Cytoarchitektoniczna budowa

kory mzgowej
Istota szara powierzchnia pkul, przedmurze, ciao
prkowane i ciao migdaowate
Istota biaa wkna spoidowe, projekcyjne (w torebce
wewntrznej) i kojarzeniowe
Wielkie drogi czce kor pkul:
ciao modzelowate czy L i P kor
spoido przednie (najstarsze, pierw. spoido wchomzgowia) czy przednie
czci p. skroniowego oraz pasma wchowe
spoido sklepienia (spoido hipokampa) oba hipokampy
spoido tylne i spoido uzdeczek (do przodu od szyszynki) stanowi tyln granic
III komory i pocztek wodocigu mzgu

Wkna kojarzeniowe (asocjacyjne) kory mzgowej:

- pczki o przebiegu ukowatym (obrcz, pczek haczykowaty);
- podunym (pczek poduny grny i dolny, podspoidowy)
- pczki pionowe (potyliczny, czoowo-oczodoowy)
Zbudowane z istoty biaej
O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

powierzchnia
boczna

Pkule oddzielone s
szczelin podun
mzgu, a poczone
nieparzystymi spoidami.
Od mdku oddziela
pkule szczelina
poprzeczna mzgu.

powierzchnia
przyrodkowa

O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

powierzchnia boczna:
1- cz oczodoowa, 2- cz trjktna, 3- cz wieczkowa zakrtu
czoowego dolnego, 4 - zakrt nadbrzeny, 5- zakrt ktowy
O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

W pacie czoowym znajduj si

orodki ruchowe (I-rzdowa kora
ruchowa). Bior w niej pocztek
drogi piramidowe (korowo-jdrowe)
i korowo-rdzeniowe. Steruj
ruchami mini w przeciwstronnej
poowie ciaa (reprezentacja
kontralateralna) i odwrcenie
wertykalne.
Uszkodzenia ok. ruchowych
niedowady czci ciaa.
W pacie czoowym ruchowy
orodek mowy (pole Broca)

Pat ciemieniowy zakrt zarodkowy czyli I-rzdowa kora somatosensoryczna. Docieraj

tu informacje czuciowe z przeciwlegej poowy ciaa. Przy uszkodzeniach zaburzenia czucia
uoenia i ruchu, rnicowania dotyku.

O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

Pat skroniowy
kora suchowa
oraz orodek
czuciowy mowy
(Wernickyego).
Pat ciemieniowy
sabo
odgraniczony
(wcicie
przedpotyliczne)

O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

Pat wyspowy wieczka i

bruzda okoowyspowa

Wyspa cz kory
mzgowej przykryta
wieczkami (kor pata
czoowego, ciemieniowego i
skroniowego)
Funkcje wyspy (i wieczka, zwaszcza czoowego
i ciemieniowego) zwizane z kontrol procesw
artykulacyjnych.
Nowe prace (Ackermann H, Riecker A. 2010 )
podkrelaj jej znaczenie w kontroli oddychania
podczas wytwarzania mowy: cz przednia
dowolna kontrola oddechu, tylna korowa stacja
przekanikowa w proc. metabolicznych,
zwizanych z oddychaniem)

O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

powierzchnia przyrodkowa:
1- zakrt przykracowy, 2- pole podspoidowe, 3- cie zakrtu obrczy
Ciao modzelowate (spoido wielkie mzgu):
4- pat (splenium), 5- pie (truncus), 6- kolano (genu), 7- dzib (rostrum)
ciaa modzelowatego (corpus callosum, spoido wielkie)
O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

Wok ciaa
modzelowatego
pat limbiczny
(struktury korowe):
zakrt obrczy,
zakrt
przyhipokampowy i
hak, ciao
migdaowate i
brzuszna cz
gaki bladej i
prkowia (j.
plece) oraz
przegroda
O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

Bruzdy i zakrty powierzchni dolnej lewej pkuli

O. Narkiewicz, J. Mory, Neuroanatomia czynnociowa i kliniczna, 2003

W rozwoju najpierw pojawia si warstwa brzena (w 5. tygodniu) stanowi zawizek warstwy

drobinowej I, w trakcie rozwoju ubywa z niej komrek (wdruj gbiej), a ona pozostaje jako
warstwa I - ubogokomrkowa.
Najwczeniej ksztatuj si warstwy gbokie (VI, V), a nastpnie kolejno IV, III i II.

W rozwoju komrek nerwowych mona wyrni kilka okresw:

okres podziau komrek i ich migracji
okres wzrostu cia komrkowych oraz wytwarzania dendrytw i aksonw
okres zahamowania wzrostu elementw komrkowych i stabilizacji
Nadprodukcja neuronw prowadzi do zaprogramowanej mierci komrek

apoptozy w niektrych okolicach korowych moe

dotyczy nawet 80% komrek

Funkcjonaln jednostk kory mzgowej jest kolumna (sup,

modu) jest to fragment kory o rednicy 0,2-0,6 mm. Ten
fragment tworzy wsplne poczenia i reaguje na ten sam typ
bodca

Podzia kory ze wzgldu na liczb warstw:

Wyrnia si rwnie kor poredni mesocortex (juxtallocortex) kora kilkuwarstwowa, np.

kora zakrtu obrczy, kora wyspy
W rozwoju filogenetycznym paleocortex i archicortex s najstarsze, rozwj neocortex wie si
z rozwojem narzdu wzroku, zacztki neocortex wystpuj u gadw, u ptakw jest stosunkowo
prymitywna, ale silnie rozwinite prkowie (striatum). Najsilniejszy rozwj u naczelnych,
zwaszcza u czowieka

Warstwy isocortex:

I. drobinowa
II. ziarnista zewntrzna

III. piramidowa zewntrzna

IV.ziarnista wewntrzna

V. piramidowa wewntrzna - zawierajca w korze

ruchowej komrki piramidowe Betza, dajce
pocztek drogom piramidowym
VI.komrek rnoksztatnych

Ze wzgldu na rozwj warstw isocortex (kory 6warstwowej) wyrniamy:

kora homotypowa (asocjacyjna) - wszystkie warstwy

rozwinite rwnomiernie; wystpuje w okolicach kojarzeniowych
(wystpuje we wszystkich patach)

kora heterotypowa:

ziarnista (czuciowa) - przewaga warstw ziarnistych;

wystpuje w polach czuciowych

bezziarnista (ruchowa) - przewaga warstw

piramidowych, wystpuje w polach ruchowych
Zrnicowanie budowy kory stao si podstaw do
wyodrbnienia szeregu pl cytoarchitektonicznych.
Najbardziej znany jest podzia kory wedug Brodmanna (na
52 pola, w tym kora wyspy). Pokrywa si z podziaem
czynnociowym kory

Gwne projekcje docierajce do kory

pochodz ze wzgrza

warstwy ziarniste - recepcyjne

(odbiorcze) - warstwa II - odbiera impulsy
z innych okolic kory, warstwa IV - impulsy
z promienistoci wzgrza

warstwy piramidowe - efektoryczne

- warstwa III - wysya impulsacj do
innych okolic kory, warstwa V - do
ruchowych orodkw podkorowych

warstwy skrajne - kojarzeniowe warstwa I - czy wewntrzkorowo

ssiednie okolice, warstwa VI - zapewnia
komunikacj midzypkulow
kora czuciowa rozwinita w-wa ziarnista
kora ruchowa rozwinita w-wa piramidowa
kora kojarzeniowa rwnomiernie rozwinite warstwy

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Ponadto, obszary kory czuciowej zwizane z odbiorem specyficznych

informacji zmysowych otrzymuj okrelone projekcje, obszary
otrzymuj rozlane projekcje np. z jder monoaminowych (NA, 5-HT)

Rodzaje neuronw
korowych:
komrki piramidowe rnej
wielkoci i w rnych
warstwach (g,h,i,j) aksony
biegn w kierunku istoty biaej
komrki ziarniste (d,e,f)
kolczyste, gwiadziste
miejscowe, bezkolcowe,
komrki poziome (Cajala) w
I warstwie (a)
komrki o wstpujacym
aksonie (Martinottiego) (b)
komrki pajczynowate (c)

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Pionowe kolumny (supy)

kory (0,2-0,6 mm, max 1 mm)
rednica odpowiada
zasigowi dendrytw
najwikszych komrek
piramidowych w danym
obszarze

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Pocztkowe
neurony odkorowe:
kojarzeniowe
korowo-korowe
w-wy II i III
kojarzeniowe
spoidowe w-wa
III
projekcyjne w-wy
V (kom. Betza) i VI
- wikszo

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

aphasis (gr phasis - wypowiada) - niemota

apraxis (gr praxis wykonywa czynno) zaburzenia wykonania
czynnoci std agrafia (niemono pisania)
agnozja (gr gnosis poznawa) nieznany, niepoznawalny - upoledzenie
funkcji poznawczych, std aleksja (niemono czytania)
zaburzenia czuciowe i ruchowe agnozje i apraksje

Korowe orodki czuciowe

Kora zakrtu zarodkowego pata ciemieniowego (pola somestetyczne):

pole 3 (a i b) - bl i temperatura

pole 1 - czucie eksteroreceptywne (dotyk epikrytyczny)

pole 2 - czucie gbokie

kora I-rzdowa

Ten obszar kory wykazuje organizacj somatotopow. Otrzymuje informacje z

jdra brzusznego tylnego wzgrza, a wysya aksony drog korowo-rdzeniow.
Inne obszary kory ciemieniowej

pole 5 i 7 - wtrne pola czuciowe (stereognozja)

pole 43 - pole smakowe (take kora wyspy)

Po uszkodzeniach kojarzeniowej kory czuciowej dochodzi

do zniesienia stereognozji (rozpoznawanie ksztatw
dotykiem) i zaburzenia statognozji (rozpoznawanie
pozycji ciaa w przestrzeni)

Kora somatosensoryczna
obejmuje I-rzdow kor
czuciow, II-rzdow (w wieczku
ciemieniowym) oraz kor
asocjacyjn pata ciemieniowego

kora skroniowa

Korowe orodki czuciowe - cd

pole 41, 42 - pierwotne pola suchowe

pole 22 - wtrne pole suchowe, rozumienie sw - orodek czuciowy mowy (orodek

Wernickego)

kora potyliczna

pole 17 - pierwotne pole wzrokowe (prkowane), podstawowa synteza bodcw wzrokowych

pola 18, 19 - wtrne pola wzrokowe, rozumienie obrazu widzianego (rwnie liter) - orodek
czytania

kora wchowa

pole 34 (hak) - pierwotne pole wchowe

pole 28 - wtrne (kora gruszkowata) - integracja odruchw wchowych

Korowe orodki ruchowe

Kora pata czoowego:

pole 4 (zakrt przedrodkowy) - piramidowe, pierwotne pole ruchowe odpowiada za ruchy dowolne. Steruje izolowanymi, precyzyjnymi ruchami
(zwaszcza doni i palcw). Uszkodzenie tej okolicy powoduje poraenie ruchowe
przeciwstronne
pole 6 (zakrt przedrodkowy) - pozapiramidowe, przedruchowe - zwizane z
funkcj ukadu pozapiramidowego. Powoduje globalne ruchy koczyn, tuowia i
gowy, koordynuje ruchy typu zrcznociowego

pole 8 - orodek skojarzonego spojrzenia

pole 44 i 45 - ruchowy orodek mowy (orodek Broki) - czynny najczciej

jednostronnie, w pkuli dominujcej - odpowiada za formuowanie i pynne
wymawianie sw i zda

Okolica interpretacyjna kory

Styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny (pola 39, 40 i prawdopodobnie 37) - okolica
zakrtu ktowego - jest obszarem integracji wzroku, suchu i czucia oglnego (syntezy
czucia z 3 patw korowych). Nazwany z tego powodu przez Pawowa analizatorem
analizatorw. Siedlisko inteligencji. Jest nadrzdnym orodkiem mowy, orodkiem
interpretacji rzeczywistoci i aktualnych wydarze. Stymulacja tego obszaru daje
halucynacje, uszkodzenie upoledza intelekt.
Kora pata skroniowego
pole 38 (biegun skroniowy) - orodek pamici dugotrwaej
pola 21, 20 - pami nazw, melodii

Podranienie kory skroniowej

wywouje przypominanie zdarze z
przeszoci. Jej aktywacja
zwizana jest take ze zjawiskiem
"d j vu" - wraeniem, e aktualna
sytuacja ju kiedy si zdarzya

Pola korowe zwizane z ukadem limbicznym - kora zakrtu

obrczy i zakrtu hipokampalnego - powierzchnia przyrodkowa
mzgu, tzw. mzg trzewny:

- reguluje aktywno ukadu autonomicznego i wydzielania

dokrewnego,
- powoduje zmiany czynnoci wegetatywnych,

- kieruje czynnociami popdowo-emocjonalnymi,

- wywouje zmiany w zachowaniu i wpywa na aktywno ruchow

Uszkodzenia zakrtu obrczy mog wywoywa niepokj, pobudliwo i

agresj

Kora przedczoowa (prefrontal cortex, PFC)

Homotypowa kora patw czoowych, pooona do przodu od
obszarw przedruchowych s to pola 9, 10, 11, 12, 46, 47 lokalizacja reakcji autonomiczno-emocjonalnych, osobowoci,
rozwagi, pamici i planowania
Zabieg lobotomii czoowej (odcicie pocze kory PFC ze strukturami midzymzgowia)
wykonywany by w pocztkach XX w u agresywnych, chorych psychicznie osb po nim
dochodzio do zniesienia nerwicowych nastpstw frustracji i emocjonalnego odczuwania blu, ale
docza si do tego cay zesp objaww ubocznych zwany zespoem pata czoowego. Na
zesp ten skadaj si:

zmiany osobowoci - brak umiaru i krytycyzmu, chepliwo, fantazjowanie, beztroska,

dowcipkowanie, chwiejno emocjonalna i napastliwo;

upoledzenie intelektualne - brak inicjatywy i zdolnoci planowania oraz zaburzenia pamici

(szczeglnie pamici wieej)

KORA PRZEDCZOOWA (Prefrontal cortex)

Wedug Brodmanna kryterium decydujcym o zaliczeniu
kory do prefrontalnej bya obecno warstwy ziarnistej
(IV), std wiele ssakw poniej naczelnych:
owadoerne, gryzonie (w tym szczur), torbacze nie
miao takiej kory.
Zasadnicz cech kory przedczoowej jest obecno w niej
bezporednich projekcji z jdra przyrodkowego grzbietowego
wzgrza (medio-dorsal), s to poczenia recyprokalne. Ten typ
kory wystpuje u wszystkich ssakw

KORA PRZEDCZOOWA (Prefrontal cortex)

Filogenetycznie, jej obszar ronie, u czowieka bardziej ni inne

obszary korowe. U czowieka stanowi ponad 20% powierzchni
korowej (do 30%), u szczura niewiele mniej (chocia u
prymitywnej kolczatki, jej obszar wynosi ponad 50% kory)
Do PFC zalicza si rwnie kor przedniej czci zakrtu
obrczy - pole 24 oraz 25 (bezziarnist). S to obszary cile
zwizane z tzw. limbicznymi jdrami wzgrza (jj przednie)

Poczenia zstpujce kory prefrontalnej

Znaczenie fizjologiczne kory prefrontalnej

kontrola funkcji autonomicznych korowe sterowanie
udzia w procesach poznawczych i pamiciowych

udzia w mzgowym systemie nagrody regulacja reakcji emocjonalnych

kontrola aktywnoci ruchowej

Objawy uszkodzenia kory mzgu:

apraksje - s to uszkodzenia okolic ruchowych

agnozje - uszkodzenia okolic czuciowych

afazje - korowe uszkodzenia powodujce zaburzenia mowy

astereognozja - niemono rozpoznania przedmiotu za pomoc dotyku

amuzja:

sensoryczna - utrata suchu muzycznego

motoryczna - utrata umiejtnoci gry na instrumentach

akalkulia - utrata umiejtnoci liczenia

zaburzenia rozpoznawania miejsca dziaania bodca

zaburzenia dermoleksji - rozpoznawania liter i ksztatw pisanych na skrze ciaa

zaburzenia rozpoznawania schematu wasnego ciaa:

amorfosynteza (uszkodzenie pata ciemieniowego w pkuli niedominujcej) zaprzeczanie istnienia drugiej poowy ciaa, brak dbaoci o ni;

autotopagnozja - nierozpoznawanie czci wasnego ciaa

orodek

lokalizacja

uszkodzenie

objawy

orodek
Broca
(ruchowy
orodek
mowy)

pat czoowy pkuli

dominujcej,
pole 44 i 45

afazja
motoryczna

niemono
artykuowania
sw i zda

orodek
Wernickego

pat skroniowy,
pole 22

afazja

nierozumienie
usyszanych sw
mwienie bez
sensu - parafrazje
sowne i
suchowe

orodek
ruchw
pisarskich
rki

pat czoowy, obszar rki w

polu 4 i 6
w powizaniu z or. Broca

agrafia

utrata
umiejtnoci
pisania

orodek
czytania

pat potyliczny,
pole 18 i 19

aleksja

utrata
umiejtnoci
czytania

nadrzdny
orodek
mowy

okolica zakrtu ktowego,

pole 39 i 40

afazja

zapominanie
nazw
przedmiotw,
stosowanie
omwie

sensoryczna

amnestyczna

Lateralizacja funkcji w korze mzgowej

Lateralizacja - inaczej "stronno" - asymetria czynnociowa
prawej i lewej strony ciaa ludzkiego, wynikajca z rnic w
budowie i funkcjach obu pkul mzgowych
Lateralizacja funkcji w korze mzgowej:
U wikszoci ludzi lewa pkula odpowiada za mow i funkcje
jzykowe (w tym czytanie i pisanie), logik, rozumowanie
oraz programowanie motoryczne
Prawa pkula zarzdza percepcj przestrzenn,
umiejtnociami muzycznymi i plastycznymi, mimik i
emocjami
Procesy wzrokowe, syszenie, umiejtnoci matematyczne
s podzielone midzy obie pkule

Uwaga: nie myli lateralizacji z dominacj !

Przykadem lateralizacji
funkcji w korze mzgowej
jest pooenie orodkw
mowy: orodka czuciowego i
ruchowego

Lokalizacja orodka Broki w lewej pkuli (ruchowy

orodek mowy, zakrt czoowy dolny, pole 44 i 45 w
klasyfikacji Brodmanna). Czuciowy orodek mowy w
tylnej czci pata skroniowego (pole Wernickego, od
nazwiska odkrywcy - Carl Wernicke, pole 22 wg
klasyfikacji Brodmanna). Oba obszary s poczone tzw.
pczkiem ukowatym (haczykowatym)
Uwaga: pole Broki i Wernickego jest wiksze u praworcznych !

Afazja ekspresyjna afazja Broki zaburzenie dotyczce wytwarzania

mowy, spowodowane uszkodzeniem orodka Broki. Mimo, e pole ssiaduje z Irzdowymi obszarami ruchowymi, nie dochodzi do paraliu aparatu mowy. Mowa
jest telegraficzna proste zdania, bez przymiotnikw i przyswkw,
zacinanie si; rozumienie raczej zachowane, chocia trudniejsze sformuowania
gorzej przyswajane

Afazja recepcyjna afazja Wernickego

upoledzenie rozumienia mowy. Mowa
jest pynna, ale uywane s niewaciwe
sowa (parafazje) i tworzone neologizmy,
std mowa stanowi niezrozumiay bekot;
niska wiadomo popenianych bdw

aphasis (gr phasis - wypowiada)

apraxis (gr praxis wykonywa czynno)
agnozja (gr gnosis poznawa)
S. Springer, G. Deutsch Lewy mzg, prawy mzg,
Pruszyski i s-ka 2004

Inne rodzaje afazji: afazje

przewodzeniowe - transkorowa
(sensoryczna i motoryczna),
wynikajce z przerwania pocze
pomidzy orodkami (echolalia
wielokrotne powtarzanie syszanych
sw), afazja nominalna (trudnoci z
nazwaniem obiektw), globalna itd.

melodia mowy zalena od pl zwizanych z

mow, ale w pkuli przeciwstronnej do
dominujcej (rytm, akcent, intonacja
prozodia i aprozodia)

Anatomiczne rnice midzypkulowe:

Wielko obszaru nazywanego "planum temporale powierzchnia skroniowa", stanowicego cz

suchowego orodka mowy, jest przewanie
wiksza w lewej, dominujcej pkuli.
Lokalizacja: w brudzie bocznej, na grnej
powierzchni
zakrtu
skroniowego
grnego
znajduj si poprzeczne zakrty (lub 1 zakrt)
tzw. zakrty Heschla, do tyu od tej okolicy
znajduje si planum temporale,
Jest to najwyraniejszy element asymetrii miedzypkulowej.

Inne :
Prawa pkula
jest wiksza i cisza, wicej istoty biaej,
cz czoowa nieco szersza i wysunita do przodu,
bruzda Sylwiusza zagita ku grze,
powikszone niektre obszary kory ciemieniowej
Lewa pkula
cz tylna szersza,
wicej istoty szarej,
wicej dopaminy, mniej noradrenaliny
bruzda Sylwiusza prosta, dusza o okoo 1 cm
W.H. Calvin, G.A. Ojemann, Inside the
Brain: Mapping the Cortex, Exploring the
Neuron (New American Library, 1980)

Uwaga: asymetria midzypkulowa sabiej

zaznacza si u kobiet !

Stopie lateralizacji jest rny u poszczeglnych osb,

wie si (cho nie jest tosamy) z dominacj pkuli
Dominacja pkuli mzgowej oznacza jej przewodzenie w
konkretnej czynnoci i kierowanie (a nie kontrolowanie
tej funkcji)
Pomidzy pkulami istnieje aczno i wsppraca. Naley
pamita, e wikszo zada angauje obie pkule
Preferencja lateralna (stronno) dotyczy rki, nogi, oka i ucha. U osb
praworcznych zazwyczaj wystpuje cise przyporzdkowanie czynnoci okrelonej
pkuli. Za mow oraz inne funkcje jzykowe i logiczne odpowiada zawsze lewa strona
mzgu, podczas gdy muzyka, sztuka oraz emocje s zlokalizowane w prawej pkuli.
U osb leworcznych sytuacja jest bardziej skomplikowana. U czci z nich funkcje
jzykowe wystpuj po stronie lewej (czyli jak u praworcznych, 70%), u czci osb
funkcje jzykowe zlokalizowane s po prawej stronie, a jeszcze inni wykazuj typ
mieszany, czyli funkcje jzykowe zlokalizowane s po obu stronach mzgu, co nazywamy
lateralizacj skrzyowan (bilateralizacj) - leworczno nie jest prost odwrotnoci
praworcznoci.

Modele lateralizacji:
Lateralizacja jednorodna prawostronna lub lewostronna
Prawostronna przejawia si preferencj prawej rki, oka i
nogi, wiadczy o dominacji pkuli lewej lub lewostronna
przejawia si dominacj lewej rki, oka i nogi, wiadczy o
dominacji pkuli prawej (np. prawooczno, praworczno,
prawonono lub lewooczno, leworczno, lewonono)

Lateralizacja niejednorodna - skrzyowana

Polega na wyranej czynnociowej przewadze narzdw
ruchu i zmysw, ale nie po tej samej stronie, a po obu
stronach ciaa (dominujce narzdy ruchu i zmysw
znajduj si po obu stronach osi ciaa, np. dziecko
praworczne, lewooczne, prawonone)

Dominacja pkulowa:
Lewa pkula dominuje w: mowie, jzyku, zoonych
ruchach zamierzonych, czytaniu, pisaniu i arytmetyce.
Prawa pkula dominuje w: funkcjach
nielingwistycznych, takich jak rozpoznawanie wzorcw
wzrokowych, suchowych, czuciowych, orientacji
przestrzennej, rozpoznawanie ksztatu, orientacji
kierunku w przestrzeni oraz intuicji.

Rozwj lateralizacji w cigu ycia dziecka:

do 3 miesica ycia asymetria uoenia ciaa i ruchw nie wynika z dominacji jednej z
pkul
od 3 do 6 miesica wystpuje tzw. symetria zwierciadlana ruchw (dziecko wyciga do
przedmiotu obie rce)
po 6 miesicu ycia wyksztaca si chwyt jednorczny, mona zauway przejawy
preferowania jednej z rk
w 1 i 2 roku ycia przejawy lateralizacji czsto sabn, poniewa chd dziecka, bdcy
czynnoci symetryczn, angauje w jednakowym stopniu obie nogi, a w tym take obie
pkule mzgowe
od 2 roku ycia gdy chodzenie jest czynnoci automatyczn, lateralizacja zaczyna
rozwija si ponownie
Praworczno zwykle ustala si wczeniej, okoo 2 - 3 roku
ycia, leworczno w wieku 3 4 lat. U wikszoci dzieci
dominacja czynnoci ruchowych ustala si do 6 roku ycia.
Od 7 roku ycia zaczyna zwiksza si przewaga lewej
pkuli.

Proces lateralizacji zostaje zakoczony w wieku szkolnym.

Leworczno - u 10% populacji

Jakie czynniki warunkuj rczno?

Dlaczego wikszo jest praworczna?
Czym si rni ludzie lewo- od praworcznych?

Przyczyny leworcznoci
czynniki genetyczne - leworczno uwarunkowana jest dziedzicznie
dysfuncje mzgu (w okresie prenatalnym lub podczas porodu) - wylew,
niedotlenienie, prowadzce do zaburze funkcji w drogach piramidowych
Lewa pkula mzgu rozwija si pniej i wolniej ni prawa, jest
rwnie nieco inaczej zaopatrywana w krew, std wiksze
prawdopodobiestwo jej uszkodzenia w yciu podowym. Midzy innymi
dlatego udary lewej pkuli mzgu maj znacznie powaniejsze
konsekwencje dla osb starszych ni udary pkuli prawej
nadmiar testosteronu wpywa na lateralizacj. Pd mski bardziej
naraony jest na dziaanie wyszych ste testosteronu we krwi ni
pd eski, co moe tumaczy ptora raza wysz liczb osb
leworcznych wrd mczyzn ni wrd kobiet
wpywy rodowiskowe
praworczny wiat

praworczno

to

wyuczona

reakcja

Oglnie mona stwierdzi, e pewne przypadki leworcznoci maj

charakter patologiczny, ale na pewno nie wszystkie

na

Rczno a lateralizacja funkcji

Czy organizacja funkcji jzykowych jest rna u osb prawo- i leworcznych?
Praworczni

Leworczni

Lewa pkula

95%

70%

Prawa pkula

5%

30%

Z bada prowadzonych w latach 70. wynika jak w tabeli: u ponad 95%

praworcznych, u ktrych nie stwierdzono adnych uszkodze mzgu, mow i
jzyk kontroluje lewa pkula, u 5% - prawa; u leworcznych w 70% rwnie w
lewej, u 15% - w prawej, a u pozostaych 15% - bilateralnie.
U pacjentw z uszkodzeniami lewej pkuli mzgu we wczesnych okresach
rozwojowych lub w dziecistwie wykazano znacznie wicej przypadkw
prawopkulowej lub obupkulowej kontroli mowy: 70% osb leworcznych i 19%
osb praworcznych naleao do jednej z tych 2 kategorii. Wyniki wskazuj na
ogromne moliwoci przystosowawcze (czyli plastyczne) mzgu oraz na
ograniczon warto rcznoci jako wskanika organizacji czynnociowej
mzgu, zwaszcza u osb leworcznych.

Badanie dominacji pkulowej

Prba amytalowa Wady
Jest to czasowe "upienie" jednej pkuli, w celu wykazania dominacji
pkulowej i lokalizacji orodkw mowy. Kada z dwch ttnic szyjnych
zaopatruje w krew pkul po tej samej stronie. Podanie barbituranu sodu
przez cewnik do lewej ttnicy usypia po kilku sekundach lew pkul.
Pacjentowi poleca si liczy do 20.

Objawy:
- opadnicie rki kontralateralnej do iniekcji
- zaprzestanie liczenia, jeli narkoz podano po stronie dominujcej pkuli)
na czas dziaania rodka (2-5 min.)
- mowa utrzymuje si (ew. przerwa kilkusekundowa), jeli narkoz podano po
stronie pkuli niedominujcej

Ciao modzelowate (corpus callosum) spoido wielkie mzgu

Ciao modzelowate czy ze

sob odpowiadajce sobie
pola pkul mzgowych, ale
nie zawiera wkien
czuciowych ani ruchowych:
4 - pat cc, 5 pie cc, 6 kolano cc, dzib 7

Hybryda twarzy uywana do badania czynnoci pkul u

osb z przecitym ciaem modzelowatym
(komisurotomia). Pacjent koncentruje wzrok na kropce,
nastpnie opisuje co widzi. Jeeli z jego relacji wynika,
e widzi twarz mczyzny, to dominuje u niego lewa
pkula, jeli kobiety to prawa
J.D. Fix, High-yeld neuroanatomy, Baltimore, Wiliams and Wilkins, 1995

Objawy zespou rozdwojonego mzgu (ang. split brain):

niemono porwnania ze sob przedmiotw
trzymanych w jednej i drugiej rce
anomia niemono nazwania przedmiotu trzymanego
w lewej rce, przy zamknitych oczach
niemono rozpoznania znanego przedmiotu,
znajdujcego si w prawym polu widzenia z tym, ktry
znajduje si w lewym polu widzenia
aleksja w lewym polu widzenia (znaki pisane, odbierane
przez praw pkule nie s odbierane przez orodek
mowy lewej pkuli)

Uszkodzenia jednopkulowe:
anozognozja pomijanie, zaniedbanie. Pojawia si w 10% uszkodze zlokalizowanych w
prawej puli i dotyczy lewej strony, nosi nazw zespou jednostronnego pomijania
lub jednostronnej nieuwagi przestrzennej . Objanienie: pkule mzgowe w rnym
stopniu kontroluj otoczenie, prawa obie strony, lewa wycznie praw. Po
uszkodzeniu prawostronnym (udar, wylew) wzrasta tendencja lewej pkuli do
kierowania uwagi na praw stron, std lewa strona jest pomijana.
prosopagnozja niemono rozpoznawania twarzy osb bliskich oraz znajomych czy
znanych, wystpuje po uszkodzeniach zakrtu wrzecionowatego

Mzg a pe
rnice:
funkcje jzykowe u kobiet kontrolowane s bilateralnie, u
mczyzn s skoncentrowane w pkuli dominujcej
kobiety s bardziej spostrzegawcze w odnajdywaniu
szczegw, mczyni lepiej sobie radz w testach
przestrzennych
mczyni s bardziej uzdolnieni matematycznie
kobiety s bardziej zrczne w zadaniach manualnych

kobiety lepiej rozpoznaj emocje

Uwaga: alergia, leworczno i zdolnoci matematyczne czsto

s poczone (badania Benbow i wsp., koniec lat 90)

Anatomiczne rnice pomidzy mzgami kobiet i mczyzn:

mzg wikszy u mczyzn ni u kobiet, ale stosunek masy mzgu do
masy ciaa jest wyszy u kobiet
asymetria midzypkulowa sabiej zaznacza si u kobiet (wicej
wkien w ciele modzelowatym, a to s w. kojarzeniowe)
j. przedwzrokowe podwzgrza mniejsze u kobiet, ale duo receptorw
estrogenowych
jdro nadskrzyowaniowe podwzgrza wiksze u kobiet (te u osb
homoseksualnych); natomiast j. pciowo-dwupostaciowe (INAH-3) wiksze
u mczyzn
u kobiet wiksze s niektre obszary kory limbicznej (zakrt obrczy,
hipokamp)
u kobiet niektre czci ciaa modzelowatego wydaj si by wiksze
cie i pat (istmus, splenium)
u mczyzn wiksze jest ciao migdaowate
gstsze upakowanie neuronw w eskim mzgu (zwaszcza w obrbie
planum temporale)
oglnie wicej istoty szarej w mzgach kobiet, wicej biaej w mzgach
mczyzn
wiksza lateralizacja mzgw mskich wyraa si te wiksz iloci
istoty szarej w lewej pkuli ni w prawej u mczyzn

Inne rnice:
mzgi mskie szybciej si starzej (p. czoowe i skroniowe)
w trakcie rozwizywania zada jzykowych u mczyzn przepyw krwi
zwiksza si w lewym pacie czoowym, u kobiet w obu
te szybszy transfer przez spoido (niezalenie od kierunku, u mczyzn lepsze z
prawej do lewej)

wytwarzanie serotoniny o 1/3 mniejsze u kobiet ni u mczyzn

wydzielanie estrogenw u kobiet poprawia uczenie si i zapamitywanie
(cho niekoniecznie w testach na umiejtnoci przestrzenne)

estrogeny zwikszaj uwalnianie dopaminy std wiksza podatno kobiet

na uzalenienia

depresja czciej zapadaj kobiety, dominujcy objaw to smutek, u

mczyzn zo, irytacja. Leki przeciwdepresyjne typu Prozac sabiej dziaaj na
mczyzn, lepiej reaguj na inhibitory NA i DA

Mzg a pe
Kobiety

Mczyni

Szybko spostrzegania

Testy przestrzenne

Dostrzeganie usunitego przedmiotu

Rotacja trjwymiarowej figury

Fluencja sowna

Zdolnoci motoryczne (celowanie)

Precyzyjne zadania manualne

Odnajdywanie ukrytych figur

Obliczenia arytmetyczne

Rozumowanie matematyczne

Rny wzorzec aktywnoci podczas wykonywania zada poznawczych

- w zadaniach fonologicznych u kobiet aktywacja bilateralna (fMRI)
- u mczyzn wiksza lateralizacja funkcji
Podoe rnic:
- ewolucyjne podzia roli na owc i zbieraczk
- hormonalne oddziaywanie androgenw
- Dziewczynki z CAH (congenital adrenal hyperplasia - rozrost nadnerczy i wzrost poziomu
androgenw) lepsze zdolnoci przestrzenne, cechy mskie w zachowaniu, mimo
leczenia farmakologicznego
- Cykl menstruacyjny wahania wykonania testw przestrzennych lepsze, gdy niski
poziom hormonw eskich, jak wysoki - lepiej w testach na pynno wymowy,
zrczno manualn
- Dobowe i sezonowe wahania testosteronu u mczyzn - wzrost poziomu (rano) wie si
z lepszym wykonaniem testw przestrzennych

Mzg a muzyka
Wyrana przewaga prawej pkuli:
-oglna analiza muzyki
-wysoko dwiku
Rola lewej pkuli:
-czytanie i pisanie nut
-szczegowa analiza muzyki
-analiza czasowa, rytm
Altenmller EO, 2001, How many music centers are in the brain?, Ann N Y Acad Sci. 930: 273-280

Badania wykonano na 16 praworcznych studentach

Rejestracja EEG podczas suchania 160 krtkich sekwencji jazzowych, rockowych,
klasycznych i odgosw rodowiska (po 40 z kadej grupy)
Wyniki:
Utwory oceniane jako przyjemne wywoyway wiksz aktywacj w przedniej czci
lewego pata skroniowego. Utwory oceniane jako nieprzyjemne analogiczn
aktywacj w prawym. Kobiety wykazyway wiksze zdecydowanie w okrelaniu
utworw na podstawie gustw
Altenmller EO et al. 2002; Hits to the left, flops to the right: different emotions during listening to music are
reflected in cortical lateralisation patterns, uzupeni czasopismo, 40(13): 2242-2256

Asymetria midzypkulowa w chorobach psychicznych

Schizofrenia:
powikszenie komr,

brak asymetrii w wielkoci planum temporale

brak wzrostu aktywnoci metabolicznej (a nawet spadek) podczas
wykonywania zada angaujcych paty czoowe, skroniowe czy ruchowe

Wedug dopaminowej teorii schizofrenii nadwraliwo

rec. dopaminowych (a nie sam nadmiar DA)
Depresja:
obnienie poziomu metabolizmu w lewej pkuli
aktywacja p. czoowych prawej pkuli

Wedug katecholaminowej teorii depresji przyczyn moe

by spadek poziomu NA i DA. Rezerpina, bloker uwalniania
katecholamin, stosowana w nadcinieniu pogarsza depresj

WZGRZE (THALAMUS)

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2007

Funkcje wzgrza:

przecznik czuciowo-czuciowy - wysya impulsacj

otrzyman z drg czuciowych do kory czuciowej

przecznik czuciowo-ruchowy - wysya impulsacj

otrzyman z prkowia (striatum) i mdku do kory
ruchowej i striatum

orodek syntezy prostych wrae czuciowych - dotyk

protopatyczny

orodek emocjonalnego zabarwienia bodcw

orodek czucia blu

cz ukadu niespecyficznej aktywacji kory mzgowej

1.

jdra przednie wzgrza - maj poczenia ze striatum i kor ruchow (do nich dochodzi
te pczek suteczkowo- wzgrzowy std jj limbiczne)

2.

jdra grupy bocznej - przekanikowe lub transmisyjne (ang. relay przekazuj

pobudzenie do kory somatosensorycznej, I-rzdowej najbardziej tylne; do pola 4. i 6.
boczne, a jdra przyrodkowe grzbietowe do PFC

3.

jdra linii porodkowej - jdra niespecyficzne (wrd nich jj. rdblaszkowe (rodkowoporodkowe, CM, ciao Luysa), rodkowe, i siatkowate (zewntrzne)

Do jder transmisyjnych (2. grupa) mona zaliczy ponadto ciaa kolankowate przyrodkowe
suchowe i boczne wzrokowe

Twr siatkowaty, formatio reticularis

lub
Ukad siatkowaty, systema reticularis

Twr siatkowaty pnia mzgu cz wstpujca

siatkowatego systemu aktywujcego (ARAS)
Zmodyfikowane wg. M. Carscadon, 2001

TWR (UKAD) SIATKOWATY

jest to ukad niespecyficznego pobudzenia.
rozciga si w caym pniu mzgu, wypeniajc okolice midzy jdrami nerww czaszkowych,
jdrami motorycznymi pnia mzgu oraz drogami wstpujcymi i zstpujcymi
zbudowany z rnorodnych, luno lecych komrek o rozgaziajcych si aksonach,
ktrych ramiona cz si w pczki wkien o przebiegu wstpujcym i zstpujcym. Od
pczkw tych odchodz poprzeczne wkna tworzce synapsy z ssiednimi neuronami
wewntrz tej sieci neuronalnej wystpuj wiksze skupiska neuronw zwane jdrami
siatkowatymi. Opisano okoo 96 takich jder (m.in. jdra szwu, jdro olbrzymiokomrkowe,
jdro siatkowate mostu przednie i tylne)
cech charakterystyczn tworu siatkowatego jest otrzymywanie impulsw z rozlegych pl
recepcyjnych i rozlany charakter oddziaywa na inne struktury

dziki kreniu impulsw w ukadzie siatkowatym mog wystpowa efekty nastpcze

Podobne waciwoci posiadaj niektre inne struktury lece poza tworem

siatkowatym. Dlatego utworzono szersze pojcie ukadu siatkowatego, w skad
ktrego wchodz: twr siatkowaty, istota szara rodkowa, miejsce sinawe, jdro
rdmiszowe, jdro Darkszewicza, jdro konarowo-mostowe, okolice pokrywy
rdmzgowia. Ukad siatkowaty obejmuje zarwno orodki i drogi oraz ukady
transmiterowe i receptory

Ryc. 169. Twr siatkowaty:

oglny ukad jder w pniu
mzgu

Wyrnia si 3 strefy:
porodkowa - jj szwu
przyrodkowa n.
wielkokomrkowe (np. j.
olbrzymiokomrkowe opuszki)

boczna n.
drobnokomrkowe (ACh, NA)

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2007

Najwaniejsze jdra ukadu siatkowatego:

jdro konarowo-mostowe (rdmzgowie)
jdro midzykonarowe (rdmzgowie)
miejsce sinawe (rdmzgowie/most)
jdro mostu przednie i tylne (RPO i RPC rostral i caudal)
jdro olbrzymiokomrkowe (rdze przeduony)
jdra szwu (od rdmzgowia do rdzenia przeduonego)
jdra nakrywki (rdmzgowie)

a take: (midzymzgowie)
jdra niespecyficzne wzgrza (siatkowate, rdblaszkowe, linii
porodkowej)

warstwa niepewna

Funkcje ukadu siatkowatego:

projekcje czuciowe do kory

nieswoista aktywacja (cz wstpujca U)

sterowanie emocjami (jdra przednie)

komunikacja z ukadem pozapiramidowym

Wstpujca, gwnie aktywujca cz U (struktury

rdmzgowia i jj niespecyficzne wzgrza):

zasilana przez impulsy pochodzce z odgazie

wielkich drg czuciowych przechodzcych w sie
neuronaln (trac tam swoj swoisto informacyjn,
stajc si czystym impulsem nerwowym)

powoduje rozlane, niespecyficzne pobudzenie kory

(umoliwiajc czucie, percepcj, czuwanie, wiadomo)

impulsy prowadzone s dwiema drogami: przez

wzgrze i przez podwzgrze. Jest ukadem
wielotransmiterowym, gwnie ACh, szybko dziaajcym

Struktury i neurotransmitery istotne dla aktywacji korowej

Grzbietowa i brzuszna droga aktywacji kory mzgowej (mzg szczura)
(zmodyfikowane wg B.E. Jones 2003)

Cz zstpujaca ukadu siatkowatego

otrzymuje odgazienia drg zstpujcych, dziaa na czynno
ruchow rdzenia krgowego (motoneurony i ) za
porednictwem drogi siatkowato-rdzeniowej
Czci:
cz aktywujca (most, boczne czci U) - droga
nieskrzyowana, powoduje wzrost napicia w
prostownikach i zmniejszenie napicia zginaczy

cz hamujaca (przednio-brzuszna opuszka,

przyrodkowy U), droga skrzyowana - wywouje wzrost
napicia w zginaczach i zmniejszenie napicia
prostownikw. Otrzymuje impulsacje z pola 4s, jdra
ogoniastego i mdku. Brak jej wpywu (odcicie) jest
powodem powstania sztywnoci odmdeniowej

Ryc. 171a. Gwne poczenia wstpujce do tworu siatkowatego

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2007

Ryc. 171b. Gwne poczenia zstpujce tworu siatkowatego

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2007

Kontrola snu i
czuwania
Rola tworu
siatkowatego i
wzgrza

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2007

Preparaty Bremera:
1. encephale isole cicie midzy rdzeniem
krgowym
a
rdzeniem
przeduonym
(opuszk) - normalny sen i czuwanie
3. cerveau isole cicie przez rdmzgowie
(midzy superior i inferior colliculi,
wzgrkami czworaczymi grnymi i dolnymi)
synchronizacja EEG i zwenie renicypicy mzg
Preparat Moruzziego i Magouna:

Sakai K., Crochet S. A neural mechanism of

sleep and wakefulness, 2003

2. midpontine cat cicie przez most (do

tyu wzgldem 3. preparatu) 70-90%
czuwania, renica rozszerzona, wodzi - rola
aktywujcego tworu siatkowatego ARAS.
Stymulacja wzrokowa w okresie snu nie
daje wzbudzenia. Nasilone czuwanie, ale z
okresami snu

Wyniki 1. i 3. stanowiy podoe pasywnej teorii deaferentacji w

trakcie snu (Bremer, lata 40. XX w.). Interpretacja Moruzziego
cigy sen w preparacie cerveau isole wynika z odcicia
centrum czuwania - ARAS

NIESWOISTY UKAD WZGRZOWY

(WZBUDZAJCY I REKRUTUJCY)

stymulacja prdem wysokoczstotliwym (50-300 Hz)

wywouje reakcj wzbudzenia - zarwno EEG jak i
behawioraln.
stymulacja prdem niskoczstotliwym (5-12 Hz) lub
pojedynczymi bodcami aktywuje tzw. ukad rekrutujcy
wzgrza, co w EEG przejawia si wystpowaniem wrzecion
(cechujcych SWS)

Struktury ukadu siatkowatego

Dopyw informacji do tworu

siatkowatego

Odbir bodcw specyficznych jest moliwy wycznie

przy aktywnym ukadzie siatkowatym !
B. Sadowski 2001 Biologiczne mechanizmy zachowania si ludzi i zwierzt

CZUWANIE
Zalene jest od ukadu siatkowatego oraz
limbicznych (g. monoaminowych) jder pnia
mzgu = wstpujcy i zstpujcy ukad
aktywujcy. Transmitery to kwas glutaminowy
i acetylocholina, noradrenalina, serotonina,
dopamina, histamina oraz oreksyny

RODZAJE CZUWANIA:
Wzbudzenie = czujno (ang. arousal) - podwyszony poziom
czuwania
Uwaga (ang. attention) - poprawa percepcji bodcw
okrelonego typu
Pod wzgldem poligraficznym wyrnia si:
spokojne czuwanie (ang. quiet waking) brak ruchw
aktywne czuwanie (ang. active waking) - gdy pojawia si
aktywno ruchowa

UKAD LIMBICZNY
Ukad limbiczny (ac. limbus - rbek lub brzeg). Nazwy
uywamy dla oznaczenia zespou struktur
pooonych na brzegu pkul mzgowych,
uczestniczcych w regulacji reakcji napdowoemocjonalnych
Po raz pierwszy uy tej nazwy w XIX wieku Paul
Broca. Okreli tak zakrt obrczy oraz zakrt
przyhipokampowy wielki pat limbiczny le grand
lobe limbique. Obejmuje wewntrzn stron pkul
mzgowych - pat limbiczny, wysp oraz struktury
wchowe

rhinencephalon = "nose brain"

Do ukadu limbicznego naley:

Allocortex (kora bezwarstwowa lub trjwarstwowa):

hipokamp (hippocampus)

pat gruszkowaty (okolice: przedgruszkowata, okoomigdaowata, rdwchowa (entorhinalna)

opuszka i guzek wchowy

pole przegrodowe (25 wg Brodmanna)

Juxtallocortex (mesocortex, przejciowa, kilkuwarstwowa):

zakrt obrczy

kora czoowo-skroniowa (okolice: przedczoowa, przywchowa, wyspa)

Struktury podkorowe:

podwzgrze (ciaa suteczkowate)

jdra przednie (limbiczne) wzgrza i jj.uzdeczki

jdra przegrody (septum)

ciao migdaowate (cz starsza: korowo-przyrodkowa i cz modsza: podstawno-boczna, u

czowieka wiksza)

obszar limbiczny rdmzgowia: brzuszne pole nakrywkowe rdmzgowia (VTA), jdra Guddena
i Bechterewa, jdro midzykonarowe, brzuszna cz istoty szarej rodkowej rdmzgowia (PAG)

Objanienia skrtw: TH - jdra przednie wzgrza; H - jdra uzdeczki; PP jdra przegrody (pole przegrodowe); CM - ciaa suteczkowate (tylne
podwzgrze); VTA - brzuszne pole nakrywkowe; IP - jdro midzykonarowe

Najwaniejsze drogi ukadu limbicznego:

sklepienie (fornix) - zasadnicza droga eferentna z hipokampa do przegrody i podwzgrza
prek kracowy (stria terminalis) - z ciaa migdaowatego do jder przegrody i podwzgrza
pczek przyrodkowy przodomzgowia (MFB) obustronne wkna czce twr siatkowaty pnia z
podwzgrzem i kresomzgowiem; czy wszystkie struktury systemu limbicznego ze sob i ze
rdmzgowiem
pczek suteczkowo-wzgrzowy (Vicq d'Azyra) z cia suteczkowatych do jj. przednich wzgrza
pasmo przektne Broca - czy ciao migdaowate z istot dziurkowan
prek rdzenny wzgrza z przegrody do uzdeczek
pczek tyozgity

Najwaniejsze drogi ukadu limbicznego:

sklepienie (fornix) - zasadnicza droga eferentna z hipokampa do przegrody i podwzgrza
prek kracowy (stria terminalis) - z ciaa migdaowatego do jder przegrody i podwzgrza
pczek przyrodkowy przodomzgowia (MFB) obustronne wkna czce twr siatkowaty pnia z
podwzgrzem i kresomzgowiem; czy wszystkie struktury systemu limbicznego ze sob i ze
rdmzgowiem
pczek suteczkowo-wzgrzowy (Vicq d'Azyra) z cia suteczkowatych do jj. przednich wzgrza
pasmo przektne Broca - czy ciao migdaowate z istot dziurkowan
prek rdzenny wzgrza z przegrody do uzdeczek
pczek tyozgity

Ryc. 288. Anatomia

ukadu limbicznego
przodomzgowia

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Z atlasu Anatomy of the Human

Body wydanie z 1918 r., autor Henry
Grey (1825-1861)

Sklepienie (fornix) czy

hipokamp i ciaa sutkowate

Funkcje ukadu limbicznego:

udzia w reakcjach napdowo-emocjonalnych zwizanych z podstawowymi funkcjami
biologicznymi ustroju (3+1 - reakcje obronne, pokarmowe, pciowe + eksploracja otoczenia)
analiza bodcw pod ktem wywoanych emocji - ukad nagrody i kary (uk. mezolimbiczny)
udzia w czuwaniu i nie, poprzez poczenia z ukadem siatkowatym: emocje = wzbudzenie
(krg Papeza i Nauty), marzenia senne (REM)
udzia w procesach uczenia si i pamici (hipokamp) - zjawisko dugotrwaego wzmocnienia
synaptycznego (LTP, long-term potentiation) wykryto we wszystkich 3. poczeniach
synaptycznych hipokampa

udzia w regulacji czynnoci wewntrzwydzielniczych i wegetatywnych - wpyw na podwzgrze,

zaleny od pobudzenia emocjonalnego (gwnie ACTH):
- stymulacja ciaa migdaowatego, zakrtu obrczy lub zakrtw oczodoowych wywouje wzrost
wydzielania ACTH, natomiast po stymulacji hipokampa bd przegrody nastpuje spadek

- komponenta wegetatywna emocji - poty, lina, cinienie krwi, bicie serca, nasilenie oddechw

HIPOKAMP (HIPPOCAMPUS)
Udzia w procesach uczenia si i pamici:
udzia w pamici opisowej (deklaratywnej), a zwaszcza
epizodycznej
pami przestrzenna
konsolidacja ladw pamiciowych
Dugotrwae wzmocnienie synaptyczne (LTP, long-term potentiation)
- dranienie hipokampa salw impulsw powoduje nastpczy,
kilkuminutowy wzrost amplitudy EPSP (potencjacja posttetaniczna)
w odpowiedzi na pojedyncze bodce) - uatwia to przewodzenie po
zaktywowanych drogach nerwowych - uczenie

HIPOKAMP (HIPPOCAMPUS)

Budowa 3warstwowa
(allocortex)

Gwne poczenia
hipokampa wchodz
i wychodz przez
sklepienie (fornix)

Formacja hipokampa:
hipokamp waciwy
(hippocampus proper
cornu Ammoni)
najwaniejsza warstwa piramidowa
zakrt zbaty (dentate
gyrus) najwaniejsza
warstwa - ziarnista
podkadka (subiculum)

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Hipokamp poczenia wewntrzne

kora rdwchowa>podkadka (droga przeszywajca)>komrki ziarniste zakrtu
zbatego>komrki piramidowe pola CA 3: cz odgazie kom. piramidowych warstwy CA 3 to
tzw. kolaterale Schaffera, ktre dochodz do warstw CA 2, CA 1 i z powrotem do podkadki i kory
rdwchowej (przewodzenie glutaminergiczne). Cz odgazie komrek piramidowych
pobudza tzw. basket cells (koszyczkowe, GABA-ergiczne), ktre hamuj komrki piramidowe.
Pozostaa cz odgazie aksonw komrek piramidowych opuszcza hipokamp (przez koryto
hipokampa i strzpek), przez sklepienie (fornix) do lateral septum (neurony wstawkowe o
rnych transmiterach)

HIPOKAMP i LTP
LTP (long-term potentiation, dugotrwae
wzmocnienie synaptyczne) w hipokampie dugotrway, silny wzrost wielkoci
odpowiedzi postsynaptycznych na
krtkotrway, czstotliwy bodziec (tcowy)
A - schematyczny rysunek skrawka
hipokampa: wkna z kory entorhinalnej
docieraj do hipokampa drog
przeszywajc i tworz synapsy na
dendrytach kom. ziarnistych zakrtu
zbatego 1; kom. ziarniste z kolei tworz
synapsy na neuronach piramidowych pola
CA3 - 2; neurony piramidowe pola CA3
wysyaj aksony do kom piramidowych
pola CA3 - CA1 - 3;
B LTP w poczeniu synaptycznym midzy
wknami drogi przeszywajcej a kom.
ziarnistymi
W hipokampie LTP mona wywoa w
kadym z 3 pocze synaptycznych
LTP najatwiej wywoa, jeli stosuje si
stymulacj o czstotliwoci odpowiadajcej
rytmowi theta (4-7 Hz) lub serie impulsw z
przerwami 170-200 ms.

Ryc. 291. Projekcje

doprowadzajce i
wychodzce z
hipokampa

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

CIAO MIGDAOWATE (AMYGDALA)

podstawno-boczna cz ciaa migdaowatego (filogenetycznie
modsza) indukcja strachu (wzrost przepywu mzgowego w
reakcjach strachu, zblednicie)

kilka jder

korowo-przyrodkowa cz ciaa migdaowatego (starsza)

wcieko i agresja
jdro rodkowe

Najwaniejsze funkcje:
powstawanie emocji, pami emocjonalna
bezporedni wpyw na funkcje wegetatywne i endokrynne podwzgrza
udzia w zachowaniach macierzyskich (receptory dla oksytocyny)

CIAO MIGDAOWATE (AMYGDALA)

Ryc. 292. Ciao
migdaowate i projekcje
doprowadzajce do jder
migdaowatych: z pnia
mzgu, wzgrza i
podwzgrza (do czci
korowo-przyrodkowej)
oraz licznych obszarw
korowych do czci
podstawno-bocznej)

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

CIAO MIGDAOWATE (AMYGDALA)

Ryc. 293.

Projekcje wychodzce z jder

migdaowatych: z czci
korowo-przyrodkowej przez
prek kracowy (prkowie,
podwzgrze, przegroda, j.
plece), z czci
podstawno-bocznej do
rnych obszarw kory i
podkorowych obszarw
limbicznych (droga
migdaowata brzuszna).
Jdro rodkowe c.m.
obustronne poczenia z
pniem oraz Thal, BST i NB

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Zesp Klvera i Bucyego (1937) (Heinrich Klver, Paul Bucy) po

raz pierwszy opisany u map z usunitym ciaem migdaowatym:
agodno, zobojtnienie, badanie przedmiotw dotykiem,
aroczno, zmniejszona ruchliwo oraz hiperseksualizm. U ludzi
objawy s podobne, wystpuj rwnie zaburzenia pamici,
nierozpoznawanie twarzy (prozopagnozja lepota psychiczna)

Objawy uszkodzenia zale od jego lokalizacji od hamowania i agodnoci do

agresji, wciekoci i utraty lku. Zmiany w c.m. w padaczce skroniowej, w AD

PRZEGRODA KRESOMZGOWIA (SEPTUM)

tworzy przyrodkow cian rogu przedniego komory bocznej (I i II). U
naczelnych skada si z cienkiej przegrody przezroczystej (septum
pellucidum, 2 blaszki) i pola przegrodowego (area septalis)

Obejmuje kilka grup komrkowych, najwaniejsze to:

jdro przyrodkowe (nucleus medialis septi)
jdro boczne (nucleus lateralis septi)

Ryc. 295. Gwne

poczenia jder przegrody

MFB obustronne wkna

czce twr siatkowaty pnia
z podwzgrzem i
kresomzgowiem
prek rdzenny wzgrza czy przegrod ze wzgrzem
prek kracowy czy
ciao migdaowate z
przegrod i podwzgrzem
D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Przegroda (septum) bierze udzia w modelowaniu wzorcw behawioralnych w

wielu rnych sytuacjach.
U szczurw boczna cz przegrody hamuje ekspresj emocji awersyjnych, bierze
udzia w procesach uczenia si i zapamitywania oraz moduluje neurosekrecj,
pobieranie pokarmu i zachowania seksualne

BRADY JV, NAUTA WJ., Subcortical mechanisms in emotional behavior: affective changes
following septal forebrain lesions in the albino rat. J Comp Physiol Psychol. 1953, 46(5): 339-346.

Autorzy opisali u szczurw tzw. syndrom septalny, objawiajcy si

wysokim poziomem agresji i nadreaktywnoci emocjonalnej (septal rage,
septalna wcieko) w wyniku elektrolitycznego uszkodzenia bocznej
przegrody. Objawy syndromu septalnego spowodowane byy wyczeniem
hamujcego wpywu bocznej czci przegrody na orodki tylnego
podwzgrza, zwizane z zachowaniami agresywnymi

Ryc. 296. Gwne

poczenia kory zakrtu
obrczy

D.L. Felten Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera 2003

Funkcjonalny podzia kory zakrtu obrczy: (1) trzewny obszar

efektoryczny, (2) poznawczy, (3) ruchowy i (4) sensoryczny region
Mega M. i wsp. 1997 The limbic system: an anatomic, phylogenetic and clinical perspective

Funkcje ukadu limbicznego:

udzia w reakcjach napdowo-emocjonalnych zwizanych z podstawowymi funkcjami
biologicznymi ustroju (3+1 - reakcje obronne, pokarmowe, pciowe + eksploracja otoczenia)
analiza bodcw pod ktem wywoanych emocji - ukad nagrody i kary (uk. mezolimbiczny)
udzia w czuwaniu i nie, poprzez poczenia z ukadem siatkowatym: emocje = wzbudzenie
(krg Papeza i Nauty), marzenia senne (REM)
udzia w procesach uczenia si i pamici (hipokamp)
Dugotrwae wzmocnienie synaptyczne (LTP, long-term potentiation) - dranienie hipokampa salw
impulsw powoduje nastpczy, kilkuminutowy wzrost amplitudy EPSP (potencjacja
posttetaniczna) w odpowiedzi na pojedyncze bodce) - uatwia to przewodzenie po
zaktywowanych drogach nerwowych - uczenie
udzia w regulacji czynnoci wewntrzwydzielniczych i wegetatywnych - wpyw na podwzgrze,
zaleny od pobudzenia emocjonalnego (gwnie ACTH):
- stymulacja ciaa migdaowatego, zakrtu obrczy lub zakrtw oczodoowych wywouje wzrost
wydzielania ACTH, natomiast po stymulacji hipokampa bd przegrody nastpuje spadek
- komponenta wegetatywna emocji - poty, lina, cinienie krwi, bicie serca, nasilenie oddechw

Krg Papeza - orodki i drogi ukadu limbicznego w

przodomzgowiu, midzy ktrymi impulsy nerwowe mog
kry w zamknitych ptlach pobudzenia, powodujc
utrzymywanie si stanu napdowego
Krg limbiczno-rdmzgowiowy (Nauty) poszerzony o
struktury rdmzgowia, impulsacja z ukadu siatkowatego
rdmzgowia kierowana jest przez podwzgrze (ciaa
suteczkowate) do ukadu limbicznego. Nauta wyrni wrd
struktur rdmzgowia "pole limbiczne rdmzgowia", na
ktre skadaj si: jdro Guddena (j. grzbietowe nakrywki
rdmzgowia), jdro Bechterewa, VTA, jdro
midzykonarowe, istota szara okoowodocigowa, poczone
pczkiem przyrodkowym przodomzgowia i drog
suteczkowo-nakrywkow. Impulsacja z tych okolic zasila krg
Papeza

Powstawanie
i ekspresja stanw
emocjonalnych

formacja hipokampa sklepienie

ciao suteczkowate pczek
suteczkowo-wzgrzowy jdro
przednie wzgrza odnoga
przednia torebki wewntrznej
zakrt obrczy zakrt
hipokampa droga
przeszywajca formacja
hipokampa

Krg Nauty (pniejszy) obejmuje oprcz struktur kreso- i

midzymzgowia rwnie struktury rdmzgowia

Nastpstwa uszkodze w obrbie ukadu limbicznego

Zesp Korsakowa (zesp amnestyczno-konfabulacyjny) uszkodzenia w
obrbie wzgrza i cia suteczkowatych, obejmuj zaburzenia pamici i
konfabulacje, dezorientacja wystpuje w przebiegu choroby alkoholowej
Uszkodzenia zakrtu obrczy akineza, mutyzm (brak mwienia przy
sprawnym aparacie mowy), apatia, spadek wraliwoci na bl
(uszkodzenia czci przedniej); ale rwnie mog wywoywa niepokj,
pobudliwo i agresj

Zesp Klvera i Bucy'ego po obustronnym usuniciu przednich czci

patw patw skroniowych, cia migdaowatych i czci hipokampa:
lepota psychiczna i agnozja dotykowa

wszystkoerno - przymusowe branie przedmiotw do ust/pyska

nadmierny popd pciowy
nadmierna agodno i ulego, brak lku i zoci

Pola korowe zwizane z ukadem limbicznym - kora zakrtu obrczy i zakrtu

hipokampalnego - powierzchnia przyrodkowa mzgu, tzw. mzg trzewny wisceral
brain - reguluje aktywno ukadu autonomicznego i wydzielania dokrewnego,
powoduje zmiany czynnoci wegetatywnych, kieruje czynnociami popdowoemocjonalnymi, wywouje zmiany w zachowaniu i wpywa na aktywno ruchow.
Uszkodzenia zakrtu obrczy mog wywoywa niepokj, pobudliwo i agresj