie dotyczy dziedziczenia testamentowego,
a nie ustawowego.
Art. 64. [Rozrzdzenie na wypadek mierci]
1. Spadkodawca w testamencie lub w innym rozrzdzeniu na wypadek mierci
moe podda spraw spadkow swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca
swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykego pobytu z chwili
dokonania tej czynnoci lub z chwili swojej mierci.
2. W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej waciwe jest prawo
ojczyste spadkodawcy z chwili jego mierci.
W przypadku gdy nie dokonano wyboru, stosowane jest prawo ojczyste
spadkodawcy z chwili jego mierci, zarwno do oceny dziedziczenia ruchomoci,
jak i nieruchomoci.
Wybr prawa przez spadkodawc eliminuje moliwo wystpienia odesania
zwrotnego, brak jest te moliwoci wystpienia odesania dalszego. Natomiast w
braku wyboru prawa przez spadkodawc i przy wskazaniu waciwoci jego prawa
ojczystego moe doj do odesania zwrotnego do prawa polskiego, natomiast
odesanie dalsze nadal nie bdzie moliwe.
We wszystkich kwestiach dotyczcych wanoci testamentu i innych rozrzdze
na wypadek mierci, oprcz ich formy decydujc rol ogrywa rwnie prawo
ojczyste spadkodawcy, tyle tylko, e z momentu dokonania takiej czynnoci.
Art. 65. [Wano] Z zastrzeeniem art. 66 o wanoci testamentu i innych
rozrzdze na wypadek mierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili
dokonania tych czynnoci.
W 1969 r. Polska przystpia do konwencji haskiej z 5.10.1961 r.
dotyczcej
kolizji
praw
w
przedmiocie
formy
rozporzdze
testamentowych. Postanowienia konwencji s stosowane rwnie w stosunkach
midzy pastwami, ktre nie s stronami konwencji. Mog by stosowane w
stosunku do osb, ktre nie s obywatelami adnego z pastw stron konwencji.

Celem konwencji byo uniknicie sytuacji kiedy testament jest niewany tylko z
powodu niedochowania przesanek formalnych.
Rozporzdzenie testamentowe jest wane pod wzgldem formy, jeeli jest ona
zgodna z prawem wewntrznym:
1. miejsca, w ktrym spadkodawca dokona rozporzdzenia, albo
2. obowizujcym w pastwie, ktrego obywatelem by spadkodawca, bd w
chwili dokonywania rozporzdzenia, bd w chwili mierci, albo
3. miejsca, w ktrym spadkodawca mia miejsce zamieszkania bd w chwili
dokonywania rozporzdzenia, bd w chwili mierci, albo
4. miejsca, w ktrym spadkodawca mia miejsce zwykego pobytu bd w chwili
dokonywania rozporzdzenia, bd w chwili mierci, albo
5. w odniesieniu do nieruchomoci - miejsca ich pooenia.
Do zakresu formy nale ograniczenia formy rozporzdze zwizanych z wiekiem,
obywatelstwem lub innymi przymiotami osobistymi spadkodawcy oraz
przymiotami wiadkw. Konwencja stosowana jest take do rozporzdze
dokonanych w jednym dokumencie przez dwie lub wicej osb.
czniki dotyczce
konwencji haskiej:

formy

rozporzdze

testamentowych

wystpujce

1. miejsca dokonania czynno p. miejsca w ktrym spadkodawca

dokona rozporzdzenia
2. obywatelstwa p. ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania
rozporzdzenia
3. obywatelstwa p. ojczyste spadkodawcy z chwili mieci
4. domicylu p. miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili dokonania
rozporzdzenia
5. domicylu p. miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili mierci
6. zwykego pobytu p. miejsca zwykego pobytu spadkodawcy z chwili
dokonania rozporzdzenia
7. zwykego pobytu p. miejsca zwykego pobytu spadkodawcy z chwili
mierci
8. miejsca pooenia nieruchomoci p. miejsca pooenia nieruchomoci
Art. 66. [Odesanie do Konwencji]
1. Prawo waciwe dla formy testamentu i jego odwoania okrela Konwencja
dotyczca kolizji praw w przedmiocie formy rozporzdze testamentowych,
sporzdzona w Hadze dnia 5 padziernika 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz.
284).
2. Prawo wskazane na podstawie ust. 1 stosuje si odpowiednio do formy innych
rozrzdze na wypadek mierci.
W sprawach spadkowych moe si pojawi konieczno rozstrzygnicia kwestii
wstpnej. Bdzie to miao miejsce szczeglnie w zwizku z wyznaczeniem krgu
spadkobiercw ustawowych.
W sprawach spadkowych moe znale zastosowanie klauzula porzdku
publicznego, w zwizku z wyczeniem lub ograniczeniem dziedziczenia dzieci
pozamaeskich. Moe si zdarzy e w prawie tym bd zawarte ograniczenia
lub zakazy dotyczce pewnych kategorii osb.
Klauzula porzdku publicznego znajdzie zastosowanie tylko do przypadkw
spord wymienionych, gdy prawo wskazane bdzie zawierao przepisy
dyskryminujce maonka. Czyli takie ktre nie zagwarantuj mu zabezpieczenia
majtkowego czy to wynikajcego z zastosowania prawa spadkowego czy w
zwizku z majtkowym ustrojem maeskim.

54. Zakres statutu

Mamy tu dwa statuty:
1. spadkowy art. 64
2. czynnoci prawnych mortis causa art. 65
1. Pierwszy lex succesionis reguluje:
a) przesanki dziedziczenia
b) ustalenie zawartoci spadku
c) powoanie do dziedziczenia
d) nabycie spadku
e) dzia spadku
2. Drugi mortis causa poddano og przesanek wanoci czynnoci
prawnych:
a) dopuszczalno dokonania czynnoci
b) wymagania dotyczce czynnoci i formy
c) przesanki skutki wad owiadczenia woli
d) dopuszczalno treci czynnoci prawnej
Rozdzia VI Inne stosunki prawne
Art. 67. [Inne stosunki prawne] W razie braku wskazania prawa waciwego w
niniejszej ustawie, przepisach szczeglnych, obowizujcych w Rzeczypospolitej
Polskiej ratyfikowanych umowach midzynarodowych i prawie Unii Europejskiej,
do stosunku objtego zakresem niniejszej ustawy naley stosowa prawo
pastwa, z ktrym stosunek ten jest najcilej zwizany.
Nowy przepis umoliwia zalezienie przepisu kolizyjnego do zastosowania w
sprawie. Gwarantuje on, e sprawa rozstrzygana na jego podstawie bdzie
przedmiotem wnikliwej analizy. Art. Ten bdzie zastosowany gdy brak bdzie w
ustawie przepisu ktry mona by zastosowa w konkretnej sytuacji. W sytuacji
wieloci rde prawa oraz ustalonej kolejnoci ich stosowania, faktycznie to
ustawa jest rdem ostatnim w kolejnoci. Std stosowanie jej przepisw
oznacza brak innych regulacji, a stosowanie przepisu art. 47 oznacza wanie
brak regulacji ustawowej.

HISTORIA
2. ROZWJ PRAWA PRYWATNEGO MIDZYNARODOWEGO
I. Uwagi wstpne
Prawo prywatne midzynarodowe jako odrbna dziedzina prawa jest stosunkowo
mode. Jego burzliwy rozwj rozpocz si niewiele ponad sto lat temu.
Jednake pocztkw tej dziedziny prawa poszukiwa naley w wiekach rednich.
Konkuroway wwczas ze sob dwie zasady: wczeniejsza - znana co najmniej ju
w VII wieku - zasada personalizmu oraz wypierajca j stopniowo zasada
terytorializmu.
Zasada personalizmu wizaa waciwo prawa z czynnikami dotyczcymi osoby
(przynalenoci szczepow czowieka). Usunicie moliwych w tym wzgldzie
wtpliwoci nastpowao w drodze owiadczenia stwierdzajcego, jakiemu prawu
dana osoba podlega (tzw. professio iuris).
Zasada terytorializmu - w swej pierwotnej postaci - wychodzia z zaoenia, e
prawo ma bezwzgldn moc wic w obrbie obszaru (terytorium), na ktrym

obowizuje; sdy orzekaj przeto zgodnie z prawem obowizujcym w ich

siedzibie take przy rozpatrywaniu sprawy osoby pochodzcej z innego obszaru.
Echa obu zasad spotka mona take we wspczesnym prawie pryw. mnr.
II. Szkoa statutowa
l. Mianem szkoy statutowej zwyko si okrela cay dorobek doktryny prawa
pryw. mnr. do poowy XIX wieku. W tych ramach czasowych wyodrbni jednak
trzeba wiele etapw (nurtw) noszcych rwnie oddzielne nazwy.
Tak zwana dawna szkoa statutowa obejmuje okres od XII do XVI wieku. Rozwina
si gwnie na terenie (dzisiejszych) Woch i Francji. Wrd jej twrcw znajduj
si glosatorzy, postglosatorzy i kanonici. Sformuowano w jej ramach wiele
zasad, ktre zachoway aktualno po dzie dzisiejszy.
Dokonano w szczeglnoci rozrnienia pomidzy normami dotyczcymi
postpowania sdowego (wydanymi ad litis ordinationem) i normami prawa
materialnego (wydanymi ad litem decidendam). Przyjto te - w odniesieniu do
norm regulujcych postpowanie - zasad waciwoci legis fori (legis ld
processus). Zasada ta wizana jest z nazwiskiem Jakuba Balduini (Jacobus
Balduinus, zmary w 1235 r.). Recypowali j przedstawiciele tzw. szkoy
orleaskiej (m.in. Jacques de Revigny). Przyj j take Bartolus de Sassoferato
(1314-1357).
Kolejn wan zasad wyraa paremia locus regit formom actus. Za jej autora
uchodzi profesor z Tuluzy Wilhelm de Cun (Guilelmus de Cuneo, pierwsza poowa
XIV wieku); przyjmowa j rwnie mistrz Bartolusa Cinus de Pistoia (pierwsza
poowa XIV wieku) oraz sam Bartolus.
Wrd prb przeciwstawienia si bezwzgldnemu stosowaniu legis fori wymieni
naley pogld, i w razie sporu midzy osobami pochodzcymi z rnych
obszarw prawnych - naley wzi pod uwag kolidujce normy i zastosowa te,
ktre wydaj si suszniejsze w danym przypadku (Aidricus, XII wiek). Du rol
odegraa te regua, i prawo obowizuje tylko poddanych, wydedukowana przez
Karola de Tocco (pierwsza poowa XIII wieku) z pierwszego ustpu Kodeksu
Justyniana (C.L, 1.1.), zaczynajcego si od sw "Cunctos populos". Recypowa j
Accursius (zmary ok. 1260 r.) w synnej Wielkiej Glosie do wspomnianego ustpu
Kodeksu Justyniana.
Ju w XIII wieku, a wic jeszcze przed Bartolusem, znany by niemal wszystkim
postglosatorom podzia na statuty osobowe (statuta personalia) i statuty
rzeczowe (statuta realia).
Statut realny odnosi si do rzeczy; obejmowa normy, ktre wedug intencji
prawodawcy miay okrela prawny reim rzeczy. Obejmowa on swym zasigiem
wszystkie rzeczy znajdujce si na danym terytorium (decyduje wic lex ld, ubi
res est). Wedug interpretacji przyjtej przez Bartolusa, rzeczowy charakter maj
normy, ktre dotycz tylko rzeczy; norma dotyczca i osb, i rzeczy wchodzi do
statutu rzeczowego tylko wtedy, gdy czynnik "rzeczowoci" wysuwa si na plan
pierwszy nad czynnikiem "personalnoci".
Statut osobowy odnosi si do osb. Zgodnie z pogldem utrwalonym ju w XII
wieku, statut osobowy "towarzyszy" osobie (statutum comitatur per-sonae). T
zasad wzbogaci i rozwin Bartolus. Jeli statut osobowy przynosi rozwizanie
odmienne ni to, ktre daje ius commune (prawo rzymskie), nieodzowne s
dystynkcje. Odrni mianowicie naley statuty wprowadzajce zakaz nie znany
prawu powszechnemu (statuta prohibitiva) oraz statuty przyznajce osobom
prawa, ktrych ius commune im odmawia (statuta permissiva). Statuta
prohibitiva favorabilia (a wic statuty korzystne dla osb, ktrych dotycz, np.

zakazy majce na celu ochron modocianych) "towarzysz" osobom na zasadach

oglnych dotyczcych statutu osobowego, natomiast statuta prohibitiva odiosa
(wprowadzajce zakazy niekorzystne dla osb, np. wyczenie crek od
dziedziczenia) nie "towarzysz" osobom, s wic stosowane jedynie w granicach
danego terytorium. Take statuta permissiva zasadniczo nie "towarzysz"
osobom.
Trudnoci zwizane z przyporzdkowaniem norm do statutu osobowego i
rzeczowego skoniy niektrych prawnikw XIII wieku do wprowadzenia trzeciej
kategorii - statutw mieszanych (statuta mixta), odnoszcych si czciowo do
osb, czciowo za do rzeczy. W tym ostatnim zakresie zarysoway si zreszt
najwiksze rnice pogldw. Niektrzy uwaali, i chodzi tu o normy dotyczce
czynnoci w ogle, inni za ograniczali zasig tego statutu do norm dotyczcych
jedynie formy czynnoci prawnej. Przyjmowano te czasem, e statut mieszany
obejmuje normy obowizujce w miejscu dokonania czynnoci lub w miejscu,
gdzie czynno ma wywrze skutek.
Wedug Bartolusa, forma umowy podlega legi ld contractus; w zakresie skutkw
umowy nieodzowne jest za przyjcie nastpujcego rozrnienia:
skutki wynikajce wprost z umowy podlegaj legi ld contractus, natomiast skutki
nie wynikajce wprost z umowy, lecz z innych, pniejszych zdarze (np. zwoki
dunika, jego niedbalstwa), ocenia naley bd wedug prawa miejsca
wykonania umowy (jeeli zostao ono okrelone w umowie), bd wedug prawa
miejsca, w ktrym da si wykonania umowy.
W XVI wieku zasuguj na uwag pogldy dwch przedstawicieli szkoy
francuskiej: Charlesa Dumoulina (Molineus, 1500-1566) i Bertranda d'Argen-tre
(Argentraeus, 1519-1590).
Dumoulin dzieli statuty na dotyczce formy czynnoci prawnej (w tym zakresie
przyjmowa dawn regu locus regit actum) oraz statuty dotyczce treci
czynnoci lub prawa. Te ostatnie dzieli on na zalene od woli stron i niezalene od
woli stron. W dziedzinie zobowiza wola powinna by - jego zdaniem czynnikiem
decydujcym;
poszukiwa
jej
naley
w
okolicznociach
towarzyszcych zawarciu umowy; miejsce zawarcia umowy jest wic tylko jedn z
takich okolicznoci, ale nie jedyn. Z kolei statuty niezalene od woli stron
Dumoulin dzieli na statuty rzeczowe i osobowe.
D'Argentre nawizywa do wspomnianego wyej trjpodziau statutw,
przyczyniajc si do utrwalenia tego podziau na przyszo. Tak wic stosunki
prawne zwizane z okrelonym obszarem podlegaj prawu tego obszaru;
stosunkami osobowymi rzdzi prawo domicylu, przy czym zasada ta dotyczy nie
tylko osb, lecz rwnie ruchomoci (mobilia personom seauuntur). Stanowczo
przeciwstawi si przywizywaniu znaczenia do woli stron. Preferowa zasad
terytorializmu rozszerzajc niepomiernie zasig statutu rzeczowego (toutes les
coutumes sont reelles).
Gwnymi przedstawicielami szkoy holenderskiej s: Pawe Voet (Voe-tius 16191677), jego syn Jan Voet (1647-1714) oraz Uiryk Huber (1636-1694). Uwaali oni,
e kade prawo jest z natury swej terytorialne, logiczn konsekwencj
suwerennoci jest stosowanie tylko prawa danego terytorium. Brak wic
obowizku stosowania prawa obcego; mona je jednak stosowa ze wzgldw
kurtuazji midzynarodowej (comitas gentium), o ile nie bdzie si to czy z
uszczerbkiem dla wadzy lub praw panujcego i jego obywateli.
Pogldy szkoy holenderskiej wywary duy wpyw na doktryn angielsk i
pnocnoamerykask. Do pogldw Hubera nawizywa m.in. J. Story (1779-

1845). Jego ujcie prawa pryw. mnr., wolne od apriorycznych zaoe,

przynoszce rozwizania praktyczne i yciowe, oddziaao w znacznym stopniu na
judykatur sdw amerykaskich. Stosunkowo szerokie dopuszczenie do gosu
zasady ,,comity" prowadzio do ograniczenia zasady terytorializmu.
Statutowa szkoa wycisna pitno na wielkich kodyfikacjach z XVIII i pocztku XIX
wieku. Nawiza do niej Codex Maximilianeus bavaricus cmiis z 1756 r. (cz. l,
rozdz. 2 .17, cz. 3, rozdz. 12 l), Landrecht pruski (Allgemeines Landrecht) z
1794 r. (wstp 23 i n.), k.c. franc. z 1804 r. (art. 3) i k.c. austr. z 1811 r. ( 4, 34 i
300).
m. Fryderyk Karol von Sayigny (1779-1861)
Ostr i gruntown krytyk teorii statutowej przeprowadzi C. G. Wachter w
publikacjach z 1841 i 1842 r. Jednake ostateczny cios zada jej dopiero Fryderyk
Karol von Savigny, ktry pogldy swoje wyoy w smym tomie dziea pt. System
des heutigen rmischen Rechts (1849). Jest on twrc teorii "siedziby" stosunku
prawnego. "Siedzib" stosunku prawnego stanowi obszar prawny, z ktrym dany
stosunek jest najcilej zwizany, do ktrego ze wzgldu na sw natur (swj
specjalny charakter) "naley", ktremu "podlega". Jest to czynnik rozstrzygajcy o
waciwoci prawa. Prawo obowizujce w "siedzibie" stosunku naley stosowa
bez wzgldu na to, czy bdzie to prawo wasne, czy obce. Savigny wskaza wiele
typowych powiza, ktre winny by uznane za rozstrzygajce o waciwoci
prawa. Przyjmowa wic, i zdolno naley ocenia wedug legis domicilii osoby,
o ktr chodzi, prawa rzeczowe (i posiadanie) tak na ruchomociach, jak i na
nieruchomociach podlegaj prawu miejsca pooenia rzeczy, w zakresie
zobowiza stosowa naley prawo miejsca wykonania zobowizania (lex ld
solutionis), z tym e pierwszestwo przy ustalaniu tego miejsca powinno si
przyzna wyranej lub dorozumianej woli stron. Sprawy spadkowe, bez wzgldu
na to, czy chodzi o ruchomoci czy nieruchomoci, ocenia naley - jego zdaniem
- wedug prawa miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili mierci, w sprawach
rodzinnych decydowa powinno prawo miejsca zamieszkania ma lub ojca (jako
gowy rodziny), forma czynnoci prawnej podlega zasadniczo prawu miejsca jej
dokonania (locus regit actum), mona jednak rwnie dokona czynnoci prawnej
w formie wymaganej przez prawo, ktremu podlega sama czynno.
Savigny dostrzeg te konieczno wprowadzenia ogranicze w stosowaniu prawa
obcego. Ograniczenia te uj w dwie grupy.
Pierwsz stanowi "ustawy bezwzgldnie wice" (przymusowe, "Geset-ze von
streng positiver, zwingender Natur"), wchodzce w skad systemu prawnego
obowizujcego w siedzibie sdu, ktre wymuszaj swoj waciwo bez
wzgldu na to, jakiemu prawu podlega dany stosunek. Nale tu przepisy
wprowadzajce zakazy lub ograniczenia ze wzgldw obyczajowych (np. zakaz
poligamii) lub z uwagi na dobro publiczne {publica utiiitas). Sdzia powinien
stosowa zawsze wasne przepisy tego rodzaju, pomija za obce.
Do drugiej grupy zalicza Savigny przepisy obcego prawa dotyczce instytucji nie
znanych prawu obowizujcemu w siedzibie sdu (np. przewidujce mier
cywiln).
Znaczenie doktryny Savigny'ego jest olbrzymie. Jego najwiksz zasug jest
zaproponowanie nowej metody poszukiwania rozwiza kolizyjnych, wysunicie
na czoo indukcji, zwrcenie uwagi na potrzeb badania istoty stosunkw
prawnych jako przygotowania do rozstrzygnicia kolizyjnego (co przesuno punkt
cikoci ku indywidualizacji). Inspirujc rol odegraa ujta elastycznie i
obrazowo zasada podstawowa poszukiwania "siedziby stosunku prawnego".
Nawizuj do niej liczne wspczesne kierunki w doktrynie prawa pryw. mnr.

Prbie czasu opara si przyjmowana przez Savig-ny'ego zasada rwnorzdnoci

systemw prawnych w procesie okrelania prawa dla danej sprawy waciwego.
Mniejsz rol wspczenie odgrywaj za niektre, zaproponowane przez niego,
szczegowe rozwizania.
IV. Nowa szkoa woska
W 1851 r., a wic wkrtce po ukazaniu si dziea Savigny'ego, Pasquale Stanisiao
Mancini (1817-1888) wygosi w Turynie wykad pt. Delia nazio-nalita come
fondamento del diritto delie genti, formuujc wiele twierdze, ktre legy u
podstaw nowej szkoy woskiej. Wysun on na czoo zasad narodowoci.
Podstawowe znaczenie - wedug Manciniego i jego szkoy - naley przyzna
zasadzie waciwoci legis patriae. Dotyczy to w szczeglnoci stosunkw
osobistych, rodzinnych i spadkowych. W tym bowiem zakresie wystpuj normy
{diritto priyato necessario), ktrych strony sw wol wyczy nie mog. Skoro
za w dziedzinie prawa zobowiza czynnikiem decydujcym jest wola stron
(diritto privato yolontario), naley jej przyzna znaczenie take na terenie prawa
pryw. mnr. (zasada wyboru prawa). Jednoczenie za nowa szkoa woska
wprowadza zasad porzdku publicznego, ograniczajc zastosowanie prawa
obcego. Zasig porzdku publicznego ujmowano bardzo szeroko: skaday si na
normy "prawa publicznego" oraz przepisy bezwzgldnie wice {iuris cogentis)
prawa cywilnego.
Teoria nowej szkoy woskiej oddziaaa na doktryn wielu pastw. Pod jej
wpywem pozostawali uczeni woscy, a wrd nich m.in. P. Esperson, P. Fiore, G.
Diena, uczeni francuscy, np. A. Weiss, E. Audinet, F. Surville, a wrd uczonych
belgijskich wymieni mona F. Laurenta.
Pod wpywem idei zaszczepionych przez now szko wosk w licznych
kodyfikacjach z drugiej poowy XIX i XX wieku przyjto w szerokim zakresie
waciwo legis patriae (np. w k.c. woskim z 1865 i 1942 r., w k.c. hiszpaskim z
1889 r. oraz w jego zmienionej wersji z 1974 r., w przep. wprow. k.c. niem. z 1896
r., w ustawie japoskiej z 1898 r., a take w ustawie polskiej z 1926 r.).
V. Czasy nowsze i najnowsze
Pene przedstawienie koncepcji z przeomu XIX i XX wieku oraz teorii
sformuowanych w naszym stuleciu nie jest moliwe. Z koniecznoci wic
ograniczymy si jedynie do kilku wzmianek.
W nauce francuskiej znaczn rol w pocztkach XX wieku odegra A. Pillet.
Zwraca on uwag na cel spoeczny norm prawnych, odrnia przepisy
"pozaterytorialne" wydane w interesie jednostek i "terytorialne" wydane w
interesie spoecznym. O tym wic, jakim normom naley da pierwszestwo w
razie ich konfliktu w przestrzeni, rozstrzyga ich cel spoeczny. Podkrela te
konieczno midzynarodowego poszanowania praw nabytych. Ucze Pilleta, J. P.
Niboyet,
twrca
systemu
nawizujcego
do
francuskich
koncepcji
terytorialistycznych, zwraca m.in. uwag na donioso czynnika politycznego w
prawie pryw. mnr. Jednym natomiast z najwybitniejszych wspczesnych uczonych
francuskich by H. Batifol.
Duy rozgos na przeomie XIX i XX wieku uzyskaa teoria praw nabytych. Bya
szeroko reprezentowana, zwaszcza w Wielkiej Brytanii (np. A.V. Dicey,
pocztkowo G.C. Cheshire) i Stanach Zjednoczonych (np. J. Beale). Jej
zwolennikw spotka mona jednak rwnie w innych pastwach (np. we Francji).
Koncepcja ta wychodzia z zaoenia, i sdzia stosuje zasadniczo wasne prawo
merytoryczne, jeli jednak prawo podmiotowe powstao na skutek zdarzenia,
ktre miao miejsce w obcym pastwie, naley to uszanowa. Ten, kto powouje

si na prawo nabyte pod rzdem obcego prawa, musi to udowodni. Obce prawo
stanowi wic jedn z okolicznoci stanu faktycznego, uwzgldnianie obcego
prawa jest przeto jedynie uwzgldnianiem faktu, a nie stosowaniem prawa. Mimo
e koncepcja praw nabytych spotkaa si z ostr krytyk (m.in. P. Arminjon, W. W.
Cook), jej echa s do dnia dzisiejszego cigle ywe.
Wspomniany ju W. W. Cook (uczony amerykaski) jest twrc local law theory.
Traktowa on norm obcego prawa jedynie jako wzr utworzenia lub wyszukania
we wasnym systemie prawnym podobnej normy. Sd uznaje przeto wycznie
prawa podmiotowe istniejce zgodnie z wasnym prawem (a nie prawa nabyte
pod rzdem obcego prawa). Podstaw rozstrzygnicia stanowi wic zawsze lex
fori. Cook przywizywa wag do przewidywania, jak postpi sd przy ocenie
stanu faktycznego z elementem obcym. Zwraca te uwag, e korzystanie z
tradycyjnych, schematycznych cznikw nie moe by mechaniczne.
Do koncepcji Cooka nawizuj, w rnym zreszt zakresie, liczni przed-stawiciele
nowoczesnej szkoy amerykaskiej, a wrd nich B. Currie, D. F. Ca-vers, W. L. M.
Reese, A. E. Ehrenzweig.
B. Currie, twrca teorii governmental interest, opowiedzia si przeciw tworzeniu
oglnych norm kolizyjnych, gdy przekrelaoby to indywidualn analiz kadego
przypadku. Przestrzenny zakres kadego przepisu wynika z jego celu. Decydujce
znaczenie ma przy tym interes pastwa forum.
Zdaniem D. F. Caversa, nie powinno si poszukiwa rozstrzygni kolizyjnoprawnych w oderwaniu od treci norm merytorycznych systemw prawnych
pozostajcych w danym przypadku w konflikcie. Okrelenie prawa waciwego
powinno stanowi wynik poszukiwania susznego rozstrzygnicia konkretnej
sprawy. Stosowa naley norm merytoryczn najbardziej odpowiedni. Przy jej
wyborze naley bra pod uwag nie tylko cele odpowiadajcych sobie norm
konkurujcych systemw prawnych, lecz rwnie "intensywno powizania"
owych systemw z danym stosunkiem. Spord konkurujcych systemw
prawnych naley zastosowa prawo najsilniej zainteresowane w stworzeniu
podstawy rozstrzygnicia.
Prb zestawienia zasad analizy kolizyjnoprawnej podj R. Leflar, prezentujc
nastpujcy ich katalog: przewidywalno rozstrzygnicia sdu, zapewnienie
midzynarodowej (i midzystanowej) rwnowagi, uatwienie zada sdu,
uwzgldnienie governmental interest fori oraz zastosowanie ,,lepszej normy
prawnej".
Zwolennikiem powrotu do stosowania w szerokim zakresie legis fori jest A. E.
Ehrenzweig. Obcy przepis moe by - jego zdaniem - stosowany tylko wtedy, gdy
zachodz cznie nastpujce przesanki: a) strony powoaj si w procesie na
obcy przepis, b) celowociowa wykadnia wasnego odpowiedniego przepisu
wykae brak zainteresowania danym stanem faktycznym, c) lex fori nie odmawia
ochrony z powodu braku jurysdykcji, d) wasne policy wyranie dopuszcza do
gosu obcy interes (reprezentowany przez wchodzc w gr obc norm).
Przedstawicielami kierunku postulujcego poszukiwanie prawa najcilej
zwizanego ze stosunkiem za pomoc celowociowej analizy kolizyjnej s rwnie
A. Taylor von Mehren oraz D. T. Trautman.
Bardziej umiarkowane pogldy gosi W. L. M. Reese. Negatywnie ocenia on
zapatrywania Curriego i Ehrenzweiga, ceni za Caversa. Wrd celw prawa pryw.
mnr. wymienia sprawiedliwe i harmonijne rozwizywanie kolizji, denie do
pewnoci, przewidywalnoci i jednolitoci wyniku. Przy rozwizaniu kolizji
systemw prawnych naley bra pod uwag podstawowe
zadania

konkurencyjnych systemw prawnych, a nie konkretn ratio legis danego

przepisu.
Pogldy Reese'a wywary znaczny wpyw na Restatement II z 1971 r. - czyli drug
prywatn kodyfikacj prawa kolizyjnego przygotowan przez American Law
Institute.
Pod wpywem koncepcji amerykaskich pojawia si krytyka tradycyjnego
pojmowania prawa pryw. mnr. take w nauce europejskiej. Wywara ona wpyw na
rozwizania przyjte w Konwencji EWG o prawie waciwym dla zobowiza
umownych z 1980 r. (zob. rozdz. VI 25.1.) oraz w nowych
kodyfikacjach prawa prywatnego midzynarodowego (m.in. w Austrii, Jugosawii,
RFN i Szwajcarii).
Za przewaajce w nauce europejskiej naley jednak uzna przekonanie o
przydatnoci - ze wzgldw praktycznych - ujtych abstrakcyjnie, oglnych regu
kolizyjnych, za ktrych porednictwem nastpuje wskazanie prawa waciwego.
Nie wyklucza to aktywnoci sdziego, ktr wrcz wymuszaj rne instrumenty
wkomponowane w mechanizm kolizyjnoprawny.
VI. Polska nauka prawa prywatnego midzynarodowego
Pierwsze prace autorw polskich z naszej dziedziny pojawiy si stosunkowo
pno, bo dopiero w XIX wieku, a wic w czasach, gdy Polska znajdowaa si pod
zaborami. Dotyczyy wic prawa pryw. mnr. pastw zaborczych i Francji (tej
ostatniej ze wzgldu na francusk tradycj prawnicz w Krlestwie
Kongresowym). Byy to m.in. publikacje E. D. Bromir-skiego (1829), P.
Burzyskiego (1844), P. Nowiskiego (1865), A. Wrotno-wskiego (1868). Podczas
gdy Bromirski, Burzyski i Wrotnowski pozostawali pod wpywami szkoy
statutowej (rnych jej odamw), to w pogldach Nowiskiego ujawniy si
wyrane wpywy Savigny'ego.
W drugiej poowie XIX wieku szczeglnie zasuy si dla prawa pryw. mnr.
profesor Uniwersytetu Jagielloskiego F. Kasparek. W pierwszym dwudziestoleciu
XX wieku tworzyli m.in. Z. Cybichowski, W. L. Jaworski, T. Grodyski, G.
Roszkowski, S. Rundstein, T. Sadowski i S. Wrblewski.
Bujny rozwj prawa pryw. mnr. w Polsce nastpi jednak dopiero po odzyskaniu
niepodlegoci w 1918 r. Pilnym zadaniem stao si wwczas przygotowanie
projektu ustawy o prawie pryw. mnr. Pierwsze projekty (F. Zoila i M.
Rostworowskiego) powstay ju w 1920 r. Ostatecznie, pierwsza polska ustawa o
prawie pryw. mnr. uchwalona zostaa 2 sierpnia 1926 r.
Po uchwaleniu ustawy z 1926 r. ukazay si prace powicone caoci prawa pryw.
mnr. (m.in. M. Rostworowskiego, J. Sukowskiego, Z. Feniche-la) oraz podrczniki
Z. Cybichowskego (1928), K. Przybyowskiego (1935), L. Babiskiego (1935) i F.
Zoila (1936). Aktualno po dzie dzisiejszy zachowao w szczeglnoci
znakomite dzieo K. Przybyowskiego, powicone czci oglnej prawa pryw. mnr.
K. Przybyowski odegra te wielk rol w rozwoju tej dziedziny prawa po II wojnie
wiatowej. By on gwnym referentem projektu nowej ustawy o prawie pryw.
mnr., ktra uchwalona zostaa przez Sejm w 1965 r. Spod jego pira wyszy liczne
prace powicone nowej kodyfikacji polskiego prawa pryw. mnr. oraz rnym
zagadnieniom oglnym (m.in. odesaniu) i szczegowym prawa pryw. mnr.
Po II wojnie wiatowej tworzyli liczni, nie yjcy ju, autorzy, wrd ktrych
wymieni naley B. Walaszka (wspautora podrcznika, autora prac
powiconych kolizyjnym problemom prawa rodzinnego), H. Trammera (na uwag
zasuguj zwaszcza prace powicone zagadnieniom oglnym prawa pryw. mnr.),

J. Jakubowskiego (wybitnego znawc midzynarodowego prawa handlowego), L.

Babiskiego, J. Fabiana (autora prac powiconych penomocnictwu i
zagadnieniom kolizyjnym prawa morskiego), E. Wierzbow-skiego (autora
podrcznika oraz licznych publikacji z prawa rodzinnego i spadkowego) i W.
Ludwiczaka (kilka wyda podrcznika i wiele innych publikacji). Znaczn cz
swej dziaalnoci twrczej prawu pryw. mnr. powici M. Soniak, autor kilku
wyda podrcznika, monografii i studiw dotyczcych rnych zagadnie czci
oglnej (w tym zwaszcza klauzuli porzdku publicznego, zmiany statutu, prawa
niejednolitego), prawa zobowiza, prawa spadkowego i rodzinnego.
Autorami, ktrzy swe prace powicaj wycznie lub w znacznej mierze
problematyce kolizyjnej, s: J. Balicki (podrcznik, problemy kolizyjne prawa
rodzinnego i spadkowego), J. Ciszewski (midzynarodowe prawo rodzinne), M.
Dragun-Gertner (prawo kolizyjne morskie), E. Drozd (midzynarodowe prawo
rzeczowe), B. Fuchs (franchising), B. Gnela (przysposobienie), S. Kalus (stosunki
pracy), J. Kosik (prace powicone problemom kolizyjnym prawa rzeczowego), K.
Kruczalak (prawo kolizyjne morskie), A. Mczyski (rne problemy czci oglnej
oraz prawa spadkowego i rodzinnego), T. Pajor (delikty), J. Pazdan
(penomocnictwo), K. Pietrzykowski (midzynarodowe prawo rodzinne), W.
Popioek (midzynarodowe prawo zobowiza), J. Skp-ski (m.in. praca
powicona autonomii woli w prawie prywatnym midzynarodowym), W.
Skierkowska (alimentacja), E. Skrzydo-Tefelska (uznanie dziecka), S. Sotysiski
(transfer technologii), M. Tomaszewski, M. A. Zachariasiewicz (miedz, prawo
zobowiza) i K. Zawada (miedz, prawo rodzinne).
Wok problemw midzynarodowego prawa handlowego i przewozowego
koncentruj si zainteresowania J. Rajskiego i J. opuskiego. Problemom prawnym
handlu midzynarodowego powicili liczne prace A. Burzyski, A. Caus, A. Koch,
M. Koziski, A. Olejniczak, J. Poczobut, A. Szumaski, T. Szurski, A. Tynel, A.
Winiewski i S. Wodyka. Wiele wartociowych opracowa z zakresu
midzynarodowego postpowania cywilnego ogosili:
J. Jodowski, T. Ereciski i K. Piasecki.