Podstawowe standardy edytorskie

naukowych tekstw psychologicznych

wjzyku polskim
na podstawie regu APA
Justyna Harasimczuk
Jan Cieciuch
Konsultacja edytorska ijzykowa:
prof. Mirosaw Bako
dr Adam Wolaski
Konsultacja psychologiczna:
prof. Maria Lewicka
prof. Tytus Sosnowski

Podstawowe standardy edytorskie

naukowych tekstw psychologicznych
wjzyku polskim
na podstawie regu APA

Podstawowe standardy edytorskie

naukowych tekstw psychologicznych
wjzyku polskim
na podstawie regu APA
Justyna Harasimczuk
Jan Cieciuch
Konsultacja edytorska ijzykowa:
prof. Mirosaw Bako
dr Adam Wolaski
Konsultacja psychologiczna:
prof. Maria Lewicka
prof. Tytus Sosnowski

Wydawnictwo Liberi Libri 2012

Publikacja jest udostpniona na licencji Creative Commons

Uznanie Autorstwa 3.0 (CC 3.0 by)

www.liberilibri.pl 2012
Wersja drukowana isbn: 978-83-63487-00-3
Skad: Idealit | Arkadiusz Longa, Robert Kryski

S pis

treci

Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Struktura tekstu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1 Podzia tekstu irdtytuy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2 Przypisy dolne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.Cytowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1 Odsyacze do cytowanych prac. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.2 Dosowne przytaczanie tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3. Interpunkcja iortografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3.1 Uywanie znakw interpunkcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2 Skrty iskrtowce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.3 Wielkie imae litery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4. Stosowanie kursywy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

5. Zapis liczb istatystyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5.1 Zapis liczebnikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5.2 Zapis statystyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
5.3 Rwnania wtekcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

6. Tabele irysunki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

6.1 Numeracja tabel irysunkw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2 Prawa autorskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3Tabele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4Rysunki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50
51
51
55

7. Zapis bibliografii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Zacznik A
Struktura artykuu raportu zbada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Zacznik B

Szczegowe zasady przygotowania tekstu przez autora. . . . 60

Wprowadzenie
Zasady regulujce styl iedycj naukowego tekstu psychologicznego zostay skodyfikowane wPublication Manual of the
American Psychological Association. Czsto wskrcie s one
nazywane reguami APA. Jest to zestaw regu dotyczcych tekstu
wysyanego do publikacji do wikszoci anglojzycznych naukowych czasopism psychologicznych. Reguy APA s co jaki czas
uaktualniane. Najnowsze wydanie to wydanie szste zroku 2010.
Na styl APA skadaj si powszechnie stosowane reguy pimiennictwa psychologicznego obiektywizm, odnotowywanie
rde, zktrych autor korzysta, jasno iprecyzja wywodu,
unikanie stereotypowych sformuowa, naleyta kompozycja
caego tekstu itd. Natomiast na edycj tekstu APA skadaj
si reguy dotyczce zapisu elementw tekstu (np. odsyacze,
bibliografia, statystyki, formatowanie tabel, uycie kursywy,
niektre reguy ortograficzne).
Niniejsze standardy s zbiorem regu dotyczcych wycznie
edycji tekstu APA. Styl APA jest po prostu stylem naukowym,
ktry jest wiczony podczas akademickiej edukacji psychologicznej, wic jest powszechnie znany istosowany przez badaczy.
Zamiecilimy zatem jedynie wzaczniku schemat kompozycji
tekstu, bdcego raportem zbada empirycznych.
Inaczej sprawa wyglda, jeli chodzi oedycj tekstu zalecan
przez APA. Reguy dotyczce edycji zawieraj wiele szczego7

Wprowadzenie

wych rozstrzygni odnoszcych si do zapisu, ktre obowizuj

wzdecydowanej wikszoci czasopism anglojzycznych. Polskie
wydawnictwa ksiek iczasopism wzoruj swoje wytyczne na
reguach APA, ale czsto rni si wszczegach. Uznalimy,
e warto taki zestaw regu przygotowa wjzyku polskim, aby
uporzdkowa rnice wzapisie.
Niektre reguy APA nie s ograniczone do adnego jzyka
(np. sposb zapisu odsyaczy), inne natomiast s waciwe wycznie dla jzyka angielskiego (np. pisownia wielkich imaych
liter wrdtytuach). Niniejsza propozycja jest zestawem regu
APA zmodyfikowanych wtakim zakresie, wjakim wymagay
tego normy jzyka polskiego oraz polskie normy edytorskie.
Kada taka modyfikacja regu APA zostaa wskazana.
Omawiajc proponowane reguy, wskazujemy oryginalne
regulacje APA oraz inne miejsca w niniejszych standardach,
dotyczce podobnych zagadnie. Skrt APA oznacza szste
wydanie Publication Manual of the American Psychological
Association, a nastpujce po nim liczby s numerami rozdziaw, w ktrych omawiane s dane regulacje. Okrelenie
Standardy oznacza niniejszy zbir regu, anastpujce po nim
liczby s numerami rozdziaw, wktrych omawiane s zasady
powizane zdan regulacj.
Zgodno wszystkich regu proponowanych wniniejszych
Standardach zreguami jzyka polskiego ipolskimi normami
edytorskimi zostaa potwierdzona przez jzykoznawc prof.Mirosawa Bako oraz ksigoznawc dr. Adama Wolaskiego.
Zgodno regu proponowanych w niniejszych Standardach
ze zwyczajami panujcymi w polskiej literaturze psychologicznej
oraz zasadno proponowanych tu rozwiza w sytuacji, gdy
zwyczaje byy rne, w tym czasem niezgodne z reguami jzyka
polskiego, bya konsultowana z prof. Mari Lewick oraz prof.
Tytusem Sosnowskim i uzyskaa ich akceptacj.

1. Struktura

tekstu

Duszy tekst naukowy powinien by podzielony na spjne

iwyrnione jednostki informacyjne. Podzia ten ma charakter hierarchiczny wiksze caostki kompozycyjne zawieraj
w sobie mniejsze elementy. W tekstach psychologicznych
dopuszczalna jest piciopoziomowa struktura zagbienia. Poszczeglne jednostki tej struktury opatrywane s odpowiednio
sformatowanymi rdtytuami.

1.1 Podzia tekstu irdtytuy

1.1.1 Hierarchizacja rdtytuw. W organizacji tekstu
mona wykorzysta pi rodzajw rdtytuw (zob. tabela 1).
Nie naley oznacza rdtytuw cyframi lub literami. Numeracja obecna wniniejszych Standardach zostaa wprowadzona
wycznie wcelu atwiejszego odnoszenia si do poszczeglnych
zasad. Zagbienie struktury rdtytuw zaley od dugoci
izoonoci tekstu. rdtytuy wymienione wtabeli 1 zostay
uoone hierarchicznie. Pierwszy jest najbardziej oglny. Kolejne wydzielaj coraz bardziej szczegowe fragmenty tekstu,
wramach wikszych jednostek, opisanych bardziej oglnymi
rdtytuami.
9

APA: 3.023.03

1. Struktura

tekstu

Tabela 1

Hierarchizacja rdtytuw
Stopie
rdtytuu
whierarchii

Teksty wjzyku angielskim

(zgodnie zAPA)

Teksty wjzyku polskim

(modyfikacje zasad APA wymagane
przez polsk pisowni
ipolskie normy edytorskie)

Wyrodkowany, Pogrubiony, Pisany Duymi iMaymi Literami

Wyrodkowany, pogrubiony, pisany

kapitalikami, pierwsze sowo pisane
du liter

Wyrwnany do Lewej, Pogrubiony, Wyrwnany do lewej, pogrubiony,

Pisany Duymi iMaymi Literami pierwsze sowo pisane du liter

Wcity, pogrubiony, pisany Wcity (na 1 domyln odlemaymi literami (oprcz pierw- go tabulatora), pogrubiony,
szej), zakoczony kropk.
pierwsze sowo pisane du liter,
zakoczony kropk.

Wcity, pogrubiony, pisany Wcity (na 1 domyln odlekursyw, maymi literami (oprcz go tabulatora), pogrubiony,
pierwszej), zakoczony kropk.
pisany kursyw, pierwsze sowo
pisane du liter, zakoczony
kropk.

Wcity, pisany kursyw, maymi Wcity (na 1 domyln odlego

literami (oprcz pierwszej), zako- tabulatora), pisany kursyw, pierwsze
czony kropk.
sowo pisane du liter, zakoczony
kropk.

Modyfikacje wymagane przez polsk pisowni i polskie

normy edytorskie obejmuj:
pierwszy rodzaj rdtytuw, w ktrym proponujemy
zmian zasady pisania wszystkich wyrazw oprcz przedimkw, przyimkw oraz spjnikw duymi literami na
zasad pisania wszystkich wyrazw kapitalikami, przy
czym pierwszy wyraz oraz nazwy wasne pisane s duymi
literami (wersalikami)
10

1. Struktura

tekstu

drugi rodzaj rdtytuw, wktrym proponujemy zmian

zasady pisania wszystkich wyrazw oprcz przedimkw,
przyimkw oraz spjnikw duymi literami na zasad pisania tylko pierwszego wyrazu oraz nazw wasnych du liter
Formatowanie pozostaych rodzajw rdtytuw pozostaje
zgodne zAPA.
Tekst znajdujcy si za rdtytuami pierwszego idrugiego
stopnia rozpoczynany jest od nowego akapitu. Tekst znajdujcy si za rdtytuem trzeciego, czwartego ipitego stopnia
rozpoczyna si wtej samej linii, wktrej skoczy si rdtytu.
rdtytu pierwszego stopnia
rdtytu drugiego stopnia
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst. Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst.
rdtytu trzeciego stopnia. Tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst.
rdtytu czwartego stopnia. Tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst.
rdtytu pitego stopnia. Tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst. Tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst.

11

1. Struktura

tekstu

1.1.2 Zasady doboru rdtytuw. Jeli tekst ma prost

budow, naley podzieli go rdtytuami pierwszego stopnia.
Jeli decydujemy si na dwustopniowy podzia tekstu, naley
uy rdtytuw pierwszego idrugiego stopnia, itd.
Raport empiryczny z bada psychologicznych dzielony
jest na podstawowe sekcje: wprowadzenie teoretyczne (nieopatrywane tytuem), Metoda, Wyniki, Dyskusja iBibliografia.
Naley unika stosowania tylko jednego rdtytuu wewntrz
danej sekcji (np. sekcji Metoda lub sekcji Dyskusja). Lepiej jest
zastosowa co najmniej dwa rdtytuy wewntrz sekcji lub
nie stosowa adnego.
Niezalenie od liczby rodzajw rdtytuw wdanej sekcji
ich hierarchiczna struktura pozostaje taka sama dla wszystkich
sekcji. Kada sekcja tekstu zaczyna si od rdtytuu pierwszego
stopnia, nawet wtedy, gdy dana sekcja tekstu zawiera mniej
rodzajw rdtytuw ni inne sekcje tekstu. Na przykad obie
sekcje: Metoda iWyniki mog mie struktur dwupoziomow
(rdtytu pierwszego i drugiego stopnia), a sekcja Dyskusja
moe mie tylko struktur jednopoziomow (rdtytu pierwszego stopnia). Wtakim przypadku cay tekst bdzie zawiera
trzy rodzaje rdtytuw: tytuy sekcji jako pierwszy rodzaj
rdtytuw (Metoda, Wyniki i Dyskusja) i dwa pozostae
poziomy rdtytuw.
APA: 2.12

1.2 Przypisy dolne

1.2.1 Rodzaje przypisw dolnych. Wyrnia si dwa rodzaje przypisw ze wzgldu na ich funkcje. S to: przypisy
uzupeniajce podstawowe informacje zawarte wtekcie gwnym (content footnotes) oraz przypisy informujce oprawach
autorskich (copyright permission footnotes).
Naley do niezbdnego minimum ograniczy stosowanie
przypisw uzupeniajcych.
12

1. Struktura

tekstu

Przypisy zawierajce informacje o prawach autorskich

odnosz si do cytowanych bd adaptowanych materiaw
(dugich cytatw, skal, pozycji kwestionariuszowych, reprodukowanych rysunkw lub tabel).
Informacj oprawach autorskich naley podawa wformie
pokazanej wtabeli 2.
Tabela 2

Sposb podawania informacji oprawach autorskich (por. Standardy 6.2)

Rodzaj rda

Informacja oprawach autorskich

Czasopismo

rdo: Tytu artykuu, A. Autor, B. Autor, rok, Tytu Czasopisma,

numer rocznika, s. numer strony. Copyright (rok) Nazwa Waciciela
Copyright. Przedrukowane (lub zaadaptowane) za zgod Nazwa
Waciciela Copyright.
rdo: Mowa ciaa dzieci wwieku szkolnym, J. Kowalski, G. Nowak,
2010, Psychologia Wspczesna, 3, s. 15. Copyright (2011) Wydawnictwo
Nasze Dzieci. Zaadaptowane za zgod Wydawnictwa Nasze Dzieci.

Ksika

rdo: Tytu ksiki (s. numer strony), A. Autor, B. Autor, rok, Miejsce
wydania: Wydawnictwo. Copyright (rok) Nazwa Waciciela Copyright.
Przedrukowane (lub zaadaptowane) za zgod Nazwa Waciciela
Copyright.
rdo: Mowa ciaa (s. 338), K. Iksiska, Z. Igrekowa, 2012, Wrocaw:
Wydawnictwo Psychologii Spoecznej. Copyright (2012) Wydawnictwo Psychologii Spoecznej. Przedrukowane za zgod Wydawnictwa
Psychologii Spoecznej.

1.2.2 Oznaczanie przypisw. Naley numerowa wszystkie przypisy kolejno, tak jak pojawiaj si wtekcie, uywajc
do tego cyfr arabskich. W tekcie cyfry te przyjmuj form
indeksw grnych. Kady przypis powinien by umieszczony
na dole strony zawierajcej tre, do ktrej si on odnosi.

13

APA: 6.036.21

2.Cytowania
Wliteraturze psychologicznej wystpuj dwa rodzaje cytowania innych prac. Pierwszym znich jest odwoywanie si
do tekstu bez dosownego przytaczania (referring), drugim
dosowne przytaczanie fragmentu tekstu (direct quotations).
Kade cytowanie innej pracy jest wtekcie opatrzone odpowiednim odsyaczem do cytowanej pracy (citing references
in text). Spis cytowanej literatury znajduje si na kocu tekstu
wsekcji zatytuowanej Bibliografia.

2.1 Odsyacze do cytowanych prac

2.1.1 Odsyacze do prac jednego autora. Zgodnie zAPA
wprzypadku cytowania tekstu naley poda nazwisko autora
(bez imion, inicjaw) irok publikacji, czyli tzw. odsyacz bibliograficzny (reference). Jeli nazwisko irok nie pojawiaj si
wtekcie, naley je wpisa wnawiasach okrgych.
Wpolskich tekstach niebeletrystycznych zwykle uywa si
nazw osobowych skadajcych si zimienia inazwiska. Dotyczy
to zwaszcza pierwszego uycia danej nazwy osobowej. Jest to
jednak raczej pewien zwyczaj jzykowy, a nie jednoznaczna
norma.
14

2. Cy towania

Wnaukowych tekstach psychologicznych, zwaszcza wraportach zbada empirycznych, zachcamy zatem do stosowania
regu APA (podawanie nazwiska bez imion i inicjaw), ale
dopuszczamy rwnie moliwo, aby w pierwszym uyciu
danej nazwy osobowej w tekcie uy imienia i nazwiska,
zwaszcza wpracach popularnonaukowych lub skierowanych
do szerszego krgu odbiorcw.
Nazwisko (2012) tekst tekst tekst tekst.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst (Nazwisko, 2012).
W2012 Nazwisko opublikowa tekst tekst tekst tekst tekst.

Jeli w jednym akapicie kilkakrotnie odwoujemy si do

pracy tego samego autora poprzez przywoanie jego nazwiska wtekcie poza nawiasem, to rok publikacji umieszczamy
w nawiasie tylko po pierwszym wystpieniu nazwiska. Jeli
jednak nazwisko pojawia sie w nawiasie, zawsze wystpuje
zrokiem publikacji.
Tekst tekst tekst tekst Nazwisko (2000) tekst tekst tekst
tekst tekst tekst. Nazwisko tekst tekst tekst tekst tekst tekst.

Jednak jeli wdanym akapicie zarwno nazwisko, jak irok

s umieszczone w odsyaczu w nawiasie, naley wpisa rok
w nawiasie przy nastpnym pojawieniu si nazwiska autora
tej samej publikacji wtekcie poza nawiasem.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst (Nazwisko, 2012). Tekst
tekst Nazwisko (2012) tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst.

2.1.2 Odsyacze do prac wielu autorw. Jeli praca ma

dwch autorw, za kadym razem naley podawa oba nazwiska
wodsyaczu bibliograficznym wtekcie.
15

2. Cy towania
Tabela 3

Zapis odsyaczy do cytowanych prac

Liczba ityp
autorw pracy

Pierwszy
odsyacz
wtekcie

Kolejne
odsyacze
wtekcie

Praca jednego
autora

Nowak (2010)

Nowak (2010)

(Nowak,
2010)

(Nowak,
2010)

Praca dwch
autorw

Nowak,
Kowalski
(2002)

Nowak,
Kowalski
(2002)

(Nowak,
Kowalski,
2002)

(Nowak,
Kowalski,
2002)

Praca trzech
autorw

Nowak,
Kowalski,
Iksiska
(1998)

Nowak iin.
(1998)

(Nowak,
Kowalski,
Iksiska,
1998)

(Nowak iin.,
1998)

Praca czterech
autorw

Nowak,
Kowalski,
Iksiska,
Igrekowska
(2009)

Nowak iin.
(2009)

(Nowak,
Kowalski,
Iksiska,
Igrekowska,
2009)

(Nowak iin.,
2009)

Praca piciu
autorw

Nowak,
Kowalski,
Iksiska,
Igrekowska,
Winiewski
(2000)

Nowak iin.
(2000)

(Nowak,
Kowalski,
Iksiska,
Igrekowska,
Winiewski,
2000)

(Nowak iin.,
2000)

Praca szeciu lub

wicej autorw

Nowak iin.
(2007)

Nowak iin.
(2007)

(Nowak iin.,
2007)

(Nowak iin.,
2007)

Autor korporatywny (wformie

powszechnie
znanego skrtowca)

Narodowe
Centrum
Nauki (NCN,
2011)

NCN (2011)

(Narodowe
Centrum
Nauki [NCN],
2011)

(NCN, 2011)

Autor korporatywny (wformie

penej nazwy
wasnej)

University of
Rome (2003)

University of
Rome (2003)

(University of
Rome, 2003)

(University of
Rome, 2003)

16

Pierwszy
odsyacz
wtekcie
wnawiasie

Kolejne
odsyacze
wtekcie
wnawiasie

2. Cy towania

Jeli praca ma trzech, czterech lub piciu autorw, naley

poda nazwiska wszystkich autorw za pierwszym razem wodsyaczu wtekcie, awkolejnych odsyaczach tylko nazwisko
pierwszego autora wraz ze skrtem iin. oraz rokiem.
Nowak, Kowalski, Iksiska iIgrekowa (2010) odkryli...
[pierwszy odsyacz wtekcie].
Nowak iin. (2010) odkryli... [nastpne odsyacze wtekcie,
pierwsze wakapitach].

Jeli praca ma szeciu lub wicej autorw, naley poda

nazwisko tylko pierwszego autora, dodajc skrt iin. oraz rok
(za kadym razem zarwno dla pierwszego, jak inastpnych
odsyaczy).
Wprzypadku odsyacza bibliograficznego wnawiasie, zawierajcego wielu autorw, nie naley poprzedza ostatniego
nazwiska adnym spjnikiem. Zasady zapisu odsyaczy regulowane przez APA proponuj czenie ostatniego nazwiska
autora zpoprzedzajcymi je nazwiskami spjnikiem &. Wjzyku polskim jednak nie uywa si tego symbolu. Poniewa
w polskim pimiennictwie psychologicznym nie wyksztaci
si zwyczaj zastpowania znaku & spjnikiem i, proponujemy konsekwentnie oddzielanie nazwisk wycznie przecinkami (zarwno w odsyaczach w nawiasie, jak i w Bibliografii).
2.1.3 Przypadki szczeglne. Wprzypadku odsyaczy do
dwch rnych prac, zawierajcych wicej ni trzech autorw
oraz ten sam rok, ktre po skrceniu maj taki sam zapis,
naley poda nazwiska pierwszych autorw itak wielu kolejnych autorw, jak to konieczne do rozrnienia dwch prac,
a nastpnie doda skrt iin. Na przykad Nowak, Kowalski,
Iksiska, Igrekowa (2010) oraz Nowak, Kowalski, Iksiska,
Zotopolska, Winiewski (2010) zapisywani byliby po skrce17

2. Cy towania

niu jako Nowak iin. (2010). Aby unikn niejednoznacznoci,

stosuje si nastpujcy zapis:
Nowak, Kowalski, Iksiska, Igrekowa (2010) oraz Nowak,
Kowalski, Iksiska, Zotopolska iin. (2010).

Jeli w tekcie odwoujemy si do prac rnych autorw,

ktrzy maj takie same nazwiska, naley wpisa inicjay imion
tych autorw przy kadym odwoaniu si do pracy wtekcie,
nawet jeli chodzi oinny rok publikacji. Inicjay pomog czytelnikowi unikn niejasnoci i odnale odpowiedni zapis
wBibliografii. Zasada ta dotyczy rwnie przypadku, gdy mamy
do czynienia ztakimi samymi nazwiskami wystpujcymi na
pierwszym miejscu wodwoaniu si do prac wicej ni dwch
autorw. Wwczas naley poda inicja pierwszego autora przy
kadym odwoaniu si do pracy wtekcie.
Wtekcie zasadniczym:
Tekst tekst test A. Nowak (2010) uzna, e tekst tekst tekst.
Podobne zjawisko zauwaono wPolsce (B. Nowak, 2012).
Tekst tekst A. Nowak iKowalski (2011) wykazali rwnie
tekst tekst tekst.
WBibliografii:
Nowak, A. (2010). Tytu ksiki. Miejsce wydania: Wydawnictwo.
Nowak, B. (2012). Tytu ksiki. Miejsce wydania: Wydawnictwo.
Nowak, A., Kowalski, C. (2011). Tytu ksiki. Miejsce wydania:
Wydawnictwo.

2.1.4 Kolejno podawania odsyaczy. Wprzypadku odwoywania si do dwch lub wicej prac wtym samym nawiasie
naley uporzdkowa je alfabetycznie wedug nazwisk pierw18

2. Cy towania

szych autorw, czyli wtaki sposb, jak pojawiaj si wBibliografii.

Odsyacze do kolejnych prac oddziela si rednikiem.
Dwie lub wicej prac tego samego autora naley uporzdkowa rosnco wedug roku publikacji. Prace znajdujce si
wdruku naley umieci na kocu. Nazwisko autora naley
poda tylko raz, adla kolejnych prac wpisa tylko dat.
Tekst tekst tekst tekst (Nowak, 2001, 2003) tekst tekst.
Tekst tekst tekst (Nowak, 1992, 2002, wdruku) tekst tekst.
Tekst tekst tekst (Nowak, 1991; Kowalski, Winiewski, 1998)
tekst tekst.

Jeli kilka prac tego samego autora (lub autorw) zostao

opublikowanych wtym samym roku, naley wstawi litery a, b, c
itd. po roku publikacji (bez spacji midzy rokiem aliter). Naley
powtarza zapis roku dla kadej publikacji. Oznaczenia te powinny
widnie rwnie wBibliografii, przy czym poszczeglne zapisy
bibliograficzne naley uporzdkowa alfabetycznie wedug tytuu.
Tekst tekst tekst (Nowak, Kowalski, 2005a, 2005b, wdruku;
Winiewski, 2003a, 2003b).

Dodatkowa uwaga: mona jednak oddzieli odsyacz do

gwnej pracy od pozostaych odsyaczy w nawiasach przez
wpisanie skrtu zob. te: (see also) przed mniej wanymi pracami,
ktre powinny by uporzdkowane alfabetycznie.
Tekst tekst tekst (Nowak, 2001; zob. te: Kowalski, 1999;
Winiewski, 2007).

2.1.5 Cytowanie porednie (secondary sources). Cytowanie porednie polega na powoywaniu si na tekst, do ktrego
autor nie mia bezporedniego dostpu, a ktry zna jedynie
zinnej pracy.
19

2. Cy towania

Naley unika cytowania poredniego. Stosuje si je wycznie wtedy, gdy oryginalna praca jest trudno dostpna lub
niedostpna w znanym autorowi jzyku, oraz wtedy, gdy jej
nakad zosta wyczerpany. WBibliografii powinno si znale
rdo wtrne (to, zktrego autor korzysta), natomiast wtekcie naley poda nazw oryginalnej pracy iwpisa odsyacz do
wtrnego rda poprzedzony przyimkiem za: zdwukropkiem.
Zgodnie ze zwyczajami wpolskiej literaturze psychologicznej
proponujemy uszczegowi regu APA. Jeli autor chce wskaza
jak konkretn publikacj, do ktrej nie mia bezporedniego
dostpu, azna j jedynie zinnego rda, powinien poda dat
owej niedostpnej publikacji, anastpnie odsyacz do wtrnego
rda poprzedzony przyimkiem za: zdwukropkiem.
Allport (1966, za: Nowak, 2000) zaproponowa inne ujcie
tego problemu.

Jeli autor omawia czyj koncepcj, badania itd. opisane

wpracach, do ktrych nie mia bezporedniego dostpu, aktre
zna ze rde wtrnych inie chce wskazywa adnej konkretnej niedostpnej publikacji powiconej omawianej tematyce,
powinien powoa si jedynie na rdo, zktrego korzysta.
Wswojej teorii Allport (Nowak, 2000) wyrni dwa aspekty
tego zjawiska.

2.1.6 Cytowanie dzie klasycznych. Przy cytowaniu bardzo

starych prac, do ktrych oryginalnego pierwszego wydania nie
ma dostpu, naley poda rok tumaczenia, zktrego si korzysta,
poprzedzajc go skrtem tum., lub rok wydania, zktrego si
korzysta, dopisujc przed nim skrt wyd. Jeli znana jest data
oryginalnej publikacji, naley wstawi j wodsyacz, aza ni
wstawi dat wydania, zktrego autor korzysta. Obie daty s
przedzielone ukonikiem.
20

2. Cy towania
(Platon, tum. 1980)
Watson (1890/1987)
(Arystoteles, wyd. 1988)

Zapis w Bibliografii nie jest wymagany dla dzie klasycznych, takich jak prace staroytnych Grekw, Rzymian czy
dziea religijne. Wtakiej sytuacji naley po prostu oznaczy
wpierwszym odsyaczu wtekcie wydanie, zktrego si korzysta. Fragmenty klasycznych prac s jednakowo oznaczane
we wszystkich wydaniach numeracj rozdziaw, wersetw itp.
Do oznaczenia fragmentu pracy, zktrego si korzysta, naley
wic uy tych oznacze zamiast numerw strony.
Tekst cytatu tekst cytatu (Biblia Tysiclecia, Pnp 2,1014)
tekst tekst.

2.1.7 Odwoywanie si do informacji uzyskanej w komunikacji osobistej. Osobista informacja moe obejmowa
prywatne listy, notatki, wiadomoci elektroniczne, rozmowy
osobiste, rozmowy telefoniczne itp.
Nie naley wcza takich informacji jako pozycji do Bibliografii, poniewa zwykle nie s oglnie dostpne (jeli s,
naley je wczy do Bibliografii). Podaje si je jedynie jako
odsyacze wtekcie. Naley wtedy poda inicjay inazwisko
autora informacji oraz jak najdokadniejsz dat jej uzyskania.
A. B. Nowak (komunikacja osobista, 24 czerwca 2018)

21

2. Cy towania

2.2 Dosowne przytaczanie tekstu (direct quotations)

Wprzypadku dosownego przytaczania fragmentu tekstu
naley wodsyaczu wtekcie poda nazwisko autora, rok publikacji rda oraz numery stron lub paragrafu (jeli strony
nie s numerowane).
(Nazwisko, 2012, s. 3334)

Jeli cytat skada si zmniej ni 40 sw, naley go wczy

wtekst wcudzysowie. Jeli cytat pojawia si wrodku zdania,
naley go oznaczy podwjnym cudzysowem apostrofowym
(por. Standardy: 3.1.1). Bezporednio za cytatem powinien si
znale nawias z odsyaczem bibliograficznym do rda cytatu lub nawias zpodaniem strony, jeli rdo cytatu zostao
podane przed jego wprowadzeniem.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst Nazwisko (2005). tekst tekst tekst cytowany tekst cytowany
tekst cytowany (s. 32) tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst.

Jeli cytat skada si z 40 lub wicej sw, naley go wydzieli ztekstu gwnego (czyli wyrni woddzielnym bloku
tekstu, wcitym wstosunku do tekstu gwnego) bez uycia
cudzysowu. Taki cytat powinien zaczyna si od nowej linii
iby wcity od lewego marginesu wstosunku do reszty tekstu.
Wcicie caego cytatu powinno by takiej samej wielkoci jak
wcicie pocztku akapitu zwykego tekstu. Jeli wewntrz
cytatu znajduj si akapity, naley rwnie oznaczy je wciciem (wielkoci poowy wcicia stosowanego w zwykym
akapicie). Cytat taki powinien mie interlini tak sam jak
reszta tekstu. Jeli odsyacz do cytowanego rda nie znalaz si wtekcie gwnym wzdaniu wprowadzajcym cytat,
22

2. Cy towania

naley wstawi nawias zodsyaczem bibliograficznym do cytowanego rda na kocu cytatu, za ostatnim znakiem interpunkcyjnym.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst:
Tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany
tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany.
Tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany
tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany tekst cytowany. (Nazwisko,
1999, s. 1244)

2.2.1 Dokadno cytowania. Dosowne cytaty musz by

przytaczane dokadnie. Zwyjtkiem zasady 2.2.2 i2.2.3 przytaczany tekst powinien zawiera oryginaln pisowni, nawet
jeli jest ona niepoprawna, np. pod wzgldem interpunkcji.
Jeli jakakolwiek niezgodno oryginalnego tekstu ze wspczesnymi zasadami pisowni mogaby wprowadzi czytelnika
wbd, naley za tym bdem wstawi wnawiasach kwadratowych wyraz sic! pisany kursyw. Zgodnie zAPA nie pisze si
po nim wykrzyknika. Zgodnie z reguami jzyka polskiego
powinien pojawi si po nim wykrzyknik.
2.2.2 Zmiany przytaczanego dosownie tekstu niewymagajce wskazania. Pierwsza litera pierwszego sowa wcytacie moe by zmieniona na wielk lub ma wzalenoci
od kontekstu, w jakim pojawiaj si cytowane sowa. Znak
interpunkcyjny na kocu cytatu moe by zmieniony tak, by
pasowa do skadni wypowiedzenia, w ktrym znalaz si
cytat.
23

2. Cy towania

2.2.3 Zmiany przytaczanego dosownie tekstu wymagajce wskazania. Wskazania wymagaj nastpujce zmiany:
Wczanie tekstu: naley uy nawiasw kwadratowych
(nie okrgych), by do cytatu wczy tekst (uzupenienie
czy wyjanienie) spoza cytowanej pracy.
Tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany [tekst spoza cytatu] tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany (Nazwisko, 2009, s. 88).

Pomijanie czci tekstu: naley wtym celu uy wielokropka

wnawiasie kwadratowym.
Tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany []
tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany (Nazwisko,
2009, s. 88).

Zgodnie z regu APA wczanie tekstu oznacza si nawiasem kwadratowym, apomijanie nawiasem pokrgym.
Wjzyku polskim proponujemy wszelkie ingerencje wcytat
konsekwentnie oznacza nawiasem kwadratowym.
Podkrelanie znaczenia tekstu: Jeli autor chce podkreli
znaczenie sowa lub sw w cytacie, powinien zapisa je
kursyw. Bezporednio za treci wyrnion kursyw naley umieci wnawiasach kwadratowych zapis [wyrnienie
A.B.], gdzie A.B. to inicjay autora wyrnienia.
Tekst tekst tekst tekst wyrniony [wyrnienie A.B.] tekst
tekst tekst.

24

2. Cy towania

2.2.4 Odsyacze bibliograficzne wewntrz przytaczanego cytatu (citation within quotations). Dopuszczalne jest
niepomijanie odsyaczy zawartych w przytaczanym tekcie.
Prace, do ktrych odnosz si takie odsyacze, nie musz by
umieszczone wBibliografii. Jeli jednak odsyacze s pomijane,
obowizuje regua okrelajca, wjaki sposb zapisywane jest
pomijanie czci tekstu (Standardy 2.2.3).
2.2.5 Dosowne przytaczanie tekstu zinternetu. Wprzypadku cytowania materiaw zinternetu naley poda wnawiasach okrgych nazwisko autora, rok inumer strony. Jeli
dokument nie ma numeracji stron, naley poda numer akapitu
(jeli akapity s oznaczone numerami), zapisujc go jako np.
akapit 4.
Nowak iKowalski (2011) tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst tekst cytowany tekst cytowany (akapit 4)
tekst tekst tekst tekst...

Jeli dokument nie ma numeracji akapitw ani stron, ale

zawiera nagwki, naley przytoczy tre nagwka ipoda
numer akapitu nastpujcego po nim.
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst Nowak, Kowalski iIksiska (2001) tekst
tekst tekst cytowany tekst cytowany tekst cytowany tekst
cytowany tekst cytowany (cz Analiza przypadku, akapit 4).

Wprzypadku, gdy nagwki s zbyt dugie, by je przytacza

wcaoci, naley zamiast nich uy krtkiego, ale sensownego
tytuu zapisanego wcudzysowie wewntrz nawiasw okrgych,
skadajcego si zpierwszych sw dugiego tytuu oryginalnego.
Zgodnie z polskimi normami edytorskimi ucicie dugiego
nagwka na kocu oznacza si wielokropkiem bez nawiasw.
25

2. Cy towania
Tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst
tekst tekst tekst (Nowak, Kowalski, Iksiska, 2008, Sensowny
pocztek dugiego nagwka, akapit 2).

26

3.I nterpunkcja i ortografia

3.1 Uywanie znakw interpunkcyjnych
3.1.1 Cudzysw. W jzyku angielskim wystpuj cudzysowy podwjne tekst (double quotation marks) ipojedyncze
tekst (single quotation marks). Wjzyku polskim naley uywa podwjnego cudzysowu apostrofowego: tekst. Wpewnych sytuacjach naley uywa te cudzysowu ostroktnego
tekst. Podwjnego cudzysowu apostrofowego naley uywa,
aby:
wprowadzi sowo lub fraz bdce ironicznym komentarzem,
kolokwializmem lub sformuowaniem stworzonym przez
autora; zastosowanie cudzysowu dotyczy tylko pierwszego
uycia danego wyrazu bd wyraenia
przytoczy tre pozycji testowej (item) lub instrukcji; jeli
instrukcja jest duga, naley j wydzieli zgodnie zzasadami
zapisu dugich cytatw (por. Standardy: 2.2)
Nie naley uywa cudzysowu, aby:
przytoczy nazw innej sekcji z danego tekstu; naley je
pisa kursyw
27

APA: 4.074.08

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a
Szczegowa procedura doboru prby zostaa omwiona
wsekcji Metoda.

przytoczy znaczenie liczb na skali pomiarowej; naley je

pisa kursyw
Osoby badane ustosunkoway si do pozycji testowych na
skali od 1 (zawsze) do 7 (nigdy).

poda liter, sowo, cz sowa, fraz, zdanie jako przykad

jzykowy; naley je zapisa kursyw
Wyjanili rnic miedzy efektywny aefektowny.

wprowadzi techniczny lub kluczowy termin; naley go

zapisa kursyw
Okrelenia model podstawowy uywamy, aby wskaza
model, do ktrego s porwnywane inne, bardziej skomplikowane modele.

Zapis tytuw. Zgodnie zreguami APA tytu artykuu oraz

ksiki ijej rozdziau powinien by zapisywany wcudzysowie. Zgodnie zpolskimi normami edytorskimi dopuszczalne
jest stosowanie wtakich sytuacjach zarwno cudzysowu, jak
ikursywy. Ze wzgldu na reguy 3.3.1 oraz 3.3.2 przyjte wniniejszych Standardach proponujemy jednolit regu mwic,
e kady tytu naley zapisywa kursyw. Regua ta dotyczy
tytuw ksiek, ich rozdziaw, artykuw, sekcji danego artykuu (por. Standardy 3.3.1) oraz nazw kwestionariuszy (por.
Standardy 3.3.2).
Uywanie cudzysowu ostroktnego ... i podwjnego
cudzysowu apostrofowego .... W tekcie cigym naley
28

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

uywa podwjnego cudzysowu apostrofowego, by wczy

cytat w tekst. Cudzysw ostroktny suy do wyrniania
fragmentu tekstu, ktry ju jest wyrniony przez podwjny
cudzysw apostrofowy.
Kowalski (2012) stwierdzi, e cytat cytat cytat cytat
wcytacie cytat cytat cytat cytat cytat cytat cytat
cytat cytat.

Jednak wprzypadku dugiego cytatu (cytat zawierajcy 40

sw lub wicej, por. Standardy: 2.2), do ktrego oznaczenia
nie uywa si cudzysowu, naley uy podwjnego cudzysowu apostrofowego do oznaczenia cytowanej treci wewntrz
przytaczanego cytatu.
3.1.2 Kreski typograficzne. Wpolskich tekstach stosuje
si rne rodzaje poziomych kresek typograficznych, m.in.
dywiz, inaczej nazywany te cznikiem (hyphen), ppauz
(en dash), znak minus (minus sign). Tabela 4 zestawia charakterystyki wszystkich kresek stosowanych w tekstach psychologicznych.

APA: 4.064.13

3.1.3Nawias. Naley uywa nawiasw okrgych (parentheses), aby:

APA: 4.094.10

wyrni niezalene elementy wypowiedzi

Tekst tekst tekst tekst (zob. rysunek 7).

Jeli zdanie lub cig zda objtych nawiasem koczy si

wykrzyknikiem, pytajnikiem lub wielokropkiem, to taki znak
umieszczamy przed nawiasem zamykajcym. Natomiast kropk stawiamy za nawiasem zamykajcym. Zgodnie ze standardem APA kropka koczca cae zdanie znajdujce si
29

Tabela 4

Rodzaje poziomych kresek iich zastosowanie

Polska
nazwa

Angielski
odpowiednik
wAPA

Opis

* jest najkrtsz kresk [-]

* nie jest otaczany spacjami

ppauza

en dash

* kreska szerokoci litery n []

1. jako mylnik (midzywyrazowy
znak interpunkcyjny) jest otaczana spacjami
2. jako znak pisarski oznaczajcy
zakres (oddo) nie jest otaczana
spacjami
3. jako znak pisarski wwyraeniach ukazujcych relacje midzy
rnymi osobami, instytucjami,
pastwami itp. nie jest otaczana
spacjami

minus

minus sign

[]
1. przy oznaczaniu wartoci
ujemnych brak spacji pomidzy
znakiem minus aliczb
2. jako znak odejmowania minus
jest otaczany spacjami zobu stron

Skrty na klawiaturze

wzoeniach, np. czarno-biay,

czary-mary, Bielsko-Biaa

WMS Word [-] (obok cyfry 0)

1. Polska interpunkcja to wiedza

do trudna.

wMS Word: [Ctrl] + [Num-] lub

wSymbolach (MS Word take
zmienia automatycznie dywiz
na ppauz, gdy otoczy si go
spacjami)

2. lata 20112012, s.1030, t. IIII

3. szczyt ReganGorbaczow,
pakt RibbentropMootow,
choroba HeinegoMedina, prawo
BougueraLambertaBeera, lot
LondynChicago
1. do oznaczenia wartoci ujemnych, np. 3,23
2. jako znak minus (odejmowanie),
np. 4 2 = 2

dostpny wsekcji Operatory

matematyczne oraz wMS Word
wSymbolach [U+ 2212]

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

hyphen

30

dywiz
(cznik)

Przykady zastosowania

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

wnawiasie powinna by przed nawiasem zamykajcym, jednak

w jzyku polskim kropk stawia si za nawiasem zamykajcym.
wyrni wtekcie odsyacze bibliograficzne
Nowak iKowalski (1991) tekst tekst.
Tekst tekst tekst cytowany (Nowak, Kowalski, 1991, s. 13)
tekst tekst.

wprowadzi skrtowiec
Confirmatory Factor Analysis (CFA) tekst tekst.

wyrni litery porzdkujce wtki wewntrz zdania lub

akapitu
Tekst tekst tekst tekst (a) tekst tekst tekst tekst, (b) tekst
tekst tekst tekst i(c) tekst tekst.

pogrupowa wyraenia matematyczne iokreli kolejno

wykonywania dziaa matematycznych
(k 1)/(g 2)

przedstawi numery identyfikacyjne wykorzystanych wzorw irwna

a+ b = c (1)

przedstawi wartoci statystyczne wtekcie istopnie swobody

...by istotny statystycznie (p < 0,05); t(75) = 2,19;
F(2, 116) = 3,71.

31

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

Nie naley uywa nawiasw okrgych, by wprowadzi

tre wewntrz innego nawiasu okrgego. Wzamian naley
uy nawiasw kwadratowych lub innych znakw interpunkcyjnych:
(International Personality Item Pool [IPIP])
Tekst tekst tekst F(4, 132) = 13,62, p < 0,001

Nie naley uywa jednego nawiasu okrgego po drugim,

wzamian naley uy rednika:
poprawnie: (np. tekst tekst tekst; Nowak iKowalski, 1999)
niepoprawnie: (np. tekst tekst tekst) (Nowak iKowalski, 1999)

Naley uywa nawiasw kwadratowych [brackets], aby:

przedstawi wartoci, ktre stanowi granice przedziaw
ufnoci
Wskanik RMSEA wynis 0,056 [0,0400,068], dziki czemu
model mona uzna za dobrze dopasowany do danych.

przedstawi wewntrz cytatu tre umieszczon tam przez

osob inn ni autor cytatu
Tekst tekst cytowany [tekst dodany przez autora] tekst
cytowany (Nowak, 1992, s. 13).

by wczy jak dodatkow tre wnawias okrgy

(tekst tekst tekst [N = 330] tekst tekst tekst)

Dodatkowa uwaga: wwyraeniach matematycznych kolejno umieszczania nawiasw kwadratowych iokrgych jest
32

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

odwrotna. Nawiasy okrge pojawiaj si wewntrz kwadratowych, ate wewntrz klamrowych.

1 + {20 [6 (4 + 9)]}

3.1.4 rednik. Naley uy rednika, aby oddzieli od siebie

elementy, ktre ju zawieraj wsobie przecinek. Po redniku
powinna znale si spacja. Regua 3.1.4 dotyczy np. zapisu stopni
swobody wanalizie wariancji, jeli po dokonanej korekcie (np.
pomnoenie przez wspczynnik epsilon GreenhouseaGeissera) s one liczbami dziesitnymi. Zgodnie zreguami APA s
one zawsze oddzielane przecinkiem. Jest to regua waciwa dla
jzyka angielskiego, gdy wzapisie liczb dziesitnych stosowana
jest kropka. Wpolskim zapisie uamki dziesitne podawane s
tradycyjnie po przecinku (por. Standardy: 5.1), zatem do oddzielenia dwch liczb dziesitnych powinno si stosowa si rednik.
F(2,45; 116) = 3,71.

3.1.5 Ukonik. Wok znaku ukonika (slash, virgule), nie

stawia si spacji. Naley uywa ukonika aby:
pokaza alternatyw wyrazw lub wyrae
duszno spoczynkowa/wysikowa [= duszno spoczynkowa lub wysikowa]

pokaza alternatyw wczci relacji, wktrej uyto ppauzy

relacja rodzic/nauczycieldziecko

Wpowyszym przykadzie chodzi orelacje rodzica zdzieckiem i nauczyciela z dzieckiem, ale nie relacj rodzica z nauczycielem.
33

APA: 4.11

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

oddzieli licznik od mianownika

x/y

oddzieli od siebie rne jednostki miary towarzyszce

wartoci liczbowej (np. wilorazie jednostek miary)
7 kg/m2
ale wwyraeniu sownym:
wyoono siedem kilogramw na metr kwadratowy

oddzieli w odsyaczu bibliograficznym dat pierwszego

wydania od daty wydania, z ktrego w rzeczywistoci
korzystalimy
Freud (1923/1961)

APA: 4.224.30

3.2 Skrty iskrtowce

Skrtowce (zwane te akronimami) s skrconymi zapisami
wielowyrazowych nazw wasnych (np. IPIP jest skrtowcem od
International Personality Item Pool) lub nazw pospolitych (np.
RTV radio i telewizja, DNA deoxyribonucleic acid, czyli
kwas dezoksyrybonukleinowy), ktre peni funkcj wyrazw
(odmieniaj si, np. PSL-u, PSL-owi itd., s produktywne
sowotwrczo, np. PSL-owiec). Natomiast skrty to skrcenia
(obecne tylko w pimie) do jednej lub kilku liter czsto uywanych ioglnie znanych wyrazw lub grup wyrazowych, np.
s. (strona), zob. (zobacz), m.in. (midzy innymi).
3.2.1 Wyjanianie skrtowcw. Skrtowcw nazw naley uywa rzadko, decyzj o ich stosowaniu naley podj
zuwzgldnieniem zasady zrozumiaoci dla rnych odbiorcw.
34

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

Naley uy najpierw penej nazwy, obok ktrej w nawiasie powinien si znale jej skrcony zapis (nie dotyczy
to standardowych oznacze jednostek miary), a nastpnie
konsekwentnie do koca tekstu stosowa albo pen nazw,
albo skrtowiec. Naley wyjani skrtowce umieszczone na
rysunku lub w tabeli. Dotyczy to kadego rysunku i tabeli,
wktrej umieszczone s skrtowce, nawet jeli s to te same
skrtowce na kilku rysunkach lub w kilku tabelach. Naley
unika wprowadzania skrtowcw wtytuach rysunkw lub
podpisach tabel, jeli nie pojawiaj si one wrysunku lub tabeli.
Skrtowce powinny zosta wyjanione wadnotacjach pod kad
tabel lub rysunkiem.
Wmiar moliwoci nie naley zaczyna zdania od sowa
zapisywanego maymi literami lub wolno stojcego symbolu
(np. ). Mona zaczyna zdanie od skrtowcw pisanych du
liter (np. APA) lub od symbolu zczonego ze sowem (np.
-endorfiny) tylko, jeli jest to konieczne, by unikn niefortunnego zapisu.
Niektrych skrtowcw nie trzeba rozwija. Dotyczy to tych,
ktre weszy do powszechnego uycia (np. IQ, HIV) idziki
temu s oglnie zrozumiae.
3.2.2 Skrty stosowane w jzyku polskim. W tabeli 5
znajduje si wykaz wybranych, czsto wystpujcych w tekstach wyrazw iwyrae, ktre zalecamy podawa wformie
skrtw. Uycie innych skrtw, w szczeglnoci tych stosowanych wopisach bibliograficznych, reguluj inne zasady Standardw.

35

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a
Tabela 5

Zestawienie skrtw
Wyraz/wyraenie

Skrt

itak dalej

itd.

itym podobne

itp.

midzy innymi

m.in.

na przykad

np.

porwnaj

por.

to znaczy

tzn.

tak zwane

tzw.

zobacz

zob.

punkt

pkt

pod tytuem

pt.

3.2.3 Skrty standardowych jednostek miary. Naley

uywa skrtw isymboli dla metrycznych iniemetrycznych
jednostek miary, ktrym towarzysz wartoci liczbowe (np. 4cm).
Nie naley powtarza zapisu skrconych jednostek miary, gdy
wiele wartoci odnoszcych si do nich wystpuje obok siebie.
1630 kHz
0,3; 1,5 i3,0 mg/dl

Naley rozwija skrty jednostek, ktrych nie poprzedzaj

wartoci liczbowe.
mierzony wcentymetrach

By unikn niejasnoci, nie naley skraca nastpujcych

jednostek czasu, nawet jeli poprzedzaj je wartoci liczbowe:
dzie, tydzie, miesic, rok.
36

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

Naley skraca nastpujce jednostki czasu: h (godzina),

min (minuta), ms (milisekunda), ns (nanosekunda), s (sekunda).
Dodatkowo dopuszcza si uycie polskiego skrtu godz. (godzina).
Jednostki miary nalece do midzynarodowego ukadu
jednostek miar (SI, international system of units) naley zapisywa zgodnie ztym ukadem.
http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf

3.3 Wielkie imae litery

APA: 4.144.20

Reguy pisowni wielkich imaych liter powinny by zgodne

zzasadami pisowni jzyka polskiego.
3.3.1. Du liter naley pisa:
nazwy czci tekstu (np. Metoda, Dyskusja) pojawiajce si
wtyme tekcie, przy czym wodrnieniu od zalece
APA nagwki te naley zapisywa kursyw. Wpisowni
angielskiej dopuszczalne jest zapisywanie wielk liter
wyrazw pospolitych nazywajcych czci publikacji, na
co nie pozwalaj reguy polskiej ortografii. Wniniejszym
zaleceniu traktujemy nazwy sekcji tekstu jako swoiste tytuy, wzwizku zczym moemy je pisa wielk liter, lecz
jednoczenie niezbdne jest uycie kursywy.
Zostao to omwione wDyskusji.

Ma liter naley pisa:

nazwy zmiennych iczynnikw
ekstrawersja, zewntrzne umiejscowienie kontroli

37

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a

Zgodnie z APA nazwy zmiennych i czynnikw pisze si

wielk liter. Jest to zgodne zjzykiem angielskim, ale nie jest
zgodne z jzykiem polskim. Dlatego te nazwy te w jzyku
polskim powinno pisa si ma liter.
rzeczowniki pisane przed liczbami lub literami, ktre
oznaczaj okrelone miejsce wuporzdkowanej kolejnoci,
np. tabele, rysunki
Wtabeli 2 znajduj si wskaniki dopasowania modelu
od danych.
Na rysunku 4 zosta przedstawiony mechanizm powstawania uzalenie.

Zgodnie z APA rzeczowniki takie pisze si wielk liter.

Jest to zgodne zjzykiem angielskim, ale nie jest zgodne zjzykiem polskim. Dlatego te wjzyku polskim powinno si je
pisa ma liter.
nazwy warunkw, grup weksperymencie
grupa eksperymentalna igrupa kontrolna

nazwy praw, teorii, modeli, procedur statystycznych ihipotez

teoria detekcji sygnaw

Nazwy niektrych teorii (bardzo nielicznych) zyskay status nazwy wasnej, zatem dopuszcza si ich zapis wielk liter
model Wielkiej Pitki, Regulacyjna Teoria Temperamentu

niedokadne iskrcone nazwy metod pomiaru, zwyjtkiem

nazw wasnych wchodzcych wskad nazwy
38

3 . I n t e r p u n k c j a i o r t o g r a f i a
test sownictwa, test kolorw Stroopa

3.3.2. Zapis nazw kwestionariuszy. Zgodnie zAPA nazwy

kwestionariuszy zapisywane s wielkimi literami, np. Portrait
Values Questionnaire. Jest to jednak niezgodne znormami jzyka
polskiego.
Nazwy kwestionariuszy w jzyku polskim powinny by
zapisywane zgodnie znastpujcymi reguami:
(1) Nazwa kwestionariusza jest tytuem, zatem tylko pierwsze
sowo pisane jest wielk liter, natomiast pozostae ma
(zwyjtkiem nazw wasnych).
(2) Zgodnie zreguami zapisu tytuw (por. Standardy 3.1.1)
nazwa kwestionariusza powinna by zapisana kursyw.
(3) Skrtowiec nazwy kwestionariusza zapisywany jest wielkimi
literami pismem prostym.
(4) Oryginalne nazwy obcojzycznych kwestionariuszy zapisywane s kursyw, zgodnie zregu zapisywania obcojzycznych nazw tumaczonych na jzyk polski (por. Standardy4).
Jeli jest to nazwa angielska, powinna ona by zapisana
wielkimi literami zgodnie zoryginalnym zapisem.
Nowak skonstruowa Kwestionariusz typw osobowoci (KTO).
Wostatnich latach KTO by stosowany przede wszystkim
wbadaniach osb wokresie redniej dorosoci.
Cecha X zostaa zmierzona Portretowym kwestionariuszem
osobowoci (Portrait Personality Questionnaire, PPQ). Waciwoci psychometryczne PPQ s zadowalajce.

39

APA: 4.21

4. Stosowanie

kursywy

Kursywa powinna by uywana rzadko. Naley jej uywa

wnastpujcych przypadkach:
w przytaczaniu tytuw. Regua ta dotyczy tytuw ksiek, rozdziaw ksiek, czasopism, artykuw, tekstw ze
stron internetowych, filmw, nagra wideo, programw
TV orazmikrofilmw. Tytuy te s pisane zgodnie zAPA
kursyw w Bibliografii. Zgodnie z regu zapisu tytuw
wniniejszych Standardach (3.1.1) kursyw s zapisywane
tytuy rwnie wtekcie zasadniczym.
Dodatkowa uwaga: jeli woryginalnym tytule wystpuj elementy zoone kursyw (inne tytuy, nazwy, przykady jzykowe
itp.), to przytaczajc taki tytu, elementy te skadamy czcionk
antykwow (prosty krj pisma, wodrnieniu od pochylonej
kursywy). Na przykad jeli oryginalny tytu ma pisowni:
Why Mikey s right and my key s wrong

to powoujc na niego, naley napisa np.

S. Chiat (1983) wartykule zatytuowanym Why Mikeys right
and my keys wrong

40

4. Stosowanie

kursywy

w zapisie nazw sekcji tekstu oraz nazw kwestionariuszy

(por. Standardy 3.3.1 oraz 3.3.2)
Zostao to omwione wDyskusji.
Cecha X zostaa zmierzona Kwestionariuszem typw emocjonalnoci (KTE).

wzapisie nazw rodzajw, gatunkw itypw rolin izwierzt

Canis lupus

przy pierwszym uyciu wtekcie nowego, technicznego lub

kluczowego terminu lub etykiety
Pojcie to bdzie dalej okrelane terminem impulsywno.

w literach, sowach lub wyraeniach przytaczanych jako

przykad jzykowy
litera a

wsowach, ktre mog by le zrozumiane bez kursywy

osoby przyporzdkowano do maej grupy [sowo maa jest
nazw grupy, anie okreleniem jej wielkoci]

wliterach uytych jako symbole statystyczne lub zmienne

algebraiczne
d Cohena = 0,084

w oznaczeniu liczebnoci grupy badanej (dua litera N)

iliczebnoci czci grupy badanej (maa litera n)
41

4. Stosowanie

kursywy

wniektrych wynikach iskalach testu

skale MMPi: Hy, Pa

wnumerach rocznikw czasopism (volume) wBibliografii

Polish Psychological Bulletin, 12(2), 154165.

wopisywaniu wartoci skali wkwestionariuszu

wkwestionariuszu zastosowano skal od 1 (nigdy) do 7
(zawsze)

przy podawaniu oryginalnych obcojzycznych poj lub

nazw tumaczonych na jzyk polski, wtym nazw kwestionariuszy
ledzenie mowy (speech tracking)
Portretowy kwestionariusz osobowoci (Portrait Personality
Questionnaire)

wtytule tabeli zapisanym nad tabel

Tabela 1
Tytu tabeli

w opisie rysunku sowo Rysunek i numer rysunku (nie

zapisuje si kursyw caego tytuu rysunku)
Rysunek 3. Genogram rodziny X.

42

4. Stosowanie

kursywy

Nie naley uywa kursywy:

w wyrazach i wyraeniach pochodzenia obcego, ktre
jednak s powszechnie stosowane idawno zadomowione
wpolszczynie
apriori, aposteriori

we wzorach chemicznych inazwach zwizkw chemicznych

NaCl, LSD

wsymbolach funkcji matematycznych

sin, tan, log

wniestatystycznych indeksach dolnych przy statystycznych

symbolach lub wyraeniach matematycznych Fmax
w zwykym akcentowaniu (kursywa jest akceptowalna,
jeli bez niej nie mona przekaza akcentu zdaniowego;
zasadniczo jednak naley do tego celu uywa rodkw
skadniowych, zwaszcza odpowiedniego szyku wyrazw).
Niepoprawnie: opisany problem jest niezwykle istotny
ze wzgldu na to, e osoby badane nie maj obowizku
zapoznania si ztymi zasadami

wliterach tworzcych skrtowiec

Narodowe Centrum Nauki (NCN)

43

5.Z apis
APA: 4.314.38

liczb i statystyk

5.1 Zapis liczebnikw

Ponisze zasady dotycz zarwno liczebnikw gwnych (np.
pi), jak iliczebnikw porzdkowych (np. pity), zbiorowych
(np. picioro) iuamkowych (np. p).
5.1.1 Uywanie cyfr do zapisu liczebnikw. Naley uywa cyfr:
do zapisu wartoci powyej 10 (wcznie); do zapisu wartoci
poniej 10naley uywa wyrazw
Dodatkowa uwaga: powysza regua nie stosuje si do abstraktw irysunkw tu zawsze naley wszystkie liczebniki
zapisywa cyframi.

gdy bezporednio poprzedzaj jednostk pomiaru

5 mg
5%

wprzypadku funkcji statystycznych lub matematycznych,

wielkoci dziesitnych lub uamkowych, procentw, proporcji, atake percentyli ikwartyli
44

5 . Z a p i s

l i c z b i s tat y s t y k

gdy reprezentuj czas, daty, wieki, uzyskane punkty ipunkty

na skali, sumy pienidzy inumery
gdy dotycz szczeglnego miejsca wnumerowanym cigu,
czci ksiek itabel oraz kadego numeru listy posiadajcej co najmniej 4 numery; wjzyku polskim mimo i
mamy do czynienia z liczebnikiem porzdkowym nie
stawiamy wyjtkowo wtakim kontekcie kropki. Zalecenie APA stawiania kropek wtym miejscu dotyczy jzyka
angielskiego.
tabela 3, poziom 7

Naley uywa sw do zapisu liczebnikw wprzypadku:

kadej liczby, ktra zaczyna zdanie, tytu lub nagwek
tekstu (gdy to jest moliwe, naley unika zaczynania
zdania od liczby)
Pitnacie procent badanych odmwio odpowiedzi na to
pytanie; 4% badanych odpowiedziao twierdzco, a81%
badanych przeczco.

uamkw zwykych
jedna trzecia osb wgrupie

przyblie liczby dni, miesicy ilat

okoo trzech miesicy temu

Uamki dziesitne. Dwie reguy APA dotyczce pisowni

uamkw dziesitnych s niezgodne zpolsk tradycja. Zgodnie zAPA: (1) wzapisie uamkw dziesitnych nie uywa si
45

5 . Z a p i s

l i c z b i s tat y s t y k

przecinkw, lecz kropek; (2) naley uy zera przed kropk

wuamku, gdy potencjalnie mgby on przekroczy 1. Reguy
te dotycz jzyka angielskiego.
Zgodnie z polsk tradycj w zapisie uamkw dziesitnych uywa si przecinkw, nie kropek. Zera przed przecinkiem wuamku uywa si nawet wtedy, gdy potencjalnie nie
mgby on przekroczy 1 (np. korelacje, proporcje, poziomy
istotnoci).
0,33 cm; d Cohena = 0,60; p = 0,028

Miejsca po przecinku naley zaokrgli tak bardzo, jak

mona to zrobi, zachowujc precyzj znaczenia. Lepiej jest
wymieni mniej cyfr, poniewa atwiej jest je zrozumie izapamita. Dlatego najlepiej jest zaokrgla do dwch, trzech
miejsc po przecinku. Wszczeglnoci:
korelacje, proporcje istatystyki testw wnioskowania statystycznego, takie jak t,Fi2, powinny by zaokrglone
do dwch miejsc po przecinku
naley podawa warto p do dwch lub trzech miejsc po
przecinku
p < 0,001

Numeracja rzymska. Numeracja rzymska powinna by

wprowadzona wprzypadku zwyczajowo ustalonych terminw:
bd II rodzaju

Wzwykym numerowaniu naley wybiera cyfry arabskie:

tabela 2

46

5 . Z a p i s

l i c z b i s tat y s t y k

5.2 Zapis statystyk

APA: 4.414.46

Statystyki mona wpisywa w tekst, tabel lub rysunek.

Naley jednak uwzgldni ponisze zasady:
(1) jeli prezentuje si trzy lub mniej liczb, naley sprbowa
wpisa je wzdanie
(2) jeli prezentuje si od czterech do 20 liczb, najpierw naley
wzi pod uwag tabel
(3) jeli prezentuje si wicej ni 20 liczb, rysunek bdzie najodpowiedniejsz form
5.2.1 Wyjanianie statystyk iwzorw. Nie naley wstawia
odsyaczy bibliograficznych do znanych i powszechnie uywanych statystyk, ajedynie do tych mniej znanych ido tych,
ktre s uywane wniekonwencjonalny sposb, lub wtedy, gdy
statystyka sama wsobie jest tematem danej pracy.
Nie naley przytacza znanych ipowszechnie uywanych
wzorw. Wzory naley przytacza jedynie wwczas, gdy s
nowe, rzadkie lub s tematem danej pracy.
5.2.2 Statystyki wtekcie. Wprzypadku referowania statystyk opisowych wtabeli lub na rysunku nie trzeba powtarza
ich wtekcie, chocia powinno si wskaza tabel lub rysunek,
w ktrych s one opisane, oraz podkreli wag niektrych
z tych danych w tekcie, jeli pomagaj one w interpretacji
wynikw.
5.2.3 Symbole statystyczne. Symbole statystyczne naley
zapisywa zgodnie znastpujcymi zasadami:
terminy statystyczne wtekcie naley pisa pen nazw
47

5 . Z a p i s

l i c z b i s tat y s t y k

Tekst tekst tekst rednie byy tekst tekst tekst.

parametry populacji zapisuje si greckimi literami, aestymatory alfabetem aciskim ikursyw

liczebno grupy badanej oznacza si du liter N (kursyw), liczebno czci grupy badanej ma liter n
(rwnie kursyw)
znak procentu % zapisuje si wycznie wtedy, gdy poprzedza go warto liczbowa (np. 18%, bez spacji midzy
liczb aznakiem); gdy tak nie jest, zapisuje si peny wyraz
procent (zwyjtkiem nagwkw tabel ilegend rysunkw,
wktrych uywa si zawsze znaku %)
litery greckie, indeksy dolne i grne, ktre funkcjonuj
jako identyfikatory (tzn. nie jako zmienne) oraz skrty
iskrtowce, ktre nie s zmiennymi (np. log) zapisuje si
czcionk antykwow (prosty krj pisma, wodrnieniu od
pochylonej kursywy)
wszystkie pozostae symbole statystyczne (zwyjtkiem liter
greckich) zapisuje si kursyw
zazwyczaj powinno si wstawia najpierw indeks dolny
apotem grny (zwyjtkiem matematycznego znaku prim:
w powinien znale si przed indeksem dolnym)
APA: 4.474.49

5.3 Rwnania wtekcie

Krtkie iproste rwnania naley podawa wcigym tekcie.
Nie powinny one przekracza wysokoci wiersza. By zapisa
48

5 . Z a p i s

l i c z b i s tat y s t y k

w tekcie uamki, naley uy ukonika (/) i odpowiednich

nawiasw wnastpujcej kolejnoci:
(a+ b) najpierw okrge
[y + z(a+ b)] potem kwadratowe
{[y + z(a+ b)] x + c} na kocu klamrowe

Naley wstawia spacje midzy poszczeglne znaki rwnania

a+ b = c

5.3.1 Prezentowanie rwna w oddzielnym akapicie.

Jeli proste rwnania musz by ponumerowane dla uatwienia odnoszenia si do nich wtekcie, powinny by zapisane
w oddzielnym akapicie. W oddzielnym akapicie zapisuje si
rwnie wszystkie skomplikowane rwnania. Wszystkie wyrnione wten sposb rwnania naley ponumerowa cyframi
arabskimi wpisanymi wnawiasy okrge. Zgodnie zAPA owe
numery powinny znajdowa si blisko prawego marginesu strony.
Poniewa w innych naukach (np. matematyce) powszechnie
stosowany jest zapis zlewej strony, ktry jest rwnie atwiejszy do wprowadzenia, proponujemy dopuszczenie numeracji
zdowolnej strony. Wcaym tekcie powinna by ona stosowana
konsekwentnie zjednej wybranej strony.
a+ b = c

(3)

Wprzypadku odnoszenia si wtekcie do danego rwnania

naley zapisa numer rwnania wten sposb:
rwnanie 3

49

6.Tabele i rysunki
Zalecenia dotyczce tabel irysunkw wAPA znajduj si
wrozdziaach od 5.01 do 5.30.

6.1 Numeracja tabel irysunkw

Naley numerowa wszystkie tabele irysunki obecne wpracy
cyframi arabskimi wtakiej kolejnoci, wjakiej pojawiaj si za
pierwszym razem wtekcie.
tabela 1, tabela 2, rysunek 1, rysunek 2

Zgodnie z reguami APA sowa tabela i rysunek w tekcie

pisane s wielkimi literami. Jest to jednak niezgodne zreguami jzyka polskiego. Zgodnie zpolsk ortografi sowa tabela,
rysunek uyte wrodku zdania pisane s ma liter.
Nie naley przy tym uywa przyrostkw literowych (np.
tabela 5a jest niepoprawnym zapisem). Jeli praca zawiera zaczniki ztabelami, rysunkami lub wykresami, naley je rwnie
kolejno ponumerowa, lecz cyfry poprzedzi odpowiedni liter
oznaczajc cz zacznika.
tabela A1 [oznacza pierwsz tabel zzacznika A]

50

6 . T a b e l e i r y s u n k i

6.2 Prawa autorskie

Wprzypadku wykorzystania wpracy materiaw zinnych rde, opatrzonych prawami autorskimi (por. Standardy: 1.2.1), naley uzyska zgod waciciela praw do materiau oraz umieci przy
danej tabeli, rysunku lub wykresie informacj oautorze iowacicielu praw. Informacja oprawach autorskich jest podawana odpowiednio wadnotacji pod tabel lub na kocu podpisu rysunku.

6.3Tabele
6.3.1 Opis tabeli. Oprcz numeru kada tabela powinna
by opatrzona tytuem zwile opisujcym jej zawarto. Tytu
tabeli zapisywany jest kursyw. Po okreleniu Tabela X oraz po
jej tytule nie stawia si kropek.
Tabela 1
Tytu tabeli

6.3.2 Nagwki tabel. Kada (take pierwsza) kolumna

musi by opatrzona krtkim nagwkiem. Pierwszy wyraz
nagwka naley zaczyna od wielkiej litery.
6.3.3 Zawarto tabeli. Jeli tabela zawiera estymatory
(np. rednie czy korelacje), naley rwnie, gdy jest to moliwe,
poda przedziay ufnoci.
6.3.4 Pisownia. Jeli wnagwkach tabeli uyto standardowych symboli iskrtw dla nietechnicznych terminw (np.
%, nr) idla statystyk (np. SD, M, 2), nie trzeba ich wyjania
wadnotacji pod tabel. Skrty terminw technicznych, nazw
grup itp. wymagaj wyjanienia wtytule tabeli lub wgwnej
adnotacji pod tabel.
51

6 . T a b e l e i r y s u n k i

Tytu tabeli iskrty statystyczne wtabeli naley zapisywa

kursyw.
6.3.5 Adnotacje pod tabel. W zalenoci od rodzaju
prezentowanej informacji wyrnia si trzy rodzaje adnotacji
umieszczanych pod tabel: (1) adnotacja gwna, (2)adnotacja
szczegowa oraz (3) adnotacja prawdopodobiestwa. Przykady
wszystkich adnotacji prezentowane s pod tabel 6.
(1) Adnotacja gwna (note) zawiera podstawowe informacje
wyjaniajce zawarto tabeli. Koczy j wyjanienie skrtw
isymboli zawartych wtabeli. Jeli tabela zostaa zaczerpnita
zinnego rda, naley na kocu tej adnotacji doczy informacje ooryginalnym jej pochodzeniu.
rdo: Adres bibliograficzny wg regu opisanych wtabeli2,
wczci 1.2.1.

(2) Adnotacja szczegowa (specific note), pojawiajca si

wnowym wersie pod gwn adnotacj, dotyczy poszczeglnych
kolumn, rzdw lub komrek tabeli (np. informuje owielkoci
badanej prby). Oznacza si j poprzez indeks grny kolejnymi
literami alfabetu (np. a, b, c), ktre pojawiaj si rwnie przy
tekcie wodpowiednich komrkach tabeli. Kolejne adnotacje
szczegowe umieszcza si jedna obok drugiej, nie zaczyna si
ich od nowego wiersza.
(3) Adnotacja dotyczca prawdopodobiestwa (probability
note) pojawia si wnowym wersie pod adnotacj szczegow
i wyjania uycie w tabeli wszystkich oznacze (wartoci p)
zgwiazdk (np. *, **, ***). Odsyacze gwiazdkowe (*, **, ***)
umieszczane s w tabeli wedug poziomu istotnoci zaobserwowanej prawidowoci, tzn. od jednej gwiazdki (poziom 0,05)
do trzech gwiazdek (poziom 0,001).
* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.

52

6 . T a b e l e i r y s u n k i

Adnotacje wypisuje si pod tabel. Kady rodzaj adnotacji

zaczyna si od nowej linii. Kady rodzaj adnotacji koczy si
kropk. Adnotacje prawdopodobiestwa oddzielane s rednikiem (por. Standardy 3.1.4). Pozostae rodzaje adnotacji oddzielane s rednikiem lub kropk (jeli stanowi pene zdanie).
Jeli wrd adnotacji znajduje si adnotacje pierwszego
rodzaju, poprzedza si j sowem Adnotacja, pisanym kursyw.
Jeli znajduj si wycznie adnotacje drugiego i/lub trzeciego
rodzaju, nie poprzedza si ich tym okreleniem.
Kiedy wtekcie umieszczamy odnonik odsyajcy do adnotacji, skadamy go bez spacji, np. Polska*. Kiedy powtarzamy ten
znak przed treci adnotacji, oddzielamy go od treci spacj, np.
* Kraje, wktrych grupy byy nierwnoliczne.

Dotyczy to wszystkich rodzajw odsyaczy: cyfrowych,

literowych isymbolicznych.
6.3.6 Formatowanie tabeli. Interlinia wewntrz tabeli
wzalenoci od decyzji autora moe by podwjna lub pojedyncza. Wybierajc rodzaj interlinii wtabeli, naley kierowa
si zasad czytelnoci przekazu. Interlinia wtytule tabeli moe
wynosi jedn, ptorej lub dwie domylne odlegoci dostpne
wedytorze MS Word.
Wszystkie nagwki wtabeli oraz prezentowane wniej wyniki powinny by wyrodkowane. Zasada ta nie dotyczy sw
lub tekstu umieszczonego wkomrkach tabeli (powinien on
by wyjustowany) oraz cyfr zuamkami wzapisie dziesitnym
(powinny by wyrwnane wedug przecinka wuamku).
Wewntrz tabeli naley uy czcionki bezszeryfowej (np.
Arial, Calibri lub Helvetica).
6.3.7 Wielko iwygld tabeli. Jeli tabela zajmuje wicej
ni jedn stron, naley na kadej stronie powtrzy nagwki
53

6 . T a b e l e i r y s u n k i

tabeli ijej kolumn. Jeli notatka tabeli lub cz tabeli nie mieci
si na jednej stronie, naley doda napisy: Cig dalszy tabeli na
nastpnej stronie na dole strony iCig dalszy tabeli zpoprzedniej strony
na grze nastpnej strony.
Linie tworzce tabel naley ograniczy tylko do linii
poziomych na grze tabeli (oddzielajcych nagwek tabeli
inagwki poszczeglnych kolumn od wynikw tabeli) oraz
linii umieszczonych na dole tabeli (linii stanowicej granic
tabeli oraz ewentualnie linii oddzielajcej zsumowane wyniki
na dole tabeli od poszczeglnych wynikw wtabeli). Przykadowy wygld tabeli przedstawia tabela 6.
Tabela 6

Wskaniki dopasowania modeli do danych wposzczeglnych grupach,

wraz zistotnoci rnic midzy modelami
Kraj

Model 1

Model 2

CFI

RMSEA

Polska

0,993

0,046
[0,0000,172]

Niemcy

0,999

Francja

CFI

RMSEA

1,6

0,913

0,117
[0,0510,194]

9,8

8,2**

0,019
[0,0000,087]

1,4

0,905

0,143
[0,1090,181]

45,7

44,3***

0,996

0,000
[0,0000,087]

0,1

0,981

0,062
[0,0000,124]

5,7

5,6*

Angliaa

0,966

0,000
[0,0000,083]

0,4

0,922

0,065
[0,0500,090]

2,8

2,4

Wochy

0,970

0,000
[0,0000,095]

0,2

0,929

0,132
[0,0810,190]

18,4

18,2***

Adnotacja. CFI comparative fit index; RMSEA root mean square error of
approximation.
a

Dla modelu 2 wAnglii macierz kowariancji nie jest zdefiniowana pozytywnie.

* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.

54

6 . T a b e l e i r y s u n k i

6.4 Rysunki (figures)

Terminem rysunek okrelane s rwnie: wykresy, schematy,
zdjcia iinne graficzne przedstawienia informacji wpracy.
6.4.1 Opisywanie rysunku. Kady rysunek skada si zwizualnego przedstawienia informacji ipodpisu umieszczanego
pod rysunkiem, zawierajcego opis jego zawartoci oraz wyjanienie skrtw isymboli na nim prezentowanych (ktrych
nie wyjania legenda). Wpodpisie rysunku powinna si take
znale informacja opozwoleniu na kopiowanie rysunku, jeli
zosta on zaczerpnity zinnego rda.
Jeli rysunek tego wymaga, naley rwnie doczy do
niego legend. Legenda wyjaniajca symbole zawarte na rysunku powinna by umieszczona wewntrz niego, poniewa
jest jego integraln czci. Jeli jednak legenda nie mieci si
wgranicach rysunku, naley j umieci pod nim lub nad nim.
Podpis pod rysunkiem suy jako jego tytu i zawiera
zwize wyjanienie jego zawartoci. Podpis naley umieci
bezporednio pod rysunkiem ioznaczy wyraeniem RysunekX.
(zapisanym kursyw) gdzie X to kolejne numery rysunkw. Po
tym okreleniu tytu rysunku jest pisany czcionk antykwow
(prosty krj pisma, w odrnieniu od pochylonej kursywy),
wtej samej linii, wktrej jest okrelenie Rysunek X. Po sowie
Rysunek X oraz po jego tytule s stawiane kropki.
Zwracamy uwag, e po wyraeniu Tabela X oraz po jej tytule
nie ma kropek, natomiast po wyraeniu Rysunek X oraz po jego
tytule s kropki.
Rysunki s numerowane przy pomocy cyfr arabskich. Jeli
jeden rysunek skada si zkilku oddzielnych czci, sposobem
na ich oznaczenie jest wykorzystanie dodatkowych oznacze
literowych, np. a, b.

55

6 . T a b e l e i r y s u n k i

6.4.2 Formatowanie rysunku. Wewntrz rysunku naley

uywa czytelnej, najlepiej bezszeryfowej czcionki (np. Arial,
Calibri, Helvetica). Wielko czcionki powinna si zawiera
wgranicach od 8 do 14 punktw, przy czym rnice wwielkoci
czcionki stosowanej do zapisania poszczeglnych elementw
nalecych do jednego rysunku nie powinny by wiksze ni
4punkty. Czcionka wpodpisie powinna by taka jak wcaej
pracy.

56

7. Z apis

bibliografii

Poniej znajduj si schematy zapisw bibliograficznych

podstawowych rde (artykuw i ksiek). Sposoby zapisu
innych, rzadziej powoywanych rde s szczegowo opisane wszstym wydaniu Publication Manual of the American
Psychological Association.
artyku wczasopimie, wktrym kady kolejny numer/zeszyt
(issue) wramach jednego rocznika ma osobn numeracj stron
(wkadym zeszycie pierwsza strona opatrzona jest numerem 1)
Nazwisko, X., Nazwisko2, X. Y., Nazwisko3, Z. (rok). Tytu
artykuu. Tytu Czasopisma, nr rocznika(nr zeszytu), strona
pocztkustrona koca.

artyku wczasopimie, wktrym kolejne numery/zeszyty (issues) wramach jednego rocznika nie maj osobnej numeracji
stron (pierwsza strona wkolejnym zeszycie opatrzona jest
numerem kolejnym, po ostatniej stronie wzeszycie poprzednim)
Nazwisko, X., Nazwisko2, X. Y., Nazwisko3, Z. (rok). Tytu
artykuu. Tytu Czasopisma, nr rocznika, strona pocztku
strona koca.

57

APA: 6.227.11

7. Zapis

bibliografii

jeli artyku ma numer DOI (Digital Object Identifier), naley

poda go na kocu zapisu bibliograficznego
Nazwisko, X., Nazwisko2, X. Y. (rok). Tytu artykuu. Tytu
Czasopisma, nr rocznika, strona pocztkustrona koca.
DOI: xxxxx.

ksika:
Nazwisko, X., Nazwisko, X. Y. (rok). Tytu ksiki. Miejsce
wydania: Wydawnictwo.

ksika napisana pod redakcj:

Nazwisko, X. (red.). (rok). Tytu ksiki. Miejsce wydania:
Wydawnictwo.

rozdzia wpracy zbiorowej:

Nazwisko, X. (rok). Tytu rozdziau. W: Y. Nazwisko, B. Nazwisko
(red.), Tytu ksiki (s. strona pocztkustrona koca). Miejsce
wydania: Wydawnictwo.

W tym przypadku APA proponuje zapis bibliograficzny

bez uycia dwukropka po przyimku W (In), pisanym du
liter. Wpolskim zapisie jednak przyjmujemy zasad pisania
dwukropka po W:
Jeli dany tekst znajduje si na stronie internetowej inie
jest artykuem w czasopimie, ksik ani rozdziaem
wksice, naley poda autora, dat publikacji (jeli jest
znana), tytu, anastpnie zamieci informacje ostronie,
skd zosta pobrany tekst Pobrane z: adres strony internetowej.
Nazwisko, X. (rok). Tytu tekstu. Pobrane z: adres strony
internetowej.

58

Z acznik A
S t ru k t u r a

a r t yk u u

r a p o r t u z ba da

I
Strona tytuowa (zawiera: tytu, imi inazwisko autora, afiliacj).
II Na oddzielnej stronie abstrakt isowa kluczowe.
III Abstrakt i sowa kluczowe w jzyku angielskim (na oddzielnej
stronie).
IV Tekst pracy (zaczynajcy si na odrbnej stronie):
(Wprowadzenie teoretyczne)
Sekcja wprowadzajca do pracy nie jest opisywana nagwkiem oznaczajcym fragment tekstu jako wprowadzenie.
Cz teoretyczna moe by podzielona na kilka czci,
zktrych kada poprzedzona jest rdtytuem, zgodnie
zreguami hierarchizacji rdtytuw

Metoda
Osoby badane
Materiay/Zastosowane narzdzia
Procedura badania

Wyniki
Dyskusja
Bibliografia
V
VI

Tabele, aza nimi rysunki (kada tabela irysunek zaczyna si na

odrbnej stronie).
Zaczniki (kady zacznik zaczyna si na odrbnej stronie).

Jeli prezentowany materia jest obszerny lub skomplikowany, dopuszczalne jest wprowadzanie dodatkowych elementw struktury, opisanych osobnymi rdtytuami (np. Analizy statystyczne wczci Metoda).

59

Z acznik B
S zc z e g ow e

z a s a dy p r z yg otowa n i a t e k s t u
p r z e z au to r a

1. Przygotowanie tekstu
Tekst powinien by przygotowany wprogramie Microsoft Office
Word, zgodnie znastpujcymi wytycznymi:
czcionka tekstu gwnego: Times New Roman, 12 pkt
marginesy: po 2,5 cm na grze, na dole oraz po lewej iprawej stronie
kartki (domylne ustawienia programu Microsoft Office Word)
wyrwnanie tekstu: do lewej strony zwyjtkiem niektrych cytatw,
tytuw i nagwkw, elementw tabeli i grafiki (zasady zostay
omwione powyej)
podwjna interlinia tekstu (dotyczy to rwnie opisw tabel irysunkw oraz przypisw, ale por. szczegowe Standardy 6.3.6)
akapity wcite (wielko: jeden domylny tabulator)
ponumerowane strony (numeracja umieszczona wprawym grnym
rogu strony)
wyczona opcja dzielenia wyrazw
tabele iwykresy wraz ztytuami umieszczone na osobnych stronach
na kocu tekstu
2. Grafika
Elementy graficzne (np. zdjcia, rysunki itp.) powinny by przygotowane wjak najlepszej jakoci izapisane wjednym znastpujcych
formatw *.jpg, *.png lub *.pdf. Kady element graficzny naley
przesa wosobnym pliku.
3. Elektroniczna forma publikacji umoliwia zamieszczanie rwnie
materiaw audio, wideo oraz baz danych (np. wMS Excel lub SPSS).
4. Uzyskanie zgody wacicieli materiaw wykorzystanych wpracy
jest obowizkiem autora.

60