Wpyw padaczki na funkcjonowanie poznawcze i osignicia szkolne

dzieci i modziey
Wstp
Ocenia si, e okoo 50 milionw ludzi na wiecie choruje na padaczk. Jednoczenie
stwierdza si, i jest to najczstsze schorzenie neurologiczne. Odsetek chorych w populacji
oglnej szacuje si na 1%, co oznacza, e w Polsce okoo 400 tysicy ludzi choruje na
padaczk (Jwiak, Kotulska, 2005).
Wspczynniki zachorowalnoci na ten zesp chorobowy s najwysze u maych
dzieci (szczeglnie w pierwszym roku ycia) oraz u osb w podeszym wieku. Jednake
w wikszoci przypadkw pierwszy napad ma miejsce w dziecistwie: w 30% przed
ukoczeniem 4 r. ., za w 70% - przed 14 r. . Dostrzegalna jest te kilkakrotnie wiksza
umieralno u maych pacjentw z padaczk (zwaszcza padaczk pierwszego roku ycia)
w stosunku do oglnej populacji (Jwiak, Kotulska, 2005).
W oparciu o badania nad zachorowalnoci dzieci na ten zesp chorobowy
zauwaalny jest spadek ich liczby, np. w porwnaniu do lat 80-tych. Jednake istnieje
moliwo, e rezultaty te s artefaktami wynikajcymi z lepszej diagnostyki padaczki, ktra
to umoliwia niekwalifikowanie do tej grupy dzieci midzy innymi z: niepadaczkowymi
zaburzeniami napadowymi wieku dziecicego, napadami afektywnego bezdechu,
zaburzeniami snu oraz zaburzeniami zachowania (Mazurkiewicz Bedziska, 2011).
Padaczka pochodzi z jzyka greckiego epilepsja czyli by atakowanym, drga. Definiujc
powysze zagadnienie naleaoby stwierdzi, i padaczk stanowi zrnicowany, przewleky
zesp chorobowy charakteryzujcy si nawracajcymi drgawkowymi lub niedrgawkowymi
napadami, bdcymi skutkiem czciowych lub uoglnionych epileptogennych wyadowa
mzgu. Poszczeglne napady pojawiaj si samoczynnie, nie bdc prowokowane przez
adne bodce zewntrzne. Padaczk mona okreli zarwno jako chorob przewlek, jak
i nawracajc o zrnicowanej morfologii napadw (Dunin Wsowicz, 2013). Jest ona
rwnie definiowana jako choroba mzgu, charakteryzujca si sta tendencj do pojawiania
si napadw, co skutkuje zmianami w szeregu rnych procesw midzy innymi:
neurobiologicznych, poznawczych, psychicznych, a take spoecznych (Fisher i WSP., 2005,
Dumin - Wsowicz, 2013).
Wyadowania padaczkowe, wystpujce w EEG (iglica lub fala ostra), nie zawsze
wspwystpuj z objawami klinicznymi (Jwiak, Kotulska, 2005). Naukowcy twierdz, e
nawet u poowy osb leczonych z powodu padaczki zapis EEG moe by prawidowy
i dlatego w podobnych sytuacjach zalecaj stosowanie rnych metod aktywacji EEG, midzy
innymi: hiperwentylacji, fotostymulacji lub deprywacji snu. Jeeli pojawiaj si trudnoci
w rozpoznawaniu rodzaju napadw, bardzo wane jest wielogodzinne badanie EEG lub wideo
EEG. Natomiast w celu ustalenia etiologii napadw istotnym jest wykonanie badania
neuroobrazowego, np. tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MR)
(Steinbor, 2008).
Dokonujc poznania penego obrazu padaczki bardzo wane jest nie tylko badanie
elektroencefalograficzne i neuroobrazowe, ale zarejestrowany przez rodzicw chorego
dziecka, np. kamer, przebieg zaburze napadowych. Due znaczenie ma tutaj rwnie
dokadne opisanie przez starsze dziecko charakteru objaww towarzyszcych lub tych
poprzedzajcych sam napad padaczkowy (Dunin Wsowicz, 2013). Szerokie spojrzenie na
ten problem jest szczeglnie wane, gdy zapisy w EEG wiadczce o wystpowaniu
padaczki, stwierdza si u okoo 10% oglnej populacji. Natomiast brak incydentw
1

klinicznych czyli napadw, decyduje o powstrzymywaniu si od podjcia leczenia

farmakologicznego (Jwiak, Kotulska, 2005).
Ostatecznie rozpoznanie padaczki stawiane jest zazwyczaj przy co najmniej dwch
napadach mzgowych. Jednake w ostatnich latach uznaje si, e nawet jeden napad
u dziecka, z wystpujcym strukturalnym uszkodzeniem mzgu, moe uzasadnia powysz
diagnoz (Dunin Wsowicz, 2013).
Napady padaczkowe mog pojawi si rwnie u osb nie chorujcych na ten zesp
chorobowy, u ktrych wystpi czynniki zewntrz - lub wewntrzpochodne takie jak:
gorczka, zatrucia, hipoglikemia lub hipokalcemia. S one szczeglnie czste u dzieci poniej
5 r. ., jednake nie powinny by traktowane jako padaczka (Jwiak, Kotulska, 2005).
Funkcje poznawcze, rozumiane jako czynnoci ukadu nerwowego, odpowiedzialne s
za odbir, przetwarzanie oraz przechowywanie informacji.
Funkcje poznawcze w przebiegu padaczki
W neuropsychologicznych koncepcjach rozwoju czowieka zakada si, e
prawidowe uksztatowanie systemw funkcjonalnych u dziecka wywiera wpyw na
pniejsze jego dorose zachowanie. Funkcje poznawcze zwizane z odbiorem,
przetwarzaniem i przechowywaniem informacji dzieli si na cztery podstawowe grupy:
1. funkcje recepcyjne odpowiedzialne za odbir, rozpoznanie, klasyfikacj
i przetwarzanie informacji,
2. pami i uczenie si odnosi si do przechowywania i odtwarzania informacji oraz
nabywania nowego materiau,
3. mylenie rozumiane jako dokonywanie umysowej organizacji i reorganizacji
materiau,
4. funkcje wykonawcze umoliwiajce komunikowanie informacji oraz podejmowanie
dziaania.
Szczeglne znaczenie przypisuje si tutaj pojciu inteligencji, jako najbardziej zoonej
funkcji psychicznej. Badania neuropsychologiczne wskazuj na fakt, e to wanie
inteligencja najtrudniej podlega deterioracji pod wpywem uszkodze mzgu, czy te
pojawienia si patofizjologicznych procesw w orodkowym ukadzie nerwowym. Wynika to
najprawdopodobniej z faktu, e wiele daleko lecych od siebie obszarw jest
zaangaowanych w realizacj tej funkcji. Istotn rol odgrywa tutaj take zjawisko
plastycznoci. Natomiast deficyty pamici stanowi rezultat procesw patofizjologicznych
pojawiajcych si w mzgu (Mojs i WSP., 2007)
Dzieci i modzie z padaczk charakteryzuje wystpowanie wybirczych zaburze
czynnoci poznawczych, ktre utrudniaj im proces zdobywania wiedzy. U 30% dzieci
z padaczk pojawiaj si czciowe deficyty funkcji poznawczych w zakresie ukadu
wzrokowego i suchowego, take przy prawidowym rozwoju intelektualnym (Mojs i WSP.,
2007).
Na to, jak due zaburzenia poznawcze ujawni si u dziecka istotny wpyw wywieraj
czynniki etiologiczne padaczki, typy napadw, czsto ich wystpowania i nasilenie, a take
wiek dziecka. Jeli chodzi o ostatni z wymienionych predykatorw naley zauway, i
wczesny pocztek napadw zaburza rozwj funkcji poznawczych, co w tej sytuacji moe
mie wpyw na obnienie ilorazu inteligencji dziecka. Dzieci chorujce na padaczk
charakteryzuj si (w stosunku do zdrowych rwienikw) deficytami w zakresie koordynacji
wzrokowo ruchowej, funkcji wzrokowo przestrzennych, pamici i uwagi. Wydua si te
u nich czas reakcji oraz dynamika procesw poznawczych. Wystpowanie trudnoci w nauce
sygnalizuje 37% dzieci z padaczk, natomiast w przypadku zdrowych dzieci tylko 4%.
Najwiksze trudnoci pojawiaj si w nauce matematyki, gramatyki i ortografii (Mojs
2001). Z opinii rodzicw dzieci z tym zespoem chorobowym wynika, e ich problemy
2

szkolne maj swoje rdo gwnie w zaburzeniach pamici i uwagi. W populacji dzieci
z padaczk lekooporn rodzice zaobserwowali znaczne ich trudnoci w zrozumieniu
czytanego tekstu oraz zapamitywaniu aktualnie przerabianego materiau w szkole (Talarska,
2005).
Badania wskazuj rwnie, e 20% dzieci z padaczk ma trudnoci w zakresie
komunikacji jzykowej, co moe mie zwizek ze specyficznymi uszkodzeniami struktury
odpowiedzialnej za funkcje jzykowe. Problemy te gwnie dotycz generowania
i rozumienia mowy, przetwarzania fonologicznego oraz fluencji sownej (Nieminen, Eriksson,
2009).
Dzieci z czciowymi napadami padaczkowymi w stosunku do zdrowych
rwienikw charakteryzuj si ograniczon zdolnoci gromadzenia informacji w magazynie
pamici dugotrwaej oraz trudnociami z pniejszym przypominaniem przyswojonych
wczeniej wiadomoci. Wystpuje u nich rwnie mniejsza sprawno i koordynacja
ruchowa, ktre to maj swoje odzwierciedlenie w trudnociach podczas wykonywania
wicze fizycznych oraz zaburzeniach grafomotoryki (Halczuk, 2005). Podsumowanie
powyszych informacji i rozszerzenie w oparciu o poszczeglne funkcje poznawcze zawiera
ponisza tabela (Vingerhoets, 2009):
Wymiary
funkcjonowania
poznawczego

Moliwy zakres zaburzenia

Inteligencja

- umiarkowane lub znaczne upoledzenie umysowe w cikich

rodzajach padaczki dziecicej,
wzrastajce
prawdopodobiestwo
obnionej
sprawnoci
intelektualnej w padaczkach objawowych, zwaszcza w przypadku
dwupkulowej lokalizacji uszkodzenia, w przypadku wczesnego
rozpoczcia (poniej 5 r. .) lub dugiego czasu trwania choroby
(powyej 30 lat) oraz lekoopornoci, jako konsekwencji stanw
padaczkowych,
- normalna lub zbliona do normalnej inteligencja w zespoach
padaczki idiopatycznej.

Uwaga

- wyrane zaburzenia uwagi w padaczkach objawowych (lokalizacja

czoowa i skroniowa),
- osabienie uwagi u dzieci z agodnymi objawami padaczki
idiopatycznej,
- spowolnienie procesw mentalnych u dzieci z czstymi napadowymi
wyadowaniami czynnoci bioelektrycznej.

Pami

- umiarkowane i czsto materiaozalene deficyty pamici

epizodycznej u dzieci z padaczk skroniow,
- problemy z pamici operacyjn wystpujce czsto u pacjentw
z padaczk pata czoowego,
- wzrastajce prawdopodobiestwo zaburze pamici w padaczkach
objawowych, zwaszcza w przypadku dwupkulowej lokalizacji
uszkodzenia, w przypadku wczesnego rozpoczcia choroby lub
dugiego jej trwania oraz lekoopornoci jako konsekwencji stanw
padaczkowych,
- zaburzenia pamici u dzieci z agodnymi postaciami padaczki
idiopatycznej.
3

Funkcje jzykowe

- masywne zaburzenia mowy w zespole nabytej padaczki z afazj,

- dysfunkcje jzykowe w konsekwencji operacyjnego usunicia
ogniska padaczkowego zlokalizowanego w pkuli dominujcej dla
mowy oraz jzyka,
- umiarkowane trudnoci u dzieci z agodnymi postaciami padaczki
idiopatycznej.

Funkcje wzrokowo - zaburzenia wzrokowo przestrzenne u pacjentw z padaczk pata

- przestrzenne
skroniowego i czoowego (pacjenci z padaczk ciemieniow
i potyliczn brak usystematyzowanych danych).
Sprawno
psychomotoryczna

- deficyty sprawnoci psychomotorycznej czsto stwierdzane

u dorosych pacjentw i dzieci z padaczk objawow (lokalizacja
czoowa i skroniowa),
- spowolnienie psychoruchowe obserwowane u nowo diagnozowanych
pacjentw z padaczk idiopatyczn,
- spowolnienie psychoruchowe zwizane ze stosowaniem lekw
przeciwpadaczkowych.

Funkcje
wykonawcze

- umiarkowane zaburzenia relacjonowane u pacjentw dorosych

i dzieci z padaczk objawow (lokalizacja czoowa i skroniowa).
- ograniczone umiejtnoci wykonawcze obserwowane u pacjentw
z nowo diagnozowan padaczk idiopatyczn.

Na zaburzenie funkcji poznawczych, oprcz samego zespou chorobowego, wpyw

wywiera take stosowanie farmakoterapii, a w szczeglnoci: rodzaj stosowanego leku,
szybko wprowadzania go do terapii, dawka, stenie i wahanie w surowicy krwi oraz
stosowanie monoterapii lub politerapii. Wydawa by si mogo, e farmakoterapia dziaa
negatywnie na funkcje poznawcze, naley jednake pamita, i ogranicza ona negatywny
wpyw choroby na stan ukadu nerwowego (Halczuk, 2005).
Padaczka a osignicia szkolne
Dzieciom chorym na padaczk trudniej jest wykorzysta w peni swoje moliwoci
edukacyjne z przyczyn medycznych i spoecznych.
Przyczyny medyczne zwizane s z niepodanym dziaaniem lekw przeciwpadaczkowych,
nawracajcymi napadami oraz zmianami organicznymi w mzgu, zaburzajcymi funkcje
pamici lub mowy.
Przyczyny spoeczne to zanione oczekiwania, nadopiekuczo, zwolnienia z zaj
szkolnych.
Pomimo tych utrudnie, naley przyj zasad, e dzieci z padaczk powinny kontynuowa
normalny tok ksztacenia przedszkolnego i szkolnego.
Z uczszczaniem do szkoy dziecka chorego na epilepsj wie si przede wszystkim
dylemat rodzicw - czy informowa szko o chorobie? Wikszo specjalistw doradza
informowanie nauczycieli o tym, jake istotnym, fakcie. Rozmowa taka powinna si odby
z pedagogiem lub psychologiem szkolnym i wychowawc, ktrzy mog udzieli sobie
uzupeniajcych informacji dotyczcych funkcjonowania dziecka. Nauczyciel powinien
nauczy si postpowania w przypadku wystpienia duego napadu, potrafi swoj postaw
4

da przykad klasie, uspokoi dzieci, nie pozwoli na niewaciwe zachowania uczniw

w stosunku do osoby chorej. Dziecko z epilepsj nie moe odczuwa ponienia
z powodu swej choroby i naley uczyni wszystko, aby temu zapobiec.
Niedopuszczenie do desocjalizacji chorych na padaczk jest elementem rwnie wanym
w caoksztacie postpowania terapeutycznego, jak waciwe leczenie farmakologiczne. Ma
ono najwiksze znaczenie i najwiksz szans powodzenia u dzieci w wieku przedszkolnym
i szkolnym. Dziecko z padaczk nie moe by skazane na bierno czy wyizolowanie. Naley
rozwija jego aktywno w zalenoci od wykazywanych zainteresowa, gdy to pomoe
dzieciom zlikwidowa poczucie mniejszej wartoci spowodowane chorob.
Wikszo trudnoci szkolnych dzieci z padaczk ma charakter niespecyficzny. Ich
rdem s bowiem te same zaburzenia rozwoju i te same niekorzystne warunki
rodowiskowe, ktre s przyczyn niepowodze rwienikw nie chorujcych na padaczk.
Jeli jednak wemiemy pod uwag t cz dzieci, u ktrych wystpuje degradacja
intelektualna, dotyczca oglnego poziomu umysowego, czy te zaburze czstkowych (np.
upoledzenie koordynacji wzrokowo ruchowej, koncentracji uwagi, osabienia pamici), to
naley tu podkreli rol indywidualizowania pracy z uczniem. Konkretne formy pomocy
bd zaleay od diagnozy psychologiczno pedagogicznej. Rnorodno zaburze wymaga
w kadym przypadku odrbnych wicze. Dlatego te dla dzieci chorych na padaczk naley
zaplanowa zajcia korekcyjno - kompensacyjne oraz wiczenia w zespole wyrwnawczym.
Zajcia te dotyczy musz nie tylko zdobywania umiejtnoci i wiadomoci, ale rwnie
waciwego kontaktu z rzeczywistoci, osigania dojrzaoci emocjonalnej i spoecznej
dzieci. W tym przypadku bardzo wane jest stosowanie metod wspierajcych, takich jak, np.:
terapia integracji sensorycznej A. Jeana Ayersa,
Metoda Ruchu Rozwijajcego Weroniki Sherborne
gimnastyka mzgu- kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona,
metoda Bon Deport - rehabilitacja psychomotoryczna (Dobrego Startu);
gimnastyka twrcza Rudolfa Labama;
muzykoterapia.
Trudnoci w nauce dzieci epileptycznych powoduj, e w procesie usprawniania
naley im proponowa zadania powtarzane, etapy do siebie zblione. Aby unikn nudy,
naley je jednak rnicowa, czc wyuczony element z innymi okolicznociami muzyk
z gestem, gest ze sowem. Aby dziecko si nie zniechcao, zawsze po dokonanym wysiku
powinno zobaczy rezultat swojej pracy. Ponadto nie naley z zasady zwalnia dziecka
z zaj wychowania fizycznego (oprcz dzieci z wraliwoci na hiperwentylacj w badaniu
EEG), ani zabaw i zaj ruchowych w grupie rwienikw. Naley jedynie dba o to, aby nie
dopuszcza do nadmiernego obcienia fizycznego i psychicznego. Aktywno umysowa
i umiarkowanie fizyczna zmniejsza ryzyko wystpienia napadw.

Podsumowanie
Biorc powysze informacje pod uwag naley zauway, e niepowodzenia szkolne
s wrd dzieci z padaczk zjawiskiem czstym. Pocztek ich pojawienia si zazwyczaj
zwizany jest ze wczesnym etapem padaczki, niektrzy badacze twierdz, e pojawienie si
trudnoci w nauce poprzedza wystpowanie napadw. Czynniki psychospoeczne mog tutaj
natomiast peni funkcj ochronn przed nasilajcymi si trudnociami szkolnymi. Nale do
nich chociaby pozytywne nastawienie dziecka, motywacja do wysiku poznawczego,
wsparcie (ale nie wyrczanie) ze strony najbliszego otoczenia (Austin, Dunn, 2009).
Opracoway : Ewa Turczyn Iskrzak psycholog
Jowita Kostrubaa - pedagog
5

Bibliografia:
1. Austin, J. K., Dunn D. W. (2009).Osignicia szkolne. W: C. Steven,
S. C. Schachter, G. L.Holmes, D.G.A Kasteleijn - Nolst Trenite (red.), Padaczka.
Aspekty behawioralne w teorii i praktyce. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
2. Domaska Pakiea, D. (2013).Nowe perspektywy terapii padaczki. W:
D. Dunin Wsowicz (red.), Definicja napadu padaczkowego i padaczki.
Warszawa: Wydawnictwo Medical Tribune Polska.
3. Dunin Wsowicz, D. (2013). Definicja napadu padaczkowego i padaczki.
Warszawa: Wydawnictwo Medical Tribune Polska.
4. Halczuk, I. (2005). Wpyw nowych lekw przeciwpadaczkowych na funkcje
poznawcze. Farmakoter. Psychiat. Neurol., 4, 363379.
5. Hulek A. (red.) Pedagogika rewalidacyjna. Warszawa PWN 1977,
6. Jwiak, S., Kotulska, K. (2005). Padaczka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie
PZWL.
7. Kaczorowska, M. (2013). Inne metody leczenia padaczki. W: D. Dunin Wsowicz
(red.), Definicja napadu padaczkowego i padaczki. Warszawa: Wydawnictwo
Medical Tribune Polska.
8. Mazurkiewicz Bedziska, M. (2011). Epidemiologia padaczki u dzieci. W: A.
Szczudlik, J. Jdrzejczak, M. Mazurkiewicz Bedziska (red.), Padaczka. Tom
1.Warszawa: Wydawnictwo Medyczne Termedia.
9. Mojs, E.(2001).Ocena funkcji poznawczych u dzieci i modziey z padaczk
leczonych lamotrygin lub wigabatryn w systemie mono- lub politerapii.
Epileptologia, 2, 143167.
10. Mojs, E., Gajewska, E., Gowacka M. D., Samborski W. (2007). Wystpowanie
zaburze poznawczych i emocji w padaczce i ich implikacje dla terapii. Rocznik
Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 53, 3, 82 87.
11. Nieminen, P., Eriksson, J. (2009). Uczenie si i zachowanie: funkcje
neuropoznawcze u dzieci. W: C. Steven S. C. Schachter, G. L. Holmes, D.G.A
Kasteleijn - Nolst Trenite, (red.), Padaczka. Aspekty behawioralne w teorii
i praktyce. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
12. Obuchowska I. (red.) Dziecko niepenosprawne w rodzinie. Warszawa WSiP 1991,
13. Papierkowski A. (red.) Choroby wieku rozwojowego. Warszawa PZWL 1985
14. Steinborn, B. (2008). Wybrane zagadnienia z neurologii dziecicej: padaczka wieku
rozwojowego i mzgowe poraenie dziecice moliwoci diagnostyczne
i lecznicze. Family Medicyne & Primary Care Review 10,1, 107 115.
15. Talarska, D. (2005). Wpyw choroby na funkcjonowanie dzieci z padaczk. Pielg.
Pol., 1 (19), 8991.
16. Vingerhoets, G., (2009).Funkcje poznawcze. W: C. Steven, S. C. Schachter, G. L.
Holmes, D. G. A Kasteleijn - Nolst Trenite (red.), Padaczka. Aspekty behawioralne
w teorii i praktyce. Lublin: Wydawnictwo Czelej.