Dorota Folga-Januszewska, Pawe Jaskanis, Stanisaw Walto

PROJEKT PRAWA O MUZEACH

1996 r. rodowisko muzealnikw w Polsce

doprowadzio do sformuowania i zaproponowania Ustawy o muzeach1, przygotowywanej przez kilka lat (1991-1996) w krgu Polskiego Komitetu Narodowego ICOM/UNESCO
i Komisji Muzew przy Stowarzyszeniu Historykw
Sztuki. Co prawda tekst ustawy przyjty przez Sejm
zawiera wiele zmian wprowadzonych na etapie konsultacji resortowych, czytelna pozostaa jednak najwaniejsza intencja inicjatorw wyodrbnienie z grupy
instytucji kultury muzew jako specyficznych miejsc
spotka ahistorycznych koncepcji estetyki, filozofii
kultury i religii z naukowymi badaniami prowadzonymi w dziedzinie humanistyki, nauk cisych, przyrodniczych i techniki. Zaproponowano wiele rozwiza,
ktre uwzgldniay wyjtkowy charakter muzew ich
rol kolekcjonersk, badawcz, ochronn, edukacyjn
i spoeczn.
Zmiany zachodzce w polskim yciu politycznym, gospodarczym, w technologiach komunikacji,
a w kocu take w modelu ksztacenia skoniy rodowisko muzealnikw (Polski Komitet Narodowy
ICOM) do zoenia w 2006 r. wniosku do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o nowelizacj
zapisw ustawy z 1996 roku. Wnioskowi towarzyszy
konkretny projekt noweli, dyskutowany i opracowany
przez czonkw PKN ICOM w latach 2005-2006 z propozycjami zmian pozwalajcych na rozwizanie wielu
biecych problemw, w tym tak wanych, jak prawne
uznanie faktycznie istniejcych muzew, ktrych zapisy przyjte w 1997 r. nie dostrzegay2. Niestety spord co najmniej szeciu zoonych propozycji resort
kultury zaakceptowa tylko dwie gwne: rozszerzenie formuy uznania za muzeum (tryb zatwierdzania
statutw muzeum) oraz dodanie pojcia dziedzictwa
niematerialnego w definicji muzeum. Nie doprecyzowany pozosta zapis o deakcesji3 (a tym samym sta

si waciwie martwy), nie poprawiono niejasnego

zapisu o powoywaniu muzew przez osoby fizyczne,
pozostawiono niedopracowane pojcie muzealiw4,
odrzucono wnioski o ulgi podatkowe dla osb dziaajcych na rzecz muzew, pominity zosta problem
zmiany zasad gwarancji rzdowych jako systemu ubezpiecze.
Dowiadczenia lat 2007-2010 pozwalajce widzie
polskie muzea w perspektywie wsppracy europejskiej uwiadomiy, e konieczne s zmiany sposobu
mylenia o instytucji muzeum i zaakceptowanie jej
szczeglnej roli spoecznej. Trzeba nadrobi stracony
czas (dekada po 2000 r.), okres, w ktrym zarwno
problem opieki nad zbiorami i dostpu do nich (digitalizacja, edukacja), jak i palcy problem utrzymania ju
istniejcej tkanki majtkowej umkny ze wiadomoci
politykw.
Refleksje te stay si punktem wyjcia do zoenia
przez nas trojga czonkw zespou ds. zmian legislacyjnych dla muzew5 projektu przeksztacenia Ustawy o muzeach w Prawo o muzeach6. Obejmowaoby
ono szerszy zakres regulacji, dziki ktrym muzea
instytucje kultury i nauki, bdce jednoczenie opiekunami wielkich zasobw majtkowych mogyby
wykorzystywa swj potencja, sta si w wikszym
stopniu obszarami przey, nauki, rozrywki, nie tracc
przy tym statusu kustoszy majtku publicznego.
Przedstawione dalej propozycje rozszerzenia Ustawy o muzeach do trzyczciowej regulacji zwanej
Prawo o muzeach s wynikiem naszego przekonania
o szczeglnie doniosej roli muzew we wspczesnym spoeczestwie. Muzea nie s jedynie wityniami sztuki czy nauki, ale przede wszystkim miejscami
dialogu spoecznego i wielowymiarowej edukacji,
muzealia za nie tylko przedmiotem bada, ale powodem podjcia wielu akcji adresowanych spoecznie.
Zinstytucjonalizowane w rnych formach wasno-

MUZEALNICTWO

11

ciowych i organizacyjnych, muzeum staje si w XXI w.

uosobieniem rnorodnych, poznawczych i twrczych
de spoeczestwa obywatelskiego i ich kompensacji
indywidualnej i grupowej. Jest take miejscem i sposobem zaspokajania tych de, ich diagnozowania
i propagowania. Spenia funkcje edukacyjne, ktre s
uzupenieniem dziaalnoci szk oraz co waniejsze
rnego typu wsplnot zainteresowa: lokalnych,
ssiedzkich, wyznaniowych, etnicznych i rodowych.
W wielu wypadkach muzea s jedynymi orodkami edukacji w zakresie kultury w terenie i ksztatuj poczucie tosamoci. Szczegln form dziaania
muzew jest resocjalizacja i stabilizacja socjalna w spoeczestwach o zaburzonych wiziach. Wiele muzew
regionalnych i skansenw peni te rol opiekuna tradycji i wartoci niematerialnych, organizuje spotkania
w okresach wit, odtwarza gince tradycje, prowadzi
warsztaty wymierajcych zawodw, dajc w ten sposb
nierzadko jedyn moliwo odbudowy relacji midzyludzkich. Tym, co wyrnia muzeum, jest dostarczanie
emocji i wrae. Moe ono ponadto jak dotychczas
by podmiotem polityki kulturalno-spoecznej.
Ta coraz szerzej rozumiana rola spoeczna muzew
nie wyklucza oczywicie istnienia muzew o charakterze
wycznie naukowym i studyjnym (np. muzea medyczne
i geologiczne wspomagajce proces edukacji na poziomie wyszych studiw). Trzeba raczej zwrci uwag na
fakt, i muzealizacja otoczenia obejmuje coraz wicej
obszarw, a w nich tworzy orodki odrbne z punktu
widzenia warsztatu pracy i metod edukacyjnych. Zachowane i podtrzymywane powinno by wielostopniowe
funkcjonowanie muzew: powikszanie kolekcji i opieka nad zbiorami, badania naukowe, prace konserwatorskie jako podstawa waciwego dziaania i dopiero
na takim dobrze opracowanym gruncie budowanie programw spoecznych i edukacyjnych.
Z opracowa GUS7 wiemy, e pord polskich
instytucji kultury muzea przycigaj najwiksz liczb
odbiorcw. W 2008 r. odwiedzio je 21,5 mln osb8.
Efektywno spoeczna muzew, czyli ich egalitarny,
wsplnotowy i wychowawczy charakter, nie jest jednak
w Polsce doceniana w praktyce podmiotw decydujcych i odpowiadajcych za stan sfery spoecznej. Suma
dotacji podmiotowych dla muzew od lat jest mniejsza
od wydatkw ze rodkw publicznych na dziaalno
sceniczn, cechujc si o okoo poow mniejsz frekwencj (GUS). Stan ten utrzymuje si od dziesicioleci i zapewne szybko nie ulegnie poprawie z powodu
braku politycznego lobby na rzecz muzew. Jeli wic
nie wprowadzi si proponowanych niej zmian, muzea
polskie bd coraz bardziej odstawa od innych obszarw kultury i muzew w innych krajach czonkow-

12

MUZEALNICTWO

skich UE. Stan si adresatem uzasadnionych pretensji ze strony publicznoci o potrzebach rozbudzonych
zwiedzaniem muzew zagranicznych.
Propozycja Prawa o muzeach zakada jako punkt wyjcia dbao o istniejce zasoby muzealne i wyksztacon tradycj kolekcjonersk, ktre s rwnie wane, jak
tworzenie nowych instytucji. Zdajemy sobie spraw,
e potrzebny jest program naprawczy, ktry usprawni
dziaalno muzew w wymiarze infrastrukturalnym
i realizacji misji spoecznej. Program ten musi wyraa cel istnienia muzew, a zarazem respektowa ich
lokaln tradycj, ktra wsptworzy tosamo miejsc
i grup ludzi. Ekonomika muzew musi by skorelowana z ich misj i by ksztatowana w zgodzie z celami
dziaania.
Propozycja Prawa o muzeach oparta jest na wyszczeglnionych poniej zaoeniach.
Celem muzeum jest rwnolege:
gromadzenie majtku o wymiernych cechach
(konieczna wycena zbiorw i prawomocno ich
posiadania) oraz merytoryczne opracowywanie
i promowanie wartoci kulturowych i naukowych,
a take tych, ktre su rozwojowi emocjonalnemu;
spoeczne uytkowanie tego majtku i wiedzy
o nim w subie edukacji, nauki i promocji kultury narodowej, regionalnej i lokalnej.
Ten podwjny wymiar dziaalnoci muzew odrnia je od wszystkich innych instytucji kultury. Muzea
powinny by zatem traktowane jako depozytoria nie
tylko wartoci kulturowych i naukowych, ale take
majtku narodowego, regionalnego i lokalnego (a co
za tym idzie wypenia zwizane z tym zobowizania
spoeczne). W rwnym stopniu s obszarami kreacji
kulturowej, naukowej i spoecznej, co generatorami
i inkubatorami zwizanych z nimi przey, ktre
warunkuj rozwj osobowoci oraz wizi spoeczne.
Muzea nie mog by traktowane jako przypadkowe instytucje kultury i nauki. Badania w zakresie
neuronalnych podstaw wiadomoci kulturowej9
prowadzone w latach 90. XX w. i po 2000 r. dowodz, e istnienie muzew, a w nich muzealiw, jest
niezbdne w procesie ewolucji poznawczej zarwno
indywidualnej, jak i spoecznej w kadym obszarze
aktywnoci czowieka, a co wicej decyduje o procesie ksztatowania tosamoci i kultury materialnej
zespolonej z procesem eksperymentu naukowego,
artystycznego i coraz czciej spoecznego. Ta nierozczno wartoci trwaych i niematerialnych jest
specyficzn cech muzew i musi podlega wiadomej ochronie ze strony wadz publicznych i rzetelnej opiece ze strony osb kierujcych muzeami.

 Muzea mimo i nie s nastawione na osiganie

zysku s czci nowej ekonomiki usug jako
swojego rodzaju przemys kulturowy (Europejskie Forum Kultury 200910), ktry zmienia struktur zatrudnienia, wyksztacenia, lokacji kapitau,
wytwarzania dbr materialnych i niematerialnych
o wymiarze makroekonomicznym. Nale wic
do grupy instytucji stymulujcych rozwj spoeczestw. Jako takie powinny znale si w planach
strategicznych polskiego rzdu, daj bowiem bezporednio prac ponad 20 tys. specjalistom, edukuj
ponad 6 mln modych ludzi, przycigajc rocznie
ponad 20 mln zwiedzajcych fizycznie i wielokrotnie wiksz liczb zwiedzajcych wirtualnie.
Pakiet kierunkowych zmian w polskim muzealnictwie powinien by traktowany jako dziaanie majce
rozlegy (co najmniej pokoleniowy) horyzont czasowy, stymulujce rozwj i zmian mentalnoci spoecznej, nie za jako tylko krtkotrwae dostosowanie prawa do chwilowych niedogodnoci zarzdzania
instytucj!
Przed przystpieniem do dalszych rozwaa proponujemy zwrcenie uwagi na rol definicji muzeum. W Europie dotychczas najczciej cytowan jest
definicja Georgesa Henriego Rivirea: Muzeum jest
instytucj trwa, o charakterze niedochodowym, suc spoeczestwu i jego rozwojowi, dostpn publicznie, ktra prowadzi badania nad wiadectwem ludzkiej
dziaalnoci i otoczenia czowieka, gromadzi zbiory, konserwuje je i zabezpiecza, udostpnia je i wystawia, prowadzi dziaalno edukacyjn i suy rozrywce11. Midzynarodowa Rada Muzew ICOM/UNESCO prawie
bez zmian przywouje t definicj, za polska Ustawa
o muzeach po nowelizacji w 2007 r. mwi: Muzeum
jest jednostk organizacyjn nienastawion na osiganie
zysku, ktrej celem jest gromadzenie i trwaa ochrona
dbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkoci
o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie o wartociach i treciach gromadzonych zbiorw,
upowszechnianie podstawowych wartoci historii, nauki
i kultury polskiej oraz wiatowej, ksztatowanie wraliwoci poznawczej i estetycznej oraz umoliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorw12. Artyku 2 wymienia
dziaania, poprzez ktre muzeum realizuje swoje cele:
1) gromadzenie zabytkw w statutowo okrelonym zakresie; 2) katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorw; 3) przechowywanie gromadzonych
zabytkw, w warunkach zapewniajcych im waciwy stan
zachowania i bezpieczestwo, oraz magazynowanie ich
w sposb dostpny do celw naukowych; 4) zabezpieczanie i konserwacj zbiorw oraz, w miar moliwoci,
zabezpieczanie zabytkw archeologicznych nieruchomych

oraz innych nieruchomych obiektw kultury materialnej

i przyrody; 5) urzdzanie wystaw staych i czasowych;
6) organizowanie bada i ekspedycji naukowych, w tym
archeologicznych; 7) prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej; 7a) popieranie i prowadzenie dziaalnoci artystycznej i upowszechniajcej kultur; 8) udostpnianie zbiorw do celw edukacyjnych i naukowych; 9) zapewnianie waciwych warunkw zwiedzania oraz korzystania
ze zbiorw i zgromadzonych informacji; 10) prowadzenie
dziaalnoci wydawniczej.
Proponujemy jako punkt wyjcia przyjcie definicji
nieco inaczej zredagowanej, zgodnej z tendencjami
zmian, jakie nastpiy po 2000 r., i dopasowanej do
modelu wspczesnej instytucji, w ktrej obok zbiorw
muzeum pojawia si take jego majtek innego rodzaju
zasoby trwae, nieruchomoci, wartoci niematerialne i zasoby ludzkie: Muzeum jest trwa, publiczn
jednostk organizacyjn, nienastawion na osiganie zysku, ktra zarzdza muzealiami i zasobami, a w szczeglnoci: gromadzi, trwale chroni,
konserwuje, udostpnia materialne i niematerialne wiadectwa dziaalnoci czowieka oraz jego
otoczenia, w celu edukacji, ksztacenia specjalistycznego i ksztatowania wraliwoci poznawczej
i estetycznej.
Do zada muzeum naley:
1. Gromadzenie zbiorw w statutowo okrelonym
zakresie;
2. Badanie pochodzenia muzealiw;
3. Katalogowanie, take w postaci cyfrowej, i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiw
zgodnie z przyjtymi standardami;
4. Sprawowanie caociowej opieki nad muzealiami,
ich waciwe przechowywanie, konserwacja, udostpnianie, dokumentowanie zgodnie z przyjtymi standardami oraz zabezpieczenie trwaoci ich
dokumentacji;
5. Sprawowanie caociowej opieki nad zasobami,
w miar moliwoci zabezpieczanie obiektw nieruchomych kultury materialnej, nieruchomych
zabytkw archeologicznych oraz naturalnych
form przyrody;
6. Organizowanie wystaw staych i czasowych,
a take prowadzenie innych form dziaalnoci
kulturalnej, spoecznej, edukacyjnej;
7. Organizowanie i prowadzenie ekspedycji i bada
naukowych oraz konserwatorskich, wspieranie
merytoryczne osb prawnych i fizycznych dziaajcych na rzecz kultury i nauk w zakresie wynikajcym ze statutu muzeum;
8. Prowadzanie dziaalnoci w zakresie przemysw
kulturowych13.

MUZEALNICTWO

13

Do tak sformuowanej definicji konieczne jest doczenie krtkiego sownika terminologicznego, ktry
okrela nastpujce stosowane terminy:
Kolekcja muzealna: wyodrbniona w zbiorach
muzeum grupa muzealiw, ktrej nadano intencyjny
zwizek majcy na celu ochron wartoci historycznych, materialnych lub symbolicznych, bd historyczny zesp muzealiw zgromadzonych wedug koncepcji kolekcjonera.
Muzealium:* jest dobrem materialnym lub niematerialnym zarejestrowanym w inwentarzu muzeum zgodnie z przyjtymi standardami.
Przyjte standardy: zasady rejestracji muzealium
oraz zasady postpowania z muzealiami.
Zasoby muzeum: cao rodkw materialnych,
w tym nieruchomoci, oraz rodkw niematerialnych
i ludzkich, ktrymi zarzdza muzeum, z wykluczeniem
muzealiw.
Zbiory muzeum: cao muzealiw wpisanych do
wszystkich typw inwentarzy muzeum wraz z ich
dokumentacj, stanowica o specyfice muzeum.
Zbiory udostpnione muzeum: dobra materialne
lub niematerialne czasowo przekazane muzeum w celu
uzupenienia jego wystaw, dla potrzeb badawczych,
edukacyjnych etc.
Wychodzc od przeredagowanej definicji muzeum
i po okreleniu stosowanych w niej terminw specyficznych dla muzew, proponujemy nastpujce rozwizania ustawowe ujte w trzech czciach (dziaach)
nierozerwalnie ze sob poczonych, tworzce razem
Prawo o muzeach.
I. Podstawowe regulacje w zakresie prawa dla
muzew
II. Regulacje zwizane z ekonomik muzew
III. Regulacje suce realizacji zada publicznych
i spoecznych przez muzea
* Od redakcji wyraz muzealia wystpuje w jzyku polskim
tylko w liczbie mnogiej, podobnie jak inne rzeczowniki tej samej grupy, zwanej pluralia tantum, np. archiwalia, didaskalia,
memorabilia etc. Tworzenie od niego formy muzealium jest
zatem niezgodne z normami poprawnoci jzykowej (artyku na
ten temat ukaza si na amach Zdarze Muzealnych nr 18:
1998, s. 13-14). Poniewa w rodowisku muzealnikw sowo
to uywane jest jednak bardzo czsto, redakcja Muzealnictwa
postanowia pozostawia je w tekstach naszych Autorw.

14

MUZEALNICTWO

Trzeba wyranie podkreli, e zaproponowany

ukad dziaw jest porzdkiem pragmatycznym. Regulacje prawne (I)14 pozwalaj na rozpoczcie procesu
wdroenia (II) ekonomiki muzew bdcej podstaw waciwego funkcjonowania i rozwoju. Celem tych
dziaa jest jak najlepsze (III) wypenianie funkcji
muzeum jako instytucji poytku publicznego, a wic
dziaanie na rzecz rozwoju wiedzy, kultury, wraliwoci
i ksztatowania tosamoci w spoeczestwie z zachowaniem zasad prawa, wasnoci, poszanowania odrbnoci, etyki oraz ochrony i przechowywania majtku
i wartoci niematerialnych dla przyszych pokole
w zakresie dorobku kultury, nauki i ochrony otoczenia
naturalnego.
Sdzimy, e zakres aktualnie obowizujcej Ustawy o muzeach jest zbyt wski w stosunku do kwestii
oczekujcych na uregulowanie prawne. Obecna ustawa nie zawiera przepisw normujcych zabezpieczenia
przed sekwestrem i konfiskat, kompleksowych regulacji dotyczcych bezpieczestwa i ubezpieczenia zbiorw i sprowadzanych wystaw (gwarancje pastwowe),
a take specyfiki ekonomiki muzew i pojcia domeny
publicznej. Prawo o muzeach jako akt normatywny,
szerszy pojciowo od ustawy, pozwoliby muzealnikom
na posugiwanie si prawem obejmujcym wszystkie
istotne kwestie wystpujce w dziaalnoci muzew.
Tym samym proponujemy, aby zapisy Prawa o muzeach byy uzupeniane Ustaw o prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej tylko tam, gdzie dziaalno nie jest
okrelana przez Prawo o muzeach.
Poniej zamieszczamy propozycj ukadu i najwaniejszych zagadnie:
Dzia I: obejmujcy dotychczasow Ustaw o muzeach, uzupenion o dodatkowe lub zmienione punkty
Rozdzia I: Muzeum i muzealium
1. Definicja (uaktualniona) muzeum, w tym cele
i zadania muzeum, zasadnicze sposoby realizacji
zada
2. Certyfikacja muzeum
3. Dobrowolne zwizki muzew (federacje lub stae
konferencje muzew); powoywanie konsorcjw
muzealnych staych i projektowych w ramach
partnerstw publiczno-publicznych, publicznospoecznych i publiczno-prywatnych (holding)
4. Zasady organizacji (powoywania i likwidacji)
muzew, czenia i usamodzielniania, uzgadniania i nadawania statutu, zakres odpowiedzialnoci organizatora muzeum
5. Muzealium, zbir i kolekcja muzealiw [Konieczne jest zwrcenie uwagi w ustawie na specjaln
ochron i nierozdzielno kolekcji historycznych,

eo ipso rwnie na ich rekonstrukcj, tam gdzie to

jest moliwe, w postaci wystaw staych lub czasowych i katalogw]
6. Byt materialny i cyfrowy muzealiw
7. Rodzaje posiadania i wasnoci muzealiw
8. Gospodarka muzealiami (nabycie, donacja,
przekaz, deakcesja, wymiana, depozyt, uyczenie i wypoyczenie, przechowanie)
9. Ochrona muzealium i jego wizerunku
10. Zasada stosowania i standaryzacji procedur
muzealnych, w tym zasady informatyzacji muzew
Rozdzia II: Rada muzeum
11. Rada muzeum, nadzr nad wykonaniem zada
i zasady kontroli dziaalnoci
Rozdzia III: Pracownicy muzew (muzealnicy)
12. Pracownicy muzew i wymogi ksztacenia
muzeologicznego i specjalistycznego (delegacje
do rozporzdze)
Rozdzia IV: Nadzr nad dziaalnoci muzew i wsparcie
merytoryczne
13. Rejestr Muzew (czasowa weryfikacja)
14. Rada ds. Muzew
15. Instytut Muzeologii (mechanizm spoecznych
konsultacji)
Dzia II: Ekonomika muzew, zasady finansowania
muzew i zasady wspdziaania midzy muzeami
Rozdzia I: Zabezpieczenie przed konfiskat
Rozdzia II: Ubezpieczenia muzealiw
1. Gwarancje pastwowe dla muzealiw
2. Systemy bezubezpieczeniowe, odstpienie od
ubezpieczenia muzealiw
3. Ubezpieczenia komercyjne i inne
Rozdzia III: Zasady finansowania i prowadzenia muzew
4. Zakres uprawnie i obowizkw dyrektora
muzeum oraz innych osb zajmujcych stanowiska funkcyjne (m.in. zarzdzanie informacj)
5. Zasady finansowania muzew pastwowych,
samorzdu terytorialnego i muzew podlegajcych innym organizatorom
6. Zasady planowania finansowego w muzeach
(dziaalno podstawowa i projektowa)
7. Zasady ustanawiania przez podmioty publiczne
fundacji prowadzcych muzea (w przypadkach
nieregulowanych Ustaw o fundacjach)
8. Zasady udzielania pomocy muzeom przez rne
podmioty woluntariat i darowizna muzealna
9. Zasady osigania przychodw i ich alokacji (na
cele statutowe)
10. Zasady uczestnictwa w przemysach kulturowych
11. Zasady sponsoringu i umw barterowych

12. Szczeglne warunki odstpienia od zamwie

publicznych w odniesieniu do muzealiw
13. Zwolnienia podatkowe i odpisy na rzecz muzew (po konsultacjach z Ministerstwem Finansw, ew. ten punkt powinien znajdowa si
w Prawie podatkowym)
14. Wsp- i organizacja dziaa edukacyjnych
i spoecznych oraz ich finansowanie
Dzia III: Funkcje spoeczne muzeum
Rozdzia I: Domena publiczna uycie znaku muzeum
i wizualizacji muzeum oraz muzealiw
1. Muzealia, ich dokumentacja, w tym ich nazwy
wasne i potoczne zasady uycia do innych
celw ni dokumentacja i opracowanie zbiorw
2. Dokumentacja wizualna i multimedialna, materialne lub cyfrowe kopie muzealium lub jego
fragmentu
3. Nazwa wasna instytucji i jej czci organizacyjnych, w tym nazwy miejscowe, logotypy muzeum dawne i wspczesne, wizerunki gmachu
muzeum, marka muzeum
4. Kopie muzealiw, reprodukcje i inne formy
wykorzystania komercyjnego i niekomercyjnego
muzealiw
Rozdzia II: Dostp do zbiorw muzealnych
5. Zasady udostpniania zbiorw do bada, edukacji, rozrywki
6. Zasady udostpniania muzew i muzealiw do
dziaa socjalnych i terapeutycznych
7. Zasady udostpniania muzew i muzealiw do
innych celw (promocyjnych, komercyjnych:
reklama, wypoyczenie przestrzeni)
Rozdzia III: Muzea w sieci i dziaaniach zewntrznych
8. Muzea wirtualne i zasady udostpniania on-line
9. Zasady uczestnictwa muzew w zewntrznych
akcjach spoecznych (turystyka, wydarzenia
regionalne i globalne)
10. Dziaania fizyczne muzew poza obszarem
muzeum
Dziay II i III nie istniay waciwie w dotychczasowych regulacjach zwizanych z muzeami. Bardzo wanymi nowymi zagadnieniami, ktre objoby Prawo
o muzeach s zmiany zasad gwarancji rzdowych oraz
ochrona przed konfiskat (Dzia II), ktre powinny by
wprowadzone moliwie w najbliszym czasie.
Mechanizm gwarancji pastwowych umoliwia
muzeom znaczn obnik kosztw organizacji wystaw
krajowych i zagranicznych15, jest zatem konkretnym
wsparciem finansowym dla muzew, stanowi te siln
motywacj do oywienia wymiany midzynarodowej.

MUZEALNICTWO

15

Wymagania nakadane przez warunki uzyskania gwarancji wpywaj na popraw infrastruktury muzew
i podniesienie jakoci ich dziaania16. Jako zacznik
do Prawa o muzeach proponujemy konkretny mechanizm dziaania gwarancji pastwowych, ktry w najoglniejszym schemacie ksztatowaby si nastpujco:
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego rezerwuje w ustawie budetowej na nastpny rok limit
gwarancji dla muzew, ktry jest maksymaln
dopuszczon w danym roku wartoci ubezpieczanych obiektw (np. 500 mln euro17). Warto
roczna odszkodowawcza od tej kwoty nie przekracza18 0,05 .
Muzea ubiegajce si o gwarancje musz posiada
certyfikat bezpieczestwa i klimatu wydany przez
Orodek Ochrony Zbiorw Publicznych (wany
max. 12 miesicy od chwili wydania).
Muzeum skada wniosek o wystawienie polisy
gwarancji pastwowej rwnoznacznej z ubezpieczeniem obiektu na zasadzie nail to nail (polisa
ubezpieczeniowa od chwili opuszczenia miejsca
przechowywania obiektu do chwili jego powrotu
w to miejsce):
Wniosek o udzielenie gwarancji zawiera: spis
obiektw, z ktrych kady ma podan warto ubezpieczeniow wiksz lub rwn 4000
euro, peen opis (identyfikacj ubezpieczonego
obiektu wraz z pochodzeniem i metadanymi
wizualizacji), okrelenie okresu ubezpieczenia
(nie duszy ni 12 miesicy) i terminu wanoci polisy.
Minister KiDN przyjmuje wniosek nie pniej
ni 3 miesice przed planowanym sprowadzeniem obiektu. Do wniosku zaczona jest podpisana umowa wstpna wypoyczenia midzy
muzeum organizujcym wystaw (lub biorcym
w uywanie obiekty) a wacicielem obiektw.
Minister informuje nastpnie muzeum wnioskujce o udzieleniu/nie udzieleniu zgody na
wystawienie gwarancji nie pniej ni 30 dni
od zoenia wniosku i w wypadku decyzji pozytywnej wystawia gwarancj zgodnie z terminami wskazanymi we wniosku. Wystawiana jest
polisa ubezpieczeniowa. Muzeum zawiadamia
wwczas ministra o przebiegu i zamkniciu
procesu ubezpieczenia po zwrocie obiektw
wacicielowi.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
prowadzi ewidencj stanu rocznego wykorzystania
limitu gwarancji ujtego w ustawie budetowej, informujc kwartalnie Ministerstwo Finansw o uwolnieniu lub wykorzystaniu zarezerwowanych rodkw.

16

MUZEALNICTWO

W wypadku zaistnienia szkody muzeum informuje

w cigu omiu godzin przedstawiciela ministra, ktry wraz z powoan komisj bada przyczyny szkody
i podaje wstpn procentow ocen straty. Komisja
skada si z przedstawicieli muzeum, Orodka Ochrony
Zbiorw Publicznych w Warszawie, waciciela obiektu
i powoanego niezalenego konserwatora oraz specjalisty ds. bezpieczestwa. Wdroona zostaje procedura
podejmowania decyzji w sprawie naruszenia dobrostanu obiektu (osobny szczegowy opis postpowania) i uruchomiony mechanizm negocjacji wysokoci
wypacanego ubezpieczenia. Ubezpieczenie moe by
wypacone wycznie wacicielowi obiektu w terminie
nie przekraczajcym 3 miesicy od zaistnienia szkody.
Prowadzona jest baza danych wykorzystania gwarancji
i elektroniczny system ewidencji wnioskw.
Model gwarancji pastwowych dla muzew narodowych i samorzdowych wymaga opracowania szczegowych procedur postpowania zgodnych z polskim
prawem19, dlatego w pierwszej kolejnoci wane jest
przyjcie zasad (strategii) wyjciowych niezbdnych
dla dokonania opisu. Wszystkie wspomniane powyej
punkty realizacji gwarancji s cile standaryzowane.
Standaryzacje zawieraj m.in.: warunki bezpieczestwa
w muzeum skadajcym wniosek; warunki klimatyczne
w muzeum skadajcym wniosek; warunki transportu,
pakowania, zadania kurierw, zakresy obowizkw
osb organizujcych wystawy; warunki wypoyczenia;
sposb ustalania wartoci ubezpieczeniowej obiektw;
metody oceny zoonych przez muzea wnioskw; formularze i druki niezbdne w procedurze tzw. modele
wnioskw i raportw; standaryzacj wizualizacji wraz
z metadanymi; tryb udostpnienia wystaw i obiektw
dla publicznoci. Konieczne bdzie oczywicie powoanie osb przeszkolonych i uprawnionych do prowadzenia procedury w MKiDN.
Drugim nie mniej wanym zagadnieniem jest
zabezpieczenie przed konfiskat. Idea wprowadzenia
w wielu krajach Unii Europejskiej tego rodzaju regulacji prawnych jest naturalnym wynikiem oywienia
ruchu wypoycze muzealiw i wystaw na wiecie oraz
uznania, e midzynarodowa wymiana wystaw stanowi jeden z najwaniejszych czynnikw edukacyjnych.
Krenie oryginalnych dzie sztuki, prezentacja arcydzie, umoliwienie kontaktu z dziedzictwem w naturalnej jego postaci (a nie poprzez reprodukcj) uwaane jest20 za tak wany czynnik stymulujcy wspprac
midzynarodow, e mimo wielu problemw wynikajcych z rnic prawa w poszczeglnych krajach od
koca lat 70. datuje si, zapocztkowany w Stanach
Zjednoczonych, stopniowy, zintensyfikowany szczeglnie po 2000 r. ruch na rzecz tej formy legislacji21.

Oczywicie potrzeba takiego prawa nie wzia si

z teorii. Historia wojen i konfliktw w XX w. obejmowaa tysice aktw zawaszczenia, przejcia zbiorw
muzealnych i prywatnych, zmian granic, zmian charakteru wasnoci (nacjonalizacje). O ile dania zwrotu dzie w wypadkach kradziey lub innych wojennych
aktw kryminalnych wydaj si oczywiste i regulowane s midzynarodowymi konwencjami22 i prawem Unii Europejskiej23, o tyle skutki nacjonalizacji
w pastwach dawnego bloku zwizanego ze Zwizkiem
Radzieckim, a take skutki zmiany granic i powoania
nowych pastw (np. powstanie w 1991 r. Chorwacji,
Czarnogry, Serbii, Sowenii) rodz trudne do rozwizania problemy polityczno-wasnociowe.
Wiele roszcze wywoanych i umoliwionych wypoyczeniami dzie sztuki za granic stao si interesujcym materiaem do studiw nad praktyk prawa midzynarodowego w Europie. Spowodoway one take
potrzeb wypracowania przez muzealnikw i prawnikw nowych metod ochrony instytucji organizujcych
wystawy. Zaobserwowano, e w praktyce europejskiej
istniej co najmniej trzy powody mogce by przyczyn konfiskaty wypoyczanych obiektw kultury.
Zdarzenia historyczne: skutki nacjonalizacji zbiorw prywatnych lub kolekcji w wyniku wprowadzenia ustroju socjalistycznego lub komunistycznego, przejcie mienia prywatnego przez pastwo
(Rosja postrewolucyjna, skomunizowane pastwa
Europy rodkowej po 1945 r.), skutki kradziey,
konfiskat i przej rnego rodzaju w wyniku
wojen, zwaszcza II wojny wiatowej oraz masowego rabunku zbiorw przez reim nazistowski,
a take inne reimy; skutki zmian granic i przemieszcze caych kompleksw zbiorw.
Skutki zmian prawnych po okresie kolonializmu24,
w tym dotyczce zbiorw nabytych do muzew
i kolekcji niezgodnie z obecnie obowizujcymi
przepisami i zasadami prawa midzynarodowego.
Bankructwo wacicieli obiektw, zaduenie,
zobowizania finansowe wobec osb trzecich;
sytuacje gdy wypoyczane obiekty mog stanowi
dowd w innej sprawie toczcej si przed sdami.
W kadym z tych trzech przypadkw okres publicznego ogoszenia listy dzie wypoyczanych suy
ma wywoaniu nieznanych, potencjalnie poszkodowanych byych wacicieli lub ich spadkobiercw.
Ogoszenie to peni wic dodatkowo rol badania
proweniencji, przy czym naley podkreli, e brak
zgoszonych wnioskw o odzyskanie, a tym samym
wdroenie ochrony, nie oznacza naruszenia praw
wasnoci ani praw autorskich w rozumieniu przepisw i dyrektyw UE. Ochrona (zabezpieczenie) przed

konfiskat lub sekwestrem przez suby policyjne lub

prokuratur na terenie danego kraju nie jest bowiem
sygnaem uznania wasnoci obiektu przez obecnego uyczajcego dzieo posiadacza. Po powrocie
obiektu do miejsca wypoyczenia, staje si on ponownie potencjalnym celem roszczenia. Istota ustawy
polega jedynie na czasowym zabezpieczeniu instytucji
muzealnej, sprowadzajcej obiekty zagroone konfiskat oraz powodowan t konfiskat strat finansow lub niedogodnoci z tytuu niedowiedzionych
sdownie roszcze.
W 2009 r. podjte zostay w Polsce przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek
Polskiego Komitetu Narodowego ICOM25, zgoszony w 2007 r., prace nad przygotowaniem przepisw
nowej formy Prawa o muzeach zabezpieczenia przed
konfiskat obiektw wypoyczanych z zagranicy przez
pastwowe i samorzdowe muzea w Polsce. Korzystajc przede wszystkim z dowiadcze brytyjskich
poprzedzajcych wprowadzenie regulacji w 2007 r.26
oraz uzyskanych w czasie jej stosowania do koca
2009 r., zaproponowalimy27 nastpujce zasady do
przyjcia w Polsce. Punktem wyjcia powinno by zoenie wniosku o zabezpieczenie przed konfiskat przez
polskie muzeum do Ministra KiDN. Nastpuje ono
najczciej w wyniku dania, zgaszanego przez zagraniczne muzeum lub osob fizyczn/prawn, skd maj
by wypoyczane obiekty28. Wwczas polskie muzeum
organizujce wystaw rozpoczyna procedur uzyskania
zabezpieczenia od swoich wadz pastwowych. Procedura ta obejmuje trzy etapy:
Etap 1: Ustalenie przez polskie muzeum spisu
obiektw (ktre maj by zabezpieczone) z instytucj
lub osob zagraniczn wypoyczajc je w celu prezentacji niesprzedanej. Jest to zwyczajowy etap przygotowania umowy wypoyczenia. Wymaga on starannoci
i elastycznoci zarazem, poniewa wiadomo z praktyki
muzealnej, e ze wzgldw konserwatorskich rzeczywista lista zwaszcza dzie sztuki dawnej ulega modyfikacjom do ostatniej chwili29. Etap negocjacji wypoyczenia powinien zakoczy si przedstawieniem przez
instytucj lub osob udzielajc wypoyczenia listy,
ktra obejmuje raczej wicej, ni mniej spodziewanych
obiektw. Spis ten zawiera musi oprcz podstawowych danych30 take wizualizacje obiektw i histori
ich pochodzenia. Wymagana jest zazwyczaj szczegowa informacja o proweniencji obiektw.
Etap 2: Tak sporzdzona lista obiektw zostaje
doczona do oficjalnego wniosku polskiego muzeum o udzielenie zabezpieczenia i bdzie przedmiotem
publicznego ogoszenia intencji sprowadzenia wymienionych dzie i wyznaczenia okresu ewentualnych

MUZEALNICTWO

17

roszcze w stosunku do nich, przed podjciem decyzji

o ich zabezpieczeniu ustawowym.
Etap 3: Zesp ekspertw i urzdnikw odpowiadajcy w administracji pastwowej za udzielenie zabezpieczenia, po zapoznaniu si z przedstawion proweniencj dzie, publikuje list obiektw wraz z ich wizualizacj w rzdowym monitorze informacyjnym i/lub
na powszechnie dostpnych stronach internetowych.
Uznawane jest to za moment rozpoczynajcy okres
zgaszania potencjalnych roszcze dotyczcych wymienionych w spisie obiektw. Proponuje si 3-miesiczny
okres zgaszania roszcze.
Jeli w wyznaczonym okresie nie wpyn roszczenia, wydawana jest decyzja administracyjna o objciu
ochron przed konfiskat obiektu lub zespou obiektw na czas nie duszy ni 12 miesicy. Jeli wpyn roszczenia, nastpuje konieczno wyjanienia
ich przyczyn i podstaw prawnych. W zalenoci od
siy argumentw zesp powoany ds. zabezpiecze
podejmuje decyzj o jej udzieleniu, uzupenieniu
danych proweniencyjnych lub oddaleniu wniosku.
Dotychczas w praktyce europejskiej decyzje o objciu
ochron przed konfiskat byy zazwyczaj negatywne31.
Wprowadzenie w ycie aktu prawnego zabezpieczajcego przed konfiskat wypoyczone z zagranicy do
polskich muzew obiekty kultury wymaga okrelenia
i znormalizowania zespou stosowanych w procedurze
dokumentw. Wymieni tu naley: standaryzowany,
rejestrowany wniosek pisemny polskiego muzeum,
skierowany do Ministra KiDN; owiadczenie o publicznym zamiarze sprowadzenia obiektw zawierajce
peny spis obiektw z wszystkimi danymi i metadanymi wizualizacji, publikowane przez ministerstwo (jego
ukazanie si w Monitorze Rzdowym lub innym urzdowym druku i na stronach www jest zarazem zawiadomieniem o wszczciu procedury zabezpieczenia przed
konfiskat); rejestrowane zawiadczenie o ochronie
przed konfiskat wydawane przez Ministerstwo Kultury
i Dziedzictwa Narodowego w uzgodnieniu z Ministerstwem Sprawiedliwoci, wystawiane w jzyku polskim
i angielskim. Zawiadczenie to musi zawiera: nazw
obiektu, dane identyfikacyjne (autor, tytu, datowanie,
podoe, technika, wymiary, nr inwentarza lub inny
symbol identyfikacji, metadane dokumentacji wizualnej), nazw i dane waciciela obiektu, nazw i adres
instytucji w Polsce sprowadzajcej obiekty; nazw
wystawy lub okrelenie celu sprowadzenia obiektw
(obiekty mog by take sprowadzane i zabezpieczane
w celu realizacji bada naukowych poprzedzajcych
wystaw), czas trwania zabezpieczenia, podpis waciwego ministra.
Wprowadzenie w ycie aktu prawnego zabezpiecze-

18

MUZEALNICTWO

nia przed konfiskat nakada take obowizek okrelenia podmiotw, ktre bd mogy je wykorzystywa.
Istniejce regulacje europejskie precyzuj w rny sposb beneficjentw. W Austrii s to jedynie muzea pastwowe, we Francji niemal wszystkie instytucje muzealne, w Niemczech muzea, ktre uzyskaj aprobat
wadz landowych lub federalnych32.
W Polsce istnieje obecnie ponad 1100 muzew,
ktrych statut zgodnie z Ustaw o muzeach z 1997 r.
zatwierdzony zosta przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wydaje si, e z przywileju ustawowych zabezpiecze powinny korzysta wszystkie
muzea, bez wzgldu na charakter ich organizatora, ktrych standardy funkcjonowania potwierdzone zostay
faktem wpisania do Pastwowego Rejestru Muzew
prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego33. Mwic krtko o zabezpieczenie
mogyby ubiega si w Polsce tylko muzea rejestrowane.
Nie mniej wane jest wyznaczenie instytucji, ktre sta bd na stray waciwej realizacji przepisw
prawa. Trzeba tu wspomnie przede wszystkim o kompetencjach zespou, ktry podejmowa bdzie decyzj o udzieleniu zabezpieczenia. W jego skad powinni wchodzi specjalici nie tylko z dziedziny prawa,
w tym prawa karnego i zwyczajowego, ale take historycy, muzealnicy i archiwici o duym dowiadczeniu
w prowadzeniu bada proweniencyjnych. Historia
przemieszcze zbiorw w Europie rodkowej oraz konsekwencje pozbawienia ydw ich majtku na terenie
wielu krajw europejskich w wyniku zmasowanej
akcji nazistw do dzisiaj s przyczyn niezamknitej
listy roszcze. Naley podkreli, e nie chodzi tu tylko o prawne ryzyko zabezpieczenia takich obiektw,
lecz take o etyczny wymiar stosowania zabezpieczenia
przed konfiskat.
Dzia III Prawa o muzeach nie znajdzie w niniejszym artykule (ze wzgldu na brak miejsca) dokadniejszego omwienia. Nowym zagadnieniom, ktre
maj by w proponowanym przez nas prawie uwzgldnione, powicona bya w duym stopniu konferencja
zorganizowana w listopadzie 2010 r. w Warszawie34.
Mwiono na niej zarwno o ekonomice muzew, jak
i nowych zadaniach spoecznych, jakie przed nimi stoj. Spotkania takie s bardzo wane dla uwiadomienia
koniecznoci zmian w myleniu o instytucji muzealnej w Polsce, dla nabrania przekonania, e mylenie
ekonomiczne nie zagraa misji muzeum, przeciwnie
pozwala jej ogarn swoim zasigiem szerszy ni
dotychczas krg odbiorcw. Prawo o muzeach, ktrego projekt proponujemy, regulowa ma rwnie ten
aspekt dziaalnoci muzew.

Przypisy
1

Ustawa o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U.

z 1997 r. nr 5, poz. 24; z 1998 r. nr 106, poz. 668; z 2002
r. nr 113, poz. 984; z 2003 r. nr 11, poz. 17; z 2005 r. nr 7,
poz. 21; z 2007 r. nr 8, poz. 31), znowelizowana w 2007
roku.
2 W myl Ustawy o muzeach z 1996 r. za muzeum nie
byo uwaane np. Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego
w Krakowie, jako jednostka niesamodzielna wchodzca
w skad struktury uczelni.
3 PKN ICOM postulowa, aby dochd ze sprzeday
muzealiw mg by przeznaczony tylko na poszerzanie
kolekcji, zasada ta obowizywaa w pierwotnym tekcie
Ustawy o muzeach z 1996 roku.
4 Brzmienie art. 21 Ustawy o muzeach po nowelizacji
w 2007 r.: Muzealiami s rzeczy ruchome i nieruchomoci stanowice wasno muzeum wpisane do inwentarza muzeum.
Muzealia stanowi dobro narodowe. Zwracalimy ju wwczas
uwag przedstawicieli MKiDN, i z publikowanych bada
PKN ICOM wynika, e w przypadku ok. 15% zbiorw w polskich muzeach ze wzgldu na burzliw histori, przemieszczenia i zaginicie archiwaliw nie mona udokumentowa
prawa wasnoci. Nieuprawnione jest wic jednoznaczne
stwierdzenie, e wpis do inwentarza przesdza o uznaniu
prawa wasnoci. Dobrze wiemy, i muzealia wpisane do
inwentarza byy na skutek wyrokw sdw wykrelane za
zgod ministra i zwracane osobom wysuwajcym roszczenia.
Por.: D. Folga-Januszewska, A. Jaskanis, Problemy wasnoci
zbiorw w muzeach polskich. Ilociowa skala problemw wasnoci, [w:] Wasno a dobra kultury, pod red. G. Czubek,
P. Kosiewskiego, Warszawa 2006, s. 57-69, dyskusja s. 71-83.
5 Powoanego w 2009 r. przez Tomasza Mert
Podsekretarza Stanu w MKiDN.
6 Nazw Prawo o muzeach zaproponowa prof. S. Walto
na spotkaniu PKN ICOM w Warszawie w czerwcu 2009.
7 Kultura w 2008 r., GUS, Warszawa, data publ.
04.11.2009 roku: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1741_
PLK_HTML.htm
8 W tekcie Raportu o muzeach zamwionego przez
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (http://
www.kongreskultury.pl/library/File/RaportMuzea/muzea_
raport_w.pelna(1).pdf) opisana zostaa zmieniajca si
w statystykach GUS w latach 1989-2008 liczba muzew,
ktra rosa od 614 muzew w 1997 r., 814 w 2005 r., do
916 w 2007 roku. Wspomniany raport kwestionuje dane
GUS, poniewa lista adresowa GUS dotyczca muzew bya
i pozostaje niepena. Obecnie baza muzew PKN ICOM
odnotowuje 1156 instytucji. Mona wic zaoy, e liczba
osb odwiedzajcych muzea w Polsce bya w rzeczywistoci
w 2008 r. o ok. 15% wiksza.
9 S. Zeki, Splendors and Miseries of the Brain. Love,
Creativity, and the Quest for Human Happiness, Malden
Oxford 2009.
10 Program i zaoenia: http://ec.europa.eu/culture/
news/news1904_en.htm

11

La musologie selon Georges Henri Rivire, Paris 1989

(tum. D. Folga-Januszewska).
12 Dz.U. z 2007 r. nr 136, poz. 956.
13 Do przemysw kulturowych zalicza si m.in. prowadzenie dziaalnoci wydawniczej na wszelkiego typu nonikach, prowadzenie stron internetowych, wiadczenie usug
turystycznych, prowadzenie dziaalnoci gospodarczej waciwej dla instytucji kultury, z ktrej przychody s spoytkowywane na dziaalno statutow.
14 Dzia I zawiera zapisy obecnej Ustawy o muzeach
z odpowiednimi zmianami
15 Obecnie koszty ubezpieczenia komercyjnego wystaw
zagranicznych stanowi ok. 30% wszystkich kosztw realizacji wystaw, ale w wypadkach duych ekspozycji zawierajcych szczeglnie cenne obiekty nawet 80%. Np. koszt
polisy ubezpieczeniowej dla duej wystawy midzynarodowej w Muzeum Narodowym w Warszawie ksztatowa
si w latach 1997-2007 na poziomie rednim 300 tys. z
(jednostkowo 550 tys.). Zastosowanie gwarancji pastwowych daje nie tylko bardzo due oszczdnoci, ale niekiedy
decyduje o wydaniu zgody przez waciciela obiektw o ich
uyczeniu, zwaszcza w poczeniu z zastosowaniem zabezpieczenia przed konfiskat.
16 Warunki uzyskania gwarancji, okrelane m.in. w procesie certyfikacji muzeum, stymuluj popraw jakoci ekspozycji, zabezpiecze, obsugi wystaw.
17 Warto ubezpieczeniowa obiektw pokazywanych
na duej midzynarodowej wystawie zawierajcej kilka wanych arcydzie sztuki europejskiej to ok. 250-300 mln euro.
18 Na podstawie danych Francji i Wielkiej Brytanii
z praktyki w latach 2000-2008. Por.: Government Indemnity
Scheme Guidelines for National Institutions, The Museums,
Libraries and Archives Council, London 2005.
19 Naley doda, e zesp ekspertw Rady Europy
wypracowa w latach 2005-2007 tzw. dobre praktyki dla
tworzenia schematu gwarancji pastwowych dla muzew;
uczestnictwo w pracach zespou przedstawiciela Polski
umoliwia wykorzystanie tych opracowa oraz skorzystanie
z konsultacji w ramach projektu Mobility of Collections.
20 Raport zamwiony przez Rad Europy uznaje zabezpieczenie przed konfiskat za jeden z priorytetowych celw
nowej legislacji. Por.: Lending to Europe, Rotterdam 2005,
publikacja UE: RE nr 13839/04, wersja polska i angielska
opublikowane zostay w Muzealnictwie 2005, nr 46,
s. 9-44.
21 Por. m.in.: A. OConnell, Immunity from Seizure
Study, Report commissioned by Ronald Lauder, Chairman
Emeritus of the Museum of Modern Art in New York and
prepared for the Ameurus Conference arranged by the Club
of Three and being held in London on 30th September
2005; Action Plan for the EU Promotion of Museum Collections
Mobility and Loan Standards, Helsinki 2006, http://www.
ne-mo.org/index.php?id=104&STIL=0&C_PID=&C_
UID=7; S. J. Knerly Jr., International Loans, State Immunity

MUZEALNICTWO

19

and Anti-Seizure Laws, Ali-Aba Cours of Study Legal

Issues in Museum Administration, April 1-3, 2009, Boston,
Massachusetts.
22 Konwencja o ochronie dbr kulturalnych w razie
konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym
do niej oraz Protok o ochronie dbr kulturalnych w razie
konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze 14 maja 1954 r.
(Dz.U. z 1957 r. nr 46, poz. 212); Europejska konwencja
kulturalna sporzdzona w Paryu 19 grudnia 1954 r. (Dz.U.
z 1990 r. nr 8, poz. 44); Europejska konwencja o ochronie
dziedzictwa archeologicznego sporzdzona 6 maja 1969 r.
w Londynie; Konwencja dotyczca rodkw zmierzajcych
do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu wasnoci dbr kultury sporzdzona
w Paryu przez Konferencj Generaln Organizacji Narodw
Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej 17.
sesji 16 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 190);
Konwencja UNIDROIT o skradzionych lub nielegalnie wywiezionych dobrach kultury, podpisana 24 czerwca 1995 r.
23 Rozporzdzenie Rady Unii Europejskiej nr 3911/92
z dn. 9 grudnia 1992 r. nr 395; Dyrektywa Rady nr 93/7/
EWG z 15 marca 1993 r. w sprawie zwrotu dbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium
Pastwa Czonkowskiego (Dz.Urz. UE L z 1993 r. nr 74);
Rozporzdzenie Komisji nr 752/93 z dn. 30 marca 1993 r.
ustanawiajce przepisy w celu wykonania Rozporzdzenia
Rady (EWG) nr 3911/92 w sprawie wywozu dbr kultury
(Dz.Urz. UE L z 1993 r. nr 77); Rozporzdzenie Rady (WE)
nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu
dbr kultury (wersja skodyfikowana) (Dz.Urz. UE L z 2009 r.
nr 39).
24 Tzw.
Przywileje
dyplomatyczne
(Diplomatic
Privileges Act 1964, Wiedeska Konwencja dot. Stosunkw
Dyplomatycznych).
25 Por. D. Folga-Januszewska, Muzea w Polsce
jakich ustaw potrzebujemy pilnie? Zmiana zasad gwarancji i wdroenie prac nad ustaw o zabezpieczeniu przed
konfiskat poprzedzone ustaw o badaniu pochodzenia,
[w:] Prawna ochrona dziedzictwa kulturowego, pod red.
W. Szafraskiego i K. Zalasiskiej, t. III, Pozna 2009,
s. 93-103.
26 Por. The Consultation Paper on Antiseizure
Legislation prepared by UK, publ. we wrzeniu 2007:
http://www.culture.gov.uk/images/publications/draftregulations_immunityfromseizure_PDF.pdf
http://www.culture.gov.uk/reference_library/consultations/1115.aspx

20

MUZEALNICTWO

27 Projekt zoyli: Stanisaw Walto, Pawe Jaskanis oraz

autorka artykuu, po konsultacji z Piotrem Ogrodzkim.
28 Wiemy z dowiadcze, e wymg uzyskania zabezpieczenia przed konfiskat warunkowa i warunkuje czsto
samo wypoyczenie. Powodem np. nieuzyskania wyjtkowo
cennego zespou malarstwa francuskiego z XVIII w. by warunek postawiony Muzeum Narodowemu w Warszawie przez
Muzeum Ermitau w Petersburgu i Pastwowe Muzeum
Sztuk Piknych im. Puszkina w Moskwie, ktre uzaleniy realizacj umowy wypoyczenia, negocjowanej w latach
2007-2008, od uzyskania zabezpieczenia przed konfiskat,
wystawionego przez pastwo polskie. Ze wzgldu na brak
stosownej regulacji prawnej w Polsce, obrazy nie zostay
wypoyczone. Brytyjskie Ministerstwo Kultury, Mediw
i Sportu publikujc: The Consultation Paper on Antiseizure
Legislation (por. przypis 26) zwraca wielokrotnie uwag
na tego typu dania muzew rosyjskich i podaje, e jedn
z przyczyn wprowadzenia zabezpieczenia przed konfiskat
w Wielkiej Brytanii byy planowane na lata 2008-2009 przez
muzea londyskie wielkie przekrojowe wystawy sztuki, do
ktrych wczenie obiektw ze zbiorw rosyjskich byo
merytorycznie wane.
29 Kuratorzy-praktycy realizujcy wielkie wystawy midzynarodowe znaj z dowiadczenia sytuacje, gdy nawet
w chwili przygotowania do transportu podejmowane s
decyzje wycofania pewnych obiektw, zwaszcza gdy jest to
ich pierwsza podr.
30 Autora/szkoy/miejsca wytworzenia, tytuu lub tytuw, datowania, techniki, podoa, wymiarw, nr inwentarza
lub innego nr identyfikacji.
31 Por. omwienie przykadw w Raporcie o muzeach
2009 r. , przypis 8.
32 Szczegowe omwienie zasad zawarte jest w raporcie przygotowanym dla Komisji Europejskiej; D. FolgaJanuszewska, G. Schauerte, N. van Woudenberg, E. Pieler,
Expert Group Mobility of Collections. Subgroup Immunity
from Seizure, Brussels 2010.
33 Wykaz muzew wpisanych do Pastwowego Rejestru
Muzew prowadzonego przez Ministra KiDN podany jest na
stronie: http://bip.mkidn.gov.pl/bip/index.jsp?catId=194
34 Konferencja pt. Ekonomia muzeum, 25-26 listopada 2010 r. (Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego
w Warszawie sesja plenarna, 25 listopada, Muzeum Paac
w Wilanowie warsztaty, 26 listopada). Organizatorzy:
UKSW, MCKiS, MKiDN, Muzeum Paac w Wilanowie,
PKN ICOM/UNESCO, UK Trade & Investment, Ambasada
Brytyjska w Warszawie.

Dorota Folga-Januszewska, Pawe Jaskanis, Stanisaw Walto

Museum Law Project

The experiences of 2007-2010, allowing for seeing the Polish
museums in the perspective of European cooperation made us
aware of the fact that the manner of thinking about museum
institutions has to be changed and that their special social role
has to be embraced. It is necessary to make up for the time lost
(the decade after 2000), in the course of which both the issue of
taking care of collections and access to them (digitisation, education), as well as the urgent problem of maintaining the existing property structure was overlooked by the politicians. These
reflections provided a starting point for submission by us, three
members of the team for legislative changes for museums, of a
draft for transforming the Museum Act into the Museum Law.
The Law would encompass a wider scope of regulations thanks
to which museums (cultural and scientific institutions, which,
at the same time, take care of great proprietary resources) could
make use of their potential and become premises for experiences, learning and entertainment in a greater degree without
losing their status of curators of public property.
Starting with a rephrased definition of a museum and having
determined the terms specific for museums which are used in
this definition, we would like to propose the following statutory
solutions, contained in three sections inseparably connected
and jointly constituting the Museum Law:
I. Basic regulations within the scope of the law for museums, II. Regulations related to economics of museums, III.
Regulations used for implementation of public and social tasks
by museums.
It is necessary to state clearly that the proposed ordering
of sections constitutes a pragmatic order. Legal regulations in
section (I) allow for commencing the implementation process
(II) economics of museums, which is the basis for proper
functioning and development. The purpose of these activities
is better (III) fulfillment of the function of a museum as a
public benefit institution, i.e. operating for the sake of develop-

ment of knowledge, culture, sensitivity and the shaping of identity in a society, observing principles of law, property, respect
for autonomy, ethics, protection and storage of property and
non-material values for future generations within the scope of
achievements of culture, science and protection of natural environment. Below, please find the layout proposal for the most
important issues; only the titles of sections and chapters are
listed, without their detailed descriptions:
Section I: encompassing the hitherto Museum Act after
changes, supplemented with additional or amended clauses.
Chapter I: Museum and museum collection items.
Chapter II: Museum council.
Chapter III: Museum employees.
Chapter IV: Supervision over operation of museums and substantive support.
Section II: Economics of museums, principles of museum
financing and principles of cooperation among museums.
Chapter I: Protection from confiscation.
Chapter II: Insurance of museum collection items.
Chapter III: Principles of museum financing and management.
Section III: Social functions of museums.
Chapter I: Public domain: use of a museum logo and visualisation of museums and museum collections.
Chapter II: Access to museum collections.
Chapter III: Museums on the Internet and in external activities.
Sections II and III have practically not existed in the hitherto regulations related to museums. Very important new issues
encompassed by the Museum Law (Chapter II) are changes in
the principles of governmental guarantees and protection from
confiscation which should be introduced in the near future, if
possible.

MUZEALNICTWO

21