Janusz Ledwoch ‘ Pzlipfw Vi iger CzeséI ¢ Warszawa, 1992Oktadka, sylwetki czotgistéw — Jarosiaw Wrébel Plansze barwne — Krzysztof Cieslak Rysunki— Krzysztof M. Zurek Zajcia: The RAC Tank Museum, Bovington, England | Photo Credits: Archiwum Dokumentacji Mechanicanel, Warszawa | Herbert Wimmer (REN), Nowy Kurier Warszawski (archiwum fotograficzne). ‘Wszelkie prawa zastrzezone, Zadna czeéé te| ksigzki nie moze by¢ kopiowana w Zadnej formie ani Zadnymi metodami mechanicznymi ani elektronicanymi, lacznie z wykorzystaniem systeméw przechowywania | odtwarzania informacji bez pisemnej zgody wlasciciela praw autorskich All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or | ‘mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission from, | copyright owner. ‘© Copyright by Janusz Ledwoch. Warszawa 1992 All rights reserved | Na oktadce: .Tygrysy’ z 101. Batalionu Czoigéw Cig2kich SS bombardowane przez samoloty alianckie, Cintheaux, 8. sierpnia 1944 roku SERIA TANK” Dotychczas ukazaly sie: 1, Panzerkamptwagen Il (Panzer Il) Wprzygotowaniu: 8. P2kpfw V Panther" 4 P2kptwiv S._PzKpfw VI Tiger" czes¢ I 6 M1 Abrams” 7 Tr /T-80 ‘Sktad | famanie: Hornet — Warszawa ul. Gérnosiaska 16m 47 Wyclagibarwne: —SKAN — Warszawa ul. Jagielloriska 59 PROMART — Warszawa Ul. Sedziowska 2 | Druk: Zakad Poligraticany P, Mysiborski — Pruszk6w ul F. Focha 51 | Dystrybucja: INTER-MODEL — Warszawa (00-961 Warszawa 42 skr,pocz 106) | Nr indeksu — ISSBNed tte) Pa TT Historia rozwoju niemieckich czolg6w cigékich rozpoczyna sig [uz w 1925 roku, Nemey pomimo ograniczeri w dziedziie 2brojef nalozonych przez traktat wersalské nie zaniechal prac konstrukcyinych nad powstaniom nowych typow pojazdow pan- cemych. W 1925 roku Heereswatfenamt (Urzad Uzbrojenia, Armii Ladowe)) przedstawi zatozenia konstukcyine czoigu ciezkiego o masie calkowite] do 20000 kg. Cz0lg mia! osiagac predkosé maksymaina 40 kmh | mial mie modlimasé pokony wania przes2k6d wodnych o glebokosel do 0.8m (2 predkaseia 6 km/h), waniesieri o nachyleniu stoku do 30°, Planowano, 22 bedzie mial dhugoSé calkowita do 6,0 m, a szerokasé 2.6 m, Projekt nowego pojazdu otrzymat oznaczenie dezinformujace .Grosstraktor”. Zaméwienia na budowe protolypéw otrzymaly zaldady Rheinmetall, Krupp | Daimler-Benz. Czctg opracowany wzakladach Rheinmetall byt napgdzany silnikiem gaénikowym, rzedowym, chiodzonym ciecza BMW o macy 184 KW (250 KM), Ktory pozwalat na osiagniecie predkoSci maksymalne| do 40, kinih. Opancerzenie czolgu — do 13 mm. Zaloga szegciocso. bowa. Uzbrojenie stanowia armata 7,5 cm KwiL20 kalibru 75 mm umieszczona w obrotowe| wiezy {kat ostrzalu: w Plaszezyénie pionowe| od - 12° do + 60", w plaszezyénie poziome| 360°) 2-skarabiny maszynowe Dreyse MG 13kalibru 7,92mmwwie2y, i dodatkowo w male| wie#yezce umieszczone| Z tylu kadluba czolgu. Prototyp Rheinmetall 30. pazdziermika 1929 roku utonal podezas préb pokonywania przeszk6d wo! rych na poligonie Putioss (Schlezwig-Holstein), Podobna kon: stukcje mial czolg frmy Krupp. Czolg Kruppa by! testowany na Poligonie czolgowyin .Kama" kolo Kazania w ZSSA. Czolg ‘skonstruowany w zaktadach Daimler-Benz przez zespét kiero: ‘wany przez dr hc Ferdinanda Porsche konstrukeyjnie nawiazy- wat do czolgéw brytyiskich z okresu | wojny Swiatowo}. Naped stanovil sink lotniezy (szeSciocyindrawy rzedowy,gagnikowy, chlodzony ciecza) Daimler-Mercedes DIVb (182208) 0 pole rmnoéci skokowe| 31200.¢m? mocy 191-220 KW (260-300 KM). Rozruchsiinika odbywal sig 2a pomoca dwucylindrowego, dt suwoweao, silika gaznikowego DKW F2 0 mocy 7,3 KW (10 KM}. Czolg mial mase calkowita 15400 kg, opancerzenie od & do 14,5 mm, Uzbrojenie identycene jak w czolgu Rheinmetall {ov probach stosowano obok karabinow maszynowych MG 13, takze starsze Maxim MG 08/15 kalibru 7,82 mm). Na drodze ‘cz0)g osiagal predkosé 40 km/h, zag w wodzie 4 km/h, Podezas Pokonywania przeszkdd wodnych czolg poruszal sie za pomoca, Sruby umieszezonej 2 tylu kadluba, Na podstawie zaméwienia Z dnia 28. marca 1927 roku zbudowano dwa prototypy. Po akoriczeniu test6wjeden z.¢zolgéw umieszczono przed kosza rami 8. Puiu Pancemego w Wunsdort. W programe tinanso wym przeznaczonym na lata 1929-1930 (nr 1105/29), przewidywano wydanie 3.400.000 RM, na produkcj@ 17 cz0t- ‘gow ciezkich .Grosstraktor’. przyczyn ekonomicznych w 1930 rokuprogram budowy czolgéw ,Grosstraktor” zostal anulowany. (0d 1930 roku prowadzono préby czoigu (wowezas kiasyfkowa- ‘nego jako cig2ki) przeznaczonego dia dowédcow bataliondw ancernych (tzw. Bataillon-FUhrer-Wagen), znanego péznie} Jako Panzerkamptwagen!V (P2KptwiV). Prototyp skonstruowa ny przez zakiady Aheinmetall mial mase calkowita 18000 kg, 'Naped stanow sinik gaznikowy Maybach o mocy 220 kW (300 KM). Czolg posiada opancerzenie od 16 do 20mm. Zaloga 5 0865. Uzbrojenie stanowila armata 7.5m Kw L/24 kalioru 75 mmm i dwa karabiny maszynowe MG 13. W 1833 roku generat orucznik Lutz -szef Wydzialu Motorowego Fleischwehry pole: cit opracowanie nowego typu czolgu cieakiego taw. Neubauta. hrzeug (w skrécie NDFz). W budowie prototypow uczestniczyly 2zaidady Krupp i Rheinmetall, Czolgi posiadaly podobna konstru- kcje kaduba, réznily sig jedynie typem zastosowane wie2y, ddwa prototypy mialy wieze konstrukji zaktadow Krupp, a trey Fheinmetall. Czolgi NBFZ konstrukcyjnie nawiazywaly do bry- 3‘yiskiego czolgu Vickers .Independent’. Masa czolgu wynosila 23000 kg, Naped zapewnial sinik rzgdowy, gaznikawy chlodzo- ny ciecza Maybach HL 108TR © mocy 206 kW (280 KM), Zasadnicze uzbrojenie czoigu stanowity dwie armaty umiesz- zone w obrotowe} wiezy: jedna kalibru 75 mm (Kw L/24) lub 10,5 em KwK L/28 kalibru 105 mm i sprz@zona z niq armata, kalibru 37 mm (3,7 em PAK L/48). Czoig Rheinmetall posiadat uuzbrojenie umieszczone w ten sposdb, 2e dzialko 3,7 om PAK _najdowalo sie nad dziatam gléwnym, zag wezoiguKruppa cbie ‘armaty umieszezone byly w jedrym pionie, obok siebie, Dodat. owe uzbrojenietotrzy karabiny maszynowe MG 13kalibru7,92 ‘mm, Jeden znajdowal sig w wiezy, drug| byt umieszczony w ruchome] wieZyczce z przodu kadiuba czolgu, pred wieda, trzeci umleszezany byt w identyczne] wiezyczce zabudowane}| 2ztylukaduba, Opancerzenie od 16 do 20 mm, zaloga szeScio- ‘esobowa. Wlutym 1939 roku jeden czoig NoFz byt prezentowa- A. Czolgl cigakie NbFz uezestniczyly w ag 1940 roku INKW] ry na wystawie samochodowe) w Berlinie, Tray czolgi Neubau- fahrzeug utywane byly przez 40. Batalion Specjalnego Prze- znaczenia (40 Abtzb.v,) podczas inwaz|i na Norwegie w kewietniu 1940 roku (mm in podczas zajecia Oslo. 28, paddziernika 1935 roku Heereswattenamt polecit opra- ccowanie ,sinika © mocy 600 KM przeznaczonego dla czolgu typu Grosstraktor’.Zaklady Daimler-Benz AG (Berlin-Marientel- de) zaoferowaly zmodytixowany silnik lotniczy M71 (potem ‘nazwe zmieniono na DB 600), praystosowany do zabudowaria w polazdach pancernych, Sik miat moc 441 KW (600 KM), Zaprojektowano dwie odmiany tego siinika: gaznikowy MB S03 ‘oraz wysokoprezny (dieslowsk’) MB 507, Silnik MB 507 plano- ‘wano u2yé do napedu prototypu ezolgu VK 3001 (08), ows Pod koniee stycznia 1937 roku WaPrut 6 (WaffenPrafung) lobyl wzakadach Henschel zlecenie na budowe czolgu, ozna- ezonego jako Durchoruchwagen DW 1 (ezolg przelamania), ‘Skanstruowano prototypowe podwozie chronione pancerzem 0 igrubosci do 50 mm. Kierowea zajmowal stanowisko po prawe), strorie kadluba obok skrzyni przektadniowe). Naped stanowit ragdowy silrik gaénikowy, chlodzony ciecza, typu Maybach HL 120.0 mocy 208 KW (280 KM), Ktéry pozwalal na osiagnigcie ppradkosci maksymalne| 35 kndh. Czolg posiadal kota napedo- Wwe z przodu, a napinajace 2 tytu kactuba. Kola napedowe byly, wyposazone, nie w kola zebate, lecz podobnie jak sowieckie 209i BT wrrolki, Od géry gasienica byla prowadzona przez zy male kdlka podtrzymujace, Czolg byt wyposazony w skrzynie biegéw Maybach Variorex. Zmiana biegéw nastepowala za pomoca systemu preselekeji Cetrac. Czolg byt wyposazony w amortyzatory Boge und Sohn, Masa ¢zolgu wynosita 30000 kg * DW 1 posiadal podwozie wzorowane na zastosowanym w cczolgu P2Kptw Il vk 6s01 (H) Niemal dokladnie narok przed wybuchem wojny 8. wrzesnia 1938 rok: Heereswatfenamt podpisal z zaKladami Henschel kontrakt na budowe .superciezkiego ezolgu' (Sturmwagen lub ‘Schwerewagen).Z powodu ograniczertransportowych okazalo sig, 2e 201g 0 te] masie musi byé przewozony droga kolejowa, roziodony na.r2y czgéci! Monta ostatecany odbywat sig w mieiscu przeznaczenia. Do ziozenia czoigu niezbedny byt spe- clalny 2estaw montazowy. Przewidywano, ze cz0lg VK 6501 (H) badzie posiada opancerzenie do 100 mm (pancerz czolowy), Donapedu wybrano link gaznikowy, dwunastocylindrowy, r2¢- dowy, gémozaworowy, chiodzony ciecza Maybach HL. 224 0 mocy 441 kW (600 KM). Czolg miai by¢ wyposazony w stand- ardowa wie%e czolgu P2kptw IV uzbrojona W armate 7,5 em vk L/24 kalibru 75 mm ikarabin maszynowy Rheinmetali-Bor- sig MG 34. Dwa dalsze karabiny maszynowe tego typu miaty, byé zamontowane w dwéch wiezyczkach umieszezonych z Przodu kadluba czoigu. Zatoga pigciooscbowa, Przewidywana, redkosé maksymaina 25:26 kmjh. Czolg VK 6501 (H) mial mies podwozie wislokolowe podobne do stosowanegow czolgu VK 2001 (fH). Preygotowania do preduke)i ezoigu cle2kiago 0 ‘masie 65000 kg pociagneto 2a sobg powadne problemy 2wia- zane z obsluga techniczng (| montazem !) tak duzego pojazdu pancernego. Diatego te? skonstruowano specjainy pojazd po- mocniczy. Na podwo2iu samochodu cigzarowego typu Faun L9000/567 (6x4) zabudowano déwig typu LK 5S o udéwigu 20000 kg (praduke) fry Demag 2 Benrath). Rozpoczeto takzo budowe speciainych naczep niskopodwoziowych 0 nosnosci {80000 kg (firma Kari Kassbohrer 2 Um). Po wdrozeniu do. produkc)i seryine| ezolgéw typu ,Tygrys" zaniechano prac nad ‘ezolgiem VK 6501 (H) - P2Kptw Vil ow2 W 1940 roku projektowanowano budowe ulepszone| wersji czolgu przetamania DW 1, Czotgi DW 2 mialy posiadaé zmo- dyfixowany ullad przeniesienia macy, skrzynig biegéw typu ZW 98. Praewidywana masa czolgu OW 2 wynosita 33000 kg, zaloga miala byé pigcioosobowa, uzbrojenie (umieszczone Ww. typowej wiedy czoigu PzKptw IV) sktadalo sie z armaty 7.5.em wk L/24 kalbru 75mm karabinumaszynowego MG 34 kallbru 7,92 mm, Karabin MG 34 umieszczono takée w przednim sta owiskupoprawej tronie kadluba, Warto dodaé, 2ecznaczenie: DW jest tylko oznaczeniem fabrycanym. Zbudowano tyiko jedno poawozie. Vk 3001 (H) W 1947 roku zakiady Henschel otrzymaly zaméwienie WaPrif 6 na budowe koleinego czolgu 0 masie 30000 kg. W konstrukgji zolgu VK 3001 producent wykorzystat wszystkie dogwiadezenia uzyskane podezas budowy czolgow DW 11 OW 2. Zalozenia konstrukcyine przewidywaly zaprojektowanie czot {gu © masie okolo 30000 kg, mogacego rozwijaé predkosé maksymalna 35 kmh, Czolg tial byé chroniony pancerzem 0 grubosci od 35 do 5 mm. Jako naped przewidywano silnik gainikowy, szesciocylinarowy, rzedowy, chlodzony ciecza, Maybach HL 116.0 mocy 195 kW (265 KM), Pojemnos¢ skoko- \wasilnika Maybach HL 116wynosta 11044.em?, Czoig VK 3001 posiadal skr2ynie biegéw Maybach Variorex i system kierowa: ria Typ L320C. Podworie zostalo skonstruowane wten spos6b, ze siedem duzych kot nosnych (zaopatrzonych w bandage: ‘gumowe) umieszezono na osiach o rézne| dlugosci, tak, ze kola nosne nigjako nachodzly na siebie, Ten typ zawieszenia po-I b a y z " : u ¥ n e i 0 d v v OO WASASAS Ste Projekt czotgu DW2 Zaalal na doskonala amortyzace i dobre pokonywanie prze s2kéd terenowych. Kola napedowe umieszozono 2 przodu, a ola napinajace (z bandazem gumowym) zy, Pozycie gasie- niyustalaly rz kolapodtr2ymujace.Jakkolwieke2olg VK 3001 {G)nie postuzy jako wzorzec do rozpoczgcia produkeji seryine| nowego typu ezoigu cig2kiego, zostal uzyy do préb: jeden 2 Prototyp6w stuzyt do prob skr2ynibiegow Maybach OLVAR, a trzeciprototyptestowal mechanizm kisrujacy SMG 90, Protoly- py czolgow VK 3001 (H) znalazly takze zastosowanie do prob Plugéw okopowych itrakow przeciwminowych, Prace doswiad czalne cdbyway sie na poigonie Haustenbeck koto Paderborn {Poligon fabryceny Henscha) i na poigonie w Kummersdorfe kolo Berlina, We wrzesniu 1942 roku czolgi VK 3001 (H) prze Zznaczono do szkolenia, W trakcie toczacych sg laa wojen- plytami pancemymi. gruboéei do 30mm. Kierowea | pomecnik kiorowey zajmowali oddzieine stanowiska umieszezone z pr2o- dukadiuba, Armata kalibru 128mm, zamontowananapodwoziu VK 3001 (H) stanowia rozwinigcie skonstruowanego W 1936 ‘oku w zakladach Kruppa cig2kiego dzidla przeciwlotniczego Dazialo mogio przemieszczaé sie w pionie od ~15° do +10", za ‘w plaszezyénie poziome| mogio sie wychylaé na bokio 14°. Masa dziala wynosta 7150 kg. Podwozie czolgu zostalo wydluzone przez dodane pary két nosnych (0 wymiarach 700x550 mm) | ‘odpowiednie powiekszenie kaduba, Zaioga pieioosobowa. Dzia- to samobiezne bylo wyposadone w szesciobiegowa skrzynig bie- \gbw typu ZF SSG 77. PredkoSé maksymalna wynosta 19,6 kmh, ‘hudowano dwa take dziala samobiezne oznaczone jako 12,8¢m ‘Selbstiahlafetie ’St (Pz.SH V). Uzbrojenie zamontowano w zakta- Dzialo samobiezne 12,8 cm Selbstfahrlaftete L/61 (Pz.Sfl V) ‘yeh, 25 maja 1941 roku Hitler polecit rozpoczecie prac nad dzialami samobieznymi uzbrojonymi w armaty duzego kalibru. Jako pierwszy powstal prototyp czolgu PzKptw IV uzorojony W_ armate kalibru 105 mm. Drugim protetypem byt czolg VK 3001 (H) uzbrojony w armate 12,8 om Kwk 40 L/61 kallbru 128 mm. Dzialo byto umieszezone w pélodkrytym stanowisku, ostonigtym ddach Rheinmetall-Borsig w Dusseldorf. W latach 1942-1843 dziala byly uzywane bojowo na froncie wschodnim. Jesienia 1943 jedno z dzil zostalo 2dobyte przez wojska sowiecke, ‘obecnie znaiduje sie w muzeum pancemym w Kubince Kolo Moskoy.‘VK 3001 (P) (bok czolgu VK 3001 (H) poddano réwniez prébom konstru: keje opracowana przez prot dr h.c Ferdinanda Porschego. W now otwartych zakiadach zbrojeniowych Nibelungenwerke AG WSSt Valentin w Austr powstal prototyp czolgu VK 3001 () Zaklady Nibelungenwerke uzywaly takze oznaczenia czolgu 100" lub nazwy .Leopard" (nawiasem méwiac byt to prerwszy ‘czelg niemieck’ posiadajacy, obok oznaczenia technicznego rnazwe!), Dwa silriki gaénikowe Simmering-Graz-Pauker Typ 100 V-10 0 mocy 154 KW (200 KM) kazdy, napedzaly dwa generatory, ktdre dostarczaly pradu elektrycznego do przektad- fi elektromechanicznych typu Voith (Heidenheim), poruszaja- ceych gasienice. Podwozie sktadato sie z szesciu k6t nosnych umieszezonych w trzech wézkach i dwéch malych kot podtrzy- mujacyeh, Kazda para ket nognych posiadata oddzielna amor- tyzacje. Kela napgdowe umieszez0no 2 produ, Czolg VK 3001 (P) mial byé wyposazony w zmodyfkowana wieze czolgu PekptwiVzarmata 7.5m KwK L/24kallbru 75mm. Planowano takZe uzbrojenie czolgu w armatg 10,5cm KwiL/28 kalibru 105 ‘mm. Opancerzenie 30-50 mm, Porsche praedstawil takze wer- sie napedzang silnkiem wysokopreznym (oznaczenie Typ 200). Zima 1941-1942 roku czolg VK 3001 (F) zostal poddany ‘wszechstronnym prébom poligonowym. Po zmianie wymagart konstrukeyjnych dotyczacych uzbrojenia-zastesowanie armaty kalipru 88 mm w migisce armaty 75 mm, prace nad czdlgiem ‘VK 3001 (P) zostaly zaniechane, gdyz VK 3001 (P) okazal sig po prostu... 2a maly do zamontowania wie2y Kruppa 2 dzialem kealibru 88 mm, VK 3601 (H) Podezas narady sztabowel w Berghofie 28. maja 1941 roku Hitler preedstamit agsina kancepele nowego typu czolgu. Miat to byé czolg cigek’ sludacy do przelamania silnie bronionych pozyej nieprzyjacielskich, Pianowano przydzielenie okolo 20 ‘ezolgaw tego typu do kad} dywiziipancernej. .Czolg szturmo- we" mialy pelnié role tarana otwerajacego droge dia innych typéw czolgow - szczegéinie dia slabo opancerzonych PzKptw 1, Pzkptw 38 () czy te2 PzKpfw Il. Prekursorem . Tyatysa’ by! cczclg VK 3601 (H) - P2Kptw VI Ausf. 8, Kadlub zostal wykonany wzakladach Henschel, a wiez zbudowal Krupp. Opancerzenie do 100 mm, predkosé maksymalna do 40 km/h. Nie okresiono precyzyinie typu zastosowanego uzbrojenia. Zelozono jedynie, 2e zamontowane dzialo bedzie przebijato pancerz. 0 grubosci 140 mm z odieglosci 1000 metréw, 28, maja 1941 roku zamo- \wiono prototyp iszeéé czolgéw przedseryjnych. Do czasu osta ‘tecznego opracowania silnika Maybach HL 210 czolg VK 3601 (H) mial byé napgdzany stabszym silnikiem Maybach HL 174 0 mocy 231 KW (450 KM), Czolg VK 3601 (H) byt rozwinigciem onstrukcyinym czolgu VK 3001 (H). Zmiany dotyezyly m.in odwozia. Zastosowano szeé6 ké! nosnych (2 bandazami gu: mowymi) 0 duze} Srednicy. Zikwidowano kélka podtrzymujace, Nowurn w konstruke|ibylo zastosowanie dwich wielkich drmu: chaw ehlednicy silnika umieszczonych na blotnikach. .Panzer- programm 41" z 30 maja 1941 roku przewidywat zamdwienie 116 czolg6w VK 3601 (H) | planowal budowe 172 dalszych pojazd6w. Zmieniono uzbrojenie. Z powodu ostrego deficytu Wwolframu zaniechano produkcfi dziat bezodrzutowych 0725 | ‘edpowiedniej do nich amunigj. Dwa pierwsze protetypy wyprdu- kowano w marcu 1942, Cztery dalsze we wrzesniu tego? roku, Pierwszy protolyp shizyt do prob w Heereswaffenamt. Po za: montowaniu dawigu 0 udéwigu 40000 kg (produkcji zakladow FAMO-Ursus, Warszawa ul, Skierniewicka 51) cztery podwozia \VK 3601 (H) przebudowano na ciagniki ewakuacyjne przezna- zone do holowania uszkodzonych ezolgow typu , Tiger”. Vk 4501 (H) ‘Szybko okazalo sie, Ze ustawiczne zmiany gruboéci opan- ccerzenia powoduja werost masy calkowite] czoigu. Wspomina Speer .Podozas gdy armia chciala w koricu otrzymaé zal, kt6ry by dzigl wieks2e| szybkosci zyska! przewage nad stosun: kowo szybkim 7-34, Hitler obstawat przy pogladzie, i powad- nigisza zaleta jest wiksza sia przebijania dziala oraz lepsza ‘ochrona przez zwigkszenie grubosci pancerza.(..) «Tyarys» keéry poezatkowo miat wazyé 50 ton w rezultacie Zadar\ Hitlera ‘osiagna} wage 75 ton («Tigers I)” (Albert Speer - Wspomnie. nia, Wydaymictwo MON, Warszawa 1990). Wzrost masy nie ‘ominal tex VK 3601 (1H), po pogrubieniu pancerza' przystoso- waniu kadluba czoigu do zamontowania wie2y typu Krupp 0 Srednicy 1850 mm masa calkowita czolgu miala wynosié 43000, kg. Cadg VK 4501 (H) by! ostateczna wersja konstrukcii VK 3601 (H), Podobnie czolg VK 4501 (P) bytrozwinigciom wezes. niejszego VK 3001 (P). Prototypy VK 4501 (H) i VK 4501 (P) mialy by6 gotowena kolejne urodziny Adolfa Hitera 20 kwietnia 1942 roku, ‘A. Prototyp VK 4501 (it), na terenle wydz7ialu doswiadezalnego zakladéw Henshel, kwlecies 1942 [TM] 6VK 4501 ) W maju 1981 roku Porsche otrzymat kontakt na. budowe «zoigu VK 4501 (P) -oznaczenie fabryczne - 101 ,Sonderfahrzeug If Nieofejalnie nowy ezelg 2ostal nazwany Tiger" ~ nazwa ta przygla sig dla... Konkurenoyinego czolgu zaktadéw Henschel ‘Wykorzystano wszystkie uprzecnio testowane rozwiaizaniatechni- c2ne, Zastosowano nowy typ wiezy dzialowe| skonstruowany przez zakiady Krupp. Wieza powsiala w éciste) wspdipracy 2 Zaiadami Nibelungenwerke, Jué w lipcu 1841 roku Porsche Za- ‘méwi wieze, a dwa miesigce pézriel, jeszcze przed podpisaniem konivaktu na dostawe VK 4501 (P), zaméwil dodatkowo dalsze 90 ‘Wied. Czolg VK‘ 4501 (P) by napedzany dwoma sinkami Simme- ting-Graz-Pauker Typ 101/1 V-10 0 mocy 184 KW (200 KM) Zestesowano identyczny, jak VK 2001 (P} sposob naped: sink spalinowy, generator pradotworczy | sink eleKtyezny, Ktry po- przez preekiacie typy Siemens-Porsche napedzal kola napedo- Wwe umieszezone z tyu czolgu. Umieszozenie calego zespok apedowego 2tyuczoigubyto spowodowane Koniecznoscia pree- riesienia ezesci masy do fy W celu odeiazenia przodu ezoigu Inrym waznym powodem byly oszazqdnoSci ekonomicene (ogra. rizenie sci miedzi na preewody eleKryczne). Czoig VK 4501 (P) posiadaltakze kola napadwe 2 przodu kadhuba. Nienapedza- re kola preedinie wyposazone w mechanizm ket napedowych, mmalynacelu wyelminowaniebiegu jalonego gasiency, Podwozie "ie byto wyposazone w kdtka poctrzymjace, pniewaz gasionica prowadzona byla bezposredrio na Kclach nosnych (gownych) Kola none 0 konsiruke} stalowe)- nie mialy gumowego bandaza Opancerzenie 30-100 mm. Zwiekszenie grubosei pancerza i uty- cle wiezy Kruppa sprawio, Ze zostala znacznie preekroczona zakladanamasa czoigu. VK 4501 (P) mia tendencje do zapadania udéwigu 75000 kg. VK 4501 (P) zapad? sig po zdjgciu z lory w_ arzash grunt ne még! ruszyé, Naczelny konstrtorzakladw Henscheline. Kurt Arold zaproponowal wycagrigcie VK 4801 (P) pray pomoey wasnego prototypu VK 4501 (H), Tak wiec prototyp Henschia wybav 2 opresjkonkurenejny czaig. Oro ga na poligon byla pierwszym testem trakcyjnym obu prototy- Ow, Podezas preemarszu czoil mialykika drobnych usterek Pokaz ezalgow by! prepwidywary na godzing 14.00 w dni 20, swietia 1942 roku, Nespodziewanie dia wszystkich uo 10.0 na poligon preybyi Goring 2 ministre uzbroenia | amunii ‘Abertem Speerem. Pot godziny poénie|pojawl sig sam Wed li Rzeszy. Bo pokazu byl got6w yko czolg VK 4501 (P). Zespot Henschia korzystajac2 won] chil przed pokazem na polece- nie ine. Amida dKonjwe przegiadu skrzyni biegow. Mecha: rigy whika doslowniechvizilirozmontowanemechanizmy, ‘eetko po godainia 11. oba czcipraystapy do preby szybo- Sci. Z rywalznc) zmycigsko wyszed czolg konstuke} prot Porsche, kéryna odciks 1000 m osiagnal predkos< 50 kmh VK 4801 (H)lechal 2 predkoscia 45 kmh (850 m), Podzas iazdy przegrea! sig sink VK 4501 (F) grozae potarem. Po ochiodzeniyprototyp by gotowy do dasaych prob, Kurt Amott Zaproponowal miistrowi Speerow preeprowadzenie prob ma- newrowych, w ktorych ezolg VK 4501 (H) wykazal swoja wy- dsz0é6. Skompliowana 1 trucna w obsiudze praekladnia ‘lektrycanomecnaniczna ypu Siemens-Porsche, zestosowana ‘W VK 4501 (P), znacznie ograniczala wlascivosci manewrowe tego czolgu (m.in VK 4501 (P) miat ogromne trudnosci z wyko- naniem oatrego Zakrgt © 90") Po zakanczeni preb Hier po kensutagi ze Speerem i sekretarzem minsterstwa uzbrojenis | amunici Karem Oto Saurem polectproeprowadzenie dalszyeh Prototyp ezotgu VK 4501 (P) sig w terenie (zbyt duty nacisk na grunt). Wmaju 1942 roku pik Thomale z WaPruf 6 i prot in? von Eberon 2 Politechniki Orez- defiskej przeprowadzli na poligonie Berka peine proby czolgu ‘VK 4501 (P}, Stwierdzil, Ze bardzo zawodny naped spalinowo- clektryczny dyskwalifkuje czolg VK 4501 (P), Zudowano tylko ‘dwa czolgi VK 4501 (P) -, Tiger" (P),kt6re byly przez krotkiczas uzywane do szkolenia czolgist6w 803, Batalionu Czolg6w Ciez- ich, Protatyp zaktadéw Henschel zostal ukariczony 17. kwiet- nia 1942 roku, dostownie na 40 minut przed odjazdem ‘specjalnego transportu kolejowego do Fuhrerhauptquartier w Rastenburgu (Ketr2yn) w Prusach Wschodnich. VK 4501 zostal przewieziony na stacje, na naczepie niskopodwoziowe), 19 kewietnia 1942 roku oba prototypy zostaly wyladowane na stacji ‘W-Gierlozu polozone) wodleglosei 11 kmod ,Wilezego Szarica’ Z powodu braku rampy wyladowcze} czolgi zostaly zdjgte z platform za pomoca cig2kiego parowega déwigu kolejowego 0 prob poligonowych w celu wrybrania nowego typu czoigu cig? iego. W maju 1942 roku na poligenie Berka dokonano prob poréwnawczych dwéch czolgéw VK 4501 (P) i prototypu VK 44501 (H)/V2, Komisja woiskowa ostatecznie wybrata do produ- kj welkoseryine| czolg opracowany przez Henschia, Wskaza rno1na duzq awaryinose napedu czoigu VK 4801 (P) i trudnose ‘Ww eksploatagi w warunkach frontu wschouniego (koniecznosé ‘szybkiego przeszkolenia mechanik6w). Zalecono przebudowe ‘ezclgow VK 4501 (P) na dala samobiedne. Hitler poczatkowo nie mégl pogodzié sie z poraéka konstrukcji swego ulubierica prot. Porsche, jednak po wszechstronne’ Konsultac| ze specia- istami przyznatracie werdyktowi komisitechniczne|, Oznacze- nie ezolgu zmieniono na P2Kpiw VI (Sd.Kfz 181) .Tiger" Aust Hi, a po wprowadzeniu: do uzbrojenia w 1944 roku czolg6w «Tiger Il" (,K@nig Tiger’) czolg nazywano ,Tiger” Aust.E ju TigerPRODUKCJA SERYJNA, Produkcja seryjna czolgow P2Kotw VI (Sd Ktz 181) .Tiger™ ‘Aust. Hi odbywala sig w zakladach Henschel (Werk Il), w Kassel-Mittefeld i Wegmann AG (monta2 wie? do kadlubow) \Wtoku produkej czolgow PzKptw VI wprowadzono liczne 2mia ny | modyfacje, Z tego wegledu motna wyodrebnié czolgi wezesnych serii produkcyjnych, czolgi po modyfkacji ota po jazdy péénych seri produkcyinyeh. Pierwsza grupa modytikaci otyczyla zmian w konstrukgi wiedy. Czolgi seryine mialy 22- montowany z tylu wie2y dwukomorowy zascbnikna czeécl 2a- eminy przecinpiechotne wystrzeliwane 2 wnetrzaczolgu. Cz0t gl uzywane w Aftyce Péinocne|, w 507. Batalionie Czolgow Cie2kich miaty inacze| montowane retlektory i znodyfikowane blotriki przednie (patr2 rysunek). C2olgi péénych seril produkeyinych mialy tylko jeden refte- tor zamocowany posrodku pity czolowe| pancerza. Inna mo- dytikacja byto zamocowanie dodatkowege opancerzenia Woks! ‘A Montaz wiezy wykonywany byt w ostatnim stadium produkej. Czolg malowany byt jednolicie kolorem Wehrmacht Olive, zaktady Henschel, 1983. [TH] mienne i dodatkowe wyposazenie (w pierwszych ezolgach se- ryinych stosowano standardowy zasobnik z czoigu P2pI Il). Zascbnik by! mocowany do uchwytu siuzacega do podnoszenia Wie2y. Pierwsze czoigi posiadaly tez maly waz ewakuacyjny lmieszezony z pravre| strony wiedy wyposazony wotwor sluza- cy do prowadzenia ognia 2 bron’ reczne} (pistoletu, pistolets maszynowego). Po modyfikacli powigkszono wlaz' zikwidowa- no otwér strzelniczy. Inna zmiana polegala na zamontowaniu do kadiuba czolgu kiku wyrzutnkow min przeciwpiechotnych ‘ypu .S*. Mina typu .S" miala wysokos6 150 mm i grednicg 100 mm, Zawieralaladunek miotajacy i okolo 360malych stalowyeh kulek. Po wystrzeleniu na wysokose kikudziesigoiy centyme {tw ponad kadub mina rozrywaka sie razqc wekel Kulkami. W czolgach wezesnych seri produkcyinyeh montowane na wiety wa zestawy po tr2y wyr2unie paciskéw dymnyen (Swiec dy- mnych) NDK 39 kalibru 80 mm. Z tych wyrautni mogly byé te2 ‘wystrzeliwane miny typu .S". W czalgach pééniejezych seni produkeyinych montowano Nahverteidigungswatte - byly toma~ Sposdb mocowania reflektoréw (od géry: czolgi wozesnych serii produkcyjnych, modyfikacja doko- nana w 01. Batalionie w Afryce, czolgi produkowane w 1944 roku) celownika optycznego typu Carl Zeiss TZF 9b. W ezolgach produkowanych w 1844 roku stosowano celownik TZF 9¢ wy. posazony w pojedynezy obiektyw (dotychezas stosowany ce- lowmik T2F 8b miad podwoiny obiektyw). Czoigi produkowane w 1942 roku ido potowy 1963 roku mialy wiezyczke obserwacyjna owed typu basztowego, wyposazona w szczeliny obserwa- ‘yjne. Pézniejsze czoigi otrzymaly nowy typ wiezyceki (stoso- wany min w czolgach P2Kpiw V Panther" ,Tiger “ll) \wyposazony w otwory obserwacyine chronione szktem pancer- Powyzej. Punkty mocowania min przeciwpiechot- nych typu ,.S" i wyrzutni pociskéw dymnych NbK 39 Zlewe). Modyfikacje wiazéw ewakuacyjnychModyfikacje wiezyczki obserwacyjne] dowédcy (po Jewel). Rézne typy oston rur wydechowych nym. Wieayczka posiedaia uchwyt do mocowania Karabinu mmaszynowegotypu Rheinmetal-Borslg MG 34 alle 7,92 mm, przystosowanego do strzela przecilotniczyeh, Pierwsze 495 Czolg6w .Tyarys' bylo wyposazonyeh w urzadzenia (ta, Komi ny ponietrzne) pozwalajacena pokorywanie podnie przeszkéd wodriyche glebokosci do 4 metrow. Koleine czolginie posiadaly tego typu urzadzen. Zdoine byly ledynie do prackraczania W bred przeszkod wodnych o glebokodci do 1,3 metra. edna 2 najwaznieiszych modyfkec czolgéw cledhich typu Tyas" byio zastosowanie w 800 ostatrich czolgach stalowyeh KS! nosnych w mieisce két z bandazem gumowym. W celu popra: \wienia niezawodnoscizdemontowano zewnetr2ny ad kot nos nych, pozostawiajae tylko dwa pelne rag kl. Kola wykonane cakowice 2e sta byy bardzie| wytrzymale nize, wyposazone w gumowe obrzeza. Czolgl uzywane w tudayeh warunkach ‘A Ostatnie 00 ezotgéw bylo wyposazone w kala jezdne 0 onstrukejt stalowe) [TM] terenowych (Atyka, niektére odeink trontu wachodniago) mialy filry powietrza typu Feifel. Czolgitypu P2Kpfw VI (Sd Kfz 181), Tiger Aust. H1 (E) posiadaly da rodzaje gasienic. Gasienice siuzace do transportu 0 szerokosei ogniwa 520 mm | gasienice bojawe 0 ogniwach o szerokosci 725 mm. Stosowanie dwéch typw gasienic bylo spowodowane nastepulacymi czynnixami: pierwszy to cheé zabezpieczenia gasienic bojowych przed usz- kodzeniami w czasie tansportu, a drugi to koniecznosé ograni- czenia szerokosci czolgu 2 powodu... przekroczenia skrajni wagonowe| cbowiazujace] w Deutsche Reischbahn, Normal- nym widokiem byly gasienice bojowe ulozone przed czcigiem 1a platformie kolejowej typu SSyms. Podczas transporu de montowano takze zewnetrene Kola nogne (patrz rysunek) i skladano zewnetrana czesé przedniego blotnika Donapedu czolgu .Tygrys" stosowano dwa typy siinikow: w pierwszych 250 czolgach dwunastocylindrowe, rzedowe slik {gaénikowe, chiodzone clecza typu Maybach HL 210P300mocy ‘Sposéb montowania oston celownik6w TZF 9b | 9¢ 478 kW (650 KM) | pojemnosci skokowe| 21353 em®. W pozo- stalych czolgach utywano slinikow Maybach HL 230P45 0 mocy 515 KW (700 KM) | pojemnoSci skokowe) 23085 cm’, Silriki Maybach zbudowane byly w ukladzie V, © kacie rozwar- cia blokow cylindrow 60°. Czolgl poszezegsinych seri réznily ig takZe ksztaitem osion tumikéw umieszezonych na tylne) plycie kadluba. Ostatnie czoigi seryine miaty zmodytikowany hamulec wylctowy armaty Kw 36, Czoig| budowane od potowy 1943 roku posiadaly peryskop umieszezony na wierzchu wiezy przed wiazem stanowiska ladowniczega. Takze czesé .Tygry- Ow’ miala na wiety zaczepy do montowania zapasowych ogni gasienicy (5 ogniw po lewe| stronie wiezy 13 ogniwa po prawe)). W ezolgach wezesnych seriiprodukcyjnych dodatkowe. ‘ogniwa montowano z przodu czolgu. Zmianie ulegal takze spo. 6b montowania peryskopu Kierowcy. Liny holownicze mace. ‘wane byly do lewego pancerza bocznego. Od polowy 1943roku kadlud (Doki, prz6d, Ty, a niekiedy takze spéd) oraz wieza poksywane byly mieszanina gipsowo-cementowa zimmerit ma- Jaca neutralizowaé pole magnetyczne czolgu. Zimmerit miat Chronié pojazd przed minami magnetycznymi. W 1942 roku zaklady Rheinmetall-Borsig opracowaly projekt nowe| wiezy dia. czolgu P2kpfw Vi. Wieza Aust. H2 (wieza Aust. HT to stand, ardowa wieza z armata KWK 36 L/S6) miaia armate 7,5cm KwK. 42 L/TO kalibru 75 mm, Zbudowano jedynie makiete i nie uru 9‘A. Jeden z piorwszych seryinych czolgéw PzKpfw VI Tiger” Aust. Ht (250006), byt wyposazony w urzadzenie (,komin powietrzny") ‘sluzace do pokonywanla przeszkéd wednych na die [HW] ki PzK pfw VI (Sd.Kfz 181) ,Tiger” Ausf. Ht — czolg z kolami nognymi z bandazem gumowym, lecz ze zmodyfikowana wiezyczka dowédcy Czolg PzKpfw VI , Tiger” Ausf. H2 miat byé uzbrojony w armate KwK 42 L/70 kalibru 75 mm 10chomiono seryine| produkt Tygrysa zdziatem 75 mm, Proje- towano takze przezbrojenie czolgow ,Tyarys” Aust. E warmate 8,8 em Kw 43 L/71 kalbru 88 mm. Projekt czoigu PzKpfw VI ,,Tiger” z armata KwK 43 L/71 kal. 88 mm. Czolgi .Tyarys" posiadaly numery fabryczne od 250001 do 251050, Pierwsze trzy prototypy V1, V2i V3 sluayly jedynie do test6w. Czolg 250017 (V2) zostal u2yty do prob porownawozych zcz0lglem VK 4501 (P} -(, Tiger" (P). Pozbawiony wiezy 250018 (V2) u2yto do préb elektryczne} skrzyni biegéw typuZF produkci fabryki Zahnradtabrik w Friedrichshafen, V2 (250019) w 1943, roku wykonywal préby trakcyine m.in pokonywanie przeszkéd wodnych po die. Kadluby 250003 | 250006 shuzyly w Kiimmersdorfie do prob wytrzymalosci pancerza. Obecnie w RAC Tank Museum w Bovington znajduje sig czolg 250122, Czoig 250012 stanowi eksponat w muzeum w Sisheim. WERSJE SPECJALNE CZOLGU PZKPFW VI TIGER AUSF. E PANZERBEFEHLSWAGEN TIGER \W 1943 roku opracowano czolg dowodzenia opary 0 Kon- strukcjg standardowego czolgu ,Tiger". Czolgi dowodzenia po- sladaly zmniejszony (z 82 do 66 naboi) zapas amunicji dzialowe), W miejsce amunicji zamontowano w wiezy dodatko: we wyposazenie radiowe. Demontowano takze zblokowany 2 dzialem karabin maszynowy MG 34, Panzerbetehismagen (P2BefWvg . Tiger” Aust. E) posiadal dwie anteny pretowe moco: wane na wierzchu wiegy i na kadlubie. Preebudowano w ten sposdb 84 ,Tygrysy". Stosowano dwa typy wyposazenia radio: Wego. Czoigi Sd.ktz 267 byly wyposazone w radiostacje krét kofalowe Fu 5 i Fu 8 0 mocy 80 W i zasiegu 80 km (klucz) lub 15km (fonia). Radiostacja Fu 8 byla standardowym wyposaze- riem jednostek wojsk ladowych na szezeblu dywizi i korpusu, Czoigi Sd Ktz 268 mialy radiostacje krétkofalowe Fu 5 i Fu 7, Radiostacja Fu 5 sluzyla do nawiazania lacznosci w obrebie kompanii, zaS Fu 7 pozwalata na kontakt batalionem. Ponadio c20lgi Sd Ktz 267 | 268 byly wyposazone Bordsprechniange 8 {system lacznosci wewnetrznei) BERGERPANZER TIGER Niewielka ilosé czolg6w PzKptw VI “Tiger” Ausf.E przebudo- ‘wano na wozy pogotowia technicznego (Berger Panzer Sd.Ktz 185), Czolgi pozbawione byly dziala. W miejsce dziala monto- ano karabin maszynowy MG 34, Déwig 0 udéwigu 15000 kg, skonstruowany w zakladach JS, Fries & Sohn we Frankfurcie nad Menem, montowany byl na wierzchu wiezy. Mechaniam blokowy déwigu byt napedzany przez sinik czolgu. Jeden ,Ber. gertiger" zostal zdobyty w 1944 roku we Wloszech przez wojska allanckie, ‘A. Czolgi ,Bergertiger” posiadaly zamontowany na wiezy dwig ‘© udéwigu 15000 kg [TH] Kola zaznaczo- Podwozie czoigu PzKptw VI Tiger” ne kolorem czarnym nie byty montowane podczas ‘transportu oraz w czolgach z kolami nognymi o kon- strukeji stalowe| "q (io) ~ ‘Sap Se:L eIeXS avusny ,4aB1L“ (181 2s"PS) IA Midy ZdSeiL BIEXS ausny .JeBIL“ (18h Ze'PS) IA Mid Zd 4mFLAMMTIGER, W 1945 roku planowano wyprodukowanie pewnej ilosci ezolgéw Tiger uzbrojonych w miotacze piomieni. Plerwotnie _zaladano zamontowanie miotacza piomieniwmiejsce wymon- towane| wiezy czolgu. Péénie} projekt zmodyfkowano w ten ‘spos6b, 2e miotacz mia! byé zamontowany w kadiubie czolgu W miejsce karabinu maszynowego MG 34. Zbiornik cieczy za- palajace| zamierzano zabudowac w kadlubie czolgu, Caolgi P2Kptw VI . Tiger’ (Sd. Ktz 181) Aust. HI nie byty ceksportowane do innych krajéw. Zasadniozq przeszkoda byla byt maa produkcja, nie wystarczajaca na pokrycie potrzeb hiemieckie| Panzerwatte, Latem 1943 roku da lub tray .Tyary sy" 2 508, Batalionu C2olg6w Cigzkich zostaly praekazane woskim jecnosttom pancemym. Po kapitulacli Wioch czelgl ponownie przejeli Niemcy. Brak jest jednak informaojina temat zastosowaria tych czolgéw warmi woskie), W ipcu 1944 roku Niemey sprzedali tray (2) PzKpfw Vi .Tiget” Aust. E Wegrom. Prawdopodobnie byty to czolgizjednégo z batalionéw waleza. eyeh na troncie wschodnim (509 sP2Abt?). Znane sq dwa rnumery taktyezne tych czolg6w - 214.221" (by to zapewne _stare"niemieckie omaczeniataktyeane)..Tygrysy"cieszyty sie iek2e ogromnym zainteresonaniemarmiljaporiskel, 7.ezerwea 1843 roku ambasador japoriski w Niemezech gen. Oshima ‘obserwowal na froncie pod Leningradem (obecnie Sankt Pe- tersburg) dziatania bojowe czolgéw 502. Batalionu. W Siewier- ‘sks ody sig doktadny pokaz ,Tygrysa” i strzelanie, General ‘Oshima szezegéInie interesowal sig wfaSciwosciami armaty Kwik 36. W lipcu 1843 roku ambasador japoriski odwied2! 110 100 90 80 70 60 50 30 iE 20 a 10 A__CzolgP2kpfw VI Tiger" Aust. Hi, zdobyty przez Brytyjezykow w Tuneziiw kwletniu 1943 [TM] Zaltady Henschel i poligon czolgowy kolo Schloss Wilmhelm- stadt, gdz’e dokonywano prob fabrycznych ezolgow P2Kptw VI Postanowiono, ze jeden rozmontowany czoig (250455) zosta- rie przewieziony do Japoniina poktadzie duzego transportowe- {go okretu podwodnego (Typ XIV). Wykonano takze kompletna, dokumentacig czolgu, ktéra utrwalono na mikroflmie, 23, listo- pada 1943 roku zaklady Henschel sprzedaly fimie Showa ‘Tsusho Kaisha Ltd. z Tokio jeden czolg. Tiger”. Cenasprzedazy ‘wynosita 645,000,- RM. W 1842 roku wyprodukowano 78 czol- .g6w P2Kpiw VI (Sd Kfz 181) .Tiger’ Aust. H1. W 1943 roku 649 czolgéw, aw 1944 roku dalsze 623 czoig) (razem 1360), i ie —— ee SrEaE oT any 6 Sioiiat 2 +] 67 @9wiiizt2s45678 miesiace 1942 1943 1944 Produkcja czolgéw P2Kpfw VI_,Tiger” Ausf. H1 (E) 4Tiger" wyposazony w ity cua Pace Thee yp powietrza typ Fete | wyrzutnie mi tu kolejowego posiada zdemontowane sees Pe 2 Fale yrnania min raceiachetnych typ 5” naka. Cogees Czotg cigzki P2Xptw VI Tiger" Aust. Ht wezesne| serll produkcyjne] — widok 2 tytu [TM] NIEMIECKIE JEDNOSTKI CZOLGOW CIEZKICH Wprowadzenie do uzbrojenia Panzerwatle czolgow cigzkich spowodowalo Koniecznosé utworzenia nowych jecnostek gru- ujacych te pojazdy. Brak bylo wéréd dowédcéw jednolitego ogladu w jaki sposcb powinny byé wykorzystywane czolgi cigzkie typu .Tygrys" (czego przykladem sa dzialania 1/ 502. sPzAbt pod Leningradem w 1942 roku). Wystepowaly dwia zasadnicze teorie. Pierwsza glosila, 2e czolgi cigzkie powinny byé przydzielane jako male pododdzialy wsparcia do istnieja- ‘yeh juz jednostek pancernych. Druga zas zalecala tworzenie samodzielnych jednostek, ktére mialy podlegaé korpusom i armiom. Opierajac sig na doSwiadezeniach wynikajacych 2 rozproszonego uzycia czolgow cigzkich (typu Char 20) | red nich (Char 81, B1bis oraz D2) przez armig francuska oraz ‘sowiecka (T-35), stwierdzono, Zetyiko zerupowanietych woz6w nna szczeblu dywizii umozliwia Ich efektywne | szybkie u2ycie. Niemcy rozwazali koncepcje utworzenia pulkéw lub batalionow czolgéw cigzkich. Po analizie etat6w i potrzeb zwiazanych z ‘Zaopatrzeniem logistycznym uznano, 2e utworzenie jednostek wiekszych nizbatalion bedzie niecelowe. Struktura orgenizacyi- ‘na niemieckiego batalionu czolgéw ciezkich (schwere Panzer ‘Abteilung - wskr6cie sP2Abt) byla nastepujaca. Watach 1942- 1943 batalion skladat sig z dwéch kompani liczacych po 19 czolg6w kada, Kompania skiadala sig 2 dwéch plutonéw po 5 cczolg6w oraz dwéch plutonéw po 4 wo2y plus ¢zolg dowédey kompanii. W sklad dowédziwa batalionu wchodzio 3-5 czolg6w. Wlatach 1943-1945 batalion skladat sig z rzech kompanil (508 Batalion przejéciowo z czterech kompanil) po 14 czolg6w (kom- paniattrzy plutony po 4 czolg) i dwa czotgi dowédztwa kompanii) | ezolgow dowédztwa batalionu (3 pojazdy). Obok jednostek pancemych w sktad batalionu wehodzita kompania dowodze- nla, kompania obslugi (sluzby medyczne, administracyine, za: opatrzenia) | kompania techniczna (patrz schematy organizacyine). Kompania techniczna byta bardzo rozbudowa- na, gdy2 obstuga techniczna, remonty i zaopatrzenie jednostki w materialy pedne, czeéci zapasowe i amunicje bylo o wiele LLatdzie| dozone nit w przypadku innych podabnych jednostek Naledy jeszcze dodaé, Ze 0 ile remont czy naprawa innego typ czoigu (np. PzKpiw IV czy PzKpfw V Panther") mégl byé dokonany w kompanii techniczne} sasiedniej jednostki, 0 tyle remont PzKpfw VI mogka wykonaé tyiko wyspecializowana ek 16 a dysponujaca odpowiednim spragtem (déwigi, suwnice). W ‘sktad Kompanil technicznej wehodzi pluton ewakuacyiny ijed- nostki remontowa. Kompania techniczna przydzielona do 502. Batalionu Czo'g6w Cig2kich wykonalaw okresie od 22. czerwea 1944 roku do 21. sierpnia tegoz roku 102 naprawy czolg6w Pekptw VI, 41 napraw ciagnkow, 35 samochodéw cigzaro- \wych, 44 samochodéw pancemych i transporteréw opancerzo. nych'oraz 10 napraw motocykll. Zbrojmistrze naprawili 11 karabinéw maszynowych MG 34 i usuneli 21 defektéw armat, 80razy naprawiano radiostacje czolgéw. Do podanych powye| licab nalety dodaé naprawy uszkodzer przeprowadzone przez zesp6t naprawczy z Kompanii dowodzenia (26 napraw czolgow Pzkptw VI). Najczascie| spotykane byly usterki sinika (uszko- dzenia bojowe, potary), SO napraw, uszkodzenia zespolu prze- Tiesienia napedu | ukladu jezdnego (w omawanym okresie Cedpowiednio 41 i 82 naprawy). 22 razy remontowano opance: renle uszkodzone nieprzyjacielskim ost-zatem. ‘A. Czolg cigaki PzKptw VI Tiger” Aust. HI (E) 2 503, Batalionu Czolgéw cigékich holowany przez dwa ciagniki pélgasienicowe typu s.Zgkw 18 (Sd.Ktz. 8) FAMO Typ F3 18ton [NKW] Trzon uzbrojenia batalionu stanowily czolgi. W latach 1942- 1943 bataliony czolgéw cigzkich (np. 501., 502, 1 503, sPZAbI) Uuzbrojone byly w czolgi ciezkie PzKpfw VI (Sd.Kiz. 181) .Tiger” Aust. H1, 18-20 sztuk i czoigiSredinie PzKpfw ill (Sd.Kiz. 141/1) ‘Ausf. M i P2Kpfw Ill (Sd.Kfz 142/2) Aust. N. Czotai P2Kofw Il Aust. N uzbrojone w krétkolufowa armate 7.5 om KwK L/24 kalibru 75 mm mialy niszczyé stanowiska piechoty, schrony oraz ubezpieczaé skrzydta plutonéw uzbrojonych w PzKptw VI. Czoigi P2kptw Il znajdowaly sie takze w samodzielnym pluto:TEAS bataliona 2xP2kptw Vi Trompana] [2 Kompana Rompania Kompania axPekotw VI zaopatreeni| technicena i dowodzeni 7 pluton Zpulon Tpulon 7 puton Prion exPekeww vil |2xPzketw vil |2xPzkptw vil |2xP2Kotw vi ewakuaeyi- lexPzkptw il] f2xPakptwit'| faxP_Kprw il] — f2xPeKptw ill ny Pluton,, Fistor Piuton Futon Futon Plutor ‘Sluiba ezolgéw’ lacznoéei cobrony | |motocykiony] | saperdw | |transportomy| | medyczna praecin lotrieze ‘Schemat organizacyjny Batalionu Czoigéw Ciezkich w latach 1942-1943 * — Welutonie uzywano czotgow PzKpfw Ill Aust. M iN. ‘* — Pluton rozpoznawczy uzbrojony byt w 6-10 czolgw P2Kpf Ill réznych wersji. ** Ciggniki 18 ton (Sd .Kfz 9) FAMO typ 3. nie ezolg6w przydzielonym do batalionu. W ciagu 1943 roku sukcesywnie wycofywano czolgi P2iKotwill Aust. Nwprowadze- Jaé wich misjsce ,Tyarysy". Nalezy dodad, 20 niektedy z pow: du braku czolg6w ci@zkich stany uzupeiniano innymi typami pojazdéw (np. w 510, Batalionie czolgami P2Kptw IV Aust. H czy w 511, Batalonie Jagdpanzer 38 (1) Hetzer"), Pluton prze- ciwotniczy posiadal na wyposazeniu najczescie| samobiezne dziala przecimlotnioze FiakpanzerV ,MobelWagen lub Wirbel- wind’ uzbrojone w poczwémie sprezone dzialka preeciwiotnicze FLAK 38 LSS kalbru 20 mm lub Flakpanzer IV .Ostwind” (ojedyneze driaiko przeciwlotnicze FLAK 18 L/60 kalibru 37 rr). Niekiedy stosowano inne typy uzbrojenia praeciwiotnicze- go: Flakpanzer 36ft) 2 cm Fiak aut Sf. 38 (| .Gepard” czy te dziatka montowane na samochodach cigzarowych np. Opel — Bitz" Typ 3,6-365 lub péigasienicowych LKW2 (Sd Kt. 2) Opel Seat SEH Mauitor", Sd.Ktz 10/4, Takée wyposazenie kompani techni- ‘A. Czolg PzKptw V..Tiger” Ausf. Ht (E)nanaczepieniskopodwo- czne bylo bardzo zrénicowane. Ciagniki ewakuacyjne i wozy owe} Kassbohrer © nosnose! 60000 kg, przed ezotglem Wozone — pogctowiatechnicanego .Bergertiger (Sd.Kfz 185), Panzerber- sgasienice stuzace do transportu [TM] ‘gerwagen ,Tiger’(P) lub .Panzerbergerwagen panther (Sd ktz 7