DEVLET HAVA MEYDANLARI LETMES

GENEL MDRL

DHM GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL

YNETMEL EREVESNDE GEREKLETRLECEK OLAN

SIHH TESSAT TEKNKERL

SINAVINA AT %60LIK KURUMSAL MESLEK BLGLER EREN

DERS NOTU

2015
NSAN KAYNAKLARI DARES BAKANLII

SIHH TESSAT TEKNOLOJS

DERS NOTLARI
NDEKLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.

SIHH TESSAT VE NEM

BNALARDA SUYUN DAITIM SSTEMLER
TEMZ VE SICAK SU BORULARINI DEME
TEMZ VE SICAK SU TESSATINI TEST ETMEK
SU DEPOSU VE HDROFOR STEM
SIHH TESSATILIKTA KULLANILAN MALZEME VE CHAZLARIN
PROJELER ZERNDE SEMBOLLERLE GSTERLMES
7. SIHH TESSAT ARIZALARI VE ONARIMI
8. TEMZ SU TESSATI BORU BALANTI PARALARI VE ARMATRLER
9.VANALAR
10.YANGIN TESSATI

1.SIHH TESSAT VE NEM

1.1 Tanm ve tarihesi
Temiz suyun salkl bir erkilde kullanm yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis
sularn toplanarak bina dna karlmasn salayan boru ana shhi tesisat, bu boru
tesisatn yapana da shhi tesisat denir. Shhi tesisatlk insan salnn korunmasyla
dorudan ilgilidir. ehirleme ve modern hayat, ihtiyalarla birlikte tesisat ve tesisatln
nemini artrmtr. Ayn ekilde kullanlan ara-gere ve teknikler de gelimitir
Eskiden bir binann temiz suyu akyor, pis suyu gidiyor, snyor ve ats akmyorsa
iyi bina olarak tarif ediliyordu. Gnmzde ise bina sahipleri binalarnn konforu iin,
havalandrma, soutma, otomatik kontrol, yangn ve bina otomasyonu sistemleriyle
ilgilenmekte ve uygulamaktadrlar. Artk daha geni bir boyut iinde, mal sahibinin
isteklerini karlamamz gerekir.
Temiz su, ilk alardan beri insanolunun varlnda nemli bir rol oynamtr.
nsanolu temiz su kaynaklarn bulduklar yerlere yerlemi, kaynaklar kuruyunca veya
kirlenince yeni yerler aramtr.
Hindistanda ndu Vadisinde yaplan kazlar, 30006000 yl kadar nce burada
yaayan insanlarn shhi tesisat yaptklarn ortaya koymutur.
Msrda 5500 yl nce denmi bakr su borularna rastlanmtr. Saraylarda yatak
odalarna ykanma teknesi ina edildii anlalmaktadr.
lk yaplan borular ii oyulmu aa ktklerindendi ve bunlar birbirlerine kirele
zeytinyann karmndan yaplan zel macunla ekleniyordu. Su, zenginlerin evlerine
kurun borularla veriliyordu.
Shhi tesisatlkta asl ilerleme 19. yzyldan sonra oldu. Kullanlan ara ve gerelerin
saylar artt, tesisat daha karmak bir hal ald. Birok yerde belgesi olmayanlarn shhi
1.2. Suyun zellikleri
Suyun Kalitesini Belirleyen zellikler
Su getii toprak tabakalarnn zelliklerine gre deiir. Toprak tabakalarndan ald
tuzlar ve minerallere gre, tad ve kokusu deiir. Yer stne kan suya eitli mikroplar ve
1

bakteriler karabilir. Bitki artklar, amur ve dier asl maddeler suyun grntsn bozar.
Suyun iinde bulunan bu maddelerin oran, suyun kalitesini ve hangi alanda kullanlacan
belirtir.
Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik zellikleri
Fiziksel zellikler
Gzle grlebilen ve su iinde znr durumda olmayan, hissedilen ve kolay
ayrtrlabilen maddelerin sudaki oran suyun fiziksel zelliini belirler. Bunlar suyun
kokusu,lezzeti,rengi, berrakl ve scakldr.
Koku ve Lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadn deitirir ve kt
kokmasna neden olur. Suda erimi halde bulunan oksijen ve karbondioksit
gazlar, suya ho bir lezzet verir.
Renk: Suda erimi ya da asl bulunan koloidal organik maddeler suya renk
verir.
Berraklk: Yosun ve dier yabanc maddeler suya bulanklk verir. Bu
maddeler zamanla tesisat ara ve gerelerin dibine kerek zarar verir.
Scaklk: me suyunun scakl yaklak olarak 712 C arasnda olmaldr.
Kimyasal zellikler
Suyun kimyasal zelliini, Suya genellikle topraktan karan baz kuvvetli asitler,
tuzlar ve baz gazlarn su iinde eriyik durumda bulunmas belirler.
Kalsiyum ve magnezyum bikarbonatlar geici sertlii (veya karbonat sertliini) yine bu
elementlerin klorr, nitrat, slfat, fosfat ve silikatlar ise kalc sertlii (veya karbonat
olmayan sertlii) verir. Her iki sertlie birden sertlik btn denir.
Geici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiinden, sularn kaynatlmas ile giderilir.
Halbuki kalc sertlik kalsiyum ve magnezyum slfat ve klorrden ileri geldii iin
kaynatlmakla giderilemez.
eitli sertlik birimleri vardr. Bunlardan en ok kullanlanlar unlardr ;
1. FRANSIZ SERTLK DERECES (FS) : Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan
suyun sertlii, 1 Fransz Sertlik Derecesidir.
2. NGLZ SERTLK DERECES (IS) : 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonat
kapsayan suyun sertlii, 1 ngiliz Sertlik Derecesidir.
3. ALMAN SERTLK DERECES (AS) : Litrede 10 mg kalsiyum oksit(CaO) kapsayan
suyun sertliidir.
4. AMERKAN SERTLK DERECES : 1 grain (0,0648 gr) CaCO3/Amerikan galonu
(3,785 lt)
5. RUS SERTLK DERECES : 0.001 g Ca/lt
Sular sertlik derecelerine gre:
ok Yumuak 05 Fr 3. Orta Sert 1020 Fr 5. ok Sert >30 Fr
Yumuak 510 Fr 4. Sert 2030 Fr
Su Yumuatma Yntemleri
keltme, filtreleme gibi n temizleme ilemlerinden sonra sularda kimyasal veya fiziksel
yumuatma ilemlerine geilir.
Su yumuatma ilemleri aadaki yntemlerden oluur.
1. Kire-soda yntemi
2. Fosfat yntemi
3. Fiziksel yntem
outurma yntemi
-osmoz yntemi
2

4. yon deitirme yntemi

Reine (Permolit) yntemi olarak ta bilinen bu yntem zellikle sanayide en fazla kullanlan
yntemdir. yon tutma prensibine dayanr. Bu nedenle iki tr reine kullanlr.
(Katyon ykl metal tuzlarn tutar. Anot grevi grr)
Bu reinelere zeolit ad verilir. Doal ve yapay zeolit mevcuttur. Piyasada yapay zeolit
(reine) kullanlr. 1m3 yapay reine 14.00015.000 gr CaCO3i sudan ayrr
Biyolojik zellikler
Suda bulunan organizmalarn en kklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojik
zelliini belirtir. Bakterilere zellikle yer st sularnda rastlanr. Suya bakterinin
bulamas, yer stnde, evreden olur.
Suda yaayan bakteriler ok eitlidir. Bunlarn hepsi zararl deildir. Zararl olanlarn
banda tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri gelir.
me suyu ebekesine girilerden alnan 100 ml numunelerde koli form gurubundan
herhangi bir bakteri bulunmamaldr. me suyu ebekesinden alnan 100 ml'lik
numunelerden %95inde koli form gurubundan herhangi bir bakteri olmamaldr. Bu, 100
numune tahlil edildii zaman en fazla 5 numunede koli form gurubu bakterilerin
bulunmasna msaade edilebilecei manasna gelir.
nsan Sal ve Su
Yeryznn byk bir ksm su ile evrilidir. Ancak, iilebilecek ve eitli amalar
iin kullanlacak su kaynaklar snrldr bu nedenden dolay su kaynaklarnn doru
kullanm ve kirlenmesinin nlenmesi gerekmektedir.
Temiz olmayan sularn insan sal iin tehlike oluturduu bir gerektir. Tifo, para
tifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve barsak iltihab, karacier iltihab gibi
birok hastalklar mikroplu ime sularndan ileri gelmektedir. Kirli sularda yzmek ve
ykanmak gz, kulak, burun, boaz ve ciltte eitli hastalklara neden olmaktadr. Ayak
parmaklar arasnda byyen mantar hastalnn yzme havuzlarndan meydana gelebilecei
ispatlanmtr.
Suyun irpene, erit gibi hastalklar tadndan da phe edilmektedir. Az da olsa
suda floride bulunmas ocuklarn di minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir.
nsan salnn korunmasnda temiz su ne kadar nemli ise kirli suyun da salk iin
o derece tehlikeli olduu konusunda kuku yoktur.
yi Bir me Suyunda Aranacak zellikler
yi bir ime suyunda aadaki zellikler olmaldr:

-17 sertlik derecesinde olmaldr.

oksin ve zararl maddeler ihtiva etmemelidir.
1.3. ehir Sularnn Temizlenmesi
Yerleim yerlerinde her zaman istenen kalitede ve yeterli miktarda su bulunmaz. Bu
sebeple suyun iinde bulunan zararl maddeleri ayrtrmak gerekir. Suyu standartlarn ve
ynetmeliklerin istedii artlara getirmek iin eitli temizleme yntemleri kullanlr.
3

Temizleme ilemi suyun iinde bulunan maddelerin yapsna ve zelliklerine gre deiir.
Yaygn olarak kullanlan temizleme yntemleri unlardr.
Sudan Asidin ve Gazn Giderilmesi
Yeralt sularnda bazen kkrtl hidrojen ve kkrt dioksit gibi gazlara rastlanr. Suda
bulunan karbondioksit lezzet verirken oksijenle birlikte suyun sertliinin artmasna neden
olur. zel hazrlanm zgaralar zerine ince bir tabaka halinde aktlan veya fskiye eklinde
havaya pskrtlen su, bol hava ile temas ettirilerek iindeki gazlardan artlr. Bu metottan
baka termik, vakumlu ve kimyevi arndrma ekilleri de kullanlr.
Durulma
Suyun iinde bulunan bitki artklar, amur ve mil gibi maddeleri ayrtrmak iin
durulma yntemi kullanlr. Mekanik ve kimyevi olmak zere iki trl yaplr.
Mekanik durulmada 25 m derinlikteki havuzlara alnan suyun hz 210 mm/sn
drlr. Suyun bekletilme sresi 424 saattir. Sudaki asl maddeler dibe kerek ayrr.
Kimyevi durulmada ise durulma ilemini hzlandrmak iin suya kimyevi maddeler
atlr. Bunun iin daha ok alminyum, demir tuzlar ve kire kullanlr. Bu kimyasal
maddeler suyun iinde bulunan asl maddeleri rtp arlatrarak phtlatrr.
Phtlatrc kullanmakla durulma sresini ksaltmak amatr. Havuzun dibinde zamanla bir
amur tabakas meydana gelir. Bu amur zel makinelerle temizlenir.
Suyun Dezenfekte Edilmesi
Suyu 10 dakika kaynatmak mikroplar ldrmek iin yeterlidir. Fakat bu yntem
pratik ve ekonomik deildir. Temizleme ileminde mikroplar ksmen azalmakla beraber
tamamen ortadan kalkmaz. Ancak suyu kaynatmak salgn hastalklarn bulunduu yerlerde
uygulabilir.
Suyu mikroplardan temizlemek iin ozon, klor, kire kullanlr. ehir sularnn
temizlenmesinde yaygn olarak bu maddeler kullanlr. Mor tesi (Ultraviole) nlardan
geirerek de dezenfekte yaplr.
Filtrasyon (Szme)
Durulma yaplp da hl suda kalan asl maddeleri ayrtrmak iin yaplr. Bu ilem
iin uygun kalnlkta ve temiz kum kullanlr. Su kum tabakasndan geirilir. Kumda
szlme yava ve hzl olarak iki kademe olur.
Yava szmede, kum tabakasndan geen suyun hz 50250 mm/saat, kumun irilii
0,51 mm, kum tabakasnn kalnl 0,701,20 mdir.
Hzl szmede, ise 5-10 m/saat, kum irilii 0,35-0,60 mmdir, tabaka kalnl 0,65-1
mdir.
Zamanla kum tabakas kirlenir ve szme grevini yapamaz. Ters ykama yaplarak
kumun arasn dolduran maddeler temizlenir.
1.4. ehir Sularnn letilmesi ve Datlmas
Sularn Yerleim Alanlarna letilmesi
Sular kaynandan alnp temizlendikten sonra yerleim alanlarna borularla tanr.
Su yerleim alanlarna ekilde iletilir:
Suyun yerekimiyle iletilmesi
Suyun pompalar yardmyla iletilmesi
Suyun depolama yoluyla iletilmesi
Suyun Yerekimiyle letilmesi
Suyun derlendii kaynak, ehirden yeteri kadar yksekteyse bu yntem uygulanr.
Depo yksekte olduu iin su kolayca kullanma yerlerine ular. Suyun iletiminde ayrca bir
enerjiye ihtiya yoktur. Depo ile kullanma yeri arasndaki ykseklik ne kadar ok olursa su
4

basnc da o kadar artar. Bu iletim ekline tabi iletim de denir.

ekil 1.1: Suyun ehre yerekimiyle iletilmesi

Suyun Pompalarla letilmesi
Kaynandan alnan su pompalarla dorudan ehir ebekesine baslr. Pompalarn
arzalanmas veya elektriin kesilmesi halinde ehir susuz kalr. Sarfiyatn artt zamanlarda
yedek su pompalar altrlr. Elektiriin kesilmesi halinde ehrin susuz kalmamas iin
yedek bir jeneratr bulundurulmaldr. Bu tip iletime Dorudan datm da denir.

ekil 1.2: Suyun pompayla dorudan iletilmesi

Suyun Depolama Yoluyla letilmesi
Pompalarla su, ehirden yksekte bulunan depo veya depolara baslr. Bu depolar
civardaki tepeler stne kgirden yaplabilecei gibi elik sacdan da yaplabilir. elik sac
depolar elik konstriksyon ayak zerine oturtulur. Pompalarn arzalanmas halinde, ehrin
su ihtiyacn bir sre karlamak mmkndr. Bu datma tipine dolayl datm da denir.

ekil 1.3: Suyun ehre dolayl iletilmesi

Kgir Depolar
Kgir depolar beton veya betonarmeden yapld iin kgir adn buradan alr. Suyun
lezzetinin bozulmasn nler. Sala zararl mikroplar retmez. Bu depolarda snmaya,
donmaya ve szmaya kar nlemler alnmaldr. ehir suyunun depolanmasnda daha ok
kgir depolar kullanlr.
elik Depolar
elik depolar metal malzemeden yaplr. Metalik oksitlenmeden dolay, iyice
boyanmas ve ska temizlenerek bakmnn yaplmas gerekir. D hava artlarna gre izole
edilmelidir. Kgir depolara gre yapl kolay ve pratiktir. Bu depolarn muhtelif bakmlar
ihmal edilirse suyun tad ve zellii bozulur.
ehir Sularnn Datlmas
ehir belediye snrlar iinde cadde sokaklarda yaplan datm ehir suyu datm
iine girer. Bu datm belediyeler yapar. Sularn yerleim alanlarnda datm ekilde
yaplr:
Kr u datm
Balk a datm
Kark Datm
Gnmzde bu datm sistemleri ift borulu yaplmaktadr. zellikle byk
caddelerin ehir suyu datmnda ok kullanl olur. Su datm yaplacak binalara balant
yapabilmek iin caddeler enlemesine kazlmaz. Hemen binann kendi tarafnda bulunan
boruya balant yaplr.
Kr Ulu Datm
Bu sisteme ramifiye ve dal datm sistemi de denir. Su devaml ak halinde deildir.
Yani boru ular sokak sonlarnda kapanmaktadr. Bir sokakta arza olduumda btn semtin
sularn kesmek zorunda kalrz. nk her sokan banda vana yoktur. Boruda suyun
hareketsiz kalmas suyun bayatlamasna ve boru dibinde amur olumasna neden olur.

ekil 1.4: Kr ulu datm sistemi

Balk A Sistemi
Bu sistemde su devaml ak halindedir. Her boru blmnn vanalarla kontrol
mmkndr. Bylece arza bulunduu zaman borunun bulunduu sokak veya sokaklarn
suyu kesilir. Fakat bu sistemin yapm pahaldr.

ekil 1.5: Balk a datm

Kark Sistem
ki metodun sorunlarn ortadan kaldrmak iin bunlarn birleimi olan kark sistem
uygulanr. Bu sistemde merkezi yerleim mahalleleri a sisteminde, kenar yerleim alanlar
ise kr ulu datm sisteminde yaplr.

ekil 1.6:Kark Sistem

7

1.5. ehir Suyunun Bina Tesisatna Balanmas

Binalarn temiz su tesisat bulunduu sokak veya caddeden geen ebeke borusundan
alnr. Bir binaya, binann nnden geen ehir suyu borusundan su alma ilemi kolye ve
kolye priz yntemiyle yaplr.
ehir ebekesi kuru ve su yoksa sadece kolye kullanlr. Kolye elik veya dkmden
yaplm manonlu kelepe biimlidir. Borunun balanaca manon biimli ksmna kolye
boyunduruu denir. ebeke borusu ve kolye arasna conta koyularak kolye vidalar sklr.
Bir matkapla boru balanlacak yerden delinerek bina hatt ekilir.
ehir borusunda basnl su varken kolye priz kullanlr. Borunun delinmesinde zel
bir delme matkab kullanlr.

2. BNALARDA SUYUN DAITIM SSTEMLER

Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ana bina temiz su tesisat
denir. Bunlar ekilde yaplabilir.
2.1. Kolon Sistemi
Bu sistem ehir su basncnn yeterli olduu yerlerde uygulanr. ehir ebekesinden
gelen su zemin kattan kolonlar vastasyla aktan ve merdiven boluundan datlr. Bu
sistemde sayalar her bamsz birimin nnde saya kutusunun iine montaj edilir.

ekil 2.1: Kolon sistem datm

2.2. Dizi Sistem
Tm sayalar bina giriinde veya bodrum katta sayalar kutusunun iinde bulunur.
Her bamsz birime sayalardan ayr kolon karlr.

ekil 2.2: Dizi sistem datm

2.3. Basnlama Depolu Sistem
ehir su basncnn yetersiz olduu binalarda hidroforla (Basnlama deposu) datm
yaplr. Suyun hava basnc ile datlmasn salayan silindir biimindeki depolara hidrofor
denir. stten datmal tesisatlarda st katlarn basnc yetersizdir. Hidrofor ile datm
yaplarak bu saknca ortadan kaldrlr. Hidrofor basnl hava ile datm yaptndan, iinde
bulunan havann suda erimesi sonucu suyun lezzeti de artar. Hidrofor suyu kuyudan ya da
gnlk ihtiyac karlayabilen su deposundan pompayla hidrofora tanr ve hidroforda su
basnlandrlarak katlara gnderilir. ehir su basncnn yeterli olduu durumlarda suyun
dorudan binaya gitmesi iin bypass balants yaplr. Bu durumda hidrofor devre d kalr.

ekil 2.3:

3. BNA TEMZ VE SICAK SU BORULARINI

DEME
3.1. Souk Su Tesisat
elik Borularla Tesisatn Denmesi
Galvanizli elik boru mengeneye yeterli uzunlukta balanr. Boru uygun yntemlerden
biriyle l alnarak iaretlenir. aret yerinden kesilerek di ama iin boru az temizlii
yaplr. Boru apna uygun pafta lokmas pafta gvdesine taklr. Pafta crcr ynne
ayarlanarak borunun di alacak ucuna taklr. Paftaya boru eksenine dik bask uygulanarak
pafta saat ynne doru evrilir. Di tutturulduktan sonra dilere makine ya damlatlarak
paftann snmamas ve rahat di almas salanr. Di boyu, pafta lokmasn iki di kadar
gemelidir.
Galvanizli elik borular ek parasyla birletirme ve yn deitirmeleri yaplr. Bu
borulara hibir zaman eme, bkme ve kaynak gibi scak ilem uygulanmaz. Yoksa boru
kaplamas olan galvaniz zelliini kaybederek borunun korozyona uramasna neden olur.
Borunun alan dii stne szdrmazlk eleman sarlr. Szdrmazlk eleman olarak
keten veya teflon bant kullanlr. En ok kullanl olan kendirdir. Teflon bant ise silikon
esasl bir maddedir. zellikle musluk, vana, uzatma paras gibi krom nikel kapl
malzemelerde teflon bant tercih edilir.

ekil 3.1: Kendir sarma

Szdrmazlk eleman sarlan boru diine ek paras sklr. Ek paras ar
sklmamaldr. Yoksa ek paras atlar. Bu da istenmeyen su kaaklarna neden olur.
Borunun son iki dii sklmamaldr. Boru birleiminden sonra kalan kendir temizlenerek
estetik olarak gzel bir grnm salanr.
Bakr Borularla Tesisatn Denmesi
Bakr borular Trkiyede daha ok kk tesislerde kullanlr. elik borulara gre
daha pahal olmasna ramen daha hafif, montajlar kolay ve korozyona dayankldr. Bakr
borular sert ve yumuak olabilir. 22 mm apa kadar bakr borularn yumuak cinsleri dz
ubuk olarak bulunur. Daha byk aptakiler sadece dz boru olarak bulunur.
Bakr borularn et kalnlklar dktr. Bu nedenle bakr borular dili balantya
10

uygun deildir. Bakr borular lehimli, haval, ykskl ve kordonlu olarak birletirilir.
Temiz su tesisatndaki birletirmelerde drt yntem kullanlr.

ekil 3.2: Bakr boru birletirme rnekleri

Plastik Borularla Tesisatn Denmesi
Temiz su tesisatnda kullanlan polipropilen (Pp) tr plastik borular termosetting
plastik zellii tar. Bu nedenle sl ilem yaplarak birletirilir. Borunun 230C250C
kadar stlmas, kolay ekil alarak ayn cins plastikle yapma zellii kazanr.
Burada boru ve ek parasnn ayn firmann mamul olmasna dikkat edilmelidir.
Yeterli miktarda kesilen plastik borunun kaynak ucu temizlenir. Borunun ucu kaynak
uzunluu kadar iaretlenir. 230C250C kadar snm fzyon kaynak makinesi lokmalarna
boru ve ek paras ayn anda taklr. Yaklak 10 saniye kadar beklenir. Boru ve ek paras
ayn anda ekilerek 1020 saniyede kprdatmadan, dzgn bir ekilde ve hafife bastrarak
beklenir (Bu ller kk aplar iin geerlidir.).
3.2. Scak Su Tesisat
elik Borularla Tesisatn Denmesi
Binaya souk su tesisat deme esnasnda scak su tesisat da beraberinde denir.
Shhi tesisat ayn ilemi yapar.

11

Bakr Borularla Tesisatn Denmesi

ofbenlerde, kombilerde, s tesisatnda, ev ve sanayi tipi klimalarda, gne enerji
sistemlerinde, yerden stma sistemlerinde, eanjrler ve doalgaz tesisat gibi yerlerde geni
bir kullanm alan bulunmaktadr.
Plastik Borularla Tesisatn Denmesi
Plastik boru altyap malzemesi olarak ok iyi malzemedir. Kullanm scak suyu ok
yksek scaklkta olmayaca iin ve borular deme iinde kalaca iin dayanm asndan
ideal bir borudur. Yksek scaklk istenen yerlerde alminyum folyolu boru kullanlr. Bu
boru piyasada PPRC (Polipropilen Random Copollimeriset) olarak bilinir. Folyolu borunun
zeri alminyum kapl olduu iin uzama katsays dk ve szdrmazlk dayanm
yksektir.
3.3. IslakMeknlarda Tesisatn Denmesi
Binalarda banyo, WC ve mutfaklara slak hacim denir. Islak hacimler dairenin nemli
bir alann igal eder. Dairelerin bu ksmlarnda suyla ilgili ihtiyalar giderilir. Shhi tesisat
su kullanma yerleri, ihtiyaca gre bu blmlerde toplanr.
Dairelerde temiz su borular zorunlu kalmadka sva alt denmelidir. Ayn zamanda
borunun sva alt denmesi terlemeyi nler. Katlara kan kolon borular ise sva st
denir.
Atk su borular ise duvar veya deme iinden ekilir. Atk su kolon borular duvar
yzeyinden denir. Sonradan bu borular fayans altna alnr. Yataydaki atk su borular ise
dk deme veya deme stnden ekilir. Deme kaplamasyla zeri kapatlr.
Banyo
Banyoda klozet, lavabo, yer szgeci, amar makinesi, kvet gibi vitrifiye
malzemeleri kullanlr. Banyo odalarnn dzenlenmesinde kapnn tam olarak alabilmesine
zen gsterilmelidir. Eer amar makinesi banyoya konulacaksa su ile temas etmeyecei
yerde olmasna dikkat edilir.
Banyoya konulan vitrifiye malzemelerinin su kullanma ykne gre shhi tesisat
borusu ap kullanlr. Bu malzemelerin her biri iin genellikle (15 mm) anma
apndaki borular yeterlidir. Borular inaat aamasnda, banyo duvar i yzeyinden sva alt
denir.
Banyoda kullanlan vitrifiye malzemelerde klozet gideri iin 100luk boru hatt
braklmal, dierleri iin 50lik boru hatt yeterlidir. Banyoda dikey olarak denmesi
gereken borular sva altna denmelidir. Yatay atk su borular bitmi deme altnda kalr.
WC
Banyodan ayr olarak dnlmeli ve ok iyi havalandrlmaldr. WC lerde alaturka
hel ta vazgeilmez vitrifiye malzemesidir. WC kna da bir lavabonun konulmas
gerekir. Lavabo hel tann kullanlmasndan sonra el ykamak iin gereklidir.
Alaturka hela ta rezervuar doldurma borusu ap ve taharet musluu boru ap
(15 mm) olarak kullanlr. Lavabo musluu iin de (15 mm) lik boru yeterlidir.
WCde hela tann yannda temizleme iin bas balants ve lavabo iin atk su az
braklmaldr. Hela ta iin 100lk boru az, lavabo iin 50lik boru az yeterlidir.
Bas iin spiral boru ile balant yaplr. Balant yaplrken hela tann arka tarafnda
borunun ezilmemesine dikkat edilmelidir.

12

Mutfak
Mutfakta esas olarak mutfak eviyesi ve ocak (Frn) bulunur. Ayrca bulak makinesi,
buzdolab, kahve makinesi, rpc, kzartma makinesi gibi cihazlar da yer alr. Mutfaktaki
tesisat yaparken yukardaki malzemeleri gz nnde bulundurarak ilem yapmanz size
ileride kolaylk salayacaktr.
Mutfaklarda su ile dorudan ilgili olan eviye ve bulak makinesidir. Baz durumlarda
ofben veya kombi de konulur. Bu borularn temiz su balantlar (15 mm) borularla
yaplr. Bulak makinesi, ofben ve kombilerin scak su girileri olmasna ramen, boru
tesisat apta yaplr. Redksiyonlarla apa drlr.
Mutfakta braklacak atk su tesisat balantlar eviye ve bulak makinesi iindir.
Onlarn atk su boru aplarnn da 50 olmas yeterlidir.
Borular Su Terazisi ile Terazileme
Temiz su borular belirli eimle denir. Eimin yn su sayac tarafdr. Bu eim
tesisatn suyla dolmas srasnda, havann armatrlere doru ykselmesini salar. Ters eim
ise tesisatta hava toplanmasna neden olur. Temiz su tesisatnda en uygun eim %0,5tir.
Uzun ve dz boru hatlarnda eim %0,1e kadar drlebilir.
Eim su terazisi ile alnr. Su terazisindeki hava kabarc iki izgi arasndayken
terazinin eim yn, ucuyla boru arasnda eim miktar kadar boluk olur. Tek tip eim
uygulanan boru blmlerinde 1 m lik uzunlua gre hesaplanm ahap bir mastar veya
terazinin uzunluuna gre hesaplanarak yaplm ahap takoz eimin verilmesini
kolaylatrr.
Batarya balant azlarnn yksekliinin ayn hizada olmasna mutlaka dikkat
edilmesi gerekir.
H-Ahap takoz veya mastar ykseklii(mm)
U-Uzunluk (mm )
E-Eim(%)
H=UxE forml ile hesaplanr.
rnek: 2000 mm uzunluunda yataya paralel denen temiz su borusu %0,5 eimle
deniyor. Su terazisinin altna konulacak takoz ykseklii ne kadar olmaldr?
zm:
H=?
U=2000 mm
E=%0,5
H=UxE
H=2000x0.005
H=10 mmdir.
Borular Sabitleme
Temiz su borular getikleri yap eleman yzeyine kelepe, ask ve konsollarla tespit
edilir. Her boru trne kendi malzemesinden yaplm tespit eleman kullanlr. Temiz su
tesisatnda en ok kullanlan tespit eleman rnekleri aada ekillerle gsterilmitir.

13

ekil 4.5:Boru tespit rnekleri

4. TEMZ VE SICAK SU TESSATINI TEST

ETMEK
4.1. Temiz ve Scak Su Tesisatnn Kaak Testinin Yaplmas
Bitmi bir temiz su tesisatnn kaak testi yaplmas gerekir. Kaak denemesi borularn
st rtlmeden yaplmaldr. Bu deneme, hem tesisat yapan sorumlu firmann iliii
kesilmeden nce, ii tekniine uygun yapm olduunun bir gstergesidir; hem de
yerleildikten sonra farkna varlacak su kaaklarnn douraca hasar ve problemleri nler.
Tesisattaki btn vanalar kapal duruma getirilerek kaak testi yaplr. kaak testi su ve
havayla olmak zere iki yntemle yaplr.
14

Su ile Kaak Testi

Su ile kaak testi en yaygn kullanlan yntemdir. Kaak testi yaplabilmesi iin nce
tesisat az su ile doldurarak boru iindeki apak, keten artklarnn dar atlmas ve borular
iinde hava braklmamas gerekir. Sonra deneme tulumbas ile tesisata su baslr. Deneme
basnc en az iletme basncnn 1,5 kat kadar olur. Tesisat istenen basnca ulanca deneme
tulumbas zerinde bulunan vana kapatlarak 10 dakika sre ile szdrmazlk su basnc
testine tabi tutulur. Bu sre iinde hibir szdrma olmamal ve basn dmemelidir. Eer
basn testinin izlendii manometrede basn derse kaak olduu anlalr. Kaak olan
boru hatt kontrol edilip sznt olan yer yeniden sklmal veya deitirilmelidir.
Eer kaak yok ise tesisatn 24 saat ayn basn altnda tutulmas gerekir. Son
kontrolde kaak yok ise tesisat borular lsnde ve terazisinde sabitlenerek zerlerinin
imento harc ile kapatlmas gerekir.

ekil 4.1: Basn deneme tulumbas

Hava ile Kaak Testi
ok souk iklimlerde ve souk gnlerde su yerine basnl hava ile deneme yaplr.
Kacak varsa kant yerleri sabun kp ile tespit edilir. Bu tesisatta hava basnc
2.5kgf/cm den az olmamaldr.

5.SU DEPOSU VE HDROFOR STEM:

5.1 Su Deposu Montaj
ehir ebeke suyunun kesintili akt veya ebeke basncnn yetersiz kald
durumlarda suyu bnyesinde bulunduran kaplara su deposu denir. Su depolar atmosfere ak
veya kapal yaplabilir. Betonarme, elik sac, fiberglas olarak yaplabilir. Son zamanlarda
plastik su depolar da kullanlmaktadr.
Su depolar dikdrtgen veya silindir kesitli olabilir. Montaj durumuna gre yatk ve
dik tip depolar mevcuttur. Depolar ahap, elik veya beton altlk zerine konmaldr.
Dorudan yere oturtulmamaldr.
Su depolarnn zerinde temizliinin yaplabilmesi iin kapak vardr. Deponun hava
ile temasn salamak iin havalk bulunur. Deponun en alt seviyesinden boaltma vanas
konur. Su depolar donmaya kar ve snmaya kar izole edilmelidir. Tesisata gidi suyu
deponun alt seviyesinden en az 100 mm yukarda olmaldr. Aksi halde depo dibinde oluan
tortu tabakas tesisata karr. Su deposu en yakn su aktma yerinden en az 5 m yukarda
olmaldr. Su aktma yeri depoya yakn olursa su basnc yetersiz olur.
Depolar at katna veya hidroforlu ya da pompal sistemlerde bodrum katna konur.
at katna konulduunda statik hesaplar dikkate alnmal ve depo bina iin ar yk tekil
etmemelidir. Mutlaka bina tayc sistemine (kolon, kiri) oturtulmaldr. Su deposu tamir
15

edilmek istendiinde kolay ulalabilir yerde olmaldr.

atya konan bir su deposunun montaj yle yaplr:
Deponun konaca yer belirlenir. Kolon ve kirie oturmas salanacak ekilde
yer belirlenmelidir.
Ahap destekler konularak tama kab yerletirilir.
Su deposu terazisinde ve dengeli bir ekilde ayaklar zerine yerletirilir.
Depo k azlarna rakorlar taklr.
Tama ve boaltma azlar kirli su borusuna balanr.
Depo giri ve k ve armatrlerin balantlar yaplr.
Kaak testi yaplarak montaj tamamlanr.

ekil 1: Su Deposu montaj. Tek borulu sistem

5.2 Hidrofor Montaj
Basnc yetersiz kalan suya yeterli basnc kazandrmak iin kullanlan otomatik
pompa sistemlerine hidrofor (basnlama deposu) denir. Hidrofor, belirli bir depodan veya
dorudan ehir ebekesinden ald suyu sktrarak st katlara gnderir.
Hidroforlar, kullanm suyu tesisatlarnda, yangn suyu tesisatlarnda ve sulama suyu
tesisatlarnda kullanlr. Dikey ve yatay tipleri vardr. Hidrofor tank silindirik ve iletme
basncna uygun elik sac malzemeden yaplr.
Hidroforlar suyu basnlandrrken havay kullanr. Havay kompresrden veya hava
enjektrnden temin ederler. Su ile hava blgesini lastik bir membran ile ayran membranl
sistemlerde vardr. Hidrofor iinde belli bir miktar su ve st blgede de hava mevcuttur.
Kompresr, manometre ve emniyet vanas gibi balantlar hava blgesinden yaplmaldr.
Hidrofor giri ve k balantlar ise su blgesinden yaplmaldr. Hidroforun bulunduu
yere taan sular toplamak iin bodrum szgeci konmaldr.
Hidroforun alma prensibi yledir; basnlandrlmak istenen su, ehir ebekesinden
veya depodan karak pompaya girer. Pompa, suyu basnl olarak hidrofor tankna gnderir.
Bu boru blmnde ek valf vardr. ek valf, suyun baslmas esnasnda geriye doru
dnmemesi amacyla kullanlr. Hidrofor tankna kompresrden yeteri kadar hava
baslmtr. Hidrofor tanknda st blgede bulunan bu hava, pompann gnderdii su ile
skr. Skan hava suyu tesisata basar. Emniyet vanas sistem basncnn istenen deeri
amas halinde devreye girerek fazla basnc dar atar.
Hidrofor grubu iyice havalandrlabilen, d hava artlarndan uzakta ve mahal
scakl 40 yi gemeyecek bir yere monte edilmelidir. Emme ve basma borular
gerekiyorsa kelepelerle duvara tespit edilmeli, pompa zerine tesisat arl
16

bindirilmemelidir. Pompa, zemin zerine yaplm beton kaide zerine kurulmaldr.

Hidrofor montaj syle yaplr:

Hidroforun ve pompann yeri belirlenir.
Pompa altl terazisinde demeye markalanr.
Markalanan yerler delinerek altlk zemine cvatalarla sabitlenir.
Pompa, tespit vidalar ile altla vidalanr.
Basnlandrlacak su boru vastasyla pompaya balanr.
Pompadan hidrofor su giriine balant yaplr. Armatrler taklr.
Hidrofor basma suyu tesisata balanr.
Hidrofora kompresr balants yaplr.
Basn alteri ve balantlar taklr.
Manometre hava blgesine taklr.
Sistemin kaak testi yaplr.
Hidroforun deiik ekillerde montaj uygulamalar aada verilmitir.

ekil 1.: Paket hidrofor tank ile suyun basnlandrlmas

5.3 Su Tasfiye Cihaz Montaj
Suyun yumuatlmas ileminde kullanlan ak veya kapal olabilen tanklara su tasfiye
cihaz denir. Genellikle kapal tipler kullanlmaktadr. Kapal su tasfiye cihazlar basnca
dayankl, d etkenlerden yaltlm, silindirik cihazlardr. aplar 0.3 3.6 m, boylar ise 1
3 metre arasnda deiir. elikten ve bombe bal yaplr.
Tankn dibine yumuatma maddesine yataklk yapacak birka kat kum ya da antrasit
katman konulur. Yumuatma devresine ham su stten girer ve iyon deitirici katmann
stten balayarak reaksiyona sokar. Bylelikle su yumuatlm olarak dar kar.
Su yumuatma tesisat drt devreden oluur.
Yumuatma devresi
Ters ykama devresi
Canlandrma devresi
Ykama devresi
Su tasfiye cihaznn alma prensibi yledir: (bk. resim 1.28)
Ham su okla gsterilen borudan gelir.
Ak olan K vanasndan geerek stten tanka girer.
Yumuatlm olarak alttan N vanasndan geerek kullanm yerlerine gider.
Bu srada dier vanalarn tm kapal konumdadr.
17

Ters ykama devresinde ham su, ak olan L vanasndan geerek tanka alttan
girer ve stten karak G musluundan serbest olarak huninin iine akar.
Oradan da pis su tesisatna gider. Bu boru ayn zamanda hava tahliye borusu
olarak da kullanlr.
yon deitirme katmanna havann girmesi nlenmelidir.
Bu nedenle G vanas zaman zaman alarak hava bulunup bulunmad
denetlenmelidir.
Suyun huniye serbeste aktlmas berrakln kontrol etmek iindir.
B vanasndan canlandrc tankna giren su, eriyii ak E vanasndan tanka
basar.
Canlandrma grevini yapan eriyik M vanasndan geerek huni vastas ile pis
su borusuna akar.
Ham suyun K vanasndan geerek stten tankn iine girmesi ve M
vanasndan pis su borusuna akyla ykama devresi gereklemi olur.
F vanas sistemden rnek su almakta kullanlr.
D vanas tankta bulunan suyun boaltlmasnda kullanlr.
C vanas da canlandrc tanknn boaltlmasnda kullanlr.

ekil 1 Su tasfiye cihaz montaj resmi

5.4 Merkezi Scak Su Tesisat
Merkezi scak su tesislerinde scak su bir merkezde boylerler vastasyla stlr ve borularla
sisteme datlr. Sisteme doal veya zorlanm dolaml sirklasyon hatt ekilerek batarya
scak su girilerinde srekli scak su bulunmas salanr. Eer scak su sirklasyon hatt
30mden daha uzunsa scak su sirklasyon hattna biri asil dieri yedek olmak zere iki
sirklasyon pompas konur.
Aadaki ekillerde eitli sistem emalar gsterilmitir.

18

ekil 1 . Merkezi scak su tesisat nden grn

ekil 2 . Merkezi scak su tesisat stten grn

ekil 3. Scak su sirklasyon hatt balants

19

6.SIHH TESSATILIKTA KULLANILAN

MALZEME VE CHAZLARIN PROJELER
ZERNDE SEMBOLLERLE
GSTERLMES
6.1. Shhi Tesisat Projelerinde Kullanlan ablonlar
Tesisat projelerinde izilmesi gereken u malzemeleri, armatrler vb elemanlarn
sembollerini pratik olarak izmemizi salayan lekli imal edilmi cetvellerdir.
Shhi tesisat projeleri 1/50 veya 1/100 gibi leklere izilir. Projeler izilirken gerekli
yazlar, llendirmeler, u malzemelerinin ve armatrlerin ekilleri, proje leine uygun
imal edilmi ve standart hale getirilmi ablonlarla yaplr. Yaz ablonlar ile deiik
ebatlarda yaz yazlabilir. Tesisat ablonlar ise projelerde olduka kolaylk salayan
cetvellerdir. rnein 1/50 leindeki bir projede banyoya kvet izimi yaplacaksa 1/50
leindeki tesisat ablonu ile bu kvet rahatlkla izilebilir. Tesisat elemanlarnn hem yatay
planda hem de kolon emasnda gsterilen sembol ve iaretleri farkldr.
Tesisat ablonu kullanrken unlara dikkat edilmelidir:
ablon gnyesinde kullanlmaldr.
ablonla izim yaparken kalem dik ayla kullanlmaldr.
izilecek sembol ablondan doru seilmelidir.
Baz sembollerin izimi ablondaki iki veya daha fazla eklin kullanlmasyla meydana
geldii unutulmamaldr.
ablon ile tesisat elemannn sembol izildikten sonra ablon dikkatli kaldrlmaldr.
Aksi halde mrekkep hemen kurumayacandan dalabilir.
Scak Su Hazrlama Cihazlarnn Sembollerle Gsterilmesi
Kullanm scak suyu hazrlamakta kullanlan termosifon, ofben, kombi, boyler gibi
cihazlarn sembolleri aadaki gibidir.

20

Hidrofor ve Su Deposunun Sembollerle Gsterilmesi

Shhi tesisat projelerinde hidrofor ve su deposu gsterilirken aadaki semboller
kullanlr.

21

Ama Kapama ve Kontrol Elemanlarnn Sembollerle

Gsterilmesi
Shhi tesisat projelerinde ok eitli ama kapama ve kontrol armatr
kullanlmaktadr. Bu armatrlerin sembolleri aadaki gibidir.

Tesisat Borularnn Sembollerle Gsterilmesi

Shhi tesisat projelerinde kullanlan scak su, souk su, pis su gibi borularn
sembollerle gsterimi aada verilmitir.

22

7.SIHH TESSAT ARIZALARI VE ONARIMI

7.1 Sifonlarda Olabilecek Arzalar
Her vitrifiye atk su giderinin altna bir sifon montaj yaplr. Kt kokularn ve gazlarn yap
iine szntsn nler. Sifon koku nleme grevini iindeki su perdesiyle yapar. Sifonlar,
tamiri gerektiinde paralar halinde ayrlabilir. Sifonlarn giriinde sa, sabun ve atklar
geiini engelleyecek ekilde szgeli bir blm bulunur.

Resim1.2:Sifon arzas

23

Resim1.3:Sifon balants
Banyoda vitrifiyenin giderine(Shhi tesisat gereci) balanan tahliye borular, ounlukla
duvarlarn demeye yakn yerlerinde ve demede sva altnda yer alr.
ARIZA TESPT

24

7.2 Atk Su Tesisatnda Olabilecek Arzalar

Yaplarda kullanma yerlerinde oluan pis ve kirli sular, yamur sularn ortamdan
uzaklatrarak ehir kanalizasyonlarna ya da fosseptik adn verdiimiz rtme ukurlarna
ileten tesisatlara atk su tesisatlar denir. Yalnz yamur sular fosseptik ukurlarna
balanmaz. Atk su tesisatlar hatal montaj, yanl veya uzun sreli kullanm, darbe, gerilme
sonucu arza yaparlar.
Atk su tesisatlarnda oluabilecek arzalar ve tespitleri iin aadaki tabloyu inceleyiniz.

7.3 Temiz Su Tesisatnda Olabilecek Arzalar

ehir su ebekesinden gelen temiz suyu, su sayacndan kullanm yerlerine kadar ileten boru
ana bina temiz su tesisat denir. Temiz su tesisat tekniine uygun yaplmazsa, bitirildikten
hemen sonra veya zamanla arzalar meydana gelmektedir.
Bu arzalarn nedenlerinden bazlar yanl montaj, yanl kullanm, darbe, gerilme, hatal
malzeme kullanm ve malzeme mrnn dolmasdr.
Souk Su tesisatnda oluabilecek arzalar:

25

26

Scak Su tesisatnda oluabilecek arzalar:

8.TEMZ SU TESSATI BORU BALANTI

PARALARI VE ARMATRLER
Boru Balant Paralar (fittings):
elik borularn eklenmelerinde elik ya da temper dkm balant paralar kullanlr.
elikten olanlar ya borudan ya da elik malzemeden biimlendirilerek yaplr. Temper dkm
balant paralar ise krdkmden kalplara dklerek yaplrlar ve temperleme ilemine tabi
tutularak krlganlklar byk lde azaltlr.
a. Dirsek
Borunun yn deitirmesi istenen yerlerde kullanlan bir balant parasdr. eitleri arasnda
900 ve 450 lik dirsek, kuyruklu dirsek, redksiyonlu dirsek, yay ve geni dirsek, ift dirsek
saylabilir. Dirsein iki azna da dii vida ekilmitir. Buralara boru ya da erkek vidal
balant paralar eklenir. Kuyruklu dirseklerde azlardan birine erkek, dierine dii vida
almtr.

27

b. Te
Bir boru hattndan kol almakta kullanlr. eitleri arasnda, redksiyonlu, dirsekli, iki dirsekli
Teler saylabilir. Redksiyonlu Telerde balant azlarndan biri ya da ikisi daha kk
apldr. Bunlar ihtiyaca gre isabetli seilirse hem kullanlacak balant paras saysndan
hem de iilikten tasarruf salanr.

c. stavroz
Boru hattndan karlkl iki kol almay salayan bir balant parasdr. Daha ok stma
tesisatnda kullanlmaktadr. Redksiyonlu olanlar da vardr TS 11e gre redksiyonlu
azlar, iki yan az olabilmektedir. Ancak her aznn da redksiyonlu olduu istavrozlar
da vardr.

d. Manon
Borularn u uca eklenmelerinde kullanlr. ine dii vida ekilmitir. Vida, manon iine
boydan boya alabilecei gibi, kesik de olabilir. Boru eklerinde her ikisi de kullanlmakla
beraber, uzun dili balantlarda boydan boya vidal olanlar kullanlr

e. Rakor
Bunlar iki trldr. Konik ve sar rakordur.
1. Konik Rakor
paradan oluan ve borularn eksenleri etrafnda dndrlmesine gerek duyulmadan
balant yaplmasn salayan bir balant parasdr. Sklmas ve sklmesi kolaydr.
Temper dkm ve elik rakorlar, konik ya da contal olmak zere iki trldr.

28

2.Sar rakor
Son zamanlarda konik rakorlar yerine kullanlmaktadr. Pirinten yaplrlar. Dileri daha
hassas ve przsz olmakla beraber, konik siyah rakorlara gre daha yumuak ve darbelere
kar dayanm daha azdr. Sar rakorlar dierlerine gre eski balant yerlerinden daha kolay
sklebilmektedir

f. Nipel
Birbirlerine yakn iki balant parasn birletiren, zerine erkek vida alm zel
paralardr. Borudan ve temper dkmden yaplrlar. Boru nipellerinin dnda geni kullanma
alan bulunan bir nipel eiti de ift nipeldir. ift nipel aralarnda alt keli anahtar az
bulunan ift vidal zel bir paradr.

g. Redksiyon
Byk apl bir balant azndan kk apl geite kullanlan bir tr nipeldir. Bir ucunda
erkek dier ucunda dii vida bulunur. Erkek vida byk apl azdadr. Olduka ok
kullanld halde hem kullanlan para saysn hem de ek yeri saysn artrdndan
redksiyonlu olan dier balant paralarnn kullanlmas tercih edilmelidir.

h. Kontrasomun
Dikdrtgenler prizmas biimli su depolarna boru balants yaplmasnda uzun dii
balantlarda kullanlr.

i. Kr Tapa
Balant paralarnn, borularn ve su depolarnn kullanlmayacak azlarna tka grevi
yapan bir balant parasdr. Bunlarn dii vidal olanlarna kapak denir. Kr tapalarn kma
ve gmme bal olanlar vardr. Boru seerken boru i apna dikkat edilmelidir.

29

9.VANALAR
Vanalar, tesisatn bir blmn ayrmak, su akn dzenlemek amac ile kullanlrlar.
Vanalar boaltmal veya boaltmasz, vidal veya flanl balantl olabilirler. Malzeme dkme
demir, pirin veya poliamid olabilir. Vanalar
1) Globe vana ,
2) iber vana (srgl vana),
3) Kresel vana ,
4) Kelebek vana
olarak ayrmak mmkndr. Shhi tesisatta daha ok son tip vana kullanlmaktadr.
a. Srgl Valfler (iber Vanalar)
Piyasada bu tip vanalarn pirinten yaplanlar iber vana, pikten yaplanlar ise srgl vana
olarak adlandrlmaktadr.
Srgl vanalarn alan paras, vana iindeki yatay dairesel gei kesitindeki ilenmi
yuvasna yukardan aa dik olarak gelip 30
oturduunda kesiti kapatr . Disk bir vida vastas ile aa yukar hareket ettirebilir. Srg ad
verilen disk paras tam kapal konumda yukar doru hareket ettike gei kesitini aar.
Srg olarak isimlendirilen disk dairesel formda olduu gibi, oval veya uzun kama biiminde
de olabilir. Bu vanalar, daha ok kontrol vanas olarak kullanlrlar.

b. Kresel Vanalar
Kolay ama kapama ve szdrmazlk zellii nedeniyle kullanlr. Kresel valfler de esas
eleman, ortasnda delik bulunan kredir. Bu krenin 90 dnyle, tam ak pozisyonda
bulunan vana, tam kapal pozisyona getirilir. Kresel vanalar ok alp kapanan veya abuk
alp kapanmas istenen yerlerde, ncelikle kullanlr. Gaz ve su vanas olarak kullanm alan
ok genitir.

c. Kelebek Vanalar
30

Gnmzde iber vanalarn yerine kelebek vanalar kullanlmaktadr. Kelebeinden tutularak

istenilen miktarda sv geiine izin verilir. Kolunun ksa olmas, dar yerlerde kullanm
kolayl salar.

10.YANGIN TESSATI
Yangndan korunma tesisat bina ii ve bina d olarak iki ksmda incelenir.
Bina ii yangndan korunma tesisat
- Hortum
(yamurlama)

Sprinkler(yamurlama) sistemleri ve kimyasal sndrcler daha ok endstriyel ve ticari

yaplarda kullanlr. Konut tipi yaplarda ise temel yangndan korunma sistemi boru-hortum
tesisatdr.
Yangn tesisat tasarmnda belediye ve itfaiyelerin hazrladklar artnameler ve
ynetmelikler ulusal ve uluslar aras standartlarn yannda sigorta irketlerinin artnameleri
esas alnr.
1. Yap D Yangndan Korunma Tesisat
Merkezi su besleme sistemleri, yalnz ime ve kullanma suyu salamaya deil ayn zamandan
yangndan korunmaya da hizmet ederler. Nfusu 20.000 kiiden fazla olan yerleim
yerlerinde, yangndan korunma, ana borularn, su depolarnn ve mekanik tesisatn
tasarmnda nemli rol oynamaz. nk yangn sndrmede kullanlacak su debisi ime ve
kullanma suyu debisinin ok altndadr. Bu sebeple ebekeye yalnzca yangn hidrantlar
eklenir ve bu hidrantlarn zerinde bulunduu boru devresi iin uygun aplar seilir.
Yangn hidrantlar yap d yangndan korunma tesisatnn en nemli elamanlardr. Yeralt
ve yerst yangn hidrantlar olmak zere iki gruba ayrlr.

31

ekil .1.
Yeralt yangn hidrantlarnn ap 80 mm ventil ap 70 mmdir. Montajlar olduka kolay
olup bulunduu noktalarda geilere engel olmazlar. Yerst hidrantlar balant ve ventil
ap 100 mm deerindedir. Kapasiteleri daha yksek, kullanmlar daha kolay ve her an
hizmete hazr durumdadr. Buna karn pahaldrlar ve yer stnde olmalarndan dolay
geilere engel olabilirler.
Yangn hidrant aralklar 80-100 m daha geni yerleimlerde ise 120 m aralkla
denebilmektedir. 100x100 m2 bir alan iin dakikada 1800 litre su alabilme imkn
salamaldr
2.Boru aplar ve Su Hzlar
ehirlerde, zerinde yangn hatt bal borularda ap deeri en az 150 mm dir. Hz deeri ise
0,5 m/sn ila 1,2 m/sn arasnda deiir. Alt hz snr, su iindeki paracklarn srklenmesi,
st hz snr ise su darbelerini azaltmak ve anmay nlemek iin konulmutur.
3. Yap i Yangndan Korunma Tesisat
Yap ii yangndan korunma tesisat:

3.1. Sabit Boru Hortum Sistemi

Sabit boru hortum sistemi aadaki gibi snflandrlr.
a) Islak sabit boru sistemi: Bu sistemde su kayna ile sistem arasndaki vana srekli olarak
ak olup devrede daima basnl su bulunmaktadr. ayet sistem Sprinkler olarak tasarlanm

32

ise uyar scaklnda Sprinklerin almas ile su pskrtmesi yaplr. Yangn sisteminin
kapatlmas besleme vanas ile yaplr.
b) Otomatik olarak beslenen sabit boru sistemi: Bu sistemin tasarmnda normal halde
donma tehlikesine kar borular hava ile doludur. Vana aldnda veya sprinkler uyar
scaklnda alrsa, boru devresi otomatik olarak su ile dolar.
c) El ile alan sabit boru sistemi: Bu sistemde her yangn hortum dolabnda bulunan el ile
kumandal bir artelin almas ile suyun devreyi beslemesi salanr.
d) Kuru sabit boru sistemi: Bu sistemde devrede su yoktur. Islak boru sistemine yardmc
tesisattr. tfaiye tekilat tarafndan su balants ile devreye su salanr.
e) Kendiliinden kapanan tekrarlamal sndrme sistemi: Yanmaz kablolu ve detektrl
alglama yoluyla alr. Yangn sndnde otomatik olarak kapanr. Bu sistemler mzeler,
arivler eya dolaplar ve endstriyel tesisler iin kullanlr.
Aadaki ekilde slak sabit boru sistemi ve kuru sabit boru sistemi ematik olarak
verilmitir.

ekil .2.a) Islak sabit borulu sistem, b) kuru sabit borulu sistem
4. Boru ap Hesab
Kuru sabit boru sistemi, ykseklii 22 metreye kadar olan 7 kat ve daha alak binalarda dey
ve yatay borularda 2, ykseklii 22 mden daha yksek yaplarda kuru yangn tesisat dey
borusu 2 branman 2apnda olacaktr. Kuru yangn tesisat borusu yap girii ve her kat
merdiven sahanlnda tasarlanp itfaiye aralarnn balant yapabilmeleri iin azlar 110
mm (Alman rakoru) olacaktr.
Yksek yaplarda boru aplarnn belirlenmesinde 2 den az olmamak zere boru ap
hesab yaplacaktr.
33

5. Yangn Dolaplar
Kat alan 150 m2den fazla ve birden fazla kat olan konut harici umumi binalarda ve iskan
edilsin veya edilmesin bodrum kat dahil 5 ve daha fazla katl binalarda, her katta yangn
musluu ve donats olan bir yangn dolab yaplmas zorunludur. 3030 sayl yasa gerei kat
alan 800 m2nin altnda olan yaplarda 1adet, stnde olan yaplarda 2 adet yangn dolab
olmaldr.

6. Yangn Musluklar
Yangn musluklar itfaiye tekilatnca kullanlan standartlara uygun, aplar 2, su devresi
basnc musluklarda dakikada 500 litre debiyi veya en kritik noktadaki statik basnc 6 bar
olacak ekilde salamaldr.

7. Hortumlar
Her yangn dolabnda 15 m uzunluunda yasslam genilii 85 mm ve anma ap 53 mm
olan hortum ve lans bulundurulmaldr.

34