You are on page 1of 4

Traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r.

; Niemcy musiay odda Francji Alzacj, Lotaryngi


i na 15 lat Zagbie Saary, przekaza Polsce Wielkopolsk, Pomorze Gdaskie; wolnymi
miastami zostay Gdask i Kajpeda; utraciy wszystkie kolonie; zakaz czenia Niemiec i
Austrii; plebiscyty miay si odby na Grnym lsku, w Warmii, na Mazurach, na Powilu,
w pnocnym Szlezwiku, w okrgach Eupen i Malmedy, po 15 latach w Zagbiu Saary;
pozbawiono Niemcy armii, floty, lotnictwa, zniesiono powszechny obowizek suby
wojskowej; Nadrenia zostaa stref zdemilitaryzowan i miaa by okupowana przez 15 lat;
Niemcy miay zapaci wysokie reparacje (odszkodowania), ktrych wysoko ustalono w
1921 r. na 100 mld marek w zocie
May traktat wersalski wczony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakada
obowizek ochrony praw mniejszoci narodowych w nowych pastwach Europy rodkowej
Plebiscyt gosowanie ludnoci za przynalenoci okrelonego terytorium do danego
pastwa
Liga Narodw utworzona z inicjatywy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona w
1920 r.; miaa sta na stray bezpieczestwa, pokoju i midzynarodowej wsppracy
Zwizek Spartakusa komunistyczna organizacja w Niemczech na czele z Karlem
Liebknechtem i R Luksemburg
Republika Weimarska potoczna nazwa pastwa niemieckiego w latach 1919-1933
Nowe pastwa na mapie Europy po I wojnie wiatowej: Polska, Czechosowacja, Litwa,
otwa, Estonia, Finlandia, Krlestwo SHS (Jugosawia), Irlandia, Austria, Wgry, ZSRR
Etatyzm gospodarczy ingerencja pastwa w gospodark poprzez ochron rynku
wewntrznego, nakadanie wysokich ce na import, denie do samowystarczalnoci
ekonomicznej, zakadaniu przedsibiorstw
Hiperinflacja/inflacja zjawisko w gospodarce polegajce na spadku wartoci pienidza; w
obiegu jest dua ilo pienidzy nie majcych pokrycia w towarach, zasobach skarbu pastwa
i usugach
Deflacja maa ilo pienidzy w obiegu zwizana z maym popytem a nadwyk poday,
powodowaa dugotrway spadek cen, ograniczenie zatrudnienia
Pandemia grypy hiszpanki w latach 1918-20 w wyniku fali grypy, ktra przetoczya si
przez Europ ludno kontynentu zmniejszya si o prawie 50 mln osb
Pakt Brianda-Kellogga podpisany 27 sierpnia 1928 r. o wyrzeczeniu si wojny, mia
zapewni wiatowy pokj
Wielki kryzys rozpocz si od krachu na Wall Street, gdzie spekulacje giedowe
doprowadziy do wywindowania cen akcji nie majcych rzeczywistego odbicia w kondycji
spek lub byy to spki fikcyjne; poniewa na giedzie inwestoway banki, w chwili krachu
zaday od wszystkich pastw, ktrym udzielono kredytw natychmiastowej ich spaty, co
spowodowao wiatowy kryzys
New Deal (Nowy ad) program reform zapocztkowany w USA przez prezydenta
Franklina Delano Roosevelta w 1933 r. polegajcy na interwencjonizmie pastwowym, czyli
oddziaywanie rzdu na ksztatowanie rynku, gwarancje do pracownikw, kontrol bankw i
giedy, pobieranie podatkw
Faszyzm ideologia, ktra narodzia si we Woszech po I wojnie wiatowej; gosia kult
wodza, system monopartyjny, likwidacj opozycji; twrc faszyzmu by Benito Mussolini,

ktry sta na czele Narodowej Partii Faszystowskiej, a po zdobyciu Rzymu przez bojwki
czarnych koszul w 1922 r. sta na czele pastwa jako duce
Nazizm ideologia narodowego socjalizmu w Niemczech, goszona przez Adolfa Hitlera w
ksice Mein Kampf, goszca wyszo rasy niemieckiej, denie do panowania nad
wiatem
Kult wodza wyjtkowa pozycja w pastwie totalitarnym przywdcy pastwa i jednoczenie
wodza partii; we Woszech mianem duce nazwano Benito Mussoliniego, a w III Rzeszy
Fhrerem Adolfa Hitlera
NSDAP Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnikw kierowana przez Adolfa
Hitlera
Ustawy norymberskie ogoszone w 1935 r.; ustawodawstwo III Rzeszy ograniczajce
prawa ludnoci ydowskiej, zakazujce kontaktw lub maestw niemiecko-ydowskich
Hitlerjugend organizacja, majca na celu indoktrynacj dzieci i modziey i wychowanie w
duchu ideologii niemieckiego faszyzmu
Pakt reski podpisany na konferencji w Locarno w 1925 r. gwarantowa nienaruszalno
granicy midzy Francj i Belgi a Niemcami
Komunizm wojenny polityka wadz Rosji Radzieckiej polegajca na nacjonalizacji
(upastwowieniu) przemysu i handlu, obowizku pracy, naoeniu na chopw
obowizkowych kontyngentw (dostaw ywnoci)
Kolektywizacja przymusowa likwidacja prywatnej wasnoci ziemskiej i tworzenie
pastwowych gospodarstw rolnych (sowchozw) lub spdzielczych (kochozw)
Kuacy pogardliwe okrelenie bogatych chopw, ktrych wadza radziecka bezwzgldnie
likwidowaa
NEP (Nowa Ekonomiczna Polityka) wprowadzona w marcu 1921 r.; przywrcono wolny
handel, zlikwidowano reglamentacj towarw i przymus pracy, zezwolono na wasno
prywatn poza pastwowym monopolem, rozpoczto elektryfikacj kraju
WKP(b) Wszechzwizkowa Komunistyczna Partia (bolszewikw); po mierci Lenina na jej
czele sta od 1924 r. Jzef Stalin
NKWD Ludowy Komisariat Spraw Wewntrznych
Komsomo Komunistyczny Zwizek Modziey w ZSRR; jego bohaterem by Pawlik
Morozow, uznany przez propagand stalinowsk za wzr modego obywatela, posusznego
wadzy radzieckiej
Komintern tak nazywano Midzynarodwk Komunistyczn utworzon w Moskwie w
1919 r.
Guag Gwny Zarzd Obozw zarzdzajcy na terytorium ZSRR sieci obozw pracy
(agrami), w ktrych skazani na katornicz prac winiowie pracowali w nieludzkich
warunkach
Jzef Stalin waciwie Josif Dugaszwili, do 1953 r. sta na czele ZSRR, wprowadzi kult
swojej osoby, odpowiedzialny za masowe zbrodnie na obywatelach pastwa.
Kultura masowa powszechny dostp do szk podstawowych, umiejtno czytania i
pisania wpyna na wzrost czytelnictwa prasy i ksiek, rozwj kina i radia; kultura zacza
dociera za porednictwem nowoczesnej techniki do najdalszych zaktkw i szerokiej rzeszy

odbiorcw; si radia pokazao suchowisko Wojna wiatw w 1938 r., gdy ludzie uwierzyli
w atak kosmitw
Bauhaus niemiecka szkoa architektoniczna zaoona przez Waltera Gropiusa w 1919 r.,
propagujca funkcjonalizm w budownictwie
Socrealizm kierunek w architekturze, sztuce i literaturze; rozwin si w latach 30. XX w. w
ZSRR pod wpywem propagandy komunistycznej
Dadaizm, surrealizm (Salvador Dali), futuryzm, kubizm (Pablo Picasso) - kierunki w
malarstwie 20-lecia midzywojennego
Coco Chanel projektantka, twrczyni domu mody
Hollywood dzielnica Los Angeles, stolica wiatowego kina; w 20-leciu midzywojennym
najwikszymi aktorami byli: Pola Negri, Greta Garbo, Rudolf Valentino, Charlie Chaplin
Siergiej Eisenstein radziecki reyser, twrca propagandowego filmu Pancernik
Potiomkin z 1925 r., uznanego za jedno z arcydzie wiatowego kina niemego
Wielka Wschodnioazjatycka Sfera Wsplnego Dobrobytu to nazwa imperium
japoskiego w czasach ekspansji w latach 30. XX w.; zajto m.in. Manduri, cz Chin,
wyspy na Pacyfiku
Wojna domowa w Hiszpanii w latach 1936-1939; pomidzy zwolennikami gen. Francisca
Franco (popieranymi przez pastwa faszystowskie) a lewicowym frontem ludowym
(popartym przez Brygady Midzynarodowe)
Legion Condor niemiecki oddzia lotniczy; zbombardowa baskijskie miasteczko Guernica
w 1937 r.; wydarzenie to upamitni malarz Pablo Picasso
Zdrada monachijska tak Czesi nazwali konferencj w Monachium w 1938 r. z udziaem
premiera Wielkiej Brytanii Arthura Nevillea Chamberlaina, premiera Francji douarda
Daladiera, Benito Mussoliniego i Adolfa Hitlera, ktrzy podjli decyzj o oderwaniu od
Czechosowacji obszaru Sudetw i oddania III Rzeszy
Remilitaryzacja ponowne uzbrojenie, wprowadzenie wojska, budowa przemysu
zbrojeniowego; w 1936 r. Hitler dokona remilitaryzacji Nadrenii
Polityka appeasementu polityka ustpstw wobec da Hitlera i amania traktatu
wersalskiego, stosowana przez rzdy pastw zachodnich, aby zapobiec wybuchowi wojny
Wane daty:
11 listopada 1918 - w Compigne pod Paryem podpisano zawieszenie broni midzy
wojskami pastw ententy a Niemcami; by to koniec I wojny wiatowej
czerwiec 1919 r. pierwszy lot midzykontynentalny z Ameryki Pnocnej do Europy
28 czerwca 1919 r. podpisano traktat wersalski z Niemcami
10 wrzenia 1919 r. w Saint-Germain pastwa ententy zawary pokj z Austri, znacznie
ograniczajc jej terytorium; ograniczenia dotyczyy armii, zakazu czenia z Niemcami i
wypaty reparacji wojennych
27 listopada 1919 r. w Neuilly zawarto pokj z Bugari, ograniczajc jej terytorium, armi
i naoono reparacje wojenne
4 czerwca 1920 r. w Trianon podpisano pokj z Wgrami ograniczenia terytorialne,

zmniejszenie armii, wypata reparacji wojennych na rzecz pastw ententy


10 sierpnia 1920 r. w Svres podpisano pokj z Turcj, ale liczne ograniczenia wywoay
bunt Turkw i ponown wojn z pastwami ententy pod wodz Mustafy Kemala Atatrka,
zakoczon pokojem w Lozannie w 1923 r.
1927 r. pierwszy film dwikowy wyprodukowany w Niemczech
kwiecie 1922 ukad w Rapallo midzy Rosj Radzieck a Niemcami (Republik
Weimarsk)
padziernik 1922 marsz na Rzym faszystw pod wodz Benito Mussoliniego
30 grudnia 1922 r. powstanie ZSRR (Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich)
21 stycznia 1924 r. mier Lenina, przejcie wadzy przez Stalina
1927 r. pierwsza transmisja dwiku i obrazu z Londynu do Nowego Jorku; pocztki
telewizji
1928 r. odkrycie penicyliny przez Aleksandra Fleminga
27 sierpnia 1928 r. pakt Brianda-Kellogga
1929 r. amerykaska Akademia Filmowa przyznaa po raz pierwszy Oskary
24 padziernik 1929 r. gwatowny spadek cen akcji w tzw. czarny czwartek na
nowojorskiej giedzie zapocztkowa wielki wiatowy kryzys gospodarczy
1932-1933 wielki gd na Ukrainie
30 stycznia 1933 r. pocztek III Rzeszy Niemieckiej; A. Hitler zosta kanclerzem
21 marca 1933 r. wystpienie III Rzeszy z Ligi Narodw
1933 r. ogoszenie Karty ateskiej, czyli zasad modernistycznego planowania miast
1935 r. pocztek wojny wosko-abisyskiej (z Cesarstwem Etiopii)
marzec 1936 r. remilitaryzacja Nadrenii
sierpie 1936 r. igrzyska olimpijskie w Berlinie
1936 r. pocztek wojny domowej w Hiszpanii
1936 r. Pakt Antykominternowski, zwany osi Berlin-Rzym-Tokio
1937 r. pocztki telewizji w Polsce
12 marca 1938 r. Anschluss (wcielenie) Austrii do III Rzeszy
30 wrzenia 1938 r. konferencja w Monachium z udziaem przywdcw pastw: Niemiec,
Woch, Wielkiej Brytanii i Francji; oddanie obszaru Sudetw Niemcom
9 listopada 1938 r. noc krysztaowa, czyli niszczenie mienia ydowskiego, nagonka na
ydw w Niemczech
15 marca 1939 r. utworzenie przez Hitlera Protektoratu Czech i Moraw (z prezydentem
Emilem Hch) i Pastwa Sowackiego (z ksidzem Josefem Tiso)

You might also like