HOBBY

Dodatkowe wyposaenie radiostacji

Cyfrowy generator DDS z ukadem AD9850

DDS wg SQ5RWQ

Opis modelu prezentowanego podczas III Spotkania Krtkofalowcw

w Kampinoskim Parku Narodowym.
Generatory przestrajane w radiokomunikacji znajduj zastosowanie m.in. w przyrzdach laboratoryjnych i serwisowych, jako rda sygnaw referencyjnych a take jako VFO lub BFO odbiornikw
i nadajnikw. Typowe rozwizania
ukadowe, to klasyczne generatory

Rys. 1. Uniwersalny modu generatora DDS z ukadem AD9850

Rys. 2. Funkcjonalny schemat blokowy AD9850

48

wiat Radio Wrzesie2014

analogowe LC lub RC, nierzadko

stabilizowane ptl fazow PLL
(lub prostszymi ptlami FLL czy
DAFC) czy zoone syntezery,
oparte na mieszaniu i powielaniu
sygnaw wzorcowych. Wymienione ukady charakteryzuje jedna
lub wicej cech, ograniczajcych
ich praktyczn uyteczno. Do
tych cech nale: niska stabilno
czstotliwoci, maa czysto widmowa generowanych sygnaw
oraz ograniczony zakres i krok
uzyskiwanych czstotliwoci. Bardzo dobr alternatyw dla wymienionych grup urzdze s generatory DDS (ang. Direct Digital Synthesis), w ktrych wykorzystano
zasad odtwarzania wyliczanych
w locie prbek generowanego
sygnau za pomoc przetwornika
cyfrowo-analogowego DAC (ang.
Digital-to-Analog Converter) ze
sta czstotliwoci, wytwarzan przez wysokostabilny generator kwarcowy. Rozwizania te s
znane w elektronice od wielu lat
jednak cakiem niedawno trafiy
pod strzechy za spraw niedrogich scalonych syntezerw DDS,
np. popularnego ukadu AD9850
prod. firmy Analog Devices. Kompletny modu syntezera z ukadem
AD9850, stabilizowanym generatorem i filtrem dolnoprzepustowym
LC mona naby np. na znanym
portalu aukcyjnym za kwot poniej 50 z.
Przykadowy modu pokazano na rysunku 1 (na rynku mo-

AVT 3111
na spotka co najmniej dwa wykonania zblione funkcjonalnie)
wyprowadzenia s w postaci
dwch rzdw 10-pinowych zczy goldpin. Pary wyj generowanych sygnaw (sinusoidalne
i prostoktne w przeciwfazach)
oznaczono niebieskimi trjktami.
Z kolei trjkty czerwone, to wejcia sterujce (programowanie czstotliwoci i fazy generowanych
przebiegw) oraz zasilanie, ktre
dla wygody podczenia powtrzono po obu stronach moduu.
Proces programowania moe odbywa si metod szeregow lub
rwnoleg. Przy zastosowaniu
szybszej metody rwnolegej aktywnie wykorzystywane s piny
D0..D7 (programowanie odbywa
si przez przekazanie do ukadu
AD9850 czterech 8-bitowych sw
sterujcych).
Struktur wewntrzn ukadu AD9850 przedstawiono na rysunku 2. Zdublowany (szeregowy i rwnolegy) interfejs do programowania czstotliwoci i fazy
znajduje si w lewej dolnej czci
schematu blokowego. Przy zastosowaniu ukadu jako zwykego
generatora wolno przestrajanego
(np. rk operatora urzdzenia
jako VFO w transceiverze) w zupenoci wystarczy wolniejszy
transfer szeregowy, wymagajcy
mniejszej iloci pocze (programowanie rwnolege z natury bdzie okoo 8-krotnie szybsze, co
moe by przydatne gdy ukad
DDS chcemy wykorzysta jako
element modemu FSK czy PSK).
W lewej grnej czci schematu
blokowego AD9850 zarysowano
ukad odpowiedzialny za wyliczanie prbek generowanego sygnau
a obok po prawej stronie pokazano 10-bitowy przetwornik DAC.
Sygnay sinusoidalne (w przeciwfazie) na wyjciach przetwornika
DAC naley poda na filtry dolnoprzepustowe, eliminujce zjawisko
tzw. aliasingu, charakterystycznego dla przetwarzania sygnaw
dyskretnych w dziedzinie czasu.
Jeden z odfiltrowanych sygnaw
sinusoidalnych mona nastpnie
poda na wejcie wbudowanego
w AD9850 szybkiego analogowego
komparatora (w prawym dolnym
rogu schematu na rys. 2), ktry

Rys. 3. Schemat elektryczny generatora

wiat Radio Wrzesie 2014

49

HOBBY

Dodatkowe wyposaenie radiostacji

Rys. 4. Pytka drukowana generatora

generuje na wyjciach dwa przebiegi prostoktne w przeciwnych

fazach. W wykorzystywanym
module generatora DDS poziom
staego napicia odniesienia dla
komparatora jest regulowany za
pomoc potencjometru montaowego (niebieski kwadratowy
element w dolnej czci rys. 1). T
regulacj warto wykona bardzo
dokadnie, poniewa wpywa ona
na wspczynnik wypenienia (symetri) uzyskiwanych sygnaw
prostoktnych.
Ukad scalony AD9850 moe
pracowa z napiciem zasilania
VDD od 3.3 do 5V, przy czym
maksymalne czstotliwoci taktowania FS oraz wydzielane moce
strat cieplnych PT wynosz wtedy odpowiednio: 155 mW przy
110 MHz oraz 380 mW przy 125

Przykadowe moduowe wykonanie generatora

50

wiat Radio Wrzesie2014

MHz (wyczuwa si lekkie grzanie

pracujcego ukadu). Natomiast
deklarowana przez producenta
warto parametru SFDR (ang.
Spurious-Free Dynamic Range),
oznaczajcego stosunek amplitudy uytecznego sygnau wyjciowego do najsilniejszego sygnau
zakcajcego (miara dokadnoci odwzorowania sygnau przez
przetwornik DAC), przy czstotliwoci generowanego sygnau sinusoidalnego rwnej 40 MHz, jest
lepsza od 50 dB, co naley uzna
za warto zadowalajc w wikszoci zastosowa radioamatorskich. Trzeba tu jednak wyranie
podkreli, e przy tak maym stosunku czstotliwoci generowanej
F=40 MHz do czstotliwoci prbkowania Fs=125 MHz, rwnym
0.32, prbkowanie odbywa si zbyt
rzadko, by jako odwzorowania
sygnau w dziedzinie czasu bya
wystarczajca dla wikszoci zastosowa. W praktyce, wykorzystujc tylko filtr dolnoprzepustowy
LC, zaimplementowany w opisywanym module DDS, jestemy
w stanie uzyska przebiegi sinusoidalne i prostoktne o jakoci nie
budzcej zastrzee (na podstawie
obserwacji za pomoc amatorskiego oscyloskopu cyfrowego) tylko
w zakresie do kilkunastu MHz.
Przy wikszych wymaganiach na
czysto widmow generowanego
sygnau warto zastosowa dodatkowe filtry dolnoprzepustowe LC

(dla przebiegu sinusoidalnego) czy

filtracj fazy sygnau dla przebiegw prostoktnych np. z zastosowaniem ptli fazowej PLL. Jednak rozwizaniem, ktre zdaniem
autora naley uzna za najbardziej
skuteczne, gdy chcemy naszego
DDS-a uy jako generatora VFO
na kilka pasm radiowych, jest zastosowanie dla przebiegw sinusoidalnych dedykowanych filtrw
pasmowo-przepustowych LC (o
odpowiedniej dobroci) oraz podanie dopiero tak odfiltrowanego sygnau na wejcie komparatora (wewntrznego w ukadzie AD9850
lub zewntrznego) formujcego
przebiegi prostoktne, ktre mog
okaza si przydatne m.in. w ukadach SDR z kluczami analogowymi przeczanymi cyfrowo.
W prezentowanej aplikacji
przestrajanego generatora DDS
postawiono na maksymaln prostot rozwizania, pozwalajc
utrzyma niski koszt wykonania
bez ograniczania moliwoci dalszego rozwoju. Schemat elektryczny urzdzenia prezentuje rysunek
3. Do dyspozycji uytkownika pozostawiono cay dostpny zakres
przestrajania moduu DDS (U3)
do 40 MHz maks., regulowany
programowo z krokiem od 1 Hz
do 1 MHz, zmienianym co dekad.
Do zmiany kroku su dwa czniki monostabilne +/ DF (SW1,
SW3) a zmian czstotliwoci dokonuje si przez obracanie mechanicznym enkoderem 24-impulsy/
obrt (SW2). Caoci steruje popularny mikrokontroler ATmega8
(U2), taktowany wewntrznym
generatorem RC o czstotliwoci
8 MHz. Informacj o generowanej czstotliwoci, nastawionym
kroku regulacji oraz (opcjonalnie)
poziomie sinusoidalnego napicia
wyjciowego zapewnia typowy
alfanumeryczny wywietlacz LCD
162 (U5). Ukad zosta pomylany tak, by sprawdzi si w rnych
zastosowaniach zarwno jako
fragment innego urzdzenia (np.
VFO) jak i niezaleny generator
serwisowo-laboratoryjny. W tym
celu w projekcie uwzgldniono
take moliwo zastosowania scalonego stabilizatora napicia (U1)
oraz wzmacniaczy wyjciowych
buforw dla zintegrowanego
moduu DDS. Dla obu wyj cyfrowych funkcj t peni ukad
74HCT04 (U4) a dla sygnau sinusoidalnego szerokopasmowy
wzmacniacz analogowy z tranzystorami BC547B i BC557B (Q1
i Q2). Oba opcjonalne ukady buforowania sygnaw wyjciowych

w znacznym stopniu zabezpieczaj modu DDS przed skutkami zwar i przepi na wyjciach
a take zapewniaj impedancj
wyjciow zblion do 50 w szerokim zakresie generowanych
czstotliwoci. Dodatkowo, przy
zastosowaniu wzmacniacza-bufora
dla sygnau sinusoidalnego, umoliwiona jest regulacja i pomiar poziomu napicia wyjciowego a take jego odczyt na wywietlaczu
LCD.
Rysunek 4 pokazuje projekt
jednostronnej pytki drukowanej o wymiarach ok. 75100 mm,
wykonanej w technice montau
przewlekanego (THT). Pomylano
go tak, e fragmenty dedykowane ukadom peryferyjnym mona
odci od gwnej czci PCB (np.
przez dokadne nacicie i odamanie) i umieci w dogodnej czci
obudowy projektowanego urzdzenia. Na pytce przewidziano
te liczne wyprowadzenia zczy
typu goldpin (J1J13), z ktrych
cz jest przeznaczona do czenia ze sob wymaganych moduw urzdzenia (J3J4, J5J6) a inne
maj zastosowanie opcjonalne.

Przykadowo, gdy w budowanym

urzdzeniu mamy do dyspozycji
stabilizowane i filtrowane zasilanie
+5V, mona pomin stabilizator U1 z kondensatorami C1..C3
a ukad zasili wprost przez zczk J2. Z kolei rezygnujc z obu
ukadw buforowania sygnaw
wyjciowych oraz z regulacji i pomiaru napicia sinusoidalnego, sygnay wyjciowe moemy pobra
wprost z czwek: J11 oraz J12
albo J7 (po mostkowaniu pinw 1
i 2 w czwce J12 i po odwrceniu
polaryzacji kondensatora C16).
Na ostatniej pokazano przykadowe wykonanie opisywanego
urzdzenia DDS jako generatora
warsztatowego w penej wersji
ukadowej i z wydzielonymi moduami regulacji i wywietlacza
LCD. Podczenie potencjometru
regulacyjnego dla sygnau sinusoidalnego wykonano podwjnym cienkim kablem koncentrycznym 50 , podobnie jak wyprowadzenia sygnaw wyjciowych
do gniazd BNC 50 na tylnym
panelu przyrzdu. Urzdzenie
z wasnym stabilizatorem napicia
LM7805 (lub jego odpowiedni-

kiem), wyposaonym w niewielki radiator, dobrze pracuje z dowolnym zasilaczem prdu staego
7..12V / 0.5A. Na fot. 6 pokazano
przykadowe wykonanie panelu
czoowego z kompletem elementw regulacyjnych i wywietlaczem LCD.
Opisany generator DDS, pomimo swej prostoty, spotka si
ze sporym zainteresowaniem kolegw konstruktorw, za ktrych
sugestiami i namowami s obecnie
rozwijane bogatsze wersje, przystosowane do pracy z komputerem
(poprzez interfejs USB), jako samodzielny generator sinusoidalny
VFO czy BFO do starszych modeli
TRX-w, generator sygnaw cyfrowych do przetwarzanie kwadraturowego I/Q w urzdzeniach
SDR, samodzielny wobulator i wobuloskop (przydatny np. przy strojeniu filtrw wejciowych w.cz. czy
filtrw p.cz.) a take jako generator
pomocniczy do pautomatycznych skrzynek antenowych.
Adam Sobczyk SQ5RWQ
sq5rwq@gmail.com

wiat Radio Wrzesie2014

51