You are on page 1of 6

Stres i radzenie sobie

Pojcie stresu
Istniej trzy nurty w okrelaniu stanu stresu psychologicznego:
jako bodca, sytuacji lub wydarzenia zewntrznego o okrelonych waciwociach [ale
przecie to samo wydarzenie moe by dla jednych stresujce, dla innych nie, np. wystp
publiczny]
jako reakcji wewntrznych czowieka (zwaszcza emocjonalnych), dowiadczanych
wewntrznie w postaci okrelonego przeycia [ujcie zbyt jednostronne, niewystarczajce - te
same reakcje mog przecie powsta w wyniku np. szkodliwego bodca biologicznego, a nie
stresu]
jako relacji midzy czynnikami zewntrznymi, a waciwociami czowieka [nurt
wspczenie najbardziej popularny]
Wybrane definicje stresu:
(1963) T. Tomaszewski : sytuacja trudna (stres) - brak wzajemnego dostosowania (czyli
rwnowagi) potrzeb, warunkw i czynnoci;
(1966) J. Reykowski : stres jako obiektywny stosunek czynnikw zewntrznych do cech
czowieka (czynniki stanowice zagroenie i zakcenie dla aktualnie wykonywanej
aktywnoci zadaniowej);
(1984) R. S. Lazarus, S. Folkman : stres jako okrelona relacja midzy osob, a otoczeniem,
ktra jest oceniana przez ni jako obciajca lub przekraczajca jej zasoby i zagraajca jej
dobrostanowi. [def. relacyjna i percepcyjna];
(1984) A. Antonowsky: stres ujmowany interakcyjnie - stresory s wszechobecne i
nieuniknione, ale skutki ich dziaania nie s jednoznaczne dla jednostki, zaley to od
posiadania zasobw przydatnych w radzeniu sobie [model salutogenetyczny - centralne
pojcie, to poczucie koherencji, sensownoci i przewidywalnoci wiata oraz wasnych w nim
dziaa]
(1989) S. E. Hobfoll: stres jako reakcja wobec otoczenia, w ktrym istnieje: a) zagroenie
utrat zasobw netto, b) utrata zasobw netto, c) brak wzrostu zasobw nastpujcy po ich
zainwestowaniu [ludzie d do utrzymywania, ochrony i budowania zasobw, rozumianych
jako cenione przez jednostk przedmioty, waciwoci osobiste, okolicznoci lub czynniki
sprzyjajce - model zachowania zasobw];
J. Strelau: stres jako stan, ktry charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie
jak: strach, lk, zo, wrogo, a take inne stany emocjonalne wywoujce dystres oraz
sprzone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczajce bazalny
poziom aktywacji. Stan ten jest wywoany brakiem rwnowagi pomidzy wymaganiami a
moliwociami ich spenienia przez jednostk; do stresu jednak dochodzi pod warunkiem, e
istnieje motywacja do stawienia czoa owym wymaganiom.
-------------------------------------------------------------------------------Oznaki stresu:

w sferze fizjologii: blado, pocenie si, przyspieszone bicie serca, napicie mini, dyszenie,
zmiany cinienia krwi, odpyw krwi do mini, sucho w ustach i gardle, czste oddawanie
moczu, bl plecw, szyi i innych czci ciaa, zaburzenia menstruacji, niestrawno, ble
gowy, czste przezibienia i inne pospolite dolegliwoci, bezsenno...
w sferze sprawnoci mylenia: luki w pamici, zapominanie, niemono skoncentrowania
si, oglny brak zainteresowa, obsesyjne trzymanie si pewnych pomysw...
w sferze emocji: lk, rozdranienie, depresja, zamykanie si w sobie, nerwowo, zo,
zakopotanie...
w sferze zachowa: trudnoci z mwieniem, impulsywno, drenie, tiki nerwowe, wysoki i
nerwowy miech, zgrzytanie zbami, czstsze uleganie wypadkom, intensywne palenie
papierosw, picie duych iloci alkoholu, nieuzasadnione zaywanie lekw, zmiany w
odywianiu, inne "nerwowe" zachowania...
w sferze "filozofii yciowej": bezradno, kwestionowanie wartoci, bezosobowe podejcie
do wykonywanych zada...
-------------------------------------------------------------------------------Stresory:

dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujcych cae grupy;


powane wyzwania i zagroenia dotyczce jednostek lub kilku osb, wane wydarzenia
yciowe (zobacz tutaj: );
drobne, codzienne utrapienia (niemono znalezienia potrzebnej rzeczy, zdenia na czas,
drobne nieporozumienia w rodzinie).
-------------------------------------------------------------------------------Radzenie sobie ze stresem (coping)
- aktywno podejmowana w obliczu czynnikw powodujcych stres
jako PROCES: caa aktywno podejmowana przez czowieka w danej sytuacji stresowej (o
zoonej strukturze, dugotrwaa, wpywajca na pierwotn sytuacj, wprowadzajc w niej
zmiany, ktre zwrotnie oddziauj na przebieg aktywnoci zaradczej
jako STRATEGIA: mniejsze jednostki aktywnoci, dajce si wyrni w procesie radzenia
sobie
jako STYL: indywidualne zrnicowanie dyspozycji decydujcych o danym zachowaniu si
w warunkach stresujcych (od wymaga sytuacji zaley, ktre spord dostpnych strategii
zostan wykorzystane)
Styl radzenia sobie (wg I. Heszen-Niejodek): bdcy w dyspozycji jednostki i
charakterystyczny dla niej zbir strategii czy sposobw radzenia sobie, z ktrych cz
uruchamiana jest w procesie radzenia sobie z konkretn konfrontacj stresow.
***
Klasyfikacja stylw radzenia sobie ze wzgldu na postaw wobec informacji (wg S. M.
Miller)

Styl polegajcy na:


Koncentracji uwagi na stresorze i/lub wasnej reakcji, czyli na poszukiwaniu, gromadzeniu,
przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji dotyczcych wydarzenia stresowego
(bezporednia konfrontacja z sytuacj stresow)
Odwracaniu uwagi od stresora i wasnych reakcji, czyli na pomijaniu, odrzucaniu, wypieraniu
i zaprzeczaniu informacjom o wydarzeniu stresowym (strategia unikania przez wypieranie:
zaprzeczanie nieprzyjemnym przeyciom), a take chronieniu si przed takimi informacjami
przez angaowanie si w "bezstresowe" formy aktywnoci (strategia unikania przez
dystrakcj: celowe zajmowanie si inn czynnoci)
Na tej podstawie wyrniamy 4 rodzaje stylw radzenia sobie (zobacz tutaj ):
a) dua czujno/silne unikanie: bogate zasoby strategii "czujnych" i "unikowych"; jednostka
jest w stanie radzi sobie zarwno wykorzystujc informacje o sytuacji stresowej, jak i
chronic si przed takimi informacjami
b) dua czujno/sabe unikanie: obfito strategii "czujnych" i ubstwo strategii
"unikowych"; radzenie sobie dziki przetwarzaniu informacji
c) maa czujno/silne unikanie: deficyt strategii "czujnych" i duy zasb strategii
"unikowych"; radzenie sobie przez unikanie informacji
d) maa czujno/sabe unikanie: niewielkie zasoby zarwno strategii "czujnych", jak i
"unikowych", co predysponuje do generalnie maej aktywnoci zaradczej
Zaoenie o istnieniu interindywidualnych rnic w radzeniu sobie ze stresem w postaci stylu
nie implikuje tezy o intraindywidualnej staoci zachowania si. Gwnym warunkiem
efektywnoci radzenia sobie jest bowiem elastyczno - cecha stylu warunkujca zmian
stosowanych strategii w zalenoci od wymaga sytuacji.
***
Krohne sdzi, e u podstaw czujnoci ley niska tolerancja niepewnoci, a podoem unikania
jest niska tolerancja pobudzenia emocjonalnego. W zwizku z tym wg tego autora najbardziej
efektywny bdzie styl "nieobronny" (niskie wartoci obu wymiarw): podjcie dziaa
ukierunkowanych na przezwycienie stresu (radzenie sobie instrumentalne). UWAGA! Styl
niska czujno/sabe unikanie moe te jednak oznacza oglny deficyt radzenia sobie, jak w
stanie silnej depresji!
Najmniejsz skuteczno za ma styl charakteryzujcy si wysokimi wartociami obu
wymiarw, z czym wie si wysoki poziom lku. (zobacz tutaj )

***
Klasyfikacja stylw radzenia sobie ze wzgldu na cel/funkcj radzenia sobie (N. S. Endler, J.
D. A. Parker)

styl skoncentrowany na zadaniu ("konfrontacja")


styl skoncentrowany na osobie ("konfrontacja")
styl skoncentrowany na unikaniu: strategie zorientowane na osob (emocje); strategie
skoncentrowane na zadanie (podjcie innego zadania)
W konsekwencji otrzymujemy 4 style:
konfrontacyjny, zorientowany na zadanie
konfrontacyjny, zorientowany na osob
unikowy, zorientowany na zadanie
unikowy, zorientowany na emocje
Endler i Parker zakadali, e dziaania zaradcze, jakie czowiek podejmuje w konkretnej
sytuacji stresowej, s efektem interakcji zachodzcej pomidzy cechami sytuacji a stylem
radzenia sobie, charakterystycznym dla danej jednostki. Styl radzenia sobie jest tu rozumiany
jako typowy dla danej jednostki sposb zachowania w rnych sytuacjach stresowych.
Opierajc si na tym interakcyjnym modelu teoretycznym, skonstruowali kwestionariusz do
badania stylw radzenia sobie ze stresem: The Coping Inventory for Stressful Situations
(CISS). Skale kwestionariusza okrelaj trzy style radzenia sobie ze stresem:
1. Skoncentrowany na zadaniu. Osoby uzyskujce wysokie wyniki w tej skali maj tendencj
w sytuacjach stresowych do podejmowania wysikw zmierzajcych do rozwizania
problemu, poprzez poznawcze przeksztacenie lub prby zmiany sytuacji. Gwny nacisk
pooony jest na zadanie lub planowanie rozwizania problemu.
2. Skoncentrowany na emocjach. Styl ten charakterystyczny jest dla osb, ktre w sytuacjach
stresowych maj tendencj do koncentracji na sobie, na wasnych przeyciach
emocjonalnych, takich jak: zo, poczucie winy, napicie. Osoby te maj take tendencj do
mylenia yczeniowego i fantazjowania. Dziaania takie maj na celu zmniejszenie napicia
emocjonalnego zwizanego z sytuacj stresow. Czasami jednak mog powiksza poczucie
stresu, wzrost napicia lub przygnbienie.
3. Skoncentrowany na unikaniu. Osoby charakteryzujce si tym stylem w sytuacjach
stresowych wykazuj tendencj do wystrzegania si mylenia, przeywania i dowiadczania
tych sytuacji. Styl ten moe przyjmowa dwie formy:
a) angaowanie si w czynnoci zastpcze, np. ogldanie telewizji, objadanie si, mylenie o
sprawach przyjemnych,
b) poszukiwanie kontaktw towarzyskich

-------------------------------------------------------------------------------Efektywno radzenia sobie


W sytuacjach, w ktrych przebieg, a zwaszcza stan kocowy zale od aktywnoci jednostki
(kontrolowalno sytuacji), efektywne s strategie polegajce na pobieraniu i przetwarzaniu
informacji (strategie czujne). Gdy sytuacji nie da si kontrolowa, strategie te zwikszaj
obcienie emocjonalne. W tym wypadku lepiej jest stosowa strategie unikowe.

Przebieg radzenia sobie zaley od waciwoci sytuacji, cech indywidualnych oraz interakcji
pomidzy nimi. Waciwoci indywidualne, to przede wszystkim styl radzenia sobie;
waciwoci sytuacji dotycz tego, czy s one kontrolowalne. Ludzie potrafi dostosowa
zachowania zaradcze do wymaga sytuacji stosujc te, ktre s bardziej efektywne.
Warunkiem za dopasowania strategii do wymaga sytuacji s waciwoci stylu radzenia
sobie, tzn. bogaty repertuar strategii i elastyczno w ich stosowaniu.
Konteksty, w ktrych moe by dokonywana ocena efektywnoci radzenia sobie (Lazarus)
Poziom analizy Funkcja Moment czasowy
* fizjologiczny: koszt ze strony organizmu

* psychologiczny: rodzaj przey emocjonalnych


* spoeczny: ze wzgldu na interes grupy
* radzenie sobie nstrumentalne: ksztatowanie relacji bdcej istot transakcji stresowej
* radzenie sobie z wasnymi emocjami
* bezporednio po zakoczeniu transakcji stresowej
* w jakiej perspektywie czasowej

Nieopacalno radzenia sobie wie si z tym, e jego skutki mog by gorsze, ni sam tylko
brak poprawy relacji bdcej rdem stresu - moe doprowadzi do pogorszenia tej relacji
lub spowodowa zaistnienie nowej relacji stresowej. Czowiek o maym zakresie moliwoci
(maa odporno, wytrzymao, wysoka reaktywno, neurotyczno) przy jednoczesnym
wyborze kosztownych strategii zaradczych moe powodowa cykliczne pogarszanie wasnej
sytuacji (bezsilno, wypalenie, wyczerpanie, przemczenie, zaamanie si). Jeli radzenie
sobie ma charakter cyklu pozytywnego, pojawia si swoisty "zysk", wzrost potencjau
zaradczego: mniej stresu, mniejsze koszty, wiksze oszczdnoci w zasobach i bezcenna
korzy w postaci przyrostu dowiadczenia, kompetencji zaradczej (zobacz tutaj ).

--------------------------------------------------------------------------------

Bibliografia

Heszen-Niejodek, I. (2000). Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie. W: J. Strelau


(red.), Psychologia: Podrcznik akademicki. Jednostka w spoeczestwie i elementy
psychologii stosowanej (t.3, s. 465-492). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Heszen-Niejodek, I., Ratajczak, Z. (red.) (2000). Czowiek w sytuacji stresu. Problemy
teoretyczne i metodologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego.
Nash, W. (1995). Jak opanowa stres? W stron peni. Krakw: Wydawnictwo "M".
Sk, H. (1998). Wybrane zagadnienia psychoprofilaktyki. W: H. Sk (red.), Spoeczna
psychologia kliniczna (s. 472-503). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zimbardo, P.G., Ruch, F.L. (1996). Psychologia i ycie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.

You might also like