Program ASOS 2014-2020

Elektronicznie
podpisany przez
Grzegorz Paczowski
Data: 2014.01.24
15:48:23 +01'00'
MONITOR POLSKI
v.p
l
DZIENNIK URZDOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 24 stycznia 2014 r.
Poz. 52
UCHWAA Nr237
RADY MINISTRW
.go
zdnia 24 grudnia 2013 r.
wsprawie ustanowienia Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej OsbStarszych na lata 20142020
Na podstawie art. 5c ustawy zdnia 24 kwietnia 2003 r. odziaalnoci poytku publicznego iowolontariacie (Dz. U.
z2010 r. Nr234, poz. 1536, zpn. zm.1)) RadaMinistrw uchwala, co nastpuje:
1. Ustanawia si Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 20142020, zwany dalej
Programem, stanowicy zacznik do uchway.
2. Program ustanawia si wcelu realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2020.
w.
rcl
3. Program realizuje minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego.
ww
4. Uchwaa wchodzi wycie zdniem ogoszenia.
1)
Prezes Rady Ministrw: D. Tusk
Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostay ogoszone wDz. U. z2011 r. Nr112, poz. 654, Nr149, poz. 887, Nr205,
poz. 1211, Nr208, poz. 1241, Nr209, poz. 1244 iNr232, poz. 1378.

Monitor Polski
Poz. 52
v.p
l
Zacznik do uchway nr 237 Rady Ministrw

zdnia 24 grudnia 2013 r. (poz.52)
.go
Zacznik
do uchway nr 237
Rady Ministrw
z dnia 24 grudnia 2013 r.
(poz. ...)
Rzdowy Program
na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych
ww
w.
rcl
na lata 20142020

Monitor Polski
Poz. 52
WSTP
v.p
l
SPIS TRECI
1. DIAGNOZA ........................................................................................................................................ 5
1.1. Demografia ................................................................................................................................... 5
1.2. Wskanik Aktywnego Starzenia si ............................................................................................. 6

1.3. Dziaalno spoeczna osb starszych .......................................................................................... 6
1.4. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych emerytw ............................................................ 7

1.5. Formy edukacji dla osb starszych .............................................................................................. 7
1.6. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW) ....................................................................................... 7
.go
1.7. Kompetencje cyfrowe osb starszych .......................................................................................... 8

1.8. Budet czasu wolnego osb starszych ......................................................................................... 8
1.9. Zdrowie i usugi kierowane do osb starszych............................................................................. 8
2. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU ............................................................................................. 9

3. CELE PROGRAMU ........................................................................................................................... 9
4. DZIAANIA PODEJMOWANE W RAMACH RZDOWEGO PROGRAMU ASOS 20122013
............................................................................................................................................................... 12
5. DZIAANIA NA RZECZ OSB STARSZYCH W DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH ... 18
w.
rcl
6. GWNE ZAOENIA PROGRAMU .......................................................................................... 21

7. PRIORYTETY I KIERUNKI INTERWENCJI ................................................................................ 22
8. FINANSOWANIE PROGRAMU ..................................................................................................... 24
9. BENEFICJENCI PROGRAMU ........................................................................................................ 25
10. PODMIOTY UCZESTNICZCE W REALIZACJI PROGRAMU I ICH ZADANIA ................. 26
11. WARUNKI I ZASADY SKADANIA OFERT I REALIZACJI PROGRAMU ........................... 27
12. ZASADY FINANSOWANIA ......................................................................................................... 27
13. NADZR NAD REALIZACJ PROGRAMU .............................................................................. 27
WYKAZ WYKRESW........................................................................................................................ 28
WYKAZ TABEL .................................................................................................................................. 29
ww
ZACZNIK ........................................................................................................................................ 30

Monitor Polski
Poz. 52
WSTP
v.p
l
Podstaw dla zaprojektowania Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb

Starszych na lata 20142020 (zwanego dalej Programem ASOS 20142020) stay si
dowiadczenia z realizacji Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb
Starszych na lata 20122013 (zwanego dalej Programem ASOS 20122013), wsppraca
z organizacjami realizujcymi projekty w ramach komponentu konkursowego Programu oraz
szeroki dialog z przedstawicielami sektora pozarzdowego, rodowisk naukowych
i eksperckich, samorzdw, administracji centralnej, organizacji zwizkowych i organizacji
pracodawcw, prowadzony m.in. w ramach dziaalnoci Rady ds. Polityki Senioralnej.
.go
Szczeglnie wanym wyrazem nowego podejcia do problematyki osb starszych jest

podmiotowe ujcie tej kwestii spoecznej. W konsekwencji dao to podstawy do przyjcia
zintegrowanej, horyzontalnej formuy Programu, odnoszcej si do rnorodnych potrzeb
oraz interesw istotnych dla tak wraliwej spoecznie fazy ycia czowieka.
Program, podobnie jak jego pierwsza wersja na lata 20122013, jest przedsiwziciem
kompleksowym, uwzgldniajcym obszary i kierunki wsparcia umoliwiajce osignicie
celu gwnego, jakim jest poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn.
Program zakada praktyczne wczenie sektora organizacji pozarzdowych do dziaa
sucych zaangaowaniu seniorw.
w.
rcl
Dowiadczenia Programu ASOS 20122013 wskazuj na trafne wyodrbnienie priorytetw

obejmujcych sfer edukacji osb starszych, integracj wewntrz- i midzypokoleniow,
partycypacj obywatelsk osb starszych oraz szeroko rozumiane usugi spoeczne,
z akcentem na aktywno w formie wolontariatu osb starszych. Daj one podstawy do
dziaa o charakterze komplementarnym, prowadzcych do rozwiza systemowych.
Fundamentalne znaczenie dla przyszoci polityki publicznej dla osb starszych ma
stworzenie strategicznych podstaw do jej realizacji, co przewidywa drugi systemowy
komponent Programu ASOS 20122013. Racjonalna koncepcja dugofalowej polityki w tym
zakresie moe powsta, w najbliszej przyszoci, jedynie w formule partycypacyjnej,
z udziaem wszystkich interesariuszy. Rada ds. Polityki Senioralnej staa si platform do
stworzenia dugofalowego dokumentu1), odpowiadajcego na obecne i przysze potrzeby
kraju zidentyfikowane w obszarze osb starszych.
Projekt dugofalowej polityki wobec osb starszych stanowi dokument komplementarny
wobec Programu ASOS 20142020.
ww
Zaoenia Programu mog zosta zrealizowane jedynie poprzez planowanie, projektowanie

oraz wdroenie dugofalowych dziaa realizujcych dalekosine cele. Z tego wzgldu
Program przewidziano na siedem kolejnych lat, gdy tylko dziaania kompleksowe
i odpowiednio dugookresowe maj szans przynie trwae efekty dla sytuacji spoecznej
osb starszych realizowane wobec wyzwa demograficznych Polski.
Projekt zaoe dugofalowej polityki senioralnej zosta przekazany przez Rad ds. Polityki Senioralnej
Ministrowi Pracy i Polityki Spoecznej w dniu 30 wrzenia 2013 r., a w dniu 30 padziernika 2013 r. zosta
przekazany do konsultacji spoecznych.
1)

Monitor Polski
Poz. 52
1. DIAGNOZA2)
v.p
l
Dodatkowo planowana jest rewizja dziaania Programu w poowie okresu jego

obowizywania, tj. w 2017 r.
.go
1.1. Demografia
W Polsce od kilkunastu lat obserwowany jest proces zmiany struktury demograficznej,
ktrego cech jest rosncy udzia osb starszych w populacji ogem. Na koniec 2012 r.
liczba ludnoci Polski wynosia 38,5 mln osb. W 2012 r. odnotowano ujemny przyrost
rzeczywisty ludnoci, tempo ubytku ludnoci wynioso 0,01%, co oznacza, e na kade
10 tys. mieszkacw Polski ubya 1 osoba. W podziale na ekonomiczne grupy ludnoci (0
17, 1859/64, 60+/65+) populacja w wieku przedprodukcyjnym stanowia 18,3%,
produkcyjnym 63,9%, poprodukcyjnym 17,8%. Zgodnie z prognozami demograficznymi
wzrost procentowy w tej grupie bdzie mia charakter stay.
Jednoczenie, na skutek poprawy warunkw ycia wydua si rednia dugo ycia

Polakw3), ktra dla mczyzn urodzonych w 2012 r. wynosia 72,7 lat, a dla kobiet 81,0
lat. W cigu 12 lat, od 2000 r., przecitne dalsze trwanie ycia mczyzn wzroso o 3 lata,
zarwno dla mczyzn, jak i dla kobiet. Wedug prognozy demograficznej Gwnego Urzdu
Statystycznego (GUS) w latach 20122035 przecitne trwanie ycia wzronie odpowiednio
o 4,4 lat dla mczyzn oraz o prawie 3 lata dla kobiet.
w.
rcl
Wyduajca si przecitna dugo ycia sprawia, e w perspektywie najbliszych

dwudziestu kilku lat nastpi gwatowny proces starzenia si ludnoci. Tempo starzenia si
spoeczestwa obrazuje mediana wieku4), ktra w 2012 r. dla ogu populacji Polski wynosia
38,7 lat, a w 2035 r., wedug prognozy GUS, moe wynie 47,9 lat (w cigu 25 lat wzrost
o 26%).
Wraz ze zmieniajc si struktur populacji Polski zmieni si rwnie struktura osb w wieku
poprodukcyjnym. Do 2035 r., w porwnaniu z 2010 r., wzronie udzia osb w przedziaach
wieku 60/6574, 7579, 8084, 8589, 90+, a najwiksz dynamik wzrostu zaobserwowa
bdzie mona wrd osb bdcych w wieku 90+ (ok. 2,5-krotny wzrost), 8589 (2-krotny
wzrost). Liczba osb w wieku 75+ wyniesie ok. 4,5 mln w 2035 r. (w 2010 r. ta liczba
wynosia 2,4 mln).
ww
Istotn konsekwencj demograficznego starzenia si spoeczestwa jest coraz czstsze

samotne zamieszkiwanie osb starszych tzw. singularyzacja staroci. W przyszoci wzrost
liczby jednoosobowych gospodarstw domowych bdzie si utrzymywa. Wedug prognoz
GUS, w 2030 r. ogem 53,3% gospodarstw jednoosobowych bdzie prowadzonych przez
osoby w wieku co najmniej 65 lat, w tym 17,3% przez osoby w wieku 80 lat i wicej.
W liczbach bezwzgldnych jednoosobowych gospodarstw domowych prowadzonych przez
osoby w wieku 65 lat i wicej bdzie 2740 tys., w tym 887 tys. gospodarstw, w ktrych
pozostawa bd samotnie osoby w wieku 80 lat i wicej. Naley podkreli, i znacznie
czciej w jednoosobowych gospodarstwach pozostaj kobiety5).
2)
Pena tre diagnozy patrz: zacznik.

Stan i struktura ludnoci oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym, GUS, Warszawa 2013 r.
4)
Parametr wyznaczajcy granic wieku, ktr poowa ludnoci ju przekroczya, a druga poowa jeszcze nie osigna.
5)
P. Bdowski, Starzenie si jako problem spoeczny. Perspektywy demograficznego starzenia si ludnoci Polski do roku
2035 w: P. Bdowski, M. Mossakowska, A. Wicek (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne
starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia, Wydawnictwa Medyczne, Pozna 2012 r.
3)

Monitor Polski
Poz. 52
v.p
l
Przedstawione zjawiska o charakterze demograficznym, w tym zmiany struktury wieku

populacji, powoduj, i Polska stoi przed wyzwaniami w obszarze aktywnoci spoecznej
osb starszych.
.go
1.2. Wskanik Aktywnego Starzenia si

Zmieniajca si sytuacja demograficzna stawia przed krajami Unii Europejskiej, rwnie
przed Polsk, wyzwania zwizane z planowaniem i ksztatowaniem polityki na rzecz
aktywnego i zdrowego starzenia si. Narzdziem sucym realizacji tego zadania moe by
Wskanik Aktywnego Starzenia si (Active Ageing Index AAI), wyznaczony przez Komisj
Europejsk w ramach Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci
Midzypokoleniowej 2012. Wskanik ten identyfikuje potencja osb starszych w obszarze
zatrudnienia, ycia spoecznego, samodzielnej egzystencji oraz moliwoci aktywnego
starzenia si.
Wskanik Aktywnego Starzenia si (AAI)6) jest wskanikiem zoonym z 22 indywidualnych
wskanikw.
Zakres przedmiotowy wskanika:
1. Zatrudnienie
2. Partycypacja spoeczna
3. Niezalene, zdrowe i bezpieczne ycie
4. Warunki aktywnego starzenia si.
w.
rcl
Dla Polski wskanik ten wynosi 27,3 przy zaoeniu, e 100 opisuje sytuacj idealn,
tzn. 100-procentow realizacj zada wszystkich obszarw oraz 100-procentow partycypacj
osb starszych we wszystkich obszarach. W rankingu oglnym krajw UE Polska zajmuje 27
ostatnie miejsce7). W ramach obszarw Polska zaja odpowiednio miejsce 24. w obszarze
zatrudnienia, miejsce 27. w obszarze partycypacji spoecznej, miejsce 21. w obszarze
samodzielnej egzystencji oraz miejsce 22. w obszarze moliwoci aktywnego starzenia si.
1.3. Dziaalno spoeczna osb starszych
Koncepcja aktywnego starzenia si zakada zapewnienie jednostce moliwoci bycia jak
najduej spoecznie produktywn. Spoeczna produktywno definiowana jest jako kada
aktywno, ktra wytwarza dobra i usugi, niezalenie, czy jest opacana, czy nie, wczajc
tak aktywno jak praca domowa, opieka nad dziemi, wolontariat, pomoc rodzinie
i przyjacioom8).
ww
Dziaalno spoeczna osb starszych moe przyjmowa rne formy. Wymieni wrd nich
mona zaangaowanie w ramach organizacji poytku publicznego, Uniwersytetw Trzeciego
Wieku, rad seniora, klubw seniora, wsplnot lokalnych (w tym dziaajcych przy kocioach
i zwizkach wyznaniowych), organizacji branowych, dziaa samopomocowych,
rnorodnych towarzystw spoeczno-kulturalnych czy k gospody wiejskich. W Polsce
osoby powyej 50. roku ycia9) nale do grupy wieku, ktra jest najmniej aktywna na polu
spoecznym. Take w porwnaniu z osobami w podobnym wieku zamieszkujcymi inne kraje
europejskie ich aktywno spoeczna jest niewielka. Ze wzgldu na rosnc liczb osb
6)
Wskanik dotyczy osb powyej 55. roku ycia.

Ranking nie uwzgldnia Chorwacji.
8)
P. Szukalski, Aktywno zawodowa w: P. Bdowski, M. Mossakowska, A. Wicek (red.), Aspekty medyczne,
psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia, Wydawnictwa Medyczne,
Pozna 2012 r.
9)
Przytaczane badania rnie definiuj wiek, od ktrego dan osob zalicza si do przedziau osb starszych. Z tego wzgldu
trudno jest odnie dane bezporednio do osb, ktre zakoczyy swoj aktywno na rynku pracy i s adresatami Programu.
7)

Monitor Polski
Poz. 52
v.p
l
w wieku 50+ w kolejnych latach w tej grupie mona upatrywa zwikszania si potencjalnych
zasobw aktywnoci spoecznej.
Naley zauway, e przy tworzeniu oferty wolontariatu dla osb starszych naley przede
wszystkim uwzgldni due zrnicowanie wewntrzne tej grupy spoecznej, zarwno pod
wzgldem stanu zdrowia i wynikajcych z tego moliwoci i ogranicze zaangaowania si w
dziaania wolontariackie, jak rwnie specyfik lokalnych problemw spoecznych.
.go
Z bada przeprowadzonych w wojewdztwie mazowieckim przez Stowarzyszenie Centrum

Wolontariatu w 2013 r. wynika, e najwaniejsz barier do zaangaowania si w wolontariat
stanowi w opinii osb starszych ich stan zdrowia. Ponadto seniorzy nie chc si podejmowa
zada, ktre mog ich przerosn na brak pewnoci siebie wskazuje a 63% ankietowanych.
Duo wskaza otrzymay take: obawa o zbyt ma odporno psychiczn (61%), brak
wiedzy o moliwoci podjcia wsppracy (58%) oraz brak odpowiedniego przygotowania
(55%). Ponadto cz osb starszych wskazuje, e obawia si bycia wykorzystanym jako
darmowy pracownik.
1.4. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych emerytw
W 2012 r. przecitny miesiczny dochd rozporzdzalny gospodarstw domowych emerytw
wynis 1361 z na osob, wobec redniej 1270 z w Polsce. Wyszy dochd od emerytw
osigaj jedynie gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek 1519 z.
w.
rcl
Gospodarstwa domowe emerytw s rwnie tymi, w ktrych przecitne miesiczne wydatki

ogem, z wyjtkiem gospodarstw pracujcych na wasny rachunek (1257 z), s najwysze
1159 z, podczas gdy rednio w Polsce ksztatuj si na poziomie 1045 z. Relacja wydatkw
do dochodw w gospodarstwach emerytw wynosi 85,1%. Wysza jest tylko
w gospodarstwach domowych rencistw (93,2%).
1.5. Formy edukacji dla osb starszych

Edukacja osb starszych przybiera formy edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnej.
Z danych Eurostatu wynika, e w Polsce w 2011 r. ksztacenie i szkolenie dotyczyo 0,9%
populacji osb w wieku 5074 lata, podczas gdy przecitnie w krajach UE 27 4,2%.
Obserwujc dane od 2005 r., mona stwierdzi, e odsetek ten jest prawie niezmienny,
zarwno dla krajw UE (od 4,5 do 4,2), jak i dla Polski (od 1,2 do 0,9). W populacji kobiet
w wieku 5074 lata, podobnie jak w caej Unii Europejskiej, odsetek ksztaccych si by
wyszy ni w populacji mczyzn w tej samej grupie wieku.
ww
1.6. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW)10)

Uniwersytety Trzeciego Wieku s najbardziej popularn form zaj edukacyjnych wrd
osb starszych. Ich gwnym celem jest edukacja osb starszych. Jest to formua dziaalnoci
edukacyjnej, ktra przyczynia si do zaspokajania takich potrzeb seniorw, jak:
samoksztacenie, poznawanie rodowiska, poszerzanie wiedzy i umiejtnoci, wykonywanie
spoecznie uytecznych dziaa, wypenienie wolnego czasu, utrzymywanie wizi
towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet moliwo realizacji
modzieczych marze. Jednym z czynnikw, ktry zdecydowa o ich popularnoci, jest fakt,
e wpisuj si one w idee edukacji otwartej. Korzystanie z usug wikszoci Uniwersytetw
Trzeciego Wieku jest jednak uwarunkowane koniecznoci spenienia pewnych wymaga
przez jego przyszych suchaczy (np. posiadania statusu emeryta/rencisty, osignicia
okrelonego wieku).
10)
Na podstawie www.utw.pl.

Monitor Polski
Poz. 52
v.p
l
Innymi celami UTW s: rozwj intelektualny, spoeczny, aktywno fizyczna osb starszych,
wspieranie poszerzania wiedzy i umiejtnoci seniorw, uatwianie kontaktw z instytucjami,
takimi jak: suba zdrowia, orodki kultury, orodki rehabilitacyjne, angaowanie suchaczy
w aktywno sportow i turystyczn oraz w aktywno na rzecz otaczajcego ich rodowiska.
Ponadto peni istotn rol na rzecz podtrzymywania wizi spoecznych i komunikacji
midzyludzkiej wrd seniorw.
1.7. Kompetencje cyfrowe osb starszych
Jednym z wyzwa dla szerszego wczenia osb starszych w sfer aktywnoci obywatelskiej
jest wzmocnienie ich kompetencji cyfrowych i zmniejszanie poziomu e-wykluczenia. W tym
celu konieczna jest zarwno reforma edukacji, transformacja sytemu uczenia si przez cae
ycie, budowanie kompetencji cyfrowych osb starszych w ramach edukacji formalnej
i nieformalnej, jak i zmiana przyzwyczaje i przezwycienie obaw osb starszych.
.go
Jedn z barier korzystania z technologii cyfrowych dla osb starszych mog stanowi koszty
dostpu do tych usug (w stosunku do wysokoci wiadcze emerytalnych i rentowych).
1.8. Budet czasu wolnego osb starszych11)
Osoby w wieku 65+ najwicej czasu dobowego (51,3%, tj. 12 godz. 18 min.) powicaj na
zaspokajanie potrzeb fizjologicznych, do ktrych nale m.in. sen, jedzenie, mycie i ubieranie
si. Najwicej czasu przeznaczaj na sen 39,9%, tj. 9 godz. 34 min. Potrzeby fizjologiczne
zajmuj tej grupie najwicej czasu wrd wszystkich grup wieku.
w.
rcl
Najmniej czasu, rwnie w porwnaniu do innych grup wieku, osoby starsze powicay
swoim zamiowaniom, hobby 0,5%, tj. 8 min.
Czsto przytaczan motywacj dla aktywnoci osb starszych jest ch zagospodarowania
wolnego czasu. Istotne jest zatem kierowanie waciwej oferty do osb starszych przy
uwzgldnieniu oczekiwania oraz motywacji tych osb do podejmowania dziaalnoci
spoecznej12).
1.9. Zdrowie i usugi kierowane do osb starszych
W kontekcie starzejcego si spoeczestwa kluczowa jest kwestia opieki zdrowotnej.
Wydatki na opiek zdrowotn w Polsce w 2009 r. wyniosy wedug danych Eurostat 6,9%
PKB (ok. 92 mld z13)). Na wydatki na opiek nad osobami starszymi w 2008 r. przeznaczono
0,22% PKB.
ww
Osoby w starszym wieku s w bardzo duym stopniu konsumentami wiadcze zdrowotnych,

co wynika z wystpujcych u nich chorb przewlekych, takich jak: choroby serca,
nadcinienie ttnicze, cukrzyca, a take utrata suchu lub wzroku, przebyty udar oraz zmiany
w stanie funkcjonalnym. Istotnym zagadnieniem staje si zatem jako ycia w okresie
staroci oraz wydolno czynnociowa, ktrej wymiernym wskanikiem jest samodzielno
w codziennym funkcjonowaniu, bez pomocy osb drugich. Wyniki badania Polsenior
wskazuj, i odsetek osb niezalenych pod wzgldem funkcjonalnym w grupie 6569
ksztatowa si na poziomie 99,9%, ale mala z wiekiem i w grupie 85+ wynosi 79,1%.
11)
Rozdzia na podstawie raportu GUS, Budet czasu ludnoci 1.VI.2003 r. 31.V.2004 r., Warszawa 2005, (rozdzia 3.3
Budet czasu a wiek, s. 37 oraz tabl. 2 s. 132).
12)
Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce we wsppracy z regionalnym centrum wolontariatu przeprowadzia w Elblgu
sonda postaw wobec wolontariatu 50+. Jego wyniki wskazuj, e najwaniejsze zachty dla osb starszych do angaowania
si w wolontariat to: niesienie pomocy potrzebujcym (72%), poznanie nowych ludzi (61%) oraz wasna satysfakcja (47%).
Publikacja w ramach projektu Same plusy. Wolontariat 50+: Same plusy. Wolontariat 50+. Prezentacja dowiadcze
projektu. Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Elblgu, 2007, s. 4344.
13)
Przeliczone wg staego kursu ustalonego dla strefy euro.

Monitor Polski
Poz. 52
v.p
l
Korzystanie z komunikacji publicznej, samodzielne zakupy, wykonywanie prac domowych

i pranie byy czynnociami najczciej wskazywanymi przez osoby starsze jako niemoliwe
do wykonania przez nie lub wymagajce pomocy osb drugich. Wiksz utrat
samodzielnoci odnotowano w grupie kobiet, a take wrd mieszkacw wsi14).
Przedstawiona w zarysie sytuacja stanu zdrowia oraz budetu czasu wolnego osb starszych
dowodzi, i wymagane s dziaania, ktre obejmuj obszar usug zdrowotnych w zakresie
profilaktyki zdrowotnej. Konieczne s zatem dziaania na rzecz rozwoju usug spoecznych,
bezporednio i porednio zwizanych ze zdrowiem, takich jak: sport, turystyka, rekreacja.
Wzmocnienia wymagaj rwnie dziaania na rzecz profilaktyki zdrowia oraz profilaktyki
spoecznej. Takie dziaania realizowane s w rnych formach edukacji osb starszych.
.go
2. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU

Podstaw prawn Programu jest art. 5c ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci
poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z pn. zm.).
3. CELE PROGRAMU
Program uwzgldnia wewntrzne zrnicowanie populacji osb starszych i promuje dziaania
majce na celu podtrzymanie aktywnoci osb starszych i zapewnienie ich udziau w yciu
spoecznym oraz dziaania ukierunkowane na osoby o ograniczonej samodzielnoci.
w.
rcl
Celem Programu jest poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych15) dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Program ma przyczynia si do peniejszego
korzystania z potencjau spoeczno-zawodowego osb starszych, aby mogy one peni rne
role spoeczne w yciu publicznym. Wane jest rwnie uwzgldnienie w dziaaniach
ogranicze wynikajcych z barier funkcjonalnych, na ktre naraone mog by osoby starsze.
Tabela 1. Mierniki celu gwnego i celw szczegowych
Wskaniki/mierniki Warto
celw
bazowa
Cel gwny:
Respondenci w wieku
powyej 60 lat
29%
pracujcy spoecznie
(2012)**
w organizacjach
obywatelskich*
ww
Poprawa jakoci i poziomu

ycia osb starszych dla
godnego starzenia si
poprzez aktywno spoeczn Dobrowolna praca
3%
w organizacjach i poza
nimi osb w wieku
(2003)**
powyej 60 lat*
Szacunkowa
warto
docelowa
36%
(2020)**
6%
(2020)**
rdo danych
wskanika
Aktywno spoeczna
w organizacjach
obywatelskich, CBOS
Badanie budetu czasu
****
(GUS, realizowane w
2013 r., pierwsze wyniki
dostpne najwczeniej
w 2014 r.)
14)
B. Wizner, A. Skalska, A. Klich-Rczka, K. Piotrowicz, Ocena stanu funkcjonalnego u osb w starszym wieku w: Aspekty
medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia, Wydawnictwa
Medyczne, Pozna 2012.
15)
Na potrzeby Programu osob starsz definiuje si jako osob w wieku powyej 60. roku ycia.

Monitor Polski
10
Poz. 52
Cele szczegowe:
20 tys.
(2012)
120 tys.
(2020)
Sprawozdania z realizacji
I edycji Programu
ASOS16)
Liczba wolontariuszy
biorcych udzia
w projektach
1000
(2012)
6000
(2020)
I edycji Programu ASOS
11%***
(2011)
16%***
(2020)
Spoeczestwo
informacyjne w Polsce.
Wyniki bada
statystycznych z lat
20072011
.go
Odsetek osb w wieku

powyej 60 lat*
regularnie
2. Tworzenie warunkw dla korzystajcych
z komputera
integracji wewntrz- i
Liczba beneficjentw
midzypokoleniowej osb
starszych przy wykorzystaniu uczestniczcych
w nowo utworzonych
istniejcej infrastruktury
projektach
spoecznej
biorcych udzia
w projektach
3. Rozwj zrnicowanych Liczba beneficjantw
form aktywnoci spoecznej,
uczestniczcych
w tym upowszechnianie
w nowo utworzonych
wolontariatu, partycypacji
projektach
w procesach decyzyjnych,
w yciu spoecznym, w tym
udzia osb starszych
biorcych udzia
w ksztatowaniu polityki
w projektach
publicznej.
Liczba beneficjentw
nowych usug
4. Zwikszenie dostpnoci, spoecznych oraz
podniesienie jakoci usug nowych form
spoecznych oraz wspieranie samopomocy
dziaa na rzecz
samopomocy
i samoorganizacji
biorcych udzia
w projektach
v.p
l
1. Zwikszenie
rnorodnoci i poprawa
jakoci oferty edukacyjnej
dla osb starszych
Liczba nowych
suchaczy
140 tys.
(2020)
1,8 tys.
(2012)
11 tys.
(2020)
3 tys.
(2012)
18 tys.
(2020)
biorcych udzia
w projektach
biorcych udzia
w projektach
w.
rcl
24 tys.
(2012)
170
(2012)
1 tys.
(2020)
900
(2012)
5 tys.
(2020)
80
(2012)
400
(2020)
ww
*Wartoci szacunkowe, ze wzgldu na ograniczon reprezentatywno danych dla grupy osb w wieku 6069 lat.
**Dane odnosz si do osb w wieku 65+.
***Dane odnosz si do osb w wieku 6475 lat.
**** Z uwagi na przyjty przez GUS 10-letni cykl powtarzalnoci badania, nie przewiduje si Badania Budetu
Czasu w 2018 r., wic dla tego roku nie bdzie danych.
16)
Na podstawie sprawozda z projektw zrealizowanych i rozliczonych do 31.07.2013 r.

Monitor Polski
11
Poz. 52
Cel gwny Programu bdzie realizowany przez cele szczegowe:
w.
rcl
.go
v.p
l
Cel szczegowy 1. Zwikszenie rnorodnoci i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb
starszych:
tworzenie ofert odpowiadajcych problemom osb starszych znajdujcych si w trudnej
sytuacji, w tym w szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego,
promowanie nowych rozwiza na rzecz motywowania osb starszych do uczenia si dla
zachowania aktywnoci, w tym szczeglnie osb starszych pozostajcych w niekorzystnej
sytuacji,
tworzenie specjalnej oferty dydaktycznej oraz nowych form inicjatyw edukacyjnych,
odpowiadajcych na potrzeby osb starszych, w tym szczeglnoci w procesie
wykluczenia spoecznego.
rozwj oferty edukacyjno-kulturalnej.
Cel szczegowy 2. Tworzenie warunkw dla integracji wewntrz- i midzypokoleniowej
osb starszych przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej, m.in. pogbianie
wiedzy na temat zmian biologicznych, zdrowotnych, spoecznych zachodzcych wraz
z wiekiem w ramach przygotowywania spoeczestwa do staroci.
Cel szczegowy 3. Rozwj zrnicowanych form aktywnoci spoecznej, w tym
upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, w yciu spoecznym,
w tym udzia osb starszych w ksztatowaniu polityki publicznej.
Cel szczegowy 4. Zwikszenie dostpnoci, podniesienie jakoci usug spoecznych oraz
wspieranie dziaa na rzecz samopomocy i samoorganizacji:
rozwj systemw wsparcia umoliwiajcych zaspokojenie specyficznych dla wieku
podeszego potrzeb, w szczeglnoci osobom starszym o ograniczonej samodzielnoci,
rozwj usug spoecznych w sferze sportu, turystyki, rekreacji i kultury.
ww
W okresie realizacji Programu (lata 20142020) zakada si:

dofinansowanie rozwoju oraz powstanie nowej oferty edukacyjnej dla osb starszych,
zwikszenie dostpu do zaj edukacyjnych w ramach ju istniejcych oraz nowo
utworzonych organizacji m.in. na terenach defaworyzowanych, przy wykorzystaniu
istniejcej infrastruktury owiatowo-kulturalnej dla osb starszych,
wspieranie rnych form edukacji i uczenia si na rzecz poprawy umiejtnoci osb
starszych, w tym zwaszcza umiejtnoci cyfrowych oraz szczeglnie w odniesieniu do
osb pozostajcych w niekorzystnej sytuacji, w tym w szczeglnoci w procesie
wykluczenia spoecznego,
podnoszenie kompetencji/kwalifikacji kadry zajmujcej si zawodowo i ochotniczo
aktywizacj spoeczn osb starszych,
dofinansowanie innych form aktywnoci spoecznej osb starszych,
zwikszenie oferty oraz podniesienie jakoci usug spoecznych dla osb starszych, w tym
dostosowanie tej oferty odpowiednio do potrzeb i moliwoci starszych osb
niepenosprawnych lub o ograniczonej sprawnoci ruchowej.
10

Monitor Polski
12
Poz. 52
SABE STRONY
niewystarczajce rodki finansowe,
pozwalajce na realizacj wikszej liczby
projektw w komponencie konkursowym
Programu,
brak punktu odniesienia we wczeniej
podejmowanych dziaaniach w zakresie
zorganizowanej polityki senioralnej.
w.
rcl
.go
MOCNE STRONY
Program ASOS 20142020 moe przynie
wymierne korzyci: umoliwia zaspokojenie
potrzeb seniorw w rnych sferach ich
funkcjonowania,
dziki swojej dwupoziomowej strukturze
Program pozwala na podjcie dziaa
odpowiadajcych potrzebom osb starszych
zarwno w perspektywie dugookresowej
(polityka dugofalowa), jak i potrzebom
biecym (komponent konkursowy),
Program pozwala na realizacj potrzeb
artykuowanych bezporednio przez samych
seniorw (Rada ds. Polityki Senioralnej, projekty
realizowane przez organizacje seniorskie),
Program angauje do wsppracy partnerw
spoecznych oraz jednostki samorzdowe,
tj. podmioty bezporednio stykajce si
z problemami osb starszych,
dziki partycypacji partnerw spoecznych oraz
diagnozie potrzeb osb starszych wykorzystanie
rodkw finansowych bdzie bardziej efektywne,
Program ma zasig oglnokrajowy, a wic daje
szans wszystkim podmiotom w kraju,
Program posiada zaplecze
techniczno-eksperckie.
SZANSE
Program bdzie niezbdn odpowiedzi na
zmieniajc si struktur demograficzn Polski,
Program bdzie mia wpyw na przysz
finansow i gospodarcz sytuacj kraju, bdzie
mia znaczenie dla stanu zatrudnienia oraz
odcienia suby zdrowia, systemu pomocy
spoecznej,
grupa docelowa, do ktrej kierowany jest
Program, bdzie stanowia w przyszoci
znaczc grup spoeczn,
Program ma szans na rozwj w przyszoci,
Program opiera si na wiarygodnych danych,
pochodzcych z bada i analiz spoecznych,
Program opiera si na wnioskach
i rekomendacjach pochodzcych z realizacji
Programu ASOS 20122013.
v.p
l
Tabela 2. Analiza SWOT rzdowego programu na rzecz aktywnoci spoecznej osb

starszych na lata 20142020
ww
ZAGROENIA
ograniczone rodki finansowe na realizacj
Programu,
konkurencja ze strony innych moliwoci
uzyskania dotacji dla wartociowych projektw
organizacji pozarzdowych dziaajcych
w obszarze aktywnoci osb starszych,
brak woli wczenia si w kreowanie polityki
senioralnej ze strony innych resortw.
4. DZIAANIA PODEJMOWANE W RAMACH RZDOWEGO PROGRAMU ASOS

20122013
Podsumowanie dotychczasowych edycji konkursu w ramach Rzdowego Programu na rzecz
Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych
11

Monitor Polski
13
Poz. 52
v.p
l
W pierwszej edycji otwartego konkursu do Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej wpyno

okoo 1400 ofert. Z przyczyn formalnych odrzucono 6% wszystkich ofert. Pozytywn ocen
formaln przeszy 1302 projekty. Do realizacji przyjto 430 wnioskw, co stanowi 31%
wszystkich nadesanych wnioskw. Cztery organizacje zrezygnoway z przyznanej dotacji.
I edycja Programu ASOS (padziernik 2012 r. czerwiec 2013 r.) podzia na wojewdztwa
Ogem w ramach I edycji zdecydowanie najwicej ofert zoyy organizacje z wojewdztwa

mazowieckiego (228). Powyej stu ofert wpyno z wojewdztw: dolnolskiego (129),
maopolskiego (126), lskiego (113) oraz wielkopolskiego (105). Najnisza liczba ofert
nadesza z wojewdztw witokrzyskiego (34), opolskiego (46), podlaskiego i lubuskiego
(po 48).
250
228
200
150
129
126
113
100
105
.go
Wykres 1. Liczba nadesanych ofert w podziale na wojewdztwa
88
83
83
78
76
54
48
48
46
34
w.
rcl
50
52
rdo: opracowanie wasne (dane zebrane przez Departament Polityki Senioralnej, MPiPS).
Oferty wsplne i partnerstwa, forma prawna oferentw
Ogem zrealizowano dofinansowano 426 ofert. W tym 350 to oferty indywidualne, 70

partnerskie oraz 6 wsplne (w tym 1 dodatkowo w partnerstwie).
ww
Wrd 430 projektw przyjtych do realizacji przewaajca cz zostaa zoona przez

stowarzyszenia 304 oferty, a 80 ofert to projekty fundacji. Inne, w tym kocielne, jednostki
organizacyjne reprezentoway nieco wicej ni 10% przyjtych ofert.
Nadesane projekty w podziale na priorytety konkursu
Najwikszym powodzeniem oferentw cieszy si priorytet 2, w ramach ktrego zoono

ponad poow ofert 717 oraz priorytet 1 w jego ramach nadesano 35%, czyli 491
wnioskw. Znacznie mniej ofert 7% i 6% zostao nadesanych zgodnie z priorytetem 4
(103 oferty) i priorytetem 3 (80 ofert).
12

Monitor Polski
14
Poz. 52
Priorytet 3
6%
Priorytet 4
7%
Priorytet 1
35%
.go
Priorytet 2
52%
v.p
l
Wykres 2. Udzia wnioskw zoonych w poszczeglnych priorytetach w liczbie

wnioskw ogem
Najwiksza liczba projektw dofinansowanych zostaa zoona w ramach dwch najbardziej

popularnych priorytetw 1 i 2.
II edycja Programu ASOS (kwiecie grudzie 2013 r.) podzia na wojewdztwa
w.
rcl
Ogem w ramach II edycji najwicej ofert zoyy organizacje z wojewdztwa

mazowieckiego (305). Na drugim miejscu jest wojewdztwo maopolskie (204). Powyej 100
ofert wpyno z wojewdztw dolnolskiego (179), lskiego (166), wielkopolskiego (138),
lubelskiego (129). Najmniej ofert zoyo wojewdztwo opolskie (35), poniej 50 ofert
zoyy te wojewdztwa: lubuskie i witokrzyskie (po 44).
Wykres 3. Zoone oferty wedug priorytetw
Priorytet 4
8%
Priorytet 3
6%
Priorytet 1
37%
ww
Priorytet 2
49%
Dua liczba ofert w wojewdztwach mazowieckim, maopolskim oraz dolnolskim wynika

z faktu, i w tych wojewdztwach dziaa wiele organizacji pozarzdowych.
13

Monitor Polski
15
Poz. 52
350
305
300
250
200
204
179
166
150
138
129
92
100
92
50
80
65
57
57
44
44
35
.go
84
v.p
l
Wykres 4. Liczba ofert wedug wojewdztw
Oferty wsplne i partnerstwa
w.
rcl
Ogem zoono 345 ofert w partnerstwie (w tym 8 bdcych jednoczenie ofertami

wsplnymi), 39 ofert wsplnych (w tym 8 dodatkowo w partnerstwie) oraz 1393 oferty
indywidualne.
Wykres 5. Udzia ofert wsplnych i partnerstw w oglnej liczbie ofert
wsplne (w tym 8
w partnerstwie)
2%
partnerskie
19%
ww
indywidualne
79%
14

Monitor Polski
16
Poz. 52
Forma prawna oferentw
Wykres 6. Forma prawna oferentw

kocielne
spdzielnie
jednostki
socjalne
organizacyjne
1%
1%
kocielne osoby
prawne
3%
inne
2%
stowarzyszenia
67%
.go
fundacje
26%
v.p
l
Przewaajca liczba ofert zostaa zoona przez stowarzyszenia 1199. Fundacje zgosiy 475
ofert, kocielne osoby prawne 54 oferty, spdzielnie socjalne 17 ofert, a kocielne
jednostki organizacyjne 10 ofert.
w.
rcl
Nadesane projekty w podziale na priorytety konkursu
Najwicej ofert zoono na Priorytet 2 (862) i Priorytet 1 (663), dalej Priorytet 4 (138)
i Priorytet 3 (106).
Wykres 7. Projekty w podziale na priorytety konkursu ASOS

Priorytet 4
8%
Priorytet 3
6%
Priorytet 1
37%
ww
Priorytet 2
49%
15

Monitor Polski
17
Poz. 52
Beneficjenci I edycji konkursu ASOS
v.p
l
W II edycji Programu ASOS 355 ofert zoyli beneficjenci I edycji.
Wykres 8. Udzia ofert beneficjentw I edycji konkursu ASOS w ogle ofert II edycji
konkursu
nowi oferenci
80%
.go
beneficjenci I
edycji
20%
Wnioski
w.
rcl
Dotychczasowe dowiadczenia dwch edycji konkursu wskazuj, e najpowszechniejsz

form aktywnoci spoecznej promowanej w ramach projektw jest aktywno
ukierunkowana na bezporednie potrzeby seniorw (tzw. bierna aktywno, w ktrej seniorzy
s bezporednimi odbiorcami usug skierowanych na zaspokojenie ich potrzeb). Bardzo
nieliczn grup stanowi projekty ukierunkowane na pobudzenie czynnej aktywnoci
seniorw, skierowanej na zewntrz i sucej realizacji szerszych celw spoecznych,
np. w spoecznociach lokalnych.
Projekty prowadzone w partnerstwie stanowiy niewielk grup zgoszonych w I i II edycji
konkursu. Moe to wskazywa na niech lub nieumiejtno organizacji pozarzdowych do
wchodzenia we wspprac z partnerami, tj. niewielk otwarto organizacji na partnerw.
ww
Postpujce zmiany w strukturze spoecznej (niski wskanik urodze, migracje gwnie

o charakterze zarobkowym angaujce osoby w wieku produkcyjnym, singularyzacja
spoeczestwa) oraz niewielkie zaangaowanie osb starszych w rne formy aktywnoci
spoecznej, np. wolontariat17), wskazuj na zwikszajc si potrzeb organizacji
i zapewnienia seniorom wysokiej jako usug opiekuczych.
Wnioski te stanowiy podstaw ksztatowania zaoe Programu na lata 20142020.
17)
Raport na temat sytuacji osb starszych w Polsce, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2012.
16

Monitor Polski
18
Poz. 52
Rada ds. Polityki Senioralnej
.go
v.p
l
Rada ds. Polityki Senioralnej zostaa powoana w lutym 2013 r., w ramach komponentu
systemowego Rzdowego Programu ASOS. Jej ksztat odpowiada zaoeniu tworzenia
polityki senioralnej w formule partycypacyjnej. Cho jest to organ pomocniczy Ministra
Pracy i Polityki Spoecznej, to do staego udziau w jej pracach zostali zaproszeni
przedstawiciele ministerstw oraz centralnych organw administracji publicznej, jak rwnie
przedstawiciele organizacji jednostek samorzdu terytorialnego, organizacji trzeciego sektora
i eksperci wydelegowani do prac w Radzie. Zaoony ksztat Rady jest odzwierciedleniem jej
konsultacyjnego i opiniodawczego charakteru. Projekt zaoe dugofalowej polityki
senioralnej ma by gwnym efektem prac Rady w pierwszym okresie dziaalnoci
(do wrzenia 2013 r.).
w.
rcl
5. DZIAANIA NA RZECZ OSB STARSZYCH W DOKUMENTACH

STRATEGICZNYCH
Program jest integralnym elementem dziaa na rzecz realizacji Strategii Rozwoju Kraju,
Strategii Rozwoju Kapitau Ludzkiego, Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego oraz
Strategii Wspierania Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego. Zatem Program jest spjny
z krajowymi dokumentami strategicznymi, nalecymi do grupy dziewiciu strategii rozwoju
opracowanych w ramach Zespou Doradcw Strategicznych Premiera i stanowicymi inne
strategie rozwoju w rozumieniu ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia
polityki rozwoju. Su one realizacji celw okrelonych w Dugookresowej Strategii
Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesnoci oraz redniookresowej Strategii
Rozwoju Kraju.
Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka,
sprawne pastwo
ww
Strategia Rozwoju Kraju 2020 to gwna strategia rozwojowa w rednim horyzoncie

czasowym, wskazujca strategiczne zadania pastwa, ktrych podjcie w perspektywie
najbliszych lat jest niezbdne, by wzmocni procesy rozwojowe. Strategia Rozwoju Kraju
2020 oparta jest na scenariuszu stabilnego rozwoju. Pomylno realizacji wszystkich
zaoonych w tej Strategii celw bdzie uzaleniona od wielu czynnikw, zarwno
wewntrznych, jak i zewntrznych, ktre mog wpywa na dostpno rodkw finansowych
na jej realizacj. Strategia wyznacza trzy obszary strategiczne Sprawne i efektywne
pastwo, Konkurencyjna gospodarka, Spjno spoeczna i terytorialna, w ktrych
koncentrowa si bd gwne dziaania, oraz okrela, jakie interwencje s niezbdne
w perspektywie redniookresowej w celu przyspieszenia procesw rozwojowych.
Strategia wskazuje na dziaania, ktre maj usun bariery rozwojowe kraju. Celem gwnym
Strategii staje si wic wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, spoecznych
i instytucjonalnych potencjaw zapewniajcych szybszy i zrwnowaony rozwj kraju oraz
popraw jakoci ycia ludnoci. Program ASOS 20142020 wpisuje si w realizacj celu,
jakim jest Zwikszenie aktywnoci osb wykluczonych i zagroonych wykluczeniem
spoecznym.
17

Monitor Polski
19
Poz. 52
Strategia Wspierania Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego na lata 20092015
.go
v.p
l
Strategia Wspierania Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego na lata 20092015 (SWRSO)

to dugofalowy dokument majcy na celu ksztatowanie procesu rozwoju spoeczestwa
obywatelskiego. SWRSO stanowi instrument realizacji polityki rozwoju w zakresie rozwoju
zachowa prospoecznych wsplnot lokalnych oraz budowy i umacniania struktur
spoeczestwa obywatelskiego. Celem SWRSO jest wzmocnienie podmiotowoci obywateli
i ich wsplnot oraz stworzenie warunkw dla rozwoju instytucji spoeczestwa
obywatelskiego.
SWRSO zakada realizacj czterech priorytetowych kierunkw:
aktywni, wiadomi obywatele, aktywne wsplnoty lokalne,
silne organizacje pozarzdowe w dobrym pastwie,
rozwj organizacji pozarzdowych na rzecz integracji spoecznej,
rozwj przedsibiorczoci spoecznej.
Wrd gwnych kierunkw dziaania, ktre s zbiene z zaoeniami Programu, mona

wymieni: tworzenie infrastruktury dla lokalnej aktywnoci obywatelskiej, edukacj
obywatelsk, aktywizacj obywateli w sprawach publicznych, zapewnienie dostpu do usug
spoecznych grupom wykluczonym i zagroonym wykluczeniem spoecznym (w tym osobom
starszym), zapewnienie tworzenia i funkcjonowania mechanizmw kompleksowego wsparcia
integracji spoecznej itd.
Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego 2020
w.
rcl
Celem gwnym Strategii Rozwoju Kapitau Ludzkiego jest rozwijanie kapitau ludzkiego
poprzez wydobywanie potencjaw osb, tak aby mogy one w peni uczestniczy w yciu
spoecznym, politycznym i ekonomicznym na wszystkich etapach ycia. Strategia opiera si
na nowatorskiej koncepcji polegajcej na budowaniu kapitau ludzkiego w piciu etapach
ycia: 1) wczesne dziecistwo, 2) edukacja szkolna, 3) edukacja na poziomie wyszym, 4)
aktywno zawodowa, uczenie si dorosych i rodzicielstwo, 5) staro. Program ASOS
odpowiada realizacji powyszego celu Wyduenie aktywnoci zawodowej i zapewnienie
lepszej jakoci funkcjonowania osb starszych.
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego 2020
Celem gwnym Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego jest budowa wsppracy

i wzajemnego zaufania midzy obywatelami oraz midzy obywatelami a pastwem i jego
instytucjami.
ww
Dokument strategiczny Perspektywa uczenia si przez cae ycie

Dokument strategiczny Perspektywa uczenia si przez cae ycie nie ma statusu strategii
rozwoju. Zgodnie z Planem uporzdkowania strategii rozwoju ma on status
tzw. dodatkowego dokumentu strategicznego. Zosta on przygotowany przez
Midzyresortowy Zesp do spraw uczenia si przez cae ycie, w tym Krajowych Ram
Kwalifikacji na podstawie zobowiza midzynarodowych, w szczeglnoci na podstawie
zobowiza wynikajcych z ustanowienia Europejskiej przestrzeni uczenia si przez cae
18

Monitor Polski
20
Poz. 52
v.p
l
ycie (European Area of Lifelong Learning) oraz zalece Rady UE w sprawie Krajowego
Programu Reform Polski.
Ponadto Program przyczynia si do realizacji dziaa podejmowanych na poziomie UE:
Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju

sprzyjajcego wczeniu spoecznemu
.go
Strategia Europa 2020 stanowi strategi wzrostu Unii Europejskiej w kolejnych latach.
Zakada ona potrzeb stworzenia inteligentnej i zrwnowaonej gospodarki, ktra sprzyja
wczeniu spoecznemu. Do sytuacji osb starszych w szczeglnoci odnosi si uwzgldniony
w tym dokumencie priorytet Rozwj sprzyjajcy wczeniu spoecznemu oraz inicjatywa
flagowa Przeciwdziaanie ubstwu i wykluczeniu spoecznemu, w ramach ktrych
podejmowane s zarwno dziaania zmierzajce do zapobiegania dezintegracji spoecznej, jak
i promowania idei aktywnego starzenia si.
Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji sprzyjajcej aktywnemu starzeniu si

w dobrym zdrowiu (European Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing
EIP AHA)
w.
rcl
EIP AHA stanowi inicjatyw unijn w ramach wdraania Strategii Europa 2020. Jej celem
jest identyfikacja i usunicie przeszkd w podejmowaniu i realizacji dziaa innowacyjnych
na rzecz aktywnego i zdrowego starzenia si. W inicjatywie tej wyznaczono sze obszarw
dziaa, w ramach ktrych wskazano okrelone cele i mierzalne rezultaty. S to:
poszukiwanie innowacyjnych rozwiza na rzecz waciwego korzystania z recept

i zaywania lekw przez pacjentw;
poszukiwanie innowacyjnych rozwiza na rzecz lepszego zarzdzania wasnym
zdrowiem i zapobiegania upadkom;
pomoc w przeciwdziaaniu deficytom zdrowia fizycznego oraz ograniczeniu
aktywnoci;
promocja zintegrowanych modeli opieki nad pacjentami z chorobami przewlekymi;
promocja innowacyjnych rozwiza konstrukcyjnych i architektonicznych
przyjaznych osobom starszym;
rozwj rozwiza wspierajcych samodzieln egzystencj.
ww
Dziaania w ramach inicjatywy mog by finansowane ze rodkw partnerw spoecznych

(przedsibiorcw) oraz rodkw publicznych (krajowych bd unijnych). Wskanikiem
oglnym realizacji EIP AHA jest wyduenie o 2 lata ycia w zdrowiu obywateli Unii
Europejskiej.
Rezolucja Rady UE w sprawie odnowionej europejskiej agendy na rzecz uczenia si
dorosych
Rezolucja zostaa przyjta w listopadzie 2011 r. podczas polskiej prezydencji w Radzie UE.
Zgodnie ze wspln intencj polskiej prezydencji, Rady UE i Komisji Europejskiej agenda ta
ma uzupenia uzgodnienia wsplnych celw europejskich i dziaania podejmowane
19

Monitor Polski
21
Poz. 52
v.p
l
w ramach dwch duych procesw Procesu Kopenhaskiego dotyczcego rozwoju

ksztacenia i szkolenia zawodowego oraz Procesu Boloskiego dotyczcego rozwoju
szkolnictwa wyszego. W zwizku z tym, e oba wymienione procesy wsppracy
europejskiej w edukacji dotycz w znacznej mierze osb dorosych, specyfik agendy ma by
stawianie wsplnych celw i rozwijanie dziaa na rzecz osb dorosych z niskimi
umiejtnociami i pozostajcymi w niekorzystnej sytuacji.
Nowa perspektywa finansowa 20142020 na rodki z Europejskiego Funduszu
Spoecznego
.go
Program jest zgodny z celami perspektywy Europejskiego Funduszu Spoecznego na lata

20142020. Program odpowiada na dwa cele perspektywy: inwestowanie w uczenie si przez
cae ycie, edukacj i nabywanie umiejtnoci oraz walk z ubstwem i promowanie inkluzji
spoecznej. Powysze cele wprowadzaj priorytety dotyczce m.in. poprawy dostpnoci
i uczestnictwa w rnych formach lifelong learning18), aktywnej integracji spoecznej osb
w kadej grupie wiekowej, aktywnego starzenia si w zdrowiu, poprawy dostpnoci rnego
rodzaju wysokiej jakoci usug spoecznych, w tym przeznaczonych dla seniorw.
w.
rcl
6. GWNE ZAOENIA PROGRAMU

Aktywno spoeczna osb starszych czsto skupia si wok inicjatyw lokalnych. Wane jest
zwikszanie wymiaru zaangaowania spoecznego osb starszych, w tym niepenosprawnych
lub o ograniczonej sprawnoci ruchowej, poprzez wczenie w rne formy edukacji oraz
wsppracy midzypokoleniowej. Pomoe to we wczeniu osb starszych w ycie lokalnych
spoecznoci.
Problem stanowi finansowanie tych dziaa, bowiem brak cisego obowizku kierowania
ofert np. edukacyjno-kulturalnych do osb starszych przez samorzdy w praktyce powoduje,
e ich dostpno zaley od oferty generowanej przez lokalne instytucje i organizacje
pozarzdowe.
ww
Program suy wsparciu ofert organizacji oraz instytucji dziaajcych na rzecz osb starszych,
w tym niepenosprawnych lub o ograniczonej sprawnoci ruchowej, przy wykorzystaniu
istniejcej infrastruktury spoecznej oraz cisej wsppracy z jednostkami samorzdowymi
(placwki owiatowo-kulturalne). Wsppraca midzysektorowa na poziomie lokalnym moe
istotnie zwikszy efektywno podejmowanych dziaa na rzecz aktywnoci spoecznej osb
starszych.
18)
Uczenie si przez cae ycie.
20

Monitor Polski
22
Poz. 52
v.p
l
7. PRIORYTETY I KIERUNKI INTERWENCJI

W Programie ASOS 20122013 przewidziano komponent dugookresowy (systemowy) oraz
komponent krtkookresowy (konkursowy).
.go
Komponent systemowy dugookresowy polega na wypracowaniu zaoe dugofalowej

polityki senioralnej19) i opiera si na dowiadczeniach i ustaleniach poczynionych w ramach
Rzdowego Programu na rzecz Osb Starszych na lata 20122013. Zakada si, i do koca
2013 r. zostanie przyjty rzdowy dokument strategiczny, okrelajcy polityk senioraln
rzdu na lata 20142020. Bdzie on realizowany w urzdzie obsugujcym ministra
waciwego do spraw zabezpieczenia spoecznego, we wsppracy z innymi resortami,
organizacjami obywatelskimi oraz rodowiskami naukowymi i eksperckimi. Rada ds. Polityki
Senioralnej bdzie monitorowa realizacj zaoe polityki senioralnej, opiniowa programy
i inne rozwizania przyjmowane w ramach tej polityki.
W ramach komponentu systemowego podjte zostan kompleksowe dziaania zmierzajce do
stworzenia strategicznych podstaw realizacji polityki senioralnej. Bdzie ona cile odnosia
si do istniejcych dokumentw o charakterze strategicznym, stanowic ich uzupenienie
i rozszerzenie w zakresie dziaa skierowanych do osb starszych.
w.
rcl
Zaoenia dugofalowej polityki senioralnej wypracowane w otwartej formule i w cisej

wsppracy z zainteresowanymi podmiotami bd stanowiy odpowied nie tylko na
wyzwania spoeczne, zwizane ze starzeniem si spoeczestwa, ale bd rwnie podstaw
stymulacji polityki publicznej (szczeglnie w obszarze aktywnoci spoecznej osb
starszych).
Komponent konkursowy przewiduje dziaania w czterech priorytetowych obszarach:
Priorytet I. Edukacja osb starszych
Priorytet II. Aktywno spoeczna promujca integracj wewntrz- i midzypokoleniow
Priorytet III. Partycypacja spoeczna osb starszych
Priorytet IV. Usugi spoeczne dla osb starszych (usugi zewntrzne).
Tabela 3. Priorytety i kierunki dziaa
Kierunki dziaa*
Priorytet I
1. Zajcia edukacyjne z zakresu rnych dziedzin (m.in.

prawo, gospodarka, zdrowie, w tym profilaktyka zdrowotna,
sport, turystyka, edukacja, wizyty studyjne, jzyki obce,
umiejtnoci interpersonalne, nowe technologie), programy
edukacyjne i warsztaty o starzeniu, osobach starszych
i aktywnym starzeniu.
2. Zajcia przygotowujce do usug wolontariackich.
3. Ksztacenie opiekunw.
ww
Priorytety
Edukacja osb starszych
19)
Komponent systemowy stanowi odrbny dokument. Prace nad nim zakocz si wraz z kocem 2013 r.
21
Priorytet II
Aktywno spoeczna promujca
integracj wewntrz- i
midzypokoleniow
23
4.
5.
1.
2.
3.
4.
Partycypacja spoeczna osb

starszych
2.
3.
4.
Priorytet IV
1.
2.
3.
w.
rcl
Usugi spoeczne dla osb

starszych (usugi zewntrzne)
Promowanie wolontariatu kompetencji.

Promocja oferty edukacyjnej wrd osb starszych.
Aktywno spoeczna, w tym wolontariat osb starszych.
Aktywno fizyczna osb starszych, aktywno
turystyczno-rekreacyjna osb starszych.
Zajcia w obszarze kultury i sztuki, w tym angaujce rne
pokolenia.
Budowanie sieci spoecznych, w tym wolontariat wewntrzi midzypokoleniowy.
Przeciwdziaanie e-wykluczeniu.
Formy aktywnoci osb starszych wobec spoecznoci
lokalnych (rozwj spoeczestwa obywatelskiego).
Aktywno wspierajca uczestnictwo i integracj w yciu
spoecznym/publicznym.
Sie pomocowo-informacyjna (budowanie pozytywnego
wizerunku staroci, pomoc obywatelska).
Aktywna obecno w procesie tworzenia i funkcjonowania
grup obywatelskich oraz organizacji poytku publicznego.
Szkolenia dla wolontariuszy i opiekunw (z zakresu
pomocy osobom starszym).
Wspieranie rnych form samopomocy.
Wspieranie rodzin w opiece nad osob starsz poprzez
rozwj usug opartych na dziaalnoci wolontariuszy.
Rozszerzanie dostpnoci do usug spoecznych m.in.
opiekuczych, kulturalnych, edukacyjnych, poradniczodoradczych, sportowych i turystycznych.
.go
Priorytet III
5.
1.
Poz. 52
v.p
l
Monitor Polski
4.
* Wszelkie dziaania podejmowane w ramach Programu powinny uwzgldnia potrzeby osb, ktre naraone s
na tzw. bariery funkcjonalne.
Program ma przyczyni si do zwikszenia aktywnoci spoecznej osb starszych, ktre

poprzez wczenie w aktywno spoeczn mog wykorzysta swoje dowiadczenie i wiedz,
stajc si aktywnymi uczestnikami ycia spoecznoci lokalnych.
Oferta dziaa w ramach rnych priorytetw powinna uwzgldnia potrzeby potencjalnych
uczestnikw, ktrzy naraeni s na tzw. bariery funkcjonalne.
ww
Priorytet I. Edukacja osb starszych dziaania na rzecz poprawy aktywnoci spoecznej

osb starszych poprzez rne formy edukacji formalnej i pozaformalnej, ktre pozwalaj na
aktywne wczenie si w ycie spoecznoci lokalnych. Dziaania te zwikszaj integracj
wewntrzpokoleniow osb starszych.
Priorytet
II.
Aktywno
spoeczna
promujca
integracj
wewntrzi midzypokoleniow zakada rozwj rnych form aktywnoci dla osb starszych przy
wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej, w tym instytucji kultury (takich jak m.in.
biblioteki publiczne, domy kultury, wietlice, teatry, muzea). Ponadto poprzez wspprac
22

Monitor Polski
24
Poz. 52
v.p
l
midzypokoleniow, dziaania te sprzyjaj wzajemnemu rozwojowi umiejtnoci spoecznych

rwnie wrd modszego pokolenia.
Priorytet III. Partycypacja spoeczna osb starszych dziaania na rzecz zwikszenia

udziau osb starszych w yciu spoecznym, ktre bd sprzyjay rozwojowi spoeczestwa
obywatelskiego, takie jak wspieranie uczestnictwa i integracji w yciu
spoecznym/publicznym, wczanie osb starszych w proces tworzenia i funkcjonowania grup
obywatelskich oraz organizacji pozarzdowych, tworzenie sieci pomocowo-informacyjnej.
Wana jest tu rola organizacji reprezentujcych interesy i potrzeby osb starszych, zwaszcza
takich, ktre sprzyjaj zaangaowaniu seniorw w ycie spoecznoci lokalnych.
.go
Priorytet IV. Usugi spoeczne dla osb starszych (usugi zewntrzne) dziaania suce
rozwojowi rnych form wsparcia (w formule partnerstwa publiczno-spoecznego, w tym
realizowane przez organizacje pozarzdowe dziaajce w sferze poytku publicznego),
poprzez zwikszanie dostpnoci oraz podniesienie jakoci usug spoecznych dla osb
starszych, poprzez zwikszenie zaangaowania opiekunw-wolontariuszy, tworzenie
rodowiska samopomocy oraz zwikszenie sieci wyszkolonych wolontariuszy.
w.
rcl
Naley zwrci uwag, e sytuacja yciowa seniorw wskazujca na konieczno

zaspokojenia dwch istotnych potrzeb tej grupy (ukierunkowania aktywnoci seniorw na
dziaania spoeczne, skoncentrowane na realizacji szeroko rozumianych zada i potrzeb
spoecznych, zaangaowanie spoeczne oraz zapewnienia wysokiej jakoci usug
opiekuczych) wysuwa na plan pierwszy Priorytety: III. Partycypacja spoeczna osb
starszych oraz IV. Usugi spoeczne dla osb starszych (usugi zewntrzne). Tym dwm
priorytetom naley powici szczegln uwag.
Niewielka liczba projektw prowadzonych w partnerstwie sugeruje konieczno promowania
projektw o takim charakterze na etapie ogaszania otwartych konkursw ofert.
8. FINANSOWANIE PROGRAMU
Budet Programu w latach 20142020 wyniesie 280 mln z.
W latach 20142020 planuje si finansowanie Programu ze rodkw budetu pastwa

w wysokoci 40 mln z rocznie. rodki finansowe pochodzi bd ze rodkw budetu
pastwa ujtych w ustawie budetowej na kolejne lata.
ww
Dysponentem rodkw jest minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego, ktry

przekazuje dotacje beneficjentom Programu na podstawie umw z podmiotami, o ktrych
mowa w punkcie 9 BENEFICJENCI PROGRAMU.
Program zostanie sfinansowany ze rodkw budetu pastwa bdcych w dyspozycji ministra
waciwego do spraw zabezpieczenia spoecznego w kolejnych latach na zadania ujte
w Priorytetach IIV Programu. Kademu z priorytetw zostan przypisane rodki
w wysokoci od 15% do 40% caoci czci I budetu Programu, tj. rodkw przeznaczonych
na dotacje.
23

Monitor Polski
25
Poz. 52
v.p
l
Budet skada si z dwch czci dotacje i rodki techniczne.

W latach 20142020:
I cz dotacje: 95% budetu rocznego,
II cz rodki techniczne: do 5% budetu rocznego.
rodki techniczne zostan przeznaczone na obsug Programu (komponent konkursowy),
wymian dobrych praktyk oraz monitoring i ewaluacj dziaania Programu w latach 2014
2020. Ponadto bd wykorzystane do wsparcia eksperckiego analiz, raportw oraz realizacji
zaoe dugofalowej polityki wobec osb starszych20).
.go
9. BENEFICJENCI PROGRAMU
Podmiotami uprawnionymi do korzystania ze rodkw finansowych przeznaczonych na
realizacj Programu s:
1. Organizacje pozarzdowe, o ktrych mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia

2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234,
poz. 1536, z pn. zm.);
2. Podmioty okrelone w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci
poytku publicznego i o wolontariacie, w tym:
w.
rcl
1) osoby prawne i jednostki organizacyjne dziaajce na podstawie przepisw ustawy

o stosunku Pastwa do Kocioa Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, przepisw
o stosunku Pastwa do innych kociow i zwizkw wyznaniowych oraz o gwarancjach
wolnoci sumienia i wyznania, jeeli ich cele statutowe obejmuj prowadzenie dziaalnoci
poytku publicznego, o ktrych mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie;
2) spdzielnie socjalne, o ktrych mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r.
o spdzielniach socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 651, z pn. zm.) (w zakresie dziaalnoci
spoecznie uytecznej w sferze zada publicznych);
3) stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego;
ww
4) spki akcyjne i spki z ograniczon odpowiedzialnoci oraz kluby sportowe bdce

spkami dziaajcymi na podstawie przepisw ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie
(Dz. U. Nr 127, poz. 857, z pn. zm.), ktre nie dziaaj w celu osignicia zysku oraz
przeznaczaj cao dochodu na realizacj celw statutowych oraz nie przeznaczaj zysku do
podziau midzy swoich udziaowcw, akcjonariuszy i pracownikw.
Partnerstwo
Jednostkom organizacyjnym, ktre nie mog bra udziau w otwartym konkursie ofert
w ramach Programu, moliwo korzystania z dotacji w poredni sposb stwarza partnerstwo
z oferentem na zasadach opisanych poniej.
20)
Projekt dugofalowej polityki wobec osb starszych stanowi dokument komplementarny wobec Programu ASOS 2014
2020.
24

Monitor Polski
26
Poz. 52
v.p
l
Partnerstwo dotyczy jednostek samorzdu terytorialnego, uczelni i innych podmiotw, przede

wszystkim publicznoprawnych, ale nie moe dotyczy spek prawa handlowego
(dziaajcych dla zysku).
.go
Za porednie korzystanie z dotacji uznaje si dziaania w partnerstwie, polegajce na tym, e

podmiot uprawniony do korzystania z dotacji (beneficjent) wsppracuje na zasadzie
partnerstwa (podzia zada i odpowiedzialnoci okrelony w umowie o partnerstwo)
z partnerem organizacj, ktra samodzielnie nie jest uprawniona do zoenia oferty
w ramach Programu. Naley zaznaczy, i formua partnerstwa w przypadku tego Programu
dotyczy zwaszcza jednostek samorzdu terytorialnego (w tym jednostek organizacyjnych
samorzdu terytorialnego) oraz uczelni. Funkcj partnerw mog peni jednostki
organizacyjne nieposiadajce osobowoci prawnej ani zdolnoci prawnej, ktre nie dziaaj
w celu osignicia zysku (partnerzy), a wic organizacje inne ni podmioty uprawnione,
wymienione powyej w pkt 1 i 2, mog w sposb poredni korzysta z dotacji, pod
warunkiem zawarcia wczeniej umowy o partnerstwo z podmiotem uprawnionym, ktrego
oferta zostaa wybrana do realizacji.
w.
rcl
Umowa powinna przewidywa, e partnerzy bd gwnym adresatem dziaa realizowanych

w ramach Programu oraz bd w nich aktywnie uczestniczy. Umowa okreli prawa
i obowizki stron w zwizku z realizacj zadania publicznego zleconego przez urzd
obsugujcy ministra waciwego do spraw zabezpieczenia spoecznego. Umowa musi by
podpisana przez waciwe organy osb prawnych, w ktrych strukturze dziaaj partnerzy
(w przypadku jednostek organizacyjnych dziaajcych w strukturze organizacyjnej osb
prawnych).
Partnerami mog by w szczeglnoci jednostki organizacyjne wchodzce w skad jednostek
samorzdu terytorialnego (w tym jednostki organizacyjne samorzdu terytorialnego), uczelni
(w tym uczelni artystycznych) oraz pastwowych instytucji kultury, szk artystycznych
i archiww pastwowych.
Partnerami nie mog by jednostki organizacyjne przedsibiorcw dziaajcych w formie
spek prawa handlowego.
ww
Program ten umoliwia zatem wspprac midzysektorow organizacji pozarzdowych,

ktre wsplnie z jednostkami samorzdu terytorialnego oraz uczelniami przyczyniaj si do
rozwoju spoecznego w wymiarze lokalnym. Ma to suy utrwalaniu modelu wsppracy
midzysektorowej, ktra jest kluczowym elementem dziaa dugofalowych podejmowanych
w zwizku ze starzeniem si spoeczestwa.
10. PODMIOTY UCZESTNICZCE W REALIZACJI PROGRAMU I ICH ZADANIA
Urzd obsugujcy ministra waciwego do spraw zabezpieczenia spoecznego zapewni
obsug czci dotacyjnej konkursu poprzez:
ogoszenie konkursu/w,
ocen przesanych wnioskw (ocena formalna i merytoryczna),
przygotowanie umw z beneficjentami,
25
27
weryfikacj sprawozda,
sprawozdanie zbiorcze z realizacji Programu,
rozliczanie dotacji.
Poz. 52
v.p
l
Monitor Polski
11. WARUNKI I ZASADY SKADANIA OFERT I REALIZACJI PROGRAMU

W ramach komponentu konkursowego Programu:
oferta skadana jest do urzdu obsugujcego ministra waciwego do spraw

zabezpieczenia spoecznego,
przyznawanie dotacji odbywa si bdzie w trybie otwartego konkursu ofert,
postpowanie konkursowe odbywa si bdzie przy uwzgldnieniu zasad okrelonych
w ogoszeniu o konkursie,
oferta jest skadana zgodnie ze wzorem oferty, stanowicym zacznik do ogoszenia,
oraz warunkami zawartymi w ogoszeniu,
po zakoczeniu realizacji zadania finansowanego z Programu podmiot przedstawia
ministrowi waciwemu do spraw zabezpieczenia spoecznego sprawozdanie w ujciu
merytorycznym i finansowym, zgodne ze wzorem stanowicym zacznik do umowy.
.go
12. ZASADY FINANSOWANIA

Wsparcie w ramach Programu ma charakter dotacyjny, co jest szczeglnie wane dla maych
podmiotw aplikujcych o rodki w ramach Programu.
w.
rcl
Warto dotacji w komponencie konkursowym (w ramach ogaszanych edycji otwartego

konkursu w latach 20142020) wyniesie od 20 000 z do 200 000 z.
Wkad wasny podmioty skadajce ofert wspfinansowan w ramach Programu s
zobowizane do przedstawienia wkadu wasnego w wysokoci minimum 10% wartoci
projektu. Za wkad wasny uznaje si wkad pieniny oraz wkad osobowy.
13. NADZR NAD REALIZACJ PROGRAMU
Minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego decyduje w drodze konkursowej
o podziale rodkw w ramach Programu. Minister waciwy do spraw zabezpieczenia
spoecznego skada Prezesowi Rady Ministrw sprawozdania z realizacji Programu do dnia
30 wrzenia kadego roku za rok poprzedni.
ww
W uzasadnionych przypadkach minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego

moe, w trakcie i po realizacji Programu, przeprowadzi jego kontrol.
Ponadto monitoring realizacji Programu bdzie wykonywany przez Rad ds. Polityki
Senioralnej przy wsppracy z Rad Dziaalnoci Poytku Publicznego.
26

Monitor Polski
28
Poz. 52
v.p
l
WYKAZ WYKRESW
Wykres 1. Liczba nadesanych ofert w podziale na wojewdztwa;
Wykres 2. Udzia wnioskw zoonych w poszczeglnych priorytetach w liczbie wnioskw

ogem;
Wykres 3. Zoone oferty wedug priorytetw;
Wykres 4. Liczba ofert wedug wojewdztw;
Wykres 5. Udzia ofert wsplnych i partnerstw w oglnej liczbie ofert;

Wykres 6. Forma prawna oferentw;
.go
Wykres 7. Projekty w podziale na priorytety konkursu ASOS;
ww
w.
rcl
Wykres 8. Udzia ofert beneficjentw I edycji konkursu ASOS w ogle ofert II edycji
konkursu.
27

Monitor Polski
29
Poz. 52
WYKAZ TABEL
v.p
l
Tabela 1. Mierniki celu gwnego i celw szczegowych;
Tabela 2. Analiza SWOT rzdowego programu na rzecz aktywnoci spoecznej osb

starszych na lata 20142020;
ww
w.
rcl
.go
Tabela 3. Priorytety i kierunki dziaa.
28

Monitor Polski
30
Poz. 52
ZACZNIK
21)
v.p
l
DIAGNOZA
1.1. Demografia
W Polsce od kilkunastu lat obserwowany jest proces zmiany struktury demograficznej,

ktrego cech jest rosncy udzia osb starszych w populacji ogem. Na koniec 2012 r.
liczba ludnoci Polski wynosia 38,5 mln osb. W 2012 r. odnotowano ujemny przyrost
rzeczywisty ludnoci, tempo ubytku ludnoci wynioso 0,01%, co oznacza, e na kade
10 tys. mieszkacw Polski ubya 1 osoba. W podziale na ekonomiczne grupy ludnoci
(017, 1859/64, 60+/65+) populacja w wieku przedprodukcyjnym stanowia 18,3%,
produkcyjnym 63,9%, poprodukcyjnym 17,8%. Zgodnie z prognozami demograficznymi
wzrost procentowy w tej grupie bdzie mia charakter stay.
.go
Jednoczenie, na skutek poprawy warunkw ycia, wydua si rednia dugo ycia

Polakw22), ktra dla mczyzn urodzonych w 2012 r. bdzie wynosia 72,7 lat, a dla kobiet
81,0 lat. W cigu 12 lat, od 2000 r., przecitne dalsze trwanie ycia mczyzn wzroso o 3
lata zarwno dla mczyzn, jak i kobiet. Wedug prognozy demograficznej Gwnego Urzdu
Statystycznego (GUS) w latach 20122035 przecitne trwanie ycia wzronie odpowiednio o
4,4 lata dla mczyzn oraz o prawie 3 lata dla kobiet. Szczegowo ksztatowanie si trwania
ycia przedstawiono na Wykresie 1, na ktrym zaznaczono rwnie prognozowane dalsze
trwanie ycia do 2035 r. Zaprezentowano najbardziej optymistyczny wariant prognozy
(wariant II), w ktrym przecitne trwanie ycia jest najdusze.
w.
rcl
Wykres 1. Trwanie ycia w podziale na pe w latach 19852035

85
83
81
79
77
75
73
71
69
67
ww
65
mczyni
mczyni prognoza (wariant II)
kobiety
kobiety prognoza (wariant II)
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
21)
Ze wzgldu na brak aktualnych danych lub nowszych wynikw bada zachowano zasadniczo tre rozdziau z poprzedniej
wersji Programu ASOS 20122013.
22)
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2012 r., GUS, Warszawa 2012 r.
29

Monitor Polski
31
Poz. 52
v.p
l
Wyduajca si przecitna dugo ycia sprawia, e w perspektywie najbliszych

dwudziestu kilku lat nastpi gwatowny proces starzenia si ludnoci. Tempo starzenia si
spoeczestwa obrazuje mediana wieku23), ktra w 2012 r. dla ogu populacji Polski
wynosia 38,7 lat, a w 2035 r., wedug prognozy GUS, moe wynie 47,9 lat (w cigu 25 lat
wzrost o 26%).
Na skutek niskiego wskanika urodze24) w kolejnych latach odsetek ludnoci w wieku

przedprodukcyjnym bdzie mala do 2035 r. o 1,5 mln osb (3 pkt. proc.). Ponadto GUS
przewiduje znaczcy ubytek ludnoci w wieku produkcyjnym. Poczwszy od 2010 r. w cigu
15 lat liczebno tej grupy zmniejszy si o 3 mln, a najwikszy ubytek 1,2 mln osb
nastpi pomidzy latami 2015 i 2020. Do 2035 r. zmniejszenie si populacji osb w wieku
produkcyjnym prognozowane jest na poziomie 3,9 mln osb (spadek o 7 pkt. proc.).
.go
Znaczco wzronie liczba osb w wieku poprodukcyjnym o 3,2 mln osb, co spowoduje,
e udzia tej grupy w caej populacji wzronie o 10 pkt. proc.
Relacj pomidzy liczb osb w wieku poprodukcyjnym a liczb osb w wieku

produkcyjnym okrela si wspczynnikiem obcienia demograficznego ludnoci w wieku
poprodukcyjnym. Wedug prognozy GUS wspczynnik ten wzronie z 26 osb w wieku
poprodukcyjnym przypadajcych na 100 osb w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 46 osb
w 2035 r.
w.
rcl
W latach 20102035 wzronie udzia osb w wieku nieprodukcyjnym (wiek

przedprodukcyjny oraz poprodukcyjny). Ludno w wieku produkcyjnym zostanie
w wikszym ni obecnie stopniu obciona prac na rzecz pokolenia w wieku
przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym. Prognozowane ksztatowanie si struktury
demograficznej przedstawiono na Wykresie 2.
Wykres 2. Struktura demograficzna ludnoci Polski w latach 20102035 w podziale na
ekonomiczne grupy wieku*
64,4
70
62,4
59,5
57,8
60
50
40
35,6
37
40,5
42,2
57,8
42,2
57,6
42,4
30
20
10
2010
2015
ww
2020
produkcyjny
2025
2030
2035
nieprodukcyjny
* Wiek produkcyjny: dla kobiet 1859 lat i mczyzn 1864 lata, wiek nieprodukcyjny: 017 i 60+/65+ lat.
23)
24)
Parametr wyznaczajcy granic wieku, ktr poowa ludnoci ju przekroczya, a druga poowa jeszcze nie osigna.
W 2010 r. wskanik urodze wynosi 1,38, a w 2011 r. 1,29.
30

Monitor Polski
32
Poz. 52
v.p
l
Na Wykresie 3 przedstawiono, jak zmieni si struktura wieku w Polsce do 2035 r. Osoby

z wyu demograficznego z lat 50. w znacznej mierze zasil grup 75+, natomiast osoby
z wyu z lat 80. wejd w wiek poprodukcyjny. Warto zwrci uwag, e po tych dwch
najliczniejszych grupach nie ma kolejnych (modszych), ktre byyby zblione pod wzgldem
liczebnoci. Gdy grupa osb z lat 80. wejdzie w wiek poprodukcyjny, mona si spodziewa
znacznego obcienia systemu ubezpiecze spoecznych oraz systemu opieki zdrowotnej.
Wykres 3. Liczba osb w 5-letnich grupach wieku w latach 2010, 2035, 2060*
3 500
w tys
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
.go
3 000
2035
2060*
w.
rcl
2010
* Uwaga: dane z 2060 r. pochodz z prognoz Komisji Europejskiej, dane z 2010 r. i 2035 r. pochodz
z prognozy demograficznej GUS na lata 20082035 (prognozy nie s w peni porwnywalne). Zastosowano
takie zestawienie, aby zobrazowa sytuacj demograficzn w duszym horyzoncie czasowym.
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS oraz Komisji Europejskiej.
Na koniec 2010 r.25) liczba osb w wieku poprodukcyjnym (60+/65+) wyniosa 6,44 mln26),
a w 2012 r. ju 6,86 mln27). GUS prognozuje, e liczba ta wyniesie 9,62 mln osb w 2035 r.
(wzrost o 49%), a najwikszy wzrost bdzie obserwowany pomidzy latami 2015 i 2020
(1,0 mln osb). Naley jednak pamita, e prognoza GUS nie uwzgldnia nowego wieku
emerytalnego dla kobiet i mczyzn. W zwizku z tym wzrost liczby osb w wieku
poprodukcyjnym bdzie nieznacznie odoony w czasie.
ww
Wraz ze zmieniajc si struktur populacji Polski zmieni si rwnie struktura osb w wieku
poprodukcyjnym. Do 2035 r., w porwnaniu z 2010 r., wzronie udzia osb w przedziaach
wieku 60/6574, 7579, 8084, 8589, 90+, a najwiksz dynamik wzrostu zaobserwowa
bdzie mona wrd osb bdcych w wieku 90+ (ok. 2,5-krotny wzrost), 8589 (2-krotny
wzrost). Liczba osb w wieku 75+ wyniesie ok. 4,5 mln w 2035 r. (w 2010 r. ta liczba
wynosia 2,4 mln). Szczegow struktur osb w wieku 60/65 przedstawiono na Wykresie 4.
25)
Stan i struktura ludnoci oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym, stan na 31.12.2010 r., GUS.
Na podstawie danych GUS okoo 38% tej populacji stanowi osoby niepenosprawne.
27)
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2012 r., GUS, Warszawa 2012 r.
26)
31

Monitor Polski
33
Poz. 52
5,81
6,00
5,38
5,00
3,96
3,00
1,00
5,13
1,92
1,47
1,90
1,13
0,79
0,39
0,12
0,00
2010
0,99
0,82
0,49
0,26
1,22
0,470,31
.go
w mln z
4,00
2,00
v.p
l
Wykres 4. Liczba osb w wybranych grupach wieku w latach 2010, 2020, 2030, 2035
2020
60/65-74
2030
75-79
80-84
85-89
0,79
0,32
2035
90+
w.
rcl
Istotn konsekwencj demograficznego starzenia si spoeczestwa jest coraz czstsze

samotne zamieszkiwanie osb starszych tzw. singularyzacja staroci. W przyszoci wzrost
liczby jednoosobowych gospodarstw domowych bdzie si utrzymywa. Wedug prognoz
GUS, w 2030 r. ogem 53,3% gospodarstw jednoosobowych bdzie prowadzonych przez
osoby w wieku co najmniej 65 lat, w tym 17,3% przez osoby w wieku 80 lat i wicej.
W liczbach bezwzgldnych jednoosobowych gospodarstw domowych prowadzonych przez
osoby w wieku 65 lat i wicej jest 2740 tys., w tym 887 tys. gospodarstw, w ktrych
pozostawa bd samotnie osoby w wieku 80 lat i wicej. Naley podkreli, i znacznie
czciej w jednoosobowych gospodarstwach pozostaj kobiety28).
Przedstawione zjawiska o charakterze demograficznym, w tym zmiany struktury wieku
populacji, powoduj, i Polska stoi przed wyzwaniami w obszarze aktywnoci spoecznej
osb starszych.
1.2. Wskanik Aktywnego Starzenia
ww
Zmieniajca si sytuacja demograficzna stawia przed krajami Unii Europejskiej, rwnie

przed Polsk, wyzwania zwizane z planowaniem i ksztatowaniem polityki na rzecz
aktywnego i zdrowego starzenia si. Narzdziem sucym realizacji tego zadania moe by
Wskanik Aktywnego Starzenia si (Active Ageing Index AAI), wyznaczony przez Komisj
Europejsk w ramach Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci
Midzypokoleniowej 2012. Wskanik ten identyfikuje potencja osb starszych w obszarze
zatrudnienia, ycia spoecznego, samodzielnej egzystencji oraz moliwoci aktywnego
starzenia si.
Wskanik Aktywnego Starzenia si (AAI) jest wskanikiem zoonym z 22 indywidualnych
wskanikw.
Zakres przedmiotowy wskanika:
28)
P. Bdowski, Starzenie si jako problem spoeczny. Perspektywy demograficznego starzenia si ludnoci Polski do roku
2035 w: P. Bdowski, M. Mossakowska, A. Wicek (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne
starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia, Wydawnictwa Medyczne, Pozna 2012 r.
32
1.
2.
3.
4.
34
Zatrudnienie
Partycypacja spoeczna
Niezalene, zdrowe i bezpieczne ycie
Warunki aktywnego starzenia si.
Poz. 52
v.p
l
Monitor Polski
Tabela 1. Wskanik oglny oraz wskaniki aktywnoci osb starszych

Wskanik
oglny
Zatrudnienie
Partycypacja
spoeczna
Wskanik
zatrudnienia
5559
Wolontariat
Wskanik
zatrudnienia
6064
Wskanik
zatrudnienia
6569
Aktywno
fizyczna
Opieka nad
dziemi,
wnukami
Dostp do opieki
zdrowotnej
Opieka nad
osobami
starszymi
Niezalene ycie
Bezpieczestwo
finansowe (3
wskaniki*)
Bezpieczestwo
fizyczne
Uczenie si przez
cae ycie
w.
rcl
Subwskaniki
Niezalene
i bezpieczne ycie
w zdrowiu
Wskanik
zatrudnienia
7074
Warunki
aktywnego
starzenia si
Oczekiwane
dalsze trwanie
ycia w wieku
55 lat
Oczekiwane
dalsze trwanie
ycia w zdrowiu
w wieku 55 lat
.go
Zakres
przedmiotowy
Wskanik aktywnoci osb starszych
Partycypacja
polityczna
Dobrostan
psychiczny
Korzystanie z
technologii ICT
Sieci spoeczne
Osignicia
edukacyjne
rdo: opracowanie wasne.
* Bezpieczestwo finansowe 3 wskaniki: 1. Relatywna mediana dochodw dla osb powyej 65. roku ycia
do dochodu osb poniej 65. roku ycia, 2. Brak ryzyka ubstwa osb starszych, 3. Brak ryzyka deprywacji
materialnej.
ww
Dla Polski wskanik ten wynosi 27,3 przy zaoeniu, e 100 opisuje sytuacj idealn,
tzn. 100-procentow realizacj zada wszystkich obszarw oraz 100-procentow partycypacj
osb starszych we wszystkich obszarach. W rankingu oglnym krajw UE Polska zajmuje 27
ostatnie miejsce. W ramach obszarw Polska zaja odpowiednio miejsce 24. w obszarze
zatrudnienia, miejsce 27. w obszarze partycypacji spoecznej, miejsce 21. w obszarze
samodzielnej egzystencji oraz miejsce 22. w obszarze moliwoci aktywnego starzenia si.
Najwyszym poziomem AAI odznaczaj si Szwecja (44,0), Dania (40,2) oraz Irlandia
(39,4). Oznacza to, e przed Polsk stoi wyzwanie podjcia szeroko zakrojonych dziaa
we wszystkich obszarach uwzgldnionych w tym wskaniku. Priorytety Programu ASOS
20142020 stanowi realizacj tego zadania w zakresie dziaalnoci organizacji
pozarzdowych partycypacji spoecznej, wolontariatu czy edukacji.
33

Monitor Polski
35
Poz. 52
1.3. Dziaalno spoeczna osb starszych
v.p
l
Koncepcja aktywnego starzenia si zakada zapewnienie jednostce moliwoci bycia jak

najduej spoecznie produktywn. Spoeczna produktywno definiowana jest jako kada
aktywno, ktra wytwarza dobra i usugi, niezalenie, czy opacana, czy nie, wczajc tak
aktywno jak praca domowa, opieka nad dziemi, wolontariat, pomoc rodzinie
i przyjacioom29).
.go
Dziaalno spoeczna osb starszych moe przyjmowa rne formy. Wymieni wrd nich
mona zaangaowanie w ramach organizacji poytku publicznego, Uniwersytetw Trzeciego
Wieku, rad seniora, klubw seniora, wsplnot lokalnych (w tym dziaajcych przy kocioach
i zwizkach wyznaniowych), organizacji branowych, dziaa samopomocowych,
rnorodnych towarzystw spoeczno-kulturalnych czy k gospody wiejskich. W Polsce
osoby powyej 50. roku ycia30) nale do grupy wieku, ktra jest najmniej aktywna na polu
spoecznym. Take w porwnaniu z osobami w podobnym wieku zamieszkujcymi inne kraje
europejskie ich aktywno spoeczna jest niewielka. Ze wzgldu na rosnc liczb osb
w wieku 50+ w kolejnych latach w tej grupie mona upatrywa zwikszania si potencjalnych
zasobw aktywnoci spoecznej.
Naley zauway, e przy tworzeniu oferty wolontariatu dla osb starszych naley przede
wszystkim uwzgldni due zrnicowanie wewntrzne tej grupy spoecznej, zarwno pod
wzgldem stanu zdrowia i wynikajcych z tego moliwoci i ogranicze zaangaowania si
w dziaania wolontariackie, jak rwnie specyfik lokalnych problemw spoecznych.
w.
rcl
Z bada przeprowadzonych w wojewdztwie mazowieckim przez Stowarzyszenie Centrum

Wolontariatu w 2013 r. wynika, e najwaniejsz barier do zaangaowania si w wolontariat
stanowi w opinii osb starszych ich stan zdrowia. Ponadto seniorzy nie chc si podejmowa
zada, ktre mog ich przerosn na brak pewnoci siebie wskazuje a 63% ankietowanych.
Duo wskaza otrzymay take: obawa o zbyt ma odporno psychiczn (61%), brak
wiedzy o moliwoci podjcia wsppracy (58%) oraz brak odpowiedniego przygotowania
(55%). Ponadto cz osb starszych wskazuje, e obawia si bycia wykorzystanym jako
darmowy pracownik.
ww
Badania odnoszce si do wiadczenia pracy spoecznej w cigu ostatnich 4 tygodni,

przeprowadzone przez GUS, wskazuj, i w grupie osb w wieku 55+ 10% osb badanych
zadeklarowao zaangaowanie w ten rodzaj aktywnoci. Jednoczenie z danych GUS wynika,
e rednia liczba godzin pracy spoecznej w cigu 4 tygodni wynosi dla wolontariusza
w wieku 5564 lata 15 godzin, a dla wolontariusza w wieku 65+ 13 godzin31). Badania
Stowarzyszenia Klon/Jawor wskazuj, e w 2010 r. zaangaowanie w wolontariat, jako jedn
z form aktywnoci osb starszych, na rzecz organizacji lub grup zadeklarowao 10% Polakw
powyej 55. roku ycia (wrd osb modych poniej 25 lat odsetek ten wynis 22%)32).
Zblione wyniki przynosi powicony aktywnemu starzeniu si sonda Eurobarometru
z 2011 r. Wedug tego sondau zaangaowanie w nieodpatne i dobrowolne dziaania na rzecz
29)
P. Szukalski, Aktywno zawodowa w: P. Bdowski, M. Mossakowska, A. Wicek (red.), Aspekty medyczne,

psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia, Wydawnictwa Medyczne,
Pozna 2012 r.
30)
Przytaczane badania rnie definiuj wiek, od ktrego dan osob zalicza si do przedziau osb starszych. Z tego
wzgldu trudno jest odnie dane bezporednio do osb, ktre zakoczyy swoj aktywno na rynku pracy i s adresatami
Programu.
31)
GUS, Wolontariat w organizacjach i inne formy pracy niezarobkowej poza gospodarstwem domowym, 2011, s. 160,
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13928_PLK_HTML.htm
32)
Zob. J. Przewocka, Zaangaowanie spoeczne Polakw w roku 2010: Wolontariat, filantropia, 1%. Raport z bada,
Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011.
34

Monitor Polski
36
Poz. 52
v.p
l
organizacji charytatywnych i zajmujcych si wolontariatem deklaruje 12% Polakw powyej

55. roku ycia, gdy rednia europejska wynosi 27%33).
.go
Naley pamita o istnieniu szeregu uwarunkowa, ktre mog mie wpyw na mae
zainteresowanie osb starszych dziaalnoci spoeczn, w tym wolontariack. Nale do nich
m.in.:
pogarszanie si stanu zdrowia wraz z upywem lat,
sytuacja materialna skutkujca zmniejszeniem oczekiwa i potrzeb co do jakoci ycia,
poczucie osamotnienia i marginalizacji,
oglna niech do aktywnoci spoecznej zwizana z postawami we wczeniejszych
fazach ycia i dowiadczeniami yciowymi,
due zaangaowanie w ycie rodzinne (m.in. opieka nad wnukami),
sabo rozwinity w Polsce wolontariat kompetencji, tzn. sytuacja, w ktrej odchodzca
z rynku pracy osoba ma moliwo podzielenia si swoj wiedz i dowiadczeniem
z modymi pracownikami swojej brany,
niewystarczajce kompetencje cyfrowe.
w.
rcl
Te uwarunkowania determinuj dziaania wobec osb starszych oraz powinny stanowi

gwne kierunki interwencji, stanowic podstaw zagospodarowania potencjau osb
starszych w spoeczestwie.
Jednoczenie organizacje wsppracujce obecnie z osobami starszymi wolontariuszami,
zarwno publiczne, jak i pozarzdowe, wskazuj na ich liczne zalety: dyspozycyjno,
odpowiedzialno, cierpliwo, rzadkie wycofywanie si z raz podjtych zobowiza, a wic
moliwo dugotrwaej wsppracy, a nie dziaa o charakterze akcyjnym. Wolontariusze
seniorzy najczciej wykonuj prace zwizane ze spdzaniem czasu z innymi ludmi (opieka,
nauka, animacja czasu wolnego).
Szczeglnym rodzajem aktywnoci spoecznej s dziaania podejmowane na rzecz lokalnych
spoecznoci, definiowane jako zaangaowanie obywatelskie, tj. indywidualne zaangaowanie
w sprawy lokalne i krajowe, a take przekonanie o zdolnoci wywierania na nie
bezporedniego wpywu. Poziom zaangaowania obywatelskiego zaley m.in. od
nastpujcych czynnikw:
postrzegana zdolno do wpywania na wydarzenia,
stopie poinformowania o sprawach lokalnych i krajowych,
kontakt z urzdnikami lub przedstawicielami politycznymi,
zaangaowanie w lokalne grupy dziaania,
skonno do gosowania.
1.4. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych emerytw
ww
W 2012 r. przecitny miesiczny dochd rozporzdzalny gospodarstw domowych emerytw

wynis 1361 z na osob, wobec redniej 1270 z w Polsce. Wyszy dochd od emerytw
osigaj jedynie gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek 1519 z.
Gospodarstwa domowe emerytw s rwnie tymi, w ktrych przecitne miesiczne wydatki
ogem, z wyjtkiem gospodarstw pracujcych na wasny rachunek (1257 z), s najwysze
1159 z, podczas gdy rednio w Polsce ksztatuj si na poziomie 1045 z. Relacja wydatkw
do dochodw w gospodarstwach emerytw wynosi 85,1%. Wysza jest tylko
w gospodarstwach domowych rencistw (93,2%). Dane przedstawiono w Tabeli 2.
33)
Active Ageing, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_378_fact_pl_en.pdf
35

Monitor Polski
37
Poz. 52
1 600,00
1 400,00
1 518,50
1 270,28
1 361,36
1 280,14
1 200,00
1 000,00
800,00
v.p
l
Wykres 5. Przecitne miesiczne dochody i wydatki gospodarstw domowych na osob

wg grup spoeczno-ekonomicznych w 2012 r.
1 098,29
1 044,64
1 032,07
789,69
600,00
400,00
0,00
Ogem
1 158,53
993,56
925,93
.go
200,00
1 256,84
Pracownikw
Rolnikw
Pracujcych na Emerytw
wasny
rachunek
Dochd rozporzdzalny Wydatki
Rancistw
rdo: Sytuacja gospodarstw domowych w 2012 r. w wietle wynikw bada budetw gospodarstw
domowych, GUS, 2013.
ww
w.
rcl
Gospodarstwa domowe emerytw, podobnie jak innych grup spoeczno-ekonomicznych,

najwiksz cz domowego budetu przeznaczaj na ywno i napoje bezalkoholowe
(27,7% wydatkw ogem) oraz uytkowanie mieszkania lub domu i noniki energii (24,1%).
Kolejnymi najwikszymi grupami wydatkw gospodarstw domowych emerytw s te
zwizane ze zdrowiem (8,1%), transportem (6,3%) oraz rekreacj i kultur (6,4%). Warto
zauway, e wydatki na zdrowie s najwysze spord wszystkich grup spoeczno-ekonomicznych (por. Wykres 5).
36

Monitor Polski
38
Poz. 52
Wydatki
WYDATKI OGEM
v.p
l
Tabela 2. Przecitne miesiczne wydatki na 1 osob w gospodarstwach domowych

wedug grup spoeczno-ekonomicznych w 2012 r.
Gospodarstwa domowe
pracujemerytw i rencistw
Ogem pracownicych na
rolnikw
kw
wasny
rachunek razem emerytw rencistw
w zotych na osob
1044,64
1032,07
789,69
1256,84
1112,17
1158,53
925,93
93,9
95,0
w odsetkach wydatkw ogem
w tym:
95,7
96,3
95,6
96,3
94,1
.go
Towary i usugi konsumpcyjne
25,1
23,8
31,8
21,5
28,1
27,7
30,0
2,7
2,8
2,5
2,6
2,5
2,5
2,7
66,2
67,5
59,3
70,7
62,5
62,7
61,5
5,0
5,6
5,1
6,3
2,9
2,9
2,8
20,3
18,8
17,8
18,4
24,5
24,1
26,2
12,1
10,6
12,8
10,8
15,9
15,7
16,9
4,8
5,0
4,9
5,1
4,3
4,3
3,9
5,0
4,0
3,9
3,9
8,1
8,2
7,5
artykuy farmaceutyczne
3,0
2,1
2,4
1,7
5,8
5,8
5,7
usugi ambulatoryjne i
medycyny niekonwencjonalnej
1,6
1,6
1,2
1,8
1,6
1,7
1,3
transport
9,8
11,2
11,2
11,7
6,0
6,3
4,3
czno
4,0
4,0
4,1
4,4
3,9
3,9
4,2
8,2
8,9
5,5
9,9
6,3
6,4
6,0
0,6
0,7
1,0
0,7
0,2
0,1
0,3
1,2
1,6
0,7
1,7
0,2
0,2
0,3
restauracje i hotele
2,8
3,1
1,2
3,9
1,6
1,5
1,8
pozostae towary i usugi

w tym:
5,2
5,3
4,8
5,3
4,8
4,9
4,4
higiena osobista
2,9
3,1
2,0
3,1
2,3
2,3
2,2
Wydatki pozostae
w tym dary przekazane innym
gospodarstwom domowym
4,3
3,7
4,4
3,7
5,9
6,0
5,0
3,2
2,7
3,2
2,8
4,5
4,8
3,5
ywno i napoje bezalkoholowe

napoje alkoholowe, wyroby
tytoniowe i narkotyki
Towary nieywnociowe i usugi
w tym:
odzie i obuwie
uytkowanie mieszkania lub domu
i noniki energii
w tym:
w.
rcl
noniki energii
wyposaenie mieszkania i
prowadzenie gospodarstwa
domowego
zdrowie
w tym:
ww
rekreacja i kultura
w tym:
artykuy przeznaczone do
celw edukacyjnych
edukacja
rdo: Sytuacja gospodarstw domowych w 2012 r. w wietle wynikw bada budetw gospodarstw
domowych, GUS.
37

Monitor Polski
39
Poz. 52
1.5. Formy edukacji dla osb starszych
v.p
l
Edukacja osb starszych przybiera formy edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnej.

Z danych Eurostatu wynika, e w Polsce w 2011 r. ksztacenie i szkolenie dotyczyo 0,9%
populacji osb w wieku 5074 lata, podczas gdy przecitnie w krajach UE 27 4,2%.
Obserwujc dane od 2005 r., mona stwierdzi, e odsetek ten jest prawie niezmienny,
zarwno dla krajw UE (od 4,5 do 4,2), jak i dla Polski (od 1,2 do 0,9) (por. Tabela 3).
W populacji kobiet w wieku 5074 lata, podobnie jak w caej Unii Europejskiej, odsetek
ksztaccych si by wyszy ni w populacji mczyzn w tej samej grupie wieku.
Tabela 3. Ksztacenie i szkolenie populacji w wieku 5074 lata (w %)
Wyszczeglnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
.go
ogem
UE 27
4,2
4,3
4,4
4,5
4,5
4,4
4,2
Polska
1,1
1,1
1,1
1,1
1,1
1,2
0,9
mczyni
3,7
3,7
3,7
3,8
3,7
3,6
3,6
Polska
1,0
1,1
1,0
0,9
1,0
1,0
0,8
w.
rcl
UE 27
kobiety
UE 27
4,6
4,8
5,0
5,2
5,2
5,1
4,8
Polska
1,1
1,2
1,2
1,2
1,2
1,3
1,0
rdo: Eurostat.
Z danych Eurostat wynika rwnie, e uczestnictwo osb dorosych w Polsce w ksztaceniu

i szkoleniu jest silnie uzalenione od ich wieku, poziomu wyksztacenia i formy edukacji
(edukacji formalnej lub pozaformalnej). Pomidzy najmodszymi osobami dorosymi (grupa
wieku 1824 lata) i najstarszymi (50+ i 60+) oraz najniej i najwyej wyksztaconymi istnieje
w Polsce widoczna na tle UE rnica. Nakada si na to rny poziom uczestnictwa
w edukacji formalnej i pozaformalnej.
ww
Na przykad wedug danych z 2011 r. uczestnictwo najmodszych osb dorosych (do 24. roku
ycia) w Polsce w edukacji formalnej jest na poziomie wyranie wyszym od redniej w UE
(w UE 50,3%, w Polsce 61,1%, co daje miejsce w czowce krajw UE). Niewiele od redniej
w UE odbiega uczestnictwo w edukacji formalnej kolejnych kategorii wieku (2534 i 3444
lata). Natomiast uczestnictwo osb dorosych z najstarszej kategorii wieku poddawanej
badaniom w UE (5574 lata), zarwno w edukacji formalnej, jak i pozaformalnej, wyranie
odstaje od redniej w UE (w Polsce 0,6%, w UE 3,5%), co daje jedno z ostatnich miejsc
wrd krajw UE. Podobne, wyrane rnice dziel osoby lepiej i gorzej wyksztacone, na
korzy tej pierwszej grupy.
38

Monitor Polski
40
Poz. 52
v.p
l
Zatem wyzwaniem w Polsce znacznie bardziej widocznym ni w wikszoci krajw UE jest

edukacja (ksztacenie i szkolenie) osb starszych, nisko wyksztaconych i, co pozostaje z tym
w cisym zwizku, nieaktywnych ekonomicznie i spoecznie. Dotyczy to rnych grup osb
dorosych pozostajcych w niekorzystnej sytuacji, w tym zagroonych ubstwem, chorych,
samotnych, niepenosprawnych, o ograniczonej sprawnoci itp. Dziaania w ww. obszarze
powinny by potraktowane jako kwestia specyficzna, o ktrej decyduje szczeglna sytuacja
yciowa powyszej grupy, ale rwnie jako zagadnienie ujte w szerszym kontekcie lifelong
learning, czyli edukacji osb, ktre maj ju za sob etap edukacji formalnej.
Przykady dobrej praktyki w zakresie edukacji dorosych w obszarze UE wskazuj,
e skuteczna oferta edukacyjna, kierowana zwaszcza do osb pozostajcych w niekorzystnej
sytuacji, nie moe by powieleniem tradycyjnej edukacji typu szkolnego.
.go
1.6. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW)34)
Uniwersytety Trzeciego Wieku s najbardziej popularn form zaj edukacyjnych wrd

osb starszych. Ich gwnym celem jest edukacja osb starszych. Jest to formua dziaalnoci
edukacyjnej, ktra przyczynia si do zaspokajania takich potrzeb seniorw, jak:
samoksztacenie, poznawanie rodowiska, poszerzanie wiedzy i umiejtnoci, wykonywanie
spoecznie uytecznych dziaa, wypenienie wolnego czasu, utrzymywanie wizi
towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet moliwo realizacji
modzieczych marze. Jednym z czynnikw, ktry zdecydowa o ich popularnoci, jest fakt,
e wpisuj si one w idee edukacji otwartej.
w.
rcl
Innymi celami UTW s: rozwj intelektualny, spoeczny, aktywno fizyczna osb starszych,
wspieranie poszerzania wiedzy i umiejtnoci seniorw, uatwianie kontaktw z instytucjami,
takimi jak: suba zdrowia, orodki kultury, orodki rehabilitacyjne, angaowanie suchaczy
w aktywno sportow i turystyczn oraz w aktywno na rzecz otaczajcego ich rodowiska.
Ponadto peni istotn rol na rzecz podtrzymywania wizi spoecznych i komunikacji
midzyludzkiej wrd seniorw.
UTW, podobnie jak wolontariat, wspomagaj budowanie kapitau spoecznego. Kontakt
z innymi osobami oraz budowanie relacji ma pozytywny wpyw na poczucie bycia
potrzebnym, kondycj zdrowotn itp. Dlatego tak wane jest wczenie osb starszych do
spoeczestwa, m.in. poprzez zaangaowanie spoecznoci lokalnych.
ww
UTW w Polsce funkcjonuj w zrnicowanej strukturze organizacyjnej. Wyrnia si te,

ktre dziaaj w strukturach i pod patronatem uczelni, kierowane najczciej przez
penomocnika rektora danej uczelni, powoane przez stowarzyszenia prowadzce dziaalno
popularnonaukow, fundacje oraz pozostae, dziaajce jako jednostki samorzdu
terytorialnego, np. przy domach kultury, bibliotekach, domach dziennego pobytu, orodkach
pomocy spoecznej.
Z danych Oglnopolskiej Federacji Stowarzysze Uniwersytetw Trzeciego Wieku oraz
Oglnopolskiego Porozumienia Uniwersytetw Trzeciego Wieku wynika, e w Polsce dziaa
ponad 450 Uniwersytetw Trzeciego Wieku (na podstawie informacji uzyskanych
z Oglnopolskiej Federacji Stowarzysze UTW), ktre prowadz zajcia i wykady dla okoo
100 tys. suchaczy (na podstawie raportu Zoom na UTW)35). Porwnujc rozkad UTW
w wojewdztwach z median wieku, mona doj do wniosku, e UTW nie powstaj w tych
34)
35)
Na podstawie www.utw.pl.
Liczba suchaczy moe by wiksza, poniewa nie wszystkie UTW udostpniy informacje nt. liczby swoich uczestnikw.
39

Monitor Polski
41
Poz. 52
v.p
l
wojewdztwach, w ktrych mediana wieku jest najwysza (czyli tam, gdzie wzrasta liczba
potencjalnych suchaczy).
Naley podkreli, e UTW czsto s tworzone i prowadzone przez osoby starsze, bdce
liderami w lokalnym rodowisku seniorw. Dlatego te istotne dla rozwoju tego typu dziaa
s inicjatywy lokalne.
Wykres 6. Liczba UTW w podziale na wojewdztwa w 2012 r.
71
47
44
38
35
.go
47
24
21
21
20
20
20
17
11
w.
rcl
80
70
60
50
40
30
20
10
0
rdo: Opracowanie wasne na podstawie informacji uzyskanych z Oglnopolskiej Federacji Stowarzysze

UTW, 2013.
Oferta edukacyjna dla osb starszych obejmuje rne dziedziny (zdrowie, prawo, gospodarka)
oraz zajcia ruchowe. Jednak edukacja w sferze nowych technologii (obsuga komputera,
korzystanie z sieci Internet) stanowi czsto pocztek procesu edukacji oferowanej osobom
starszym. Rozwj umiejtnoci i kompetencji osb starszych w tym zakresie zwiksza
znaczco zakres uczestnictwa osb starszych w yciu spoecznym.
Rwnolegle z dalszym rozwojem UTW, naley wspiera inne formy aktywnoci edukacyjnej
osb starszych, ktre bd odpowiedzi na potrzeby wszystkich osb starszych. Ogromn rol
w tym obszarze bd odgrywa lokalne stowarzyszenia i organizacje pozarzdowe, a take
instytucje publiczne, np. gminne orodki kultury, biblioteki, domy pomocy spoecznej itp.
ww
1.7. Kompetencje cyfrowe osb starszych
Jednym z wyzwa dla szerszego wczenia osb starszych w sfer aktywnoci obywatelskiej
jest wzmocnienie ich kompetencji cyfrowych i zmniejszanie poziomu e-wykluczenia. W tym
celu konieczna jest zarwno reforma edukacji, transformacja sytemu uczenia si przez cae
ycie, budowanie kompetencji cyfrowych osb starszych w ramach edukacji formalnej
i nieformalnej, jak i zmiana przyzwyczaje i przezwycienie obaw osb starszych.
Jedn z barier korzystania z technologii cyfrowych dla osb starszych mog stanowi koszty
dostpu do tych usug (w stosunku do wysokoci wiadcze emerytalnych i rentowych).
40

Monitor Polski
42
Poz. 52
v.p
l
Charakterystyczne dla Polski jest istnienie duego rozwarstwienia w poziomie rozwoju

spoeczestwa cyfrowego. Jedynie nieco ponad poowa Polakw korzysta z Internetu.
W spoeczestwie cyfrowym uczestnicz przede wszystkim osoby modsze, natomiast
wykluczone z niego s osoby starsze. yj one w duej mierze nadal w rzeczywistoci
analogowej, czego dowodzi fakt, e z Internetu korzysta w tej grupie wieku jedynie okoo
20%36) osb. Wedug danych GUS w przypadku osb powyej 65. roku ycia wystpuje
zjawisko ograniczonego wykluczenia cyfrowego. W Polsce w 2011 r. odsetek osb
korzystajcych z komputera, ale niekorzystajcych z Internetu, wynosi ok. 5%. Tymczasem
w przypadku osb powyej 65 lat odsetek ten by wyszy 36%, a w przypadku emerytw
26,5%. W wielu przypadkach nie czuj one nawet potrzeby korzystania z Internetu
i w mniejszym stopniu korzystaj take z innych technologii cyfrowych. Wedug danych GUS
w 2010 r., 87% osb powyej 65. roku ycia nie korzystao wczeniej z Internetu, a tylko
11% korzystao regularnie z komputera37).
.go
Powszechne wykorzystanie technologii cyfrowych jest niezbdnym warunkiem odpowiedniej

jakoci indywidualnego ycia oraz stworzenia wystarczajcego potencjau rozwojowego dla
caego spoeczestwa. Poprawa kompetencji cyfrowych osb starszych jest take istotna
ze wzgldu na wyzwanie zwizane z polepszaniem jakoci ycia na wsi.
w.
rcl
W oparciu o kompetencje kluczowe w uczeniu si przez cae ycie opracowane przez KE,
naley wyrni nastpujce obszary aktywnoci edukacyjnej, zapewniajcej samodzielne
i godne ycie osb starszych:
1. Nauka nowych technologii, w tym zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu
2. Rozwj wiadomoci konsumenckiej i wiedzy z zakresu bezpieczestwa osobistego
3. Edukacja prozdrowotna
4. Przygotowanie do procesu starzenia
5. Uczenie si poprzez wolontariat
6. Rozwj umiejtnoci spoecznych.
Przejcie na emerytur to dla wielu osb moment, w ktrym mog realizowa w peni swoje
pasje i rozwija zainteresowania. Oferta edukacyjna skierowana dla seniorw powinna
rwnie stwarza warunki ku temu.
1.8. Budet czasu wolnego osb starszych38)
Osoby w wieku 65+ najwicej czasu dobowego (51,3%, tj. 12 godz. 18 min.) powicaj na
zaspokajanie potrzeb fizjologicznych, do ktrych nale m.in. sen, jedzenie, mycie i ubieranie
si. Najwicej czasu przeznaczaj na sen 39,9%, tj. 9 godz. 34 min. Potrzeby fizjologiczne
zajmuj tej grupie najwicej czasu wrd wszystkich grup wieku.
ww
Kolejnymi czynnociami, ktre zabieray najwicej czasu, byy zajcia i prace domowe, ktre
wypeniay przecitnie 15,9% czasu dobowego, tj. 3 godz. 49 min. Zdecydowanie mniej czasu
na tego typu czynnoci powicay jedynie osoby w wieku poniej 24 lat.
Osoby w wieku 65 lat i wicej, czciej ni osoby w innych grupach wieku, spdzay czas na
korzystaniu ze rodkw masowego przekazu 15,7% dobowego czasu, tj. 3 godz. 46 min.,
z czego 2 godz. 55 min. powicay na ogldanie telewizji i filmw.
36)
Za: Projekt dokumentu: Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci. Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Cz II,
Warszawa 2012, s. 108.
37)
Spoeczestwo informacyjne w Polsce, GUS 2012.
38)
Rozdzia na podstawie raportu GUS, Budet czasu ludnoci 1.VI.2003 r. 31.V.2004, Warszawa 2005, (rozdzia 3.3
Budet czasu a wiek, s. 37 oraz tabl. 2 s. 132).
41

Monitor Polski
43
Poz. 52
v.p
l
ycie towarzyskie i rozrywki byy najbardziej popularne wrd najmodszych w wieku 1524
lata (6,5% czasu dobowego, tj. 1 godz. 34 min.) oraz najstarszych 65 lat i wicej (5,9%, tj.
1 godz. 25 min.).
Osoby w wieku 65+ wskazyway, podobnie jak osoby w wieku 5564 lata, e na dobrowoln
prac w organizacjach i poza nimi przeznaczaj 3,1% (45 min.) swojego dobowego czasu
(ponad 2 razy wicej ni osoby w wieku 1544 lata).
Najmniej czasu, rwnie w porwnaniu do innych grup wieku, osoby starsze powicay
swoim zamiowaniom, hobby 0,5%, tj. 8 min.
Tabela 4. Struktura dobowego budetu czasu wedug wieku w latach 20032004
(w % czasu dobowego ogem)39) do uzupenienia po publikacji najnowszych wynikw
GUS.
Wiek (w latach)
.go
Wyszczeglnienie
w.
rcl
1519 2024 2534 3544 4554 5564

Czas trwania czynnoci w cigu doby ogem
100
100
100
100
100
100
Potrzeby fizjologiczne*
47,1
46,3
43,8
43,4
44,7
47,5
Praca zawodowa
2,1
9,3
16,3
17,1
14,8
6,3
Nauka
14,4
6,2
0,9
0,3
0,1
Zajcia i prace domowe

5,3
9,3
15,3
15,6
14,8
17,2
Dobrowolna praca w organizacjach i poza
1,3
1,3
1,4
2
3,1
nimi
1,3
ycie towarzyskie i rozrywki
6,6
6,4
4,2
3,8
4
4,6
Uczestnictwo w sporcie i rekreacji
2,9
1,9
1,2
1,1
1,3
1,7
Zamiowania osobiste, hobby i gry
3,1
2,2
1
0,6
0,6
0,8
Korzystanie ze rodkw masowego przekazu
10,3
10,3
9,7
10,8
12
13,9
Dojazdy, dojcia oraz inne niewymienione
6,8
6,3
5,9
5,7
4,9
czynnoci
6,8
w tym dojazdy i dojcia
6,3
6,5
6
5,6
5,3
4,5
60+
100
51,3
15,9
3,1
5,9
0,5
15,7
*Zaliczaj si tu takie potrzeby, jak: sen, jedzenie i picie, mycie i ubieranie si oraz pozostae.
rdo: Budet czasu ludnoci 1.VI.2003 31.V.2004, GUS 2005.
Czsto przytaczan motywacj dla aktywnoci osb starszych jest ch zagospodarowania

wolnego czasu. Istotne jest zatem kierowanie waciwej oferty do osb starszych przy
uwzgldnieniu oczekiwania oraz motywacji tych osb do podejmowania dziaalnoci
spoecznej40).
1.9. Zdrowie i usugi kierowane do osb starszych
ww
W kontekcie starzejcego si spoeczestwa kluczowa jest kwestia opieki zdrowotnej.

Wydatki na opiek zdrowotn w Polsce w 2009 r. wyniosy wedug danych Eurostat 6,9%
39)
Obliczany na podstawie przecitnego czasu trwania czynnoci przypadajcego na 1 osob bez wzgldu na to, czy
wykonywaa dan czynno, czy nie.
40)
Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce we wsppracy z regionalnym centrum wolontariatu przeprowadziy w Elblgu
sonda postaw wobec wolontariatu 50+. Jego wyniki wskazuj, e najwaniejsze zachty dla osb starszych do angaowania
si w wolontariat to: niesienie pomocy potrzebujcym (72%), poznanie nowych ludzi (61%) oraz wasna satysfakcja (47%).
Publikacja w ramach projektu Same plusy. Wolontariat 50+: Same plusy. Wolontariat 50+. Prezentacja dowiadcze
projektu. Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Elblgu, 2007, s. 4344.
42

Monitor Polski
44
Poz. 52
v.p
l
PKB (ok. 92 mld z41)). Na wydatki na opiek nad osobami starszymi w 2008 r. przeznaczono
0,22% PKB.
Z danych Eurostatu42) wynika, e kobiety urodzone w 2010 r. bd yy w zdrowiu

przecitnie 62,2 lata, co stanowi 77,1% caej oczekiwanej dugoci ycia (80,7 lat).
Mczyni przecitnie w zdrowiu bd yli krcej ni kobiety 58,5 lat, tj. 81,1%
oczekiwanej dugoci ycia (72,1 lat). Przewidywana dugo ycia w zdrowiu kobiet, ktre
w 2010 r. miay 65 lat, to 7,5 lat (38,5% dalszego przewidywanego trwania ycia, ktre
wynosi 19,5 lat). W przypadku mczyzn, ktrzy w 2010 r. mieli 65 lat, przewidywana
dugo ycia w zdrowiu wynosi 6,7 lat (44,4% dalszego przewidywanego ycia, ktre
wynosi 15,1 lat).
.go
Analizujc dane z 2010 r. (por. wykres 7), obserwuje si znaczn dysproporcj ycia oraz
ycia w zdrowiu kobiet i mczyzn. Warto jednak podkreli, e kobiety wprawdzie yj
duej od mczyzn w zdrowiu (o 0,8 roku), ale ze wzgldu na du rnic dugoci
dalszego trwania ycia czeka je znacznie wiksza ni mczyzn liczba lat bez zdrowia
(o 3,6 roku).
Wykres 7. Oczekiwana rednia dugo ycia kobiet i mczyzn w wieku 65 lat w 2010 r.
w Polsce
20
18,5
19,5
14,3
15
10,2
7,5
w.
rcl
10
15,1
8,4
6,7
5
0
Oczekiwana dugo
ycia w latach
Liczba lat "w

zdrowiu"
Oczekiwana dugo
ycia w latach
Kobiety w wieku 65 lat
Liczba lat "w

zdrowiu"
Mczyni w wieku 65 lat
2005
2010
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu.
Jednak biorc pod uwag proporcj dugoci ycia w zdrowiu do dugoci prognozowanego
ycia, wskanik ycia w zdrowiu wynosi dla kobiet 39%, a dla mczyzn 45%.
ww
Osoby w starszym wieku s w bardzo duym stopniu konsumentami wiadcze zdrowotnych,

co wynika z wystpujcych u nich chorb przewlekych, takich jak: choroby serca,
nadcinienie ttnicze, cukrzyca, a take utrata suchu lub wzroku, przebyty udar oraz zmiany
w stanie funkcjonalnym. Istotnym zagadnieniem staje si zatem jako ycia w okresie
staroci oraz wydolno czynnociowa, ktrej wymiernym wskanikiem jest samodzielno
w codziennym funkcjonowaniu, bez pomocy osb drugich. Wyniki badania Polsenior
41)
Przeliczone wg staego kursu ustalonego dla strefy euro.

rdem danych zaprezentowanych jest Eurostat, korzystajcy ze statystyk krajowych oraz bada EU-SILC. Przy
wyliczaniu wskanikw dotyczcych dugoci ycia, dane mog nieznacznie rni si od statystyk prezentowanych przez
GUS ze wzgldu na stosowanie innej metodologii.
42)
43

Monitor Polski
45
Poz. 52
v.p
l
wskazuj, i odsetek osb niezalenych pod wzgldem funkcjonalnym w grupie 6569

ksztatowa si na poziomie 99,9%, ale mala z wiekiem i w grupie 85+ wynosi 79,1%.
Korzystanie z komunikacji publicznej, samodzielne zakupy, wykonywanie prac domowych
i pranie byy czynnociami najczciej wskazywanymi przez osoby starsze jako niemoliwe
do wykonania przez nie lub wymagajce pomocy osb drugich. Wiksz utrat
samodzielnoci odnotowano w grupie kobiet, a take wrd mieszkacw wsi43).
Przedstawiona w zarysie sytuacja stanu zdrowia oraz budetu czasu wolnego osb starszych
dowodzi, e wymagane s dziaania, ktre obejmuj obszar usug zdrowotnych w zakresie
profilaktyki zdrowotnej. Konieczne s zatem dziaania na rzecz rozwoju usug spoecznych,
bezporednio i porednio zwizanych ze zdrowiem, takich jak: sport, turystyka, rekreacja.
Wzmocnienia wymagaj rwnie dziaania na rzecz profilaktyki zdrowia oraz profilaktyki
spoecznej. Takie dziaania realizowane s w rnych formach edukacji osb starszych.
.go
SHARE (Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe) Badanie Zdrowia,

Starzenia si i Emerytur w Europie
Ocena stanu zdrowia Polakw po 50. roku ycia zostaa przeprowadzona w ramach
midzynarodowego badania SHARE. Analizowano zarwno subiektywne, jak i obiektywne
wskaniki stanu zdrowia. Badanie wykazao take wyrany wpyw stylu ycia i czynnikw
socjoekonomicznych (takich jak wyksztacenie) na stan zdrowia osb starszych.
w.
rcl
Polacy wyrniaj si na tle krajw Unii Europejskiej pod wzgldem negatywnej samooceny
wasnego stanu zdrowia. A 61,7% mczyzn i 62,5% kobiet ocenia go jako poniej
dobrego. Dla porwnania, w krajach pnocnej i poudniowej UE odsetek ten wynosi od
28,5% do 39,5%, a w Czechach okoo 42%. Negatywna ocena zdrowia Polakw ma te
odzwierciedlenie w obiektywnych wskanikach, takich jak trudnoci z przejciem 100 m
(ponad 15% mczyzn i 18% kobiet w porwnaniu z 813% w innych krajach).
Tabela 5. Wybrane wskaniki badania SHARE w podziale na regiony UE
UE Pnocna
Miara zdrowia
Samoocena stanu zdrowia
Samoocena stanu zdrowia
Poniej
dobrego =
zadawalajcy
lub zy
B.dobry lub
doskonay
UE Poudniowa
Czechy
Polska
28,5%
31,1%
33,6%
39,5%
42,1%
42,7%
61,7%
62,5%
34,4%
32,6%
26,6%
21,6%
19,9%
18,5%
8,1%
7,3%
Tak
45,5%
49,6%
41,1%
45,2%
51,5%
51,9%
61,9%
68,3%
Ograniczenia aktywnoci
(GALI)
Powanie
ograniczona
14,2%
16,3%
10,3%
11,2%
19,4%
18,3%
29,1%
27,4%
ww
Dugotrwae problemy
zdrowotne
rdo: prezentacja SHARE www.share50plus.pl/
43)
B. Wizner, A. Skalska, A. Klich-Rczka, K. Piotrowicz, Ocena stanu funkcjonalnego u osb w starszym wieku w: Aspekty
medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia Wydawnictwa
Medyczne, Pozna 2012.
44

Monitor Polski
46
Poz. 52
Tabela 6. Wybrane wskaniki badania SHARE w podziale na regiony

M
UE Poudniowa
Czechy
Polska
v.p
l
UE Pnocna
Miara zdrowia
Sia ucisku doni
rednia
40,6
25,9
37,6
23,4
41,7
26,1
38,6
23,7
Szybko chodzenia (75+)
rednia
0,8
0,73
0,75
0,63
0,82
0,72
0,58
0,59
Szybko chodzenia
% osb
=<0,4m/s
10,9
14,8
23,7
31,8
16,2
21,1
24,8
29,8
Puff test
rednia
425
304
369
275
385
262
342
240
Trudno z przejciem 100m
Tak
6,8
9,0
8,0
13,2
6,9
9,6
15,7
18,6
1,00
0,80
0,80
0,75
0,60
0,40
0,20
0,82
0,58
0,73
0,63
0,72
0,59
w.
rcl
0,00
.go
Wykres 8. Szybko chodzenia (m/s) SHARE
ww
Zdrowy styl ycia nie jest cech wyrniajc osoby 50+ w Polsce. Do palenia w okresie
przeprowadzonego badania przyznaje si jedna trzecia mczyzn i jedna pita kobiet.
W Czechach jest to 26% i 17%, a w krajach Europy Poudniowej prawie 6% kobiet i 18%
mczyzn.
45

Monitor Polski
47
Poz. 52
Tabela 7. Wybrane miary badania SHARE dotyczce stylu ycia
Aktywno fizyczna
Nadwaga
61,2
Polska
46,5
60,0
28,6
54,6
29,4
75,6
37,4
23,6
20,9
29,7
19,2
48,0
60,2
44,0
53,1
14,4
9,7
17,8
5,5
26,2
17,7
33,3
19,9
35,7
43,3
41,5
45,3
39,1
53,3
52,5
60,0
7,2
10,3
12,8
16,3
13,2
17,6
21,0
24,9
BMI 25/29.9
48,4
35,5
52,8
38,2
52,2
42,1
43,3
38,6
BMI >=30
13,8
14,9
17,8
17,5
23,3
24,8
21,2
29,2
62.2
50,4
70,6
55,7
75,5
66,9
64,5
67,8
BMI >=25
.go
Palenie
kiedykolwiek
aktualnie jeli
kiedykolwiek
aktualnie %
caej prby
brak
intensywnej
aktywnoci
brak
umiarkowanej
aktywnoci
Czechy
v.p
l
EU10-Pn
EU10-Pn
rdo: Zdrowie, praca i styl ycia populacji 50+ w Polsce na tle innych krajw Europy, CenEA Research Note
Series RN02pl/09, http://www.share50plus.pl/.
Polacy nie prowadz aktywnego stylu ycia. Okoo 60% kobiet i 53% mczyzn
zadeklarowao brak intensywnej aktywnoci fizycznej, a brak umiarkowanej aktywnoci
odpowiednio 25% i 21%. W kadym z porwnywanych regionw Europy aktywno
seniorw bya wiksza. Niska aktywno ruchowa przekada si na problemy z nadwag
wrd osb starszych.
w.
rcl
Rozpowszechnienie otyoci wrd Polakw jest prawie dwa razy wiksze ni w krajach
Europy Zachodniej. U jednej pitej Polakw i jednej trzeciej Polek wskanik BMI jest
wikszy lub rwny 30. Odsetek osb o takim wskaniku nie przekracza 15% w Europie
Pnocnej i 18% w Europie Poudniowej.
Odsetek osb z nadwag (BMI 2030) nie rni si znacznie pomidzy rnymi grupami
wieku w Polsce i wynosi okoo 4045% dla mczyzn oraz okoo 3641% dla kobiet. Zmiany
zachodz natomiast w odsetku osb o BMI poniej 25 oraz otyych. Od 60. roku ycia
odsetek osb otyych spada wrd seniorw, a odsetek osb o BMI poniej 25 wzrasta.
Wykres 9. Kategorie BMI w grupach wieku mczyni, Polska
ww
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
< 60
< 25
60-69
20-30 nadwaga
70-79
> 79
> 30 otyo
rdo: Prezentacja SHARE www.share50plus.pl/
46

Monitor Polski
48
Poz. 52
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
< 60
20-30 nadwaga
70-79
> 79
> 30 otyo
.go
< 25
60-69
v.p
l
Wykres 10. Kategorie BMI w grupach wieku kobiety, Polska
rdo: Prezentacja SHARE www.share50plus.pl/
w.
rcl
Pod wzgldem zdrowia psychicznego Polacy najczciej rni si od pozostaych regionw

Europy w swoich wypowiedziach odnoszcych si do braku nadziei na przyszo, smutku,
utraty przyjemnoci, kopotw ze snem, zmczenia i draliwoci. Prawie 60% kobiet po
50. roku ycia w Polsce deklaruje odczuwanie przynajmniej czterech objaww depresji (z
listy 12). Dla porwnania podobne odpowiedzi uzyskano od 30% Czeszek i 25% mieszkanek
Europy Pnocnej. Subiektywne odczucia depresyjne wystpuj czciej wrd Polakw
i Polek ni wrd mieszkacw innych krajw. Najczciej deklaruj je osoby
niepenosprawne oraz osoby na emeryturze.
ww
Wykres 11. Odsetek osb 50+ deklarujcych przynajmniej 4 objawy depresji w podziale
na wiek, pe i region
rdo: Prezentacja SHARE, www.share50plus.pl
47

Monitor Polski
49
Poz. 52
ww
w.
rcl
.go
v.p
l
Podsumowujc, stan zdrowia osb po 50. roku ycia w Polsce jest relatywnie gorszy ni
mieszkacw innych krajw europejskich. Dotyczy to zarwno subiektywnych, podatnych na
wpywy kulturowe wskanikw, jak i obiektywnych miar stanu fizycznego. Polacy s te
w gorszej formie psychicznej od mieszkacw innych krajw, a mimo to z rnych wzgldw
nie podejmuj leczenia. Tak niekorzystnym czynnikom dotyczcym zdrowia towarzyszy
niewielka aktywno fizyczna. Mona zaoy, e promocja zdrowia i zmiana nawykw osb
dojrzaych i starszych wpynie pozytywnie na wskaniki zdrowia fizycznego i psychicznego
osb po 50. roku ycia w Polsce.
15/12-kt
48

Program ASOS 2014-2020

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Program ASOS 2014-2020

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elektronicznie

DZIENNIK URZDOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

zdnia 24 grudnia 2013 r.

3. Program realizuje minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego.

4. Uchwaa wchodzi wycie zdniem ogoszenia.

Prezes Rady Ministrw: D. Tusk

Zacznik do uchway nr 237 Rady Ministrw

na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych

1.2. Wskanik Aktywnego Starzenia si ............................................................................................. 6

1.4. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych emerytw ............................................................ 7

1.6. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW) ....................................................................................... 7

1.7. Kompetencje cyfrowe osb starszych .......................................................................................... 8

2. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU ............................................................................................. 9

6. GWNE ZAOENIA PROGRAMU .......................................................................................... 21

Podstaw dla zaprojektowania Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb

Szczeglnie wanym wyrazem nowego podejcia do problematyki osb starszych jest

Dowiadczenia Programu ASOS 20122013 wskazuj na trafne wyodrbnienie priorytetw

Zaoenia Programu mog zosta zrealizowane jedynie poprzez planowanie, projektowanie

Dodatkowo planowana jest rewizja dziaania Programu w poowie okresu jego

Jednoczenie, na skutek poprawy warunkw ycia wydua si rednia dugo ycia

Wyduajca si przecitna dugo ycia sprawia, e w perspektywie najbliszych

Istotn konsekwencj demograficznego starzenia si spoeczestwa jest coraz czstsze

Pena tre diagnozy patrz: zacznik.

Przedstawione zjawiska o charakterze demograficznym, w tym zmiany struktury wieku

1.2. Wskanik Aktywnego Starzenia si

Wskanik dotyczy osb powyej 55. roku ycia.

Z bada przeprowadzonych w wojewdztwie mazowieckim przez Stowarzyszenie Centrum

Gospodarstwa domowe emerytw s rwnie tymi, w ktrych przecitne miesiczne wydatki

1.5. Formy edukacji dla osb starszych

1.6. Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW)10)

Osoby w starszym wieku s w bardzo duym stopniu konsumentami wiadcze zdrowotnych,

Korzystanie z komunikacji publicznej, samodzielne zakupy, wykonywanie prac domowych

2. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU

Poprawa jakoci i poziomu

Odsetek osb w wieku

Na podstawie sprawozda z projektw zrealizowanych i rozliczonych do 31.07.2013 r.

Cel gwny Programu bdzie realizowany przez cele szczegowe:

W okresie realizacji Programu (lata 20142020) zakada si:

Tabela 2. Analiza SWOT rzdowego programu na rzecz aktywnoci spoecznej osb

4. DZIAANIA PODEJMOWANE W RAMACH RZDOWEGO PROGRAMU ASOS

W pierwszej edycji otwartego konkursu do Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej wpyno

Ogem w ramach I edycji zdecydowanie najwicej ofert zoyy organizacje z wojewdztwa

Wykres 1. Liczba nadesanych ofert w podziale na wojewdztwa

Oferty wsplne i partnerstwa, forma prawna oferentw

Ogem zrealizowano dofinansowano 426 ofert. W tym 350 to oferty indywidualne, 70

Wrd 430 projektw przyjtych do realizacji przewaajca cz zostaa zoona przez

Najwikszym powodzeniem oferentw cieszy si priorytet 2, w ramach ktrego zoono

Wykres 2. Udzia wnioskw zoonych w poszczeglnych priorytetach w liczbie

Najwiksza liczba projektw dofinansowanych zostaa zoona w ramach dwch najbardziej

Ogem w ramach II edycji najwicej ofert zoyy organizacje z wojewdztwa

Dua liczba ofert w wojewdztwach mazowieckim, maopolskim oraz dolnolskim wynika

Wykres 4. Liczba ofert wedug wojewdztw

Oferty wsplne i partnerstwa

Ogem zoono 345 ofert w partnerstwie (w tym 8 bdcych jednoczenie ofertami

Forma prawna oferentw

Wykres 6. Forma prawna oferentw

Nadesane projekty w podziale na priorytety konkursu

Wykres 7. Projekty w podziale na priorytety konkursu ASOS

Beneficjenci I edycji konkursu ASOS

W II edycji Programu ASOS 355 ofert zoyli beneficjenci I edycji.

Dotychczasowe dowiadczenia dwch edycji konkursu wskazuj, e najpowszechniejsz

Postpujce zmiany w strukturze spoecznej (niski wskanik urodze, migracje gwnie

Rada ds. Polityki Senioralnej

5. DZIAANIA NA RZECZ OSB STARSZYCH W DOKUMENTACH