Los jest myliwym E. K.

Gann

ERNEST K. GANN
Los jest myliwym

Przeoy Henryk Krzeczkowski

ISKRY, WARSZAWA 1965
Tytu oryginau
FATE IS THE HUNTER
Konsultacja techniczna: RYSZARD LEWANDOWSKI
Copyright by Hodder and Soughton Ltd.

GROT STRZAY
Niepodane spotkanie
Zowieszcza noc. Nawet gwiazdy si nie pokazay. Od tygodnia tu zwarta masa
powietrza nie zmienia swego ksztatu, nie przesuna si nawet o pidziesit mil.
Std zaduch stchlizny, niemal dawicy, gdy przelatujemy przez wilgotne wsy
jakiej chmury. Niebo jest bezsilne, oddao ziemi wszystko, co miao. Powinno je
zastpi modsze powietrze, powinno zepchn je nad Atlantyk, by wszystko mogo
zacz si od pocztku.
Przechodzc midzy warstwami chmury zatracamy nie tylko poczucie lotu, ale i
wszelkiej celowoci naszego istnienia. Jestemy zawieszeni i pozornie tkwimy w
miejscu. Bezwadnie tkwimy w masie powietrza nieco wikszej od kadej z tych
drobin, ktre zgubia, ale nie duo wikszej.
Tutaj w grze noc letnia ma szczegln wo. Jaki fetor rozkadu czsto
poprzedzajcy byskawice lub towarzyszcy im, przez ignorantw zwany ozonem. No
c, widocznie brak lepszej nazwy.
A przecie nawet nie zanosi si na byskawice. Martwa pustka i nic wicej. Ulg byby
jaki punkt odniesienia, co, na czym mona by skupi myli.
Na prawo siedzi Beattie. Wie, e czuj si nieswojo, a ja wiem, e i jego drczy
podobne uczucie. Poznaj po tym, jak ostronie wyczuwa palcami wolant. Jeszcze
inne szczegy wiadcz o tym, e mnie rozumie. Krawat rozluniony, rozpity
konierzyk koszuli i nawet w sabej powiacie przyrzdw wida, e koszula pod
pachami jest przepocona. Rozchyli nieco swe wydatne wargi, jak gdyby chcia mnie o
co zapyta, ale milczy ju od duszego czasu. Wziutkie strumyki potu byszcz
wzdu ciemienia, spotykaj si w miejscu, w ktrym suchawki naciskaj skr, cz si wzdu linii podbrdka i spywaj na
konierz. Nawet w niewyranym odbiciu na szybie Beattie wyglda wymitoszony. To
wszystko nie moe by jedynie skutkiem upau panujcego w kabinie, bo Beattie jest
czowiekiem niezwykle schludnym.
A przecie czuj jego zapach i jestem pewny, e i on mj wyczuwa.
Sigam do tej specjalnej szuflady, gdzie lotnicy przechowuj potencjalne kopoty,
tylko po to, by stwierdzi, e jest pusta. Jak to si stao, e nie zamieniwszy ze mn
sowa Beattie zdaje sobie spraw, e nie wszystko jest w porzdku? Wielokrotne
dowiadczenie i tradycje nauczyy nas nie zawraca sobie gowy wyimaginowanymi
strachami. Pochylam si do przodu, twarz moja znajduje si tu przy szybie, do ktrej
przyciskam nos jak dziecko wpatrujce si w akwarium. Domi osaniam oczy przed
wiatem z kabiny. Wbijam wzrok w noc przede mn nie ma nic, nade mn nie ma
nic i wreszcie patrz na d szukajc niemal z utsknieniem jakiego znajomego
wiata. Nic mamy adnych podejrze, a jednak szukam czego, co mogoby mnie
uspokoi.
Cofam si, powoli oddalam od mego opustoszaego akwarium, ale wci jeszcze czuj
jaki lekki niepokj. Czego szukaem za szyb? Majc chmury nad sob i pod sob nie
mogem przecie spodziewa si niczego poza rozczarowaniem.
Przez chwil wpatruj si w sufit kabiny sklepiony na jak stop nad moj gow.
Przynajmniej tutaj wszystko jest mi dobrze znane. Na pami znam wydrukowane
cyfry na tabliczkach. Bez szukania, pewnym ruchem rki sign do kadego
przecznika, guzika, do kadej gaki. Potrafi to zrobi z zamknitymi oczami. Znam
te romby wyszyte na zielonej skrze, ktra ma izolowa sufit od haasu i zimna, ale
nie pomaga ani na jedno, ani na drugie. Jeeli spdzisz przeszo dwa tysice godzin w

Los jest myliwym E. K. Gann

tym pokoiku mniejszym, ni mgby to znie wizie skazany na cakowit izolacj,

a mimo to go polubisz i powicisz ca swoj karier na zbadanie jego osobliwoci, to
znasz t ciupk, wszystko, co w niej jest, tak dobrze, jak skpiec zna swj skarb. Bo
dwa tysice godzin to dugo.
Wiem, e to, co robi, jest bez sensu, ale sigam w gr i przekrcam przecznik
wiate do ldowania. Gest by mimowolny, jak gest znudzonego dziecka, ktre musi
czym si bawi, by moe kierowaa mn bardziej elementarna potrzeba chciaem
wicej wiata. Natychmiast dwa jasne oszczepy przebijaj noc, Beattie z wolna
odwraca gow, z namysem, jak sowa. Patrzy na mnie, po czym krzywi si i mruy
oczy przed t nag wiatoci za szyb. W kabinie pilota bardzo rzadko robi si co
bez powodu. Po to, by przekona si, czy silnik tokowy naleycie funkcjonuje, nie zapala si w normalnych okolicznociach wiate do ldowania i nie oglda si silnika,
jakby to byo skaleczone zwierz juczne. W najlepszym wypadku wiata te poka
zarys gondoli, osony silnika i wielki przewiecajcy medalion krccego si miga.
Stan zdrowia silnika bada si na tablicy pokadowej znajdujcej si przed kolanami.
Tutaj przyrzdy poczone z jego ywotnymi organami podaj cise meldunki o
zdrowiu lub chorobie. Rzadko kami.
Beattie czeka na wyjanienie. Zacisn wargi, kciki ust, cignite w d, daj mi do
zrozumienia, e nie pochwala mego zachowania. W jego wielkich brzowych oczach
czytam nagan: Kapitanie, te wiata su do odnajdywania ziemi podczas ldowania
albo obserwowania oblodzenia skrzyde w zimie, albo do dawania sygnaw innemu
samolotowi. Konstruktor nie umieci ich na statku dla paskiej zabawy czy te jako
zajcie dla paskich prnujcych rk".
Beattie, znacznie bardziej wyksztacony ode mnie, w ten oto sposb potrafi
komunikowa mi podobne uwagi. Ma wrodzon godno. Bez ladu wyszoci umie
uprzytomni czowiekowi, e jest durniem. Teraz si powciga, jeszcze jeden dowd
jego kultury, przecie wci jeszcze jest moim podwadnym. Co prawda nie jest ju
zwykym miertelnikiem. Przebywa w czym w rodzaju czyca i z ca cierpliwoci,
na jak go sta, czeka na dzie, kiedy przestanie by drugim pilotem. Zanim to jednak
nastpi, musi uwaa na swoje zachowanie, stale utrzymuje rwnowag midzy
posuszestwem a sualczoci, dajc upust swej dumie i zym humorom jedynie w
najgbszych zakamarkach duszy. Regulaminu obowizujcego ucznia wobec mistrza
musi przestrzega z wielu powodw, a jednym z najwaniejszych jest ewentualny
awans na kapitana. Przepisy s twarde i powszechnie obowizujce. Nie ma takiej
sytuacji rzekomo w ktrej nie wiedziabym wicej od niego. W gbi duszy obaj
uwaamy, e jest to teoria niedorzeczna.
Wci jeszcze mruc powieki oskara mnie oczami o to, e mam ju trzydzieci lat,
e zera mnie nied powietrzna, e jestem na krawdzi uwidu starczego. Zamknity
w nowym, lnicym jeszcze pancerzu gorliwoci, nie zazna dotd tej porcji znuenia i
strachu, bez ktrej nic mona umiejtnie udawa znudzenia.
Umiecha si wic leciutko, a moim zdaniem w jego oczach za duo jest wspczucia.
Fajerwerki mwi i z gupi min gasz wiata.
Chwila przerwy, podczas ktrej jego wargi poruszaj si z namysem.
Ach tak...
Potem duga cisza i tylko sycha monotonne chrapanie silnikw. W czasie tego
milczenia upewniam si, e i na fasadzie spokoju Beattie'go jest jakie pknicie.
Gdzie, nie wiadomo dlaczego, co jest tej nocy nie w porzdku.
I tak oto w atmosferze podejrzenia, niczym zdawaoby si nie uzasadnionego,
posuwamy si naprzd w ciemnociach. W porwnaniu z nowoczesnymi samolotami

Los jest myliwym E. K. Gann

mamy szybko zaprzgu wow. Lekko drca strzaka wskazuje sto siedemdziesit
mil na godzin. Szybko t moemy osign tylko dziki temu, e lecimy na nowym
statku, nie majcym jeszcze za sob serii nieuniknionych twardych ldowa, z ktrych
kade zmniejszy leciutko jego aerodynamiczne zalety. A firma nasza nie miaa jeszcze
czasu i pienidzy, by upstrzy go rozmaitymi technicznymi wynalazkami wystajcymi
z kaduba, te wnoszcymi swj drobny wkad w zmniejszenie szybkoci.
adunek jest rwnie nieduy, ale to normalne. Za nami, w sabo owietlonej kabinie,
siedzi jedenastu pasaerw i jedna obsugujca ich stewardessa. Naszym zdaniem jaki
spiskowiec na ziemi osign szczyt sprytu i daru przekonywania. Bo przecie trzeba
byo chyba czarw, by zwabi jedenastu ludzi do jednego samolotu leccego z Buffalo
do Nowego Jorku. Wikszo miertelnikw jest tego samego co i my zdania, e sto
siedemdziesit mil na godzin wystarczy zupenie, by przerwa natychmiast ywot
ludzki.
Nam pac za unikanie ryzyka, ale w naszej wiedzy jest jeszcze wiele szczelin.
Fanatyczn wiar w transport powietrzny zatruwa nam myl o bdach popenionych
przez naszych nie yjcych kolegw. Po dokadnym przemyleniu okazuje si, e
niczym si od nas nie rnili. Tylko ich trafi grot strzay. Wiemy, e na naszych
grobowcach napis bdzie gosi: mier przysza nagle".
Najciekawsze, e rozwaania o katastrofach, ktre si zdarzyy, s ulubionym tematem
rozmw w kadej kabinie pilota. Katastrofy s dyskutowane, omawiane, opisywane z
makabryczn fascynacj, tak e waciwie dziwi si mona, i omielamy si wznosi
w gr. Jestemy jak biznesmeni omawiajcy bankructwo solidnej firmy i jedyne, co
ratuje nasze rozmowy przed zupen makabr, to kliniczny charakter dialogu. W
konsekwencji ci, ktrym dopiero co nie uda si lot, staj si symbolami, nawet jeli
byli naszymi dobrymi znajomymi. Jako symbole zrobili to lub co innego czy te nie
zrobili czego albo nieuchronnie pojawia si ta prawie niewiarygodna perypetia, z
ktr nie mogli sobie da rady.
W takich rozmowach obowizuje wyrozumiao. Rzadko si zdarza, by pilot
zaryzykowa i da si skusi do wypaplania tego, co niekiedy jest prawd
niezaprzeczaln. Odwany musiaby to by czowiek, ktry zakoczyby tak
rozmow stwierdzeniem, e katastrofa nastpia wycznie z winy starego Joe, e
gdyby wicej zaufa swojej gowie, a mniej siedzeniu, chodziby dzisiaj po ziemi.
Nad Wilkes-Barre wyrwa w dolnej pokrywie chmur. Na poszarpanym podunym
kawaku czarnego aksamitu lni gar wiate. Patrz w d na t skp kolekcj
klejnotw i czuj, e humor mi wraca. To ju jest co. Suchawki przynosz
dodatkow ulg. Sopranowe wycie nadawane przez stacj kierunkow na dole zmienia
charakter. Zupenie nagle wzrasta sia. Teraz szybko zanika, gdy przechodzimy przez
stoek ciszy, a potem ton wraca. Beattie, ktry wanie w tej chwili regulowa radio,
obraca do i kciukiem wskazuje na podog. Potakuj z min mdrca, przecie musz
stale udawa, e wiem, co kiedy ma si sta. Nie mog si przyzna, e dobrym
dowdc jest ten, ktremu na tyle si powiodo, i intuicja jego zbiega si z kolejnoci wydarze.
Chwytajc specjalnym ruchem przewd u mego boku, wyrywam mikrofon ze
skrzanej pochwy. Przelatuje przed moj piersi i api go zrcznie w locie. Jest to
zwyky popis, tania sztuczka akrobaty z chusteczk, zanim stanie na kocach palcw i
da nura ze swego drka. Istniej rozmaite sposoby sigania po mikrofon. Kady inny,
kady mwicy co o czowieku. Niektrzy piloci stosuj przemylan z gry seri
ostrych marionetkowych ruchw, co ma wiadczy o ich niezwykej sprawnoci. Inni,
jeszcze bardziej nadci, wol namaszczony, surowy styl, ktremu musi towarzyszy
odpowiednio uroczysty ton gosu. S nawet tacy, ktrzy udaj, e szukaj mikrofonu,

jak gdyby nie byli pewni, gdzie si waciwie znajduj. Potrafi zapomnie o tych szykanach w trudnej chwili, gdy szukaj pocieszenia z ziemi. Moja poza jest z gatunku
bazeskich i towarzyszy jej specjalne chrzknicie.
Nowy Jork, tu lot pi...
Poznaj gos w suchawkach, chocia nigdy tego czowieka nic widziaem. Nie
wiadomo dlaczego, zawsze wyobraam go sobie jako ysego faceta, ktrego ona nie
kocha.
Nad Wilkes-Barre, siedemnacie. Siedem tysicy... midzy warstwami. La Guardia
przypuszczalnie pidziesit.
Niekochany maonek powtarza moje sowa i nie przerywajc recytuje pozwolenie na
dalszy lot i ldowanie. Strasznie smutny ton gosu. Kto wie, przychodzi mi na myl,
moe go boli brzuch. Gdy rytua jest skoczony i powtrzyem numer naszego lotu,
odkadam mikrofon, ju bez aktorskich sztuczek. Wracam do nich gimnastykujc
palce i kadc je na wolancie. Leciutko poruszam nim, sygna dla Beattie'ego, e to ja.
Kapitan obejmuje teraz kierownictwo nie tylko duchowe, ale i fizyczne i dziki mej
niezgbionej wiedzy, dziki nieludzkiemu prawie dowiadczeniu zakocz ten lot na
ziemi.
Przenika mnie teraz znane poczucie dobrze spenionego zadania. Ju nie jestem
porniony z noc. Jestem rzemielnikiem sprztajcym swj warsztat, wacicielem
sklepu ukadajcym towary. Wkrtce wo paszcz z mosinymi guzikami i zotymi
haftowanymi skrzydami nad lew piersi, z dwoma nieco wytartymi zotymi paskami
na kadym rkawie i bd jak kady inny robotnik wracajcy do domu. W tej
rozkosznej chwili przed ldowaniem przeywam t peni, ktr zna jedynie
wykwalifikowany rzemielnik, gdy moe oderwa si od swej pracy i spojrze na ni z
boku na chwil przed zakoczeniem. Nie zabdzilimy, silniki pracuj doskonale,
powietrze jest spokojne i chocia tu i wdzie chmury przesaniaj jeszcze ziemi,
widzialno nad Nowym Jorkiem jest dobra. Jestem jeszcze dosy mody, by rzetelnie
chlubi si sw rzetelnoci.
Myl teraz niemal mechanicznie. Gdzie tylko czai si niejasne przeczucie, e mimo
lnicych reklam element, ktry mnie otacza, bynajmniej nie jest naturalnym
elementem czowieka. Przestworza powietrzne, tonie morskie pozwalaj nam
przenikn na niewielk gboko i atwo odsaniaj sw elementarn struktur, ale
pewne tajemnice trzymaj w zanadrzu i bez przesady mona powiedzie, e naprawd
poznali je tylko ci, ktrzy ju nie yj.
Tym niemniej ywym intruzom czsto udaje si niemal otrze o te tajemnice. W takich
chwilach czowiek dowiaduje si, jak dalece moe polega na swych wadzach
umysowych. Ze wstydem stwierdza, e jego mzg bywa rwnie zawodny jak mzg
hazardzisty wcignitego do gry w koci z nieznajomymi. Jest taki punkt, zawsze
zmienny zawsze baamutny, gdy caa z trudem nabyta wiedza znika i znw czowiek
ma mentalno redniowieczn. Taki krytyczny moment, rozszczepienie si elementu
mistycznego i faktu, wywouje nage zamieszanie, a potem przeszywajce poczucie
niebezpieczestwa.
Chwila przejrzenia i znalezienia wyjcia nazywa si po prostu szczciem, a bardziej
elegancko losem. Ale bez wzgldu na etykiet oznacza ona przesdn wiar w siy
nadprzyrodzone. Dlatego, po czci ze wstydu, a po czci w wyniku beznadziejnego
braku inteligencji, czynnik szczcia jest oficjalnie pomijany przez wszystkich zajmujcych si nauk i technik. Ci, od ktrych zaley powodzenie tego rodzaju
przedsiwzi, musz ignorowa element szczcia, inaczej zwariowaliby bardzo
szybko.

Los jest myliwym E. K. Gann

Niestety, piloci posiadajcy chocia odrobin dowiadczenia musz pogodzi si z

tym podwjnym systemem mylenia, musz mie ten luz", bo inaczej z pewnoci
zwariuj. O ich rwnowadze ducha wspaniale wiadczy to, e tak niewielu z nich
dostao bzika.
Katastrofa. Rozbity samolot. Toczy si niezwykle skrupulatne ledztwo. Eksperci
analizuj wszystkie po kolei szcztki, najdrobniejszy odamek maszyny, wszystko, co
z niej pozostao. Wypadek odtwarza si wszelkimi moliwymi metodami. Czasami
trzeba czeka wiele tygodni, a pogoda bdzie absolutnie taka sama jak w dniu
wypadku. Ci, ktrzy badaj okolicznoci, lec dokadnie t sam tras, samolotem
tego samego typu i staraj si za wszelk cen naladowa rozumowanie pilota, ktry
ju nie moe podzieli si z nimi swoimi mylami.
Czsto z naraeniem wasnego ycia prbuj powtrzy ostatnie tragiczne manewry
rozbitego samolotu. I czasami odkrywaj prawd, ktr potrafi uj w twardy, jasny
jzyk techniki. W adnym wypadku nie wolno im powiedzie, e zawini zy los. Jeli
nie chc narazi si na mieszno, mog tylko dla siebie zachowa myl, ktra im
niezmiennie w takiej chwili przychodzi do gowy, e to jaki dinn nikomu nie znany
raz jeszcze rozpi rozporek i odla si pod kolumn nauki.
Na przykad tej nocy letniej: dokadnie dziewita dwadziecia sze, wysoko rwno
pi tysicy i pidziesit pi stp, szybko sto siedemdziesit jedna mila na
godzin. Protagonistw atwo wymieni po nazwisku: Beattie i ja. Jeden z lotnikw
ma w pragmatyce lotnictwa transportowego numer 42453, drugi 36631. Obaj
posiadaj pene kwalifikacje zarwno jeli idzie o znajomo sprztu, jak i trasy (zob.
ostatni raport szefa). Badania przeprowadzone przez firm i wadze rwnie wieej
daty. Wzrok 20-20, a moe nawet lepszy; puls przed i po pochyleniu zadowalajcy.
Prba Schneidera dla obu 18, najwysza moliwa. Zewntrzne wpywy, ktre
mogyby doprowadzi do zaburze emocjonalnych adne. Samolot i silniki w zadowalajcym stanie. Dokumenty nie wspominaj o adnych powaniejszych
mechanicznych lub strukturalnych wadach czy remontach. Data ostatniej kontroli
technicznej data wypadku. Spisane w dzienniku nawigacyjnym przedsibiorstwa
przez szefa kadry lotniska Buffalo, stwierdzone podpisem. Pogoda dobra, widzialno
okoo dwudziestu mil.
wiadkowie: Rolnik odszukany mniej wicej na trasie lotu twierdzi, e zauway
najpierw, jak zapalaj si wiata do ldowania, a potem...
Beattie siga do podogi obok swego fotela i podnosi dziennik nawigacyjny. S to dwa
poczone kawaki metalu, pomalowane na granatowo z numerem samolotu wyrytym
na wewntrznej stronie. Formularze znajduj si w rodku. Ich wypenianie to
najnudniejsza robota, zawsze przypadajca drugiemu pilotowi. Niektrzy robi to
opornie, inni zabieraj si do tej roboty ze lamazarn skrupulatnoci urzdnika
pocztowego wypisujcego przekaz. Nasze wynagrodzenie obliczane jest na podstawie
czasu odnotowanego w tych dziennikach, a wzr, za pomoc ktrego dokonuje si
oblicze, jest tak skomplikowany, e pomyka rzdu kilku minut moe spowodowa
utrat wielu dolarw. Dlatego wszyscy piloci zdradzaj niezwyke zainteresowanie dla
cyfr odnoszcych si do czasu, natomiast prawie nie zwracaj uwagi na rubryki
przeznaczone na temperatur silnika, cinienie i zuycie paliwa.
Beattie zapala may reflektorek nad gow i kieruje go na dziennik nawigacyjny.
Wzdycha gono i zaczyna wypenia puste kwadraciki znakami i cyframi. Czuj, e
pasaerowie chodz po kabinie. Mog niemal policzy ich spacery do umywalni w
ogonie. Spojrzeli na zegarki i wiedz, e ju wkrtce mamy by na ziemi. O ich
ruchach mwi mi konieczno dokonywania poprawek steru wysokoci. Musz czsto
porusza wolantem przeciwdziaajc w ten sposb ich ciarowi. Za kilka minut

przyjdzie stewardessa. Ma na imi Katarzyna, bdzie j otacza zapach przyjemniejszy

od naszego i zapyta, kiedy mamy zamiar ldowa. Gdy si dowie, przystanie na chwil
w ciemnoci midzy walizkami i workami z poczt i poprawi sobie pasek. Po czym
wrci do kabiny. Albo te postoi chwil bez powodu, bo Beattie jest kawalerem.
Sigam do lewej kieszonki koszuli i wycigam celuloidowy krek wielkoci maego
talerzyka. Jest to suwak logarytmiczny, za pomoc ktrego mog szybko obliczy czas
potrzebny do zejcia z wysokoci piciu tysicy stp na wysoko podejcia w
Nowym Jorku. atwo mog to obliczy w pamici. Suwak jest tylko nawykiem,
dobrym nawykiem, bo przypomina, e skoczyy si czasy szczliwych domysw.
Jestemy na wysokoci piciu tysicy pidziesiciu stp. Czas dziewita
dwadziecia osiem.
Dwie rzeczy mi si nie podobaj. Te dodatkowe pidziesit stp oznacza niechlujne
latanie, a w kabinie pilota jest za duo wiata.
Patrz na Beattie'ego, ka mu zgasi wiato. Posusznie robi to, co mu polecam, mj
wzrok z powrotem utkwiony jest w tablicy przyrzdw, rka gaszcze wolant.
Przesuwam go naprzd o jaki cal, a potem cofam o cal dwie czerwono zakoczone
dwignie gazu. Natychmiast wyczuwalna zmiana w kabinie pilota. Nieustanny
zdawiony ryk powietrza odrzucanego przez miga nabiera siy. Opada strzaka
wysokociomierza. Szybko zwiksza si do stu osiemdziesiciu i wysokociomierz
powoli si odkrca. Przez chwil obaj jestemy zupenie pochonici patrzeniem na
przyrzdy, niezwyke jest to ich milczce przekazywanie informacji; w niemal
hipnotyczny sposb przykuwa oko pilota. Wpatrujemy si przez chwil nie mruc
oczu, jak gdybymy chcieli po raz dziesiciotysiczny sprawdzi ich uczciwo.
Tak by powinno. Gdy wszystko jest, jak teraz, w porzdku, na naszych twarzach
maluje si harmonia z dokadnoci mechanizmu. Jestemy czujni, ale usypia nas
poczucie bezpieczestwa, ktre delikatnie promieniuje ze wieccych tarcz i
wskazwek. Panujemy niezawodnie nad wszystkimi mechanicznymi urzdzeniami,
ktre skadaj si na t jedn latajc maszyn. Naszego poczucia wadzy nie
zakcaj myli o tych dosy rzadkich wypadkach, gdy jestemy bardziej przestraszonymi sugami anieli panami, gdy maszyna i jej przyrzdy buntuj si chcc
pozbawi nas wszelkiej godnoci, gdy czujemy si jak uczniowie czarnoksinika.
Strzaka wysokociomierza wskazuje dokadnie pi tysicy stp. Stracilimy jedynie
te wynike z niechlujstwa pidziesit i teraz przez jakie trzydzieci sekund utrzymuj
dokadnie wysoko piciu tysicy, a moje oczy wdruj w gr ku szybie. Chwila
wahania poprzedza zejcie. To nie ma by odpoczynek dla oczu. Mj fotel jest troch
za bardzo cofnity do tyu. Myl w tej chwili tylko o jednym: ustawi go z powrotem,
jak dyktuje stary nawyk. To takie drobne oszukiwanie siebie, e tylko wtedy, gdy mj
fotel bdzie w tej wanie szczeglnej pozycji, a nie innej, potrafi ldowa tak jak
naley.
Pochylam si szukajc dwigni poruszajcej fotel do przodu i do tyu. Szarpniciem
ciaa przesuwam j o jedno wcicie i sysz, e zaskoczya. Gdy wyprostowuj si,
Beattie z trzaskiem zamyka dziennik nawigacyjny.
Moja rka znowu szuka wolantu. Oczy wdruj tam i z powrotem, od strzaki do
czarnej szyby. Mija kilka sekund. Beattie zajty jest wpychaniem owka do kieszonki
koszuli. Te patrzy przed siebie. Nie wyobraa sobie, e cokolwiek zobaczy, ale
patrzenie przed siebie jest po prostu najwygodniejsz i najbardziej naturaln pozycj.
W kabinie jest wiata w sam raz tyle, by twarz Beattie'ego odbia si w szybie. Tylko
dbao o wygld zewntrzny zmusza go do pochylenia si do przodu i podcignicia
krawata. Ten skromny gest omal nie staje si ostatnim gestem wykonanym przez ciao

ludzkie zwane Beattie.

Albowiem nastpnym jego ruchem jest rozwarcie warg, ktremu towarzyszy straszny
nieartykuowany okrzyk, goniejszy od ryku motoru. Trwa jeszcze ten nagy krzyk
przeraenia, gdy moja uwaga skupia si na szybie. Przeraenie przenika wszystkie
zmysy. Nie starcza czasu, by zrodzi si prawdziwy strach, ale odezway si we mnie
najprymitywniejsze reakcje. Oszoomiony mzg domaga si krzyku, ale nie potrafi
wydoby gosu. Zamaro moje ciao, dusza, pozbawione wszelkich si ywotnych.
Rce te zamieraj na sterze. Przed nami w ciemnoci pojawia si nagle ohydna zjawa.
Masa ta to tylko zgstnienie nocy, ale przymocowane jest do niej zielone wiato na
kocu skrzyda, a pod ni dwa migajce pomienie z rur wydechowych.
Cae to straszne zjawisko szybko przemyka si przez nasze pole widzenia. Jest bliskie,
e zdawa by si mogo, i wystarczy rk sign, by go dotkn. Za pno na
jakkolwiek reakcj. Zanim zmysy nasze uwiadomiy sobie, co si stao, cae
widowisko znika. Beattie ledzi je z twarz przycinit do szyby.
Dramat zacz si i skoczy w cigu dwch sekund. Beattie i ja jestemy jedynymi
widzami, nie ulega bowiem wtpliwoci, e ci w drugim samolocie nas nie widzieli. A
jednak gdyby nie cudowna odlego pidziesiciu stp, oni te ju by nie yli. Inni
widzowie na ziemi usyszeliby wybuch i zobaczyli, jak spadaj dwa kbki poncego
metalu.
Skoczyo si. Niebezpieczestwo nagle powstao i rwnie nagle zniko. Zajrzelimy
za kurtyn, zobaczylimy to, co widzieli niektrzy zmarli, i przetrwalimy z widokiem
na zawsze wrytym w pami.
Teraz nawet nie czujemy strachu. To przyjdzie pniej, gdy bdzie czas na
kontemplacj. Nie drgnem, nawet oddech mam nie przyspieszony. Beattie z wolna
obraca si na fotelu, nasze oczy si spotykaj. Umiech pojawia si w kcikach jego
ust, ale jest to umiech smutny i w tej chwili jest najlepszym komentarzem do tego, co
byo nasz zupen bezsi. Te dodatkowe niechlujne pidziesit stp, ktre mielimy
przed kilku zaledwie minutami, przed chwil pozbawione wszelkiego znaczenia, teraz
okazay si trybikiem, od ktrego zaleao nasze ycie. Wystarczyo jeszcze przez
sekund utrzyma tamt wysoko, a znalelibymy si na idealnie rwnym poziomie
z obcym. Kt wic wybra chwil zejcia? Dlaczego wanie wtedy? To na pewno nie
bya nasza wiadoma decyzja.
Bior powoli mikrofon, tym razem bez popisw.
Nowy Jork, tu lot numer pi...
Sucham was.
Czy zgoszony jest jaki ruch? strasznie chciabym na niego zrzuci win, kada
ofiara bdzie dobra do chwili, gdy bd mg wyadowa wcieko na Kontroli
Ruchu Powietrznego. Ale czekajc uwiadamiam sobie, e przecie nie moe wiedzie
o kadym niedozwolonym ruchu w powietrzu. Odpowied bdzie taka, jakiej powinnimy si spodziewa, inaczej ostrzegby nas zawczasu.
Nie ma adnego ruchu...
O. K.
Odkadam starannie mikrofon i szukam w kieszeni spodni papierosa. Paczka jest
zmita, jak zawsze, a nie byaby, gdybym si wreszcie przyzwyczai trzyma
papierosy w innym miejscu. Te gupie myli to chwilowy wybieg mzgu, prba
wmwienia sobie, e wcale nie widziaem tego, co przed chwil widziaem. O ile
wicej warta jest niewiadomo moich pasaerw, ktrzy byli o krok od niezwykle
interesujcego wyczynu zakoczenia ycia w chwili czesania wosw czy rozcierania
kropli perfum za uchem.
Od tego zdawionego, na wp urodzonego krzyku, bardziej aosnego anieli

Los jest myliwym E. K. Gann

10

wyzywajcego, nie zamienilimy z Beattie'em ani sowa. Zapalajc papierosa jedn

rk, ktra nie ma wcale prawa by tak spokojna, rozwaam kilka rozmaitych rzeczy,
ktre mam powiedzie towarzyszowi mego losu.
Tradycja domaga si, ebym okaza spokj i skupienie, co nie jest znowu zbyt trudn
rzecz, poniewa faktyczne niebezpieczestwo nagej mierci trwao tylko krtk
chwil. Ale spokoju wewntrznego nie osiga si tak atwo. Ta rnica jednej
sekundy, wybr, powd wyboru wszystkie te wspomnienia bd mnie nawiedzay do
koca ycia. Min lata, zanim raz jeszcze przeyj t chwil, ale bdzie wracaa raz po
raz, zawsze drwic z logiki, zawsze tajemnicza i niezrozumiaa. Dlaczego ta sekunda
czasu dana zostaa Beattie'emu i mnie, naszym jedenastu pasaerom i stewardessie
Katarzynie? Mog jedynie przypuszcza, e ci, ktrzy lecieli bezprawnie, nie mieli
zamiaru popeni rwnoczenie samobjstwa i masowego morderstwa. Oni te zostali
oszczdzeni w drobnym uamku czasu.
Ale czym by ten niepokj, ktry ja i Beattie przeywalimy przed t prawie
katastrof? Nie byo adnych podstaw, a jednak niepokj by ponad wszelk
wtpliwo. Dziwne, e teraz, gdy chwila ta mina, ustpi.
Memu osobistemu Bogu szepc kilka sw wdzicznoci. Podzikowanie
wypowiadam opornie, bo wci jeszcze trudno uwiadomi sobie, e jestemy
uratowani. Mog teraz myle jedynie o tym, e przeylimy z chwil, i jeli nie
byo to tylko odroczenie wyroku, to gotw jestem uwierzy, e wszystko bdzie
dobrze.
Po przyzwoitej przerwie Beattie, jak gdyby z trudem przeamujc milczenie, prosi o
papierosa.
Mylaem, e nie palisz.
Nie pal. Ale teraz sprbuj... jednego.

I. NIEWINITKA
I surowa prawda o lotniczym yciu
Na pocztku wielu z nas byo dzikusami nie majcymi adnej stycznoci z nauk.
Kultura techniczna wydawaa nam si niepotrzebnym zbytkiem, a poza tym gdzie
mielimy j zdobywa? rodek chmury to byo tylko nieprzyjemne i wilgotne miejsce,
gdzie nie naley przebywa dugo, jeli czowiek nie chce napyta sobie biedy.
Chocia od dawna do staych przyjemnoci naleay igraszki na skrajach cumulusw,
gdy nie byo widocznoci, nie ruszalimy si z ziemi. Na latanie w nocy te nie bardzo
mona byo sobie pozwoli, chociaby ze wzgldu na nader skromne wyposaenie
lotnisk. Nawet nieuniknione przewody wysokiego napicia nie byy owietlone.
Oto jak wygldali niektrzy z nas, gdy jako oszoomieni i atwowierni ignoranci
wynurzalimy si z nizin lotniczego spoeczestwa. Nie szkolia nas ani armia, ani
marynarka. Nasza pozycja spoeczna dorwnywaa mniej wicej pozycji' hinduskiego
pariasa. Wielu miao jeszcze w nieusuwalny brud pod paznokciami, ktrego inaczej
wytumaczy nie mona byo, jak tylko tym, e osobicie zajmowalimy si naszymi
silnikami.
Najwaniejsz cz stroju w tym nowym dziwnym wiecie stanowia stara, bardzo
wypowiaa i serdecznie kochana kurtka skrzana. Trzymalimy si jej kurczowo, bya
przecie ostatnim realnym ladem bardziej beztroskiej egzystencji. Wrodzona pycha
nie moga przesoni faktu, e jestemy neofitami. Wielu wci jeszcze poruszao
wargami czytajc ksiki i broszury majce nas wznie na wyszy szczebel w
obranym zawodzie.

 11

Los jest myliwym E. K. Gann

12

Jestemy w ponurej klasie szkolnej. W pobliskim hangarze jaki mechanik wali w

kawa metalu. Jaki czowiek nazwiskiem Lester krzywi si na nasze nieokrzesane
maniery. Ta jawna nagana odbija si jak w lustrze na surowej twarzy McIntosha, ktry
peni przy nim funkcje pomocnika inkwizytora.
Lester nie posiada wasnej twarzy, jest to co byle jak skleconego, czego jedyn zalet
jest to, e uzupenia poatane ciao. Zaledwie kilka lat temu wystartowa z Rochester
na Stinsonie A, maszynie o trzech silnikach, z ktrych jeden umieszczony jest na
rodku. Kocem skrzyda zawadzi o wa niegu biegncy rwnolegle do pasa
startowego. Stinson wywin koza w bok. Gdy wreszcie szcztki zepchnito, Lester
stanowi tak integraln ich cz, e powtpiewano, czy uda si oddzieli jego
wntrznoci od dymicych jeszcze resztek rodkowego silnika. Mwiono, e ani jedna
ko nie pozostaa w nim caa i e nie mia adnych szans przetrwania w jakiejkolwiek
ciekawszej postaci anieli rolina. Eksperci nie wzili pod uwag wspaniaej siy woli
i stanowczoci Lestera. Przetrzyma. A skoro nigdy ju nie mia lata, to mg
przynajmniej uczy innych subtelnoci zawodu pilota linii lotniczych.
Stoimy zbici w gromadk. Lester przyglda nam si badawczo mrocymi krew w
yach niebieskimi oczami. To wana rzecz, eby mu si spodoba. Od tego zaley
utrzymanie nowej pozycji. Ten, komu si to uda, ma przed sob perspektyw powrotu
do samotnoci wdrownego latania i egzystencji godomora. I dlatego z takim
przeraeniem wpatrujemy si w tego kruchego, niemal przezroczystego czowieka. A
ju niedugo okae si, e nasz strach by w peni uzasadniony.
Patrzy na jednego po drugim, chodzi po klasie jak wielki, dugonogi ptak o zranionym
ciele i ciko uraonej duszy. Jego dugie, cienkie rce czsto dotykaj zamanego
nosa. Gos ma wysoki, niemal zawodzcy, gdy odczytuje list. Kade nazwisko
wymawia z nie ukrywanym obrzydzeniem, jak gdyby nadgryz zgniy pomidor.
Gay, Lippincott, Sisto, Watkins, Mood, McGuire, Owen, Charleton, Carter...
Zgaszamy si uroczycie, aden z nas nie moe oprze si pokusie naladowania
nerwowego, monotonnego gosu czowieka, ktry stoi przed nami. McIntosh ze
zowieszczym spojrzeniem sterczy w pobliu wielkiej lotniczej mapy wiszcej na
cianie. Pyka spokojnie z olbrzymiej fajki, nie dostrzega nas i wydaje si, e
kontempluje smug bota na jednym ze swoich butw.
Lester przesuwa si w blade wiato styczniowe padajce z okna i nagle konstelacja
piegw na jego twarzy i karku nabiera wspaniaego koloru podkrelajc
pergaminowo cery. Zaczyna od tego, e w stanowczy sposb osadza nas na miejscu.
Rzekomo umiecie lata. Inaczej nie bylibycie tutaj. Zaczniecie si uczy lata od
pocztku. Po naszemu. Przegldaem wasze dzienniki lotw. Zawieraj wiele
pomysowych i sprytnych kamstw. Jeli bdziecie mieli szczcie i popracujecie
solidnie osiemnacie godzin na dob w tej szkole, to istnieje jakie
prawdopodobiestwo, e kilku spord was rzeczywicie uda si dosta do linii...
Oczywicie jeli firma nadal jeszcze bdzie tak rozpaczliwie potrzebowaa pilotw,
zaangauje kadego, kto ma skrzyda na klapie i przejdzie powoli przez frontowe
drzwi.
Jednakowo cignie z westchnieniem nie moj rzecz jest zastanawia si.
Zapamitajcie
sobie
tylko,
e
zostalicie
zatrudnieni
na
zasadzie
dziewidziesiciodniowej prby. Zaczn od tego, e bdziecie musieli zna kade
cholerne...
Kazanie na temat naszych brakw i pokuty, jaka nas czeka, trwa prawie cae
przedpoudnie. Wymagania wydaj si przytaczajce. W cigu szeciu tygodni
musimy zda trudne egzaminy z analizy mas powietrza, z latania wedug przyrzdw,
z radia, hydrauliki, obsugi technicznej i kontroli ruchu lotniczego. Nasze ostateczne

stopnie sprawdza bdzie nie tylko firma, lecz rwnie inspektor rzdowy.
Lester buczy dalej, przerywajc tylko od czasu do czasu, by potrzaska szponowatymi
palcami. Przygldam si uwanie innym, ciekaw jestem tych moich niedomytych
kolegw, ktrzy przybyli z lotnisk rozrzuconych po caym kraju. Wci jeszcze s to
nieznajomi i zastanawiam si, czy ich wrodzona pewno siebie, bez ktrej nie
dotarliby przecie do tego pokoju, jest w tej chwili tak samo doszcztnie niweczona
jak moja.
Najlepiej ze wszystkich znam Gaya. Dzielimy pokj w tanim i zatchym hoteliku,
gdzie bdziemy mieszka i uczy si w okresie inkubacji. Jest modszy ode mnie, z
ciemn cer, bardzo przystojny, szczodrze szafuje swym magicznym umiechem.
Przyby z maego lotniska w Tennessee, gdzie by instruktorem, a w niedziele wozi
pasaerw po dolarze za lot.
Lippincott jest niezmiernie gorliwy. Jego czujno jest niemal obraliwa i ju wida,
e nie bdzie mia wikszych trudnoci z opanowaniem aspektw technicznych,
ktrych tyle poda Lester ku mojej rozpaczy.
Sisto, enfant terrible z koskim gosem, pochodzcy z jakiej dziury w Kalifornii, jest
na tyle wyzywajcy, a nawet wrcz bezczelny, e drani Lestera pytaniami.
Z Owenem rozmawiaem tylko przez chwil, gdy si zbieralimy, i zdumia mnie
basso profondo, wydobywajcy si z tak wtego modzieca.
Mood i McGuire rwnie przyjechali z poudnia i rnice, ktre ich dziel, najlepiej
charakteryzuj nasz grup. Zupenie bez powodu nabraem z miejsca antypatii do
Mooda i jestem pewny, e on odwzajemnia mi si podobnym uczuciem. Natomiast
McGuire przypad mi od razu do serca przyznajc si do tego, e tskni za widokiem
swego mua z Karoliny, i twierdzc, e gow ma prawie wycznie z koci, wic
niewiele zdoa ona wchon z tego, co wymaga Lester. Teraz, gdy przysuchuje si
Lesterowi, twarz jego ukada si w paszczyzny tak doskonaego skupienia, e
zadowoliaby najbardziej wymagajcego rzebiarza. Podobno dotd zajmowa si
jedynie opylaniem pl. Bardzo niepewny to sposb zarabiania na ycie za pomoc
skrzyde.
Carter, duy mczyzna o czerwonej twarzy, opiera si zuchwale i rwnoczenie z
niedba min o tyln cian klasy. Nie wiem, gdzie s jego strony ojczyste, jeli w
ogle to pospolite okrelenie mona do jego osoby zastosowa. Wida, e z
niejednego pieca chleb jad. Tu za mankietami koszuli na obu przegubach zaczyna si
skomplikowany ornament, ktry musi by wstpem do jakiego olbrzymiego i wymylnego tatuau. Ludzie, ktrzy w tak bezwzgldny sposb potrafi nie liczy si z
przyjtymi konwencjami, zawsze robi na mnie olbrzymie wraenie.
Charleton jest milczc zagadk. Jak dotd, nie odezwa si jeszcze do nikogo z nas
sowem. Twarz ma mi, chocia oczom brak bysku. Wosy ma przedwczenie siwe i
twarz bardzo zmczonego czowieka.
Peterson jest chudy i wyglda na godomora. Mwi powoli, artuje i oczywicie
wszyscy ju ceni sobie jego towarzystwo. Siedzi teraz okrakiem na awce.
Obok niego rozwali si Watkins w takiej pozie, jak gdyby nawet Lester nie by w
stanie pobudzi jego uwagi. Jest bardzo wysoki i min ma tak jowialn, e wyglda,
jak gdyby z pobaliwoci przypatrywa si kroczcej po pokoju zgarbionej postaci.
Cichutko bbni palcami o du srebrn klamr u pasa. Ma pikn, jasn czupryn.
Starannie przystrzyone wosy ukadaj si w fale. Gdyby mia bardziej regularne
uzbienie, mgby uchodzi za bardzo urodziwego mczyzn.
Nie w mojej mocy przewidzie dalsze losy nowych kolegw. Oczywicie w gowie nie
zmiecioby mi si, nawet w najmielszej fantazji, e trzech z nich szczcie zawiedzie

 13

Los jest myliwym E. K. Gann

14

zupenie, e z szecioma los bdzie si wielokrotnie pieci chronic ich przed Bg wie
jakimi zrzdzeniami i e nawet niezniszczalny Lester ulegnie pewnego dnia w tak
prozaicznych warunkach, e wyda si wszystkim, i jego zagada zostaa jedynie
odroczona.
Po tygodniu nie ulega ju wtpliwoci: droga do awansu bdzie usiana cierniami.
Lester, jak si okazuje, jest obdarzony genialn intuicj, zawsze potrafi uderzy w
czue miejsce. W miar jak poznaje nasze saboci, jego uwagi staj si coraz
zjadliwsze i tym boleniejsze, e najczciej suszne.
Stanowi ulubiony cel jego zoliwoci, poniewa jak si okazuje, w dziedzinie
hydrauliki jestem idiot. Nie potrafi zrozumie niezliczonych zaworw redukcyjnych
ani roli kadej pompy oraz przewodu i w ogle mowy nie ma o tym, ebym potrafi z
pamici narysowa cay ten skomplikowany labirynt, a przecie powinienem to umie.
W cichoci duszy usprawiedliwiam si, e system hydrauliczny samolotu to w kocu
sprawa mechanika i jeli podwozie lub klapy uruchamiane przez system hydrauliczny
zawiod, to podczas lotu z pewnoci nic na to nie poradz.
Wykazuj rwnie tpot w dziedzinie teorii silnika i obsugi, moe dlatego, e te
silniki, dziki ktrym dawniej utrzymywaem si w powietrzu, byy niezwykle prostej
konstrukcji. Albo dziaay, albo nie dziaay; adnych kompromisw nie byo. Jeli nie
funkcjonoway, czowiek ldowa na najbliszym polu. Lester co prawda upiera si,
e pilot powinien dokadnie zna ca zoono silnika Wrighta, ale wci jeszcze nie
potrafi sobie wyobrazi, jak wa na skrzydo i dokonuj jakiejkolwiek zbawiennej
naprawy podczas lotu. Co prawda czekay mnie jeszcze takie chwile, kiedy marzyem,
eby to byo moliwe.
Hasem przewodnim staje si dla nas zjadliwe i brutalnie szczere powiedzenie Lestera:
Nic mnie to nie obchodzi, czy si zabijecie, ale firm interesuje bardzo, czy zabijecie
ktrego z pasaerw. My potrzebujemy ich pienidzy. A skoro nie ma adnego
realnego sposobu oddzielenia was w powietrzu od naszych klientw, wobec tego albo
opanujecie w peni umiejtno pilotau, albo nie znajdziecie si nawet w pobliu
samolotu".
Niektrym pogodzenie si z takim czysto handlowym podejciem nie przychodzi zbyt
atwo. Beczka, lizg, korkocig, nurkowanie umiejtnie przeprowadzone manewry
maj by nie koczc si radoci, ewentualnie take rdem obfitych zarobkw.
Kady z nas zachowa jeszcze dosy romantyzmu, by wszelkie wzgldy finansowe
przesun na dalszy plan. Przecie nie zaczynalimy lata dlatego, e na samolocie
mona wicej zarobi anieli w innym zawodzie.
Wszyscy niemal bez wyjtku jestemy zakochani. W tej fazie jest to nawet co wicej
anieli mio: jestemy optani, tkwimy beznadziejnie w szponach namitnoci, jakiej
chyba adne inne powoanie nie mogoby wywoa. Niewiadomie czy wiadomie, w
zalenoci od tego, czy sta nas na szczere przyznanie si, jestemy niewolnikami
sztuki latania.
Dowodw na to, e ta mio nie jest przelotnym romansem czy odskoczni do innych
moliwoci, ktre przyszo przyniesie, jest dosy. S to ju w tej chwili dozgonne
zwizki maeskie. Wielu z nas ledwo sta na opacenie dachu nad gow i trzech
skromnych posikw dziennie. Niektrzy wegetuj za pienidze poyczone albo
uzyskane ze sprzeday swych samolotw i wszystkiego, co posiadali, byle tylko
przetrzyma okres szkolenia. I gdyby firma zaofiarowaa jakiekolwiek inne
zatrudnienie, nikogo z nas nie udaoby si skusi.
Przemylnym oddzielaniem tych, ktrzy posiadaj prawdziwe powoanie, od tych,
ktrzy kierowali si tylko zudnymi nadziejami, zajli si ju wczeniej gwni piloci
linii. Opancerzeni niezomnymi zasadami, dziaajc w obronie wasnej, rzadko od nich

odstpuj. S to twardzi, podejrzliwi ludzie lawirujcy z trudem midzy jawnie komercjalnie nastawionymi suchaczami a grup niesfornych i czsto narwanych
gorliwcw. A poniewa na nich rwnie spada obowizek powiadomienia ony pilota
o tym, e zostaa wdow, robi wszystko, co w ich mocy, by przejrze do gbi
kandydata. Staraj si wyobrazi sobie, jak bdzie wyglda za kilka lat, gdy nagle
podczas lotu znajdzie si w tarapatach. Jak si zachowa zdany wycznie na siebie,
gdy szybka decyzja, jeden nagy ruch decydowa bd o bezpieczestwie lub tragedii.
A przecie gwni piloci nie szukaj bohaterw. Wol t nieuchwytn rwnowag,
ktr w chwilach kryzysu czsto znale mona u ludzi popdliwych i ryzykantw.
Lester wymyla, McIntosh ponia, zostajemy podzieleni na trjki. Od czasu do czasu
daj nam na chwil wytchn od swego kolczastego towarzystwa. Cztery razy w
tygodniu wolno nam pospa z wasnymi onami i naprawd polata. Te loty maj
zazwyczaj charakter powany, ale chwilami, gdy nikt nas nie podglda, moemy sobie
pozwoli na mae wybryki, jak na przykad gbokie zakrty, lizgi przy podejciu do
ldowania i tak zwane kowbojskie starty. Oczywicie te wyczyny akrobatyczne nie
odbywaj si na samolocie pasaerskim; jak dotd, pozwolono nam jedynie
przespacerowa si po jego wntrzu. Mamy zamiast tego jednosilnikowe samoloty, na
ktrych powinnimy wprowadza w ycie nauki pobrane w klasie. Podobnie jak
studenci medycyny wiczcy na zwokach, tak i my otrzymujemy zadania, ktre piloci
wykonuj jeden po drugim.
Ucze-pilot usiujcy opanowa technik latania wedug przyrzdw i orientacji
radiowej moe by najbardziej samotnym czowiekiem na wiecie, mimo i
towarzysz mu jego koledzy z niecierpliwoci czekajcy swojej kolejki. Jeli zadanie
wykonane jest nieumiejtnie, wyniki s tak dotkliwie oczywiste, e nie pomoe adne
tumaczenie.
Pan Bg moe ci wybaczy warczy Lester ale nie ja.
Podczas lotw wiczebnych jeden bd pociga za sob inne, tak jak to si dzieje w
rzeczywistoci. Brak tylko ostatecznego podsumowania. Mimo to wiadomo
katastrofy, tego, co si stanie czy mogo si sta, jest w powietrzu, tyle e uszlachcony
pilot nie bdzie si ju czu tak samotny, chyba e po latach, w jakiej strasznej chwili,
gdy sytuacja i sceneria bd realne, tak e nauczy si bardzo szybko odmawia
modlitw.
Tydzie po tygodniu ten sam rozkad zaj. Rano borykamy si z hydraulik,
meteorologi i problemami rozwizywanymi podczas lotu w link-trenerze. Dla nie
wtajemniczonego machina ta nie ustpuje torturom chiskim. Jest to pudo ustawione
na cokole i tak chytrze spreparowane, e przypomina prawdziwy samolot. Z chwil
gdy czowiek znajdzie si w rodku, zudzenie staje si zupene, nawet odgos powietrza odrzucanego przez migo i huk motorw s jak prawdziwe. W kabinie pilota
wszystkie normalne przyrzdy i stery s podwjne, a kiedy aparat ruszy, wraenie
rzeczywistego lotu jest tak autentyczne, e niekiedy po otwarciu puda czowiek dziwi
si widzc wok siebie to samo otoczenie co na pocztku.
Dusz przyrzdu jest instruktor siedzcy przy specjalnym stole sterniczym. W jego
mocy jest uczyni lot katusz dla ucznia. Jak sam Pan Bg potrafi wywoa wiatr
czoowy, wiatr w ogon lub boczny, niepogod, poar, wstrzyma funkcjonowanie
silnika lub radia. W przypywie sadyzmu moe wszystkie te przeklestwa zesa
rwnoczenie. McIntosh penicy zazwyczaj te obowizki szczeglnie sobie upodoba
tego rodzaju czarcie manipulacje. A gdy po skoczonym locie spocony i pozbawiony
wszelkiej wiary w swe moliwoci ucze wynurza si z kabiny, McIntosh nie
omieszka bez ogrdek przypomnie mu, e rzeczywisto moe pewnego dnia okaza

 15

Los jest myliwym E. K. Gann

16

jeszcze mniej litoci.

Po upywie krtkiego okresu czasu niektrzy zaczynaj nienawidzi McIntosh.
Dopiero znacznie pniej przekonamy si, e jego tortury byy przemylane i
bynajmniej nie wynikay ze zej woli, lecz miay nas zahartowa na to, co ycie chowa
w zanadrzu i czego unikn si nie da.
McIntosh daje sobie dosy atwo rad z Lippincottem i Watkinsem, bardziej
uzdolnionymi w przedmiotach technicznych i matematyce, ale bliski jest rozpaczy,
gdy chodzi o Gaya, McGuire'a i o mnie. W jego pogldach na nasze moliwoci jako
pilotw liniowych nie mona doszuka si jakichkolwiek wzgldw czy subtelnoci.
Jestemy szarlatanami, latajcymi bawanami mierzcymi daleko ponad wrodzone
moliwoci. Naszym miejscem s jakie pastwiska przystosowane dla lotnictwa, puste
gowy przyozdobilimy w hemy i okulary, umysw naszych nie zakciy
komplikacje sektorw powkowych, zakrtw na czas, wizek radiolatarni i
wykresw mocy. Z temperamentu nadajemy si do wdrownej trupy, do beztroskiej
pseudo romantycznej atmosfery latajcego cyrku.
McIntosh nawet nie zdaje sobie sprawy, jak nas kusi. C za ulg byby powrt do tak
dobrze nam znanego otoczenia. Wci jeszcze niezaradni i niepewni, gdy nie moemy
widzie, a nazbyt czsto wracamy mylami do tej szczeglnej zmysowej rozkoszy,
jak daje jedynie latanie w otwartej kabinie. Przypominamy sobie letnie wieczory przy
spokojnej pogodzie, gbokie zadowolenie ostrego lizgu nad k pokryt mikk
zielon traw, gdy skrzyda dwupatowca powoli okrcaj si wok zmierzchajcego
horyzontu, a druty brzcz przy nurkowaniu przez wyom w chmurach, gdy dociera
dziwnie przyjemny zapach drzewa i pokrytego szelakiem ptna, z ktrego zrobione s
nasze samoloty. Wszystko to mino bezpowrotnie. Dzielimy los eglarzy i to, co
zostawilimy, zaczo ju znika na zawsze.
Bystry obserwator wiedziaby oczywicie, e nasze szkolne kopoty s chwilowe, a
jako takie nie maj znaczenia. Jestemy uczniami, ale nie jestemy dziemi. Wiemy
ju, co to znaczy odpowiada za czyje ycie, i e niewiele ludzi cierpi i zadrcza si
tak jak instruktor lotniczy, gdy obserwuje swego ucznia podczas jego pierwszego
samodzielnego lotu. Po prostu jak dotd nie moemy uprzytomni sobie w peni
rozmiarw odpowiedzialnoci, ktr mamy wzi na siebie. Wysiki McIntosha,
usiujcego nauczy nas myle trzewo, obnaaj jedynie nasze temperamenty i
zawstydzajcy brak dyscypliny.
Ale i tak stopniowo dokonuje si w nas zmiana. Dawne niepokoje i stany napicia
nerwowego znikaj w miar przybywania popoudniowych lotw nad zmieniajc si
ziemi. Ustpiy niegi, dziki ktrym pola i wioski na dole wyglday jak licznie
wykonane modele. Ogldane teraz z gry robi wraenie martwych i surowych, a
jednak kady kawaek lasu i gruntw na skrajach ssiadujcych z botnistymi
strumieniami przyprszony jest pozornie bezcielesn zieleni.
Z nadejciem wiosny stajemy si bardziej pewni siebie i nawet Lesterowi udaje si
czasami uoy poamane rysy w co, co mona by ewentualnie uwaa za umiech.
Gay mwi, e zamierza pobra si z dziewczyn ze swego rodzinnego miasta, gdy
tylko zwie si na dobre z firm. Lippincott, bardziej jeszcze ni zazwyczaj kipicy
yciem, niecierpliwie wyczekuje skierowania na jedn z wielu moliwych baz. Jest
gwiazdorem naszej grupy i na pewno pierwszy std wyjedzie. Watkins, chwilami
wci jeszcze baznujcy, ma bardziej skomplikowane i solidniejsze plany. Bawi go
zncanie si nad ponurym McIntoshem. Wyszukuje sobie takie rozrywki, jak
udawanie, e w link-trenerze wybuch poar. On jeden przypomina nam, e istnieje
co, co nazywa si miechem. McGuire bardzo rzadko wspomina o swoim mitycznym
ukochanym mule.

Sisto, jak zwykle niepoprawny, nieustannie wszcy za wszelkimi moliwymi

korzyciami, odkry znaczenie starszestwa. Martwi si, e tak niewielu spord nas
zdaje sobie spraw z jego wagi. Jestemy prostodusznymi niewinitkami zakochanymi
w robocie i przejmujemy si wycznie problemem zdobycia pracy w linii. Ani przez
chwil nie mylimy o tym, e kolejny numer moe zadecydowa, czy bdziemy latali
nad krajami, o ktrych istnieniu nigdy nie syszelimy, czy bdziemy usychali z
nudw, czy wreszcie ycie nasze zostanie ucite nagle w tej samej chwili, gdy zaczo
rozkwita.
Zabawa w starszestwo obowizuje wszystkich pilotw liniowych bez wzgldu na to,
czy maj ochot. System zosta stworzony dla zlikwidowania protekcji, dla ustalenia
jakich podstaw kierowania na bazy, przydzielania szlakw lotniczych, lotw i
wyznaczania uposaenia. Podobnie jak kady system starszestwa ma t wad, e nie
da si wprowadzi w ycie bez zaoenia, i wszyscy ludzie s jednakowo uzdolnieni.
Tpak i geniusz ponosz konsekwencje lepej zasady filozoficznej zakadajcej, e
obaj tak samo dobrze lataj. Oczywicie wszyscy wiedz, e tak nie jest, ale system
starszestwa musi by zachowany chociaby po to, by chroni sabszych, ktrych jest
najwicej.
Na kadego czowieka, ktrego ten system obowizuje, czyhaj zasadzki starszestwa.
Mog one przeksztaci w zastraszone automaty tych, w ktrych w odpowiednich
warunkach zaponby ogie wielkoci.
Wci jeszcze nie zdajemy sobie z tego sprawy. W naszych oczach piloci liniowi s
bliscy bohaterw. Sloniger lata z Lindberghiem. Coates zdoby order za sprowadzenie
poncego samolotu na ziemi, przy czym nikt z pasaerw ani z zaogi nie ponis
adnego szwanku. Cutrell by pionierem dowiadcze w lepym ldowaniu. Vine i
McCabe przewozili poczt lotnicz w otwartych kabinach podobnie jak DeWitt, Kent i
Hughen. Bittner wystpowa w synnym latajcym cyrku Gate'a. Nie moemy si
doczeka chwili, kiedy bdziemy latali jako drudzy piloci z takimi ludmi. Gdy
zielona pianka na drzewach pod nami zamienia si w solidn kodr, a niebo traci sw
surowo, wyglda na to, e dojrzelimy do otrzymania skierowa.
A teraz, kiedy si ju was pozbywamy mwi Lester jak zwykle trzaskajc palcami
ycz wam szczcia. No, sentymentalna strona zaatwiona. ciga wargi tak
mocno, e prawie ich nie wida, po czym nastpuje kolejna seria trzaskw, jak gdyby
kto rozpala mae ognisko. Podczas lotu rbcie po prostu to, co wam ka wasi
kapitanowie, i unikajcie kopotw na ziemi. Przestrzeganie tych dwch zasad zachowa
was przy yciu i da wam utrzymanie.
Nie wszyscy opuszczamy szko rwnoczenie. Wykruszamy si pojedynczo i parami,
w miar jak kolejne bazy zgaszaj zapotrzebowanie na pilotw. Gay ku swej radoci
otrzymuje skierowanie do Memphis. Przeszo dwa lata nie bdziemy si widzieli, a
spotkanie nastpi w najdziwniejszych okolicznociach. Po tym spotkaniu nie bdzie
ju nastpnego. Mood zostaje wysany do Nashville, a ja ciesz si za niego, nasz
antagonizm bowiem nagle zmieni si w serdeczn przyja. Pewnego dnia usysz z
daleka jego gos w grze, bardzo daleko std, bagajcy, ale odwany mimo
straszliwych warunkw. Watkins, jeszcze przystojniejszy w swym nowym mundurze,
jedzie do Bostonu. Czekaj nas liczne wsplne przygody z wyjtkiem jego ostatniej.
McGuire zostaje w Chicago. Gdy nie wiadomo waciwie dlaczego z zaenowaniem
ciska mi do, nie ma w tym zapowiedzi splecenia naszych losw, majcego
doprowadzi w kocu do sytuacji, w ktrej szczcie omal go nie zawiodo.
Owen zostaje skierowany do Newarku, a Carter na jedn z poudniowych baz.
Ochrypym gosem wykrzykuje sowa poegnania i w nowej czapce, zawadiacko

 17

naoonej na bakier, oddala si ciko stpajc, drwic z psikusa, ktry mu los

wypata. Okae si pewnego dnia bardzo odwanym czowiekiem, straszliwie
sentymentalnym, chocia nie zawsze dyskretnym.
Charleton, ze smutnym spojrzeniem i jak zawsze spokojny, jedzie do Cleveland.
Rozpoczyna dosy prozaicznie karier, ktra miaa si tak bohatersko zakoczy.
Ja rwnie jad do Newarku. Wkrtce po przybyciu dostaj numer starszestwa 267.
Mood w Nashville otrzymuje 268, a Gayowi w Memphis udaje si zowi 260.
Rnice te s naszym zdaniem nieistotne, tak bowiem dalekie pozycje zajmujemy na
licie, e rangi kapitana za ycia si nie dosuymy.
Tak oto rozjechalimy si, w nastrojach promiennych i nieskalanych jak ptora
zotego paska na naszych mundurach. Za starzy na to, by zadzierzgn pedantyczne
sztubackie przyjanie, zwizani jestemy na zawsze niezomn numeracj.

II. NOWICJAT
Potykam si w szatach swego zakonu
Jednym z cikich krzyw, jakie musi dwiga gwny pilot, jest zaznajomienie
nowego drugiego pilota z aparatur, na ktrej bdzie lata. Robota cika dla obu,
niekiedy przypomina zawody zapanicze nie poprzedzone wiczeniami.
Zanim drugi pilot rzeczywicie zacznie lata w swej linii, musi wykona trzy
ldowania i trzy starty. Uzasadnieniem tego obowizku jest nieprawdopodobna teoria,
e jego przyszy kapitan moe nagle dosta zawau serca, olepn czy w jaki inny
sposb straci wadz w czonkach. Oczywicie podczas tych niezmiernie ciekawych
eksperymentw w samolocie nie ma pasaerw.
W Newarku gwnym pilotem jest legendarny McCabe, syncy z tego, e umie da
sobie rad i z paskudn pogod, i z krnbrnymi ludmi. Mj wymuszony grymas
majcy oznacza pewno siebie oglda swymi rozczarowanymi oczami osadzonymi
w twarzy, ktr wieczy powinien hem rzymskiego centuriona. Nawet pene policzki
nie potrafi ukry niezwykle stanowczego zarysu podbrdka, a budowa jego ciaa
przypomina bry cementu.
Nie jestem przygotowany na goryle warczenie dobywajce si z jego garda i nie wiem
jeszcze, e odpychajcy sposb bycia jest wiadomie naoonym pancerzem
ochraniajcym wielkie i mikkie jak maso serce. Wydmuchujc nozdrzami dym z
papierosa z si rozwcieczonego smoka zapowiada, e osobicie bdzie mnie
kontrolowa na samolocie typu DC-2, natomiast lot na DC-3 zostawi swemu
pomocnikowi Boydowi.
Id za nim potulnie przez biuro operacyjne, gdzie stukaj dalekopisy, schodz do
hangaru i razem wychodzimy na pokryty ulem pas, na ktrym czeka maszyna.
Poranek jest jasny i wietrzny. McCabe winduje swe cielsko przez drzwi kabiny pilota,
a ja tymczasem przygldam si samolotowi, na prno usiujc przypomnie sobie
teoretyczn wiedz, ktr rzekomo wchonem w szkole. Wysiek odbiera mi
nadziej. Mam uczucie pana modego, ktry zgubi obrczk. Nie starczyo rozumu,
by przypatrzy si, jak McCabe bez wikszego wysiku wszed drzwiami, wa za
nim i lduj w rodku na rkach i kolanach. Pozycja symboliczna.
Jedyn wspln cech wszystkich samolotw pasaerskich jest to, e zazwyczaj po
umiejtnym naleganiu potrafi oderwa si od ziemi. Pod kadym innym wzgldem
poszczeglne typy, niezalenie od pochodzenia, rni si midzy sob jak rasy
zwierzt. Na przykad Stinson A, ktry tak si le obszed z biednym Lesterem,

Los jest myliwym E. K. Gann

18

wymaga rzekomo twardej rki, bo inaczej moe okaza si bardziej zdradliwy od

kobry nie pozbawionej jadowitych zbw. Model przeniesiono na emerytur i nikt nie
wspczuje tym maszynom rdzewiejcym za hangarami. Dla odmiany DC-3 jest
agodn krow, pasc si spokojnie na wszystkich pastwiskach, wybaczajc
najbardziej niezaradnemu pilotowi. Bezporedni poprzednik tego typu, DC-2, nie jest
tak potulny, chocia z odlegoci niewprawne oko moe atwo oba typy pomyli.
witym obowizkiem zawodowego pilota jest zna na wylot kaprysy wszystkich
typw, znaczn bowiem cz swej suby czynnej spdzi on na wykorzystywaniu ich
zalet i ujarzmianiu wad. Na ldzie, w szkole, tajemnic tych si nie pozna.
McCabe opada na siedzenie po lewej stronie i chrzka zadowolony z siebie.
Nauczysz si kocha t maszyn... ale nauczysz si take jej nienawidzi.
Prawd mwic, nie sysz jego sw. Staram si usadowi na moim miejscu i zapi
pasy moliwie sprawnie. Przyzwyczajony jestem do znacznie mniejszych maszyn i nie
mog sobie wyobrazi, jakim cudem uda mi si wyldowa przyzwoicie, skoro nawet
w bezruchu jestemy tak daleko od ziemi.
McCabe albo nie zauway mojego roztargnienia, albo te chce mnie omieli cignc
swj monolog.
Zmarzniesz tu w zimie, ale dokonasz take odkrycia, e jest to najwiksza maszyna
do przewoenia lodu, jak kiedykolwiek zbudowano...
Sowa McCabe'a nie robi na mnie naleytego wraenia, poniewa nigdy dotd nie
zdarzyo mi si widzie prawdziwego lodu w samolocie. Jestem bez reszty zajty
rozpltywaniem beznadziejnego wza z pasa, drutw suchawek i dwigni do
regulowania siedzenia.
Zdarzyo ci si kiedy powozi trjk koni w drodze do stajni? Wasne kazanie,
ktre zapewne powtarza ju po raz setny, wywouje drganie policzkw McCabe'a.
Nie, prosz pana.
Z miejsca auj tego prosz pana". Jedynym efektem byo podejrzane uniesienie
jednej brwi. Wyczuwam, e zrobibym znacznie lepsze wraenie, gdybym przesta si
wierci, mitosi nerwowo w palcach wszystko, co si wok mnie znajduje, i
zameldowa, e jestem gotw.
- W powietrzu nie bdziesz mia adnych kopotw. Lata dosy agodnie. Ale na ziemi
DC-2 ma swj wasny punkt widzenia. System hamulcw przetrwa z epoki braci
Wright, a przekonasz si, e koowanie przy wietrze bocznym moe by piekem. Na
przykad przy takim wietrze, jaki mamy dzisiaj rano.
Pogardliwie parska na tablic przyrzdw, jak gdyby rzuca samolotowi wyzwanie.
Prosz, niech si oywi i zacznie kaprysi.
Nie wyobraaj sobie przypadkiem, e wiesz, jak naley wyldowa na DC-2.
Pidziesit razy bdziesz ldowa doskonale, a za pidziesitym pierwszym razem
upokorzy ci tak, e przez wiele tygodni si nie pozbierasz. To s sztywne bydlta i
jak zaczn podskakiwa, to lepiej mocno cignij cugle, bo inaczej ruszy takim
galopem, e albo przewrcisz si na skrzydo, albo wylecisz poza lotnisko. Prosz to
sobie zapamita: jeli dzi rano zaczniemy skaka, to nie mam najmniejszego
zamiaru przekonywa si o tym, kto jest silniejszy. Mam ju do powykrcanych
krgw w plecach.
Zapewniam McCabe'a, e mam szczere pragnienie sucha jego nauk. Trudno mi
uwierzy, bym mg do tego stopnia straci instynkt samozachowawczy, eby walczy
z nim o wadz.
Rzekomo wielu pilotw zmienia si bardzo w powietrzu. Czciowo s to bajki, ale
pewne zmiany s widoczne i atwo dostrzegalne. Inne s bardziej nieuchwytne i

 19

Los jest myliwym E. K. Gann

20

dlatego nigdy nie naley wydawa opinii o pilocie zawodowym, gdy si go oglda na
ziemi. Trudno powiedzie, co tu odgrywa rol, moe haas, moe poczucie siy i
celowoci dziaania, cie ryzyka, moe widok z gry. W kadym razie cae to
otoczenie wydobywa na wierzch jakie ukryte prawdy o czowieku. Nie ma tu adnych
staych regu, zmiany te jednak zawsze nastpuj i co dziwniejsze czsto s
niespodziewane. Wygadany cwaniak staje si niemiay, beztroski zaczyna ulega
nastrojom i zamyla si czsto, zamknity w sobie milczek staje si nagle, jak gdyby
co si w nim wyzwolio, gadatliwym nudziarzem.
McCabe, ktry ma ju tyle tysicy godzin latania za sob i dla ktrego kady lot jest
jakby powrotem do domowego ogniska, potwierdza teraz t teori. Jestemy nad
warstw poprzerywanych chmur i daje mi wanie kilka minut na wybadanie naszego
samolotu. Gdy przechylam si i zakrcam w rozkosznym przewiadczeniu, e jak dotd przynajmniej wiedzie mi si wietnie, McCabe siedzi zupenie odprony, z
rkami splecionymi na brzuchu. Jak gdyby zapomnia
O mnie, a nawet o celu naszego lotu. Obserwuje wysok awic chmur pierzastych
rozcigajc si na poudnie nad Filadelfi, a na twarzy jego maluje si wyraz
czowieka kontemplujcego ulubiony obraz. Gboki bkit nieba odbija si wiernie w
jego oczach, z rozmarzonej twarzy znik wszelki lad surowoci. A przecie jestem
pewny, e gdyby kto pomwi go zbyt pochopnie o jakie uczucia majce cokolwiek
wsplnego z mioci, straszliwie zakopotany przeciby tego rodzaju fantazje
brutalnie i stanowczo, co oczywicie byoby jedynie dowodem, e nie zna samego
siebie. W tej chwili nie ulega wtpliwoci, e ten czowiek, reagujcy jak niedwied,
ktremu przerwano sen zimowy, jest w zupenym bogostanie. Wdziczny mu jestem
za t zmienno w usposobieniu. By moe nie odgryzie mi rki, gdy za chwil
zmuszony bd bogostan ten zburzy.
Jakim cudem moje pierwsze ldowanie jest wcale znone. Korzystam chwilami z
pomocy McCabe'a i udaje mi si koowa samolotem po wzgldnie prostej linii. Moja
pewno siebie wzrasta gwatownie
i pod nosem kieruj sowa wdzicznoci do pewnego kulawego pilota. Dawno ju
temu, podczas jakiego cyrkowego objazdu, pozwoli mi przez cay dzie wiczy
starty i ldowania na swym trzymotorowym Fordzie. McCabe nie kryje zadowolenia i
gdy szykujemy si do drugiego startu, pozwalam sobie nawet na beztroskie w moim
przekonaniu pogwizdywanie.
Ale McCabe umiecha si smutno, ze znueniem. Ostrzega mnie przed atwymi i
przypadkowymi znajomociami. atwo moe okaza si, e to dziwka. Przy drugim
ldowaniu ludzie z wiey kontrolnej sigaj do guzikw alarmowych. Nie jest to
waciwie jedno ldowanie, ale seria wciekych zderze samolotu z ziemi,
przedzielonych spazmatycznymi rykami silnika, gdy McCabe z ponur min stara si
zakoczy ten bieg z przeszkodami. Cale to przedstawienie jest waciwie piknym
hodem zoonym producentom samolotu. Wbrew zdrowemu rozsdkowi maszyna jest
caa, gdy w kocu przecinamy lotnisko i po wykonaniu jeszcze jednego pijanego
skoku wylatujemy z powrotem w powietrze.
Pot leje si strumieniem z McCabe'a, ktry raz po raz stara si nas ocali przed
prawdziw katastrof. Wspinajc si z powrotem w bezpieczne regiony mruczy co o
swoich plecach i gbokoci nowych dow na lotnisku w Newarku. Czuj straszliwy
chd w rodku, na twarzy ponie gorcy rumieniec, a wstyd i skrucha omal mnie
paraliuj. Donie mam tak mokre, e nie potrafi dobrze uchwyci wolantu ani
dwigni gazu. Po kilku oszoamiajcych minutach caa duma i pewno siebie, ktre
tak pieczoowicie zmobilizowaem na t okazj, s zlikwidowane bez reszty. Jestem
przekonany, e aden inny pomocnik pilota nie zrobi tylu bdw w tak krtkim

czasie. Nie ulega wtpliwoci, e McCabe bdzie nalega, ebym zmieni zawd. Nie,
mog uwierzy, by po raz trzeci pozwoli mi wystawi na ryzyko swoje ycie i
reputacj.
Nie doceniam go. Jak gdyby moje nieszczsne przedstawienie byo najbardziej
normaln rzecz pod socem, wskazuje, e powinienem zawrci nad lotnisko i
jeszcze raz sprbowa. Ma tylko jedn prob, ktr powtarza gimnastykujc rce, a
mianowicie, ebym uprzejmie chcia zapamita, e nie chodzi tu o prb si midzy
mn a samolotem.
Udaje mi si zawrci DC-2 i w kocu kieruj maszyn na lotnisko ze wzgldn
dokadnoci. Moje stopy dosownie dr na pedaach sterowych, gdy zmniejszam gaz
i zaczynam schodzi. McCabe czsto podaje prdko, jak na zo zbyt wielk lub
zbyt ma. Gdy on wypuszcza klapy, ja tak gwatownie kieruj do dou dzib, e
wchodzimy niemal w proste nurkowanie. McCabe protestuje jkiem. cigam wolant
na siebie. Natychmiast wylatujemy w gr i groteskowo tracimy rwnowag. Znowu
kieruj dzib ku ziemi i powtarzam seri kiepskich ewolucji, a przelatujemy nad
jakimi drutami telefonicznymi i koyszc si lecimy ku lotnisku pokrytemu czarnym
ulem.
Tym razem postanawiam, e nie bdzie adnych skokw. Zadziwi McCabe'a lekkim
jak pirko zetkniciem si k z ziemi. Jaki skraj lotniska przelizguje si pod
dziobem. Zamykam przepustnice. Silniki strzelaj i kaszl. Czekam adnie utrzymujc
lot lizgowy. Nie widz, e rce McCabe'a z wolna przesuwaj si wzdu jego ng i
ju s o kilka cali od wolantu. Musi pozwoli mi ldowa samemu, bo inaczej caa ta
prba jest bez sensu, ale przecie i w nim dziaa silny instynkt samozachowawczy.
Nie liczyem si z tym, jak silna bdzie moja spniona reakcja psychiczna na
poprzednie ldowanie. Teraz kadym moim ruchem rzdzi strach przed powtrzeniem
si klski. Boj si ziemi i wyrwnuj na jakie trzydzieci stp nad szybko
uciekajcym ulem. Nawet McCabe'owi nie starczy czasu, by zapobiec kryzysowi.
DC-2 waha si, zdumiony widocznie t nieprzytomn wysokoci, i tracc wszelk nadziej przestaje lata. Na szczcie utrzymaem skrzyda w poziomie, bo zlatujemy
prosto jak winda. Nie pozostao nawet si na podskok. Z hukiem, od ktrego zapiera
dech, wbijamy si w ziemi wszystkimi trzema punktami. Le na obie opatki. Huk
ldowania brzmi jeszcze w moich uszach, gdy staram si utrzyma rolujcy samolot
przynajmniej w prostej linii. Haas przypomina straszliwy wypadek w kuchni
wielkiego hotelu.
To nie byo ldowanie mwi McCabe masujc sobie plecy. To byo przybicie.
Rozpaczliwe refleksje nie pozostawiaj miejsca na tumaczenie. Oszczdz
McCabe'owi kopotu, nie bdzie musia mnie wylewa. Po raz pierwszy od chwili, gdy
zaczem lata, postanawiam zrezygnowa na zawsze z tego zawodu.
Gdy rolujemy w kierunku hangaru, McCabe robi tylko jedn jeszcze uwag:
Po poudniu przejmie ci Boyd.
Potem, nie mogc si wyzwoli od myli o klsce, wcz si po hangarze.
Przygldam si z zazdroci mechanikom. Spokojnie robi swoje. Znaj swoj robot.
Po chwili mam ju do ich wesoych pogaduszek, dziaaj mi na nerwy. Musz
znale miejsce bardziej odpowiadajce mojemu ponuremu nastrojowi. Ci to si
wszyscy znaj, ja jestem obcy. Od czasu do czasu wymijaj mnie piloci udajcy si do
swoich samolotw, kiwaj do siebie gowami. A ja jestem sam. Nowy chopak na
ulicy.
Na lotnisku, po ktrym hulaj wiosenne wiatry, nie mam gdzie si schroni z moim
rozgoryczeniem, a czarny uel, bagna otaczajce pole i ponure fabryki nie s

 21

Los jest myliwym E. K. Gann

22

bynajmniej widokiem radosnym. Stoj wic przez duszy czas, wiercc pit dziur w
ulu. Jadowit samokrytyk przerywam chwilami, by obserwowa latajce lub
startujce samoloty. Ochonem troch na wietrze i ponownie odkrywam star
prawd. Znowu stwierdzam, e aden pilot nie oprze si pokusie ogldania startu czy
ldowania samolotu. Moe przej obojtnie obok samolotu bdcego w bezruchu, ale
wystarczy odlegy choby huk silnika, by odwrci gow bez wzgldu na to, co si
wok niego dzieje. Przerwie rozmow w poowie zdania, by obserwowa ldowanie
kadego samolotu, nawet jeli bd napyway nieprzerwanym potokiem. I zawsze
powtrzy t czynno, dajc mu takie samo zadowolenie, jakie marynarzowi
pywajcemu po dalekich morzach daje pielgrzymka do najbliszego portu. Czowiek
bdcy pod jakim urokiem jest wierny swej sprawie i radosny. S to dwa czynniki
niezbdne dla wszystkich tych, co znaj peni ycia i wi wielkie nadzieje z
podejmowanym przez siebie przedsiwziciem. Kto pragnie osigni, musi by
gotw do powice, a zasada ta obowizuje zarwno drobnego sklepikarza, jak i
uczonego wybierajcego si na ksiyc.
Stojc na lotnisku i przeczuwajc nadejcie samolotw ukrytych jeszcze za
widnokrgiem, obserwujc inne zmieniajce si w drobne punkciki na niebie i po
chwili znikajce, wiem, e chocia jestem w niezbyt obiecujcej sytuacji, chocia
zajmuj najbardziej niepozorne miejsce, to przecie jestem czci skadow tego
wszystkiego i nie mog mojego wiata porzuci. Poranne niepowodzenia s chwilowe.
Po poudniu lepiej dam sobie rad.
Kontrast midzy Boydem a McCabe'em okazuje si rwnie wielki jak rnice midzy
poszczeglnymi typami samolotw.
Boyd jest energicznym modym czowiekiem, naadowanym niewyczerpanymi
zapasami energii. Niski, ale przy tym zgrabny i silny, jak gdyby jego ciao zostao
skonstruowane w taki sposb, by pasowao do sprawnie i szybko dziaajcego mzgu.
Olbrzymia, nieproporcjonalnie dua faja, ktr bez przerwy zapala, wydaje si
nieodcznym elementem jego irlandzkiej twarzy. Oczy szeroko rozstawione, interesujce si wszystkim, co napotkaj, maj wyraz szczerego wspczucia, gdy spowiadam
si z porannych klsk.
Nie przejmuj si, McCabe te si nie zmartwi. No, a teraz masz przed sob samolot
dla starszych pa.
Boyd udziela mi lekcji na DC-3, jak gdyby sprawiao mu to przedziwn przyjemno.
Ze miechem ukada zoony koc na swym fotelu; gowa bdzie teraz dosy wysoko,
by mg zobaczy cokolwiek poza kocem wasnego nosa. Jeszcze nie startujemy, a ja
odnosz wraenie, e znamy si od lat.
DC-3 obchodzi si ze mn agodnie. Starty, jak i ldowania nie s zbyt pewne, ale
tolerancja samolotu pozwala mi przynajmniej na bezpieczne wykonywanie tych
czynnoci.
Wraca mi pewno siebie i jestem niezwykle zadowolony.
Gdy skoczylimy, Boyd zawiadamia mnie, e zostaem wyznaczony na AM-21, tak
w jzyku potocznym nazywa si trasa midzy Newarkiem a Clevelandem. Rano lec
na zachd. Moim kapitanem bdzie Ross.
Mwi Boydowi, jak bardzo si ciesz, i wylewnie rozwodz si nad zaletami DC-3.
Potem, dostrzegajc umiech na jego twarzy, pytam, jaki typ samolotu peni sub na
linii AM-21. Boyd chichocze i z takim namaszczeniem kiwa gow, e powracaj
wszystkie moje troski.
Powiem ci tylko tyle, e mi ciebie al.
Przy pewnym wysiku udaje mi si opanowa ciekawo i ukry zbyt widoczne oznaki
niepokoju do chwili rozstania si z Boydem, po czym wybieram si do modego

czowieka, o ktrym ju przedtem syszaem, e jest wrbit, mdrcem i

powiernikiem wszystkich pilotw w Newarku. Nazywa si Robbins. Gniedzi si przy
biurku zawalonym papierami za dugim kantorem operacyjnym. Powiedziano mi, e
jest yczliwy nawet dla pocztkujcych i szaraczkw.
Funkcja Robbinsa nie ma odpowiednika w dziaaniu linii lotniczej. Do niego naley
planowanie wszystkich lotw, ktrych baz jest Newark, co na pozr wydaje si
czysto mechanicznym zajciem. Ale w istocie jest to niezwykle skomplikowane
zadanie. Wymaga gbokiej znajomoci natury ludzkiej, cierpliwoci czowieka
Wschodu, dyskrecji i taktu, ciekawoci superdetektywa, a niekiedy sprytu syryjskiego
kupca. Biorc pod uwag, e wszystkie te zalety Robbins posiada a w nadmiarze,
jego gaa jest okrutnie niska.
Mimo to zawsze ma dobry humor, a na jego bladej twarzy przypominajcej ksztatem
melon, mimo nie koczcych si zmartwie, nie ma ani jednej zmarszczki. Robbins
zna kadego pilota linii co najmniej z nazwiska, pamita twarz i wie, jak ma opini.
Ci, ktrzy odlatuj z Newarku, s jego jedyn rodzin, tote rzadko si zdarza, by nie
zna ich najbardziej intymnych tajemnic. Dodatkowym zajciem, ktre czsto mu
przypada w udziale, jest wyznaczanie stewardess do poszczeglnych lotw. To sprawa
jeszcze bardziej skomplikowana, a jednak wywizuje si ze swego zadania tak
starannie i czujnie, e czsto oskaraj go o studiowanie fazy ksiyca przed wysaniem dziewczyny na trudny lot.
Linie lotnicze niewiele mog poradzi na ktliwe ony i kopoty finansowe, ale bior
pod uwag szkod, jak sprawnoci pilota moe wyrzdzi latanie ponad norm.
Nalegaj wic na zachowanie marginesu bezpieczestwa i ograniczaj loty kadego z
nas do osiemdziesiciu piciu godzin miesicznie. Do Robbinsa naley midzy innymi
dopilnowanie, by piloci nie latali wicej. Ale jego prawdziwe mczarnie zaczynaj si
dopiero, gdy musi dopilnowa, by nikt nie lata mniej, a poniewa nawet ten
niepospolity jasnowidz nie potrafi przewidzie pogody na miesic z gry, musi wobec
tego onglowa ludmi, minutami i godzinami tak delikatnie, jak gdyby najmniejszy
bd mia spowodowa gwatowny wybuch.
Teraz Robbins wysuchuje moich skarg, jakby po raz pierwszy zetkn si z takimi
kopotami. Co oznacza ostrzeenie Boyda? Jaka jest AM-21? A Ross? Co to za
czowiek?
Robbins zakada owek na stae miejsce, to znaczy za ucho, i wpatrujc si w sufit
zaczyna przemow w najczystszej brooklyskiej gwarze. Odbbnia swj recitativ tak
gadko, jak gdyby by po wielu prbach, zdobic go zwrotami nabytymi podczas
studiw na uniwersytecie nowojorskim.
Dam ci cynk zaczyna. Dobrze, e tu przylaz, bo nie winszuj sobie kopotw z
takimi typami jak ty. Nie zapomnij odnotowa czasu swego lotu na tym oto grafiku na
cianie po powrocie do portu, bo to mi pomoe zorientowa si, co si tu do cholery
dzieje, a to bynajmniej nie jest atwe z band tych kaprynych, zapominalskich primadonn, ktrym tak strasznie spieszno do domu, do on czy kochanek, e wylatuj
bez odnotowania swego czasu, a ja potem musz duba w dzienniku nawigacyjnym,
by stwierdzi, jak byo naprawd... dobra, zapamitaj to sobie. Chyba e chcesz mie
podczas lotu brzydkie stewardessy i zimn kaw. Chyba e nie marzysz o niczym
innym, jak o samych prbnych lotach, tak e bdziesz zasuwa tam i z powrotem jak
czenko w warsztacie tkackim. Zapamitaj sobie. Na cianie wisi grafik. Kada
minuta i kada godzina twego lotu. I nie wypisuj tu czego innego anieli to, co
zapisuje twj kapitan, bo przecie wiesz, rwnie dobrze jak ja, e to niemoliwe,
chyba e przepiujecie samolot na poow. Zrozumiano?

 23

Los jest myliwym E. K. Gann

24

Daj zna, e zrozumiaem, i wyraam pragnienie dogodzenia wszystkim. Wskazuj

rwnie, e jak dotd nie otrzymaem jeszcze odpowiedzi na moje pytanie wstpne.
Jeli idzie o AM-21, to robisz dwie i p trasy tygodniowo, nie liczc lotw
odwoanych. Nocujesz w hotelu w Clevelandzie, o ktrym syszaem, e jest czym
pomidzy ogrodem Allacha i Armi Zbawienia. Delikatnie staram si wycign z
niego co o Rossie.
Prawdziwy dentelmen, chocia nieco trudny w obejciu. Czsto na przykad
zapomina odnotowa swj czas na tej oto karcie papieru na cianie. Gdyby to nie by
Ross, nie uszoby mu to na sucho.
Niecierpliwie wypytuj, czym to sobie Ross zasuguje na wzgldy.
Czasem myl, e Ross to prawdziwe dziecko natury. Peen atawizmw jest
krzyem paskim dla matki, ktra ma lat siedemdziesit trzy i wypieka najlepsze
ciasta na wiecie... Ross czasami ci rzuci par okruchw, gdy bdzie w szczeglnie
agodnym usposobieniu. Ale na jedno moesz liczy: nikt tak nie prowadzi DC-2 jak
on.
Pilotw obowizuje zwyczaj meldowania si w biurze operacyjnym na godzin przed
odlotem. W praktyce nieznaczna cz tej godziny powicona jest realnej pracy. Gdy
pogoda dopisuje, kapitan spdza zwykle pi minut nad zakrtasami, liczbami i
strzaami wyrysowanymi przez meteorologa na dziennej mapie. Obecno
szanowanego i dowiadczonego drugiego pilota jest w czasie tych krtkich sesji
tolerowana, ale zakada si, e bdzie trzyma jzyk za zbami.
Poza wypisaniem swego nazwiska pod planem lotu, gdy plan ten jest ju opracowany i
zatwierdzony, kapitan zalenie od nastroju narzeka na Robbinsa albo czaruje pazy
biurowe. Moe rwnie wykorzysta przyznany mu wolny czas na witanie si z kapitanami wracajcymi z lotw czy wybierajcymi si w drog, a ceremonia ta w
zalenoci od stosunkw panujcych midzy nimi odbywa si w sposb serdeczny lub
te z zachowaniem dystansu. Bdzie przy tym ignorowa zupenie drugiego pilota
kapitana, z ktrym rozmawia, nawet jeli stoi on w pobliu. T zasad amie si
jedynie wtedy, gdy okolicznoci s zupenie wyjtkowe albo gdy drugi pilot jest kim
niezwykym. Wikszo kapitanw doprowadzia t sztuk do takiej doskonaoci,
staa si ona odruchem tak naturalnym i pozbawionym wszelkiej zoliwoci, e tylko
rzadko spotykany typ pilota cierpicego na przewraliwienie moe si obrazi. Drugi
pilot jest osob niewidzialn i tego si po nim oczekuje. Jeli zajdzie w wyjtkowy
wypadek, e si do niego odezw, wwczas odpowiada krtko i nie podtrzymuje
rozmowy. Z czasem uwiadomi sobie, e i tak jego sowa nie docieraj do niczyich
uszu, a fakt, i zosta zauwaony, dowodzi jedynie tego, e jego przeoony nie jest
dostatecznie zarozumiay. Jeli wic drugi pilot ma ochot prowadzi konwersacj,
zwraca si do rwnego sobie, a czasami, jeli nie uprzedzi go kapitan, do stewardessy.
Ale nawet w najlepszym wypadku drugi pilot dysponuje bardzo ograniczonym
czasem. Kapitan prawie zawsze powierza mu przygotowanie planu lotu, co zajmuje od
pitnastu do trzydziestu minut, w zalenoci od trasy, celu i warunkw
atmosferycznych. Gdy plan. jest gotowy, pilot powinien wzi torb i zbada, czy
maszyna przygotowana jest do lotu. Tu znw moe zosta nie zauwaony. Grupa dowiadczonych mechanikw, ktrzy s bardzo niskiego mniemania
o opiniach pilotw w sprawach mechanicznych, powicia wiele wysiku i czasu, by
stwierdzi, e samolot nadaje si do latania. Wpisuj swe nazwiska i uwagi do
dziennika nawigacyjnego i nie dopuszczaj adnych podejrze co do wartoci
wasnych usug, szczeglnie w zimie, gdy rce maj zzibnite.
W samolocie drugi pilot ma niewiele do zrobienia poza sprawdzeniem aparatu
radiowego i upewnieniem si, e oba skrzyda mocno trzymaj si kaduba. Reszt

czasu powica na adowanie poczty i bagau. Obowizki te pochaniaj go bez reszty

do chwili, gdy zjawia si kapitan, co rzadko zdarza si wczeniej anieli na par minut
przed przybyciem pasaerw.
Przy pierwszym spotkaniu z Rossem cechy zewntrzne tak dalece przesoniy obraz,
e zastanawiaem si, czy nie mam przed sob oficera z operetki. Wcale bym si nie
zdziwi, gdyby nagle wycign swe dugie rce i zacz piewa, uwaaem bowiem,
e ma wszelkie cechy bohatera komedii muzycznej.
Ross wyglda na czowieka lat okoo trzydziestu piciu. By wysoki i wspaniale
zbudowany. Cer mia ciemn, niemal niad. Czsto zmienia mu si humor to
bywa wesoy, to znw niesychanie powany. Zauwayem, e gdy jest w powanym
nastroju, czujne czarne oczy staj si nieco grone. Gdy poda mi na powitanie rk,
zjawi si w nich przebysk umiechu, a rwnoczenie ucisk doni spotnia. Ale na
tym skoczyy si wszelkie osobiste kontakty. Rzuci mi blok formularzy planw lotu
gestem, ktry byby bardziej na miejscu przy rzucaniu jamuny ebrakowi, i oddali
si na drugi koniec biura rozpoczynajc oywion rozmow z jakim innym kapitanem
z Dallas.
Skoczyem ju adowanie bagau i poczty. Nie pozostawao nic innego, jak czeka w
kabinie pilota na pojawienie si Rossa. Ocierajc pot z oczu pochylam si nad
pulpitem i wypatruj go na rampie. Widz, jak kilku pilotw snuje si po wiosennym
socu, a potem rozpoznaj ponad wszelk wtpliwo samego Rossa. Wyprostowany,
stawia dugie kroki, ale mimo to nie ma w nim nawet ladu sztywnoci. Przypomina
raczej panter na wolnoci, lekko dotykajc ziemi stopami, a wszystkie jego ruchy,
nawet wymachiwanie ramionami, s piknie skoordynowane.
Obserwujc go zdaj sobie nagle spraw, dlaczego ju w biurze odniosem wraenie,
e ma w sobie co z wojskowego. Ale musiaby stworzy sw wasn armi. Jego
czapka nie tylko tkwi na gowie w jaki indywidualny sposb, ale te rni si krojem
od obowizujcej. Daszek ma znacznie krtszy, bardziej ostro nasunity na oczy i nie
z matowej, jak przewiduj przepisy, ale z byszczcej, lakierowanej skry.
Poranek jest ciepy. Ross starannie udrapowa paszcz na swej cikiej torbie lotniczej.
Gdy mnie mija witajc mechanikw w sposb przypominajcy niemal lekki ukon,
trudno mi oprze si wraeniu, e mam przed sob posta anachroniczn, rbaj,
ktremu brak tylko szabli.
Siadam natychmiast po prawej stronie obawiajc si powtrzenia obdnej
gmatwaniny, ktrej wiadkiem by McCabe. Jestem wic ju zupenie gotw, gdy
sysz, jak Ross wchodzi przez wski korytarzyk za moimi plecami. Odwracam si i
widz, jak zawiesza swj paszcz w sposb tak precyzyjny i staranny, e atwo poj,
jakim cudem reszta jego ubioru wyglda tak nieskazitelnie. Mocno nakrochmalona
koszula opina jego pier, jak gdyby wieo wysza spod igy mistrza bieliniarskiego.
Kant na spodniach ma ostro noa. Czarne kamasze, typ obuwia noszony przez
wikszo pilotw liniowych, dorwnuj lnieniem daszkowi czapki.
Wyjmuje z teczki dwa owki i celuloidowy suwak, wkada je do kieszonki koszuli, po
czym starannie kieszonk zapina. Jak gdyby wybiera si na defilad. A przecie ja
bd jedynym widzem. Wreszcie wyjmuje par czystych rkawiczek skrzanych i
zamyka teczk. Kady ruch jest oszczdny i przemylany.
Przechodzi do przodu, rkawiczkami strzepuje jaki wyimaginowany pyek z fotela i
zgrabnie wlizguje si na swe miejsce, w czym bynajmniej nie przeszkadzaj mu
dugie nogi.
No, a teraz zobaczymy to, co zobaczy musimy. Gdzie uczye si lata?
Oczekiwaem tego pytania, zadawanego niezmiennie drugiemu pilotowi. Stao si ju

 25

elementem rytuau. Postawa Rossa wiadczy, e przeszkolenie przechodzi w armii lub

w marynarce. Tego si obawiam. Mog si spodziewa, e bd potraktowany
wyniole jako osoba nie naleca do klanu.
Gosem skromnym wyznaj, e uczyem si lata w prymitywnych warunkach. Dla
czowieka znajcego si na rzeczy te sowa posiadaj bogat tre. Jeli nawet nie
oznacza to pochodzenia z nieprawego oa, to w kadym razie dowodzi, e osobnik
musia fuksem zdoby umiejtno latania, czyli e jest podejrzany.
Ba! Twoje kukurydziane pastwiska wiksze byy od pola, na ktrym ja si uczyem.
Czuj niezmiern ulg. Wszystko wskazuje na to, e si polubimy, bo przecie i on by
kiedy prostaczkiem. Bd mu wiernie suy, nie chc przecie zapeszy
szczliwego przypadku, ktry nas zetkn.

III. NAUKA POKORY

O tolerancji nauczyciela
AM-21" jest mieszn i niepozorn nazw w odniesieniu do rozlegych przestrzeni,
ktre obejmuje. Nie wyczuwa si w tej nazwie beztroskiego pikna szlaku o kadej
porze roku, jego przyjemnoci i niewygd. Ten banalny termin nie moe przecie
odda niezwykej rnorodnoci terenu, bogactwa, ktre nie jest czym na pokaz, lecz
rzeczywistoci codzienn.
Wschodni, kocow, stacj trasy jest obecnie Newark, niezbyt pikny pocztek jak na
tak wspania kompozycj spokoju i pikna. Tu na zachd od Newarku, zanim
jeszcze wzbijamy si na przecitn wysoko, nad widnokrgiem wznosi si agodnie
prg Alleghenw.
Pierwszym przystankiem na tej trasie jest Wilkes-Barre. Lotnisko ley na paskim
terenie rozcigajcym si midzy dwoma stromymi grzbietami. - Miejscowo ta to
jakby tunel z przecigami, w ktrym nawet saby wiatr staje si wielokrotnie
potniejszy i wbrew prawom przyrody pdzi w nie dajcy si przewidzie sposb tam
i z powrotem zamiast spokojnie trzyma si naturalnego toru. Sia wiatru jest rwnie
kapryna jak jego kierunek, a w pobliu samego lotniska dolne cigi powietrza s
znane ze swej zdradliwoci. Nic wic dziwnego, e bardziej konserwatywni piloci
omijaj Wilkes-Barre, rzadko jednak si zdarza, by Ross nie przyj rzuconego mu
wyzwania, nawet wtedy, gdy wiatr pdzi przez jedyny pas startowy z szybkoci
trzydziestu mil na godzin. Podczas tego pierwszego ldowania zbyt jestem przejty
moimi prostymi obowizkami, by podziwia jego umiejtnoci i niezwyk pewno
siebie.
Porzuciwszy Wilkes-Barre trasa lotu, bdca waciwie nieustann zmienn
kombinacj powietrznej przestrzeni i terenu, skrca na pnoc, ku pnocnej czci
stanu Nowy Jork i Syrakuzom, nastpnemu naszemu punktowi ldowania. Gdy
Allegheny staj si niewysokimi kopcami, a lady robt grniczych na zboczach
zaczynaj si zaciera, ld pod nami faluje jak spokojne morze. Nierwny teren znika
tak szybko, jak si pojawi na wschodzie. W pobliu Binghamton zaczyna si dziwny
czar i spokojne, wspaniae pikno trasy AM-21.
Na wiosn ziemia pod nami kipi yciem. Pola okryte s radujc oko zieleni
doskonale odpowiadajc agodnej rzebie terenu, stoki -wzgrz urozmaicaj brzowe
plamy tustego byda. wieo zorane grunty na rwninie i w pytkich wklniciach
nad rzek s w ciepym kolorze ambry. Stapia si on delikatnie z prawie czarn
zieleni cienistych drg, nielicznych i opustoszaych.

Los jest myliwym E. K. Gann

26

Nad t okolic przelatujemy zazwyczaj w poudnie. wiato ma wtedy jak agodno

rwnie mi oku jak ziemia pod nami. Na wiosn w powietrzu panuje o tej porze
spokj. Ale ziemia nie potrafi jeszcze utrzyma ciepa. Z upywem godzin ucieknie
ono brzowym polom i utonie w zielonych przestworzach, a wtedy warstwy atmosfery
zamieni si w rozkoysany ocean niewygd.
Teraz na wiosn wszystko na dole jest ostro zarysowane i z wysokoci szeciu tysicy
stp wyranie wida rolnika siedzcego na traktorze i kruszce si za nim bruzdy.
Stewardessa wnosi do kabiny dwa pudeka ze niadaniami. Otwiera jedno dla Rossa i
kadzie mu na kolanach. Z trosk, jak okazaaby psu przybdzie, drugie stawia na
pododze dla mnie.
W DC-2 nie ma automatycznego pilota, wobec czego musz prowadzi samolot,
dopki Ross nie zje. Pal si do tego; jeli uda mi si utrzyma niemal bezbdnie kurs
i wysoko, moe odkupi grzechy, ktre zdoay ju doprowadzi do pewnego chodu
midzy nami. Przede wszystkim moje arytmetyczne zdolnoci stpio podniecenie,
czego wynikiem by jedenastominutowy bd w odnotowaniu czasu midzy
Newarkiem a Wilkes-Barre. Tego rodzaju nieciso moe by tylko dowodem
gupoty albo niewybaczalnego niechlujstwa. Tak dalece uraziem silne poczucie
skrupulatnoci Rossa, e sam postanowi wymaza omyk, podczas gdy ja
prbowaem da sobie rad z drug.
Po przybyciu do Wilkes-Barre nie umiaem znale ani poczty, ani bagau
przeznaczonego dla tego miasta. Nie wiadomo dlaczego ubzduraem sobie, e musz
by na dnie baganika zamiast na wierzchu, gdzie by powinny. Nastpio kopotliwe
opnienie, a ja tymczasem dwigaem torby i walizki, szukajc w sabo owietlonym
baganiku czego, co byo pod rk. W kocu zgub znalaz agent firmy, ktry mia
dosy wyobrani, by zajrze do pomieszczenia w ogonie. Ross i agent bynajmniej tego
nie zlekcewayli, poniewa omiominutowe opnienie wymagao pisemnego
usprawiedliwienia wobec firmy.
Nie widziaem caego przebiegu naszego startu z Wilkes-Barre. Ross, jak gdyby
specjalnie chcia dowie, jak dalece jestem mu niepotrzebny na pokadzie, wietnie
da sobie rad bez mojej pomocy. Gdy odrywalimy si od ziemi, wci jeszcze byem
zajty przeadowywaniem bagau.
Ledwie wrciem na swoje miejsce, a ju wiee kopoty. Ross dosta dreszczy i
owiadczy, e mu zimno. Jego ocen temperatury natychmiast potwierdzia
stewardessa, ktra zawdrowaa a do samego przodu, by poskary si, e i ona
zmarza. Zrozumiaem natychmiast, e moje katusze dopiero si zaczynaj, albowiem
drugi pilot peni funkcj podniebnych dozorcw i moim obowizkiem bdzie przywrcenie do ycia aparatu ogrzewajcego DC-2.
Urzdzenie to znajduje si w przejciu midzy kabin pilota a kabin pasaersk.
Niejednego ju drugiego pilota doprowadzio do ez. Bardziej wojowniczych si
trzeba byo powstrzyma od rozwalenia aparatury siekier. Ogrzewacz skada si z
boilera w ksztacie walca nieco wikszego od piki futbolowej. Ciepo pobiera z rury
wydechowej prawego silnika i otoczony jest zaworami, z ktrych wikszo bywa
unieruchomiona na dobre. Caa aparatura ma jakie ludzkie cechy, bywa krnbrna,
kapryna i lekkomylna. Panuje powszechna opinia, e zostaa skonstruowana przez
wariata, ktrego z trudem powstrzymano od zbudowania maszyny piekielnej. Znane s
wypadki, e kapitanowie szczeglnie czule opiekowali si drugimi pilotami umiejcymi doprowadzi do sprawnego funkcjonowania ogrzewacz w DC-2, ale znane s
take historie o takich, ktrym kapitanowie zatruwali ycie, poniewa nie potrafili da
sobie z tym rady.

 27

Los jest myliwym E. K. Gann

28

Wykresy rysowane w szkole Lestera nigdy nie daway obrazu tej szataskiej istoty,
wystukujcej i wypluwajcej teraz skargi tak gono, e sycha je byo mimo huku
silnikw. Ostronie odkrcam jeden z kurkw, ktry, o ile pami mi dopisuje,
rzekomo zamyka aparatur i umoliwia dopyw wody. Przez chwil czekam
powtpiewajc, czy da to podany efekt, i z rezygnacj dopuszczajc ewentualno
eksplozji. Boiler zowieszczo milknie. Ross woa z kabiny pilota, ebym si
pospieszy. Krzyczy, e zamarza.
Zrozpaczony pochylam si tak nisko, e widz szklan podziak boilera. Wody jest
chyba dosy. Moe za duo? Uderzam w boiler pici, po czym, po krtkim
zmaganiu, stanowczym ruchem odkrcam inny kurek na samej grze. Wynik jest
natychmiastowy i sensacyjny. Z jakiego niewidocznego otworu z sykiem wylatuje
strumie pary i natychmiast cae przejcie tonie w mgle. Teraz ju przestraszyem si
nie na arty. Z samozaparciem wpycham rk w chmur pary wodnej i udaje mi si
zakrci kurek. Nic nie odpowiada opisowi w podrczniku.
Ross wadczym gosem rozkazuje, bym wrci do kabiny. Skinieniem rki kae mi
usi i prowadzi samolot. Sam za gono wzdychajc, ze zrezygnowan min, idzie
do ogrzewacza. Wystarczyo kilka minut, a czuj ciepy powiew wok ng.
Ross wraca na swoje miejsce i w milczeniu zabiera si do niadania, chocia zdaj
sobie spraw, e midzy jedn kanapk a drug przypatruje mi si bez zachwytu.
Dziwi si wobec tego, e nie przejmuje ode mnie samolotu, gdy zbliamy si do
Syrakuz. Chyba nie zrozumiaem tego kiwnicia rk; normalnie oznaczaoby, e mam
ldowa.
Szukam wzrokiem potwierdzenia, a on potakuje. No, to bdzie koniec mojej kariery.
Poprzednie wyczyny na DC-2 byy, mwic ogldnie, niezbyt pocieszajce, a lotniska
w Syrakuzach nie widziaem dotd na oczy. Albo Ross artuje, albo bierze mnie za
czowieka bardziej dowiadczonego, ale ta ostatnia ewentualno nie wchodzi chyba w
rachub po przebiegu dzisiejszego przedpoudnia.
Hojnoci kapitana przewidzie si nie da. Nie obowizuje tu ani tradycja, ani zasady.
Jeli mu si spodoba, moe odda ldowanie lub start jak akocie drugiemu
pilotowi. Wielu lata caymi miesicami nie dotknwszy drka sterowego, poza
odcinkami bezpiecznego lotu na przecitnej wysokoci. Odmowa w tej chwili jest nie
do pomylenia.
Staram si nie myle o przygodzie z McCabe'em i sprowadzam samolot w d przez
cienki puap poszarpanych chmur. Ross udaje, e lot przesta go zupenie interesowa.
Starannie uje ciasteczko podkadajc do, by bro Boe jaka kruszynka nie spada
mu na portki.
Gdy wychodzimy z chmur, lotnisko jest tu pod nosem. Powraca mj dawny instynkt
latania i starannie odszukuj cae mnstwo znakw tak wanych dla waciwego
podejcia i ldowania. Dowiadczony cyrkowiec, jeli chce zachowa cae koci i
zdolno do pracy, musi nauczy si obserwowa i korzysta z olbrzymiej iloci
wskazwek, zanim sprbuje wyldowa na nie znanym lotnisku. I to wszystko bez
pomocy z ziemi, jedynie w oparciu o wiedz nagromadzon od wiekw przez ptaki.
Wiedza ta przekazywana neofitom przez weteranw staje si nierozczn czci ich
zawodowego dowiadczenia.
Od lotniska dziel nas jeszcze trzy mile, ale instynktownie porwnuj cienie chmur
przebiegajce pole z rkawem na dachu hangaru i stwierdzam, e wiatr na grze jest
inny od tego, ktry wieje na ziemi. Trzeba t rnic wzi pod uwag i wykona
nieco wczeniej ostatnie okrenie, by niewidzialny wiatr znosi samolot do chwili,
gdy znajdzie si na rwni z zachodnim pasem startowym.
Wiatr jest porywisty, jak wynika z rkawa. Wiatr tnie traw i kadzie j na ziemi tak,

e poyskuje w socu, obliczam go wic na jakie trzydzieci mil na godzin. Musz

uwaa na te drzewa. Stoj na kocu pasa, a ich chodny cie z pewnoci tworzy
pionowy ruch powietrza. Taki przecig nie jest szczeglnie grony, jeli wymin
drzewa na bezpiecznej wysokoci, ale gadkie i zgodne z przepisami podejcie jest
wstpem do dobrego ldowania. Dobry pilot wyprzedza w myli swj samolot, wie
bowiem, jak niewiele pozostanie mu czasu na mylenie, gdy sprawy zaczn si wika.
Schodzimy. Jedno spojrzenie na Rossa jest spokojny, chocia wiem, e widzia to
wszystko, co ja widziaem, plus jeszcze stara znajomo z lotniskiem.
Przelatujemy nad drzewami z szybkoci dziewidziesiciu mil na godzin.
Wyczam silniki. Podejcie byo tak zgodne z przepisami i zadowalajce, e Ross
chyba musia doceni mj staranny plan. A teraz jeszcze prawidowy dolot, nie za
szybko i nie za wolno, pod dobrym ktem, z dostateczn rezerw szybkoci, by da
sobie rad z podmuchami wiatru.
Przepywamy nad skrajem lotniska i schodzimy zgrabnie na pas. Podkrcam trymer i
cigam lekko wolant na siebie. To bdzie idealne ldowanie.
Nie zdyem zoy sobie gratulacji, gdy ju straciem do nich prawo. Raz jeszcze
samolot dosownie spad na ziemi. Maszyna natychmiast okazuje swe
niezadowolenie, i to w sposb dramatyczny. Bydl na sztywnych nogach wyrywa si z
powrotem do swego ywiou i przemierza pas w serii miesznych skokw. Ross
reaguje byskawicznie, a rk ma z elaza. Jednym ruchem ujarzmia samolot.
Toczymy si gadko, ja za szalej z wciekoci, czekajc, kiedy Ross zacznie mi
gow posypywa popioem.
Jestem niemal rozczarowany, gdy widz, e si umiecha. A jego starannie
przemylane uwagi powikszaj tylko moj rozpacz.
Istniej dwa rodzaje samolotw. Te, ktre si prowadzi, i te, ktre prowadz
czowieka. W przypadku DC-2 od samego pocztku trzeba wiedzie, kto bdzie
panem.
Samopoczucie poprawia mi si nieco podczas pitnastu minut przeznaczonych na
tankowanie, wyadunek i zaadunek poczty. Znowu przygotowujemy si do startu.
Nastpne ldowanie bdzie w Rochester, zaledwie dziewidziesit mil dalej.
Wspominajc po kolei wydarzenia dzisiejszego ranka i stosujc optymistyczny
rachunek prawdopodobiestwa, nie wyobraam sobie, ebym mg si zdoby jeszcze
dzisiaj na jakie wybryki.
Ross kouje do koca pasa startowego, a DC-2 mimo coraz bardziej porywistego
wiatru zachowuje si w jego rku jak posuszna szkapa. W DC-2 podwozie jest
wypuszczane i wcigane hydraulicznie. Z chwil gdy jest ono wypuszczone, tu nad
dwigni wsuwa si stalow zatyczk, eby urzdzenie nie zostao uruchomione
przypadkowo, gdy samolot spoczywa na koach. Zatyczka jest zawsze wyjmowana
przed oderwaniem si samolotu od ziemi, inaczej bowiem nastpi kopotliwe
spnienie przy podnoszeniu podwozia. I chocia moe ono trwa zaledwie kilka
sekund, i tak bywa niebezpieczne, poniewa start jest krytyczn chwil dla DC-2.
Dwusilnikowy samolot moe wzbi si w miar bezpiecznie, nawet gdyby zawid
jeden silnik, pod warunkiem, e nie bdzie si za nim wloko podwozie. Przy
wypuszczonym podwoziu za tarapaty, i to grone, s nieuniknione. Dlatego te
podwozie naley podnie natychmiast po uzyskaniu bezpiecznej szybkoci lotu. W
adnym wypadku nie wolno tego zrobi przedwczenie. Samolot tracc szybko
moe z powrotem spa na ziemi, a wtedy koce krccych si migie zostan
roztrzaskane, co z kolei musi doprowadzi do rozbicia si przy ldowaniu na brzuchu,
co jest doskona okazj do wybuchu poaru.

 29

Los jest myliwym E. K. Gann

30

Dwigni chowajc podwozie pociga si na znak dany przez kapitana. Unosi on

eleganckim ruchem rk, doni do gry. Rwnoczenie powinien zawoa wyranie,
tak eby gos dotar mimo huku silnikw: Podwozie w gr!"
Ross zapuszcza silniki, ja za wyjmuj z dwigni zabezpieczajcy koek. Wpatruj si
z niepokojem w kapitana Rossa. Tak strasznie chciabym speni szybko i sprawnie
moje obowizki drugiego pilota. Gdy on przesuwa dwigni gazu do przodu i ruszamy
po pasie, ja kad rk na dwigni podwozia. Czuj, jak unosi si ogon samolotu.
Pochylam si lekko do przodu, wzrok wbity w rk Rossa czekam na znak. Mam
wraenie, e szybko jest ju dobra, ale pilnuj jego rki, a nie patrz na wskazwk.
Porusza rk tak, jak gdyby chcia puci dwignie gazu. W kabinie pilota DC-2
podczas odrywania si od ziemi panuje straszliwy haas. Jestem przekonany, e Ross
zawoa: Podwozie w gr!" Podrywam dwigni.
Chryste! Czowieku!
Ross zmaga si z wolantem i manewruje nim rozpaczliwie.
Rzucam okiem na szybko, a potem na okno. Zawilimy w powietrzu, przepadamy,
znowu jestemy zawieszeni. Ross nie da znaku. Poniosa mnie gorliwo. wiadomie
wyrwaem spod niego podwozie!
Cay samolot miota si rozpaczliwie. Jestem zupenie roztrzsiony.
A za chwil, nagle, zaczynamy lecie gadko, ziemia zapada si pod nami. Ross
popisem wspaniaego kunsztu latania zakoczy poroniony start.
Nie mog na niego patrze, ale musz. To ju nie by jaki drobny bd, ktry mona
wytrze z pamici gumk. Idiotycznym ruchem rki naraziem wszystkich ludzi
znajdujcych si w samolocie. Niewybaczalny postpek, bez wzgldu na to, jak
niewinnie poczty. Nie potrafi zdoby si nawet na najprostsze sowa
usprawiedliwienia, jestem wstrznity do gbi duszy, chory. Nie miabym nic
przeciwko temu, gdyby Ross wyj pistolet i przestrzeli mi rk winowajczyni. Ma
pene prawo. Szczyci si tym, e nigdy nie zadrapa samolotu, a ja w jednej przekltej
chwili omal nie doprowadziem go do katastrofy.
Gdy wspinamy si bezpiecznie nad lec na zachodzie gr, jego minie powoli si
rozluniaj. Palcem ciera z czoa niewidoczny pot. Napotyka moje spojrzenie i wtedy
mikn napite rysy twarzy. Z jego miny nie mog wyczyta ani gniewu, ani nawet
wyrzutu. Tylko wci jeszcze przypieszony oddech wiadczy o niedawnym kryzysie.
Strach bynajmniej nie jest mu obcy, ale po licznych, nie z wasnej woli
podejmowanych, dowiadczeniach nauczy si tumi go natychmiast, gdy tylko
niebezpieczestwo przeminie. Teraz cedzi i tak starannie podkrela sowa, e efekt
zgodnie z jego zamierzeniem staje si komiczny:
Jeli to si jeszcze raz powtrzy... nic ci nie zapisz w testamencie.
Ani jednego wyzwiska. Nie przypomina mojego wystpku ani tak oczywistych
konsekwencji. Nawet cienia urazy. Seria karygodnych epizodw, ktre wywoaem od
chwili znalezienia si w szkole Lestera. doprowadzia mnie prawie do rozpaczy. Ale
teraz przygnbienie przechodzi. Nie odzywam si i w mylach tylko powtarzam, e
Ross jest jednym z najwspanialszych ludzi latajcych w powietrzu.
Po chwili kiwa na mnie, bym przej stery, sam za wyciga dziennik nawigacyjny i
skrupulatnie zapisuje czas startu, jak gdyby nic nadzwyczajnego nie zaszo.
Zazdroszcz mu spokoju rki i ogromnie jestem mu wdziczny za zrozumienie. Wie
przecie, e moje grzechy mog odkupi jedynie latajc.
Ale jeszcze tylu rzeczy musz si nauczy.
Ross jest tylko jednym z kapitanw pracujcych na AM-21. Poza nim s jeszcze w
chwili obecnej: Dunn z trudem wciskajcy swe cielsko w kabin pilota, Hunt rwnie
wielki, chocia nie tak zwalisty, Shoff, szczupy i mimo modego wieku ju troch

pomarszczony, oraz Lewis, zgarbiony zazwyczaj i robicy wraenie czowieka troch

zaniedbanego. Jest te Konz, ktry dawniej gra na oboju w rochesterskiej orkiestrze
symfonicznej, Brooks przystojny w swojej siwinie i zawsze rozmowny. Mitchell
cienki jak papier i ywy jak wrbel. I jeszcze Keim, zabkana owca tego stada.
Wszyscy ci ludzie s wyranie zarysowanymi indywidualnociami i znaj doskonale
osobliwoci trasy, jak te kaprysy samolotu DC-2.
Za Syrakuzami trasa skrca niemal gwatownie na zachd omijajc od pnocy o kilka
mil przeliczne jezioro Finger i otaczajce je gry. Biegnie teraz rwnolegle do kanau
Erie a do Rochesteru. Tutaj teren staje si bardziej paski i do Buffalo mona lecie
nawet na wysokoci dwch tysicy stp. Ziemia midzy Syrakuzami a Buffalo
podobna jest do ywej, barwnej mozaiki, a wioski, dawno tu osiade, by korzysta z
dobrodziejstw kanau, drzemi w wytwornym spokoju.
Latem przewaaj wiatry zachodnie; przemykajc si delikatnie po tych anach pl,
po ywopotach, po wierzchokach drzew, tak nimi igraj, e caa okolica wydaje si
ywa i falujca. Jesieni, kiedy kolory staj si jeszcze bardziej nasycone, mona ulec
zudzeniu, e z ziemi dochodzi gone powitanie.
Na zachd od Buffalo trasa przebiega nad wijcym si agodnie poudniowym
brzegiem jeziora Erie. Tu rwnie teren jest niezwykle piaski, tyle tylko, e wschodni
przepych kolorw ustpuje niemal jednolitej zieleni. Jezioro, tak bardzo
przypominajce morze, siga a po horyzont i dopiero z wysokoci co najmniej
pitnastu tysicy stp mona w najpogodniejsze dnie dostrzec wybrzea Kanady.
Na szlaka lotniczym AM-21 przewidziany jest postj w Erie. Miasto ley na brzegu
jeziora i z gry jest wyjtkowo niepocigajce. Rzadko si zdarza, by pilot rzuci na
nie okiem. Po czym szlak zabiera nas dalej wzdu brzegu do Cleveland.
O trasie AM-21 kapitanowie wiedz co wicej, znaj nie tylko jej geograficzne
niespodzianki. Obchodzi ich zarwno ziemia, jak i powietrze. Wiedz na przykad, e
wschodni wiatr wiejcy latem przez Syrakuzy przynosi czsto mgy, uniemoliwiajce
korzystanie z lotniska. Umiej podej do Syrakuz z zachodu bez posugiwania si
tym wanie bokiem trjkta radionawigacyjnego. Podczas mgy lub silnej letniej
ulewy mona mimo sabej widzialnoci zej nawet do siedmiuset stp i lecie wzdu
idcego na wschd toru kolejowego, a do pewnego miejsca, w ktrym napotyka on
na ostry zakrt kanau. Potem zakrcajc na poudniowy zachd i majc ciemny zarys
syrakuzaskich wzgrz za lewym skrzydem, lec wzdu tego masywu, a zniknie im
z oczu. Teraz naley wykona jednominutowy zakrt w lewo i przywrci kurs na
pnocny zachd. Schodz ostronie, a wzgrza znw si pojawi po lewej stronie.
Teraz ju znajduj si nad pask i wsk dolin prowadzc ich prosto do koca
pnocno wschodniego pasa startowego.
Ludzie ci wiedz, e powaniejsze oblodzenie naley do rzadkoci na trasie AM-21, a
jeli nawet si przytrafi, to mog zej bezpiecznie na niewielk wysoko. Wiedz
rwnie, e odbir radiowy zawodzi o kadej porze roku, a do wschodniego korytarza
na radio latarni w Rochester zawsze naley odnosi si podejrzliwie.
W Rochester nie zapominaj o mgle przyziemnej, ktra ma skonnoci do nagego
pojawiania si w letnie noce i zaskakiwania niewiadomego pilota. Ma co prawda
tylko kilka stp gruboci i jest prawie niewidoczna z gry, ale wisi tu nad
powierzchni ziemi i moe zupenie zasoni widok w ostatniej i najwaniejszej chwili
podchodzenia do ldowania. A Rochester podobnie jak Syrakuzy ma specjalne
podejcie, najbardziej korzystne przy sabej widzialnoci, gdy ldowa trzeba w
kierunku pnocnym. Wybiera si wtedy tor kolejowy na zachd od lotniska i leci si
wzdu tego toru, a do pewnej stacji rozdzielczej przecitej defilad wie wysokiego

 31

napicia. Ta konfiguracja pod samolotem, atwo widzialna w niegu i deszczu, jest

kluczem do sytuacji. Zwrot ku pnocy i zaczyna si zejcie do ldowania. W chwili
kiedy podwozie jest wypuszczone i osignita zostaa kocowa szybko podejcia,
tu pod nosem pojawia si skraj upragnionego pasa.
Rochester wymaga czujnoci nawet w pogodne dni. Roi si wtedy od maych
samolotw szkolnych, ktrych tutaj jest chyba wicej ni w jakimkolwiek innym
miejscu. To nie s arty. Strach przed zderzeniem jest mieczem Damoklesa wiszcym
nad kadym pilotem, uczuciem najgbiej zakorzenionym w jego duszy.
Prawdziwego pilota osobliwoci geograficzne rwnie mao interesuj jak listonosza
drepccego po swoim codziennym szlaku. Kapitanowie latajcy na AM-21 wiedz, e
w zimie Buffalo potrafi by jednym z najzimniejszych portw lotniczych na wiecie i
e o tej porze roku meldunki o zamieciach nienych mogcych w cigu jednej chwili
przesoni lub odsoni pas startowy nale do rzeczy normalnych. Jeli odbir
radiowy jest saby, jak to czsto bywa podczas nieycy, nawet najlepszemu
kapitanowi moe si zdarzy, e zabdzi, e znajdzie si nad niewaciwym pasem i
w ostatniej chwili musi wciga podwozie, by raz jeszcze okry lotnisko.
Kapitanowie latajcy na AM-21 wiedz, e dalej na zachd mona odnale Erie bez
trudu przy najgorszej widzialnoci i syszalnoci radiowej, lecc po prostu wzdu
brzegu jeziora. I mog lata tak nisko, jak tylko pozwala im na to osobisty stosunek do
kwestii naruszania przepisw, nie obawiajc si zderzenia. AM-21 nie jest szlakiem
dla pilota automatu, ktry traktuje regulamin jak elazne prawo. Tacy piloci nie
lubi tej trasy. Nie lubi bo wymaga od nich duej inwencji, zreszt trasa te ich nie
lubi, czego niewtpliwie dowiodaby uczciwa statystyka wypadkw.
Dziki specyfice terenu i kaprynej pogodzie pewna maksyma sprawdza si na AM-21
wyraniej anieli na wikszoci innych tras. Pilot bojaliwy, nadmiernie ostrony
bynajmniej nie bywa najbezpieczniejszy. Wiedz trzeba uzupenia odwag i dlatego
wanie kapitanowie latajcy na AM-21 od dawna pielgnuj specjaln dum i
tradycj. Nikt im nie zazdroci ich trasy i nieustannych przeskokw od upau do
mrozu. Czste ldowania i stosunkowo niewielka ilo godzin nocnych rwna si
niszym zarobkom przy wikszej iloci godzin pod koniec miesica. Ale cho tak
dziwaczna i uparta jest trasa, nieatwo namwi pilota z AM-21, by j zamieni na
inn.
Gdy tylko Gay, Carter, Mood i inni dowiedzieli si, dokd mnie skierowano, kady z
nich na swj sposb skada mi kondolencje. Bd latali szybko i na duszych trasach
midzy wielkimi miastami, mj przydzia oznacza wic dla nich zesanie. Bd
zwykym konikiem polnym. Bd lata na antykach, ktre wkrtce zostan wycofane z
uytku, z kapitanami znanymi ze swych wymaga i przy rozpaczliwej pogodzie. Jedno
musieli przyzna na tej trasie mona zdoby solidne przeszkolenie.

IV. KAPITAN
Przy pracy
Teraz dopiero zaczo si prawdziwe terminowanie. Z rwienikami, z ktrymi
mgbym dzieli dowiadczenia, spotykaem si rzadko, chocia od czasu do czasu
rozpoznawaem ich gosy meldujce przez radio pooenie, gdy zagubili si na
przykad gdzie na rozlegych przestrzeniach linii przemierzajcej ca Ameryk
Pnocn. Gosy ich, odbite o niebo, donosiy o wydarzeniach i warunkach zupenie
odmiennych od tych, z ktrymi ja si stykaem, i chwilami trudno byo nawet

Los jest myliwym E. K. Gann

32

przypomnie sobie rysy ich twarzy.

ycie w grze nie byo atwe. Ross okaza si despot gorliwie i z zapamitaniem
korzystajcym ze swych prerogatyw. Nawet we nie wracay do mnie jego ostre
uwagi.
Trzeba byo prawie tygodnia, by doszed do wniosku, e da si co wykrzesa z tego
nieporadnego i bez przerwy mylcego si pomocnika. By zbyt dumny, by si
pogodzi z najmniejszym chociaby niepowodzeniem. Wystarczyo szepn swko
McCabe'owi lub Boydowi i bez trudu dostaby kogo, ale to, e nie zada, nie
wynikao bynajmniej z jakiego rozlunienia jego zasad czy nagego przypywu
sentymentu. Nie umknbym teraz Russowi, nawet gdybym si o to stara. Stwierdzi,
e jestem rkawic rzucon mu w twarz, a to, czy wyzwanie rzuci mu los, czy te
przeoeni, zupenie go nie obchodzio. Jedno byo pewne: pokae im, e Ross jak
zawsze zatriumfuje.
Poniewa najwiksz jego pasj jest latanie, musz przede wszystkim nauczy si
naladowa mistrza i w miar moliwoci stara si mu dorwna. Ross nie uznawa
kompromisw. Zaczem nazywa go Svengali. Na szczcie nie sysza o takiej
postaci. Wszelkie tkliwe uczucia, na jakie go byo sta, koncentroway si na jego
matce, przemiej drobnej kobiecinie, specjalistce od wypieku ciast. Ju nigdy wicej
nie okaza mi tego zrozumienia, ktre tak bardzo podtrzymao mnie na duchu podczas
straszliwego incydentu z podwoziem. W miar jak mijay tygodnie i miesice, stawa
si coraz bardziej surowy, coraz mniej wybaczajcy; chwilami miaem wraenie, e to
zupenie obcy czowiek, a nie dobry znajomy. O swej przeszoci z zasady nie
opowiada, ale czasami powtarza litani niewtpliwie prawdziwych faktw. Mawia,
e pochodzi z najbardziej chuligaskiego miasta wglowego w Stanach
Zjednoczonych, z Massilon w stanie Ohio. W miecie tym jedna z ulic syna jako
najbardziej chuligaska.
Ja za tumaczy Ross bez cienia skromnoci mieszkaem w ostatnim domu przy
tej ulicy.
Nauka u Rossa nie ustawaa ani na chwil, a poza tym przypominaa nieustanne
okadanie piciami. Pod koniec lotu miewaem czsto uczucie, e mj mzg zwisa
bezwadnie midzy uszami, rozbity i pokaleczony. W gwatownym tempie zmniejszaa
si ilo popenianych przeze mnie bdw, ale tym bardziej rzucay si w oczy nieliczne pomyki, ktre mi si jeszcze zdarzay. Kara nastpowaa niezawodnie i szybko.
Jadowite schlastanie jzykiem, w czym Ross zdradza niepospolity talent, wyprzedzao
dotkliwy cios w rami czy jak inn cz ciaa bdc w danej chwili w wygodnym
pobliu. Dziarski cios stanowi co w rodzaju znaku przestankowego w potoku
wyzwisk. Zawsze jednak wymierzany w taki sposb, e nie mona si byo obrazi.
Oczywicie mowy nie ma, by chocia artem odda uderzenie. Kapitana nie mona
uderzy szczeglnie jeli tym kapitanem jest Ross.
Drugi pilot mg w dyskretny sposb poprosi o przejcie do kogo innego. Nie
zrobibym tego, nawet gdyby Ross stosowa wobec mnie jeszcze bardziej wymylne
tortury.
A nie zrobibym tego z nastpujcych powodw:
Jego absolutna pewno siebie rzutowaa bezporednio na czowieka, ktry peni przy
nim sub drugiego pilota. Od pierwszej chwili trzyma si twardo i niezmiennie tych
samych zasad. By on jednym z nielicznych, ktrzy dzielili starty i ldowania z drugim
pilotem p na p. Jeli jaki odcinek przypada na drugiego pilota, a pogoda psua si
do tego stopnia, e podejcie do ldowania stawao si naprawd ryzykowne, wwczas
nie pozbawia czowieka okazji i nie odbiera mu pewnoci siebie, proponujc, e dla

 33

Los jest myliwym E. K. Gann

34

witego spokoju sam si tym zajmie. Gdy kolej wypadaa na drugiego pilota,
wwczas drugi pilot j odlatywa", a jeli po drodze nawala silnik, to ju jego spraw
byo znalezienie waciwego wyjcia z sytuacji i doprowadzenie samolotu do celu bez
wikszych perturbacji.
Czasami, w sytuacjach niejasnych, mg poradzi, ale nigdy nie wyrcza. W ten
sposb czowiek musia si uczy. Ale za to po skoczonym locie szczliwiec kroczy
z dum, do ktrej nie mieli prawa ci, co zajmowali si wycznie buchalteri i
powozili".
W miar jak wiosenne niebo zacigao si chmurami, stawao si coraz bardziej
przytaczajce i zacierao w bezbrzenej mgiece, wymogi Rossa robiy si coraz
sztywniejsze, dorwnujc sztywnoci jedynie jego koszuli. Nie tolerowa
dopuszczalnych pidziesiciu stp rnicy midzy obran wysokoci lotu a t, na
ktrej lot faktycznie si odbywa. Jeli w planie byo pi tysicy, wwczas strzaka
wysokociomierza musiaa wskazywa dokadnie pi tysicy. Odchylenie dwudziestu
stp w gr lub w d wywoywao niezmiennie uszczypliwe napomnienie: Prosz si
podcign i lata jak naley". Ze warunki atmosferyczne nie byy
usprawiedliwieniem. Wskazwka moga wdrowa tam i z powrotem, ale przecitna
musiaa by dokadnie pi tysicy stp.
A jake inaczej zdobdziesz nawyki pyta ktre ci si przydadz, gdy te kilka
stp bdzie naprawd decydujce?
Tak samo wymaga, gdy chodzio o latanie wedug busoli. Z chwil ustanowienia
kursu po uwzgldnieniu wiatru odchylenie trzech stopni komentowane byo jako
wiercenie si po caym niebie".
Jeszcze bardziej wymagajcy bywa Ross, gdy chodzio o manewrowanie samolotem
na ziemi lub podczas zbliania si do lotniska, chocia w tym wypadku atwiej byo
uzyska przebaczenie. Niewinny pasaer bywa wwczas wygodn odskoczni dla
najbardziej wyszukanych docinkw i najdotkliwszych upokorze. Ross przypomina,
e nerwy pasaera s delikatne, a jego wiara w transport lotniczy niesychanie wta i
e od chwili, gdy znalaz si w samolocie, do przybycia na miejsce pasaer musi by
przekonany, e lecia jak po male.
W powietrzu potrafi traktowa DC-2 niemal brutalnie, ale podczas startu, ldowania i
koowania obchodzi si z samolotem w sposb stanowicy klas sam w sobie.
Musieli mu to przyzna, co prawda niechtnie, nawet inni kapitanowie. Czsto
wybiera trjktny kawaek pola midzy rozwidleniami pasw, gadko spywa z
wygaszonymi silnikami i ustawia koa dokadnie na szczycie trjkta. Robi to z tak
wpraw, e najczciej nie mona byo waciwie zorientowa si, czy DC-2 dotkn
ju pasa. I potem nie byo adnych eksplozji ani grzmocenia o ziemi. Koowanie
odbywao si bez silnikw i hamulcw, a wreszcie samolot zatrzymywa si
dokadnie na linii peronu. Podczas tego przedstawienia, bo przecie by to tylko popis,
pasaer mg siedzie z filiank kawy pen po brzegi i nie rozlaby ani kropli. Twarz
Rossa nigdy nie zdradzaa ladu wysiku czy specjalnego skupienia. W takich
chwilach by prawdziwym wirtuozem, grajcym dla wasnej przyjemnoci, ktrego gra
pochona do tego stopnia, e zapomnia o publicznoci.
Kopoty zaczynay si dopiero, gdy wymaga ode mnie tego samego. Tak dugo drwi,
krzycza, namawia, grozi i dyskretnie pomaga, a w rodku lata udao mi si kilka
razy zadowoli go. Nauczy mnie szybowa na DC-2 bez dotykania gazu z wysokoci
tysica stp nad ziemi, a koa delikatnie caoway traw, i nalega, by ten pocaunek
nastpowa w dokadnie wyznaczonym miejscu.
Pewnego dnia moe si zdarzy, e bdziesz musia to drastwo posadzi bez
silnikw... na grzdce kapusty. A my ju postaramy si, eby potrafi to zrobi.

Czsto posugiwa si form my", jak przystao na majestat.

Ross nauczy mnie koowa t wyjtkowo krnbrn maszyn z du szybkoci przy
silnych wiatrach bocznych bez niepotrzebnego wiercenia si i naduywania systemu
hamulcw. Nie mielimy wycieraczek na szybach. Nauczy mnie wobec tego ldowa
przy silnej ulewie, dzieli uwag midzy nieliczne szczegy widoczne na pasie przed
nami a tym, co wida z boku przez otwarte okno wychylajc si w sam raz na tyle, by
nie by przemoczonym do nitki. Tego rodzaju sytuacje sprawiay mu najszczersz
rado, a gdy wreszcie zdoa przekaza mi swj spokj, rwnie i mnie zaczy one
bardziej bawi anieli atwe.
Teraz, w sierpniu, zaczy si zmiany na trasie, a szczeglnie na niebie nad ni.
Przepada klarowna widzialno. Poke pola czsto ton we mgle. Wiatry s
pospne i trwaj w zastoju, mimo to powietrze zadrcza wieloma drobnymi
pionowymi zakceniami, ktre wywouj mdoci u pasaerw, a nam ka robi
uytek z pasw. Pocimy si w kabinie pilota, chocia przewanie latamy z otwartymi
bocznymi oknami. Samolot czu rozgrzanym olejem, rozpalonym aluminium,
rodkami dezynfekcyjnymi, odchodami, skr i wymiotami. W suchawkach
ociekajcych naszym potem rozlega si caa kakofonia trzaskw, odgosw smacego
si bekonu, jkw, kichni i obdnych wybuchw, a nakadanie suchawek staje si
mczarni. Stewardessy, zdenerwowane i cuchnce wymiotami, korzystaj z kadej
okazji, by przej do przodu i zacign si wzgldnie wieym powietrzem. Tarmosz konierzyki i dmuchaj w dekolty dla ochody, modlc si
o przeniesienie na inn tras, na ktrej lata si wyej i powietrze jest. prawdopodobnie
spokojniejsze.
Na ziemi samoloty pra si w socu. Fale gorcego powietrza unoszce si z ich
skry upodabniaj je do wijcych si zwierzt. Nawet przy najbardziej oszczdnych
ruchach wejcie do samolotu jest katusz, a ju zmaganie si z poczt i bagaem w
wskich pomieszczeniach daje przedsmak pieka. Przy starcie musimy uwaa na
szczytowe temperatury, by nie wysadzi jakiego cylindra. Mikkie, przegrzane
powietrze wzbijajce si z pasa nie chce udwign skrzyde
i wzbijamy si pokonujc wielkie opory. Gdy koa odrywaj si od ziemi, mamy
wrcz uczucie zapadania si, a niekiedy ocieramy si prawie o wierzchoki drzew.
Newark jest mierdzc kadzi, podziurawion przez dym i poatan z powrotem
oparami z bagien. Nawet Robbins jest zaspiony i nie w sosie. Wilkes-Barre gotuje si
w tym samym zmczonym powietrzu, ktre od dwch tygodni ley uwizione midzy
skalnymi cianami. Syrakuzy s znone, ale to tylko chwilowe i zudne odprenie po
cikim podejciu ze wschodu lub zachodu. Rochester tonie we mgle, a stanowisko
kontroli ruchu trudno zbudzi, poniewa jest za sabe, by da sobie rad ze zymi
warunkami radiowymi. Buffalo truje dymem. Ogoocone lotnisko rozpalone jest nawet
po zapadniciu zmroku. W Erie blisko jeziora powinna przynie troch ulgi, ale ldujemy zawsze w poudnie, kiedy niemiae powiewy s najsabsze. Cleveland jest
jednym wielkim pmiskiem rozpalonego betonu. Tak oto wyglda kanikua na AM21.
Teraz zaczyna si rwnie pora burz. W tyme regionie, midzy wschodnim
wybrzeem a Cleveland, s to burze o gwatownoci, w ktrej przewyszaj je tylko
prawdziwe potwory gniedce si dalej na poudnie midzy Waszyngtonem a
Memphis. Burze o podobnej wojowniczoci czaj si rwnie w rodkowych stanach,
ale burza jest burz bez wzgldu na to, gdzie si czowiek na ni natknie, i wszystkie
maj humory Kaliguli.
Kady pilot przy zdrowych zmysach stara si unika latania przez rodek burzy, jeli

 35

Los jest myliwym E. K. Gann

36

tylko uda mu si znale jakie inne wyjcie. Niestety, bywaj takie chwile, gdy zwada
jest nie do uniknicia, a najczciej zdarzaj si one wanie na AM-21. Na tej trasie
wzbijanie si na znaczne wysokoci nie wchodzi zazwyczaj w rachub. Bywaj takie
letnie poudnia i noce, gdy trasa upodabnia si do dungli ryczcej z nienawici do
kadego intruza.
Na domiar zego otwarto teraz ponownie lotnisko od dawna nie uywane ze wzgldu
na niedostateczne wyposaenie. Jest nim Albany. Midzy t miejscowoci a
Newarkiem znajduje si rejon burz o czstotliwoci nie spotykanej w adnym innym
miejscu na kuli ziemskiej, nie wyczajc sawetnego wschodniego wybrzea Afryki.
Trasa prowadzi tu na poudnie nad rzek Hudson, mija gry Catskill, gdzie legendarne
dusze Holendrw szalej z takim zapamitaniem. W rejonie tym specjalna kombinacja
terenu, upau letniego i wilgoci przyczynia si do powstawania imponujcych ukadw
chmur. Piloci, ktrzy woleliby podziwia te wspaniaoci z daleka, nazywaj je czsto
bez owijania w bawen sukinsynami. Wiedz, e nie wolno z nimi artowa, bo nawet
z najodwaniejszego sidme poty wycisn.
W tej wanie okolicy lecc z Rossem poznaj nowe przejawy gniewu boego.
Lecimy na poudnie do Newarku na wysokoci omiu tysicy stp. Soce ju zaszo,
ale pozostao jeszcze dosy wiata na niebie, by widoczna bya purpurowa dolina,
przez ktr pynie rzeka Hudson. Na wschodzie niebo szybko traci fioletowy odcie
zmierzchu, a przed nami, przecinajc pod ktem prostym tras, roztacza si widok potwierdzajcy prognoz pogody z Albany. Cay poudniowy horyzont, od kraca do
kraca, zdaje si opiera na nie koczcym si szeregu zamkw, baszt i wysokich
murw. Tu i wdzie przez wyomy przeziera jeszcze chorobliwie te niebo, powieje
nad najwyszymi blankami, przechodzc w zenicie w kolor bladoniebieski
poplamiony czerni. Szczyty najwyszych wie utworzonych z chmur chwytaj
jeszcze promienie uciekajcego soca, w ktrych si zoc.
Skoczyem zapisy w dzienniku pokadowym i mimo obdnych trzaskw w
suchawkach zdaje mi si, e rozpoznaj beztroski gos McGuire'a meldujcego nad
South Bend pozycj swego samolotu leccego na zachd do Chicago. Zdumiewa mnie
myl, e tam jeszcze soce nie zaszo i e wkrtce bdzie zapewne pociga piwo w
pewnej knajpce w pobliu lotniska zwanej Gniazdem Ww".
Siedz wygodnie w moim fotelu, prawa noga oparta o tablic przyrzdw, i
wsuchujc si w rwnomierny huk silnikw rozmylam zadowolony o przebytej
drodze, o tym, jak daleko zaszedem od dni cyrkowych wystpw. Jeszcze nie tak
dawno, na polu ogrodzonym kamieniami, pewien modzieniec nazwiskiem Blauvelt
zszed z kaszlcego dwupatowca i po raz pierwszy wysa mnie samego pod niebo.
Przyjemnie jest myle, e mam ju za sob trzymiesiczny okres prby i wobec tego
mog sobie pozwoli na inwestycj w postaci wysokich butw podobnych do tych,
jakie nosi Ross, dziki czemu bdzie mi ciepo w nogi podczas nadchodzcej zimy.
Przy pewnym wysiku moe uda mi si wywiczy rwnie w stanowczy krok, niezbdny przy tego rodzaju butach. Bd je nosi bardzo uwanie, dla drugiego pilota to
duy wydatek, i postaram si, by byszczay tak jak te Rossa.
Wpatrzony w roztaczajc si przede mn panoram nastrajam si na odpowiedni ton i
po chwili do tego stopnia porywa mnie entuzjazm, e zapominam o rzeczywistoci.
Wyobraam sobie, e potrafi ujarzmi DC-2 w powietrzu i na ziemi rwnie dobrze
jak inni, a by moe nawet lepiej. Pac mi za to, a take i za mniej przyjemne rzeczy,
i chocia zajmuj skromne stanowisko, wrd tych, ktrzy wydaj mi rozkazy, nie ma
kogo, kogo bym nie szanowa. Ju to samo jest dosy niepowszednie i oczywicie
przyjemne.
Gdy zbliamy si do frontu chmur i sigajce daleko szpony oparw porywaj nawet

najmniejsze aty nieba, moje marzenia staj si zupenie zawrotne. Rozesza si

niedawno plotka, e linia ma zakupi jeszcze dziesi samolotw. Oznaczaoby to w
praktyce po trzy nowe zaogi na kad maszyn, a wic trzydziestu nowych kapitanw
awansowanych z szeregw drugich pilotw. Okoo stu drugich pilotw posiada
mniejszy numer ode mnie. Zakadajc wic, e linia bdzie si rozbudowywaa
zakupujc po dziesi samolotw rocznie, nic nie stoi na przeszkodzie, ebym za
jakie trzy lata zosta kapitanem. C za perspektywa! W marzeniach zdobywam si
na wielkoduszno, postanawiam, e bd niezwykle askawie traktowa moich
drugich pilotw, pamitajc, jak to bywao, gdy sam jeszcze byem niewolnikiem.
Pikne marzenia burzy nagy i silny zryw silnikw. Ross przestawia miga na may
skok i zwiksza gaz. Widz, e nakada rkawiczki. Wspinamy si w gr tak
intensywnie, jak tylko potrafi DC-2. Ross przekrca kontakt, zapala napis nakazujcy
zapicie pasw i ruchem gowy wskazuje na drzwi prowadzce do kabiny pasaerw.
Id do tyu i powiedz stewardessie, by sprawdzia, czy pasaerowie naprawd
zapili pasy.
Mamy tylko dziewiciu pasaerw. Przechodz pod ich badawczymi spojrzeniami
okazujc niezwyk pewno siebie. Podobnie jak wikszo pilotw nauczyem si
ju unika wszelkich kontaktw z pasaerami. Czsto zadaj tak przenikliwe pytania,
e nie pozostaje nic innego, jak powiedzie prawd. Wicej z tym bywa kopotw
anieli przyjemnoci.
Przekazaem polecenie i wracam na swoje miejsce. Przy drzwiach siedzi moda
kobieta. Spokojnie karmi piersi dziecko. Jak wikszo mczyzn jestem zdumiony
tym widokiem. Natychmiast odwracam oczy. Nie wiadomo dlaczego scena ta
wzbudzia we mnie niepokj i gdy siadam obok Rossa, nie mog o niej zapomnie.
Moda matka bynajmniej nie odznaczaa si urod, a przecie w swej niezachwianej
wierze bya pikna. A wiar pokadaa w Rossie i w pewnej mierze we mnie.
Dochodz do wniosku, e wol nie zastanawia si zbytnio nad tym zaufaniem.
Ross ukazuje mi si teraz w nowym wietle. Na jego twarzy pojawia si surowo,
ktrej nigdy dotd nie zauwayem. Wierci si troch w swoim fotelu i odnosz
wraenie, e napina teraz cae ciao. Pochyla szerokie ramiona, potem rozprostowuje
je, jak bokser wychodzcy z rogu ringu. Zapala papierosa, pociga kilka razy, po czym
rozgniata go w popielniczce u swego boku.
Po raz pierwszy te widz jego oczy. Trudno mi zorientowa si, o czym waciwie
myli, bo nieustannie krci gow szukajc czego po caym niebie, ale oczy s
niezwykle czujne, jak gdyby w gstniejcym przed nami mroku odkry co
zagraajcego bezpieczestwu. Ross nie ma wok oczu owych rozchodzcych si
promienicie zmarszczek wynik cigego wpatrywania si w blask jak to bywa u
wikszoci pilotw, ale teraz skra pod oczyma ciga si w troch przekornym
umiechu.
Wywoaj Newark. Popro o zezwolenie na lot na dwunastu tysicach. Przy okazji
zapytaj, jaka u nich pogoda.
Wykonuj polecenie oddychajc szybciej ni zazwyczaj, bo ju lecimy na wysokoci
dziesiciu tysicy stp, a moja suba na AM-21 nie przyzwyczaia mnie do takich
wysokoci.
Gos z Newarku ledwo dociera przez haasy atmosferyczne w suchawkach. Jest to
jaki szwargot z dna pustej beczki i tylko tyle rozumiem, e dostajemy zezwolenie na
dan wysoko. Docieraj rwnie fragmenty bekotu na temat pogody, brzmice
jak gos zalinionego imbecyla. Nad nami... burza... silny deszcz... widzia...
byskawice w kierun... wiatr... "

 37

Los jest myliwym E. K. Gann

38

I nic wicej.
Ross kiwa gow. Widocznie zrozumia to, czego ja zrozumie nie zdoaem. A poza
tym ma waniejsze sprawy na gowie. Ca uwag skupia na pyncej przed szyb
scenerii. Jego prognoza jest prosta.
Zdaje si, e dostaniemy w skr.
Od olbrzymiej barykady dzieli nas wci jeszcze kilka mil, ale nawet na tak odlego
straszliwa energia zamknita w gwnej czci chmury nie budzi wtpliwoci. W tych
spitrzonych supach nie ma nic statycznego. S w nieustannym ruchu, i to bynajmniej
nie poziomym, jak by wynikao z ruchu wiatru. Mam wraenie, e wiruj wok kilku
osi, przy tym kady sup ronie i skrca si.
Gdy si zbliamy, ksztaty z pary okazuj si zupenym zudzeniem i kada wirujca
wypuko nabiera wygldu wypenionego rop czyraka na chwil przed pkniciem.
Mimo to powietrze jest zadziwiajco agodne, jak gdyby zapora rozkadaa przed nami
dywan na powitanie.
Zupenie niespodziewanie, gdy znajdujemy si o mil od najbliszej wiey, powracaj
waciwe proporcje. Wraenie, jakie to na mnie robi, jest zdumiewajce. Podczas
normalnego lotu ludzie zachowuj w grze zwyczajne poczucie stosunku midzy nimi
a otaczajcymi ich dobrze im znanymi przedmiotami. W kabinie pilota, na ziemi czy
w powietrzu, tablica przyrzdw pozostaje tej samej wielkoci, podobnie jak dwignie
gazu, wolant, okna, skrzyda. I ludzie towarzyszcy rwnie zachowuj swe rozmiary.
To wszystko, co si znajduje za szyb, jest tak odlege, e wydaje si zupenie
malekie, chocia na dobr spraw powinno by przeciwnie.
Teraz, gdy zbliamy si do czoa burzy, ani wikszej, ani mniejszej anieli kada inna
o tej porze roku, nasz wygodny wiat ginie i adne siy go nie przywrc, dopki nie
znajdziemy si za chmurami albo w zupenym mroku, gdy nie bdzie mona niczego
zobaczy. Nagle stajemy si zupenie malecy, jak gdybymy si znajdowali na
szybce mikroskopu. Uczucie straszliwe, w jednej chwili opuszcza czowieka wszelka
zarozumiao. Jak miej takie drobne stworzenia niepokoi niebiosa swymi
nadziejami i skargami? Tutaj, wrd potnych ywiow, jestemy nicoci.
Wysoko dwch mil nad ziemi to zaledwie p drogi do czoa burzy. Chmury tworz
przepa rozwierajc si tu za kocami naszych skrzyde, szaro czarnych i zielonych
w ostatnich chwilach jasnoci. Brudnobiale kby, pkajce jak kwiaty, zderzaj si i
strcaj nas na mroczne dno. Co chwila pojawiaj si jaskrawe wybuchy wiata,
ktrym towarzysz rwnoczenie piekielne trzaski w naszych suchawkach.
Ross wzdycha gboko i podejrzliwie przypatruje si chmurom. Kiwa smutnie gow,
jak czowiek, ktry spotka po drodze awanturnika. Czeka go praca, cika, a nawet
niebezpieczna praca, jeli awanturnika nie da si poskromi, ale bez walki si nie
obejdzie.
Piloci liniowi obdarzeni wikszym poczuciem rzeczywistoci szczerze przyznaj, e
ich uposaenie jest przez wiksz cz trwania suby zbyt wysokie. Dopiero po
pewnym czasie okazuje si, e ycie nie zawsze przypomina rajskie bytowanie. adne
zajcie nie jest idealne i cokolwiek czowiek robi, dalekie jest to od ideau. W
lotnictwie transportowym wypadki zdarzaj si z pozorn regularnoci raz do roku.
A gdy chwila taka nadejdzie, pilot w cigu kilku minut odrabia z nawizk swoje
pobory. Gotw jest wtedy zwrci wszystkie pienidze za przywilej znalezienia si w
innym miejscu.
Wanie wyglda na to, e Ross w ten sierpniowy wieczr w peni usprawiedliwi swe
wysokie uposaenie.
Przechyla ostro samolot i przez pewien czas lecimy rwnolegle do gadkiej ciany
skalnej. Mamy normaln prdko, ale zdaje nam si, e jestemy zawieszeni w

powietrzu w zupenym bezruchu.

Wreszcie pojawia si wyom. Po obu stronach czuwaj chimery z pary wodnej
usadowione na bizantyjskich wieach. Wejcie jest wskie, ale chyba wygodne, mimo
to Ross kwituje je jednym spojrzeniem i leci dalej.
Jeszcze mila i ukazuje si nastpna szczelina, ciemniejsza co prawda, ale troch
szersza. Ross zapala wszystkie wiata i opuszcza swj fotel do samej podogi. Ja w tej
chwili myl o tym, czy kapitan wie, e to moje pierwsze spotkanie z burz. Wskazuje
na swj fotel.
Zrobiby lepiej tak jak ja.
Po co?
Zobaczysz.
Skuleni mamy teraz twarze poniej dolnej krawdzi szyby. To powinno stanowi
pewn oson. I w tej pozycji wkraczamy w szczelin.
Nie boj si, ale chyba tylko dlatego, e jeszcze nie jestem kapitanem.
Przez par minut lecimy zupenie spokojnie, samolot troch podrzuca, jak gdyby
toczy si po drodze, na ktrej ley kilka kamieni rozsypanych przed wejciem do
pieczary. Patrz przez boczne okno w gr i wci jeszcze widz formacje chmur
tworzce wejcie do tej masy, potem wykrcam si na tyle, na ile pozwalaj mi pasy, i
o jakie dziesi tysicy stp wyej dostrzegam kawaek czystego nieba poncy
czerwieni.
Rossa obchodzi tylko to, co si dzieje w kabinie. Bierze kurs na Newark. Jest czujny,
ale si nie denerwuje. Marz o tym, eby ju przesta wasa si po niebie i posadzi
samolot na lotnisku w Newarku. Potrzebny mi jest zimny tusz, by spuka caodzienny
upa i zmczenie, a poza tym jestem wciekle godny.
Wrcz z niechci przygldam si temu, jak Ross zmniejsza gaz. Zwalniamy do stu
czterdziestu mil na godzin.
Drobny deszczyk syczy uderzajc o szyb, przypomina to odgos dochodzcy z
kbowiska ww. Ross kae wczy ogrzewanie ganikw. Odcigam dwie
dwignie z czerwonymi gwkami umieszczone po bokach pulpitu i ustawiam je tak,
by temperatury na wskanikach byy prawidowe.
I nagle w naszym maym wiatku zapanowa obd. Jaki niedorzeczny dinn
wycelowa sikawk na szyby. Znajdujemy si niespodziewanie w odzi podwodnej
zamiast w samolocie, i to w odzi podwodnej niezbyt szczelnej. Woda wdziera si
przez dzib, przez ramy okienne, przez moje boczne szyby, przez sufit, cieka po
tablicy przyrzdw, leje si nam na spodnie. Przeklestwo cinie mi si na usta, ale
dawi je haas. Jest to huk wody, wcieky, oszoamiajcy wodospad, ktry zagusza
wszelkie inne dwiki. Jakim cudem silniki wchonwszy takie iloci wody jeszcze
pracuj? A moe my pyniemy ju w gbinach oceanu?
Ktem oka patrz na Rossa. Obiema rkami mocno trzyma wolant, ale mam wraenie,
e wci jeszcze na co czeka. W ustach czuj jaki nie znany mi dotd kwany smak.
Zastanawiam si wanie, co to moe by, gdy wtem wszystko si wali. Czybymy
zderzyli si z jak masywn przeszkod? Jestem w stanie niewakoci i z caej siy
wciskam si w pasy fotela. Tablica przyrzdw tak jest roztrzsiona od zderzenia, e
przez chwil nie mona z niej nic wyczyta. Rozgldam si za czym statecznym.
Ross! Bagam! Zrb co, eby wiat si uspokoi i odzyska rozsdek!
Nareszcie przyrzdy nadaj si do uytku, ale wysokociomierz wyglda przeraajco.
Mimo olbrzymiego wysiku Rossa spadamy z szybkoci tysica piciuset stp na
minut. Strzaka wysokociomierza nadal si krci. Ross! Niedobrze! Oczywicie nie
boj si, ale serce mi bije. I ten haas. Mzg wciska mi si w oczy. Trudno myle, pa-

 39

Los jest myliwym E. K. Gann

40

trze, sucha.
Ross woa, by doda gazu, i zmniejsza skok migie. Nie sycha wycia silnikw, ten
sabiutki odgos nie moe przebi si przez szum deszczu. Tylko przyrzdy mwi o
tym, e zareagoway.
Ross walczy z wolantem. Ma min spokojn, ale podejrzliw. Kilka razy przekrca
wstecz koo trymera, prbujc zmusi samolot do zajcia wznoszcej pozycji. Przy tej
mocy powinnimy si wznosi z szybkoci co najmniej szeciuset stp na minut.
Nie wznosimy si ani na cal. Nadal lecimy w d, jak gdyby samolot nurkowa.
Jestemy we wadzy siy znacznie potniejszej anieli ta, jak potrafi wyprodukowa
fabryka silnikw samolotowych.
Spadamy do prawie dziesiciu tysicy stp.
Potem nastpuje drugie zderzenie. Jeszcze raz tablica przyrzdw taczy na swej
gumowej obudowie. Strzaki zamazuj si, po czym znowu staj si czytelne. Widz
ze zdumieniem, e lecimy w gr z szybkoci tysica piciuset stp na minut.
Wysokociomierz zmieni kierunek i teraz nawija si mijajc jedenacie tysicy, mimo
e Ross z caej siy spycha dzib do dou. Unosi rk i wskazuje na podog kabiny.
Wypuci podwozie!
Zwariowa chyba zupenie. Nawet ty nie potrafisz ldowa w powietrzu. Powtarza
rozkaz. Wykonuj polecenie, bo wida, e nie artuje.
Teraz dosownie postawi samolot na dziobie. Pozycja jak przy ostrym nurkowaniu.
Figura dosy mieszna, gdy z przyrzdw wynika niedwuznacznie, e mimo
wszelkich naszych wysikw samolot nadal wzbija si w gr.
Wkrtce doceniam manewr opuszczenia podwozia i ostrego kta ustawienia samolotu.
Gdyby nie to, wznosilibymy si jeszcze szybciej.
Gdy ponownie przekraczamy dwanacie tysicy stp, moje nerwy dowiadczaj
nowego wstrzsu. Wycie deszczu ustaje rwnie nagle, jak si pojawio, jestem
olepiony eksplozj biaego ognia, ktra tak mi' si zdaje chyba nastpia w samej
kabinie. Gdyby Ross nie zapali wszystkich wiate, bybym znacznie duej
olepiony. Chroni nas troch opuszczenie foteli. W duszy dzikuj mu za przezorno
i postanawiam zapamita sobie t sztuczk.
Serii byskawic towarzyszy straszliwa kanonada. Szybko stwierdzam, e grzmot u
swego rda brzmi inaczej anieli na ziemi. Nie ma tu echa, std te detonacja
zupenie gucha. Kada salwa przeszywa serce. Podczas tego piekielnego bbnienia
czowiek wolaby by guchy.
Zimno mi i odczuwam jaki dziwny bl brzucha, gdy zbliamy si do wysokoci
trzynastu tysicy stp w samolocie wci jeszcze dziobem zwrconym do dou. Nasze
skrty boczne robi si niezwykle gwatowne. Sztuczny horyzont nie znis ju tych
wszystkich wstrzsw i staje si zupenie bezuyteczny, Ross musi lecie opierajc si
jedynie na zakrtomierzu i szybkoci, co przy takiej pogodzie jest nie lada
osigniciem. Wol nie patrzy na skrzyda. Zreszt nic bym nie zobaczy. Lepiej o
pewnych rzeczach nie wiedzie.
Wznosimy si powoli i oddycham z ulg, gdy znw zderzenie z pocigiem
pospiesznym. Dotychczasowe haasy to dziecinna igraszka. Znalelimy si w burzy
gradowej.
Z ruchu warg Rossa odczytuj przeklestwa, ale gosu nie sysz. Mierzy w nas tysic
karabinw maszynowych, a my znajdujemy si w blaszanym pudle.
Grad trwa krtko, moe minut, moe dwie. Bryki lodu nie s na tyle due, by przebi
skr samolotu, w czym nie byoby nic niezwykego, ale wystarczajco wielkie, by
odupa farb z dziobu.
Nieprzyjemnoci trwaj jeszcze dziesi minut. Potem, jak gdyby nagle ywioy

zmczyy si tymi igraszkami, nastpuje zupeny spokj. Burza skoczya si rwnie

nagle, jak si zacza. Otacza nas gsta mga i tylko chwilami polewa nas deszcz. Bez
trudu w pozornej ciszy szybujemy do waciwej wysokoci. Po tych wszystkich
haasach silniki ledwie mrucz.
W suchawkach nadal nieprzyjemne trzaski, ale bez trudu rozrniam fal kierunkow
z Newarku. Na to uspokajajce wycie nakada si gos radia naszej linii i sowa s
zupenie zrozumiae. Gos podaje pogod w Newarku jakiemu samolotowi
znajdujcemu si w pobliu. Puap cztery tysice stp, lekki deszcz, widzialno dwie
mile... wysokociomierze dwadziecia dziewi dziewidziesit".
Nastawiamy odpowiednio nasze wysokociomierza, a Ross da zezwolenia na
kontynuowanie lotu na wysokoci szeciu tysicy stp. Gdy je dostaje, ruchem rki
wskazuje, ebym przej stery. Troch jestem zdumiony, bo to przecie jego odcinek i
wobec tego ldowanie wedug przyrzdw, ktre nakazuje Newark, jemu powinno
przypa. Mylaem, e przez reszt drogi bd wypoczywa.
Nauczymy si teraz ldowa bez sztucznego horyzontu Ross wskazuje na
przyrzd pywajcy bezuytecznie za swoj szklan szybk ... i jeszcze kilku innych
rzeczy, ktre mog si pewnego dnia przyda.
Nie rozumiem go. Nie powinien zdradza adnych tajemnic, a ju z pewnoci nie
wolno powierza mi ldowania wedug przyrzdw. To moe by trudne. Nie pac
mu za to, by mnie uczy, a jeli to robi, moe tylko narazi si na kopoty.
Skup si teraz. Zapomnij o mnie.
Zapomnie o Rossie! Dobre sobie. To tak, jakby kaza galernikowi zapomnie o
straniku. I nic nie pomaga, e opiera gow na fotelu, zamyka oczy i udaje, e
drzemie. Ale tylko w ten sposb moe mnie zmusi do samodzielnoci.
Radiolatarnia kierunkowa to po prostu stacja radiowa nadajca monotonny, ale cenny
program. Sygnay tworz cztery szprychy, zwajce si i spotykajce w punkcie
rodkowym jak starowieckie koo. Wybr szprychy zaley oczywicie od kierunku, z
ktrego nadlatuje samolot. Wybieram i bior w widy pnocn szprych z Newarku.
Kpic si w socu zaufania Rossa ostronie manipuluj sterami. Zdaj sobie
doskonale spraw, e przyglda mi si spod przymruonych powiek. I jednoczenie
przysuchuje si, jak dyrygent czeka na faszyw nut.
Gdy wreszcie mam dobry kurs, Ross otwiera oczy i trzykrotnie naciska guzik na
tablicy przyrzdw. Po chwili w zmroku za nami zjawia si stewardessa. Pyta j, jak
pasaerowie czuli si podczas burzy.
Jeden troch chorowa. Teraz wszyscy si z tego miej.
Nie odrywajc oczu od przyrzdw pytam o dziecko. Waciwie nic mnie to nie
obchodzi, ale musz wiedzie, czy beczao.
Skde, spao przez cay czas. Czy to jacy twoi znajomi?
Nie. Po prostu byem ciekaw.
Ale przez kilka minut o tym myl i sam nie wiem, dlaczego wydaje mi si to takie
cudowne.
Gdy tylko zapaem dobry kierunek, mijamy ju bez zbytecznego manewrowania
stoek ciszy pod Newarkiem. Pocztek schodzenia z wysokoci idzie gadko, czas
obliczyem dobrze i wszystko wskazuje na to, e nie bd mia adnych
nieprzyjemnoci.
I wanie wtedy, gdy zakrcam do ostatecznego zejcia wymaga to zawsze
szczeglnej uwagi i cisoci Ross wyciga z kieszeni pudeko zapaek i zapala mi
pod nosem jedn zapak po drugiej. A mnie zatkao. Cay wysiek koncentruj na
utrzymaniu kursu i wysokoci, dokadnie tak jak nakazuj przepisy. W tej chwili jest

 41

to najwaniejsze i tylko to si liczy.

Do diaba! Co ty robisz?
Nic nie rozumiem. Gdybym nie by tak zajty, odepchnbym jego rk, ledwie
dostrzegam przyrzdy za pomieniem, a Ross trzyma zapaki tak blisko, e oddycham
z trudem.
Zdmuchuj zapak. Ross natychmiast zapala nastpn. Jestem o pidziesit stp za
nisko, kompas wskazuje niewaciwy kierunek, trac szybko.
Spokojnie...
Jego gos jest zrwnowaony, nie wyczuwam w nim ani zoliwoci, ani artu. O c
mu wic chodzi! Cae ldowanie, z ktrego byem tak bardzo dumny, rozlatuje si w
kawaki.
Wysilam si, by utrzyma wszystko w porzdku. Na tej wysokoci nie grozi nam
adne niebezpieczestwo, ale wcieky jestem na Rossa, e celowo zepsu mi
podejcie, ktre mogo by nienaganne technicznie. Nigdy mu tego nie wybacz.
Coraz bardziej wciekam si na Rossa, a tu jedna zapaka po drugiej rozbyskuje mi
przed sam twarz. Sadysta! Ma dziwne kompleksy. Boi si, ebym ja nie wykona
porzdnie roboty. Niech go diabli" wezm. Zrobi wszystko, jak naley, i nie
przeszkodzi mi swoj zazdroci.
Gdy robimy ostatni zakrt przed ldowaniem, przestawiam miga na najmniejszy
skok. Jestemy dokadnie na wymaganej wysokoci, szybko taka jak trzeba i kurs
dobry.
Ross gasi zapak i rozpiera si w fotelu. Ktem oka patrz na niego i moja niech
ronie, gdy widz, e si umiecha. Policzymy si na ziemi!
Po niespena minucie, na wysokoci szeciuset stp, sabe jarzenie w chmurach
przemienia si w tczowy kwiat. Utrzymuj schodzenie. Podstawa chmury strzpi si,
potem ukazuj si wiata na pasie i wreszcie prowadzca drabina czerwonych
neonowych rur tu na wprost dziobu. Ka opuci klapy, zamykam gaz, schodzimy
na ziemi w lekkim deszczu i wreszcie koa dotykaj ulu. Wydaje mi si, e nawet
McCabe musiaby przyzna, e to byo porzdne ldowanie, a przecie jeszcze nie tak
dawno nadweryem mu krgi w identycznym niemal miejscu.
A Ross?... Niech sobie zabierze swoje operetkowe nakrycie gowy i leci w
przeciwnym kierunku. Ja poprosz o przeniesienie...
Gdy silniki milkn, kocz zapis w dzienniku nawigacyjnym, jestem obraony i nie
odzywam si. Ross wstaje z fotela i wkada paszcz. Deszcz jest coraz silniejszy, mam
nadziej, e jego mieszna czapka skurczy si do rozmiarw jego mzgownicy.
Z trzaskiem zamykam dziennik i zbieram si do wyjcia, gdy czuj na swych plecach
jego cik do. Zaciskam palce na dzienniku nawigacyjnym. Niechby tylko
sprbowa swoich arcikw...
Ale w jego gosie niespodziewanie brzmi zmczenie, widoczne take w umiechu.
Kady potrafi wykona swoj robot, gdy wszystko idzie gadko.
Wyszed z kabiny, a ja zostaj jeszcze w fotelu suchajc, jak deszcz dziobie
aluminium nad moj gow. Zapaki. Po co je zapala? Przecie mg atwo wymyli
inne przeszkody, jeli mu o to chodzio.
Id powoli przez deszcz do biura operacyjnego. Nie zwaam na to, e mundur jeszcze
bardziej si przemoczy. Nie bd prosi o przeniesienie. Ross na swj dziwaczny
sposb chce zrobi ze mnie pilota liniowego. Zdaje si, e to dobry sposb.
Min prawie cztery lata, zanim znowu zobacz przed sob ponce zapaki Rossa. Ale
wtedy, chocia przeszkadza mi bd gwatowne uderzenia serca, potrafi doceni
niewymiern warto.

Los jest myliwym E. K. Gann

42

V. ZAPRAWA
Szlifowanie mzgu
Od wiosny do pocztku zimy niewiele si u nas zmienio. Kilka razy przydzielono
mnie do innych kapitanw, ale nie na duej anieli jeden lot. Byli to wszystko starzy
weterani linii, niektrzy z nich nawet starsi od Rossa. Apitz, Dadson, Moore, Cutrell
kady z nich lata regularnie na trasie Newark Chicago. Latao si najczciej nonstop, na samolotach DC-3, co byo raczej nudnym zajciem dla drugiego pilota
przyzwyczajonego do nieustannych niespodzianek na AM-21. Kapitanowie traktowali
mnie uprzejmie, ale aden z nich nie wysila si specjalnie, by wzbogaci mj
skromny zasb wiedzy.
Z prostej przyczyny. Nie byem przecie ich staym drugim pilotem, ktrym mogliby
si opiekowa jak synem. Byem chopakiem Rossa.. Wtrca si do niego byoby
rzecz niestosown i nierozsdn. Da mnie naleao manewrowanie podwoziem i
klapami na rozkaz, prowadzenie dziennika nawigacyjnego, plan lotu i trzymanie gby
zamknitej na kdk. Wszystko to staraem si robi sumiennie, poniewa;
wiedziaem, e Ross musi si dowiedzie o najmniejszej pomyce.
Pod koniec listopada, gdy czerwono zota linia AM-21 wypowiaa i pierwsze patki
niegu zakurzyy pnocne odcinki trasy, nastpio generalne przesuwanie zag.
Straciem swoje miejsce przy Rossie, do ktrego ju przywykem.
Czujny McCabe, gboko przekonany, e ju sama zmiana jest pouczajca, przydzieli
mnie kapitanowi nazwiskiem Keim. Trudno byo o wiksz rnic.
Keima widziaem ju kilka razy, gdy nasze samoloty spotykay si ldujc w tej samej
miejscowoci na trasie. Zgodnie z obowizujcym obyczajem nie dostrzega mnie i
ogranicza si jedynie do wymiany mrukliwych powita z Rossem. By wic dla mnie
zupenie nie znan osob i natychmiast ruszyem do Robbinsa po informacje. Chocia
bylimy ju zaprzyjanieni, otrzymaem tak sam mtn wiadomo jak w swoim
czasie o Rossie. Wyszedem nic nie wiedzc o zdumiewajcych rnicach, jakie
istniej midzy tymi dwoma ludmi latajcymi przecie na identycznych samolotach i
na tej samej trasie. Jedynym ratunkiem byo to, e znaem ju dobrze swoje obowizki.
Tak mi si przynajmniej zdawao.
Keim by redniego wzrostu, barczysty. Ju wida byo pierwsze oznaki korpulencji,
ktre podkrela dodatkowo sposb noszenia paska od spodni. Keim nosi pasek tak
nisko, e nie wiadomo jakim cudem spodnie nie opaday. Kark i ramiona mia potne,
doskonale speniajce rol podpory dla masywnego ba, na ktrego szczycie wiy si.
rude wosy, wietnie pasujce do szczeciniastego wsa.
Mimiczna twarz Keima zmieniaa si z tak szybkoci, e czowiek z trudem odrywa
si od bogatej kolekcji zmarszczek i piegw, by skupi uwag na oczach stanowicych
klucz do jego charakteru. One to zdradzay czowieka pokconego ze wiatem, a
mimo to zakochanego w nim po uszy. W cigu minuty potrafi zmieni si z zabawnego komedianta w zaspionego mdrca. By straszliwie dogmatyczny i uparty, ale
czsto przeksztaca si nagle w rozsdnego, trzewo mylcego czowieka, ktrego
skromno bya niemal chorobliwa.
Oczy mia urzekajce, o stale zmiennym wyrazie, co jeszcze bardziej podkrelaa
umiejtno unoszenia i opuszczania brwi w specjalny sposb. Zarwno oczy, jak i
brwi nie znay spokoju, jakby nieustannie buntoway si przeciwko bezwadnoci
ciaa. Nienawidzi fizycznego wysiku w adnej postaci, z wyjtkiem polowania, ktre
uprawia namitnie. Siadajc wrasta po prostu w miejsce jak posg. Gdy wstawa,

 43

Los jest myliwym E. K. Gann

44

brn do najbliszego przedmiotu, na ktrym mona byo zoy ciao, i dopiero

absolutna konieczno zmuszaa go do kolejnej zmiany miejsca. Ale oczy byy
niespokojne; miotay zoliwe, a niekiedy potpiajce spojrzenia na wszystko, co si
przed nimi pojawiao.
Dowcip Keima zapala si byskawicznie, jak wiato elektryczne, i czsto
przypomina zoliwe warknicie. Czasami bywa dziwaczny, niekiedy kapryny,
czsto sprony, ale zawsze oryginalny najostrzejszy jednak, gdy by skierowany pod
wasnym adresem.
Keim uczy si lata w wojsku, ale to mnie ju przestao niepokoi. By bardziej
typowym pilotem liniowym anieli Ross i cilej trzyma si regulaminu. Wierzy
niezomnie w starszestwo i by straszliwie dumny ze swego stau na tej linii. Wierzy
niezachwianie, e starszestwo jest rwnoznaczne z bezpieczestwem, i nikt nie
potrafiby go przekona, e tak nie jest. W numerach pragmatyki szuka schronienia i
moment, w ktrym go zawiody, jednoczenie moment zakoczenia jego suby
czynnej by naprawd tragiczny.
Jako kapitan by uosobieniem ostronoci i przebiegoci. Mia jaki szsty zmys, gdy
chodzio o analiz warunkw atmosferycznych, a pogod przepowiada tak cile, jak
gdyby mia jaki pakt z ywioami. Potrafi wpatrywa si w poskrcane linie na
mapie oznaczajce front lub masy powietrza i mruczc pod nosem zaklcia odchodzi
z dokadn prognoz, ktra zawsze okazywaa si zdumiewajco cisa. Zej pogody
nigdy nie uwaa za potencjalnego przeciwnika, za wyzwanie rzucone jego siom
fizycznym. Kombinowa i knu swoje plany osigajc zwycistwo w myli, zanim
jeszcze opuci ziemi. Podczas lotu ryzykowa tylko tyle, ile tego wymagay
minimalne potrzeby chwili, ale w adnym wypadku nie eksperymentowa i nie kusi
losu. Jego wyznanie wiary, jak zwykle wypowiadane ktem ust, byo niezmienne:
Jednego jestem pewien: jeli moja dupa przyleci bezpiecznie na miejsce, to znajd si
tam rwnie moi pasaerowie".
A teraz, gdy niebo nad AM-21 stawao si coraz bardziej ponure i ostrzejsze wiatry
powiay z Kanady przynoszc z sob nieg, zaczy si inne zmiany, ktrych nie
mona byo tak atwo przewidzie.
Chocia czsto jeszcze latalimy nie majc dosy pasaerw, by pokry zuycie
paliwa, zdarzao si niekiedy, e prawie wszystkie miejsca byy zajte. W przypywie
optymizmu firma zamwia nowe samoloty, co oznaczao angaowanie nowych
drugich pilotw, by zastpi tych, ktrzy mieli awansowa. Ku mojej radoci
dowiedziaem si, e jest ju przeszo trzydziestu pilotw posiadajcych dalsze
numery od mego kopotliwego 267.
Z dnia na dzie niemal wzrs presti lotnictwa transportowego. Nawet agenci firm
ubezpieczeniowych zaczli namawia pilotw do wykupienia polis, a przecie dotd
ignorowano pilotw w sposb demonstracyjny, niektrzy tak dalece ulegli sile
pochlebstwa, e faktycznie nabyli polisy.
Byo co zaraliwego w tej nowej atmosferze, co udzielao si wszystkim od
mechanikw pracujcych w hangarach do autorw grnolotnych reklamowych
sloganw. Wszdzie panowao jakie radosne podniecenie, wszyscy chcieli na gwat
co robi. Nikt nie potrafiby wytumaczy, skd si waciwie bierze ten wiey
dopyw energii, ani te wskaza na chwil jej poczcia. Niektrzy mwili, e
przyczyny szuka naley we wlokcej si jeszcze w Europie wojnie. Inni przypisywali
to oglnemu poziomowi bezpieczestwa lotw, ktry osign nie spotykany dotd
rekord. Entuzjazm i nadzieje stay si udziaem nie tylko jednej linii. Wszystkie po
kolei ulegay przypieszonemu rytmowi dalekopisw i jak dzieci przez dugi czas
zaniedbywane, wyaniay si umiechnite na wiato dzienne.

Plotki podbudowao nieco otwarcie lotniska La Guardia. Wszystkie linie obsugujce

dotd rejon Nowego Jorku, z wyjtkiem Eastern, przeniosy si natychmiast z
Newarku do tych zapierajcych dech luksusw. Wygaszano przemwienia pene
retorycznych figur zapowiadajcych jutrzenk nowej epoki. Niektrzy co prawda
twierdzili, e cay ten pomys jest snem wariata i e kto powinien rozpocz ledztwo
w sprawie roztrwonienia ogromnych kapitaw miasta Nowy Jork.
Lotnisko La Guardia stao si symbolem dla caego kraju. Inne miasta, od Los Angeles
do Waszyngtonu i Bostonu, zaczy si zastanawia; czy nie dokona pewnych
ulepsze na swoich lotniskach. Kilka miast co prawda z oporami wprowadzao w
ycie swoje obietnice.
Prawd mwic, amerykaski transport lotniczy by w haniebnym pooeniu. Poza
produkowaniem dobrych samolotw w kadej innej dziedzinie tak dalece
pozostawalimy w tyle za reszt wiata, e nie byo adnego porwnania. Angielskie
Imperial Airways od dawna ju wprowadziy luksusow obsug pasaerw z
cocktailami i obiadami na pokadzie. Ich trasy prowadziy nie tylko z Anglii do caej
Europy, ale docieray rwnie do Indii. Air France ogarna Europ i oferowaa
stosunkowo bezpieczne loty przez Sahar do najdalszych zaktkw Afryki.
Holenderskie Krlewskie Linie Lotnicze oblatyway poow kuli ziemskiej a po Indie
Wschodnie. Lufthansa bya wszdzie i dziki swym ciemnym interesom
ufortyfikowaa si mocno w Ameryce Poudniowej. Nawet baaganiarscy Wosi mieli
regularn lini przez poudniowy Atlantyk, na ktrej latay samoloty Alor Italia.
Transport lotniczy by wic uznany wszdzie poza Stanami Zjednoczonymi. Niestety
ta nowa fala przedsibiorczoci i szacunku zatrzymaa si przed bramami hangarw.
Wci nam nie dowierzano. Wiele prywatnych firm zabraniao swym dyrektorom
podrowa samolotami. A cena polis, od niedawna oferowanych pilotom, bya
skandalicznie wysoka.
Dziao si tak nie bez powodw. Pod wzgldem technicznym wyszlimy dopiero z
fazy nakadania pasaerom spadochronw i sadzania ich na workach z poczt. Lot
przez kontynent by powoln mczarni, czsto zdarzay si wielogodzinne
opnienia, a niekiedy zupenie odwoywano loty. Piloci musieli mie przy sobie
specjalne formularze, ktre uprawniay pasaerw do przejazdw pocigami.
A mimo to byy oznaki postpu. Nagle pozwolono nam nosi pistolety w torbach
lotniczych, a nie przy pasie, jak policjanci.
Keim nie stosowa takich kar jak Ross. Nie wiem zreszt, czy sam trudniby si ich
wymierzaniem. Na og zreszt dawaem sobie niele rad, chocia nie zawsze ku jego
zupenemu zadowoleniu.
Jeli idzie o mnie, to nasz pierwszy lot po AM-21 nie by udany. Keim szczerze nie
cierpia systemu ogrzewania na DC-2, do ktrego ja zdoaem si ju przyzwyczai.
Jak gdyby chcc da upust swej wciekoci, da maksymalnego wysiku od boilera i
utrzymania w kabinie pilota temperatury sauny fiskiej. Raz tylko pozwoliem sobie
na gon skarg, by w odpowiedzi spotka si z tym brakiem entuzjazmu, ktrego
nauczyem si spodziewa po Keimie.
Posuchaj. Tak si skada, e ja t temperatur lubi. Widzisz to biae tam na
zewntrz? To si nazywa nieg. Przez tysice mil trzsem si z zimna w tych
samolotach i mam ju tego absolutnie dosy. Jeli uwaasz, e twoja sytuacja
finansowa pozwala ci wynaj samolot i zatrudni mnie jako pilota, wwczas
podyskutujemy o temperaturze. A tymczasem moesz sobie przeczyta na drzwiach
ja jestem kapitanem, a ty drugim pilotem. Temperatura pozostanie wobec tego taka,
jak ja sobie ycz, to znaczy taka, jaka jest teraz.

 45

Los jest myliwym E. K. Gann

46

Z wyrzutem patrzyem na nowe wysokie buciki, w ktrych powoli gotoway si moje

nogi. Nie wiedziaem jeszcze, e prawdziwa zima na AM-21 dopiero nas czeka i e ani
wysoka temperatura Keima, ani moje buty bynajmniej nie wystarcz, by ycie w
kabinie pilota uczyni znonym.
Poza tym Keim pali cygara, od ktrych robio mi si sabo. Gdy tylko si upewni, e
nie cierpi jego cygar, przyjemno, jak mu sprawiao kade pocignicie, wzrosa
niepomiernie. Czsto nie majc czym oddycha w obronie wasnej wychodziem z
kabiny. Moja nieobecno w najmniejszej mierze mu nie przeszkadzaa, poniewa w
drodze do Cleveland rzadko oddawa stery. Nie zaproponowa mi adnego startu czy
ldowania, a by to brak zaufania bolesny po miesicach latania z Rossem. Sam
skada meldunki przez radio; ciskajc mikrofon w doni i warczc, ktem ust
podawa wysoko i pozycj takim tonem, jak gdyby rzuca tym na ziemi wyzwanie.
Kady jego ruch podkrela, jak zbyteczna jest moja obecno w kabinie pilota.
W drodze powrotnej Keim da mi jeden start w Buffalo, obserwujc mnie w milczeniu.
Podczas nastpnego lotu powikszy liczb do dwch startw i doda jedno ldowanie,
ktre dziki mikkiej warstwie niegu poszo jak po male. Zazwyczaj tego rodzaju
ldowania wywouj uwagi towarzyszcego pilota. Czasem jest to pytanie:
Czybymy ju byli na ziemi?", a niekiedy sarkastyczny komentarz: Oczywicie, ty
zawsze tak ldujesz".
Keim nie odzywa si, ale widz, jak jedno oko kry, spoczywa na mojej osobie, brew
natomiast unosi si i z wolna opada. Jedyny dowd, e zauway ldowanie, ale tego rodzaju sygna wystarcza, bym mg si
spodziewa w przyszoci pochway.
Wwczas nie zdawaem sobie jeszcze sprawy z tego, e podczas gdy Ross gwnie
zajmowa si doskonaleniem mojej techniki lotu, Keim postawi sobie za zadanie
wzniesienie na jaki znony poziom mojej wiedzy teoretycznej. Uwaa, e mj rozum
lotniczy jest jeszcze straszliwie zielony w takich sprawach, jak planowanie lotu, jak
ostrono w manewrze, no i e zupenie brak mi wiedzy meteorologicznej. Z zaciciem i cierpliwoci poprawia ten stan rzeczy. Po trzech lotach powtarzajce si od
czasu do czasu pomruki aprobaty brzmiay w moich uszach jak zwyciskie surmy.
Wreszcie nastaa prawdziwa zima na AM-21. Ziemia leaa martwa pod biaym
caunem. Oywione byo tylko niebo, przechodzc na zmian nastroje haaliwoci i
tajemniczego, zimnego milczenia.
Soce byo blade i rzadko dostrzegalne z ziemi. Gdy wspinalimy si ponad sta
niemal przykryw chmur i wyanialimy nad nimi, pojawiao si zupenie
niespodziewanie. Keim, zapatulony w paszcz, to spoglda gniewnie na aparat do
ogrzewania, to znw siedzia zrezygnowany i nieszczliwy, wpatrujc si w soce ze
zmruonymi jak u sowy oczami. W odrnieniu od innych kapitanw nigdy nie
opuszcza kabiny pilota. Sama myl o pojawieniu si przed nielicznymi pasaerami,
ktrych przewozilimy, napeniaa go przeraeniem.
Niekiedy pozwalaem sobie na wypowiadanie wasnego zdania; czasem, chcc go
poszczu, wygaszaem najdziwniejsze pogldy. Jego reakcja niezmiennie zaczynaa
si od gniewnej sygnalizacji brwiami, po czym rozlega si wysoki jk skargi
wywoany karygodnym naduywaniem jego wyrozumiaoci. Oczy odryway si od
przyrzdw, unosiy do nieba i wreszcie oskarycielskie spojrzenie ldujce na mojej
osobie mwio, e jest on czowiekiem skazanym na dwiganie straszliwych ciarw.
Oczywicie! Dlaczego by nie zej niej i nie rzuci okiem na Syrakuzy? Dlaczego
mielibymy je pomin? Przecie melduj puap jedynie trzysta stp, p mili
widocznoci i zadymk nien? Dlaczego nie? Po co marnujemy czas tu w socu?
Teraz widz, e zmarnowaem pi lat i tylko zdawao mi si, e znam t tras.

Dlaczego wczeniej nie zasignem twojej rady? Zaiste, nie spotkaem jeszcze dotd
drugiego pilota o takiej wiedzy! Musz zawiadomi kadry, e popeniy powany bd.
Tobie powinni paci za mylenie tutaj. Teraz dopiero rozumiem, e ta odrobina
dowiadczenia, ktr zebraem, nie potrafia przezwyciy mojej wrodzonej gupoty!
Prosz! Ty sprowad na d samolot! Obejrzyj sobie Syrakuzy! Zabij nas wszystkich!
Kto chciaby y wiecznie?
S to cudowne chwile z Keimem i warto za nie paci.
Gdy ja wchaniaem wiedz lotnicz, moi rwienicy, pod rozkazami innych ludzi
dorwnujcych dowiadczeniem Keimowi, dojrzewali kady na swj sposb. Uczy
si McGuire, Carter, Watkins, Mood, Petersen, Gay i Owen. Nauczylimy si docenia
zalety adnie wykonanego niskiego podejcia. Nawalajcy silnik przesta by
podniecajc zagadk, a sta si powanym problemem, ktry trzeba byo samemu
rozwiza. Paliwo, szczeglnie w zimie, przypominao zmniejszajce si konto
bankowe i trzeba byo nim gospodarowa rozsdnie. Ld by zjawiskiem, ktrego
naleao unika jak zarazy, przyzwyczailimy si te, e w nienej zawierusze radio
zazwyczaj jest bezuyteczne.
Mylenie stao si rwnie wane jak latanie. Przepisy wymagay, by wszyscy nasi
kapitanowie wybierali zastpcze lotniska, na ktrych mogliby wyldowa, gdyby
lotnisko docelowe okazao si niedostpne. Przekonalimy si, e na tym nie koniec.
Dobry pilot liniowy musia mie w gowie inn ewentualno na kady wypadek. Jeli
nie tak to trzeba inaczej. W ten sposb mona byo oszczdzi sobie emocji i
niepotrzebnej zwoki w tarapatach.
Nauczylimy si "tego wszystkiego i jeszcze wielu innych rzeczy w czasie dokadnie
wymierzonym i zapisanym w naszych dziennikach nawigacyjnych. Tyle godzin i
minut latania w nocy, tyle latania w dzie, tyle latania wedug przyrzdw. Wszystko
to, wraz z datami i nazwiskami kapitanw, skrupulatnie odnotowane. .
Czekao nas jeszcze jedno, najwaniejsze dowiadczenie naszego szkolenia.
Poznalimy ju uczucie zaskoczenia, zdumienia, pokory i zdenerwowania. Ale nie
zaznalimy jeszcze prawdziwego strachu, nie wiedzielimy, co to znaczy spojrze
katastrofie w oczy i zmusi j, by pierwsza spucia wzrok. Ta luka w moim
przeszkoleniu zostaa wypeniona pewnej nocy lutowej.
Znajomo ze strachem zawarem lecc w eskorcie kapitana nazwiskiem Hughen.
Wypadki rozegray si w nowym dla mnie krajobrazie. Lecielimy na AM-23. Termin
ten okrela przestrze powietrzn midzy Nashville w stanie Tennessee a Nowym
Jorkiem.
Znaem tylko samolot. Poniewa ostatnie DC-3 przechodziy przegld techniczny,
zastpiono je starszym DC-2, by utrzyma nasz rozkad lotw. Samolot nadawa si
wprawdzie do latania, ale pikny nie by. Na odrapanej maszynie szramy wyglday
jak dobrze zasuone odznaczenia bojowe. Olej i pomienie z rur wydechowych
pozostawiy na pokrywach silnikw nieusuwalne lady, ktrych nie bray adne
szczotki. Grad wyobi na dziobie trwae skazy, a po obu bokach kaduba widoczne
byy jeszcze gbsze wklnicia po niezliczonych brykach lodu wyrzucanych przez
miga. Wkrtce odkupi go jaka skromniejsza linia w Afryce, Chinach lub Ameryce
rodkowej i bdzie tam jeszcze ora przez wiele lat jak pracowity w.
Gdy podchodzimy do samolotu, wieci ksiyc. Chd jest przejmujcy. Niebo czyste,
tylko nad samym miastem Nashville ley cienka powoka chmur warstwowych
odbijajca wiata z ziemi. Nie ma wiatru. Nasze kroki rozlegaj si wyranym i
gonym echem na betonowym peronie. W ksiycowej powiacie wida wyranie
unoszc si z ust par.

 47

Los jest myliwym E. K. Gann

48

Hughen jest rosym mczyzn. Porusza si z godnoci i mwi krtkimi, szybkimi

zdaniami, jak gdyby wszystko, co ma do powiedzenia, gromadzi zawczasu, starannie
wiza i wypowiada dopiero wtedy, gdy zachodzi potrzeba. Wozi poczt jeszcze w
otwartych samolotach. Na tej linii pracuje ju od tylu lat, e dla mnie jest to historia.
Rysy jego twarzy, solidne i cikie, stanowi przedziwny kontrast z dziecinn
gadkoci cery. Nosi nieomylny talizman pioniera cienki, ledwie dostrzegalny
wsik, stanowicy niegdy rwnie niezbdne wyposaenie pilota jak jego hem i
okulary. Jest prawie zupenie ysy, pozostao mu tylko kilka pasemek czarnych
wosw wyrastajcych tu nad czoem. Te lady piknej czupryny s starannie
sczesane na ty gowy.
Hughen jest zawsze yczliwy i wyrozumiay, ale tak daleko mi do jego dowiadczenia,
e nie sposb pokona dystansu dzielcego ucznia od mistrza.
Lecimy na Nowy Jork. Lot powinien trwa cztery godziny. Mamy dobr prognoz
pogody, z wyjtkiem ciepego frontu o jakie sto mil przed nami na wschd. Nic nie
wskazuje, ebymy mieli z tym jakie kopoty. Pasaerw jest* omiu, czekaj ju
cierpliwie za drucian furtk, przestpuj z nogi na nog, szczliwie niewiadomi
swej najbliszej przyszoci patrz na ksiyc, pgosem, niemiao wymieniajc
uprzejme banay tak niezbdne obcym ludziom wyruszajcym razem w drog.
Wkrtce ich losy splot si z naszymi, a szkoda, bo tej nocy rwnie poznaj zjeczay
smak strachu.
Hughen nie jest zachwycony zmian samolotu.
Mylaem, e ju skoczyem raz na zawsze z tymi przekltymi bydlakami.
Ale westchnwszy z rezygnacj przypina si do fotela i systematycznie sprawdza
wszystkie przyrzdy w kabinie pilota, wywoujc je po kolei z pamici. Wszystko jest
w porzdku. Zapuszczamy silniki i koujemy po pasie. Po kilku minutach wznosimy
si ku ksiycowi.
Hughen jest czowiekiem skrupulatnym. Poniewa niewiele wie o moim
dowiadczeniu, sam przygotowa plan lotu. Na lotnisko zastpcze wybra Columbus w
Ohio, miejsce wygodne, gdzie wedug prognozy ma si utrzyma adna pogoda. W tej
chwili to miasto znajduje si gdzie daleko za pnocno-wschodnim kracem nocnego
widnokrgu. Mamy dosy paliwa, by dotrze do Nowego Jorku, a w razie gdyby
tamtejsze lotnisko nas nie przyjo, by zawrci i bez trudu dolecie do Columbus.
Poza tym wieziemy jeszcze zapas paliwa na czterdzieci pi minut lotu jako rezerwa
na ewentualne opnienia. Takie s przepisy, a my si im podporzdkowujemy,
chocia nie mamy adnego powodu przypuszcza, by zapas ten mg si przyda.
Gdy osigamy przecitn wysoko lotu, wiata Nashville gubi si za ogonem. S
takie chwile, szczeglnie w czasie lotw dziennych, gdy piloci chtnie ze sob
rozmawiaj, mimo e haas silnikw zmusza do nienaturalnego podnoszenia gosu. W
nocy bywa wrcz przeciwnie jak gdyby otaczajca ciemno tumia wszelkie
odgosy z zewntrz. Kabina pilota staje si wwczas przytulnym miejscem, wietnie
nadajcym si do rozmyla. A gdy zdarza si, e noc jest pogodna
i niebo usiane gwiazdami, wwczas piloci gasz wszystkie wiata w kabinie i siedz
w absolutnym milczeniu, wchaniajc, jak dugo si da, niezwyk cisz.
W takie noce kontakt z ziemi urywa si zupenie. Sygnay radiowe stacji naziemnych
uwaane s za natrctwo i piloci odpowiadaj niechtnie. Rzadko si zdarza czowiek
nieczuy na te nocne czary. Chwile te maj w sobie co niemal mistycznego,
pozwalaj zapomnie o doranych technicznych problemach, nieodcznych od kabiny
pilota. Raz jeszcze samolot przestaje by zwyczajn maszyn, stajc si wielkim
statkiem szybujcym w powietrzu.
W takie noce, gdy widnokrg ginie w ciemnociach, mona niektre gwiazdy

zobaczy u dou i jak dugo trwa to zudzenie, wysokociomierz traci jakikolwiek sens.
Strzaki wskazujce siedem i zero mog oznacza siedem lub siedemdziesit tysicy
stp, albo nawet siedemset mil. Na kadej z tych wysokoci niesamowity widok jest
prawdopodobnie taki sam.
Patrzyem na ksiyc.
Teraz niechtnie zapalam wiata, kad dziennik nawigacyjny na kolanach i
przygotowuj si do odnotowania chwili przelotu nad Knoxville. Potem przeka t
informacj przez radio do Nashville. Podam rwnie meldunek o napotkanym wietrze
i nowy przypuszczalny czas naszego przelotu nad Roanoke lecym dalej na pnoc.
atwo te dane obliczy za pomoc suwaka w oparciu o nasz prdko wzgldem
ziemi.
Jak dotd Hughen bez przerwy prowadzi samolot i jest pogrony w kontemplowaniu
przyrzdw. Nie odezwa si od startu. Czekam, spodziewajc si, e zobacz wiata
Knoxville, zanim jeszcze skinie mi gow, by potwierdzi, e faktycznie
przelecielimy nad stacj kierunkow. A czekanie si nie przykrzy, bo wci jeszcze
jest ksiyc.
Unosz si w fotelu, by rzuci okiem na ciemnoci pod nami. Zamiast wiate widz,
e ziemia osonita jest welonem chmur, ktre bior za przygruntow mg. Dla nas
nie ma to adnego znaczenia, poniewa nie zamierzamy ldowa w Knoxville. Bawi
si owkiem i ledz fosforyzujce strzaki zegara na tablicy przyrzdw. Strzaka
odmierzajca sekundy dry, oznaczajc najmniejsz jednostk czasu, ktra si dla nas
nie liczy. Odnosz wraenie, e porusza si wolniej typowe dla ludzi majcych duo
wolnego czasu i silne poczucie bezpieczestwa. Czas pieszy si tylko wtedy, gdy go
chcemy zatrzyma.
Od czterech minut powinnimy ju by nad Knoxville, a Hughen wci jeszcze nie
daje znaku. Moe nie zauwayem? Wczam kontakt u mego boku i rwnie
nasuchuj stacji kierunkowej. Wci jeszcze dolatujemy do Knoxville. Niewidzialny
wiatr za szyb musi by silniejszy, anieli przypuszczaem. Obliczam na moim
suwaku i dochodz do wniosku, e ma chyba szybko czterdziestu mil na godzin.
Moje rwnanie bd mg rozwiza, gdy poznam dokadny czas naszego przelotu nad
stacj.
Teraz z kolei pojawi si w niebie szczelina w ksztacie trjkta. Rozbija widok przed
nami na warstwy. Na samym dole jest ciemno, ktr kby chmur pozbawiy
zwartoci, a nad ni wystajce brzegi czego, co robi wraenie staej masy. Wreszcie
na samym wierzchu, mniej wicej na naszej wysokoci, paskowy z pary wodnej o
konsystencji pajczyny, dosy jasno owietlony blaskiem ksiyca.
W niespena minut zaczynamy si lizga szybko po powierzchni tego paskowyu.
Jest to rozkoszne uczucie, bo prawdziw szybko samolotu mona doceni jedynie,
gdy si przelatuje nad jak wzgldnie nieruchom powierzchni. W szczenicych
latach pilotowania polowalimy na to radosne uczucie latajc niziutko, niemal
ocierajc si o ki i drzewa lub grzbiety gr, tak nisko, jak tylko pozwalaa na to
odwaga. By to co najmniej podniecajcy wstp do katastrofy, ktra te czsto
nastpowaa. Oczywicie tego rodzaju wesoe wybryki s nie do pomylenia na
samolocie liniowym, ale podobny efekt mona osign wynajdujc pask warstw
chmur i lecc nad ni tak blisko, by migo wrzynao si w mas. Rozrywka niewinna,
a efekt wrcz oszoamiajcy, gdy, jak w tej wanie chwili, ksiyc owietla wielki
materac pary wodnej.
Ktem oka patrz na Hughena i widz, e si umiecha. Jakeby zreszt inaczej.
Przecie to uczucie peni; prawdziwy, szybki, uskrzydlajcy lot. Takie chwile

 49

Los jest myliwym E. K. Gann

50

cementuj nasz wierno, s fizyczn podniet, ktr daje tylko ten zawd.
Hughen skinieniem gowy wskazuje mae wiateko na tablicy przyrzdw. Jestemy
nad Knoxville.
Zapisuj czas na blankiecie planu lotu, owkiem zaznaczam miejsce na suwaku i
stwierdzam, e walczylimy z wiatrem o sile pidziesiciu mil na godzin. O
trzydzieci wicej, anieli zapowiadaa prognoza. Nie wierz moim rachunkom. Licz
raz jeszcze i otrzymuj identyczny wynik. Podaj suwak Hughenowi, eby sam
zobaczy.
Marszczy brwi i odgarnia z czoa pasmo wosw.
Jeste pewny?
Tak.
Sprawdmy lepiej raz jeszcze, midzy tym miejscem a Roanoke. Moe wznoszenie
si pokrcio twoje rachunki.
Wliczyem wznoszenie si.
Nie szkodzi. Sprawd.
Hughen skrca na pnoc w kierunku Roanoke, ja za tymczasem przekazuj przez
radio nasze obliczenia. Ksiyc okra nas i w kocu znajduje si nad moim prawym
ramieniem, ale przesta mnie interesowa. Nashville podaje mi seri meldunkw
atmosferycznych z rnych miejscowoci, trzeba je notowa stenograficznymi
znakami przypominajcymi hieroglify Aztekw. Gdy przekazywanie koczy si,
stwierdzam, e wszystko jest tak samo, jak w chwili naszego startu, z wyjtkiem
samego Nashville, ktre melduje zachmurzenie z niskim puapem przerywanych
chmur.
Zmiana jest naga i nieprzewidziana.
Poza tym jest jeszcze wiatr poudniowy. Poudniowy wiatr w Nashville nie wry nic
dobrego.
Syszae sytuacj atmosferyczn w Nashville? Hughen kiwa gow.
Niewane. Jak dugo Nowy Jork si trzyma.
Wyciga rk i przekrca zawr prawego pomocniczego zbiornika paliwa. Potem
przez chwil w zamyleniu manipuluje pomp wahadow przy swoim fotelu, by
zapewni swobodny dopyw cennego pynu. Po kilku ruchach, gdy ju wida, e ukad
paliwa funkcjonuje naleycie, przestaje pompowa i znowu skupia si w sobie. Nie
rozumiem, dlaczego si martwi, i przypuszczam, e to raczej z przyzwyczajenia i e to
nie ma nic wsplnego z naszym lotem.
Pi, a moe dziesi minut spdzam na papierkowej robocie. Trzeba wypeni
formularze bagau, poczty, paliwa i adowania. Niezalenie od planu lotu trzeba
wypeni dziennik nawigacyjny. Gdy wszystko jest ju gotowe, podaj Hughenowi
otwarty dziennik i owek, by si podpisa. Trzymam stery, gdy on kadzie zamaszysty
podpis. Po nazwisku umieszcza swj numer starszestwa. Gdybym mia numer 64,
rwnie podpisywabym si zamaszycie.
Zamykam z zazdroci dziennik nawigacyjny i kad go na pododze. Tak, tak, jak by
to byo piknie, gdyby si miao numer 64! Ale jak przyspieszy lata, gdy si jest
modym? A co ma pocz mody czowiek ze sw niecierpliwoci? Nie pozostaje mi
nic innego, jak czeka i pociesza si widokiem ksiyca.
Ale ksiyc znik. Na niebie nie ma nawet ladu jego powiaty. Jestemy spowici w
par wodn, ktra krci si wok dziobu samolotu i uderza o szyby. Widocznie
znajdujemy si we froncie, ktry meteorologowie tak dokadnie wyznaczyli.
Zapowiedzieli, e bdzie lea niemal nieruchomy w dugiej niecce cigncej si od
gr Blue Ridge do Baltimore na pnocy. To mnie nie martwi. Przecie Hughen nie
bdzie lecia przez cae dwie godziny potrzebne do wydobycia si z tego dugiego

pasa. W kocu zmczy mu si wzrok, a wtedy odda mi stery. Co prawda nie mog nic
poradzi na starszestwo, ale mog przynajmniej zwikszy troch swj czas latania
wedug przyrzdw. Znowu co nieprzyjemnego zawiso w powietrzu. Ogarnia mnie
lekki niepokj. Przyrzdy pochaniaj ca uwag Hughena, po chwili widz, e ze
szczegln uwag wpatruje si w skal temperatury powietrza na zewntrz, ktra
wskazuje trzydzieci stopni.
Z czasw szkolnych u Lestera pamitam, e jest to idealna temperatura dla oblodzenia.
Ale jak dotd nie ma najmniejszego ladu lodu. Jestem nawet troch rozczarowany, bo
dotychczas widziaem ld tylko w postaci delikatnych wzorw na szybie.
Meteorologowie szczerze wyznaj, e nie potrafi przepowiedzie istnienia lodu w
masie chmur. Wiedz tylko i jak si zdaje z pewnoci e kada chmura o temperaturze od dwudziestu do trzydziestu stopni grozi lodem.
Pogoda nie jest jeszcze na tyle niespokojna, by trzeba byo kaza pasaerom zapina
pasy. Troch nas podrzuca, ale tylko chwilami, niezbyt czsto. Siadam gboko w
moim fotelu i myl o Hughenie. Jake mu zazdroszcz jego dowiadczenia! A jakie
ma szczcie! Powiodo mu si, lata w czasach, gdy latanie byo jeszcze romantyczn
przygod i nieustannym ryzykiem. Bez szramy doczeka tych czasw stabilizacji.
Wystarczy spojrze na jego twarz, na jego posta przypomina czowieka, ktry
dobrze si urzdzi na bezpiecznym stanowisku waciciela znakomicie prosperujcej
firmy o starych tradycjach. Ma on, dwoje dzieci, pienidze w banku, wasny dom
jest czowiekiem roztropnym i spokojnym, nie ma w nim nic z tych zawadiakw
cigajcych na siebie wasn zgub w nieustannym poszukiwaniu usprawiedliwienia
dla swej egzystencji. Dlaczego wic wci jeszcze siedzi na tym miejscu? Dlaczego
tkwi w tym wytartym skrzanym fotelu, otoczony dziesitkami prozaicznych
mechanizmw, w ktrych darmo czowiek szukaby pociechy? Czy nie wolaby
siedzie teraz w domu, rozparty w wygodnym fotelu, jak przystao na statecznego
czowieka? Tam na pewno zgasy ju wiata, wszyscy pi spokojnie, a pan domu
buja w przestworzach pod ksiycem.
Pierwszym ostrzeeniem jest uporczywy syk w suchawkach. Narasta szybko, a
zamienia si w zgrzyt, jak gdyby kto jecha paznokciem po szkle. Zgrzyt przechodzi
w dysonansowe wycie zaguszajce stacj kierunkow Knoxville.
Hughen zaciska wargi. Wycie dziaa mu na nerwy, brak stacji kierunkowej niepokoi
go.
Zobacz, czy moemy si nastroi na radiolatarni w Knoxville.
Radiokompas jest zupenie samodzielnym urzdzeniem radiowym regulowanym za
pomoc tarczy i korbki do nastawiania anteny odbiorczej. Obracajc anten mona
zrobi namiar kadej dogodnej stacji i w ten sposb ustali lini nawigacyjn pozycji.
Dziki swej konstrukcji antena ramowa czsto chwyta sygnay, ktrych nie zapie
zwyczajna antena.
Pochylam si do przodu, by nastawi anten na najlepszy odbir Knoxville. Nic.
Tylko obrzydliwe drapanie paznokciami.
ciszam radio i krc korbk tam i z powrotem, za kadym razem przeszukujc kilka
stopni. Obaj suchamy z napiciem przyciskajc suchawki do uszu. Nic.
Sprbuj Roanoke.
Znowu nastawiam odbiornik i wolno poruszam korbk. aden dwik nie moe
pokona zgrzytu.
Sprbuj Charleston.
Zawstydziem si. Nie znam jeszcze tej trasy i nie pamitam sygnau wywoawczego
Charleston. Mgbym go odnale w ksice, ktr mam w torbie, ale szybciej bdzie,

 51

Los jest myliwym E. K. Gann

52

jeli przyznam si do ignorancji i zapytam Hughena, ktry z pewnoci wie.

Sygna rozpoznawczy jest C. H.
Szybko nastawiam odbiornik i znowu krc. Nic. Nic... Nic.
Moe Columbus.
Znam czstotliwo Columbus, bo czasami korzystalimy z niej na AM-21. Odlego
dua, ale zawsze czowiek liczy na kaprysy radia.
I znowu nic. Z piskliwego dysonansu nie mona wyowi adnego znajomego sygnau.
Znalelimy si w obkanej okolicy zupenie bezuytecznych dwikw.
Tak bardzo pochonity byem nastawianiem radia, suchaniem i krceniem korbki, e
nie zwracaem uwagi na szyb. Staa si zupenie nieprzezroczysta. wiat koczy si
na szarej cianie oddalonej o jakie osiemnacie cali od naszych nosw.
Uruchomi urzdzenie do usuwania lodu.
Pstrykam przecznikiem nad moj gow, ktry uruchomi gumowe rkawy, po czym
wczam wiata do ldowania, by zobaczy, jak aparat dziaa.
Ogldam si do tyu, na skrzydo, i widz przerywane pulsowanie rkaww. Ich ruchy
s dziwnie fascynujce. A wic to jest prawdziwy ld. Przypomina raczej lukier na
ciecie. Gumowe rkawy nadymaj si i zapadaj jak wyduone serca i krusz ld na
due paty. Caa ta operacja ma powolny rytm, by zdya powsta cienka warstwa lodu, ktr potem, rozbit na kawaki i rozpryskujc si w ciemno, wysysa noc.
Ld tworzy si rwnie na krawdziach osony silnika i na piacie miga. Wyglda na
to, e nie ma wicej, jak p cala gruboci.
Odwracam si i widz, e Hughen nastawia ogrzewanie ganikw.
Musi sign na moj stron tablicy przyrzdw, by dotrze do dwigni, i jestem
zdumiony poyskujcymi na jego ysinie kroplami potu.
Za gorco ci?
Nie.
Hughen ma stroskan min, chocia nie mog zrozumie dlaczego. To przecie nic w
porwnaniu z burz.
Przychodzi mi na myl, e moe Hughen jest jednym z tych pilotw, ktrzy w gbi
duszy boj si swoich maszyn. Takich ludzi jest niewiele i starannie ukrywaj swj
strach do chwili przejcia na emerytur. Dowiadczenie nie tylko ich nie hartuje, ale
wrcz przeciwnie, zera. Wegetuj we mgle plstrachu, jak pijani od ciosw bokserzy,
i wszyscy si nad nimi lituj.
Nagle kto zaczyna miota we mnie gazami. Tu za moim siedzeniem rozpoczo si
jakie obdne bombardowanie kaduba. Instynktownie kurcz si, skrcam i w tej
samej chwili uwiadamiam sobie, e to bombardowanie odbywa si rwnie za
Hughenem.
Wstrzyknij troch spirytusu na miga!
Jasne. Ld gromadzi si nie tylko na skrzydach, lecz rwnie na migach samolotu,
po czym odpada odrzucony si odrodkow. Kawaki lodu wielkoci piki
baseballowej uderzaj z hukiem o aluminium, a poniewa opatki miga zatrzymuj
ld nierwnomiernie, delikatna rwnowaga trzystuosiemdziesiciofuntowych migie
jest naruszona. Przez cay samolot przebiega spazmatyczna wibracja. Przechodzi pod
moimi stopami z jednego koca kabiny do drugiego, narasta do punktu szczytowego,
opada i znowu powraca. Nie podoba mi si ta wibracja. Ma w sobie co podstpnego.
Przekrcam zawr z napisem miga" i wytrwale poruszam rczn pomp znajdujc
si tu za moim fotelem. W jednej chwili caa kabina wypenia si ostrym zapachem
alkoholu. Pompowanie ma wypchn spirytus ku opatom migie i rzekomo uwolni
je od lodu.
W niespena minut ja te jestem ju spocony. Wszystko dzieje si coraz szybciej, ale

nie dzieje si nic dobrego.

Wibracja wzmaga si, pompowanie nie daje adnego skutku. Huk lodu zamienia si w
kanonad. W powietrzu panuje jeszcze wzgldny spokj, ale jeli przyrzdy i moje
siedzenie nie kami, to samolot zaczyna si koysa w niewiarygodny sposb.
Hughen mczy si porzdnie przy sterach. Sapie ciko i pot spywa mu ju po
policzkach.
Sprbuj raz jeszcze Knoxville! Na antenie ramowej!
Boi si. Jestem pewien, e si boi. Gos jest opanowany, ale nie potrafi ukry
dawicego strachu. Sowa rozkazu wylatuj jak strzay z pistoletu.
Przestaj pompowa, nastawiam odbiornik kierunkowy na czstotliwo Knoxville i
sigam po korbk anteny. I wtedy wanie dostrzegam prdko samolotu. Sto
dwadziecia mil na godzin! A przecie zaledwie przed kilkoma minutami lecielimy
z prdkoci stu siedemdziesiciu. A Hughen nie dotkn gazu. Przez chwil mam lekkie mdoci, krew uderza mi do gowy i czuj, e moje policzki pon. Nagle
stwierdzam, e donie te s gorce i pulsuj. api si na tym, e zaczynaj mi dre
wargi. To pierwsze symptomy strachu, a ja nie mog ich opanowa.
Nie mog nic powiedzie o prdkoci samolotu, bo wargi nadal krzywi mi si
idiotycznie. Sto dwadziecia. Teraz nie moemy ju traci prdkoci. Oblodzony
samolot tego typu przestanie lata przy stu milach, a moe nawet i wczeniej.
Co si do cholery dzieje z tymi eleganckimi rkawami? Nie robi tego, co powinny
robi. Jazda! Do roboty!
Ukradkiem wygldam przez boczne okno. Migajce czerwone wiateko wskanika
wiadczy o tym, e przyrzd dziaa, ale na zewntrz wida wyranie, e nawala.
Przednia krawd skrzyda jest teraz jednym dugim kawaem lodu. Jest to ld czysty,
pomarszczony, jak gdyby pod nim leay gazy.
Rkawy pracuj, ale nadmuchuj si i zapadaj pod warstw lodu i s wobec tego
zupenie bezuyteczne. Ld gromadzi si za szybko. Nie daj mu rady.
ap Knoxville!
Staram si. Staram si wszystkimi zmysami usysze Knoxville. Wytam je do
ostatecznoci, a tymczasem nieustanne skrzeczenie przepala mi mzg. Musz usysze
ten sygna, bo widz, e grozi nam nowe niebezpieczestwo. Z przeraeniem
odczytuj na wysokociomierzu, e mamy zaledwie pi tysicy stp. Stracilimy dwa
tysice. Toniemy jak okrt. Strzaka wskazuje, e spadamy z szybkoci dwustu stp
na minut, rachunek jest wic prosty. Przy takiej szybkoci spadania znajdziemy si na
poziomie morza za dwadziecia pi minut.
Hughen przestawia miga na najmniejszy skok, teraz i ja uwiadamiam sobie, e ma
wszelkie powody do strachu. Nie moemy zej do poziomu morza ani nawet na jak
przyblion wysoko, chyba e postanowimy si podda. Gdzie w ciemnociach pod
nami kryje si pasmo grskie Blue Ridge. Ju w tej chwili lecimy poniej poziomu
najwyszych szczytw.
Musimy si z tego wydosta!
Hughen wali nogami w peday. Nie drgny. Ster, daleko na samym ogonie statku,
zamarz. Na to ju nic nie poradzimy, ale dziki staemu ruchowi lotki s wolne,
moemy wic jeszcze skrci. Zakrt musimy wykona bardzo powoli, uwaajc przez
cay czas, by przechylenie nie wynosio wicej anieli kilka stopni, przy takiej bowiem
prdkoci i tak bardzo zmniejszonej sprawnoci skrzyde skrt moe sta si
pocztkiem korkocigu, z ktrego w tych okolicznociach nie bdzie wyjcia.
Patrz na Hughena, jak powoli zaczyna zakrt w lewo. Prdko samolotu spada
natychmiast do przeraajcych stu piciu. Statek ju si nie przechyla, lecz perfidnie

 53

Los jest myliwym E. K. Gann

54

atakuje ze spuszczonym bem. Trudno uwierzy, e samolot potrafi si zachowywa

tak idiotycznie. W aden sposb nie umiem sobie tego wytumaczy.
Hughen jest teraz czowiekiem, ktry chodzi ostronie po bardzo cienkiej linie. Lina
koysze si obdnie na wietrze, bombarduj go gazy i jeli chocia na chwil straci
rwnowag, bdziemy zgubieni. Jake to mogo sta si tak nagle? Przecie przed
pitnastu minutami wszystko byo w porzdku.
Woaj Nashville. daj alarmowego zezwolenia na wykonanie lotu na wysokoci
piciu tysicy. Powiedz, e wracamy ze wzgldu na silne oblodzenie. Oblodzenie
postpuje szybko... czysty ld.
Najpierw woa czy prbowa Knoxville?
Najpierw woaj, niech zgodz si na t wysoko. Powtarzam do mikrofonu
meldunek, usiujc przy tym opanowa
gos zmieniajcy si chwilami w drcy falset. To ja powinienem siedzie w
wygodnym fotelu przy kominku. Nie mog patrze na przyrzdy, a Hughen musi. Ich
odczyt wprawia mnie niemal w panik. Gdzie si podziaa moja niesforna modo,
jeszcze nie tak dawno pasjonujca si zagadk istoty niebezpieczestwa? Co si stao z
tym modym czowiekiem, ktry jeszcze przed chwil uwaa, e wiat cierpi od
przerostu poczucia pewnoci i rodzi tylko ludzi o tchrzliwych sercach? Kapitanie
Hughen, przecie to anachronizm! Naleymy do nowoczesnego wiata, powinnimy
by bezpieczni. Prosz natychmiast wyjani to smutne nieporozumienie!
Sto mil na godzin. Wysoko cztery tysice osiemset stp. Wci opadamy. Moe
odczyt zniknie, gdy przestan patrze.
adnego potwierdzenia z Nashville. udz si tylko, e odebrali nasz sygna i e
oczyszcz nasz wysoko z innych samolotw.
Nagle straszliwy dreszcz przeszywa cay statek. Hughen natychmiast daje peny gaz i
pochyla maszyn nosem w d.
Dreszcz ustaje. Hughen ociera pot z oczu.
Mao mi si nie wyrwa!
Stracilimy dodatkowe trzysta stp wysokoci. Nie wolno ryzykowa powtrki, ale
rwnoczenie nie moemy bez przerwy pozostawa na penym gazie. Hughen jednak
nie zmniejsza obrotw silnika.
Krc rozpaczliwie anten, chocia wszelka nadzieja na usyszenie czegokolwiek tonie
w haasie. Porzucam czstotliwo Knoxville i znowu prbuj Columbus znajdujce
si znacznie dalej. Wtem sysz zupenie wyranie nowe wycie, znieksztacone, ale
prawdziwe. Przerywaj je litery CO.... Columbus!
Przechodz przez punkt zerowy i zapisuj namiar. Natychmiast nastawiam Charleston.
Rwnie syszalne.
Mam Charleston i Columbus! Za chwil ustal pooenie!
Nie wiem dlaczego ustalenie pooenia wydaje mi si tak straszliwie wane. Wana
jest wysoko, a ten czynnik jest od nas niezaleny. Jeli nadal bdzie si zmniejszaa,
pooenie nie bdzie miao wikszego znaczenia. Zarwno Hughenowi, jak i mnie
bdzie zupenie obojtne, o ktry szczyt pasma gr Blue Ridge si rozbijemy.
Udaje mi si zrobi dwa dobre namiary, a tymczasem Hughen szczliwie koczy
zakrt. Nanosz je na map wycignit z torby.
Tu masz pooenie. Namiary tylko pomocnicze, ale maj sens.
Hughen rzuca okiem na dwie przecinajce si linie, ktre nakreliem na mapie.
Wynika z nich, e znajdujemy si o jakie pidziesit mil na pnoc od Knoxville
dokadnie nad dugim grzbietem grskim. Gdzie w pobliu jest szczyt. Wysoko
cztery tysice sto pidziesit stp. My jestemy na wysokoci czterech tysicy
piciuset stp i wci spadamy.

W chwili gdy studiujemy map, zbliamy si albo go mijamy. Ktra z tych

ewentualnoci ma miejsce, mog dowiedzie si jedynie po nowym ustaleniu
pooenia. Nie ma sposobu, by nakoni samolot do czekania.
Sprbuj raz jeszcze za dwie minuty.
Za dwie minuty wysiek ten moe by ju zupenie zbyteczny.
Strach znalimy dotd jedynie z widzenia. Teraz przyszed czas na zawarcie bliszej
znajomoci.
Oba silniki zaczynaj nagle przerywa. Najpierw jeden, potem drugi. Na jedn
straszliw chwil oba milkn zupenie. Potem nastpuje cisza, ktra w istocie nie jest
cisz, ale mrocym krew w yach zanikniciem wszelkich odgosw.
Tak si umiera.
Trzy minuty po drugiej nad ranem.
I nagle silniki wracaj do ycia. Czujemy, jak si zrywaj, ale stracilimy bezcenne
piset stp! Jestemy na mniejszej wysokoci anieli szczyt, ktry gdzie tu musi by
w pobliu.
Co trzeba zrobi z silnikami. Reszta jest niewana.
Hughen szarpniciem przestawia ganiki na bogat mieszank. Zabiera si ponownie
do gwnego zbiornika paliwa i pompuje. Przez cay czas stara si utrzyma samolot w
czym na podobiestwo rwnego lotu.
Silniki znowu sabn. Dotkna je jaka tajemnicza choroba. Moemy spiera si z
naszym zmysem latania, ale nie ze wskanikiem cinienia adowania. Oba przyrzdy
wykazuj powolny, ale stay spadek mocy. To nie moe by wina lodu na ganiku.
Tego jestemy pewni, poniewa inne przyrzdy mwi, e ogrzewanie dziaa.
Tracimy jeszcze dwiecie stp, Hughen nerwowo szarpie dwignie gazu. Sprawdza
iskrowniki. Zdumienie jego jest wiksze od strachu, a ja nie wiem, jak mu pomc.
Jestemy o wiele za nisko. Widocznie lecimy w jakiej dolinie, ale nie mona ustali w
jakiej, poniewa na mapie jest ich kilka. Nie wiemy te, w ktrej chwili ta wygodna
dolina si skoczy. Hughen powoli zaczyna zatacza koo. W ten sposb przejedziemy
przynajmniej mniej terenu.
Musimy, absolutnie musimy odzyska wysoko.
Moe lepiej pjd do tyu i zaczn wyrzuca rzeczy za burt.
Poczekaj, moesz mi by potrzebny.
Hughen zapali wiata do ldowania i szarpn boczne okno, by lepiej widzie lewy
silnik. Po chwili zatrzaskuje okno. Potem, ku mojemu przeraeniu, zamyka dopyw
mieszanki. Silnik pozbawiony paliwa strzela gniewnie. Hughen natychmiast daje
peny dopyw mieszanki. Odpowied brzmi jak okrzyk powitalny. Silnik znowu pracuje pen moc. Powtarza t czynno z prawym silnikiem. I znowu po chwili
niedomagania radosny powrt si.
Jestemy w stanie nabiera wysoko, pidziesit stp na minut!
Chwyty powietrza... pokrywaj si lodem. Pilnuj. Jak tylko spadnie moc, odci
mieszank, a bd strzelay. Potem znowu wcz.
Musz pochyli si do przodu, by widzie, co si dzieje za oblodzonym bocznym
oknem. Ld puchnie, w niektrych miejscach ma z pewnoci trzy cale. A za nim, w
upiornym wietle, widz silnik z siw lodow brod.
Chwyt powietrza ganika jest to owalny otwr na wierzchu na silniku. Musi
przechodzi przez niego powietrze rwnie niezbdne dla kadego silnika spalinowego
jak paliwo. Bez powietrza silnik umiera jak toncy czowiek. Chwyt ma zazwyczaj
cztery cale szerokoci. Wiadomo ju teraz, dlaczego tracimy moc. Na moich oczach
ld narasta wok otworu, ktry maleje jak zwajca si tczwka. Zostaa ju tylko

 55

Los jest myliwym E. K. Gann

56

czarna dziurka nie wiksza od dolara. To samo dzieje si po stronie Hughena. Nasze
silniki dawi si po prostu, trzeba usun ld, zanim zupenie zatka otwory.
Hughenowi starczyo energii i odwagi, by znale wyjcie. Gdy silnik strzela, z
chwytw powietrza wylatuje pomie. To nie w pomie, lecz sia powietrza z
wntrza silnika odbija zalegajcy ld. Dwie mocne eksplozje dokonay adnej roboty.
Potem trzeba poczeka dwie trzy minuty, a znowu sytuacja staje si grona. Jest to
straszliwe naduywanie moliwoci silnika, ale nie wiksze anieli wtedy, gdy kae
mu si przelatywa nad gr. Stopniowo udaje si Hughenowi wywindowa statek na
wysoko czterech tysicy trzystu stp. Ale nawet przy penym gazie wicej nie
osignie. Utrzymuje znonie rwny kurs na poudniowy zachd, tam skd
przybylimy.
Midzy jednym strzaem a drugim zajty jestem anten. Jeli si nam poszczci,
znowu warto bdzie zna pooenie.
Udaje mi si dokona kilku namiarw. Wszystkie mwi o tym, e odwrt moe nas
uratowa. Pezniemy po mapie jak zraniony robak. Ale najwaniejsze, e
pozostawiamy za sob seri znaczkw zamiast jednego X, ktre oznaczaoby kres
wszelkiego ruchu. Przed nami nisze tereny i by moe lepsza pogoda. Waciwie
bylimy w lodzie przez niespena trzydzieci minut, niewiele to by moe na sparaliowanie samolotu, ale dla nas te p godziny miao przedsmak wiecznoci.
A potem zupenie niespodziewanie wydostajemy si z chmury i eglujemy pod
ksiycem. Z trudem powstrzymuj si, by nie wali piciami w skrzane
obramowanie kabiny i nie krzycze z radoci, chocia mam na to olbrzymi ochot.
Hughen, jak przystoi na czowieka w jego wieku i o takim dowiadczeniu, zachowuje
godn postaw. O uldze, jak odczuwa, wiadczy tylko gbokie westchnienie
westchnienie rozbitka, gdy wreszcie pada na brzeg.
miga miotaj w nas ostatni seri gazw, a wibracja od duszego czasu
przenikajca cay samolot powoli ustpuje. Znowu pyniemy nad wyyn, chocia jej
zarysy s ledwie widoczne przez boczne okna. Przednie szyby s zupenie
zamarznite, nie widzimy nawet ksiyca. Ale zupenie wystarczy, e czujemy jego
powiat.
Spryskaj spirytusem szyb ochronn.
Ustawiam zawr na waciwe pooenie i pompuj. Jaowe zajcie. Pyn spywa
wskim strumieniem po szkle midzy blankami lodu. Widz, e nie daje to adnego
efektu, poza tym, e kabina wypenia si oparami alkoholu. Co za gupie urzdzenie!
O czym myleli inynierowie? Powinni znale sposb na ogrzewanie samego szka.
Alkohol idzie mi do gowy.
No to go zostaw. Sprbuj kutasem sonia.
Hughen ma na myli du ruchom rur, przez ktr pynie gorce powietrze prosto z
gwnego grzejnika. Zawieszona jest na drucie i mona ni manewrowa jak sikawk,
kierujc strumie ciepego powietrza w odpowiednie miejsce na szybie ochronnej.
Przy bardzo sabym oblodzeniu i duej cierpliwoci mona w ten sposb wytopi
otwr o rednicy zaledwie dwch cali, co w sam raz wystarcza w przypadku
przymusowego ldowania. Ale przy takim lodzie tyle to warte co alkohol.
Hughen sam nie moe nastawi sikawki. Jest teraz bardzo zajty. Chocia lecimy w
czystym, agodnym powietrzu i ld ju si nie gromadzi, mamy go jeszcze tyle, e
ciar prawie zupenie uniemoliwia manewrowanie samolotem.
Jest dwadziecia po drugiej. Wiemy, e na dobr spraw nie mamy wcale powodu
umiecha si do siebie, ale umiech wydaje si w tej chwili bardzo potrzebny. S to
dziki skadane niewidzialnemu opiekunowi, a nie sobie wzajemnie. Umiech jest
blady, niemiay. Bo przecie nie jestemy jeszcze uniewinnieni, sdzia i przysigli

jeszcze nie wrcili, ale Hughenowi na tyle ulyo, e moe pomyle o pasaerach.
Id do tyu, wytumacz im, e wracamy do Nashville. Ruszaj si i nie sied tam zbyt
dugo.
Opuszczam swoje miejsce bez wikszego entuzjazmu. Nie wiem dobrze dlaczego, ale
cay jestem sztywny, jak gdybym porzdnie oberwa w bjce. Zapinam kurtk i
naciskam na czoo czapk. Z beztrosk, jak mi si zdaje, min przechodz przez
baganik i otwieram drzwi kabiny pasaerskiej. Gdyby to ode mnie zaleao,
zamknbym je natychmiast z powrotem.
Trudno mi bowiem pogodzi si z t zupenie trzew atmosfer wygodnego luksusu.
Oto osiem osb, ktre przed chwil byy o krok od rozstania si ze swymi rolami istot
ludzkich. Dosownie przed kilkoma niespena minutami niewiele brakowao, a ci
ludzie zamieniliby si w mieszanin trzewi, krwi i koci cinit w bezksztatne masy
drgajce jeszcze w ostatnich przejawach ycia, by po chwili uspokoi si na zawsze.
Gdyby Hughen jeszcze przez trzydzieci sekund traci powiedzmy po pi mil na
godzin, ewentualno taka byaby niezmiernie bliska. A przecie nie straci i s ywi.
Czy zawdziczaj cokolwiek Hughenowi? Z przyziemnych teorii kapitana Keima
wynika, e nic. Ale ja uwaam, e tak. Jego zasug jest to, e tak wspaniale opanowa
swj zawd. Jego zasug jest to, e tak bardzo kocha sw prac, i wola by tu
wanie zamiast wygodnie sobie siedzie przy kominku czy, co o tej porze byoby
jeszcze waciwsze, lee w ku.
Zdumiewa mnie ich spokj ducha. Oczywicie nie widzieli przyrzdw i nie mogli
zdawa sobie sprawy z tego, jak straszliwe wiadomoci przekazyway, ale przecie
nawet tu, w kabinie pasaerskiej, musiao by dosy zamieszania, by wywoa
niepokj. Dwch pasaerw pi czy te udaje, e pi. Reszta wyranie jest w nie
najlepszym nastroju, tym niemniej zrcznie udaj spokj. Bezbronni i peni ufnoci
potrafili si zdoby na to, by siedzie spokojnie i czeka cierpliwie na swj los.
Przepraszam pastwa. Wracamy do Nashville.
Samotny mczyzna klnie pod nosem i z powrotem zagbia si w lekturze tygodnika.
Nie mog si powstrzyma od tego, by w mylach nie wyobrazi go sobie z
tygodnikiem stanowicym integraln cz jego wntrznoci.
Bardzo przepraszam, ale wracamy do Nashville.
Dlaczego?
No wanie. Dlaczego? Poniewa do Nashville jest najbliej. Poniewa wiemy, e tam
pogoda jest dobra. Poniewa kapitan zna lotnisko w Nashville, ktrego waciwoci
studiowa przez lata, a take bo tak bdzie lepiej dla pani... a take...
Wracamy do Nashville.
A co si stao z silnikami? Widziaem pomienie. Poczuem si troch niedobrze.
Nic odpowiada garz z urzdu nic zego.
Nic si w ogle nie stao. Mwienie prawdy na nic si przecie nie zda. Czy potrafi
teraz wytumaczy temu mczynie i jego onie okrutne i nieustpliwe zasady
aerodynamiki? Czy mog powiedzie mu teraz, gdy przysuchuje si jego ona o
niezbyt inteligentnym spojrzeniu, e ten samolot jest arcydzieem nauki, ktre przy
okrelonej szybkoci i okrelonym obcieniu powinno znajdowa si w powietrzu...
ale wobec tego, e przybyo nam ciaru, a nie jest to bynajmniej fracht opacony,
najistotniejsze cechy tej maszyny zmieniy si w przykry sposb... i to do tego stopnia,
e wszystkie dotd niezawodne obliczenia mona wyrzuci za okno? Czy mog mu
powiedzie, e w normalnych warunkach powinnimy zuywa dziewidziesit
galonw paliwa na godzin, ale w cigu ostatniej pgodziny zuylimy nasze rezerwy
spalajc dwukrotnie wiksz ilo? I czy mog mu zdradzi, e tych strat w aden

 57

Los jest myliwym E. K. Gann

58

sposb nie moemy nadrobi? Czy mog mu powiedzie, e mielimy wielkie

szczcie?
Byo troch strzelania w ganiku po paskiej stronie. Ju si przeczycio, ale
naszym zdaniem lepiej, ebymy wrcili do Nashville.
Stewardessa pracuje od niedawna, wic si boi. Skulia si na maym siedzeniu przy
samych drzwiach, chocia jest dosy wolnych foteli. Dubie co w raporcie
bufetowym, jak gdyby spisywaa testament.
... Kawa bya zimna, gdy j przyniesiono do samolotu... bueczki byy zgniecione i nie
starczyo masa.
Ma swoje kopoty.
Co si stao?
Nic. Wracamy do Nashville. Moesz sobie raz jeszcze obejrze ten sam film.
A co mam powiedzie moim pasaerom?
Ju im powiedziaem. Daj im kawy, to ich troch podtrzyma.
Nie wiem, co to za ludzie w tym Nashville. Zawsze daj zimn kaw. Napisz na
nich skarg.
Napisz...
A jak si wydostan moi pasaerowie z Nashville? Dwoje ma przesiadki.
Nie wiem.
Nie cierpi tego walenia w kadub. Wolaabym by z powrotem w Los Angeles i
opala si. Boisz si?
Zawsze.
Jak to mczyzna potrafi popisywa si przed kobiet! Jak blednie jego strach, jaki
skromny jest w swej odwadze! Gdyby ta moda kobieta widziaa, jakim tchrzem
byem przed kilkoma minutami, bez ladu znikby obraz stojcego przed ni miaka.
Ale poniewa jest kobiet, z ktr mog si jeszcze kiedy spotka, wracam do siebie
pewnym, zawadiackim krokiem.
Czuj, e w rodku chwyta mnie choroba aerodynamiczna. Dziki temu, e Lester w
swej szkole nauczy mnie rozumie zasady aerodynamiki. I wcale nie mam ochoty
wyglda tak jak Lester.
Po obudzie kabiny pasaerw powrt do kabiny pilota jest niemal ulg.
Chcesz troch polata?
Bardzo bym chcia teraz, gdy ju jestemy na prostej drodze. Chc si przekona, jak
si kieruje samolotem, ktry waciwie nie leci, lecz wlecze si w powietrzu. Jest
przecie Hughen, ktry mnie chwyci, gdy spadn z liny.
Zmniejszy troch gaz, ale wci jeszcze zuywamy znacznie wicej paliwa ni przy
normalnym locie, i to ledwie nam starczy na robienie ndznych stu dwudziestu mil na
godzin. Kiwa rk, ebym przej stery. Przez chwil poruszam si niepewnie,
przestraszony cikim, pijanym ruchem samolotu, ale po pewnym czasie wcale niele
daj sobie rad.
Zwyczajne radio nastawione jest na Nashville. Sygna jest gony i czysty, najsodsza
muzyka dla naszych uszu. Gdyby nie Hughen, czubym si niemal swobodnie. Ktem
oka widz, e wierci si na swoim fotelu. Wyciera twarz chustk, rozpina konierz,
przygadza raz po raz kosmyki wosw. Bez przerwy krci gow, to patrzc na przyrzdy, to wygldajc przez boczne okno. Nerwowo wybija palcami niesyszalny rytm
na kolanie. Przez chwil bez przekonania manewruje rur do ogrzewania, nie
pozostawiajc najmniejszego ladu na lodzie szyby ochronnej. Szko przed nami jest
rwnie nieprzezroczyste jak marmur. Jestemy zamknici w grobowcu.
Ldowanie w Nashville nie zapowiada si atwo i Hughen ma wszelkie powody, by
nerwowo bbni palcami, ale wszystko bdzie w porzdku, jeli tylko da si otworzy

boczne okienko. Najpniej za trzydzieci minut powinnimy by na ziemi.

Nashville woa nas przez radio. Hughen szybko chwyta mikrofon i potwierdza, e
suchamy.
Nashville, specjalny meteorologiczny... puap okoo czterysta, zachmurzony...
widzialno jedna mila... lekki zamarzajcy deszczyk...
C to znowu? Wracamy na lotnisko, ktre przed niespena godzin kpao si w
ksiycowej powiacie! Wracamy, bo przecie na dobr spraw nawet jeszcze nie
znalelimy si w drodze. I nic nie wskazywao, e czysta ksiycowa noc nad
Nashville i okolic si zmieni. Jakim prawem spatano nam taki kawa? To musi by
bd. Widocznie radiotelegrafista czyta meldunek jakiej innej stacji.
Szczcie wydzielane jest skpo. Tyle a tyle mona otrzyma za jednym razem.
Wyglda na to, e wyczerpalimy nasz racj na jedn noc, a ju zupenie nie ulega
wtpliwoci, e nie moemy ldowa za pomoc przyrzdw w tym zamarzajcym
deszczu. A przecie za moim oknem, za lodem ulepionym w fantastyczne ksztaty jak
tort weselny, nie ma nawet ladu mgy midzy ksiycem a wyyn, ktra zdya ju
sta si nasz prywatn posiadoci.
Mija dwadziecia minut. Lecimy teraz na zachd prosto do Nashville. Na migach nie
ma ju zupenie lodu, powietrze nadal jest spokojne. Ale nie stracilimy ani milimetra
lodu ze skrzyde. W aden sposb nie moemy si go pozby, nie pomog ani chci,
ani zaklcia, nie potrafimy go stopi ani skruszy. I gdzie s ci inynierowie?
Skrzyda powinny by w jaki sposb ogrzewane. A ster zamarznity jest na kamie.
Mijamy stoek ciszy nad stacj Nashville. Hughen przejmuje wolant i zaczyna
agodny skrt w lewo. Gdy tak krymy, ksiyc pojawia si za moim bocznym
oknem. Janiej w jego powiacie dekoracje z lodu na skrzydle, po czym znowu znika
z oczu. Stanowisko kontroli ruchu kae nam czeka nad stacj, poniewa wanie w tej
chwili lduje inny samolot. Pokad chmur jest niedaleko pod nami. Gdzie w rodku
nadlatujcy samolot przedziera si przez mrok, a gdy znajdzie pas startowy, kolej na
nas. Moe tamten raczy si pospieszy Mamy ju dosy tego niezbyt urozmaiconego
pejzau.
Wzywa Nashville. Czyby zezwolenie na wykonanie ldowania?
Meldunek. Nashville. Specjalny meteorologiczny. Pilot melduje puap okoo trzystu
stp... widzialno p mili. Eastern Airlines nieudana druga prba podejcia, leci na
zastpcze. Pilot melduje umiarkowane oblodzenie przy podejciu. Potrzebujecie
nastpnego zezwolenia czy te czekacie? Podpisane: Garrow.
W tym dwuznacznym meldunku kryje si mnstwo sugestii. Trzeba czyta midzy
danymi, rozszyfrowa wszystkie niejasnoci i zastosowa je do naszej sytuacji.
Przetumaczy to mona mniej wicej w nastpujcy sposb: W tej chwili warunki
atmosferyczne pod nami w Nashville s poniej norm wymaganych przez nasz
firm... ale mog si zmieni. Jeli Hughen uwaa, e moe troch poczeka w pobliu, bdzie mg zej niej i rozejrze si", a gdy wtedy dojdzie do wniosku, e
warunki atmosferyczne odpowiadaj przepisom, wwczas moe ldowa. W innym
wypadku czekaj go tarapaty, chyba e ma dosy benzyny, by ldowa gdzie indziej.
Decyzja do niego naley. Dyspozytor, ktrego nie interesuje ani ld, ani ksiyc,
podporzdkuje si jej.
W tych sowach kryje si jeszcze jedna aluzja. Pilot melduje puap"... Bardziej
wiarygodne od meldunku obserwatora z ziemi. A nie by to bynajmniej zwyczajny
pilot, lecz pilot z Eastern Airlines, i postanowi omin lotnisko. To ju jest wyrana
przestroga i dyspozytor wie, e Hughen j rozumie i wemie pod uwag.
Musi w jakim przynajmniej stopniu uwzgldni fakt, e piloci linii lotniczych dziel

 59

Los jest myliwym E. K. Gann

60

si na szczepy, mimo i wykonuj ten sam zawd.

Z plotek powstaj legendy, z legend tworzy si pewniki. Tak wic piloci United
uchodz za ludzi bez fantazji, trzymajcych si cile przepisw. Piloci American
bywaj rni, ale w zasadzie skorzy s do skarg i buntw. Piloci TWA ciesz si
wielkim szacunkiem, ale wszyscy lituj si nad nimi, poniewa kierownictwo firmy
zmienne jest jak kameleon. Dugie trasy Pan American wzbudzaj zazdro i podziw,
ale panuje powszechne przekonanie, e w zych warunkach atmosferycznych brak tym
ludziom odwagi, a poza tym stosuj przestarzae metody. Wszystkie te szczepy s
krzepkie i silne i w zalenoci od terenw, na ktrych dziaaj, rni si midzy sob
jak Siuksowie, Cherokee i Indianie Navajo. Oczywicie wszyscy przyznaj zgodnie,
e caa klasyfikacja jest wtpliwej wartoci, ale legendy musz si od czego
zaczyna.
W tej chwili wan jest rzecz, by Hughen pamita, e piloci Eastern Airlines
odznaczaj si sprytem i uporem. Nie ulegaj strachom i skoro ten pod nami
zrezygnowa z ldowania, to warunki musz by zaiste nieprzyjemne.
Hughen, ktry ma teraz wiee zmartwienie z naszymi zapasami paliwa, w cigu
minuty rozwaa wszystkie czynniki i podejmuje decyzj.
Lecimy na zapasowe lotnisko. Pro o pozwolenie lotu bezporednio na Columbus
zamiast przez korytarz.
Lecc na bezporedniej trasie oszczdzimy kilka mil, ale oznacza to mnstwo roboty
przy namiarach. Nie zdylimy jeszcze otrzyma pozwolenia na lot, a Hughen ju
skrca na pnocny wschd.
Za pi minut bdzie trzecia nad ranem. Do Columbus jest ponad czterysta mil przy
naszej obecnej szybkoci oznacza to jakie trzy i p godziny lotu.
Na danie Hughena sprawdzam zapasy paliwa.
Jestemy bogaci. Pozostao czterysta dwadziecia galonw.
Nie tak atwo przekona go, e ju wszystko jest w porzdku. Trzyma przed sob swj
kalkulator i wida, e ma wtpliwoci. Dotyka doln warg wsa, a potem krci
gow.
Zuywamy sto trzydzieci galonw na godzin. Nie sdz, ebymy mogli bardzo
zredukowa gaz, a wic nawet przy spokojnej pogodzie nie dotarlibymy do Columbus
z rezerw. Dowiedz si, jakie s warunki w Cincinnati, Louisville i St. Louis. Pytaj o
wiatry w grze.
Wywouj stacje i patrz na ld. Gdyby si stopi, nareszcie zaczlibymy lecie...
Gdyby...
Odpowiada mi bezporednio Nowy Jork. A wic na ziemi zaczynaj si nami
powanie interesowa. Meldunki nie s zachcajce.
Louisville... zamknite. St. Louis... zamknite. Cincinnati ledwo ledwo, z puapem
na wysokoci piciuset stp, deszczem i jedn mil widzialnoci. Krymy bezdomni
pod ksiycem. Columbus, nasza pierwsza alternatywa, teraz ju nieosigalna, jest
jedynym portem meldujcym sprzyjajce warunki atmosferyczne. Hughen znowu
przygryza wsa.
Z Nowego Jorku buczy meldunek o wiatrach w grze. Notuj seri liczb, ktre
rzekomo opisuj ruch wyszych nurtw powietrza w pobliu nas. Wiadomoci nie s
dokadne i nie mona na nich polega, ale mona z nich wry na dobre i na ze.
Podaj papier Hughenowi. Nawet wtedy, gdy sprawy tocz si niepomylnie, w
kabinie pilota obowizuj pewne zasady spoeczne. Czowiek, ktry czerpie zoliw
satysfakcj z moliwoci pogbienia ponurej atmosfery, jest zym towarzyszem lotu.
Wolabym zachowa w tajemnicy te dane o wiatrach w grze i pozwoli mu skupi si
na tym, co ju teraz jest nieuniknione.

Nowy Jork melduje, e na tej wysokoci bd wiatry pnocne o sile trzydziestu mil na
godzin. Tyle wanie odejm od naszej szybkoci i zmusz nas do przedzierania si
si do przodu wanie teraz, gdy przydaby si kady umiech losu. A wic nie tylko
bdziemy musieli ldowa w Cincinnati, ale Hughen musi ponadto bezbdnie
ldowa wedug przyrzdw. Na drug prb nie starczy benzyny. Od tej chwili
wane s minuty, a nie godziny.
Hughen znowu si poci. Gadzi aosne resztki wosw i czyta cyfry. Nie wiadomo
dlaczego, ale na papierze wydaj si jeszcze mniejsze. W tej chwili jest
najsamotniejszym czowiekiem na wiecie.
Podawaj pooenie co pi minut.
Nastpn godzin urozmaicaj nieustanne przejcia od nadziei do rozczarowania, od
pewnoci do powtpiewania i w reszcie wszystko to rodzi w nas wcieky upr. Jeli
los rzeczywicie chcia nas pokona, to przesoli. Trzeba byo chwyci si bardziej
subtelnych sposobw, na przykad skusi nas na marnowanie czasu. W zudnym przekonaniu, e mamy prawo do chwili wypoczynku, moglimy straci kilka cennych
minut. Ale dokonano na nas zamachu i teraz jestemy w peni zgodni co do tego, e
skoro ju mamy opuci powiat ksiycow i na zawsze zanurzy si w panujcych
pod nami mrokach, to w kadym razie nie stanie si to na skutek naszej niedbaoci
czy w wyniku kapitulacji.
Walk z nie koczcymi si niepowodzeniami prowadzimy systematycznie, nie
dopuszczajc do najmniejszego zamieszania. Nikt potem nie bdzie mg powiedzie,
e trzeba j byo prowadzi inaczej. Piekielny haas min. Sygna jest tak czysty, e
mona ciszy radio. Wzgldny spokj, ktry teraz zapanowa, mgby by
wypoczynkiem, gdyby nie to, e nie opuszczaj nas ze przeczucia.
Hughena pochania jedno zadanie trzeba doranie utrzyma samolot przy yciu,
rwnoczenie przechowujc w zapasie ostatni kropl jego ywotnoci. Nastawi
miga na peny skok zmniejszajc rwnoczenie gaz do tego stopnia, e ledwie
brniemy przez powietrze. Mieszank uregulowa w taki sposb, e proporcja
powietrza znacznie przekracza stan normalny. Wszystko to obciao silniki, ale
zmniejszao zuycie paliwa do tego stopnia, e w ogle nie wiadomo, w jaki sposb
pracoway. Ryzykowa, bo musia, ale mia w rku dobre karty i by dobrym graczem.
Przez cay prawie czas samolot prowadzi Hughen, chocia okrelenie to nie oddaje w
peni sztuk, jakie wyczynia z maszyn. Pogania j, a jego szczupe ciao unosio DC2 za kadym razem, gdy zdawao si, e samolot jest u progu aerodynamicznego
zaamania. Kryzys ten powtarza si raz po raz, poniewa w miar jak spalalimy
benzyn, obcienie stawao si coraz mniejsze i Hughen odpowiednio zmniejsza gaz.
Po czym znowu przywraca zagroon rwnowag midzy minimaln szybkoci lotu
a obcieniem. Tylko raz odezwa si w czasie tej trwajcej wieczno walki.
Gdyby to by jakikolwiek inny typ, a nie DC-2, to po prostu nie bylibymy w
powietrzu.
Przypomniaem sobie, e McCabe mia taki sam stosunek do DC-2, i jak to pewnego
wiosennego poranka powiedzia mi, e jeszcze naucz si kocha t maszyn mimo jej
przewrotnej natury.
Miaem wicej okazji do rozmyla, poniewa na mnie zadania spaday porcjami. Tak
wic midzy jednym a drugim namiarem radiowym mogem nie tylko si zakocha w
tej ndznej, podstarzaej kupie aluminium, lecz rwnie zastanawia si, jakim cudem
zczyy nas z ni losy. Rozkad lotu przewidywa DC-3, ktry niewtpliwie znacznie
gorzej radziby sobie z takim adunkiem lodu, a poniewa nie mielimy adnych
rezerw, wynikaoby std, e Hughen ma racj.

 61

A wic dlaczego? Jaka to kombinacja wydarze, zupenie od nas niezalenych,

doprowadzia do tego, e w ostatniej chwili samolot, ktrym mielimy lecie,
zastpiono typem unoszcym wicej lodu? Komu... czemu to zawdziczamy? Czym
jest szczcie? Czy z jakich powodw bardziej zasuylimy sobie na mistyczne
wzgldy anieli inni, ktrych zbieg okolicznoci doprowadzi do zguby? Jeli jestemy
wybracami, to chciabym wiedzie dlaczego. By moe wwczas potrafi te wzgldy
zachowa.
Nie miaem zbyt wiele czasu na amanie sobie gowy nad tego rodzaju
imponderabiliami, ale i tak byo go dosy.
Ostatni namiar wiadczy o tym, e jestemy dwadziecia mil za Cincinnati. Na
chwil, zanim przelecielimy przez stoek ciszy, wezwano nas przez radio.
Cincinnati, pogoda, nowy pomiar trzy tysice stp... widzialno ponad trzy mile...
wiatr spokojny...
Rado bya krtkotrwaa. Skoczya si, gdy sprawdziem, ile mamy benzyny.
Pidziesit galonw. Zaczynao dopiero wita, gdy zelizgiwalimy si pod chmury.
W bocznym oknie Hughena migno mi lotnisko drzemice w agodnym szarym
wietle. Hughenowi naleao si wytchnienie po piciu godzinach przy wolancie, ale
musia jeszcze rozwiza dwa problemy: ustawi si nad pasem, mimo e nic przed
sob nie widzia, i to ustawi si za pierwszym razem. Nie mg skrca i
wyrwnywa w ostatniej chwili ldowania. Ster kierunkowy nadal by zamarznity,
chocia wsplnymi siami kopalimy peday. Musi wic po zatoczeniu koa podej do
pasa trzymajc go na oku, jak dugo si da, a potem wyprostowa lini lotu i utrzyma
j. Chciaem mu pomc przy tym manewrze wygldajc przez boczne okno i
wykrzykujc poprawki, ale wszystko to okazao si niepotrzebne. Hughen jakim
cudem przygwodzi pas i ldowa, jakby zjeda po porczy. Powiedzia mi potem,
e nie przejmowa si zbytnio pasem, mia bowiem znacznie wiksze zmartwienie.
Nawet Hughen nigdy jeszcze nie pilotowa samolotu tak bardzo oblodzonego. Zna z
dowiadczenia wymogi maszyny i jej zachowanie podczas lotu, ale skd mg
wiedzie, co si stanie przy nagej zmianie warunkw aerodynamicznych? Nasz kt
lotu jest zupenie inny, chocia prawdopodobnie ta zmiana wyjdzie nam na dobre.
Wydawao si, e skrzydo tak groteskowo znieksztacone przez ld odzyska troch
swej wydajnoci, jeli bdzie pochylone przy schodzeniu w d. Tak si zdawao. Ale
nie wiedzielimy z pewnoci.
A potem, gdy podwozie bdzie opuszczone i klapy pod skrzydami straszliwie
zwiksz opr, co si wtedy stanie? Zwyka szybko podejcia wynosi sto pi mil na
godzin. Zetknicie z pasem powinno nastpowa przynajmniej przy osiemdziesiciu.
W normalnych sytuacjach zawsze jest zapowied zaczynajcej si utraty rwnowagi
na skutek zmniejszonej szybkoci, wystarczy wic czasu na jej zwikszenie i
odzyskanie rwnowagi. Tyle wiedzielimy.
A teraz?
W jakiej mierze ostrzeg nas znieksztacone skrzyda? Czy w ogle otrzymamy jakie
ostrzeenie? O ile ostrzejsze bdzie zejcie? Ile potrzeba dodatkowej szybkoci, by
zrwnoway niedogodno sytuacji? Przepisy nic o tym nie mwiy, poniewa nikt
nie wiedzia, jak to jest.
Bya jeszcze dodatkowa komplikacja. Cincinnati, podobnie jak inne lotniska, ma swe
granice geograficzne. Poudniow granic stanowia wysoka grobla. Pasy byy czarne,
mokre i liskie od deszczu. Jeli ldowanie bdzie zbyt szybkie, w kierunku
poudniowym, przemierzymy cae lotnisko i znajdziemy si na grobli. Pas zachodni
koczy si przed budynkiem lotniska pasaerskiego, ktry rwnie moe skutecznie
zatrzyma samolot. Jeli nieodparta sia...

Los jest myliwym E. K. Gann

62

Przypominao to dopasowywanie gowy do kapelusza. A Hughen nie mia wyboru.

Moe to i dobrze, e po wyjciu z chmur nie mia wicej jak minut na rozwaanie
moliwoci. Wskaniki paliwa wyy z godu.
Oto pas do ldowania. Opuszczam podwozie, potem klapy. W sposb przeraajcy
tracimy szybko. Hughen daje peny gaz i silniki jednym haustem wchaniaj resztki
paliwa. Skrca ostronie, nie mie zrobi wicej jak kilka stopni. Jest blady, oczy
skacz od przyrzdu do przyrzdu. Pozwala, by szybko wzrastaa ze schodzeniem.
Sto trzydzieci mil na godzin. Staram si wmwi sobie, e to nic strasznego.
Hughen, ktry wyczuwa samolot przez stery, widocznie uwaa, e szybko ta jest mu
potrzebna.
Minlimy druty!
Hughen sprowadza samolot na ziemi. Zamyka gaz dopiero w chwili, gdy koa
dotykaj gruntu. Uderzylimy mocno i pozostajemy na ziemi. Naszym skrzydom
zabrako ju energii do podskoku.
Dzie dobry, Cincinnati!
Tego ranka nie byo to konwencjonalne powitanie.
lizgamy si po mokrym od deszczu pasie przez tysic prawie jardw i zatrzymujemy
si tu przed betonowym budynkiem dworca lotniczego. Nieprzezroczyste szyby
oszczdziy nam widoku naszego szybkiego zbliania.
W zbiornikach mamy trzydzieci galonw. Tak s skonstruowane, e nic by z tego nie
przyszo naszym silnikom. Druga prba ldowania nie zostaaby zakoczona.
Dwie godziny mechanicy obtukiwali ld ze skrzyde, masek silnikw i z usterzenia.
Powoka lodu prawie wszdzie miaa cztery cale gruboci.
Nashville otwarto dopiero po poudniu. Louisville i St. Louis troch pniej.
Columbus nas nie interesowao, poniewa i tak w adnym wypadku bymy tam nie
dotarli.
W dziwnym milczeniu jedlimy niadanie w kawiarni lotniska. Waciwie nic nie
mielimy sobie do powiedzenia i nawet brzk naszych filianek brzmia obco.
Stewardess i pasaerw zobaczylimy znacznie pniej. Zabrano ich na niadanie do
hotelu, ku naszej wdzicznoci. Bardzo nam zaleao na tym, by ich nie widzie.
Chcielimy tylko rozsi si w fotelach, wydmuchiwa dym ku sufitowi i zajmowa
si wasnymi mylami.
Moglimy na ten dzie zosta w Cincinnati. Pokusa bya ogromna. Mina desperacja,
przeszed strach, pozostao tylko wielkie zmczenie. Siedzielimy przez dugi czas
poczeni nie rozmow, ale gbokimi westchnieniami.
Tak si zoyo, e nie byo na miejscu lokalnej zaogi i by moe to skonio Hughena
do kontynuowania lotu, chocia nie sdz, by kierowa si poczuciem obowizku.
Powiedzia po prostu, e chce dotrze do domu, pooy si i wszystko lepiej
przemyle. Rozumiaem go i miaem nadziej, e gdy si wypi, spdzi troch czasu
w fotelu popijajc piwo. Ja natomiast wci jeszcze zastanawiaem si nad tym, za
czyj spraw zamieniono samolot, i nad rozpogodzeniem w Cincinnati. Mylaem te
o tej dolinie, przez ktr lecielimy nie natrafiajc na adne przeszkody, i e trzeba
znale jaki sposb na ten ld, bo nastpnym razem moe nie by doliny.
Lecielimy wic do Nowego Jorku przy nie najlepszej pogodzie, ale byy to ju
warunki przecitne. W dzienniku pokadowym zapisaem czas naszego lotu z
Nashville do Nowego Jorku.
Osiem godzin i pitnacie minut".
A obok cyfr odnotowaem krtko: Ld".

 63

VI. O NUMERACH
I o tym, jak potrafi upokorzy zarozumiaych
Wikszo pilotw cechuje niemal chorobliwa skromno, ktra byaby nie do
zniesienia, gdyby nie to, e zazwyczaj jest nie udawana i zawsze przyprawiona
humorem.
Jest rzecz" nie do pomylenia, by pilot liniowy podszed do swoich kolegw i
oznajmi, e dopiero co bez chwili opnienia zakoczy skomplikowany lot, e udao
mu si wykona bezbdnie podejcie wedug przyrzdw i e na koniec uwieczy to
wszystko doskonaym ldowaniem. Zamiast tego powiedziaby prawdopodobnie: No
c, przez pewien czas wierciem si jak zwykle nie wiedzc, gdzie jestem, a potem,
gdy wreszcie dotaro do mojej mzgownicy zezwolenie na wykonanie ldowania,
udao mi si umiejscowi stacj kierunkow. Jasne, e musz si jeszcze duo
nauczy, zwaszcza jeli idzie o podejcie wedug przyrzdw... te strzaki po prostu
nigdy mi si nie zgadzaj... ale tym razem zdoaem je przekona, by si spotkay we
waciwym miejscu. Potoczylimy si wic w d i ku mojemu zupenemu
zaskoczeniu prosto przed nami by pas. Rzecz jasna, gdybym widzia cokolwiek,
ldowanie byoby jak zwykle parszywe, ale pada silny deszcz i wycieraczki nie
dziaay, wobec tego czekaem po prostu, a samolot sam wylduje, co zreszt
powinno si zawsze robi, gdyby tylko czowiek mia dosy rozumu... "
Oczywicie jest to koszmarne znieksztacenie prawdy. No i poza. Ale tylko tak mona
tego rodzaju przygod opowiedzie, jeli si o niej w ogle mwi. Wchodzc do
kabiny pilota w samolocie pasaerskim nikt nie pyta kapitana, gdzie w tej chwili
samolot si znajduje; mwi si po prostu: Znowu zabdzi?" Na co niezmienna odpowied brzmi: Jasne!"
Podobnie pilot liniowy zapytany, czy kiedykolwiek si ba, nie odpowie inaczej, jak
zawsze". Co te jest nieprawdziwe.
Ale tego rodzaju odpowiedzi maj zada kam zawistnym cynikom, ktrzy z odwagi
uczynili cnot bezwzgldnej wartoci. Piloci liniowi nie yj w atmosferze
bohaterstwa to raczej momenty waciwe przebyskom natchnienia, kiedy bohater
nie bardzo wie, co robi. Piloci zawsze wiedz, co robi, bez wzgldu na to, czy robi
dobrze, czy le. Odwag nosz jak wygodny pas nie mylc o niej.
Ale pilot liniowy jest zawsze ostrony, a to ju zupenie inna sprawa. Po to, by by
zawsze ostronym, naley wiedzie, czego si wystrzega, co jest spraw dugiego
dowiadczenia.
Poznawanie przyrody i przewidywanie nieskoczonych
niebezpieczestw przypomina chodzenie po grzskim piasku.
Dziel nas olbrzymie odlegoci i rnice klimatyczne, mimo to wszyscy Mood,
Gay, Lippincott i inni dojrzewamy w podobny sposb.
Po historii z lodem leciaem z Hughenem wszystkiego jeszcze dwa razy. Szkoda mi si
byo z nim rozstawa, poniewa by na tyle przyzwoity i skrupulatny, e mnie
publicznie pochwali za tamt noc. Jego pochwaa pomoga mi zdoby reputacj
drugiego pilota, na ktrym mona polega, i odtd bez zastrzee wysyano mnie z
coraz to innym kapitanem.
Nieustanne zmiany byy bezcenne, zmuszay mnie bowiem do wchaniania szerokiego
wachlarza dowiadcze, ktrych inaczej nie zdobybym w tak krtkim czasie.
Wynajdowaem zalety kadego kapitana starajc si odrzuci jego wady. Oni za w
najrozmaitszy sposb uczyli mnie na swoich bdach i osigniciach.
Potny Dunn by nawet dosy dobroduszny, ale bez trudu udawao mu si wprawi
mnie w zakopotanie, tote nigdy nie zdoaem przy nim osign lepszego ni

Los jest myliwym E. K. Gann

64

przecitne ldowania czy startu, a wszystko, co robiem w jego obecnoci, byo w

najlepszym wypadku zadowalajce. Mimo to wiele nauczyem si od Dunna. Zawsze
by ostrony.
Mitchell dziaa na mnie wrcz odwrotnie. By to przedziwnie beztroski pilot i
powierza mi najrozmaitsze zadania nalece waciwie do niego. By pierwszym
kapitanem, ktry pozwoli mi prowadzi samolot z fotela po lewej stronie, co
wiadczyo o niesychanym zaufaniu i gecie, stawa si bowiem na ten czas drugim
pilotem. Dobrze mi si pracowao z Mitchellem i prosiem Robbinsa, eby mi pozwoli
przy nim zosta. Nie zawsze byo to w jego mocy. Lataem wic z Konzem, byym
oboist, i De Wittem, ulubiecem spord weteranw, ktrego pewnego dnia tak
okrutnie zawiodo oprzyrzdowanie zupenie nowego samolotu.
Przeszedem przez rce Lewisa, Harrisa, Nacatee'ego, potem odbyem krtk sub u
Bearda, oblatywacza linii. Beard, bardziej inynier anieli pilot, zawsze by bez reszty
pochonity maszyn, ktr w danej chwili wyprbowywa, i siedzcy obok czowiek
skazany by na cakowit samotno. Poza tym praca tego rodzaju wyczerpywaa nerwowo, tote nie protestowaem, gdy mnie od niego zabrano i przeniesiono z powrotem
na lini.
Pracowaem take z Millerem, ktry tak bardzo przejmowa si moimi postpami, e
suba przypominaa pobyt w szkole, i z Blogettem, ktry usilnie stara si da mi do
zrozumienia, e skoro nie mam za sob przeszkolenia wojskowego, moja obecno na
linii obraa jego uczucia.
Byli jeszcze Herdrich, Bidwell, Wood, Hamer Macklin, Hefner, Fitzgerald i Ricks
oraz may subista nazwiskiem Alessandro. Pocztkowo sdziem, e Alessandro
mnie nienawidzi, moe za jakie niefortunne odezwanie si czy drobne przeoczenie,
ale z czasem przekonaem si, e odnosi si wzgardliwie do wszystkich drugich
pilotw, ktrzy z nim latali. By to maostkowy i atwo obraajcy si tyran, ktry
otwarcie przyznawa, e naley moliwie jak najduej zatruwa ycie drugim pilotom.
Wreszcie udao mi si wyrwa z jego rk i odszedem yczc mu, eby mu si noga
powina. Wciekaem si potem widzc, jak Alessandro wychodzi ze wszystkich
opresji bez szwanku, a tylu znacznie lepszych od niego ludzi popada w tarapaty.
I jeszcze Georinger, Hunt, Fanning, Hinto i Ellis. Potem Blodsoe, podobny jak dwie
krople wody do modego George'a Washingtona, i Carpenter, na ktrego spad
obowizek ostatecznego zatwierdzenia mnie w zawodzie lotniczym.
Od wszystkich tych ludzi, nie wyczajc despotycznego Alessandro, uczyem si
mego rzemiosa. Kropla po kropli ich umiejtnoci i sposb mylenia wzbogacay
moje wasne zasoby, a wreszcie uksztatoway now, samodzieln istot specjalnie
przygotowan do przewoenia innych ludzi i zachowywania ich przy yciu.
Dla kadego czowieka trudnicego si lataniem zawodowo bya to doskonaa okazja
maksymalnego wykorzystania dowiadcze poprzednikw. W sumie leciaem z okoo
szedziesiciu kapitanami. Z kadym z koniecznoci czyy mnie bliskie stosunki.
Nie tylko pracowalimy oddaleni od siebie o kilka zaledwie cali, lecz rwnie jadalimy razem i zazwyczaj spalimy w tym samym pokoju.
Mniej wicej w tym czasie zginli Scroggins i Moore. Lecieli przez burz i nagle dali
nura w ziemi. Moe olepia ich byskawica, a moe podmuch wysadzi okna. Nikt
nie zna dokadnej przyczyny, ale pamitaem, jak Ross poradzi sobie z burz, i
postanowiem, e jeli zostan kapitanem, bd naladowa jego metod.
Potem Fey i Sandegren rozbili si o szczyt Bountiful w grach Wasatch. le
funkcjonowaa stacja kierunkowa w Salt Lake.
Okresami znowu lataem z Keimem. Trwao to niekiedy miesic, a nawet i wicej, i

 65

zawsze lecielimy na AM-21 do Cleveland. Keim mia ju teraz wicej do mnie

zaufania i oddawa mi poow lotu bez wzgldu na pogod. Poza tym zapalajc cygaro
otwiera wentylator.
Znowu lao i znw byy burze. Jeszcze jedna zima i jeszcze jedna wiosna. Mj mundur
wieci si na plecach wytarty o tyle foteli w kabinach pilota. Szeroki, peny pasek i
wszy ppasek na ramieniu straciy poysk, a mankiety zaczy si strzpi. Nie
usiowaem bynajmniej ukrywa tych oznak suby, po czci dlatego, e przybyo
wielu nowych drugich pilotw. Starannie pielgnowane zaniedbanie miao im mwi
o tym, e znacznie duej od nich su i wobec tego zasuguj na szacunek.
A wreszcie nadszed dzie, kiedy po raz pierwszy wyruszyem w drog jako kapitan.
W dzienniku miaem starannie odnotowane trzy tysice sto dwadziecia godzin i
dziesi minut. Nie byo to znowu tak duo.
Przeyem silny wstrzs, gdy z Sancho Pansy staem si nagle Don Kichotem, ale tak
dugo ju czekaem na spenienie marze, wtpic waciwie, czy si kiedykolwiek
ziszcz, e nie mogem uwierzy w przemian, dopki nie przekonaem si, jak atwo
czowiek przywyka do wydawania rozkazw.
Boyd, ktry zaznajamia mnie z DC-3, przyszed mi z pomoc, towarzyszc podczas
kapitaskiego debiutu. Zaproponowa, ebym teraz, skoro ju porzuciem szeregi
posplstwa, zainwestowa cz kapitaskiego posagu w nowy mundur. Zote paski
jeden spowiay i drugi poyskujcy wieoci stanowiy jaskrawy kontrast.
Razi oczy, mwi Boyd.
Ale ja pamitaem o numerach i o tym, e wiadomo o moim awansie rozejdzie si po
linii z szybkoci samolotu. Numery. Przeklte numery trzymaj nas wszystkich w
niewoli i ebym nie wiem jak si stara, sawa mojego awansu nie potrwa dugo. Paski
zostan, nikt bowiem nie moe odebra mi kwalifikacji, ale bd mnie reklamowa
jako kapitana bez statku. Nauczony roztropnoci, wstrzymywaem si od tak
powanych inwestycji. Ograniczyem si do nowych dodatkowych paskw.
Przez dwa miesice lataem szalenie zadowolony. Wszystkie loty przebiegay bez
wypadkw i znowu widziaem, jak letnie mgy schodz na AM-21. To by mj szlak.
Kochaem go, bo by pikny i dobrze mi znany, kochaem go nawet z odcieniem
zazdroci, darzc go wszystkimi uczuciami, jakimi czowiek jest w stanie obdarza
swoj prac. By moe gdyby to nage objcie wadzy nastpio na obcej trasie,
poczubym si troch niepewnie, ale tutaj poruszaem si swobodnie po niebieskich
drogach jak wrd znajomych, z ktrymi witaem si na ziemi za kadym powrotem.
Nie miaem wikszych ambicji. Wkroczyem do wityni, usadowiono mnie na
rwnym miejscu z Rossem i Keimem i to wynagradzao mi w peni wszystko, co dotd
wycierpiaem.
Gdy zwracano si do mnie kapitanie", nie mogem powstrzyma rozpierajcego mnie
poczucia dumy i dokadaem wszelkich stara, by Pierce, Cudney i Lawless, ktrzy na
zmian penili przy mnie sub drugich pilotw, nie mieli powodw do skarg.
Wszyscy wiedzielimy, e pewnego dnia mog otrzyma rozkaz powrotu do szeregw
drugich pilotw, i baem si jak ognia umiechu na ich twarzach, gdy nieubagane
numery mnie poni. Zaczem ca aosn kampani, by przechytrzy numery. Na
wasn rk walczyem o awansowanie transportu pasaerskiego. Rozumowaem, e
im wicej pasaerw bdziemy przewozi, tym wicej samolotw nasza linia bdzie
musiaa zakupi, a w ten sposb mj okres dowodzenia przeduy si zamiast
wygasn. Pisaem wymylne raporty, podczas kadego lotu wchodziem do kabiny
pasaerw i tumaczyem im, e latanie jest jedynym rozsdnym sposobem
podrowania.
Skde... nie ma adnych dziur powietrznych... Bardzo przepraszam, e troch

Los jest myliwym E. K. Gann

66

podrzucao... a tam wanie jest Utica... oto Rome, gdzie po raz pierwszy rozwin si
gwiadzisty sztandar w bitwie... mamy szybko stu dziewidziesiciu mil na
godzin... bardzo si ciesz, e pastwo z nami lec... prosz uprzejmie znowu
skorzysta z naszych usug"...
W miar jak mijay tygodnie, gotw byem baga ludzi, by znowu wybrali si
samolotem, poniewa zdawaem sobie spraw, e numery zaczynaj si szybko do
mnie dobiera. Przymilaem si do wszystkich bez rnicy. Obdarzaem wzgldami
nawet garzy, bez ktrych nie obejdzie si aden system podrowania. W samolocie
handlarz krawatami staje si prezesem wielkiego koncernu odzieowego, a nudna stara
panna femme fatale. No i zawsze znajdzie si byy lotnik, ktry nie moe
wytrzyma, by nie opowiedzie o swojej bohaterskiej przeszoci. Jego wyczyny s
ciekawe chociaby z tego wzgldu, e po kilku minutach jest ju rzecz zupenie
oczywist, i nieszczsny pasaer nigdy w yciu nie lata samolotem ani w czasie
wojny, ani w czasie pokoju.
I wanie wtedy, gdy burze zaczy wybucha na trasie, mimo moich wielostronnych
wysikw spad miecz. Lippincott wyprzedza mnie o szesnacie numerw, Gay o
dziesi, nawet Owen o jeden. Jak spy utorowalimy sobie drog do tustego cierwa
AM-21.
Przypad mi teraz gorzki obowizek zaznajamiania obcych z moim terytorium.
Witaem ich z min czowieka organizujcego schadzk swojej ony z tym trzecim.
Gay ze swobodnym umiechem, ktry dawniej tak bardzo sobie ceniem, ' stara si
ugaska moj uraon dum, ale nie mona byo mnie pocieszy. Pycha i zawi
poary przyja z czasw, gdymy dzielc tanie, brudne pokoiki hotelowe razem
przebijali si przez szko Lestera. Gay, korzystajc z dobrodziejstw systemu, zajmie
moje miejsce, ja za musz mu podsun krzeso. Gdy skadalimy podpisy w
dzienniku nawigacyjnym i nazwisko moje z powrotem znalazo si na dawnym
miejscu drugiego pilota, powiedziaem to, co powiedzie musiaem.
Et tu, Brute.
Ale Gay wiedzia, e zoszcz si tylko na system.
Zakosztowaem latania na stanowisku kapitana i potem niewolniczy byt drugiego
pilota sta si trudny do zniesienia. Ucierpiaem bardziej pod wzgldem moralnym
anieli finansowym. Obowizki wykonywaem w jakim transie. Nie miaem serca do
tej roboty. Przeklinaem numery za to, e czyniy mnie tak bezradnym. Suchaem
plotek o nowych samolotach tylko po to, by przekona si, e s jedynie plotkami. Co
wicej, ostatnie cztery DC-2 sprzedano. Dowiedziaem si, e takie rozczarowania
przeywali ludzie i na innych bazach. Katzman te lata krtko jako kapitan, by
ustpi miejsca komu majcemu starszestwo. Tak samo Mood. Awansowano nas
tylko dlatego, e bylimy pod rk.
Przeklte numery! Nieproszone daway poczucie bezpieczestwa, ale dla mnie byy
kajdanami wydzwaniajcymi jedn i t sam piosenk: miernota. A przecie od nich
zalea nasz los! Dla Gaya jego numer oznacza spotkanie ze mierci. Gdyby mona
byo wymieni si numerami, ja wanie spadbym do rzeki w pobliu Nashville, a
Gay wsuchiwaby si w brzczenie moskitw w ndznym miasteczku zwanym
Corumba.

VII. CYGANIE
Niepewni celw i zamiarw

 67

Los jest myliwym E. K. Gann

68

W Corumbie, lecej w samym rodku poudniowoamerykaskiego kontynentu,

znalazem si uciekajc przed wszechwadnymi numerami, by tu przeczeka ich zy
humor.
Leaem na wznak wycignity na rozmikym i sfatygowanym materacu jak litera H.
Za moskitier dostrzegaem otwr okienny sigajcy ziemi. Gdy poprzednim razem
patrzyem na okno, na pionowej ramie wisiaa jaszczurka. Zapytaem j, czym
usprawiedliwia swe istnienie, skoro nie zdradza apetytu na moskity, ale jaszczurka
bya tustym i obrzydliwym gadem, okazujcym zupeny brak zainteresowania
zarwno dla mnie, jak i dla moskitw. Nie ulegao najmniejszej wtpliwoci, e jej
starszestwo pozwalao po prostu prnowa co znowu skierowao moje myli na
stary temat, a mianowicie, jak to numery doprowadziy do tego, e znalazem si
daleko od wygd AM-21.
Jest rzecz wtpliw, czy dabym si porwa polityce midzynarodowej jak to
chtnie tumaczyem sobie moj rol w caej tej historii gdybym zachowa
stanowisko kapitana na AM-21. W istocie moje zajcie sprowadzao si wycznie do
pilotowania samolotw.
Departament Stanu przestraszy si nareszcie dominacji Niemcw na
poudniowoamerykaskich liniach lotniczych. Zajmowali oni szczeglnie silne
pozycje w Brazylii, Kolumbii i Boliwii. Zatrudniali kadego tubylca, ktry mg
przyda si ich pilotom i technikom, a potem dawali prac krewnym tych, ktrzy ju
byli zatrudnieni. A potem krewnym tych krewnych. W ten sposb Niemcy i
naturalizowani Niemcy, ktrzy w rzeczywistoci nigdy nie zapomnieli swej ojczyzny,
zdobyli niezwyk popularno w caej Ameryce Poudniowej. Sytuacja taka istniaa
na dugo jeszcze przed wybuchem drugiej wojny wiatowej, a w miar jak rosy
ambicje hitlerowcw, starano si j utwierdzi jeszcze bardziej. Niemcy
przygotowujc si do zakrojonych na wielk skal dziaa wojennych wysyali w
rotacji pilotw Luftwaffe na ten specjalny poligon. Uczyli si oni tutaj nie tylko latania
na dalekich odlegociach i w dungli, ale zdobywali rwnie bezcenn wiedz, ktra
miaa im si przyda, gdy bd gotowi do bombardowania Kanau Panamskiego.
Wszystko to wydawao si bardzo odlege, a nawet troch mieszne, gdy leaem
czekajc, a jaszczurka ruszy z miejsca, ale przecie z tego wanie powodu znalazem
si w Corumbie. I z tego samego powodu w ku na drugim kocu pokoju spa Park.
Jego delikatne chrapanie zadawao kam goszonej przeze mnie teorii, e w wikszoci
rejonw tropikalnych istnieje specjalna kombinacja rnego rodzaju czynnikw
dziaajcych w nocy, obliczona na zwalczanie snu istot ludzkich.
Charakterystyczn cech Parka byo to, e potrafi zdrowo spa mimo nocnego
pokrzykiwania map w Santa Cruz i ekshibicjonistycznych wystpw kogucich o
wicie w Corumbie. By to bowiem czowiek cudownej prostoty i jeli w ogle
posiada nerwy, to w kadym razie ja tego nie stwierdziem.
Park wyglda tak, jak wielu Teksaczykw chciaoby wyglda. By dugi, szczupy i
twardy. Jasnoszare oczy wietnie pasoway do celownika karabinu, a gdy chodzi,
wyranie odczuwao si brak brzku ostrg. By przy tym czowiekiem niemiaym i
cichym.
Dowodzi naszym samolotem, ale to nie miao adnego zwizku z numerami.
Skojarzono nas, poniewa mia na swym koncie bardzo wiele godzin latania, a nikt nie
wiedzia, jakie niespodzianki szykuje ta operacja. Obaj uczylimy si na wasnej
skrze.
Niemcy latali na pasaerskich odpowiednikach Focke-Wulf Courier i na starych,
wspaniale zwrotnych Junkersach 52. Tyle tylko mona o nich powiedzie, e
obsugujc najtrudniejsze odcinki na wiecie sprawoway si bez zarzutu. Nic wic

dziwnego, e kraje Ameryki Poudniowej niechtnie pozbyway si Niemcw. Kto si

zajmie licznymi krewnymi, ktrzy strac prac? Jankesi? Kady czowiek w Ameryce
Poudniowej wiedzia, e Jankesi to w przewaajcej wikszoci sukinsyny.
Poudniowi Amerykanie nie przejmowali si zbytnio odgosami dalekiej wojny, a
jeliby nawet co z tego wyszo i Jankesi dostali w skr, to z pewnoci od Meksyku
na pnocy do Patagonii na poudniu nikt by nie paka.
Byy jeszcze wzgldy waniejsze, bardziej bezporednie. Kto poczy bezkresne
przestrzenie Brazylii? I czym, jeli niemieckie samoloty pozostan na ziemi niszczejc
w socu? W Brazylii nikt nie wiedzia, jak si produkuje samoloty. Niewielu
Brazylijczykw zdawao sobie spraw z tego, jak rozlegy jest ich kraj. I nic nie
obchodzio peona, jeli jego jeszcze bardziej prymitywni rodacy w lenych rejonach
rzeki Aripuana nadal zajmowali si suszeniem gw swoich rodakw.
Jak zwykle pienidz przyspieszy decyzj. Niemcy zostali zdetronizowani. Niektrzy
wrcili do kraju, inni przenieli si do Argentyny. Krewni zostali, pozbawieni
przywilejw, gapic si w puste niebo. A teraz trzeba byo co zrobi, by zastpi
niemieck sub.
Byy to kraje due, w sumie znacznie wiksze od Stanw Zjednoczonych, a problemy,
wymagajce natychmiastowego rozwizania, wcale nie mniejsze. Na szczcie byo
jeszcze kilku pilotw spord krajowcw, ktrzy mogliby si podj zastpczej
suby, gdyby tylko mieli samoloty. Departament Stanu powiedzia: Damy wam
samoloty i dostarczymy je, gdzie zechcecie", oni za yczyli sobie, by te nowe,
byszczce zabawki znalazy si w Rio de Janeiro.
Tak wanie doszo do tego, e Park i ja odpoczywalimy w miejscowoci zwanej
Corumba, lecej w pewnym sensie po drodze do Rio, jeli podchodzi si od zachodu.
Poprzedniego dnia opanowa mnie niezwyky nastrj, z ktrego przez ca dob nie
mogem si otrzsn. Zastanawiaem si, czy za tymi dziwnymi chwilami nie kryj
si pewne cenne dowiadczenia, ktrych nie potrafi w peni doceni. Groziy mi dwa
niebezpieczestwa nad pierwszym, jak si zdaje, miaem wadz, ale drugiemu
zapobieg los.
Latanie na wielkie odlegoci poza granicami Stanw Zjednoczonych byo dotd
wyczn domen Pan American Airways. Wdarlimy si na ich teren niemal zupenie
nie przygotowani. Musielimy uczy si szybko, a do dyspozycji mielimy bardzo
prymitywne pomoce naukowe. Otrzymalimy wzgldnie dokadne mapy rejonw
nadmorskich, ale gdy ruszylimy w gb kontynentu poudniowoamerykaskiego,
mapy okazay si tak powierzchowne, e waciwie nie mielimy z nich adnego
poytku. Od La Paz w Boliwii na wschd w kierunku Corumby i dalej, niemal do
samego Rio, musielimy odnajdywa drog z poplamionych map faksimilowych
sporzdzonych przez najrozmaitsze instytucje, na tyle przynajmniej szczere, e nie
kryy si ze swoj niewiedz. Pnoc i poudnie zaznaczono dosy dokadnie, ale na
tym wszelkie podobiestwo midzy szkicem a prawdziwym obrazem terenu si
skoczyo. Wysokoci wielu szczytw po prostu nie podano. Cae gry czstokro
znajdoway si w innych miejscach. Rzeki przedstawiono za pomoc niejasnych
kropkowanych linii, ktre rzadko miay co wsplnego z ich prawdziwym biegiem.
Nieliczne miasta zaznaczono na mapach cile tak przynajmniej nam si zdawao
ale nie bylimy tego pewni, poniewa przelatujc nad nimi nigdy nie znalimy naszego
pooenia geograficznego.
W Waszyngtonie powiedziano nam, e caa impreza bdzie wycieczk. Mamy
doprowadzi samoloty do Rio, przekaza je wadzom brazylijskim i dopty wylegiwa
si na play, dopki nie znajdzie si dla nas transport. Powiedziano nam, e latanie na

 69

Los jest myliwym E. K. Gann

70

tych maszynach bdzie prawdziw przyjemnoci s to nowe, spod igy Lockheedy i

Lodestary.
Tylko to ostatnie byo bliskie prawdy. Lockheedy spisyway si wietnie, nawet w
sytuacjach, ktrych konstruktorzy nie przewidzieli. Ale ju wkrtce pokazay si
pierwsze chmury na tym lotniczym niebie. Lodestary odznaczay si tym, e prawy
silnik niezmiennie zaczyna plu i strzela w ganiku wanie wtedy, gdy wszystko
powinno byo by w porzdku. Poniewa o tym mankamencie wiedziano i liczono si
z nim, zjawisko byo bardziej dokuczliwe ni grone, ale i tak szarpao nerwy, gdy
lecielimy nad morzem, dungl czy terenem grskim. Ten nieprzyjemny nawyk
silnika mia trzy aspekty. Silnik nigdy nie nawala zupenie i jeli dawano mu przez
pewien czas spokj, zaczyna z powrotem pracowa jak naley. Nikt nie potrafi
wytumaczy, na czym polegao wadliwe funkcjonowanie, i chyba nikt nie zaj si
usuniciem tego bdu. Ponadto lewy silnik nie zdradza najmniejszej skonnoci
naladowania niegrzecznego zachowania prawego silnika. Przypominao to ycie z
czowiekiem chorym na dyspepsj.
Nasze Lockheedy, popiesznie odebrane z fabryki, nie byy zaopatrzone w tlen. Lecc
z Limy trzeba przed ldowaniem w Boliwii przekroczy Andy. Na szczcie w grach
na wschd od Arequipy istniaa przecz. Mona j byo uwaa za atw jedynie w
warunkach tybetaskich. Najmniejsza wysoko liczy sobie osiemnacie tysicy stp,
a poza tym stanowi ona gigantyczne venturi wsysajce wiatry z Pacyfiku i
wdmuchujce je gwatownie nad jezioro Titicaca i rozlegy, monotonny paskowy
boliwijski. Teren odpychajcy, domena kondorw szybujcych nad skaami tak
ostrymi i czerwonymi, e robi wraenie krawicych ran posiekanej ziemi.
We wspomnieniach dominujcym kolorem jest czerwie, ale moe si myl. Byy
bowiem podczas naszych lotw takie momenty, kiedy powietrze stawao si
purpurowe, innymi znowu razy peno byo maych niebieskich gwiazdek wirujcych
koncentrycznie i tworzcych wzory jak w kalejdoskopie. Tak przedstawiaa si moim
oczom przecz, gdy pilotowaem samolot resztkami si zwalczajc senno.
Park twierdzi, e przecz bya zielona, ale brako nam ochoty i powietrza na to, by
si kci lecc bez tlenu na wysokoci osiemnastu tysicy stp bd udajc, e
lecimy. W rzeczywistoci siedzielimy naburmuszeni, apic z trudem oddech,
wpatrujc si gupio w przyrzdy, ktrych w aden sposb nie mona byo zrozumie i
w szczyty nadal wyrastajce i wiecce na nieprawdopodobnych wysokociach. Nie
bylimy kondorami, nie bylimy nawet wyszkolonymi alpinistami. Nie wiadomo
waciwie, jakim prawem dwch pilotw przyzwyczajonych do poziomu morza
pokonuje t przecz bez tlenu. Jeszcze piset stp wyej albo dodatkowe
dwadziecia minut a ju nigdy si nie zbudzimy i nie wyrwiemy ze stanu euforii.
Przestalibymy si przejmowa czymkolwiek.
Przebrnwszy przez przecz, w ktrej Lockheed zachowywa si nie lepiej od swoich
pprzytomnych pilotw, moglimy zej na szesnacie tysicy stp. Halucynacje
czciowo ustpiy, ale boliwijski paskowy cignie si jeszcze przez setki mil na
wysokociach najlepiej sprawdzalnych wedug grskich szczytw, wobec czego nie
moemy sobie pozwoli na dalsze zmniejszanie wysokoci. Wsysamy rozrzedzone
powietrze i gapimy si z rozdziawionymi gbami na ksiycowy pejza.
Wysokociomierze z pewnoci kami. Lecielimy tu nad ziemi, a wskazyway
szesnacie tysicy stp. Na wschd i na zachd majestatyczne zbocza Andw. Wiele
szczytw tonie w nienych szkwaach i nawet pomniejsze wierzchoki wbijaj si w
niebo na poziomie dwudziestu tysicy stp.
Wyldowalimy wreszcie w miejscowoci Cochabamba. Lotnisko byoby znacznie
przyjemniejsze, gdyby nie leao w niecce usianej kamienistymi pagrkami. Tutaj

zastalimy nie osonity przed wiatrem pojkujcym w kadubie jeden z niemieckich

samolotw. Wichry paskowyu pokryy go cienk warstw czerwonego pyu. By to
Junkers 86 nieznacznie przystosowany do transportu pasaerw. Wida jeszcze
niedawno by w uyciu, ale w Cochabambie nikt nie potrafi nam powiedzie, od
kiedy stoi bezczynnie.
Zbadaem bardzo dokadnie opuszczony samolot, poniewa kazano mi zabra go z
powrotem do Waszyngtonu. Nie bya to mio od pierwszego wejrzenia. Ju wkrtce
zorientowaem si, e mam do czynienia z technicznym dziwolgiem wymagajcym
co najmniej trzyosobowej zaogi z dokadnie podzielonymi funkcjami. Nie byo
adnego podrcznika ani instrukcji. Niektre przyrzdy miay tak dziwn konstrukcj,
e ani Park, ani ja nie wiedzielimy, do czego waciwie suyy. A ju nie ulegao
adnej wtpliwoci, e w Cochabambie nikt mi nie powie, jak naley uruchomi t
maszyn. Mimo to zaryzykowabym przynajmniej lokalny lot, gdyby nie cichy Park.
Roztar troch pyu midzy dugimi palcami i splun na ziemi. Szanowaem Parka.
Rzadko si odzywa, ale gdy ju otworzy usta, warto byo go sucha. ledziem wic
jego szare oczy, gdy bada py.
Nie wiesz, jak bardzo im zaley na tym w Waszyngtonie?
Powiedzieli, e to nie jest a takie wane, ale jeli uda mi si doprowadzi samolot,
to ciekawe byoby go rozebra.
To wstyd, e nikomu nie przyszo na myl przykry silniki. Stalimy plecami do
wiatru i wiedziaem dokadnie, co Park mia na myli. Py by twardy i ostry jak
szmergiel. Mae zaspy utworzyy si w gardzielach powietrznych silnikw i
niewtpliwie jeszcze wicej przedostaoby si do przyrzdw i kadej ruchomej czci
maszyny, gdyby samolot uruchomiono. Nikt nie potrafi powiedzie, jakie mogyby
by skutki cierania, a poza tym nie byo mechanikw, ktrzy mogliby przygotowa
samolot.
Rzecz jasna, rb, co chcesz... prawdopodobnie wytrzyma... ale dziennika
pokadowego take nie ma, nie bdziesz nawet wiedzia, co z nim zrobiono...
Gos Parka zgas, jak to si czsto zdarzao, gdy ju powiedzia najistotniejsze. Nie
owija w bawen.
Rozejrzaem si wok po szarych grach i zobaczyem, e w caej okolicy nie ma
odpowiedniego miejsca, na ktrym mona by ldowa w tym samolocie, gdyby si co
nie udao. A przy starcie na wysokoci dziewiciu tysicy stp kopoty mog si
zacz prdko. Tumaczyem sobie, e zupenie nie znam tego samolotu, e moe
potrwa zbyt dugo, zanim naprawi bd. A jednak miaem ochot polata na tej nie
znanej maszynie.
Niewiele dokonam, jeli bd j rozbiera na kawaki po drodze...
Usiowaem wyperswadowa sobie ten pomys i zdawaem sobie z tego spraw.
Ostrono staa si silnym nawykiem i chronia mnie jak gruba warstwa tuszczu.
Pobieraem nauk u wielu mdrych ludzi.
Bardzo dobrze wyglda tam, gdzie stoi, i nie ma potrzeby rusza go z miejsca
dorzuci Park.
Zostawilimy Junkersa, a ja nie miaem ju wicej odwagi na niego spojrze. Czy
Ross poleciaby na nim? Przypuszczam, e tak. A Hughen? Keim? Hughen rzuciby
okiem i stwierdzi nagle, e go boli oko. Keim chrzkaby i owiadczy, e to obkany
pomys.
A modsi? Pomylaem sobie, e Watkins moe by sprbowa, moe Carter,
McGuire... nie. Mood... nie. Charleton... prawdopodobnie nie. Petersen... by moe.
Lippincott lub Gay... w adnym wypadku.

 71

Los jest myliwym E. K. Gann

72

Nie podjwszy wyzwania prbowaem w mylach decydowa za innych ludzi, ktrzy

nawet nie syszeli o Junkersach. Znalazem sobie bardzo wygodny wykrt, a szukajc
go uniknem pierwszego niebezpieczestwa.
Drugie pojawio si daleko na wschd od boliwijskich gr. By to czysty hazard przy
wyrwnanych szansach, ale za tym ryzykiem kry si sens przedsiwzicia, ktry
odbiera mu charakter szalestwa, sens, ktry stanowi o tym, e pokonanie
niebezpieczestwa rodzi niesamowit rado.
Zerwaem si z wygniecionej pocieli i wyszedem na balkon. Na zachd ode mnie
leaa dungla dzielca nas teraz od Andw. Znowu zobaczyem wyranie te
wzniesienia, jak gdyby byy bliskie, jak gdyby upiorne, niesamowite wiato
przenioso je przez dungl niby fatamorgana.
Z Andami byo co nie w porzdku. Jeli w ogle mona mwi o uczuciach
przedmiotw martwych, to Andy niewtpliwie nienawidziy kusownikw. Te gry
powinny byy znajdowa si gdzie indziej, ze swym ksiycowym chodem; moe
waciwe ich miejsce byo na ksiycu, w kadym razie nie na naszej ziemi.
Od La Paz do szczerbatego wschodniego grzebienia Andw jest niedaleko, gdy si
jedzie muami. Wszystkiego moe tydzie drogi. Potem zupenie nagle, dramatycznie,
urywa si boliwijski paskowy. Szczyty, zarwno te korpulentne, jak i wychude,
spadaj prosto w zachanne bagnisko dungli, liskiej i cuchncej, pawicej si leniwie w swym ywiole. Dungla te nienawidzi ludzi. Sprzysiga si z grami w tej
nienawici biada obcemu!
Zwyka podr wierzchem na mule od stolicy Boliwii La Paz do pierwszego
wikszego miasteczka po wschodniej stronie gr, Santa Cruz, trwa miesic. Dla
Lockheeda byy to zaledwie dwie godziny. Co prawda czulibymy si lepiej,
gdybymy znali dokadn wysoko szczytw, midzy ktrymi mielimy przelatywa.
Nie sprawiao nam adnej przyjemnoci mijanie z bliska wierzchoka, ktry wedug
mapy mia pitnacie tysicy stp, a w rzeczywistoci siedemnacie. Latalimy wic
na grnym puapie dopuszczalnej wysokoci i znowu bylimy lekko nieprzytomni.
Doszedszy do przekonania, e upyno ju dosy czasu i e gry powinny by za
nami, zaczlimy gwatownie schodzi w d. Wcigalimy powietrze z ekstaz, jak
ryby wrzucone z powrotem do wody. Byo gste, wilgotne, cuchno zgnilizn ale
byo powietrzem! Nurzalimy si w tym ywiole, chcielimy go dotkn,
zachystywalimy si wydajc radosne okrzyki.
Zeszlimy do wysokoci dwch tysicy stp. Gdy przeliznlimy si przez chmury,
naszym oczom objawia si najautentyczniejsza dungla. Duchy wszystkich
rozkadajcych si i cuchncych praelementw unosiy si ku nam w obokach pary.
Nas to jednak rzewio. Mimo wszystko powietrze!
Santa Cruz byo miasteczkiem ulic z zeschnitego bota i domw pokrytych
dachwk, wygldajcych jak wysepki na cielsku dungli. Lotniskiem zarzdza
mrukliwy Holender, tak zarty przez malari, e nie mg zapanowa nad drganiem
obwisej skry na policzkach, gdy z nami rozmawia. By bardzo samotny.
Natarczywie zmusza nas do przyjcia swojej gocinnoci: dwch ek z niedawno
naprawionymi moskitierami, nieapetycznego posiku z zimnej fasoli i dinu w kadej
iloci, jak tylko potrafilimy wchon.
Ja yj dinem oznajmi ponurym gosem. yj dinem, poniewa musz
rwnie odywia si chinin, a din prawie zupenie zagusza dzwonienie w uszach.
Pot cieka po workach zwisajcych z obu stron jego ust i zrasza nieustannie czoo,
mimo e ociera je bez przerwy chustk, ktrej nie wypuszcza z rk.
Strasznie gorco powiedzielimy ze wspczuciem.
W Santa Cruz jest zawsze gorco, jeli si nie ma malarii. Ale gdy czowiek ma

malari i pomieszka dostatecznie dugo, by pozna j bliej, wwczas jest mu

rwnoczenie i zimno, i gorco, i zastanawia si tylko nad tym, co jeszcze do diaba
czeka go nowego. A panowie wierz w diaba?
Spojrzaem na Parka. Nie mia zamiaru odpowiada na to pytanie. Sprbowaem wic
wymijajcej odpowiedzi za nas obu.
Zaley, jak pan tego diaba rozumie.
Holender pocign solidnie ze swej butelki. Bya to ju wedug moich oblicze
czwarta tego popoudnia. Nie wpywao to jednak w ogle na jego niemal e
doskona angielszczyzn.
To diabe czyni jednych bogatymi, a innych biednymi. Jednemu diabe daje za on
tak rozigran suk, ktrej nie mona samej puci po zakupy, drugiemu dobr, szar
kwok, ktra utopi go w nudzie. Mnie natomiast trzyma w Santa Cruz. A przede
wszystkim sprowadzi mnie tutaj, gdy jeszcze dobrze nie wiedziaem, czyja to
sprawka.
Podoba si panu tutaj?
Nienawidz tego miejsca. To chyba jasne.
To dlaczego pan nie wyjeda?
Zmieni si natychmiast nie do poznania. Zacz mwi tonem protekcyjnym:
Co wam poradz, panowie. Wyjedcie std, tak bdzie lepiej. A najlepiej by byo,
gdybycie tu w ogle nie przyjedali. Przez was wiele ludzi stracio prac, a praca w
Ameryce Poudniowej to cenna rzecz.
Westchn. Otar twarz chustk, po czym westchn raz jeszcze.
Jestem bardzo samotny. Prawdopodobnie ja jeden w caej Brazylii ciesz si z
waszego przybycia. Wikszo ludzi w tym kraju ucieszyaby si, gdyby si wam nie
powiodo. Mylcie sobie, co chcecie, ale nie zapominajcie o diable.
Wida ju byo dno butelki. Ziewnlimy po raz setny. Holender da mi gar piguek
chininy i nastawa, bym je zatrzyma.
W uszach bdzie panu dzwonio tak jak mnie, zestroimy si i atwiej si nam bdzie
porozumie.
Schowaem piguki do kieszeni.
Nastpnego ranka, gdy koowalimy oddalajc si od postaci w biaym ubraniu,
odwrciem si, by pokiwa rk na poegnanie. Otwierajc zacinit pi
wysypaem piguki.
Bardzo wtpliw jest rzecz, czy przydayby mi si do czegokolwiek, a w kadym
razie nie miabym z nich adnego poytku, gdyby nie powioda mi si kolejna
impreza, bardzo ju w tej chwili zaawansowana.
Rozlege obszary na naszej mapie figuroway po prostu jako NIE ZBADANE.
Odnosio si to szczeglnie do rejonu midzy naszym roztrzsionym i optanym przez
diaba Holendrem a Corumb. Holender mia na lotnisku wicej dinu anieli
benzyny, ale do Corumby byo zaledwie czterysta mil. Przy starcie mielimy paliwa w
sam raz na ten odcinek drogi i jeszcze rezerw na godzin lotu. Holender powiedzia,
e postara si nawiza czno ze stacj kierunkow w Corumbie i uruchomi j na
nasz przylot.
Ale nie obiecuj niczego ostrzega.
Niepokoia nas jedynie pogoda i wiatry, ktre moglimy po drodze napotka. adnych
komunikatw meteorologicznych nie otrzymalimy.
Musiayby je nadawa mapy. A dlaczegby zreszt nie? tumaczy nam
Holender.
Pilimy si w gr przez lepk powa chmur przypominajc olbrzymi ani

 73

Los jest myliwym E. K. Gann

74

parow. Panowa w niej lekki pmrok, a konsystencja chmur wydawaa nam si

bardzo dziwna. Byy gste i przesiknite wilgoci. Przeladowao nas przez cay czas
uczucie, e wwidrowujemy si w jak sta materi. Lecielimy na wschd, w kierunku Corumby.
Holender zapowiedzia, e bdziemy mieli pod sob dziewicz puszcz.
Nie patrzcie nawet przez okno. Nie ma tam nic do zobaczenia poza dachem dungli,
a dungla si nigdy nie zmienia, jest zawsze ta sama.
Lecielimy ju ponad godzin. Obaj czulimy si bardzo nieswojo. Bylimy
przygnbieni. A przecie nic si waciwie zego nie dziao. Nawet prawy silnik
zachowywa si przykadnie, nie zdradzajc adnych tendencji do wydawania
nieprzyzwoitych dwikw.
Palilimy papierosa za papierosem, chocia palenie zdawao si jedynie pogbia
nasz niewytumaczaln depresj. W ustach czuem smak fasoli i stchej brazylijskiej
kawy. Teraz byem zadowolony, e nie usiowaem dotrzyma Holendrowi kroku w
piciu dinu. Nie wspomnia sowem o tej przygnbiajcej atmosferze, tak odmiennej
od wszystkiego, z czym dotd si zetknlimy. Zdawao si, e powietrze, w ktrym
tkwimy, jest dotykalne, e jeli otworz okno kabiny, strumie tej mazi wedrze si do
rodka i nas udusi. Po dwch godzinach wci jeszcze lecielimy wedug przyrzdw,
solidnie opatuleni w chmury. Teraz ju bez przerwy wypatrywalimy jakiej dziury.
Ale ani na dole, ani po bokach, ani nad nami nic nie zapowiadao najmniejszej zmiany.
Przez nastpne trzydzieci minut staraem si nawiza czno z Corumb. Na moj
straszliw hiszpaszczyzn z awy szkolnej nie byo adnej odpowiedzi. Zdobyem si
na niesamowity wysiek, zmobilizowaem wszystkie swoje talenty lingwistyczne i
sprbowaem wysowi si po portugalsku. Wynik ten sam. Milczenie.
Raz jeszcze sprawdzilimy stan paliwa. Ogarn nas niepokj. I jak gdyby syszc
sabe dzwonienie, wtedy gdy ucho spodziewa si gonych uderze dzwonu,
wiedziaem, e moje gruczoy strachu s obudzone. Nic alarmujcego, nic takiego, co
przeszyoby cay mj system nerwowy, od czego zadrabym uwiadamiajc sobie
bliskie niebezpieczestwo. Byo to uczucie askoczce i wrcz przyjemne.
Lecielimy wedug naszej mapy na Corumb na wysokoci dziewiciu tysicy stp.
Widoczno bya we wszystkich kierunkach dobra. Powinnimy byli dostrzec
Corumb, nawet jeli nie znane wiatry zepchny nas o jakie dwadziecia mil od
miasta. Byo nie do pomylenia, eby tak wielka miejscowo usza naszej uwagi. Co
wicej, wok miasteczka rzeka wia si wielk ptl. Nawet z duej odlegoci musielibymy to zobaczy.
Mino jeszcze dziesi minut, a sytuacja wci si nie wyjaniaa. Nadchodzia
chwila, kiedy koczyy si wszelkie moliwoci wyboru. Lecielimy ju dosy dugo
we waciwym kierunku, by znale si niemal nad sam Corumb. Jeszcze troch, a
musimy j wymin.
Paliwa zostao na przeszo godzin lotu. Postanowilimy wic zej niej, liczc na
jakie przejanienie. Nadal mordowaem jzyk portugalski. Zdaniem Parka operator w
Corumbie by tak wstrznity i obraony, e nigdy nam nie odpowie.
Nagle wypynlimy na prawdziwe wiato dzienne, jak gdyby masa chmur wyplua ze
swego wntrza jakie obce ciao. Mrugalimy, mielimy si, przecieralimy oczy.
Wci jeszcze pod nami byy oboki, ale stanowice ju tylko cienk pokryw chmur
warstwowych, podart i dziuraw, z duymi wyrwami, przez ktre wida byo ziemi.
Pod nami majaczyy nieregularne plamy dungli. Nad czarnozielonym dachem drzew
kryy olbrzymie stada biaych ptakw. Z przodu dua wyrwa w chmurach odsaniaa
zupenie inny pejza. Gdymy si zbliyli, okazao si, e to bagna poprzecinane
wskimi strumykami. W jednym miejscu dostrzeglimy mnstwo flamingw. Dalej

znowu cigna si dungla.

Park wycign map. Wskaza na kropkowan lini rzeki, ktra rzekomo ciskaa
ptl Corumb.
Nie widz adnej rzeki w jego gosie dosyszaem mieszanin rozczarowania i
podejrzliwoci. Zaczem si zastanawia, czy mj maomwny bohater nie jest w
istocie sprytnym i subtelnym aktorem. Nie widz nigdzie adnej rzeki...
Zapomniaem o flamingach. Udzieli mi si jego niepokj i teraz ju razem
obserwowalimy rozpocierajcy si przed nami krajobraz. Widok by rozlegy, linia
horyzontu oddalona o przeszo trzydzieci mil, ale nigdzie ani ladu czegokolwiek, co
mona by nazwa rzek.
Czekalimy trzymajc kurs na wschd. Prbowaem raz jeszcze wywoa Corumb.
Cisza. Zaczem ledzi wskazwki zegara; raz po raz przycigay moje oczy, a
przecie doskonale zdawaem sobie spraw, e od ostatniego spojrzenia upyna
zaledwie minuta. Uwiadomiem sobie, e Park robi to samo. O dziwo, nie przejem
si tym, wydao mi si to nawet zabawne. Bralimy teraz udzia w grze towarzyskiej
trwajcej od momentu, gdy dwch ludzi usiado obok siebie w samolocie. Nie ma ona
ustalonej nazwy, moe wobec tego:
"Kto z nas ma silniejsze nerwy?" Gra si w ni zazwyczaj, gdy sytuacja jest niejasna
albo gdy wyglda na to, e bdzie miaa niepomylne rozwizanie.
Park by niewtpliwie mistrzem. Z duym trudem dotrzymywaem mu kroku. Nie
obeszo si jednak bez oszukiwania. Trzykrotnie przyapaem go na tym, jak lekko
przesuwa map, by widzie tarcz zegara. Rozmowa winna sprowadzi si do
minimum; przestrzegalimy tej zasady skrupulatnie.
Co tam widzisz po swojej stronie?
Nic...
Nie potrafi wytumaczy przyjemnoci, jak sprawiao mi to intermezzo. Za kadym
penym obrotem wskazwki sekundnika pochanialimy ptora galona paliwa, zapas
nasz by ju bardzo ograniczony. Nieunikniony rezultat tej konsumpcji by tak
oczywisty, e nie przychodzio nam nawet do gowy rozmawia na ten temat. Jeli
szybko, bardzo szybko nie natrafimy na rzek i natychmiast potem na Corumb, trzeba
bdzie gra do koca.
Jak dotd ziemia ofiarowaa nam dwie moliwoci ldowania. Gdy paliwo si
wyczerpie lub bdzie bliskie wyczerpania, moemy ldowa albo na bagnach, albo na
wierzchokach drzew.
Pomylaem sobie, e jeli przetrzymamy zetknicie z ziemi, czeka nas bdzie
interesujce zadanie: odnalezienie drogi do cywilizowanego wiata, i to na piechot,
skoro nie potrafilimy urzeczywistni naszego marzenia za pomoc szybkiego
samolotu. Widziaem ju, jak wraz z Parkiem wynurzamy si z puszczy, para
lotniczych Robinsonw. Przeczekujc ostatnie minuty, jakie pozostay do pojawienia
si rzeki, podzieliem si z nim moj wizj narzekajc, e skoro ju los postanowi
mnie na kogo skaza, to nie mog zrozumie, dlaczego wanie na niego. Mj kulawy
dowcip min si z celem. Park zajty by zegarem.
Udawaem, e szukam rzeki, chocia teraz byem ju pewny, emy j minli. Ale
nawet gdyby to ode mnie zaleao, nie zmienibym kierunku. Trzymanie si
ustalonego kursu w chwili niepewnoci jest jednym z dogmatw wiary pilota.
Bkanie si prowadzi do utraty orientacji, ktr odzyskuje si zawsze dopiero wtedy,
gdy ju jest za pno. Lecc po starym kursie bdziemy przynajmniej wiedzieli po
ldowaniu, w jakim kierunku ruszy z powrotem piechot.
Silc si na wymylon obojtno prbowaem znowu nawiza czno z Corumb.

 75

Los jest myliwym E. K. Gann

76

Jak zwykle cisza.

Wydaje mi si, e Holender mia racj. Nie lubi nas tutaj. ... Wtem usyszaem
Parka.
Rzeka. Gos mu nie drgn. Gra toczya si nadal.
Niedua to bya rzeka. Tusty, ty strumyk leniwie wi si po bagnach i czsto gin
bez ladu w gstych zarolach. Na naszej mapie musia by przesunity co najmniej o
osiemdziesit mil, chocia bieg rzeki wskazany by waciwie.
A teraz nadchodzio ryzyko, ktre, nie wiadomo dlaczego, wprawiao mnie w tak
wymienity humor.
W miar bowiem zbliania si do rzeki przecinajcej nasz kurs pod ktem prostym
stawao si coraz bardziej oczywiste, e nie ma nigdzie ladu zakrtu czy jakiego
osiedla. Czy to na skutek wiatru, czy te niedokadnoci mapy znalelimy si nad
niewaciwym odcinkiem. W ktrym kierunku leaa Corumba? Na pnoc czy na
poudnie? Nie mielimy kogo o to zapyta poza flamingami, a nie sta nas byo na
poszukiwania. Nie mielimy dosy paliwa, by lecie na pnoc a za lini horyzontu i
potem wraca. Podobnie byoby z lotem na poudnie. Mielimy kilka chwil na
podjcie decyzji. Nie bya to zreszt adna decyzja, lecz zwyky hazard. Zdawalimy
sobie z tego spraw. Jeli Corumba ley na pnocy, a my polecimy w tym kierunku,
to si nam udao. Jeli nie, to nie. Nigdy do niej wwczas nie dotrzemy, w kadym
razie nie samolotem.
Zwlekajc krylimy nad rzek przez co najmniej dwie minuty.
No, jak mylisz, ktrdy?
Na poudnie.
Nie wiem, dlaczego uwaaem, e Corumba ma by na poudnia
Zgadzam si powiedzia Park nieco mniej pewnym gosem. Skrcilimy na
poudnie lecc wzdu rzeki. Park oszczdza paliwa. Przez dziesi minut
milczelimy, szukajc na horyzoncie jakiego
ladu dymu czy wyrwy w dungli. A potem:
Chyba rzeka si poszerza.
Mam nadziej, e to waciwa rzeka.
Park raz jeszcze wezwa Corumb, czeka bez najmniejszej nadziei, po czym odwiesi
mikrofon. Przez nastpne dziesi minut znowu milczenie.
I wtedy wanie poznaem dokadnie istot mojego podniecenia, ow rado, ktrej w
aden sposb nie umiaem sobie wytumaczy. Uczucie to nie przemino, nawet gdy
zaczy narasta wtpliwoci. Zdawao si, e przegralimy wybierajc poudnie.
Spojrzaem w d i zaczem si zastanawia nad tym, jak temperatur moe mie
woda w rzece.
W miejscu, w ktrym rzeka lekko skrcaa, zobaczyem kup bierwion lecych na
spalonym gliniastym brzegu. Wtem jedno z bierwion zelizno si do wody.
Postanowiem dokuczy Parkowi.
Aligatory powiedziaem przygldajc si jego szczupej sylwetce. Przepadaj za
chudym misem.
Ale on nie da za wygran. Spojrza w d z pogard.
Zwyke krokodyle stwierdzi z pewnoci siebie czowieka, ktry si o nie
codziennie ociera.
Jak dugo uda nam si utrzyma pozory spokoju? W jakiej mierze pomaga nam
zachowa pewno siebie regularny huk silnikw, wspaniae soce i idealna niemal
widoczno? W cigu tych minut, gdy strzaki wskazujce stan paliwa zbliay si do
fatalnego E" oznaczajcego PUSTE", zachowalimy niewzruszony spokj ducha.
Usiadem sobie wygodnie, nie silc si nawet na obserwowanie widnokrgu. Mino

jeszcze pi minut. Szkoda, e nie mamy ze sob gumowej dki.

Nagle zobaczyem ptl. Bya o kilka zaledwie mil przed nami, a po jej perymetrze
rozsypao si miasteczko o czerwonych dachach. Park dostrzeg j w tej samej chwili
co ja. Gdy spojrza na mnie, jego szare oczy nie zdradzay adnej emocji. Milczelimy.
Zobaczyem lotnisko, paski plac na skraju miasteczka. Gdy schodzilimy do
ldowania, opucio mnie uczucie oczekiwania i napicia. Byo mi tylko gorco.
Byem tylko zmczony. adnej radoci z odnalezienia Corumby. Jakby mnie kto
oszuka.
Opuszczajc balkon rzucam ostatnie dugie spojrzenie ku zachodowi, gdzie
odtworzyem sobie obraz Andw i rozpocierajcej si przed nimi dungli. Te
psenne widziada o wicie nale waciwie do wiata fantazji, a nie rzeczywistoci.
A przecie Holender by bardzo realny i tak samo realne byy oba niebezpieczestwa.
Przeszywa mnie dreszcz, mimo e po plecach gaszcze mnie gorcy oddech
wschodzcego soca, i auj, e wyrzuciem piguki Holendra.
Na malari istnieje, jak si zdaje, tylko jedno pewne i szybko dziaajce lekarstwo, a
jest nim przeniesienie pacjenta do umiarkowanego klimatu. Wkrtce po powrocie z
Brazylii pozbywam si tego przeklestwa i jak marynarz stskniony za zapachami i
haasami macierzystego portu, kieruj swoje kroki ku lotnisku La Guardia.
C to za ulga wej do biura operacyjnego, z niewybaczalnym tupetem koysa si w
biodrach i woa Cze!" do tych kapitanw, ktrzy uwaaj mnie obecnie za
rwnego sobie.
Wkrtce jednak otrzymaem zimny prysznic.
Gdy byem w drodze, Cooper i Owen zginli w pobliu St. Thomas w stanie Ontario.
Samolot ich widziano po raz ostatni, gdy spada w nocy prawoskrtn spiral. Nie
syszano radiowych woa o pomoc, chocia mieli dosy czasu na wyczerpujcy
meldunek. Pogoda bya idealna. Jeliby Cooper by przytomny, skrciby w lewo. C
wic si stao?
Komisja znalaza tylko jedno, i to niezadowalajce, wytumaczenie. Samolot lecia
przez okolic, o ktrej wiadomo byo, e przechodz tamtdy szlaki wdrownych
ptakw. Czyby Cooper mia najbardziej nieprawdopodobnego pecha i natrafi na
przelatujce stado gsi lub kaczek? Pora roku bya odpowiednia. Czyby ptaki rozbiy
szyby, wleciay do rodka i olepiy lub oguszyy zarwno Coopera, jak i Owena?
Nikt nie potrafi odpowiedzie na to pytanie z pewnoci, albowiem meldunek
goszcy, e w jednym z silnikw odnaleziono pira, okaza si pniej nieprawdziwy.
Los otoczy wieczn tajemnic mier Owena i Coopera.
Przed zamieconym biurkiem Robbinsa spotkaem Keima, ktry wanie wrci z
Chicago. Starannie podcign swe opadajce spodnie, zanim da zna, e zauway
moj obecno, po czym obnay ky, a warknicie byo jak serdeczny ucisk
powitalny.
Ach, ty gupi ole... Jeszcze jeste cay? Cud prawdziwy! Widocznie latae tak, jak
ci uczyem.
A co ty myla?
e bdziemy rozdawa wrd znajomych twoje manatki.
Troch cierpliwoci. Za dwa tygodnie znowu lec.
Przecigaem przyjemne spotkania z kolegami, jak dugo tylko udawao mi si
utrzyma ich zainteresowanie, co trwao zreszt niezwykle dugo, poniewa mwiem
gwnie o lataniu w Ameryce Poudniowej. O lataniu piloci potrafi rozmawia bez
koca, na chwil mog zboczy z tematu, ale zawsze znajd sposb, by wyldowa z
powrotem na swym obsesyjnym przedmiocie.

 77

Los jest myliwym E. K. Gann

78

Gdy wreszcie zapas suchaczy si wyczerpa, doszedem do wniosku, e naley

porzuci cae to towarzystwo. Moja wieo nabyta duma tracia nieco blasku, gdy
widziaem, jak wietnie dawano sobie rad beze mnie, a poza tym obawiaem si, e
wystawiony zbyt dugo na pokusy bezpieczestwa i wygd, dam si z powrotem
wtoczy w mundur opatrzony numerem.
Moje monologi na La Guardia zaciekawiy Gilette'a, pilota, ktremu numery rwnie
sprawiy zawd. By to wietny facet i namwiem go, by poprosi o urlop i zosta przy
mnie drugim pilotem.
W porwnaniu z Gilette'em Park wydawa si gadatliw papug. Najwymowniejsze
bywao jego milczenie. Gdy w kocu jaka niezwyka sytuacja zmuszaa go do
popisania si strunami gosowymi, emisja bya ledwie syszalna. Unoszenie gosu
ponad poziom haasu w kabinie pilota sprawiao mu tak widoczn przykro, e
ograniczaem nasze rozmowy do minimum, czekajc, a cisza na ziemi i alkohol
rozwi mu jzyk. Ale i wtedy posugiwa si raczej milczeniem anieli dwikami,
by wyrazi zadowolenie czy dezaprobat. Sztuk oszczdzania gosu opanowa tak
doskonale, e rozmwca nie zdawa sobie sprawy z jego milczenia. Potrafi
dyskutowa lub zgadza si samymi oczami, zawsze czujnymi i inteligentnymi, i by
fascynujcym kompanem.
Gilette by mczyzn muskularnym, o przemylanych ruchach, a podczas naszego
pierwszego wsplnego lotu do Rio udowodni, e nic nie potrafi zachwia jego
spokoju. Niezalenie od umiejtnoci pilotowania potrafi posugiwa si kluczem
radiotelegraficznym. Miaem nadziej, e dziki niemu uda si rozwiza
przynajmniej niektre z naszych miesznych kopotw z cznoci.
Miaem ju absolutnie dosy ulubionej trasy Parka wzdu zachodniego wybrzea
Ameryki Poudniowej, a potem na wschd przez Andy. Poza tym nie miaem
najmniejszej ochoty na ponowne odwiedziny u Holendra i jego nafaszerowanych
malari moskitw. Wybraem wic drug tras, ktra prowadzia z koca pwyspu
Florydy nad Antylami do dungli w sercu Brazylii.
Wschodni szlak mia wiele wad. Pogoda bya znacznie mniej askawa, poza tym trasa
wymagaa duszych przelotw nad oceanem, a my nie mielimy adnego
wyposaenia na wypadek jakiej przygody. Ponadto trzeba byo znacznie duej lecie
nad prawdziw dungl, ale przekonywaem samego siebie, e damy rad tym
trudnociom, jeli bdzie nam oszczdzony okropny problem wysokoci.
Gilette przymocowa klucz radia pasami do lewej nogi i chocia osign w ten sposb
bardzo amatorsk kombinacj, udao mu si kilka razy nawiza czno z
naziemnymi stacjami. Bardzo to byo pocieszajce, gdy si wiedziao, jaka pogoda nas
czeka podczas dalszego lotu, nawet jeli wiadomoci byy fragmentaryczne.
Nasz prymitywn czno radiow otaczaa troch niesamowita atmosfera, zapewne
dlatego, e w tej chwili bylimy niepodanymi i z pewnoci nielubianymi gomi. Z
chwil gdy opuszczalimy brzegi Ameryki, los nasz przestawa kogokolwiek
interesowa. Pan American zobowizana bya do obsugi technicznej naszych
samolotw; poza tym do adnych innych obowizkw si nie poczuwaa. Nasza urzdowa wadza zajta bya waniejszymi sprawami, a nasi oficjalni brazylijscy
gospodarze nie bardzo nawet wiedzieli, e jestemy ju w drodze. Po prostu dwm
pilotom powierzono doprowadzenie do Rio de Janeiro nowiutkich, spod igy,
kosztownych samolotw pozostawiajc im zupen swobod wyboru drogi i sposobu
latania.
Szybujc samotnie w socu nad Wyspami Karaibskimi, oddaleni od regularnych linii
lotniczych, prbowalimy za porednictwem zwinnych palcw Gilette'a osign
jakie stateczne pooenie. Wybijane przez niego staccato sygnay szukay przede

wszystkim informacji o pogodzie, ale wystarczyyby nam nawet najbardziej

przypadkowe oznaki uznawania naszego istnienia.
Sprbuj zapa Trinidad, by wzio namiar na nas. Kiwnicie gow i uniesiony
palec oznaczay, e Gilette bdzie prbowa. Potem nastpowao stukanie nog.
Odpowiadaj? Przeczce krcenie gow.
Sprbuj raz jeszcze.
Kiwnicie i znowu stukanie. Zaczyna co gryzmoli w notesie, po czym pokazuje mi.
Drukowanymi literami wypisane s dwa sowa: SKD JESTECIE?"
Wytumaczye?
Oczywicie. Gilette nie wymawiajc tego sowa przekaza mi je oczami.
Sprbuj raz jeszcze, a jak nie wyjdzie, to niech ich diabli wezm.
Znowu stukanie. Pikuj i zastanawiam si, ile czasu minie, zanim kto zorientuje si,
e wpadlimy do morza. Jest pikne niedzielne popoudnie i powinienem odpoczywa
beztrosko. Zamiast tego cay nasz wysiek zdany jest na los szczcia i nikogo nic nie
obchodzi. Zupenie to niepodobne do latania na regularnej linii i wiem, e Gilette jest
rozczarowany. Poznaj to ze sposobu, w jaki marszczy brwi i patrzy na morze pod
nami, z tego, jak poruszaj si jego wargi. . No, i co...
Znowu unosi palec. Po czym pisze: QDM 345... TRZECIA KLASA... DANE
ETA"... (ETA przypuszczalny czas ldowania).
Twarz Gilette'a jest wymowna. Przez chwil ywi nadziej, e przemwi i powie, e
tak jak i ja czuje si nikomu niepotrzebnym duchem. Ale z jego punktu widzenia ta
okazja zasuguje jedynie na saby umiech.
Wytumacz im, e najpierw ldujemy w San Juan. ETA podamy pniej, w cigu
dnia.
Przynajmniej kto w tej caej przestrzeni powietrznej zainteresowa si nami.
Gdy ldujemy w San Juan, by zatankowa, nie jestem ju tak bardzo pewny, w jakim
charakterze tu przybylimy. Skierowuj Lockheeda w stron maego budynku portu
lotniczego. Na nasze powitanie nie zjawi si nawet chopak do noszenia bagau.
Gilette gasi silniki. Rozlega si znajome wycie yroskopw, odpramy si, a potem
zapada cisza. Zdejmujemy suchawki i patrzymy na peron. ywej duszy. Nie ma te
ladu cysterny z paliwem. Jeli chcemy si dosta do Trinidad przed zmierzchem,
musimy wylecie nie dalej, jak za godzin.
Przypuszczalnie... sjesta... W moim gosie sycha sieroc samotno. Staram si
nie myle le o Pan American. No c, przecie nie jestemy ich ludmi.
Cisz narusza tylko agodny podmuch pasatw i metaliczne brzczenie stygncych
silnikw Lockheeda.
W budynku panuje cudowny chd, stajemy czekajc przez chwil, a oczy
przyzwyczaj si do pmroku. Duga lada kasowa jest opuszczona. Poczekalnia
pasaerska pusta. Za lad dzwoni telefon... cztery razy, po czym przestaje.
No, no...
Na kocu lady krci si elektryczny wiatrak. Nastawiony jest na miejsce, w ktrym
kto powinien urzdowa, ale w ktrym nikogo nie ma. Trzymam do przed
wiatrakiem, kierujc na siebie strumie powietrza.
Powanie traktuj tutaj sjest.
No c, niedziela... niezwyky dwik gosu Gilette'a tak mnie zaskakuje, e omal
nie wsadziem palcw midzy skrzyda wiatraczka.
Idziemy w kierunku korytarza, bo usyszelimy haas, jak gdyby kto przesuwa
cikie krzeso. W pokoju na kocu korytarza co si dzieje. Dochodz nas teraz
gosy, zdaje si umylnie ciszone.

 79

Los jest myliwym E. K. Gann

80

W pokoju jest kilkanacie osb, kilka z nich w mundurach Pan American. Stoj zbici
w gromadk przy radiotelegraficie, ktry powoli wystukuje co na maszynie do
pisania. Z jego twarzy nic nie mona wyczyta. Zanim zdyem si odezwa, jeden z
ludzi w mundurach przykada palec do ust nakazujc milczenie, po czym przywouje
nas kiwniciem rki.
Telegrafista przyciska suchawki do uszu. Znowu stuka. Zagldam mu przez rami i
rozumiem.
A oto dosownie, co telegrafista wystuka na skrawku niebieskiego papieru:
PUNKT 86 SUPERFLASH BITWA MORSKA HONOLULU TOCZY SI
TERAZ ZA HONOLULU KONIEC FLASH
FLASH PUNKT 87 WASZYNGTON DEPARTAMENT WOJNY ZARZDZI
MOBILIZACJ
CAEGO
PERSONELU
WOJSKOWEGO
STANW
ZJEDNOCZONYCH KONIEC FLASH
Wspczesna wojna naley do tego rodzaju baaganu, w ktrym ludzie bynajmniej nie
bohaterscy z natury zmuszeni s do bohaterstwa, a ci, ktrych najbardziej podnieca
trbka bojowa, zajmuj si reperowaniem kanalizacji lub stoj na warcie przed
burdelem.
Wikszo bohaterw wojennych gubi si w gigantycznych nie kontrolowanych
przesuniciach. Jeli si zdarzy, e s ktliwi i maj dosy szczcia, by znale sobie
ofiar, wwczas jaki przebywajcy daleko biurokrata nakazuje odesanie ofiary do
jakiego innego kraju, gdzie znowu kto sobie wymyli, e jest mu ona potrzebna,
chocia w rzeczywistoci potrzeby takiej nie ma. Nazywa si to polityk personaln i
czasami moe by bardzo denerwujce dla osobnikw o wojowniczym
temperamencie.
O tej polityce personalnej mylelimy siedzc przy stoliku na tarasie kawiarni w
Belem w Brazylii. Byo rzecz nie do pojcia, e kazano nam kontynuowa nasz
prac po wiadomociach o Pearl Harbour, ale oto wypoczywalimy w miecie, ktre
te byo czym mao prawdopodobnym.
Belem, wzgldnie do niedawna Para, ley o prawie sto mil od ujcia Amazonki.
Miejsce pod nie wykarczowane zostao w piknej i mrocej krew w yach dungli,
przecitej tylko przez rzek wijc si jak potworna kiszka, a Belem jest ran zadan
ludzkimi rkami. Dungla zblia si do miasta, panuje nad nim, dominuje nad jego codziennym bytowaniem, stale grozi wchoniciem go z powrotem w swe gnijce ciao.
Mieszkacy miasta zdaj si pogodzeni z losem, a wieczorna promenada jest antyczn
karykatur tej niezmiennej poudniowej ceremonii. Nawet wojna, w ktrej obie
Ameryki od czterech dni bior udzia, nie zdoaa oywi mieszkacw Belem. Z
Belem wszdzie jest daleko.
Pocigaem pozbawione smaku, ciepe piwo rozmylajc na przemian o malarii i
numerach, gdy wtem odezwa si Gilette.
To miejsce mnie przygnbia. Tu straszy. Chtnie bym wyjecha.
Spojrzaem na niego uwanie i zobaczyem, e nawet ws mu opad. Gilette by
zaamany.
Odpowiedziaem, e Belem jest w kadym razie lepsze od Paramaribo, o ktrym
nadaremnie chciaem zapomnie.
Paramaribo byo obkanym pomysem, jeszcze bardziej zwariowanym od tego, by
wywozi samoloty z kraju wedug wszelkiego prawdopodobiestwa bardzo ich
potrzebujcego.
Paramaribo znajduje si w Gujanie Holenderskiej, siedemset mil na pnocny zachd
od Belem. Ldowalimy tam po benzyn i natknlimy si na zapomnian jednostk
lotnictwa amerykaskiego.

Pas w Paramaribo by niedawno wyasfaltowany wrd krzeww mangowych i modej

dungli. Nie byo tu adnego stanowiska kontroli ruchu, wobec czego nikt nie mg
nas ostrzec, e jaki idiota wbi stalowy prt wystajcy na cztery cale z ziemi. Podczas
ldowania prawe koo Lockheeda nadziao si na ten prt. Z miejsca posza guma. Po
krtkich zapasach udao mi si zatrzyma samolot bez dalszych perypetii. Czekajc na
now opon zawarlimy blisz znajomo z gronem onierzy doprowadzonych przez
sub na tyach do najczarniejszej rozpaczy.
Tutaj bowiem, w sercu Gujany Holenderskiej, a wic niewtpliwie daleko od
wszelkich pl bitwy, natrafilimy na dziwaczny system samoloty pilnujce kopalni.
W kopalni wydobywano boksyty, co oczywicie byo rzecz cenn, ale jakim cudem
myliwce P40 maj obroni przed jakimkolwiek moliwym w tych warunkach
atakiem, pozostawao nieodgadnion tajemnic.
Po to, by zosta przed Pearl Harbour pilotem na myliwcu, trzeba byo wykaza si
najwietniejszymi talentami, a ci ludzie, z ktrymi si spotkalimy, otrzymali
naprawd wspaniae wyksztacenie. Palili si do walki, chcieli pokaza, co potrafi, i z
radoci rzuciliby si na jakkolwiek jednostk lotnictwa japoskiego czy
niemieckiego, gdyby tylko kto zdecydowa si spuci ich ze smyczy. Ale tu oto bya
dziura w ziemi, a oni pilnowali jej przed czaplami i caa ta jaowa historia kastrowaa
im dusze.
Bez przerwy wyrywali si na loty patrolowe, a zerajca ich frustracja prowadzia do
najbardziej obkanych wyczynw lotniczych, jakie zdarzyo mi si widzie w yciu.
Bylimy zdania, e wszyscy postradali zmysy lub byli bliscy tego stanu, a jednak nie
mona ich byo wini. Wygldao na to, e postanowili niezomnie popeni samobjstwo. Strzelali w puste niebo, w dungl, a czasem, gdy, jak mwili, mieli ju
wszystkiego dosy, jedni do drugich. Wojna, do ktrej tak wszechstronnie ich
przygotowano, przechodzia nad ich gowami. Z kadego jaowego patrolu wracali do
cuchncych, rozgrzanych namiotw, by rozmyla nad swoim losem.
Ich zdesperowany i opalony dowdca powiedzia, e wszyscy szukaj sposobu, by
wykrci si od suby pod pretekstem niezdolnoci. Rozumielimy ich wietnie,
poniewa nasza misja wydawaa nam si teraz bez sensu, a uczucie to wzrastao
proporcjonalnie do odlegoci, jakie pokonywalimy lecc na poudnie.
To wszystko ma tylko jedn dobr stron mrucza Gilette do kufla piwa nikt do
nas nie strzela. Najgorsze, co nas moe spotka, to nostalgia... a tak si skada, e ja
naprawd chciabym by w domu.
Podnis si, westchn i mwi takim tonem, jakby ju lea w ku pod moskitier.
Wypowiedzia ustalon formu, przepisany rodek nasenny dla aktywnego pilota nie
interesujcego si przyziemnymi problemami i czekajcego tylko na pretekst, ktry
pozwoli mu znowu wzbi si w powietrze, gdzie natychmiast pozbdzie si uczucia
obcoci.
No, ja mam dosy. Dobranoc.
S takie ranki, kiedy si zdaje, e niebo nad dungl zamieszkane jest wycznie przez
zoliwych olbrzymw chorych na pcherz. Potrzsanie pici ku niebu pogarsza
tylko sytuacj, ktra w okolicy Belem zazwyczaj si nie zmienia, dopki zmierzch nie
zapadnie ju na dobre.
Dziki czajcym si kbiastym chmurom deszczowym wschd soca zawsze jest
fantastycznym widowiskiem, a potem wszystko, co spyno na ziemi, zaczyna
parowa.
Na chwil przed startem obaj jestemy przemoczeni do nitki, a poza tym mamy
wszystkiego po dziurki od nosa i nic nas nie obchodz brzy, purpury i wesoe toci

 81

Los jest myliwym E. K. Gann

82

na niebie. Interesujemy si tylko naszymi dziennymi sprawami, a mianowicie, jak

wycign Lockheeda z Belem i dostawi go do Rio de Janeiro.
Do Barreiras, nastpnego punktu tankowania lecego w pustynnej izolacji za dungl,
jest sze godzin lotu. A stamtd jeszcze cztery godziny do Rio. Poywienie skada
si bdzie z rozmokej kanapki i kubka niewieej ciepej wody. Ale droga ma swoje
powaby.
Tutaj, na wschodniej trasie do Rio, mapy s nie tylko bardzo kolorowe, lecz rwnie
zaskakujco cise. Bagno jest bagnem, jasno oznaczonym symbolicznymi kpami
trzciny i krzeww mangowych, tak plastycznie jak w ilustrowanej ksieczce dla
dzieci. Ten, kto te mapy wymyli, by czym wicej anieli rozmiowanym w swym
zawodzie kartografem i same fakty mu nie wystarczay. Nawet ziele olbrzymiej
dungli otaczajcej Belem ma waciwy odcie jest gboka, podliwa,
odstrczajca.
Gdy ustawiamy nasze Wysokociomierze i zapinamy pasy, win za dziwaczn
melancholi, ktra nas opanowaa, zrzucam na poranny upa i duszn atmosfer w
kabinie. A take na dwch brazylijskich mechanikw, ktrzy cierpliwie i w
zamyleniu czekaj, kiedy zapucimy motory. Nagle zdaj sobie spraw, e nikt si do
nas nie umiechn od chwili, gdy przybylimy do Belem. Nawet chopak, ktry nis
nasze torby, robi to niechtnie, a tych kilku urzdnikw na lotnisku, z ktrymi si
zetknem, sprawiao wraenie ludzi nam wrogich.
A ja mylaem, e robimy ask Brazylijczykom. Widocznie to my jestemy czarnymi
charakterami w tej sztuce.
Przypomniaem sobie Holendra i jego din w Boliwii. Nie bdziecie mile widziani".
Niewane. Wszystko to bdziemy mieli za sob, gdy si tylko oderwiemy od ziemi.
Lewa wolna!
Lewa wolna. Gilette powtarza rozkaz i s to pierwsze sowa, jakie wypowiedzia
od chwili, gdy opucilimy hotel.
Koujc kiwam rk do mechanikw. Nie dostrzegaj mego gestu. Patrz na nas bez
zmruenia powiek.
Dla pasaerw wikszo portw lotniczych jest do siebie podobna, natomiast dla
pilotw kady z nich posiada niezliczone cechy wasne. Wszystkie lotniska na wiecie
maj wady i zalety, od ktrych zaley nastrj pilota, bdcego przecie
rzemielnikiem skrupulatnie analizujcym swe pole dziaania. Podobnie jak lekarz
porwnuje w mylach wyposaenie poszczeglnych szpitali, tak te pilot zajmuje
indywidualn postaw wobec kadego lotniska z osobna. Jedno opuszcza niechtnie,
zachowujc uczucie wdzicznoci, na innym lduje podejrzliwie, a nawet niekiedy ze
le ukrywan nienawici.
Lotnisko w Belem jest nieze, ma dugie pasy o dobrej nawierzchni i adnych
przeszkd dokoa. Otacza je tylko rwna paszczyzna dungli, znacznie lepsza od lasu
wie, kominw, przewodw i zbiornikw, ktre lotniska nieodparcie przycigaj, jak
gdyby miay Jakie niezwyke magnesy.
Rozbryzgujemy dwie kaue na kocu pasa i odrywamy si od ziemi. W powietrzu jest
tyle wilgoci, e para wodna wijca si wok migie moe stanowi doskona
ilustracj elementarnych zasad, na mocy ktrych maszyna lata w powietrzu. Startowa
Gilette. Wcigam podwozie i nie pozostaje mi nic innego do roboty, jak studiowa to
zjawisko i rozmyla nad cudown staoci, jakiej nabywa powietrze wprawione w
szybki ruch.
Wspinamy si wyej nad botnist Amazonk. Miasto Belem wiruje powoli, gdy
Gilette skrca na poudnie. Lotnisko znowu jest za kocem lewego skrzyda i cofa si
zostaje maa dziura w dungli. Z nawyku, ktry pozosta z czasw mniej pewnych,

ogldam si szukajc jakiego innego poza lotniskiem miejsca na ewentualne ldowanie. Umiecham si, gdy si przyapuj na tym dawnym odruchu samoobrony. Z nikim
przecie nie mog podzieli si mylami. Gilette uwaaby susznie takie refleksje za
brak poczucia rzeczywistoci i pocztki uwidu starczego. Mamy dwa najdoskonalsze
silniki na wiecie i gdyby nawet jeden zawid, moemy na drugim bez trudu wrci
do Belem. adnego znaczenia nie ma fakt, e dungla jest w tym miejscu
nieprzerwan zielon mat bez jednego oczyszczonego miejsca. Nie mamy
najmniejszego zamiaru zagbia si w te zielone katakumby po prostu przelatujemy
nad nimi, a to jest przywilej nowoczesnego czowieka.
Mimo to stwierdzam, e dungla jest znacznie mniej sympatyczna anieli otwarte
morze, jest bowiem jedynym terenem, na ktrym nie mog sobie wyobrazi udanego
ldowania. Chciabym ju zobaczy jaki teren bardziej skaniajcy do optymizmu.
Nie potrafibym posadzi samolotu na wierzchokach tych potnych drzew majcych
ponad sto stp wysokoci.
W miar jak wspinamy si w chodniejsze powietrze, powracaj nasze zainteresowania
zawodowe i energia. Rozkadam na kolanach map okolic Belem. Tak jak i pozostae,
jest bardzo pikna.
Nad dungl zawiso kilka rozproszonych chmur kbiastych, a Gilette kry midzy
tymi formacjami z gracj podnoszc samolot coraz wyej. Pniej bdziemy musieli
lecie jeszcze wyej, by wymin chmury, gdy wchon wilgo i spczniej od gorca.
Rzucam okiem na przyrzdy. Wszystko w porzdku. Chwilami, gdy zwikszamy
wysoko, Gilette przesuwa dwignie gazu do przodu. Dobry pilot z tego milczcego
czowieka. W jego rezerwie nie ma chodu, ogrzewa j niemiao, tote w kabinie
panuje atmosfera spokoju.
Za kilka minut znajdziemy si poza zasigiem tej przedziwnej mapy. Zaczynam j
skada, cieszc si z gry na myl, e po niej przyjd inne, rwnie przyjemne. Le
pieczoowicie zoone na pce nad miejscami dla pasaerw. Bd je zdejmowa
jedn po drugiej, przekadajc po uyciu na pk po drugiej stronie.
Wci jeszcze nabieramy wysokoci i zbliamy si teraz do dziewiciu tysicy stp.
Wstaj z miejsca i wracam do kabiny. Kabina pilota w Lockheedzie jest zazwyczaj
ciasna i ledwie si mieszcz w drzwiach w ksztacie litery V prowadzcych do tyu.
Mgbym waciwie poczeka kilka minut z wymian map, ale cign mnie ich
kolorowe zawioci jak smakosza przysmaki.
W kabinie pasaerskiej jest wicej miejsca i stosunkowo mniej powierzchni oszklonej,
przez ktr wdziera si walce jak obuchem soce, i dlatego jest tu chodniej. Z
przyjemnoci zatrzymuj si w przejciu, wdycham gboko wiesze powietrze i
myl o mapach. Obiecuj sobie, e po wykonaniu tego zadania ukradn ich tyle, ile
potrafi udwign. I zachowam je na zawsze. Bdzie to co wicej anieli pamitka,
bd zadziwiajcym, niezwykym dowodem, e waciwe poczenie sztuki i nauki nie
tylko jest moliwe, ale i bogosawione w skutkach.
Kiedy, w przyszoci, zaczniemy robi mapy nieba przygotowujc , si do jego
faktycznej penetracji. Na uamku sekundy uku wyznaczone bd pozycje gwiazd, ale
modl si, by symbole cia niebieskich byy czym wicej anieli zwyczajnymi
plamami wiadczcymi o wskoci czysto naukowych umysw. Istniej przecie
jeszcze inne potrzeby. Niechaj zabior si do tej roboty prawdziwi artyci, ktrzy
bkitn gwiazd oznacz bkitem, bursztynow zotem, czerwon czerwieni, w
innym bowiem wypadku studiowanie map wywoa tylko mechaniczn reakcj mzgu
zamiast nagego zachynicia si radoci. Staroytni znali warto takich bodcw,
ale u nich sztuka czsto suya ukryciu niedokadnoci. Nam takie zudzenia nie s

 83

Los jest myliwym E. K. Gann

84

potrzebne. Mapa, ktr za chwil zdejm z siatki, komunikuje naukow prawd nie
uszczuplon artystycznymi upikszeniami, ale ceni sobie ornamentacj i chtnie
widziabym na jej marginesach ozdobionych rogami obfitoci kilka krgych
twarzyczek symbol wiatrw, a nawet jeliby zostao jeszcze wolne miejsce, kilka
ww z dungli.
Musz pochyli si i sign poprzez dwa fotele, by dotrze do nowej mapy. Na
wysokoci foteli jest okno, przez ktre widz cz skrzyda lnic w socu i prawie
ca gondol prawego silnika. S to dobrze mi znane czci samolotu i nie powicam
im szczeglnej uwagi. Blask wiata na skrzydle jest olepiajcy. Mru oczy sigajc
po map. Trzymam j ju w rce i jestem na wp zwrcony ku kabinie pilota, gdy
nagle staj. Przez okno zobaczyem co, co w pierwszej chwili wydaje mi si wrcz
niepojte. Zastygem na miejscu z otwartymi ustami, ciskajc w rce map, zupenie
oszoomiony czym, co wyglda na przywidzenie.
Przed chwil jeszcze skrzydo i gondola silnika byy czyste. Wiem o tym z pewnoci,
bo przecie nie odwrcibym oczu. Teraz, w miejscu, w ktrym znajdowaa si
zakrtka wlewu oleju, pieni si potok czarnego pynu. Nie wycieka z otworu, ale
wybucha, rzygajc po zakrzywieniu skrzyda za silnikiem i opluwajc okno.
Nie ma czasu zastanawia si nad przyczyn. Ten czarny pyn to nasz olej do
smarowania, nasza krew, nasze ycie. Bez niej silnik za chwil si zatnie. migo
odleci i wedug wszelkiego prawdopodobiestwa grozi nam powany defekt i poar.
Gilette nie widzi ani silnika, ani skrzyda. Stoj za jego plecami. Wpatruje si
niewinnie w niebo. Nic dziwnego, e nie rozumie moich szybkich ruchw, gdy
wpadam przez drzwi kabiny, zamykam gaz i wyczam sterowanie miga, zamykam
mieszank i uderzam w czerwony guzik nad jego gow. Wszystko to nie trwa duej
anieli trzy sekundy.
Lockheed gwatownie zbacza z kursu na prawo silnik ganie, opaty miga
ustawiaj si rwnolegle do prdu powietrza. Zdumiony Gilette w pierwszej chwili
gwatownie stara si utrzyma kurs.
Co znowu?...
Wracaj. Z powrotem do Belem.
Wyczam prawy zapon. Silnik jest teraz zupenie martwy. Gilette oglda si i widzi,
co mnie pobudzio do dziaania. Wypytuje mnie oczami.
Nie wiem dlaczego. Po prostu wyrzuci cay olej!... Staem tam wanie. Jak gdyby
tylko czeka na mnie. Zacznij powoli schodzi.
Gilette wykonuje polecenie i dungla kry za jego oknem. Nie miaem nawet czasu
usi. Stoj skulony koo niego, przeraony nie tyle strat silnika, co sposobem, w
jaki to nastpio.
Wierzy mi si nie chce... dlaczego wanie olej...
Jestemy oszoomieni jak eglarze, ktrzy nagle widz, e okrt traci agle przy
piknej pogodzie. Nie umiem znale adnego logicznego wytumaczenia
pozbawiono nas tej rzetelnej pociechy, jak daje wiedza techniczna. Pknicie
gwnego oyska, zablokowany zawr, przerwany przewd dopywu oleju, zatarcie
si toka sto rozmaitych powodw, by wyczy silnik o wszystkich nas uczono,
ale olej wybuchajcy z zakrtki wlewu z tak szybkoci, e po chwili nie zostaje ani
kropla, tego nie byo w naszych podrcznikach i nie ma chyba w adnych.
Pod nami dungla, nic poza dungl, najmniejszej polanki. Gdybym nie zobaczy
oleju, zanim cay wyciek, nurkowalibymy prawdopodobnie w te drzewa i byoby to
nasze ostatnie nurkowanie.
Sigaem po kolejn map...
Czuem nieodpart potrzeb podania mu dokadnie wszystkich okolicznoci, chocia

dlaczego Gilette miaby si tym interesowa prowadzc kulejcy samolot? I waciwie

dlaczego mnie to obchodzi, gdy rwnoczenie nowa myl brutalnie dobija si do mojej
wiadomoci i podwaa wiar? A lewy silnik? Czy i jemu z kolei nie przyjdzie do
gowy jaki obkany pomys?
Patrz przed siebie. Dungla cignie si a po widnokrg, a za ni, jeszcze
niewidoczne, ley Belem.
Zmiana planu. Trzymaj wysoko.
Gilette skin gow. W jego spokojnych oczach ani ladu strachu. Dobry czowiek, z
takim mona dzieli niebezpieczestwa dungli i niedomagania samolotu.
Szybko wracam do kabiny pasaerskiej i badam przykryw lewego silnika. Czysta.
adnych podejrze. Potem znowu do kabiny pilota i na miejsce. Teraz pora
podsumowa fakty. Manometr oleju jeszcze nie zdy zareagowa, chocia za kilka
minut zacznie spada. Wanie wtedy Gilette by zobaczy, ale nastpioby to dopiero
po wypyniciu caego oleju. A wskanik temperatury oleju? C za idiota ze mnie, e
nie spojrzaem wczeniej. Jak to si stao? Temperatura bya o kilka stopni poniej
normalnej.
Od kiedy tak jest?
Nie wiem. Nie sprawdzaem ostatnio... ale sprawdzaem podczas nabierania
wysokoci.
Bya normalna?
Tak. Wszystko byo w porzdku.
Ostronie ledz przyrzdy dobrego silnika. Doskonae. Gilette przesun przepustnice
i sterowanie skoku miga do przodu, by wycign wicej mocy i zrekompensowa w
ten sposb nasze straty, ale nawet przy dodatkowej pracy gowice cylindrw pozostaj
chodne, a olej tylko o kilka stopni cieplejszy. Nie wida adnego wysiku. Na tym
jednym zdrowym silniku moemy lecie, jak dugo starczy nam benzyny
oczywicie, jeli bdzie pracowa tak jak teraz.
Zapomniaem ju o niezwykym piknie map i myl o nich przede wszystkim jako o
tym, co pozwolio nam odkry wyciekajcy olej. Dlaczego wanie w tej chwili
poszedem do kabiny, zamiast powiedzmy pi minut pniej? Albo cztery minuty
pniej? Albo nawet trzy? A co by byo, gdybym tak trzyma nowe mapy po lewej
stronie zamiast po prawej? Bybym wwczas odwrcony plecami do okna i pora
wejcia do kabiny nie miaaby adnego znaczenia. Zupenie moliwe, e o tarapatach
dowiedzielibymy si w chwili wybuchu silnika. Jaka tajemnicza przyczyna, rwnie
tajemnicza jak upyw oleju, zmusia mnie do pjcia do kabiny wanie w tej chwili.
Mamy duo szczcia, Gilette.
W niespena pitnacie minut ukazuje si Belem. Zaczynamy schodzi, powoli,
chocia trudno sobie wyobrazi pewniejsze wsparcie od tego, jakiego nam udziela
zdrowy silnik.
Silniki w samolocie przypominaj pod pewnymi wzgldami konta bankowe. Gdy si
leci samolotem jednosilnikowym i silnik przestaje dziaa, czowiek zostaje
stuprocentowym bankrutem. Jeli si traci jeden z dwch silnikw, wwczas traci si
pidziesit procent wkadw. Strata jednego z czterech silnikw oznacza jedynie
dwustopicioprocentowe zmniejszenie kapitau. Jak z tego wida, zalety wielosilnikowych maszyn s zupenie oczywiste.
Ldowanie Lockheeda z jednym uszkodzonym silnikiem to nic trudnego. Trzeba po
prostu pamita, e pierwsza prba musi by zrobiona starannie i e musi si uda, z
chwil bowiem, gdy koa dotkn ziemi, odwrotu nie bdzie. Kady pilot stojc przed
tego rodzaju problemem, niezalenie od sprawnoci swego systemu trawienia, reaguje

 85

Los jest myliwym E. K. Gann

86

natychmiast nadczynnoci odka. Niektrzy przyznaj nawet, e gdy do tego

dojdzie jeszcze za pogoda i saba widzialno, spodnie z reguy s pene.
Gilette doskonale panuje nad sterami. Twarz jego przybraa mask obojtnoci.
Zatacza szeroki krg, delikatnie pochyla samolot, a potem utrzymujc troch wiksz
wysoko anieli przy zwyczajnym ldowaniu ustawia si idealnie na pas. Nie woa o
klapy ani o podwozie, dopki nie zajmie waciwej pozycji i nie jest pewny lotniska.
Potem cofajc jedn tylko dwigni gazu tracimy szybko nasz cenn wysoko i
uderzamy koami o ziemi na jakie dziesi stp od koca pasa, majc przed sob
mil agodnego koowania. Takie ldowanie jest pokazem idealnego opanowania
maszyny.
Lot z Belem do nikd i z powrotem trwa godzin i pitnacie minut.
Stoimy prac si na socu, a tymczasem mechanicy zdejmuj oson z lewego
silnika. S to Brazylijczycy, wic brak midzy nami tego nastroju artobliwej
koleeskoci, jaki panowaby, gdyby to byli nasi mechanicy. Pracuj powoli i w
miar jak na wiato dzienne wynurzaj si poszczeglne detale samolotu, staj si
coraz mniej pewni siebie. Nie mog odpdzi myli, e nas nienawidz za to, e
wrcilimy i postawilimy ich przed tajemnic, ktr trzeba rozwiza w palcym
socu. A moe po prostu nienawidz nas za to, e w ogle wrcilimy?
I nie zapomnijcie przypominam sprawdzi take drugiego silnika.
Nie mog mie do nich pretensji o ostrono czy nawet o to, e z tak niechci
odnosz si do roboty. Jest to dla nich nowy typ samolotu, podwaa ich pewno
siebie, ktr z takim trudem zdobyli, a wygite paty byszczcego aluminium tak si
rozgrzay na socu, e naleaoby je chwyta za pomoc obcgw. My jednak
musimy wiedzie, dlaczego olej wypyn, a sam brak zakrtki nie jest dostatecznym
wyjanieniem. Co wysadzio olej, i to z potn si. Po godzinie syszymy wyrok.
Senor, silnik jest absolutnie w porzdku.
Co te mwicie!
Jest w absolutnym porzdku.
niada twarz mechanika wyglda uczciwie, a jego due ciemne oczy nie kami.
Bardzo chcielibymy mu wierzy. Bynajmniej nie uradowaaby nas perspektywa
czekania w Belem na nowy silnik.
Pytam wic mechanika, jakim cudem mona straci tyle oleju, jeli silnik jest w
porzdku. Unosi swe szczupe ramiona i z namysem krci w palcach kulk z paku.
Zlelimy ca reszt oleju. Nie byo ladu metalowych czsteczek. Prosz, niech pan
spojrzy, kapitanie.
Wyciga rk i pozwala nam zanurzy palce w maej kauy oleju. Olej jest bardzo
gorcy i dziwi si, e moe utrzyma go w doni. Kiepsko parodiujc detektyww
technicznych rozsmarowujemy go w palcach, po czym mechanik podaje nam pakuy
do wytarcia rk.
Nalalimy wieego oleju i znalelimy now zakrtk. Czy chcecie panowie zrobi
prbny lot?
Spogldam na Gilette'a i bynajmniej si nie spodziewam, e ze swej dziennej racji
sw wydzieli mi teraz odpowied, ale oczekuj przynajmniej jakiego znaku
wiadczcego o tym, e te przeywa niepewno. Patrzy nie mruc powiek na
mechanika, a jego oczy s przy tym zimniejsze ni zazwyczaj.
Poleci pan z nami?
Mechanicy czsto wybieraj si na prbne loty po dokonaniu napraw, ale z gosu
Gilette'a wyczuwao si, e ten czowiek ma polecie z nami jako zakadnik.
Nie, senor, nie wolno mi.
A inni?

Nie, senor, im te nie wolno.

Badam uwanie twarz tego czowieka. W jego duych oczach czai si inteligencja i
niewtpliwa duma, jest w nim jaki spokj i rwnowaga, ktrych si nie
spodziewaem. Pytam, czy jest absolutnie pewny, e oba silniki s w porzdku.
Tak, kapitanie.
Ale pan co ukrywa przed nami. Dlaczego spuszcza pan wzrok i nie patrzy mi prosto
w oczy?
Milczenie, dugie milczenie, podczas ktrego wyciera bez przerwy rce o pakuy. Rce
ma pikne, niezwykle delikatne jak na mechanika. Zastanawiam si, czy nie ma on
jeszcze jakiego innego zawodu. Na AM21 mielimy mechanika, ktry by
dyplomowanym prawnikiem i publikowa wiersze.
Wzrusza ramionami.
Nie potrafi wytumaczy tej historii z olejem.
Nic si nie kryje w jego zachowaniu. Po prostu wstyd, e od razu przy pierwszym
spotkaniu z Jankesami si nie spisa. Jestem wicie przekonany, e chocia nas nie
znosi, byby zadowolony, gdyby mg nam wytumaczy, skd si wzi defekt.
Dodaem, e jeli si utopimy w jakie rzece w dungli, wrc i bd go straszy po
nocach.
Dwa dni pniej, odpoczywajc w komforcie Rio, znowu mylaem o brazylijskim
mechaniku i z przykroci wspominaem nasz podejrzliwo. Doszedem do wniosku,
e stara si, jak tylko mg, znale przyczyn. Jake inaczej, skoro nasz
pitnastominutowy lot prbny i nastpnie lot do Rio przeszy bez najmniejszej usterki?
Ale caa ta przeklta sprawa bya czysto mechanicznej natury, wobec czego jakie
wytumaczenie musiao si znale. Po drodze do Rio rozwaalimy wszelkie
moliwoci, ale nie moglimy doj do adnej logicznej konkluzji. Nic tak nie
denerwuje, jak zbrodnia, ktra sobie zaprzecza, chocia dopiero w Rio wpado nam do
gowy, e mog wchodzi w rachub zbrodnicze zamiary. Szukalimy wycznie przyczyn mechanicznych i nie mogc nic znale, przestalimy si ca t histori
zajmowa i niemal zupenie o niej zapomnielimy.
Dopki nie porozmawialimy z przedstawicielem Pratt i Whitney" w Rio,
jegomociem o rumianych policzkach, ktry nie tylko duo wiedzia o silnikach, ale
take dobrze zna Ameryk Poudniow i jej mieszkacw. Opowiedziaem mu bardzo
szczegowo o naszym wypadku, pragnc go po prostu zaj rozmow. Nie
spodziewaem si, e potrafi rozwiza nasz rebus.
Sucha uwanie, szczypic si od czasu do czasu w policzki, i wida byo od razu, e
ma rce czowieka, ktry zajmowa si nie tylko sprzedawaniem motorw. Gdy
skoczyem, milcza przez dusz chwil. Dyskretnie stumi beknicie, pocign
piwo ze szklanki i powid po zatoce Rio niewidzcymi, jak mi si zdawao, oczyma.
Przyszo mi na myl, e lepiej byo w ogle nie opowiada caej tej historii. Przecie
nie mg mi uwierzy. Silnik, jeden z jego silnikw, nagle wypluwa prawie cay olej, a
po wymianie oleju funkcjonuje doskonale. Wreszcie nie odrywajc wzroku od zatoki
odezwa si.
A gdzie znajdowa si samolot w nocy przed wypadkiem? Powiedziaem mu, e
zostawilimy go zwyczajnie, na lotnisku. A wy? Gdzie pan by ze swoim drugim
pilotem?
W hotelu.
A kto pilnowa samolotu?
Nikt. A dlaczego?
To zreszt zupenie obojtne, bo stranik z pewnoci zasnby pod skrzydem.

 87

A wic... ?
Bya to przecie mechaniczna zagadka, problem metalu i smarowania. Nie mogem
zrozumie, co mia z tym wsplnego picy stranik.
Najgorszy kopot z wami, pilotami, e jestecie rozpieszczeni. I leniwi. Nigdy nie
zadajecie sobie trudu, by naprawd nauczy si mechaniki.
S chwile, kiedy wolabym nie zawraca sobie gowy pewnymi rzeczami.
Gdybycie nie byli tak niewinni, mogoby wam przyj do gowy, e gdyby kto
wla kubek wody do waszego zbiornika z olejem, skutek byby wanie taki. Nic
wicej nie potrzeba. Gdy olej si nagrzewa, to samo dzieje si z wod, do chwili gdy
zacznie parowa. A wtedy wzrasta cinienie i co musi ustpi. W waszym przypadku,
na szczcie dla was, bya to zakrtka.
A drugi silnik? Funkcjonowa przecie normalnie.
Ale jak dugo by funkcjonowa? Powiedzia pan, e wskanik temperatury w obu
silnikach pokazywa normalne dane, a to dowodzi, e olej by tylko jednym z
czynnikw. Gwn rol odegraa temperatura wody. By moe po nastpnych
trzydziestu minutach to samo staoby si z drugim silnikiem, ale raczej przypuszczam,
e kto tu nawali. Albo nie wla dosy wody do lewego zbiornika, albo przerwano
mu, zanim skoczy robot. To jest zreszt bez znaczenia. Gdyby pan nie zobaczy
wypywajcego oleju, mielibycie dosy, a moe nawet i za duo kopotw.
Wtedy wanie, jak dziecko, ktre po raz pierwszy zetkno si z wystpkiem,
straciem niewinno. Podobnie jak tylu Amerykanw posugiwaem si w mylach
szczeniackim kodeksem honorowym. Nasi bohaterowie zawsze otrzymywali uczciwe
rany w rami, a nawet nasze czarne typy giny higienicznie. Nikogo nie zabijano
strzaem w kark czy ciciem noa przez genitalia.
Byo tylko jedno moliwe wytumaczenie wypadku, a ten, kto go aranowa, by
czowiekiem znajcym si na rzeczy. Niewane, czy kierowa si zwyczajn
nienawici, czy te by przekupiony. Dugo musia oblicza, ile potrwa, zanim
wytworzy si para w zbiorniku. Czowiek ten, czy ludzie, musia wiedzie, e w
okolicy Belem nie mona ldowa w razie wypadku. Nawet najdokadniejsza analiza
szcztkw samolotu, moich czy Gilette'a nie zdradziaby przyczyny katastrofy. Para
ju dawno by si ulotnia. Wniosek Jankesi rozbili si, bo nie potrafi lata. A w
razie potrzeby dostarczono by innych przykadw.
Tego rodzaju rzeczy mog czowieka zniechci powiedziaem dostosowujc
wiadomie ton gosu do tych sztywnych sw.
I o to niewtpliwie chodzio. Wasze pojawienie si pozbawio kogo pracy.
Ale mielimy ju to wszystko za sob i czuem dziwn niech do rozmw na ten
temat. Nadal jednak drczyo mnie w mylach to co nienamacalnego, rwnie
trudnego do rozszyfrowania jak osoba naszego niedoszego sabotaysty. Wci
wracaem do tego upalnego ranka i chwili chodu w kabinie. Potrafibym odtworzy
kady ruch. Dlaczego wanie w tym momencie poszedem wymieni mapy?
Ile jeszcze razy w penej niewiadomoci bd musia wybiera waciw chwil? Jak
wtedy z Beattiem na nocnym niebie midzy Bufallo a Nowym Jorkiem...

VIII. REGULAMINY PISANE S NA PAPIERZE

I nie chroni przed nagym zderzeniem kamienia z metalem
Po kolejnym locie do Rio wpadem w szpony malarii i zanim skoczya si ta
makabryczna zabawa, dobiego rwnie koca poudniowoamerykaskie

Los jest myliwym E. K. Gann

88

przedsiwzicie. Nie dowiedzielimy si ju nigdy, czy impreza spenia swe zadanie,

poniewa wszelkie drugoplanowe sprawy pochona rozwarta paszcza mobilizacji.
Potna i skrpowana dotd energia narodu zostaa nagle wyzwolona, a lotnictwo we
wszystkich swych aspektach przeywao burzliwy rozwj.
Linie lotnicze nie wyglday ju z utsknieniem pasaerw majcych utrzyma je przy
yciu. O miejsce w samolocie w jakimkolwiek kierunku byo trudno, a nawet dawne
rezerwacje musiay ustpowa przed rnymi pierwszestwami". Na naszej linii
samoloty latay bez przerwy, a w szkole Lestera, jak nas dochodziy suchy, nie byo
ani jednego wolnego miejsca.
Wszdzie panowao zamieszanie, wybuchay paniki i ktnie, opryskliwo bya na
porzdku dziennym. Nie wyparowaa jeszcze histeria wywoana przez Pearl Harbour,
a okrzyk oburzenia narodu amerykaskiego bardziej przypomnia skomlenie
zranionego zwierzcia anieli ryk gniewu. Nie wyonili si jeszcze prawdziwi
przywdcy. Rzesze ludzkie, posuszne wyroczniom, ale nie wprzgnite jeszcze w
jarzmo, miotay si midzy babiloskim chaosem a fantastycznym wizjonerstwem.
Paradoks ten wyciska swe pitno na kadym przedsiwziciu, ale w caej okazaoci
wystpowa w rozrastajcym si zoonym kolosie lotnictwa.
Linie lotnicze, od lat zgite w sualczym ukonie, zakosztoway nareszcie smaku
uznania. Nie potrwao dugo, a ju chrzkajc jak wieprze daway zna o swych
niespoytych apetytach. Chwilowo byy pod kuratel pastwa, ale ju rozglday si z
wyrachowaniem za trasami, ktre pewnego dnia miay si okaza najintratniejsze, i za
pomoc chytrych manewrw wydzieray sobie przysze zyski. Najsmutniejszym
aspektem nagego rozwoju by coraz bardziej wyrany zwrot w stosunkach midzy
firmami a pracownikami. Atmosfera wzajemnej lojalnoci czca w obliczu
niebezpieczestw i niepowodze znikna szybciej nawet, anieli si pojawia w
swoim czasie.
Po powrocie bylimy tym wszystkim nieco zaskoczeni. Dalekopisy w biurze
operacyjnym na La Guardia siekay bez przerwy dugie rolki tego papieru i
odnosio si wraenie, e robi to w jakim szczeglnym popiechu. Robbins, uboszy
o kilka wosw, nadal siedzia na miejscu, ale ladu nie byo po jego beztrosce i czsto
teraz obgryza owek. Za kontuarem dyspozytora pojawio si kilka nowych twarzy.
Niektre z nich naleay ku naszemu niezmiernemu zdumieniu do modych kobiet.
Ross definitywnie rozsta si z AM21 i lata teraz do Chicago, Keim to samo i
narzeka, e przy takiej iloci zmian w procedurze latania nikt ju nie moe si w nich
rozezna. Boyd jako oficer rezerwy zosta odwoany do lotnictwa wojskowego. Inni
poszli wkrtce jego ladem bardzo zreszt zmartwieni poniewa pilot pasaerski
powoany do wojska a nazbyt czsto koczy za biurkiem. Byo to rwnoznaczne z
uwizieniem ich duszy, tote nic dziwnego, e rezerwici czekajcy na powoanie z
niepokojeni przegldali porann poczt.
Rozkad lotw zagci si do tego stopnia, e wkrtce starszym pilotom zabrako
czasu. Trzeba byo sign po listy czekajcych i nawet mj skromny numer zosta ju
przekroczony. Znowu lataem jako kapitan na ukochanej i dobrze mi znanej AM21, z
czego mimo okropnej pogody byem bardzo zadowolony. Dalsze miejsca na licie
mieli drudzy piloci Davenport, Brink, niezmiennie kipicy energi Ditfurth, Matucha
maomwnoci dorwnujcy Gilette'owi, Lawless, wkrtce powoany do suby w
marynarce wojennej, i Johnson, z ktrym w przyszoci miaem dzieli loty trwajce
duej, anieli moglimy sobie wyobrazi.
Moich rwienikw ze szkoy Lestera widywaem rzadko i niewiele o nich
wiedziaem, z wyjtkiem Mooda, ktry rwnie lata na AM21 jako kapitan. Reszta

 89

Los jest myliwym E. K. Gann

90

rozproszya si po trasach firmy, ale dla wszystkich wojna bya wci jeszcze czym
odlegym.
Brown zgin ldujc wedug przyrzdw w Salt Lake. Jego drugim pilotem by
Miner. Wkrtce potem rozbili si Shank i Nygreen w Miles City w Montanie. W obu
wypadkach wyniki dochodze obciay pilotw, z czym znacznie atwiej mona by
si pogodzi, gdyby gwni bohaterowie wypadkw mogli osobicie odpowiedzie na
zarzuty.
Pewn rekompensat byo zwycistwo pilotw w niewielkiej, ale ju zbyt dugo
cigncej si kampanii. Zmusilimy firmy do zainstalowania na kocach skrzyde i na
ogonie samolotu wiate migajcych zamiast staych. Zbyt czsto brano wiata stae
za gwiazd albo odlege wiateko na ziemi. W miar jak ruch lotniczy rs ponad
wszelkie przewidywania, wszystkich przeladowao widmo zderzenia w powietrzu.
Nowy mechanizm owietlajcy by bardzo drogi, ale w kocu firmy musiay przyzna,
e posiadaj odpowiednie fundusze.
Gdy niene zamiecie porzuciy AM21, miaem w dzienniku cztery tysice sto
dwadziecia cztery godziny i pi minut. Nie byo tego za mao, ale te i nie za duo.
Tyle mniej wicej mieli take moi rwienicy akurat dosy, by zasuy sobie na
opini dowiadczonych pilotw. Zaczynalimy ju wiedzie, co robimy, przynajmniej
w wikszoci wypadkw.
Jednak rozwj lotnictwa pasaerskiego jest tak szybki, e nabyte dawniej i nabywane
codziennie dowiadczenie nie wystarczy pilotowi na dugo. Musi uczy si bez
przerwy. Niezalenie od regulaminowych treningw w urzdzeniu naziemnym do
szkolenia w lotach bez widocznoci i od lotw kontrolnych z gwnym pilotem linii,
podczas ktrych mona si porzdnie spoci, powinien jeszcze stale poznawa nowe
sposoby i metody. Poza tym przynajmniej dwa razy do roku przechodzi badania
lekarskie jedno dla firmy, drugie dla wadz. Tak wic pilot spdza na dodatkowych
zajciach prawie tyle samo czasu co na lataniu. Pasaerowie nic o tym nie wiedz, a
przecie od tych zaj w znacznej mierze zaley ich bezpieczestwo.
Ci z nas, ktrzy pracowali na wschodnim wybrzeu, nieraz zielenieli ze zoci na
widok samolotw pasaerskich dalekiego zasigu Pan American, czekajcych na
przelot przez ocean, lub na hydroplany niedawno powstaej firmy American Export
Airlines. Dla nas byli to parweniusze i chocia latalimy tylko na liniach krajowych,
uwaalimy ich za brutalnych intruzw zagraajcych naszemu stanowi posiadania.
Pilotw linii pasaerskich dziel wyranie zakrelone granice i rzadko si zdarza, by
istniay midzy nimi jakie stosunki towarzyskie. Przy spotkaniu w najlepszym
wypadku poprzestaj na wymianie grzecznoci, czasem kto odnowi jak star
znajomo, ale w zasadzie rodowisko to podzielone jest na klany pilot zatrudniony
w innej firmie jest cudzoziemcem nalecym do obcego, chocia czasami nawet
interesujcego spoeczestwa. Kady klan hoduje wasne snobizmy, kady przekonany
jest o wyszoci wasnych metod, nawykw i wymogw.
Winne s temu czciowo cyfry. Decydujcym czynnikiem jest starszestwo, a nie
sam czowiek, tote rzadko si zdarza, by pilot pracujcy od pewnego czasu w jakiej
firmie przeszed do drugiej. Musi wwczas zaczyna od nowa, od samych podstaw,
niezalenie od swego dowiadczenia i talentu.
Nic wic dziwnego, e ze zdumieniem przyjlimy propozycj przejcia specjalnego
przeszkolenia, ktre mia prowadzi nie kto inny, jak twardy McIntosh, ten sam, ktry
napsu mi tyle krwi w pierwszym okresie pobytu w szkole Lestera. Zdumienie byo
jeszcze wiksze, gdy si okazao, e przedmiotem nauki bdzie astronawigacja.
Nikt nie potrafi wytumaczy, czym si kierowano dobierajc suchaczy. Tym razem
jawnie zlekcewaono numery. Rozpito bya olbrzymia, od O'Connora

posiadajcego numer 33 do mnie wtpliwej wartoci 267. Za mn, jak zwykle, nie
byo ju nikogo, ale zdoaem si przyzwyczai do tego stanu rzeczy i nawet sprawiao
mi to rodzaj przekornej satysfakcji. McIntosh bardzo zagodnia i okaza si wspaniaym i niezwykle cierpliwym nauczycielem.
Cel szkolenia bynajmniej nie by jasny. Wygldao na to, e istnieje ewentualno, i
bdziemy troch latali nad oceanem, ale o tym, jaki to bdzie ocean i jakiego rodzaju
sprzt otrzymamy, nikt nic nie wiedzia. Nikt te nie potrafi wyjani dziwnego
doboru ludzi. 0'Connor, ktry uczy si lata podczas pierwszej wojny wiatowej,
wobec czego posiada w porwnaniu z nami olbrzymie starszestwo, i ktry mia za
sob wicej godzin latania ni ktokolwiek chyba na wiecie, zupenie nie pasowa do
tych modzikw. Tylko siwa czupryna i siwe brwi zdradzay jego wiek. Smagana
przez setki wichrw twarz nadal zachowaa modziecz czerstwo, a bkitne oczy
wieciy wesoo otoczone zmarszczkami od soca. By wrcz karykatur Irlandczyka,
co mu nie przeszkadzao, bo chepi si nieprzyzwoicie swym pochodzeniem.
Uczy si z nami zwalisty Dunn z AM21, ospay i powolny, chocia wkrtce
mielimy si przekona, e to tylko pozory, gdy zacz szybko przyswaja sobie
wszystko, co McIntosh nam tumaczy. Do naszego grona nalea Sisto, niesforny i
czujny jak w szkole Lestera, i przystojny Watkins, ktrego uroda jeszcze bardziej
dojrzaa w cigu tych dwch lat.
Bledsoe mia rumiane policzki i pen godnoci postaw, Robinson za przypomina
penego temperamentu dentelmena z Virginii. Nazywano ich niekiedy bliniakami,
poniewa byli niemal nierozczni od czasu wsplnej suby w korpusie kadetw.
Hay by niemiaym mczyzn o podunej, szlachetnej twarzy. Cer mia tak
czerwon, e zdawao si, i lada chwila sponie, ale byo to z gruntu faszywe
wraenie, jako e zazwyczaj doskonale nad sob panowa.
Cichego Smitha lubiano za niezwyk prostot, a Davidson wraz z Boydem torowali
mi drog podczas bolesnego przeobraenia z drugiego pilota w kapitana.
Davidson wyglda tak, jak w powszechnym mniemaniu powinien wyglda pilot
pasaerski. Bez najmniejszego wysiku wzbudza szacunek w kadym, z kim si
zetkn. Jego szare, szeroko rozstawione oczy w jasnej twarzy miay bystry i
absolutnie uczciwy wyraz. Szczki osadzone byy mocno i stanowczo. Maniery mia
gadkie i wzbudzajce zaufanie. Mimo redniego wzrostu robi wraenie czowieka
wysokiego i niewtpliwie by w doskonaej formie fizycznej. Ponadto nalea do tych
nielicznych ludzi, ktrych wygld zewntrzny w peni odpowiada inteligencji i
umiejtnociom.
Z czasem zjawili si jeszcze inni w tej zaimprowizowanej szkole milczcy Gilette i
McGuire, ktry zapomnia ju niemal zupenie swego mua z Karoliny.
Pod jednym przynajmniej wzgldem bylimy wszyscy rwni. Na pocztku aden z nas
nie potrafi odrni gwiazdy od planety, nie mwic ju o wykorzystaniu ich ruchw
i rnic dla eglugi po bezdroach nieba.
Metodyczny pykajcy z fajki McIntosh nie zapomina o tym, e ma przed sob
przewraliwionych suchaczy, zacz wobec tego bardzo ostronie.
Zawarlimy znajomo ze socem i poznalimy jego obyczaje. Po kolei
poznawalimy zwyke gwiazdy nawigacyjne i po pewnym czasie uwaalimy to za
sukces, gdy wykorzystujc ich azymuty i wysokoci potrafilimy okreli nasze
pooenie z dokadnoci do piciu mil. Moje osobiste sukcesy czsto spalay na
panewce, poniewa zdradzaem szczegln skonno do nastawiania sekstantu na
niewaciw gwiazd. Dla Mclntosha byy to znakomite okazje do robienia cierpkich
uwag, ale nie odczuwaem ich zbyt bolenie, bo nie byem odosobniony. Co innego

 91

Los jest myliwym E. K. Gann

92

znale Wielk Niedwiedzic, a zupenie co innego odrni Kastora od Polluksa w

mglist noc.
aden z nas nie odnosi wikszych sukcesw w dziedzinie rozpoznawania smokw,
skorpionw, lww i wygodnie rozpartych bogi, ktrymi staroytni z tak fantazj
ozdobili niebo. Nie przywizywalimy te zbytniej wagi do faktu, e nasze niezbyt
dokadne obserwacje robione byy w bezpiecznych i wygodnych warunkach na dachu
hangaru.
Kurs trwa miesic, a potem jak gdyby nagle wadzom znudzi si cay pomys
zosta przerwany. Nie bardzo wiedzielimy, co pocz z tymi fragmentarycznymi
wiadomociami. Czasem zabieralimy sekstanty wzbudzajc zdumienie pasaerw,
gdy usiowalimy ustali za pomoc soca kurs midzy dwoma tak niewtpliwie
bliskimi miastami, jak Rochester i Buffalo. Oczywicie na dokonanie oblicze nigdy
nie byo czasu i trzeba to byo odoy na wolne chwile, po powrocie. Czsto
stwierdzaem z przykroci, e gdybym mia wierzy pomiarom, powinnimy si
znajdowa gdzie porodku jeziora Erie, mimo to nie dawalimy za wygran metoda
bya fascynujca i w ten sposb, nie zwaajc na przycinki, doszlimy w kocu do
znonego stopnia cisoci.
Na nic si to jednak nie zdao. Zapanowa dugi i niezrozumiay okres ciszy.
Zaczlimy zaniedbywa wieo zdobyt wiedz i przed zabjcz nud naszych
podniebnych wdrwek ratoway nas jedynie kaprysy bujnej wiosny. Gdy wreszcie i ta
pora roku solidnie si usadowia, zwarta pokrywa chmur od Nowego Jorku do
Cleveland rozbia si na sympatyczne mae stada obokw, a caa trasa wystpia w
swej plastycznej okazaoci. Zmiana pogody przyniosa z sob nowe plotki. Miano nas
wszystkich wcieli do lotnictwa wojskowego. Mielimy peni sub zwiadowcz dla
naszych bombowcw nad Niemcami i uczy nawigacji. I wreszcie wiadomo
najbardziej zdumiewajca wkrtce nasz firm przej ma Pan American.
Wszystko to byy plotki pozbawione wszelkich podstaw. Decyzje zapady ju
wczeniej. Odnosiy si one do planu, w ktrym numery pocztkowe nie odgryway
wikszej roli, jeden natomiast mia przez wiele lat kierowa naszymi losami
przecinajc gwatownie ycie kilku najlepszych kolegw.
Pewnego razu zawoa mnie Davidson, gdy przechodziem obok jego biura. Niechtnie
odkadaem torb, przekonany, e zawiadomi mnie o powrocie do funkcji drugiego
pilota. Albo moe dla odmiany skarga pasaera, ktry nie chcia zgasi cygara na
prob stewardessy. Powiedziaem mu wtedy, e jeli natychmiast tego nie zrobi,
wylduj na najbliszym zastpczym lotnisku i tam go zostawi. Warczc podporzdkowa si moim aroganckim grobom i obieca, e ju on si postara, eby mnie
wyrzucono z pracy.
Chciaby wybra si do Presque Isle? zagadn Davidson.
Zapytaem, gdzie to si znajduje.
W stanie Maine.
Jak dugo bd tam siedzia?
Pi lub sze dni. Moe tydzie.
W porzdku.
Nie byo w tym nic dziwnego, e nie zapytaem o blisze szczegy, mimo e nie
miaem bladego pojcia, gdzie w stanie Maine moe si ta miejscowo znajdowa ani
co mam tam robi. Wystarczao, e prosi mnie Davidson. Dopiero nastpnego ranka
dowiedziaem si, e zwabiono w podobny sposb z wygodnych codziennych tras
dziesi innych zag.
Takie oto byy pocztki Dowdztwa Lotnictwa Transportowego, ktre w przyszoci
miao opasa ca kul ziemsk.

Pocztki byy bardzo typowe, pene powika, waha, chwilami niemal chaotyczne.
Personel wojskowy Presque Isle, ktre, jak si okazao, ley na pnocnej granicy
stanu Maine, traci gow w caym tym zamieszaniu. Z nieba spada armia cywilnych
zag lotniczych okupujc wszystkie urzdzenia. Dziesi zag wchonito
stosunkowo atwo, poniewa nasze przybycie zapowiedziano jak naley, drog
subow, ale grupa zag TWA, ktra przybya w biaych czapkach i cienkich biaych
koszulach, jak gdyby wci latali w upale Kansas, bya znacznie wiksza.
Rozlokowano nas w pobliskim obozie turystycznym, radzc, ebymy si sami zajli
wyywieniem, nikt jednak nie mia najmniejszego pojcia, co pocz z bezradnymi
zaogami TWA, a ju zupenie nie byo wiadomo, po co je tu cignito. Dalekopisy
prboway uzyska odpowied z Waszyngtonu, a w tym czasie kilku penych inwencji
oficerw kazao przenie do samolotw adunek z pocigu towarowego stojcego w
pobliu lotniska. Nie waono nic. Samoloty adowano tak dugo, a byy pene. Nikt
nie zatroszczy si o to, by poinformowa zaogi TWA, dokd maj to wszystko
przewie. I wanie w chwili gdy przeadunek zblia si ku kocowi, nadszed
rozkaz rozadowania samolotw. Ledwie umilky przeklestwa skonanych onierzy,
gdy zaogi TWA otrzymay rozkaz powrotu tam, skd przybyy. Poleciay wic
samoloty na poudnie, zupenie puste, z zaogami rwnie zdezorientowanymi jak
inspiratorzy tych manewrw.
Dotd dla mieszkacw Presque Isle jedynym tematem plotek byy ceny i gatunki
kartofli. Pojawienie si naszych ludzi oywio jzyki. Presque Isle byo licznym
miasteczkiem pooonym wrd falistych pagrkw pokrytych starannie utrzymanymi
polami kartofli. Rosnce na miedzach sosny ratoway krajobraz przed monotoni. Z
gr krtym korytem spywaa bystra rzeka o czystych wodach, biegnc rwnolegle do
gwnej ulicy. W letnie wieczory, w tej szerokoci geograficznej, soce dugo nie
rozstawao si z cienistymi ulicami odbierajc domom ich cik stateczno i
otaczajc je romantyczn aur. W hotelu mona byo dosta za grosze smaczne
homary, a we wtorkowe wieczory ta sama instytucja raczya nas typowo
nowoangielsk kolacj, ktra nawracaa nawet najbardziej zatwardziaych sceptykw.
Poniewa Presque Isle od dawna spragnione ju byo nowych wydarze, a take i
dlatego, e w tego rodzaju maych amerykaskich miasteczkach nic nie ujdzie oku
mieszkacw, ju wkrtce znalelimy si pod poredni i bezporedni obserwacj.
Po co tu przyjechalimy? Czy jestemy w wojsku? A jeli nie suymy w wojsku, to
dlaczego latamy na wojskowych samolotach?
Chcc nawiza przyjacielskie stosunki staralimy si odpowiada na te pytania, ale
nie byo to takie proste, poniewa, prawd mwic, sami nie wiedzielimy, o co
chodzi. Nie potrafilimy rwnie wytumaczy, jak to si dzieje, e chocia
rzeczywicie jestemy pilotami, aden z nas nie nosi odznak, ktre potwierdziyby
nasze sowa. Nie udawao nam si przekona naszych suchaczy i suchaczek, e noszenie symbolicznych skrzyde na jakimkolwiek ubraniu poza mundurem nie jest
przyjte. Odwieczna lotnicza tradycja podawaa, e modzi neofici tego zawodu
posiadaj trzy rzeczy zamiast dowiadczenia: due ozdobne dystynkcje, duy i
skomplikowany zegarek na rk i do kompletu odpowiednich rozmiarw penis. Z
czasem bardziej ambitni w dziedzinie romansowej czonkowie naszych zag
pozamawiali listownie najwiksze skrzyda, jakie mona byo dosta. Fascynujce
sukcesy towarzyskie nie day dugo na siebie czeka.
Przydzielono nam cztery samoloty, co przy normalnym uytkowaniu pozwolioby na
trzymanie jednego w rezerwie lub jako zastpstwo innej maszyny bdcej chwilowo w
remoncie. Bya to zbieranina naszych standartowych pasaerskich DC3. W tych

 93

Los jest myliwym E. K. Gann

94

miejscach, gdzie zaczynaa ju odpada brzowa farba wojskowa, wyaniay si

fragmenty liter, po ktrych mona byo rozpozna dawnych wacicieli. Dwa samoloty
byy starymi gruchotami, a trzeci, ktry przetrzyma katastrof w subie firmy United,
zaskarbi sobie przydomek Nic z tego" dziki temu, e trzeba byo wiekw, by nabra
prdkoci lotu. Poza tym z chwil, gdy ju si wzbi w powietrze, odznacza si skonnoci do latania w nieco przechylonej pozycji. Najbardziej wytrawne i sprytne
manipulowanie sterami nie mogo usun tej rozpaczliwej wady.
Smith z wrodzon sobie agodnoci twierdzi, e chocia docenia stanowczy
charakter maszyny, wolaby jednak lata na samolocie mniej stsknionym za ziemi. Z
czasem ciko sterana maszyna zacza zdradza coraz mniejsz ochot do
szybowania w powietrzu, a wreszcie staa si przyczyn mierci jednego z naszych
kolegw.
Inne samoloty byy now, wojskow wersj DC3. W niedugim czasie nauczylimy
si kocha i darzy zaufaniem ten model. Byy to C47, wyposaone w dwa silniki
Pratt i Whitney" i metalowe siedzenia. Latay wspaniale w trudniejszych warunkach i
nigdy nie zawodziy naszego zaufania.
Gdy dowiedzielimy si, jakie adunki mamy przewozi, gboko wpojona ostrono
kazaa nam zareagowa przeraeniem. W tego rodzaju typach samolotw przepisy
dopuszczay obcienie dwudziestu piciu tysicy trzystu czterdziestu szeciu funtw,
nam za kazano adowa trzydzieci jeden tysicy, co wzbudzao powane
wtpliwoci, poniewa uniemoliwiao latanie za pomoc jednego silnika przez dugi
czas po wzbiciu si w powietrze. Poza tym adunku nigdy nie waono dokadnie, tylko
odmierzano na oko. Stawao si to oczywicie rdem interesujcych niespodzianek.
Rozkad ciaru w samolocie bywa zupenie przypadkowy. Rzadko udawao si
zachowa waciw pozycj i w kocu przywyklimy do latania bd z dziobem, bd
te ogonem przecionym.
Nie byy to jedyne innowacje wiadczce o tym, e dawne dobre czasy lotnictwa
pasaerskiego miny bezpowrotnie. Przydzielono nam telegrafistw, ktrych
wtoczono w mae klitki za fotelem kapitana. Mimo ciasnoty ich horyzonty byy
rozlege dziki dalekiemu zasigowi klucza radiotelegrafu. Piloci, mogcy
porozumiewa si jedynie gosem, poczuli si osamotnieni. Specjalistw tych
cignito pospiesznie z zaciszy radiostacji firm lotniczych. Byli to ludzie tak
osobliwi, e stracilimy wszelk nadziej, by kiedykolwiek udao "nam si ich zrozumie. Pogreni w subtelnych dyskusjach na elektryczne tematy, woleli trzyma si
swego towarzystwa. Ludzie niewidzialni, z ktrymi rozmawialimy podczas naszych
lotw i co do ktrych nadal nie bylimy jeszcze zupenie pewni, czy s z krwi i koci.
Przydzielono nam rwnie mechanikw lotniczych, tych jednak znalimy ju
przedtem. Latali z nami, ale leczyli samoloty dopiero na ziemi. Byli to wszystko
wietni fachowcy z duym dowiadczeniem i obdarzalimy ich niezachwianym
zaufaniem. yczylimy sobie tylko, aby i oni odwzajemniali nam si tym samym.
W kabinach zaimprowizowano dodatkowe zbiorniki na paliwo. Byy wykonane z
gumy i czyy si z normalnym ukadem paliwowym za pomoc prowizorycznego
urzdzenia z kruchych rurek i zaworw. Widocznie jednak speniay one swe zadanie,
skoro czsto palilimy przy nich papierosy bez adnych gronych skutkw.
Po jednej stronie kabiny, bezporednio nad zbiornikami, ustawiono st z dykty, na
ktrym zajmowalimy si dugodystansow nawigacj. Wkrtce dokonalimy
odkrycia, e st ten doskonale nadaje si na prycz. Zakcao to czsto harmoni
panujc zazwyczaj midzy czonkami zaogi. Poniewa aden z samolotw nie
posiada automatycznego pilota, drugi pilot by uwiziony w kabinie, natomiast
kapitan peni drugoplanowe funkcje nawigatora. Po duszym zajmowaniu si wci

jeszcze obcymi nam azymutami i deklinacjami Mclntosha kapitan ulega niekiedy

znudzeniu. Rozciga si wwczas na stole, by w wygodniejszej pozycji analizowa
swe obliczenia. Czsto przecigao si to dosy dugo, a rozpaczliwe woanie drugiego
pilota domagajcego si zmiany zagusza huk silnikw.
Tak oto w cigu kilku dni zrzucilimy nasze konserwatywne powoki. Wyzwolilimy
si. Armia podawaa nam miejsce przeznaczenia frachtu. Nasz z?. spraw byo,
kiedy i w jaki sposb zostanie on dostarczony.
Nikt z nas oczywicie nie wierzy, by ta przyjemna sytuacja moga trwa dugo, ale nie
docenialimy przenikliwoci naszych wojskowych przeoonych, a take rozmiarw
stojcego przed nami zadania. Na myl nam nie przyszo, e lotnictwo wojsk
ldowych, zajte szkoleniem bojowym, nie posiada odpowiednio dowiadczonych
ludzi do tego rodzaju przedsiwzicia ani te, e docenia warto tego rodzaju blisko
zytej grupy nie krpowanej ograniczeniami biurokracji. Posugujc si nami bez
ryzyka ingerencji lub zakazw wadz wyszych genera mg przy naszej pomocy
zrobi znacznie wicej anieli przy pomocy swego personelu. Armii najbardziej
zaleao na tym, ebymy si nie znaleli w wojsku.
Pocztkowo przewozilimy personel techniczny armii i adunki do miejscowoci
zwanej Goose Bay na Labradorze, po czym wracalimy do Presque Isle i
powtarzalimy loty przez dwadziecia cztery godziny na dob. Samoloty nie bdc z
krwi i koci rzekomo nie odczuwaj zmczenia, tote czsto zdarzao si, e skrzane
siedzenia foteli byy jeszcze ciepe, gdy zajmoway je nastpne zaogi.
Samo latanie byo dosy proste. Ze zdumieniem stwierdziem, e znowu latamy
wedug map, na ktrych czsto powtarzao si sowo NIE ZBADANE.
Na pnoc, za Rzek witego Wawrzyca, ziemia wci jeszcze spowita bya
milczeniem, wci jeszcze czekaa na pierwsze tchnienie, jak gdyby nie bya zupenie
pewna, czy jest ju wyzwolona z lodowej skorupy. Wszdzie powtarza si ten sam
monotonny widok pozornie nie koczca si seria cichych jezior wrd pierwotnych
lasw. Obcy czowiek nie by w stanie odrni jednego jeziora od drugiego, a pod
tym niebem wszyscy bylimy obcy. adnych urzdze radiowych poza Goose Bay,
gdzie niedawno zainstalowano sab i stale zawodzc radiolatarni. Musielimy
wobec tego polega na prymitywnym ustalaniu pozycji statku, jak za czasw
otwartych samolotw, i czsto najpraktyczniejszym sposobem okazywao si
trzymanie kursu na pnoc dotd, dopki nie odnajdywalimy dzikiej rzeki Hamilton.
Od tego miejsca skrcalimy na wschd i w kocu docieralimy do paskiego terenu,
na ktrym znajdowao si lotnisko. Przy dobrej pogodzie bya to dziecinna igraszka,
ale od czasu do czasu pora roku nie spisywaa si i pokazywaa nam odwrotn stron
medalu. Zbity puap chmur spada wwczas na granitowe narole rozwieszajc
delikatne stalaktyty pary wodnej midzy wyszymi drzewami. Wszelkie poyteczne
dwiki w suchawkach zastpowa deszcz wyciem torturowanych zwierzt, ale
wszystko to odbywao si artem, z kurewskim umieszkiem, bez cienia zoliwoci.
Nawet w najgorsze dni nie byo takich burz, jakie teraz zaczynay si na AM21.
Skrztnie ukryte byo wszystko, co mogo mwi o niebezpieczestwie, ostrza zostay
stpione, jak gdyby warunki atmosferyczne chciay nas namwi na pozostanie tu na
zim i dopiero wtedy, jeli starczy nam tupetu, stawienie czoa ich przebiegoci.
Nasze porzdnie obcione samoloty tak podupady na duchu, e reagoway jak chore
wieloryby i w aden sposb nie mona ich byo zmusi do latania nad chmurami,
gdzie moglibymy dotrze do promieni soca. Musielimy wic czsto wlec si nad
samymi wierzchokami drzew, nieledwie ocierajc si o jeziora, gdzie zdarzao nam
si nawet zobaczy wyskakujce z wody ryby. Przekradalimy si krok po kroku przez

 95

Los jest myliwym E. K. Gann

96

mroczne pieczary chmur.

Mj drugi pilot mia nosa do tego rodzaju lotw. By to bowiem nos may, misisty,
zadarty, jak gdyby idealnie przystosowany do przyciskania do szyby, gdy szuka
byskawicznej okazji. Oczy mia jak lalka, pozornie niewinne, a rowa, prawie
zupenie pozbawiona zarostu twarz przypominaa buzi zdrowego dzieciaka. Wosy
wiy mu si w masie zotych lokw i wpatrywa si przed siebie jak dziecko zapatrzone w wystaw sklepu ze sodyczami.
W rzeczywistoci za Johnson by latajcym koboldem zdolnym do zdumiewajcych
figlw. Rezolutny, absolutnie nie znajcy uczucia strachu, do tego stopnia by
pozbawiony nerww, e potrafi z miejsca zapa w gboki sen, mimo e piekielne
haasy dochodzce z zewntrz i wewntrz samolotu usioway mu w tym przeszkodzi.
Jego drzemki nie moga przerwa nawet wysiadka jednego silnika czy jakie przykre
kopoty z paliwem. By moe dlatego mimo swych dwudziestu piciu lat nosi przy
sobie specjalne zezwolenie na zakup alkoholu.
Naszym radiotelegrafist by Summers, czowiek odznaczajcy si zjadliwym
jzykiem i wojownicz niezalenoci ducha. Nosi okulary, ktrych nie przeciera
nawet wtedy, gdy ju przez nie nic nie byo wida, ale wady wzroku nadrabia
niezwykle wyczulonym suchem. Z grobowego milczenia potrafi wyowi sygna na
dugo, zanim do nas dotar, i w piekle rozszalaych haasw umia rozrni cichutki,
chwil trwajcy znak. Delikatny taniec jego pici" na kluczu podziwiali wszyscy
koledzy.
Nasz mechanik Tetterton, byczysko o agodnym usposobieniu, zrezygnowa z kariery
kierowcy samochodw wycigowych, byle tylko znale si bliej swych ukochanych
delikatnych mechanizmw. Dla niego silniki nie byy zbiorowiskiem metalu, oleju i
cylindrw, ale ywymi istotami, do ktrych zwraca si pieszczotliwie podczas pracy i
zalenie od sytuacji potrafi je skl albo si do nich przymila. Ci ludzie, zamykani na
nie okrelony bliej czas w aluminiowym kokonie, byli typowymi przedstawicielami
reszty. Trudno byo wytumaczy zaufanie, ktrym mnie obdarzali, gdy wyruszalimy
w stosunkowo mao znane przestrzenie. Ich zaufanie zawstydzao mnie i byem
wzruszony, gdy mylaem o tym, e przecie do tej pracy zgaszali si dobrowolnie. W
kadej chwili, nie dowierzajc mi lub kierujc si osobist niechci, mogli sobie
poszuka bardziej dowiadczonych kapitanw. Nieraz znajdowali si w kopotliwych
sytuacjach. Niektre byy naturaln konsekwencj nowych warunkw. w jakich si
znaleli, ale inne powstaway wycznie z mojej winy.
Wszyscy musielimy si uczy, ale pozbawieni instruktorw zdani bylimy na wasn
przemylno.
Czsto wic naleao rezygnowa z caych rozdziaw regulaminu i lata tak, jak nam
podpowiada wasny rozum. Nikt na przykad poza pen fantazji hondurask lini
Lowella Yerexa nie mia pojcia o tym, jak si przewozi adunki w samolocie. Pewnej
nocy przekonalimy si, e jest to sprawa bardziej skomplikowana, anieli nam si
zdawao, i nie sprowadza si wycznie do wrzucenia adunkw do kabiny i
zamknicia drzwi.
Pierwszym adunkiem, ktry wielimy na pnoc, bya cz radiostacji majcej w
przyszoci suy za drogowskaz dla naszych bombowcw i myliwcw udajcych
si na europejski teatr wojenny. adunek skada si gwnie z dugich stalowych
belek, z ktrych pniej miano zmontowa anten. Przechodzc przez cay samolot do
kabiny pilota ledwie raczylimy na nie rzuci okiem. Noc jednak krya w zanadrzu
wyzwanie. Czeka nas start, jakiego w normalnych warunkach nigdy bymy si nie
podjli.
Oficjalnie lotnisko w Presque Isle byo zamknite z powodu mgy. Leaa ona w

martwym bezwadzie na ziemi i nawet najmniejszy wietrzyk nie stara si jej

przepdzi. Widoczno bya poniej pidziesiciu jardw. Ale ju tyle razy
wiczylimy lepy start, e bylimy pewni, i tym razem w prawdziwych warunkach
uda nam si bezbdnie. Metoda bya dosy prosta. Naleao ustawi si rwno na wybranym pasie startowym, nastawi dokadnie yrokompas, skupi na nim uwag, a
potem dba o to, by utrzyma kurs w granicach jednego do dwch stopni. Tego
rodzaju lepy start wchodzi zawsze w program lotw kontrolnych wedug
przyrzdw, ktre przeprowadza gwny pilot. Oczywicie wwczas mielimy
zawsze wietn widoczno z jego strony kabiny. Tym razem ani Johnson, ani ja nie
bdziemy mieli adnej widocznoci.
Rolowalimy za tylnymi wiatami azika do koca pasa, po czym wykrcalimy tak,
e kompas magnetyczny wskazywa waciwy kierunek. Ustawilimy yroskopy,
Wysokociomierze i dokadnie skontrolowalimy wszystkie przyrzdy, silniki i stery.
Odczytywana z pamici lista brzmiaa jak litanie recytowane przez ksidza przed
otarzem.
Gotowi. Johnson nastawi radio na stacj kierunkow, ebymy mogli wybra
odpowiedni kurs. Summers siedzia w swej klitce za moimi plecami. Tetterton sta w
ciemnym korytarzu. Za pokryt wilgoci szyb ochronn widzielimy tylko dwa
wiata po obu stronach pasa. Dalej pustka.
Gotowe?
Chwila wyczekiwania. Kady z nas ma teraz wielk ochot pobogosawi silniki. Nie
zapalam wiate do ldowania. W tej mgle odbijayby jedynie blask i przeszkadzay.
Dodaj gazu, manewrujc rwnoczenie lekko pedaami steru kierunku, by
zrekompensowa pocztkowe zwikszenie mocy, i ca uwag skupiam na
przyrzdach, ktre mam przed sob. Nabieramy szybkoci.
W tych samolotach pozwalamy zazwyczaj, by ogon podnosi si sam, dopki nie
zostanie osignity zadowalajcy kt natarcia. Zmiana pozycji nastpuje mniej wicej
przy szybkoci pidziesiciu mil na godzin i samolot odrywa si od ziemi dopiero
jak osignie prdko startu lub wiksz.
Zdawao mi si, e wszystko jest w porzdku, do chwili gdy przekroczylimy
szedziesit mil na godzin. Ogon nie oderwa si od ziemi. Przesunem do przodu
wolant, przekrciem par razy koo trymera. Ogon wznosi si bardzo powoli. Nie
przywizywaem do tego wikszej wagi mylc wycznie o utrzymaniu dokadnego
kursu na busoli. Wydawao mi si, e bd mia dosy czasu, by nacisn hamulce i
zatrzyma si, jeli zejdziemy z kursu. wiata pasa wynurzay si teraz szybko z mgy
i przelatyway obok nas jak wiecce pociski. Wtem ku mojemu zdumieniu, na kilka
cennych sekund przed przewidzian przeze mnie chwil, samolot oderwa si od
ziemi.
Mielimy zaledwie prdko startu. Usyszaem okrzyk Johnsona. Woa, e tracimy
rwnowag, ale niepotrzebnie, bo ju z caej siy napieraem na stery. Nie drgny!
Przekrciem trymer do przodu do ostatecznych granic. W drgawkach wzbijalimy si
w gr, wszystko to mogo si zakoczy jedynie katastrofalnym korkocigiem.
Wysokociomierz wskazywa mniej anieli sto stp.
Wrzasnem na Johnsona, by pomaga. Rzuci si na stery. Dzib musi pj do dou.
Tetterton rozumiejc, o co chodzi, wcign podwozie. Napieralimy na stery
wytajc minie, krew uderzaa nam do twarzy, oddech zamieni si w rozpaczliwe
stkanie. Mimo to nie udao nam si przesun wolantw do przodu nawet na cal.
Gdybymy na chwil popucili, poleciayby do tyu, a wtedy po sekundzie zawieszenia
w powietrzu runlibymy w mg.

 97

Tetterton, le do tyu! Zobacz, co...

Nie czeka na mj rozkaz.
Nie mielimy zmniejszy gazu. Skoro mamy wspina si wbrew naszej woli, musimy
zachowa maksymaln szybko i moc to byo najbardziej elementarne prawo
latania. Teraz nie ma co si zastanawia nad wytrzymaoci silnikw. A poza tym
rce mielimy zajte sterami.
Prdko zatrzymaa si, w aden sposb nie chciaa przekroczy dziewidziesiciu
mil na godzin.
Tetterton! adnej odpowiedzi.
Ale z niszy wyszed Summers pytajc, co si dzieje. Jego zupena niewiadomo bya
niemal ulg. Nawet w tej chwili patrzc na nas, zamarych w groteskowej pozycji, nie
zdradza najmniejszego strachu.
Tetterton jest w kabinie. Zobacz, co do cholery...
Summers da nura w ciemno, a my czekalimy nie odrywajc oczu od drcej
wskazwki prdkociomierza. Silniki nadal wyy na penych obrotach. Nie
dowierzajc przyrzdom widzielimy, jak stopniowo wskazwka zaczyna wdrowa i
przekracza dziewidziesit pi.
Dziewidziesit sze.
Dziewidziesit siedem.
A potem przesuna si na sto. Najchtniej zaczlibymy wiwatowa. Nareszcie
panowalimy nad samolotem. Wyczuwamy stery. Ustpiy. Cudowne uczucie, ktrego
zazna mona jedynie z oporn kobiet. Odetchnlimy. C to za wspaniaa rzecz
panowa nad statkiem! Przez kilka straszliwych sekund bylimy maymi chopcami,
chocia walczylimy jak mczyni. Byy to chwile, kiedy potrzeba nam byo tylko
prdkoci, cenniejszej nawet ni mio.
Raz jeszcze przeyem wstp do umierania, moment przed przekroczeniem bariery.
Przyszo mi na myl, e tym razem byo inaczej anieli podczas lotu z Hughenem w
oblodzonym samolocie czy w zimnym przebysku nagiego strachu z Beattie'em, czy
nawet wtedy nad dungl, gdy przeyem wstrzs na widok wytryskujcego oleju.
Tym razem szybkie uprzytomnienie sobie sytuacji oguszyo nasze umysy, a serce nie
przestawao wali.
Prdko lotu dosza do stu piciu, a potem do stu dziesiciu. Moglimy nawet troch
popuci stery, chocia trymer wci jeszcze odkrcony by zupenie do przodu. A
wreszcie wyrwalimy si z mgy na wspania parad gwiazd. Orkiestra!
A Johnson, cudowny, pozbawiony nerww Johnson powiedzia: Jezu!"
Potem otar krople potu z czoa i raz jeszcze powtrzy: Jezu!" Nie byo to
przeklestwo, ale te nie byy to sowa wdzicznoci. Po prostu w najlepszy sposb,
na jaki go byo sta w tej chwili, wyraa porednio, co myla o swym ocaleniu.
Stwierdzilimy, e ju jeden czowiek utrzyma stery, poprosiem wic Johnsona, by
ostronie zredukowa gaz. Z kad chwil stery odzyskiway coraz wiksz czuo.
Dochodzilimy do siedmiuset stp, bezpiecznej wysokoci dla naszego lotu. Wzrastaa
rwnie prdko i wreszcie moglimy co zobaczy.
Wspinajc si ku gwiazdom nie mielimy czasu na rozmylanie o naszej przygodzie
nieomal zakoczonej katastrof. Jasne, e nie miao to nic wsplnego ze lepym
startem. Samolot sprawowa si coraz lepiej, lecia spokojnie, stosunkowo gadko, i
wreszcie mogem z powrotem ustawi trymer w jakim przyzwoitym pooeniu.
Wreszcie Tetterton przyszed do przodu. Sapic pochyli si nad nami. Na koszuli mia
czarne plamy potu, a yy na rkach nabrzmiae jak due robaki. I on szuka jakiego
odpowiedniego sowa, by wyrazi sw skarg. Opuci gow, zapali papierosa, po
czym patrzc na podog powtrzy z namaszczeniem westchnienie Johnsona.

Los jest myliwym E. K. Gann

98

Jezu!
Co mwisz?
Ach, te przeklte stalowe wiee radiowe! Powinni byli je zwiza! Kiedy ty dae
moc startow, wszystkie oczywicie poleciay do tyu. Jest ich chyba kilka ton.
Cignem to elastwo do przodu tak szybko, jak tylko mogem. Summers pomg.
Summers z zapoconymi okularami doda ze wciekoci:
Taka historia moe zabi czowieka.
atwo byo wyobrazi sobie ich zmagania w ciemnej kabinie, gdy cignli cikie
belki stalowe po pododze pochylonej co najmniej pod ktem dwudziestu stopni. Co
gorsze, nie wiedzieli, kiedy podoga zmieni nagle kt nachylenia i wraz z nimi stoczy
si ku wiecznoci.
Nie mielimy nic wicej do powiedzenia na temat tego incydentu. Summers
powiedzia waciwie wszystko. Milczelimy wic, kady zagbiony we wasnych
mylach, starajc si zachowywa tak, jakby nic si nie stao.
Summers wrci do komrki radiowej i zawieci lamp. Przesun maleki stolik, by
wiato nie wpadao do kabiny pilota. Po chwili syszaem ju, jak wystukiwa na
kluczu meldunek, delikatny, cichy odgos docierajcy do nas w niewyjaniony sposb
mimo huku silnikw. Ciekaw byem, z kim rozmawia w takiej chwili i czy wspomnia
o tym, e dopiero co przekona si, jak cile los jego jest zwizany z naszym losem.
Tetterton pozosta w ciemnym korytarzyku za nami palc papierosa. Domylaem si,
gwnie z jego czujnego milczenia, e wci jeszcze nad czym myli. Wreszcie
pochyli si nad nami, tak by zobaczy gwiazdy, ale w rzeczywistoci chodzio mu o
co innego.
Jak dugo trzymae silniki na penym gazie? zapyta bez ladu zdenerwowania, jak
gdyby mwi o czym, co dziao si przed wieloma tygodniami. Pyta tonem
pruderyjnym, jak stara panna dowiadujca si o kazanie, ktrego nie moga wysucha,
a ja pomylaem sobie, dobry Boe, co go to moe obchodzi, skoro silniki uratoway
mu przed chwil ycie? Wiedziaem jednak, dlaczego pyta, i sprawio mi to chwilow
rado. Zdumiewajce, do jakiego stopnia mona by optanym przez swego bzika.
Dentysta dobierajc si do bolcego zba nie dostrzega zacinitych do biaoci
palcw pacjenta. Drukarz zauwaywszy bd w sowie czuje si osobicie dotknity,
chocia bd moe by znacznie mniej grony od samego sowa. Teraz znowu
Tetterton podejrzewa mnie, e zaniedbaem jego silniki, i chce, ebym si
wytumaczy, a nic go nie obchodzi nasze ocalenie.
Pojcia nie mam. Wyobra sobie, e nie spojrzaem na zegarek.
Jak wysoko podniosa si temperatura?
I na to nie patrzyem.
Nie prbuje nawet ukry niezadowolenia. Jeszcze bardziej marszczy czoo, kilka razy
krci sowi gow i z niedowierzaniem patrzy najpierw na Johnsona, potem na mnie.
W jego wzroku czytamy, e oskara nas o powane niedopatrzenie.
Zdaje si, e do naszych obowizkw naley wypenianie dziennika pokadowego.
Co mam wpisa w rubryki startu i nabierania wysokoci?
Zmarszczki staj si gbokimi szramami, a wargi s tak cinite, e ledwo je mona
dostrzec.
A gdyby tak wpisa... Kocham ci"?
Dzikuj odpowiada ironicznym tonem czowieka zawiedzionego.

 99

IX. WALHALLA
Do ktrej prowadzi trudna droga
Cae lotnisko w Goose Bay sprowadzao si do drogi wirowej, ktr spychacze
wyryy w lesie. Poza tym stao tam kilka prowizorycznych drewnianych budynkw
zamieszkanych gwnie przez onierzy Krlewskiego Kanadyjskiego Lotnictwa
Wojskowego. Od niedawna nieco zdumieni gospodarze gocili stra przedni
jednostek amerykaskiego lotnictwa wojskowego.
Tu na poudnie od lotniska Rzeka Hamiltona zwalnia swj bieg, rozlewa si szeroko i
przed wpadniciem do morza tworzy rozleg zatok. eglarze od dawna znali ju
wschodnie krace zatoki pod nazw Odnogi Hamiltona. Jedynym osiedlem w tej
okolicy przed powstaniem lotniska bya faktoria handlowa Kompanii Zatoki Hudsona
w NorthWest River zaspokajajca skpe potrzeby kilku traperw. Reszta, w
promieniu setek mil, bya pustkowiem. Na pnoc i na zachd leay olbrzymie tereny.
Mapy przyznaway si szczerze do niewiedzy, kartografowie za nie zatroszczyli si
nawet o zaznaczenie tych miejsc napisem NIE ZBADANE.
I oto w tej nieustpliwej puszczy, do ktrej wszystko bez wyjtku trzeba byo
przywozi z ogromnym wysikiem, powsta orodek tak pulsujcy energi, tak wrcy
yciem, e przekraczao to najmielsze fantazje nawet pijanego trapera. Goose Bay
przeksztacao si na oczach zdumionego rena, przypatrujcego si z lasu, a przed
awicami ososi w Rzece Hamiltona rosy nowe niebezpieczestwa stajce na
przeszkodzie ich naturalnemu pdowi do skadania ikry, Niczego dobrego ta inwazja
nie przyniosa. Sprawiaa ona przykro nawet najzacieklejszym, najbardziej zaartym
i dokuczliwym wielbicielom wszelkiej nowoci. Wstyd byo kademu, kto przybywa
do Goose Bay. adnej podniety, adnego zadowolenia nie dawao to gwacenie
pierwotnej puszczy, a przecie nie mona byo temu zaradzi, bo nawet najmdrzejsi
ludzie nie wiedzieli, jak ugasi wrodzony i odwieczny poar nienawici poerajcy
osobnikw tego samego gatunku biologicznego. Niestety Goose Bay leao w
najdogodniejszym miejscu dla samolotw wybierajcych si przez Atlantyk lub
udajcych si do strategicznie wanych krajw na pnoc od pidziesitego pitego
rwnolenika. Ponadto miao warunki atmosferyczne znacznie bardziej sprzyjajce
anieli zasnute mgami pola Nowej Funlandii. Spokj tej okolicy zosta skazany na
zagad..,
Przez Ocean Atlantycki leciay rnymi szlakami rozmaite grupy, ale byy to
przedsiwzicia sporadyczne i nieczste. Jedn z takich grup bya Canadian Ferry
Command, impreza cywilna, ktr nie wiadomo dlaczego kierowaa linia kolejowa.
Bya to fantastyczna jednostronna operacja polegajca na transportowaniu
bombowcw Lockheed Hudson do Wielkiej Brytanii. Zaogi wracay do Kanady drog
morsk albo samolotami lotnictwa transportowego RAFu. Loty RAFu na zachd
byy bardzo nieregularne i naszpikowane tragediami, ale sama suba przewonicza
funkcjonowaa doskonale i dziki niej dostarczono Anglii wiele bombowcw. Piloci,
ktrzy si tym zajmowali, niewiele mieli ze sob wsplnego, cignito ich ze
wszystkich stron wiata. Znaleli si midzy nimi podniebni najemni rycerze po raz
pierwszy chyba sucy razem.
Niesychanie ostronie poczynaa sobie Pan American zatrudniajca w zasadzie ludzi
rnego pokroju. Przepisy i brak odpowiednich urzdze utrudniay im dziaanie. Loty
byy rzadkie i niepewne, a wreszcie w zimie firma zrezygnowaa zupenie z lotw
przez Atlantyk.
Dzielna maa firma NorthEast Airlines stawiaa pierwsze kroki dysponujc kilkoma

Los jest myliwym E. K. Gann

100

samolotami podobnymi do naszych.

American Export Lines dziaay tak krtko i dysponoway tak ma iloci samolotw
latajcych tak rzadko, e niewiele ludzi wiedziao nawet o ich perypetiach.
Tak wic niebo nad Atlantykiem byo puste niemal tak, jak za czasw Iindbergha.
Widocznie kto uwaa, e my potrafimy zapocztkowa jak zmian. Ci sami ludzie
musieli doj do wniosku, e Goose Bay powinno w przyszoci sta si polem
startowym dla rojw bombowcw i myliwcw, zaopatrzonych w niedowiadczone
zaogi, ktre gardzi bd obowizujcym systemem marynowania samolotw i
wysyania ich drog morsk.
Przedtem jednak trzeba byo pokona wiele przeszkd, a znalazo si dosy
pesymistw utrzymujcych, e jest to rzecz niewykonalna. Wizjonerzy stwierdzili jak
zwykle, e s zdani na wasne siy, albowiem na rumianych policzkach wieo
upieczonych wadz zacz ju pojawia si szorstki zarost urzdowej pompy
nakazujcy tamsi w zalku ten nowy atak na rzeczy niemoliwe. Twrcza
wyobrania staa si przedmiotem drwin, a niekiedy nawet musiaa ulega pod naporem, ale historia si powtarza. Zwyciyli odwani.
Prawd byo, e dysponowalimy maymi ilociami paliwa, a rodki transportu i
magazynowania cennego pynu trzeba byo dopiero tworzy. Poza Zjednoczonym
Krlestwem urzdzenia radionawigacyjne naleay do rzadkoci, te za nieliczne,
ktre funkcjonoway, bynajmniej nie wzbudzay zaufania. Analiza pogody i prognoza
wiatrw w grze bya tak wyrywkowa i spekulacyjna, e byoby czystym obdem
wierzy temu, co krelono na mapach. Nie istniay adne
uatwienia pozwalajce operowa wikszymi liczbami ludzi lub samolotw. A zima
si zbliaa.
Tak wic wybieralimy si w drog, gdzie co prawda nie czekay na nas kule, ale
zamiast nich nieustanne, diabelskie komplikacje nowoczesnej wojny.
Gdy wyldowalimy w Goose Bay, wiea kontrolna bya jeszcze w budowie. Nasze
przybycie byo tak wielkim wydarzeniem, e powitaa nas uroczysta delegacja. Z
radoci stwierdziem, e wrd witajcych by Boyd z poyskujcymi w porannym
socu wieymi dystynkcjami majora. Obok niego sta czerwony na twarzy, rudy,
krpy Clark wyrzucajcy z siebie urywane sowa przypominajce wybuchy serii
petard. Suylimy wszyscy w jednej linii, ale Clarka znaem jedynie ze syszenia jako
czowieka niezwykle inteligentnego, pomysowego i tak bystrego, e druzgota wolniej
mylcych partnerw. Wrci wanie dopiero co do wojska i jego dystynkcje majora
byy rwnie nowe jak Boyda.
Nad nim growa kto trzeci o twarzy rozczarowanego morsa. Nosi sczerniae od
staroci dystynkcje podpukownika. Nie zdyem si wykaraska z kabiny, gdy
rozleg si jego gos, od ktrego samolot si zatrzs:
Przywioze jak whisky?
Grzecznie wyjaniem, e kto w Presque Isle zaadowa do samolotu skrzynk mleka i
e powinna by gdzie blisko drzwi.
Mleka! W gosie wyczuwao si straszliwe obrzydzenie. Mleko jest dla
niemowlt!
Tym potnym kipicym energi czowiekiem by Hassel, synna w Arktyce posta
znana pod przydomkiem Ryba" ze wzgldu na nieumiarkowane umiowanie
wszystkiego, co pywa. Dawno temu, gdy sztuka latania bya jeszcze w powijakach,
posadzi kulejcego Stinsona na grenlandzkiej pokrywie lodowej. Automatycznie
uznano go za zaginionego, ale po roku udao mu si jakim cudem wrci do
cywilizowanego wiata. Fatalna przygoda bynajmniej nie ochodzia gorcej mioci

 101

Los jest myliwym E. K. Gann

102

do Pnocy. Cieszy si powszechn sympati mimo ochrypego gosu, ktry miota

strumienie jdrnych wyzwisk zarwno pod adresem maluczkich, jak i wielkich, ale
pogarda dla etykiety i elazna samodzielno niweczyy wszelkie nadzieje na awans.
Boyd ucisn mi obie donie, jakbym przyby z ksiyca.
Witam w White Pidgeon.
Przypomniay mi si spokojniejsze czasy, gdy przez krtki okres peniem obowizki
drugiego pilota. Latalimy na samolocie, ktry wynaja od naszej firmy jaka
polityczna grupa rozbijajca si po Stanach Zjednoczonych. Nasi pasaerowie bez
przerwy w jaki zwariowany sposb interesowali si pooeniem samolotu, a my
rzadko mielimy tego rodzaju informacje na zawoanie. Robilimy powan min i
wskazujc na jakie pierwsze lepsze miasteczko czy wiosk odpowiadalimy: Oto
White Pidgeon". Niezalenie od tego, gdzie si znajdowalimy w danej chwili,
odpowied ta zdawaa si zaspokaja wszelk ciekawo.
Kapitanie cign Boyd wci jeszcze trzymajc mnie za rk lubi pan filmy?
Widziaem wyranie, jak umiecha si akcentujc tytu i poczuem si bardzo
podniesiony na duchu, bo pamitam w dzie, kiedy zaznajamia mnie z DC3.
Zaley odpowiedziaem ostronie.
W filmach, ktre tutaj pokazuj, jest wszystko poza babami po czym doda:
Armia szykuje na ciebie zamach.
Uwaga pochlebia mi. Kiedymy si przespali, pokazano nam film podrniczy
interesujcy mimo monotonnego krajobrazu. Film by krcony z kabiny pilota
leccego wzdu zachodniego wybrzea Grenlandii. Tam wanie mielimy dostarczy
nasze stalowe dwigary.
Przekrzykujc szum aparatu projekcyjnego Boyd objania:
Jak widzicie, s tu trzy fiordy. Moecie rwnie zauway, e wszystkie trzy s do
siebie podobne, gdy si do nich podchodzi. Ale tylko jeden jest waciwym fiordem
prowadzcym do lotniska. Inne s lepymi uliczkami i radz trzyma si od nich z
daleka, chyba e wynalelicie sposb cofania samolotu do tyu.
Bardzo ciekawe, pomylaem sobie, tym ciekawsze, e Davidson mwi, i o tej porze
bdziemy ju z powrotem w Nowym Jorku.
Maa wyspa, ktr widzicie przy ujciu fiordw, posiada radiolatarni, ale nie mona
na niej polega i nie prbujcie zdawa si na to przy schodzeniu do ldowania w
kierunku wybrzea. Lotnisko, ktre nazywamy BluieWestOne, ley w gbi
waciwego fiordu o szedziesit mil od morza, tu u podstawy pokrywy lodowej.
Hm...
Lotniska nie zobaczycie przed ostatnim zakrtem wok tej skay, a potem ukae si
ono nagle, lepiej wic troch wczeniej wypuci koa. Jest tam tylko jeden pas o
nielichym nachyleniu. Zawsze lduje si pod gr i startuje w d, niezalenie od
wiatru. Ldowa musicie bez wzgldu na to, czy macie ochot.
Ale..,
Przy pochmurnej pogodzie moecie mie pewne wtpliwoci co do tego, czy
znajdujecie si nad waciwym fiordem.
Siedzc film, bez trudu wyobraaem sobie, jak moe doj do Lego rodzaju
nieporozumienia. Nie potrafiem dostrzec najmniejszej rnicy pomidzy
poszczeglnymi fiordami, ale Boyd dobrze zna swych pilotw. By to znawca
sprytnie demonstrujcy kolekcj drogocennych kamieni, ktrym trudno si oprze.
Wiedzia, e stale wychwalalimy obudnie przepisy bezpieczestwa i podnosilimy
wrzask jak pierwsi chrzecijanie wypdzeni na aren, gdy prbowano je w
najmniejszym stopniu naruszy. Wiedzia, e jestemy amatorami atwizny, ludmi
podejrzliwymi, egoistami i upartymi osami. Wiedzia rwnie, e aden z nas nie

pozostaby w tym zawodzie, gdyby nie to, e wszyscy bylimy zupenie bezsilni
wobec pokusy przygody.
Widzicie tutaj rozbity frachtowiec. Ley na jakie trzydzieci mil w gbi
waciwego fiordu po pnocnej stronie. Jeli nie zobaczycie tego frachtowca, to
moecie by pewni, e jestecie w niewaciwym fiordzie.
Drobiazg dorzuci Clark otwierajc ogie zaporowy cudzoziemskich nazw
zaczerpnitych ze wspaniaej pamici. Sukkertoppen... Angmagssalik... Upernavik...
Narsarssuak...
Film krcono prawdopodobnie podczas wspaniaej, bardzo czystej pogody.
Zachowaem jednak w pamici jakie obrazy Rockwella Kenta wiadczce, e z t
pogod na Grenlandii bywa rnie. Zapytaem o to.
O tej porze roku zdarza si mga i troch niski puap, jeli wic stwierdzicie, e
fiordy s zamknite, odcie wszystko na inny dzie. Zawracajcie, pki jeszcze nie
osignlicie brzegu, i lecie z powrotem do nas. I nie prbujcie si rozglda.
Potrzebna wam bdzie kada kropla paliwa. Czasami czno nie jest najlepsza.
Czasami z takich lub innych powodw meldunki docieraj do nas z pewnym
opnieniem... na przykad wanie teraz od trzech dni nie udao nam si nawiza
cznoci z Grenlandi.
To znaczy, e nie bdziecie wiedzieli, kiedy przybylimy na miejsce.
Dowiemy si we waciwym czasie. Przecie co musimy zapisa w aktach.
A jeli po drodze co si zepsuje i bdziemy musieli ldowa przymusowo na
morzu?
To byoby bardzo niefortunne... odezwa si Hassel chichoczc zoliwie.
Zaufajcie wtedy Panu Bogu i firmie Pratt i Whitney.
Tej nocy wygldao na to, e poza nimi waciwie innych przyjaci nie mamy.
Od naszego wtpliwego celu dzielio nas prawie tysic trzysta mil Basenu
Labradorskiego. Jedynym lotniskiem zapasowym by nasz punkt wyjciowy, co
oznaczao, e gdyby zaistniaa konieczno powrotu, trzeba bdzie wycisn ostatni
kropl benzyny ze zbiornikw, a jeli wiatrom nad Atlantykiem pnocnym wpadnie
do gowy d mocniej, wwczas nie obejdzie si bez kpieli.
Nie mylelimy o tej ewentualnoci mknc pod gwiazdami na wschd. Na pokadzie
nie mielimy ani kamizelek ratunkowych, ani odzi gumowych. Na oceanie nie byo
ani jednego okrtu, ktry zainteresowaby si naszym losem. Co prawda zostalimy
zaopatrzeni w spadochrony, tyle tylko, e w aden sposb nie moglimy sobie
wyobrazi, do czego miayby suy. Dopiero Tetterton stwierdzi, e rozoone na
dwigarach stanowi wcale nieze posanie.
Po osigniciu wysokoci przelotowej dokonalimy innych otrzewiajcych odkry.
Zarwno Johnson, jak i ja nie potrafilimy zmusi samolotu do latania naprawd.
Brodzi przez ciemnoci, wlokc si jak karawela, opadajc o setki stp, gdy tylko
prbowalimy si odpry, a w miar jak mijay nie koczce si godziny, rosa
nasza zawodowa antypatia do inynierw lotniczych. Jak przystao na ludzi o
mniejszej wiedzy, kllimy inynierw i ich gupawe igraszki techniczne. Oni to
bowiem, inynierowie linii, ustalili nowe metody latania na duych dystansach.
Autorami tych genialnych pomysw na papierze byli ludzie ociekajcy od tytuw
naukowych, wobec czego nie mona byo podawa w wtpliwo ich wnioskw i
wynikajcych std formu. Oni wiedzieli lepiej. My za bylimy ciurami, ktrym kazano tak, a nie inaczej trzyma marchewk przed nosem mua. Pocztkowo bylimy
zdumieni, a potem peni sprawiedliwego oburzenia, gdy nasze zwierzaki mimo to nie
chciay ruszy z miejsca.

 103

Los jest myliwym E. K. Gann

104

Inynierowie za pomoc swoich nieodcznych suwakw logarytmicznych obliczyli,

ile paliwa musimy zuy podczas lotu tej dugoci, i doszli do wniosku, e jeli
bdziemy wykorzystywa silniki w normalny sposb, pod koniec zabraknie nam
benzyny. Wobec tego uchwalili, e mamy zmniejszy obroty miga z tysica
dziewiciuset czy dwch tysicy, jak zwykle, do tysica piciuset na minut. Raz jeszcze sprawdziwszy to wszystko na swych suwakach, owiadczyli, e tego rodzaju
postpowanie nie wyrzdzi adnej szkody maszynom pod warunkiem, e nie
dopucimy do zbyt wielkiego cinienia adowania. Z rwnym powodzeniem mogliby
tumaczy czowiekowi, e utrzyma si na cienkim lodzie w nieskoczono, a
przynajmniej do nadejcia wiosny.
Teraz mielimy okazj przekona si, e teorie te, wcielone w ycie, wywouj pewne
ciekawe zjawiska. W samolocie panowaa martwa cisza. Zapalajc wiato do
ldowania moglimy widzie poszczeglne opatki miga tnce ciko ciemnoci.
Johnson z trudem walczy z sennoci wywoan przez monotonny warkot silnikw.
Tetterton uleg i spa w kabinie, a Summers, przecigajc si raz po raz w swojej komrce, ziewa z takim zapamitaniem, e syszelimy go w kabinie pilota.
Jako kapitan nie mogem si pogodzi z tego rodzaju stanem rzeczy. Z wykresw
wynikao, e przy takiej mocy i wysokoci prdko samolotu powinna wynosi sto
trzydzieci mil na godzin. To sprowadzao nas z powrotem do zamierzchych czasw
Lindbergha, ktry z tak wanie prdkoci przedziera si nad oceanem, ale na przyrzdzie znajdujcym si przed moimi oczami odczytywaem sto pitnacie i tylko
chwilami strzaka niepewnie przesuwaa si ku stu dwudziestu milom. Nieustanne
cierpliwe manipulowanie sterami nie poprawiao sytuacji. Charakter lotu zawsze
odbija si na nastrojach pilota, a gdy powierzony mu samolot kaprysi, i on jest
przygnbiony. Kiedy dochodz jeszcze do tego wtpliwoci co do przyczyn, wwczas
atwo wpada w rozgoryczenie. Ulegajc takim nastrojom powiedziaem Johnsonowi,
e ugrzlimy w niebie.
Co znowu?
Jeli nic si nie zmieni, do celu przybdziemy jako zgrzybiali starcy.
wite sowa...
Przypada mi do gustu odpowied Johnsona. Wypowiada czasami zdania, w ktrych
wyczuwao si jego rodzinne Poudnie, niosy ze sob zapach magnolii i mity i
brzmiay nad wyraz trafnie.
Potem, tu przed witem, wrciem do kabiny i wyjem sekstant. Przykadajc go do
ucha przekrciem delikatnie ma gaeczk wystajc z boku. Gdy usyszaem lekkie
skrzypniecie, wiedziaem, e w instrumencie powstaa banieczka, ktra posuy mi
jako horyzont. Przeszedem przez pogronego we nie Tettertona i przysunem si
do okna, z ktrego najlepiej widoczna bya gwiazda Dubhe na skraju Wielkiej
Niedwiedzicy.
McIntosh przepowiada, e lekcewac lata wietlne i tysiclecia przestrzeni popeni
pewnego dnia najwikszy bd nawigacyjny od czasu, gdy Kolumb odkry Japoni.
Uparem si, e zadam kam jego twierdzeniom. Patrzc wic przez wziernik,
szukaem jak najlepiej w upiornym polu sekstantu tej mojej jedynej gwiazdy, nie
interesujc si innymi. Pomagaem sobie przy tym nucc Gwiezdny py". Wreszcie
przewiadczony, e naprawd udao mi si uchwyci Dubhe, prbowaem przesun j
na rodek drcej, byszczcej banieczki. Nie byo to bynajmniej proste, nic wic
dziwnego, e nucenie ustpio miejsca soczystym kltwom pod adresem samolotu
zmuszajcego mnie do kucania w pozycji pawiana odgrywajcego rol magika.
Johnson bagaem szeptem le, prosz ci, bardzo spokojnie, ebym wreszcie
doprowadzi na miejsce ten uparty punkcik wietlny, oddalony o Bg wie ile milionw

mil, i ebym zamkn go wreszcie w tej nienawistnej banieczce odlegej o trzy cale od
mego nosa.
Wreszcie uzyskawszy waciw pozycj zaczem pociga za spust sekstantu celujc
w Dubhe, jak gdybym chcia j' zestrzeli. Spust uruchomi owek, ktry robi
poziome znaki na maym metalowym bbenku. Obliczyem redni i zapisaem
otrzyman wysoko na kawaku papieru razem z czasem Greenwich.
Powtrzyem ca procedur z gwiazd Arcturus, ktra zawisa jak cudowna kropla
bursztynu nieco wyej nad Dubhe, bliej ogona. I znowu w obliczu tych piknoci
klem samolot zmuszajcy mnie do akrobacji.
Potem przeszedem do toalety mierdzcej co prawda rodkami dezynfekcyjnymi, ale
majcej za to jedn wielk zalet. W suficie znajdowao si mae prostoktne okienko,
przez ktre widziaem Syriusza, kobaltowoniebieskiego i lnicego, jak gdyby pywa
w swoim wasnym morzu. Tutaj wreszcie mogem przeprowadzi swoje obserwacje w
pozycji stojcej w takiej odlegoci od naszych leniwie pracujcych silnikw, e nie
dochodzi mnie aden dwik poza szumem strumienia zamigowego ocierajcego si
o kadub samolotu.
Nie chciao mi si odrywa oczu od Syriusza, bya to bowiem najjaniejsza z gwiazd i
ju j zaczem uwaa za wieo zdobytego przyjaciela. Nawet to, e bya tak bardzo
oddalona od innych, pasowao do naszej samotnoci.
Tetterton unis si na swoim ou ze spadochronw i ledzi moje poczynania, gdy
pochylaem si nad ksikami i mapami rozoonymi na stole nawigacyjnym.
Dwukrotnie zapyta, co waciwie knuj, ale odpowiadaem mu krtko, albowiem
moja pewno siebie bya rwnie krucha jak banieczka w sekstancie. Pierwszy raz
prbowaem na serio obliczy pozycj za pomoc gwiazd. Niewyspanie i uporczywe
poczucie, e lecimy w bezdomnym balonie, stpiay moj uwag, a pomyki w
rachunkach doprowadzay mnie do rozpaczy. Kiedy wreszcie wszystko
uporzdkowaem moliwie jak najmniej oszukujc, doprowadziem trzy linie
przedstawiajce obserwowane gwiazdy do czego, co wzgldnie przypominao may
trjkt.
Tu pokazaem z zapaem na miejsce przecicia si linii tu si znajdujemy, a
raczej znajdowalimy si, gdy zaczynaem obliczenie.
Na Tettertonie nie zrobio to adnego wraenia. Wpakowa pici w zaspane oczy i
powiedzia, e mamy jeszcze tyle latania przed sob, e z powodzeniem moe spa
dalej.
Na przodzie, w pmroku, czekali na mnie Johnson i Summers. Strze si czowieka
wylewnego, podszepnem sobie w mylach, poniewa jest z gruntu zakamany.
Odpowiadaem wobec tego na ich pytania ostronie, nie chcc dzieli si z nimi
drczcymi mnie w duszy wtpliwociami. Tak, niele dajemy sobie rad. Mamy wiatr
w ogonie, rednio okoo dwudziestu wzw, nie jest wic tak le, jak si zdawao.
Pozycja wedug gwiazd? Dosy dobra. Nie, naprawd nic si nie stao. Ale przy
najbliszej okazji musimy pogada z inynierami w sprawie tej szybkoci. To przecie
niegodne samolotu, obraza braci Wright.
Usiadem na swoim miejscu i przejem stery od Johnsona. Ziewn, odrzuci gow
do tyu, opar j o stalow powierzchni butli z tlenem i niemal natychmiast zapad w
nieprzytomny sen.
Nie pozostawao nic innego, jak utrzyma kurs i czeka.
Walczc ze zmczeniem, wciekajc si na nie, poniewa wiedziaem, jak zy to
partner przy lataniu, paliem papierosa za papierosem, a zupenie przestay mi
smakowa. Stopniowo w miar zuycia paliwa samolot stawa si coraz lejszy i

 105

Los jest myliwym E. K. Gann

106

wreszcie mogem go nieco swobodniej pilotowa. Johnson spa bez przerwy, a

poniewa od godziny nie widziaem Tettertona, przypuszczaem, e i on jest tak
spokojny o nasz przyszo, e nie zmieni pozycji.
Obejrzaem si do tyu, by rzuci okiem na Summersa, ktry zgasi wiato. W
ciemnociach rysowaa si jego sylwetka. Suchawki zsuny mu si z uszu i zwisay
na szyi. Gow opar na rkach i przekrci j tak, e wyglda jak zraniony wrbel.
A wic odpoczynek mia jeszcze jakie znaczenie. Moich towarzyszy dzielio od
oceanu, ktrego nigdy nie widzieli, jedynie powietrze, dlatego ukryty w mrokach
istnia dla nich tylko jako idea, i to idea nieciekawa.
Porzucili pustkowie, a teraz z wielk szybkoci, wielk mimo naszych skarg, pynli
ku jeszcze wikszemu pustkowiu, o ktrym nic nie wiedzieli. Mimo to spali. Czyby
dlatego, e wierzyli jakiemu bstwu? Przypuszczaem, e tak, chocia nie miabym
dyskutowa z nimi na temat takiej chwiejnej podpory. A moe bya to wiara, w firm
Pratt i Whitney, w przedsibiorstwo handlowe zajmujce si produkcj i sprzeda
maszyn? Oczywicie. Ale kto musia pilnowa tej krzepkiej kombinacji, bo inaczej i
ona by zasna. Skd wic braa, si ufno? Kto nuci koysank? Nagle poczuem si
straszliwie samotny i stwierdziem, e sprawia mi to przyjemno.
Albowiem samotno, pomylaem sobie, stanowi okazj. Dla zwyczajnych umysw
jedyn okazj, by nie ryzykujc porwna z umysami doskonalszymi zwycisko
upora si z mylami, ktrych analizowanie byoby niebezpieczne w towarzystwie.
Samotno nie podkopuje wtpliwociami optymistycznych teorii, ktre w niej si
rodz. Nie jest grona nawet dla tpakw, ktrzy si jej boj, poniewa zmusza do
mylenia. Dla ludzi nie bdcych zwyczajnymi imbecylami zapatrzonymi w pustk
lub bawicymi si swoimi fizycznymi zabawkami moe sta si magicznym polem
startowym, z ktrego niemiay wyruszy do krainy odwagi, a dla otrzyka moe
stworzy okazj do kontemplowania zalet uczciwoci.
Zwyczajna fizyczna separacja od innych istot ludzkich moe dla ludzi niezdolnych do
jakiegokolwiek dowiadczenia intelektualnego sta si bodcem do nowych koncepcji,
ale rwnoczenie samotno wzbudza politowanie bdce obraz, bo najgoniej
wyraaj je zarozumialcy i obudnicy. Lito nad samotnym sugeruje nieczysto i
bied (biedny facet, niestety w niczym mi nie dorwnuje) i o tym czsto myl ci,
ktrzy boj si oderwania od masy.
Ale ja, podtrzymywany w przestrzeni przez bezduszn maszyn, pogram si w
samotnoci z wdzicznoci, poniewa bez wzgldu na to, jak dugo stan ten trwa
bdzie, mog popuci wodze fantazji i zarozumialstwu. Wydaje mi si, e Johnson,
Summers i Tetterton przyjli niewiadomo jako obowizek, jako dowd, e
wszystko jest w porzdku. Po prostu chwilowo rozstali si z yciem, pozostawiajc mi
w spadku pikno nocy, ktre niewielu dane jest kontemplowa w samotnoci.
Nad wschodnim widnokrgiem wstaje Wenus, witajc mnie tak wspaniaymi i
zmiennymi kolorami, przechodzcymi od toci do zieleni i purpury i powtarzajc to
w odwrotnej kolejnoci, e przez chwil zastanawiam si, czy to nie jest jaki inny
samolot zaopatrzony w specjalne urzdzenia wietlne. Ale Wenus uspokaja si i
upewnia mnie, e to ona. Za ni, jak zagubione dziecko, pojawia si maa gwiazdka,
ktra ciga wit.
Nastaje przerwa. Niebo nocne jest niezdecydowane, opiera si inwazji obcego wiata.
Zmieniam zbiorniki paliwa i starannie na nowo uzgadniam yrobusol z jej
magnetycznym bratem, a gdy w chwil pniej kieruj oczy ku niebu, widz, e
podbj jest ju bardzo zaawansowany. W miar jak rozjania si niebo, ustpuje
zmczenie. Oczy nadal mnie piek, raz po raz dotykam szczeciny, ktra pojawia si
na policzkach, nogi zesztywniay pozbawione przez dugi czas ciaru, ale poza tym

czuj si dobrze i nie mog uwierzy, gdy zegar mwi mi, e ju trzy godziny siedz
na tym samym miejscu. Patrz przed siebie i myl, e gdyby ten pikny widok nadal
mi towarzyszy, mgbym lecie bez koca.
Gwiazdy zachowuj jeszcze swj blask, ale nowe wiato odsania postrzpion
warstw chmur zawis tu nad morzem. Przez wyrwy w tej zasonie dostrzegam
czarny ocean. Na jego powierzchni jakie szare przedmioty; dopiero po chwili zdaj
sobie spraw, e s to gry lodowe.
A potem na horyzoncie wyrastaj sylwetki jakich brodawek. S ostro zarysowane.
Myl, e to moe halucynacja, ostatnia fantazja transu, w ktrym przebywaem, ale
nie ustpuj, podobnie jak gwiazdy, co wicej, rosn i wiem ju z pewnoci, e
istniej naprawd. A wic tam ley olbrzymi masyw Grenlandii. Nie mog oderwa od
niej oczu. Nabiera kolorw i wreszcie rozpoznaj w brodawkach szczyty wielkich gr.
A wok nich, dawic ich gigantyczne szyje, ley straszliwa pokrywa lodu. Tworzy
ona swj wasny horyzont i rozciga si ku wschodowi i pnocy poza dostrzegalne
granice. W caej mojej karierze lotniczej nie widziaem nic, co mogoby dorwna tej
fantastycznej wystawie, i pomylaem sobie, e jeli Hassel si w niej zakocha, to nic
w tym dziwnego, poniewa z pewnoci umia kocha dobrze i niepowszednio.
Tymi wspaniaociami musz si podzieli z kolegami, nie zwaajc na to, e w tej
chwili daj upust swemu wygodnictwu. Zbyt dugotrwaa samotno moe zamieni
si w egoizm i zepsu w ten sposb wszystkie moje dotychczasowe doznania.
Budz Johnsona solidnym szturchacem i jak mistrz ceremonii szerokim gestem
wskazuj na szyb ochronn. Zapytaem go, jak mu si podoba taka sceneria na
powitanie powrotu do ycia. Zamruga oczami i dugo patrzy w roztaczajcy si przed
nim widok. Wreszcie, gdy ju zaczem si ba, e nie zrobi na nim adnego wraenia
i e rzecz nie do wiary nic o nim nie powie, przemwi tak trafnie, e miaem
ochot oklaskiwa i jego sowa, i pejza.
Jezu... powiedzia cicho, z takim samym podziwem, z jakim zareagowa ubiegej
nocy na nasze ocalenie.
Przywoaem nastpnie Summersa, ktry wyplta si ze suchawek, przeszed do
przodu i stan midzy nami. Nie otworzy ust, ale po chwili polecia po Tettertona.
Teraz ju cztery gowy jedna przy drugiej patrzyy przed siebie jak z balkonu w
teatrze. Dopiero wtedy poczuem prawdziw rado, kady bowiem z tych ludzi, tak
bardzo rnicych si midzy sob charakterem i temperamentem, natychmiast
strzsa z siebie senno i wpada w zachwyt. Paplalimy jak dzieciaki przejte
widowiskiem.
Patrz tu... zobacz tam! Kt by uwierzy! Do stu tysicy... ! Nieraz jeszcze wracaem
na kontynent grenlandzki, a zaogi zawsze
reagoway w ten sam sposb.
Tetterton pierwszy opamita si i zapyta, jak stoimy z paliwem. Sprawdzilimy, ile
nam jeszcze zostao, i wynik okaza si niemal rwnie wspaniay jak widok.
Zuylimy tak mao paliwa na godzin, e trudno wrcz byo uwierzy.
Sprawdzalimy kilka razy. Nie, to nie byo zudzenie.
Ale mamy zapasy!
Pycha!
Przykro nam si zrobio, e psioczylimy na inynierw. Nie ulegao wtpliwoci, e
znali si na rzeczy.
Jestemy o p godziny wczeniej ni przewidywany czas.
Przewidywany czas dotarcia dokd? Potrwao jeszcze chwil, zanim to pytanie zaczo
si ksztatowa w mojej gowie, albowiem wtpliwoci nadcigay powoli i tak

 107

Los jest myliwym E. K. Gann

108

sprzeczne byy z tym, co oglday nasze oczy, e z trudem je sobie uwiadamialimy.

Tak, niewtpliwie mielimy przed sob Grenlandi i gry. Lecielimy ku nim i z
pewnoci nie byy one halucynacj, mimo to ich wielko prawie si nie zmieniaa,
jak gdyby stay w miejscu.
Spojrzelimy w d, by si upewni, i zobaczylimy, e chmury pyn pod nami jak
naley. Wynikaoby z tego, e gry powinny rosn, szczegy stawa si coraz
bardziej widoczne, ale po dwudziestu minutach nic si nie zmienio. Po nastpnych
dwudziestu minutach zmiany byy ledwie dostrzegalne, w sam raz na tyle, by nas
przekona, e nie postradalimy zmysw.
Natrafilimy widocznie na cholerny wiatr czoowy!
Tak blisko, a jednak tak daleko. Wiercilimy si w fotelach. Prbowalimy chwyci
radiolatarni niedawno zainstalowan u ujcia fiordu, co nam si w kocu powiodo.
Okazao si, e jest tylko troch bardziej na pnoc, co dobrze wiadczyo o naszym
kursie, ale nic nie mwio o prdkoci.
Soce wstao i wiecio nam prosto w twarze. Obserwowaem wystp ldu na pnocy
i zidentyfikowaem go jako przyldek Desolation; stercza z niszej pokrywy chmur i
bez trudu mogem go wymierzy na metalowej ramie bocznego okna. Zdawao si, e
zupenie nie zmienia pozycji. A jednak dziki zmniejszonemu obcieniu mielimy
teraz rozsdn prdko stu czterdziestu piciu mil na godzin.
Niebo nad nami byo czyste, morze spokojne, a chmury warstwicowe drzemay nad
horyzontem. wiadczyoby to, e w najgorszym wypadku sprzyjajcy zachodni wiatr
usta i e nie ma wiatru przeciwnego. W kocu zrozumiaem, e dostrzeglimy gry
Grenlandii z niewiarygodnej odlegoci. I kto wie, jak wysokie s naprawd? Teren
nad pokryw lodow, gdzie znajdoway si najwysze szczyty, oznaczony by jako
NIE ZBADANY".
Tak wic wygldaa w rzeczywistoci nasza oszczdno paliwa! Tak przedstawiaa
si sprawa z inynierami i ich karawel pync sennie zamiast lecie po niebie. A
wic nie moemy zaufa ich obliczeniom. By moe na skutek tej opniajcej taktyki
zuyjemy wicej paliwa anieli podczas prawdziwego lotu. Rozwaalimy wszelkie
moliwoci z powag ludzi niepewnych swych teorii. W kocu doszlimy do wniosku,
e nie czas na eksperymentowanie. Wkrtce przekonamy si, jak jest naprawd, teraz
bowiem odpady wszelkie iluzje i prawda ukazaa si naszym oczom w caej
okazaoci.
Pokrywa lodowa tworzya kopu przypominajc sklepiony wierzch gigantycznej
baby wielkanocnej. Postrzpiona linia brzowych w wietle dziennym gr przebijaa
powierzchni kopuy w rozmaitych miejscach, jak gdyby jaki oszalay piekarz
rozrzuci w bezadzie szczyty przybierajc nimi ciasto. Chmury warstwowe leay jak
kodra nad czym, co zapewne byo lini wybrzea i zakryway wszelki dostp do
masywu. Panorama ta cigna si na wschd i na zachd, ginc w perspektywie z tak
wyrazistoci, e widzielimy ca zachodni Grenlandi od przyldka Desolation do
przyldka Farewell.
Pokrywa chmur gstniaa, w miar jak zblialimy si ku ldowi. Wiedzielimy, e
pod ni nie ukrywaj si adne przyjemne widoki. Instynktownie wic
utrzymywalimy wysoko, a radiolatarnia zasygnalizowaa, e minlimy wysp
Semitak. Dopiero wtedy zrozumiaem, e wolabym znajdowa si nad Syrakuzami i
e wiem, co mnie czeka.
Dalimy nura w chmury i z miejsca otoczy nas mrok. Lecielimy prosto w d ledzc
wysokociomierz z coraz bardziej ponurymi minami, albowiem cinieniowy
wysokociomierz wskazuje dokadnie tylko wtedy, gdy jest uregulowany bezporednio
na miejscu. Nietrudno tu o pomyk rzdu piciuset czy nawet tysica stp.

Summers, czy moesz nastawi wysokociomierz?

Wanie prbuj.
Nadal schodzilimy obserwujc, jak wiato dzienne zamienia si w upiorny pmrok.
Tracilimy resztki entuzjazmu. Pocieszalimy si jedynie myl, e powierzchnia
morza jest paska, i jeli pokrywa chmur nie cignie si do samej wody, wwczas
dostrzeemy jej czer na czas, by wyrwna i zacz si wspina z powrotem.
Syszaem, jak Summers narzeka, e na Grenlandii wszyscy chyba pi. Nasze
Wysokociomierze wskazyway osiemset stp i nawet pozbawiony nerww Johnson
zaczyna si wierci na swoim miejscu. lepiec chce zna korytarz, ktrym idzie.
Postanowiem, e zejd jeszcze o sto stp i ani kroku wicej. Jeli nie zajdzie jaka
istotna zmiana w zachmurzeniu, nie ma co ryzykowa. Znowu zawoaem przez rami
do Summersa:
Masz jaki kontakt?
Nie!
Szukaj dalej!
Jasne, prd mamy bezpatnie.
Ech, nasz dowcipni Summers! Nie rozumiesz, co to znaczy widzie, a jednak nie mc
zobaczy tego, co si chce. Gdyby to poj, wicej ironii byoby w twoim humorze.
Tetterton, wspinajcy si midzy nami na palce, ma bardziej poziom lini widzenia
anieli ja i Johnson. Poza tym jego uwagi nie rozpraszaj przyrzdy. Wypatrujc przez
dzib samolotu oznajmia, e przed nami nieprzerwana ciemno.
Zanim zdy zakoczy zdanie, wynurzamy si z dna pokrywy chmur i oto pod nami
spowity w mroku faluje ocean. Jest czarny jak smoa i olizy. Drobny deszczyk
przesania horyzont, ale widoczno oceniam na jedn mil. To wystarczy, pod
warunkiem, e si nie zmniejszy. Wystarczy, jeli bdziemy czujni, na morzu bowiem
nie ma adnych przeszkd nie zaznaczonych na mapie. Z miejsca niemal stwierdzam,
e odnosi si to do wszystkich oceanw na wiecie, tylko nie do tego. Nagle bowiem
tu przed nami wyania si z wody gra lodowa. Jej ostry szczyt sterczy wysoko, tak
e zdaje si, i przedziurawi pokryw chmur. Czarny ocean otacza jej podstaw
spdniczk zielonej piany, tworzc pikny, ale zowieszczy obraz.
Opady mnie wtpliwoci. Pojcia nie miaem, jak wysoka moe by gra lodowa. Ta
dorwnywaa kamienicy. Gdyby bya wysza, a chmury leay troch niej... i gdybym
zszed w niewaciwym miejscu... ? Obiecaem sobie, e ju nigdy nad tymi wodami
nie zejd poniej trzystu stp, nie majc penej widocznoci. Uczylimy si.
Gdy skrciem ostro, biorc kurs na wybrzee, uwiadomiem sobie, e nauka dopiero
si zaczyna. Musimy najpierw odnale wysp Semitak, by sprawdzi kurs, a potem
powoli podczoga si do ldu i wyszuka waciwy fiord.
Zmniejszyem szybko do stu dwudziestu i jeli nawet nie byo to dosownie
czoganie si, to w kadym razie dawao nam kilka sekund na uniknicie dalszych
niespodzianek.
Nadal lecielimy we mgle, sto stp nad powierzchni morza. Summers zawy, e
nawiza czno z BluieWestOne, wobec czego nastawilimy Wysokociomierze,
by odpowiaday ich odczytom. Powiedzia rwnie, e nad lotniskiem pokrywa chmur
jest na wysokoci trzystu stp, a widzialno ponad dwie mile. Nasi informatorzy nie
wiedzieli, jakie s warunki atmosferyczne nad fiordem.
Johnson owiadczy, e jest godny.
Widzialno zmniejszya si, gdy zbliylimy si do ldu, przybyo natomiast gr
lodowych, chocia adna z nich nie bya ju tak potna.
Zszedem jeszcze o pidziesit stp i stwierdziem, e widzialno na tej wysokoci

 109

jest lepsza. Przyszo mi rwnie na myl, e wszystko ma swoje granice. To przecie

by ciki samolot, a nie maa akrobatyczna maszyna, ktr mona manewrowa bez
trudu.
Kiedy ju raz wsuniemy nos do rodka, nie bdzie powrotu odezwaem si w
cichej nadziei, e Johnson albo Tetterton zaproponuj, by wrci innego dnia.
Jasne...
I Johnson znowu poskary si, e jest godny.
Spitrzenie czerwonych ska okazao si wysp Semitak. Przeleciaa pod naszym
prawym skrzydem i niemal natychmiast utona we mgle.
A teraz fiord. Waciwy fiord. Lecielimy prosto w kierunku wybrzea. Za chwil
podejmiemy decyzj. Od wyspy do ujcia trzech fiordw byy tylko dwie mile. W jaki
sposb bdziemy wiedzieli z pewnoci, e wchodzimy do rodkowego, jeli nie
mona zobaczy dwch pozostaych fiordw? Entliczek... pentliczek...
Nie masz nic przeciw temu, ebym zwin moj anten, pki j jeszcze mamy?
wrzeszczy Summers.
Wyraziem zgod. Jego antena nadajca bya drutem o dugoci siedemdziesiciu
piciu stp zwisajcym z ogona samolotu. Na kocu drutu zawieszony by metalowy
ciarek zwany ryb. Summers nie chcia straci swojej ryby przez przypadkowe
zderzenie z powierzchni oceanu. Nie mogem o to mie do niego alu, bo czci
zamienne byy niemal nie do zdobycia.
Lecielimy teraz nad szwadronami maych paskich gr lodowych, nad aw kry
obrzeon zielon koronk, a potem nad konstelacj ska wygldajcych jak kupki
gnoju rozsypane na powierzchni wody i prawie rwnoczenie zobaczylimy jakie
stae ksztaty po obu stronach skrzyde. Ksztaty byy brudne i jedynie chwilami robiy
wraenie czego realnego. Ale niewtpliwie istniay, zdawao si, e nas osaczaj.
Teraz ju byem pewny: wchodzilimy do fiordu. Entliczek, pentliczek...
Nie byo czasu na dusze rozmylania. Albo natychmiast zawrcimy, albo pogodzimy
si z tym, co nas czeka. Masyw po obu stronach coraz bardziej si zacienia; o
zawracaniu nie byo ju co myle. Nie mielimy odwrotu. Nie moglimy wzbi si do
gry. Fiord bynajmniej nie by prosty i wznoszenie si za pomoc przyrzdw
doprowadzioby prawdopodobnie do zderzenia z pionowymi skaami. Moglibymy co
prawda zej jeszcze dwadziecia stp, ale wtedy musielibymy lawirowa midzy
gsto pyncymi grami lodowymi. Lecielimy wic w tunelu cinici midzy
skaami, wod i chmurami.
Klem swoj nieostrono, wiedzc, e teraz drogo przyjdzie nam za to zapaci.
Jaki inny pilot palnby takie gupstwo. Wle do worka na wysokoci szedziesiciu
stp! Postanowiem odkupi grzech, wydostajc si z tej lepej uliczki najmniejszym
kosztem. Myli moje szy w zawody z prdkoci samolotu. Trzeba unikn ostatniego
bdu.
Johnsonowi kazaem uwanie pilnowa zegarka. Trzydzieci mil do rozbitego
frachtowca. Mniej wicej pitnacie minut... Oczywicie jeli frachtowiec znajduje si
w tym fiordzie.
Czas. Czas na zorzeczenie sobie. Czas, by spojrze w oczy wasnej gupocie,
zobaczy, jak drwi z czowieka sysze niemal, jak woa z coraz bardziej
zacieniajcych si cian fiordu. Czas, by poczu wo prawdziwego strachu
rozrywajcego mj bolcy brzuch, by znowu poczu ar na policzkach i chd
pezncy wzdu ramion, parujcy na moim czole i zabierajcy ze sob resztki
pewnoci siebie.
Summers wyszed ze swojej klitki.
Mam nadziej, e to waciwy fiord. Znienawidziem go za te sowa.

Los jest myliwym E. K. Gann

110

Poza tym w kabinie pilota panuje straszliwe milczenie. Nikt si nie odezwa, gdy gry
lodowe migny tu za skrzydami samolotu. Wody fiordu z czarnych zamieniaj si
na jaskrawozielone, ale my nie dostrzegamy ich pikna. Jakim cudem gry lodowe
wydaj si wiksze w tym kolorze.
Mija dziewi minut, a my wypatrujemy z napiciem frachtowca. Troch otuchy, bo
pokrywa chmur si unosi. Wspinam si za ni na jakie czterdzieci stp. a
znajdujemy si tu pod ni. Mga te si przerzedza. Widzimy teraz wyranie ciany
fiordu uzbione maymi krami lodowymi u podstawy. Moemy utrzyma zawrotn
wysoko osiemdziesiciu stp.
A potem Jonhson zobaczy frachtowiec i ja go zobaczyem, i Summers, i Tetterton,
poniewa niczego innego nie wypatrywalimy. Rwnoczenie krzyknlimy z
zachwytu nad odkryciem. Frachtowiec lea, tak jak nam zapowiedziano, pod
pnocn cian fiordu, lekko przechylony, rdzewiejcy, pogruchotany i bardzo,
bardzo pikny.
adnej kobiety nie obdarzono tak zachwyconymi spojrzeniami jak ten aosny wrak.
Marzyem o tym, by wypisa na jego kadubie wielkimi literami: W tym miejscu
zosta ocalony gupiec!"
Chocia nie wida byo jeszcze lotniska za zakrtami fiordu, kazaem Johnsonowi, by
zapowiedzia wiey kontrolnej nasze przybycie i zada podania siy i kierunku
wiatru.
Raz jeszcze z rozrzewnieniem spojrzaem na frachtowiec, po czym ruszyem wzdu
konturw fiordu, ktre zaczy ostro skrca w lewo. A potem nagle fiord zacz si
rozszerza. Po prawej stronie zobaczylimy dugi pas zbudowany, jak si zdawao, bez
uwzgldnienia praw aerodynamiki na wznoszcym si stoku gry.
Zgodnie z zapowiedzi. Odetchnem z ulg i daem znak Johnsonowi, by
wypuci podwozie.
Ale Boyd, Clark i Hassel pominli wiele szczegw w opisach BluieWestOne. Nie
powiedzieli mi na przykad o niezrwnanym pooeniu lotniska, o wizualnym
wraeniu, jakie wywouje, uniemoliwiajcym skupienie si na drobiazgach
technicznych. Tu, na samym kocu fiordu, leaa olbrzymia misa wyobiona w
grach. Dno jej byo wypenione gwnie zielon wod w takiej iloci, e zmiecioby
si wiele maych statkw. Spokojna jej powierzchnia pokryta bya grami lodowymi
pyncymi statecznie jak stada mew. Pas startowy wznosi si na stoku coraz bardziej
stromym, a w kocu dociera do poszarpanej podstawy pokrywy lodowej. Ta
gigantyczna bariera rosa dalej, dotykajc pokrywy chmur w miejscu, gdzie cienka
linia olepiajcego biaego wiata bya odbiciem promieni sonecznych,
przypominajc zimny fryz obrzeajcy sufit olbrzymiej sali balowej. Wiedziaem, e
dalej le bezkresne i tajemnicze niegi.
Poszybowalimy w d ku kocowi pasa z wiksz ni zazwyczaj prdkoci,
poniewa wiedzielimy, e ldowanie na stromo wznoszcym si stoku z pewnoci
uczyni zbytecznym posugiwanie si hamulcami. W tej samej chwili, kiedy Johnson
wypuci podwozie, zobaczyem, e pas jest wykonany z nowych pyt stalowych.
Haas, ktry si rozleg, gdy podwozie dotkno ziemi i samolot zacz koowa, by
bardziej piekielny ni podczas mego pierwszego ldowania z McCabe'em.
Nic mnie to nie obchodzio. Gupiec zmdrza troch. Teraz rozumiaem pasj
Hassela. Tu mogaby si znajdowa Walhalla.

 111

X. SAMOTNY, NIEKOCHANY STATEK

Gorycz jest wiksza, gdy si ryzykuje dla drobiazgw
Pikny widok nie mg odwie Johnsona od gwnego celu. Jego maleki nosek
wszy w zimnym i orzewiajcym powietrzu BluieWestOne, tropic zapachy nie
majce nic wsplnego z drobniutkimi dziko rosncymi kwiatkami, porostami i kpami
mchu rozrzuconymi po skaach. Odnajdowa kierunek sprawniej anieli nasza
radiolatarnia na wyspie Semitak i zawid nas najkrtsz drog do stowki wojskowej
umieszczonej w dugim drewnianym baraku. Jak si okazao, prowadzia j firma
budujca lotnisko.
Posiek, ktry otrzymalimy w tym miejscu, by pamitny. Johnson zasn na krzele.
Pozycja mniej nas zdziwia anieli chwila, w ktrej to nastpio. Sen zmorzy go
bowiem, zanim podano deser.
Ziewalimy jeszcze nad kaw, gdy zjawi si jaki major, by odby ze mn krtk
konferencj. Powiedzia, e stalowe dwigary zostay ju wyadowane z naszego
samolotu i e na ich miejsce otrzymalimy nowy adunek. Major wymachiwa mi pod
nosem plikiem papierw i wyjania, e musimy natychmiast lecie dalej. Usiowaem
zwrci mu uwag, e dopiero co przybylimy i nie mielimy jeszcze okazji wyspa
si przyzwoicie od chwili opuszczenia Presque Isle, to znaczy od dwch dni. W
odpowiedzi wymrucza co o tym, e nie wiemy, co to jest wojna, i doda, e moemy
skoczy kaw. Podzikowaem mu za wyrozumiao i zaczem aosny dyskurs o
tym, jak jedna zaoga samolotu moe zmieni bieg wojny wiatowej.
Znowu zacz wymachiwa swoimi papierami i wyjani, co wieziemy i dokd.
Zmczenie niemal natychmiast ustpio, zrozumiaem bowiem, e przemawia do mnie
czowiek ulegajcy nieodpartej potrzebie wysyania ludzi do miejsc, w ktrych sam
nigdy nie by. Tyle pojem z jego zawiych wywodw. Litowaem si nad nim. Oto
miaem przed sob penego zapau onierza nie dopuszczonego do jakiegokolwiek
prawdziwego dziaania, a co gorsze, zdajcego sobie z tego spraw. Wiedzia o tym i
stara si wszelkimi sposobami ukry rozczarowanie. Przystaem wic na to, e
ruszymy w drog, gdy tylko zbierzemy myli.
Spojrzaem na picego Johnsona, ktry rozcign si na awie, i pokiwaem gow
nad dalekosinymi skutkami intryg Hitlera.
Zbud si. Lecimy do Islandii.
Gdzie to jest?...
Mwi, e za grami.
Za jakimi grami?
Za tymi grami, na ktrych teraz ley nieg.
Jasne... zrobione...
Oczy Johnsona szkliy si jeszcze, nie ulegao adnej wtpliwoci, e pierwszy raz w
yciu sysza o Islandii i e go nic nie obchodzi, jak daleko i za jakimi grami miejsce
to si znajduje, ale charakterystyczn cech tego czowieka byo to, e bez
zbytecznych pyta natychmiast gotw by lecie dalej. Rwnie dobrze mogli nas
posa do Tybetu; zapewne nie zrobioby mu to najmniejszej rnicy. Johnsonowi
mogo by al nie zjedzonego deseru, ale nigdy nie rozczula si nad swoim
przeznaczeniem.
Summers by bardziej dociekliwy. Chcia koniecznie wiedzie, co to za cholerny
adunek wieziemy do Islandii.
Papier toaletowy...
Chcesz powiedzie, e cay samolot tego...

Los jest myliwym E. K. Gann

112

Ludzie, przecie to jest wojna miao zareplikowaem.

W Islandii powsta widocznie kryzys w zaopatrzeniu i mylami wrciem do moich
przyjaci myliwcw uwizionych w kopalni boksytw w Gujanie Holenderskiej.
Start odby si bez fanfar, a samolot nabiera wysokoci, jak gdybymy cignli
oporny kabel. By w letargu zupenie odpowiadajcym naszym nastrojom, a
tymczasem ja usiowaem pocieszy Summersa. Martwi si, jak bdzie mwi
dzieciom o tej misji pozbawionej wszelkiego romantyzmu.
I co im powiem do cholery, gdy zapytaj, co robiem na wojnie?
Postanowilimy wznie si spiral prosto z lotniska, a przebijemy awic chmur.
Byy to najzwyczajniejsze sztuczki cyrkowe, ale mielimy absolutnie po uszy fiordu.
Pilotowa Johnson. Patrzc na niego, raz jeszcze pomylaem, e mam przed sob
jednego z niewielu urodzonych" pilotw, z jakimi zdarzyo mi si spotka.
Manewrowa samolotem bezbdnie i teraz gdy wliznlimy si w chmury i
przestawi si na przyrzdy, lot jego mia pikn pewno i spokj.
Nie znajdowaem odpowiedzi mogcej zadowoli Summersa. Po namyle doszedem
do wniosku, e sytuacja nasza bynajmniej nie stwarza okazji do bohaterskich popisw.
Wielimy adunek zbyt ndzny, by zadanie mona przedstawi jako szturm barykad...
Z tupetu zaogi
nic nie pozostao pod kilkudniowym zarostem. Nie otrzymalimy mundurw i
dystynkcji, chyba e mae znaczki na czapkach potraktowa jako co wicej ni
reklam naszych pracodawcw. Mielimy na sobie zwyczajne portki, wasne koszule i
skrzane kurtki na futrze, ktre nam rzuci niedbaym ruchem ponury kapral z
kwatermistrzostwa w Presque Isle. Brudni i cuchncy trzymalimy si jak ostatniej deski ratunku jedynej rzeczy, ktra pozostaa nie zmieniona i znajoma, a mianowicie
latania. Nikt nam nie powiedzia, kto i kiedy wypaci pobory, czy kiedykolwiek
jeszcze w yciu bdziemy si mogli wyspa i w jaki sposb mamy zdobywa posiki.
Wszyscy razem dysponowalimy sum jedenastu dolarw i pidziesiciu centw,
przy czym wiksza cz tych pienidzy naleaa do Johnsona.
Cay ten baagan nie mia znaczenia, ale poczulibymy si bardziej pewni, gdybymy
przynajmniej wiedzieli, pod czyimi rozkazami jestemy. Prawie wszystkie nasze
krtkie kontakty z armi byy serdeczne i pene wzajemnego zrozumienia. Oficerowie
i onierze nie zwracali uwagi na dziwaczn kolekcj strojw i witali nas yczliwie
jako swoich ludzi. Obie strony nie miay do siebie adnych pretensji, z czego
wycignlimy wniosek, e w armii zamieszanie jest rwnie wielkie jak u nas.
Wygldao na to, e bohaterowie jeszcze nie wyszli na scen, a my bylimy traktowani
jako anonimowi inspicjenci w chiskim teatrze, widziani, ale nie dostrzegani,
przenoszcy przedmioty z miejsca na miejsce i przygotowujcy scen do
przedstawienia.
Oprcz papieru toaletowego mielimy na pokadzie jeszcze kilka drobiazgw. Nowy
silnik Allison" dla myliwca zosta przywizany pasami do podogi kabiny. Poniewa
na Grenlandii nie byo myliwcw, wynikao z tego niedwuznacznie, e ten, kto przez
pomyk wysa silnik, musia by jak naprawd grub ryb, ktrej nie zdarzaj si
drobne pomyki. Zaadowano rwnie kilka pkw zwyczajnych miote, z czego
mona byo wycign wniosek, e tym razem bdzie porzdek na wojnie.
Utwierdziem si w tym przekonaniu, gdy para onierzy wepchna tu przed odlotem
dwa segregatory i czterdzieci metalowych koszw na papiery. Kosze uoono w
cztery porzdnie zapakowane stosy po dziesi sztuk i byy jedynym adunkiem
zaopatrzonym w dokumenty przewozowe. Musiano je widocznie uwaa za niezwykle
cenne, skoro dokumenty byy w piciu kopiach taki sobie wojskowy kaprys

 113

Los jest myliwym E. K. Gann

114

rozkadajcy odpowiedzialno na tyle osb, e adna nie moga za nie odpowiada.

W podobny sposb zapewne zaatwiona bdzie sprawa odpowiedzialnoci za nasz
osierocony silnik.
Reszt miejsca w kabinie zajmoway nieprzeliczone skrzynki z bombami
odamkowymi. Nie udao mi si znale papieru, ktry mwiby co o ich wadze, i
zastanawiaem si, w jakiej mierze wanie one winne s temu, e tak niedonie
nabieramy wysokoci. Bomby byy bardzo mae, nadajce si dla samolotw, ktrymi
latali Santos Dumont lub Bleriot, ale moim zdaniem dodaway pewnej wietnoci naszemu przedsiwziciu. Tettertonowi powiedziaem, e gdyby ktry z silnikw
pechowo nawali, wwczas powinien natychmiast otworzy drzwi i wyrzuci
wszystkie bomby co do jednej. Moim zdaniem mogy si przyda jedynie w tym
wypadku, gdyby Czerwony Krzy w Islandii chcia urzdzi obchody z okazji 4 Lipca,
ale na losy zwycistwa nie mogy mie adnego wpywu.
Przywoaem Summersa wymyliwszy kilka rzeczy, ktre mogyby wzbudzi nieco
cynicznego podziwu u jego wnukw.
Wyoniwszy si ze swej klitki mruga oczyma w wietle. Powiedziaem mu, e
wzbijemy si spiral z dna misy, ktrej ciany twardsze s od elaza, i e Johnson
stara si utrzyma jak najmniejsz rednic tej spirali, poniewa nie bardzo znamy
rozmiary misy.
Wyjaniem mu, e lot nasz odbywa si z pominiciem pewnych elementarnych zasad
i jeli si nad tym solidnie zastanowi, bdzie mg zdecydowa, czy jest bohaterem,
czy te gupcem.
Po przebiciu si przez pokryw chmur znajdziemy si w obliczu szczytw lodowych,
ktre przypuszczalnie bd bezchmurne. Nie znamy ich wysokoci i mapy nic o tym
nie mwi. Naley rzekomo utrzyma lot na poziomie dziewiciu tysicy stp, by o
nie nie zaczepi, co ju samo przez si jest problemem, poniewa jeszcze przez kilka
godzin, zanim nasze zapasy paliwa nie stan si lejsze, nie potrafimy, lecc o jednym
silniku, utrzyma wikszej wysokoci anieli sze tysicy. Dlatego te, jeli jeden z
silnikw nawali, lot nasz zakoczy si bardzo szybko.
Pozostawaa jeszcze sprawa lotnisk zastpczych, sprowadzaa si jednak do
najprostszego rozwizania. Po wydostaniu si z misy byoby samobjstwem prbowa
wrci w ten sam sposb. Naleaoby wwczas raz jeszcze sprbowa wejcia do
fiordu, co jeli pogoda nie poprawiaby si w sposb zasadniczy byoby niezbyt
atrakcyjn perspektyw. Z chwil wic gdy ruszymy na wschd, ponad pokryw
lodow, musimy dotrze do Reykjaviku, a szczerze wyznaj, e pojcia nie miaem,
jakie tam s warunki atmosferyczne. Wojsko od dwudziestu czterech godzin nie
dostao meldunku radiowego z Islandii.
Summers powiedzia, e postara si w jaki sposb zdoby meldunek, gdy osigniemy
wysoko przelotow.
Jeszcze innymi zmartwieniami musiaem si podzieli z Summersem, a take i z
Tettertonem, ktry wsun midzy nas gow i przysuchiwa si ciekawie. Chodzio o
sprawy, ktre major mi zawierzy mrugajc porozumiewawczo i tajemniczo, jak
przystao na onierza zdradzajcego cywilowi tajemnice wbrew przepisom. Niemcy
umiecili swoj stacj meteorologiczn na wschodnim wybrzeu Grenlandii. Jak j
zobaczymy, powinnimy natychmiast zwiewa, rada, ktra moim zdaniem nie
wiadczya o tym, by major by zbyt pochlebnego zdania o naszym rozsdku. Midzy
Grenlandi a Islandi kryo rzekomo wiele niemieckich okrtw podwodnych.
Naley o nich meldowa, ale te i unika ich. Istnieje szansa natknicia si w pobliu
Islandii na niemieckie samoloty patrolowe dalekiego zasigu, podobno s silnie
uzbrojone, rwnie i w tym wypadku powinnimy unika bliszej stycznoci. Nie

wytumaczy natomiast nasz major, w jaki sposb jeden wlokcy si samolot typu
DC3 moe uciec przed tymi drapiecami.
Najwiksze jednak nieprzyjemnoci, wyjania major, mog nas spotka ze strony
naszych wasnych wojsk. Na dugo zanim zbliymy si do Islandii, musimy pamita
o tym, by przedstawi si wyranie przez radio. Jeli tego nie zrobimy, wszystkie
urzdzenia radiowe Reykjaviku bd milczay, a to bynajmniej nie uatwi znalezienia
miejscowoci.
Myliwce patroluj podejcia do Islandii, a piloci spragnieni walki s lekkomylni i
chc sobie postrzela. Summers otrzyma specjalny szyfr, za pomoc ktrego ma
dawa przyjazne sygnay. Zapytaem go, czy da sobie z tym rad.
Przypuszczam... e tak.
Wedug moich oblicze mielimy przyby do Islandii tu przed nastaniem krtkiej
nocy polarnej z zapasem paliwa na jedn godzin lotu. Tak wic po drodze nawigacja
odbywa si bdzie jedynie za pomoc soca. Wojskowi meteorologowie oceniali w
przyblieniu, e wiatry w grze s sprzyjajce, a pogoda dobra. Oczywicie nie powinnimy polega na ich obliczeniach, poniewa prognoza bya sprzed dwch dni, oparta
na bardzo skpych meldunkach.
Z wyrazu twarzy moich przyjaci widziaem, e powiedziaem ju dosy. Nie bali si
i nie przejmowali. Tyle tylko, e na zaspanych twarzach malowao si zdumienie, ale
uwaali, e skoro w ogle zgodzilem si opuci ziemi, to widocznie jestem
absolutnie pewny, e wrcimy bezpiecznie. Ja za mylaem o Parku, Hughenie,
Rossie, Keimie, Lesterze i McCabe'ie. I przez chwil o numerach. Taki ju by nasz
wiat, obdarty i brudny w tej chwili, ale wci jeszcze dobrze nam znany. Nie
widziaem adnego powodu, by dalej dzieli si moimi wtpliwociami i obawami.
Po wyjciu z chmur olnio nas wiato. Soce wbijao nasze zmczone oczy na mae
gorce szpilki, my za instynktownie kulilimy si, jak gdyby szukajc schronienia
przed silnym ciosem. Trzeba byo kilku minut, zanim moglimy spojrze przez szyb
ochronn, i wtedy to w jednej chwili zobaczyem i zrozumiaem, na czym polegaa
przedziwna mio Hassela. Przed nami roztaczay si czary, jakie ogldao niewiele
ludzi.
Pokrywa lodowa wznosia si z warstwy chmur wielk spienion fal bieli. Wystajce
szczyty gr, ktre widzielimy z daleka, okazay si teraz znacznie wysze, anieli
przypuszczalimy. Kilka z nich na pewno miao wicej ni dziesi tysicy stp.
Ostrzegano nas, by ostronie zblia si do pokrywy lodowej, gdy przy pewnej
kombinacji wiata zlewaa si stopniowo z niebem, tak e nie wida byo linii
horyzontu, a poniewa nikt nie wiedzia, jaka dokadnie jest jej wysoko, zalecano
rwnie moliwie najwiksz wysoko lotu.
Tego ranka na horyzoncie pojawia si saba linia graniczna wiata, ale znikaa raz po
raz i nie mona jej byo zaufa. Gdy wic Johnson skrci na pnocny wschd,
postanowilimy lecie wedug przyrzdw, nie dowierzajc oczom. Poniewa
znajdowalimy si w otwartej przestrzeni, uczucie byo niezwyke, jak gdybymy
zmierzali ku odsuwajcej si stale cianie.
Podczas lotu nad pokryw lodow zaczem zaznacza rozmaite szczyty grskie w
tych miejscach, gdzie na mapie byy biae plamy. Zapisywaem rwnie w
przyblieniu ich wysoko.
Johnson wycign statek do jedenastu tysicy stp, co jak mwi stanowio
maksymaln wysoko, do jakiej by zdolny nasz samolot. miga znowu
podporzdkowalimy rozkazom naszych inynierw i ponownie otoczya nas
nienaturalna cisza. Lecielimy tak przez prawie dwie godziny przykadajc raz po raz

 115

Los jest myliwym E. K. Gann

116

maski gazowe do twarzy i walczc zaciekle z sennoci.

Potem horyzont sta si bardziej wyrany i moglimy dokadnie obserwowa olbrzymi,
lekko wygity masyw pokrywy lodowej wznoszcej si stopniowo od zachodu, prawie
paskiej w miejscu, ktre powinno by rodkiem Grenlandii po czym agodnie
opadajcej ku wschodowi. Zamyleni lecielimy w gbokim milczeniu, przymierzajc
nasz znikomo do lnicego, zadumanego pustkowia, a czar, ktry nas opad, by tak
potny, e nieliczne techniczne uwagi dotyczce oczywicie paliwa i szybkoci
wypowiadalimy szeptem, najcichszym, na jaki moglimy si zdoby. Wchaniajc
maymi haustami przemon wrogo krainy czulimy, jak kurczymy si do nicoci,
bylimy mniejsi ni podczas burzy, podobni komarom latajcym po niebie, i w ten
sposb wyzbywalimy si wszelkiej jani.
Wreszcie pokrywa lodowa zapada si pod nami i zobaczylimy dziwaczny acuch
grski na krawdzi wschodniego wybrzea. Zaczlimy schodzi w lad za konturami
niegu, a znik zupenie i zanurzy si w morzu.
Kaprysy mapy uniemoliwiay dokadne wyznaczenie miejsca, w ktrym porzucilimy
ld, ale mogem przynajmniej odnotowa czas i w ten sposb uzyska podstaw
prdkoci dla dalszej nawigacji. Przy wschodnim wybrzeu leaa masa zbitej kry, a
Tetterton krzykn, e widzia morsa wygrzewajcego si na socu; poniewa jednak
nikt nie potrafi wyledzi najmniejszego znaku ycia na lodzie, obwoalimy go
kamc, co z kolei doprowadzio do dalszej wymiany zarzutw i w ten sposb
powrciwszy do normalnego tonu przeamalimy czary. Wykrzykiwalimy wyzwiska
z takim zapaem, jakby byy zbyt dugo hamowane. Nareszcie normalne arty!
Pozwalalimy sobie na najwiksze spronoci i idiotyzmy. Znowu bylimy maymi
ludmi, ktrych bawi wulgarno. Moglimy wykrzykiwa ordynarne sowa,
poprawia spodnie, dotyka rosncej na brodzie szczeciny. Zrozumiaem w tej chwili,
e ludzie nie s przeznaczeni do zabawy w bogw i e tylko jako bogowie czuliby si
swobodnie w takich miejscach jak pokrywa lodowa na Grenlandii.
Gdy nastrj utrzyma si dosy dugo, by wypali wszelkie lady poprzedniego
uniesienia, wrciem do stou w kabinie i przez dusz chwil zajmowaem si
obserwacj soca. Nakreliem szereg linii pozycyjnych i obliczyem promie
dziaania. To, co powiedziaem Summersowi i innym, byo teraz faktem. Biorc pod
uwag nasze zapasy paliwa, jedynym suchym celem na kuli ziemskiej, do ktrego
moglimy dotrze, bya Islandia.
Pozostawilimy za sob ostatni gr lodow i lecielimy teraz nad zowieszczo
spokojnymi wodami Cieniny Duskiej. Przez cae popoudnie samolot warcza
monotonnie, nie napotykajc na sprzyjajce wiatry. Wieczr zapad nagle, ale soce
tkwio jeszcze nad lini widnokrgu, rzucajc anemiczny odblask na morze, zbyt
saby, by rozproszy mroki. Stopniowo delikatna mga zacza zasnuwa niebo pozostawiajc jedynie lnic plam w tym miejscu, w ktrym byo soce. Tu nad
powierzchni wody pojawio si kilka bezksztatnych samotnych chmur, przyczyy
si do nich inne, a wreszcie zupenie przesoniy morze. Johnson, dugo ju siedzcy
przy sterach, ziewajc straszliwie wymrucza jakie niezrozumiae sowa, po czym
zapali wiata.
Zapytaem Summersa, czy udao mu si nawiza czno radiow z Islandi, chocia
wiedziaem, e zawiadomiby mnie o tym szczliwym wypadku. Bez przerwy stuka
kluczem i przez cae popoudnie duba w aparaturze. Rzuci mi niechtne spojrzenie
przez zamglone okulary, jak gdyby pytanie to obraao nie tylko jego, ale czno
radiow w ogle.
Nie. Ale skontaktowaem si z radiotelegrafist O'Connora. Przed chwil opucili
Goose Bay. A Smith wylecia z Reykjaviku na zachd.

Kiedy?
Summers wzruszy ramionami i powiedzia, e wszystkie sygnay radiowe rozlatuj
si i gin w atmosferze w zupenie niezrozumiay sposb, i e jeli bd cierpliwy, to
moe bdzie mia dla mnie wicej wiadomoci.
Odwrciem si wic do niego plecami i byem cierpliwy, chocia bynajmniej nie w
humorze. Pragnem wydosta si z zamknitej kabiny i przynajmniej za pomoc
elektrycznoci nawiza jaki kontakt z innymi ludmi. Najchtniej zwierzybym si z
moich kopotw Robinsonowi, MacDonaldowi, Smithowi, Dunnowi, Pharrowi lub
Hayowi. Kady z nich zrozumiaby rozgoryczenie czowieka, ktry nie wie, w jakim
miejscu si znajduje i co wyprawiaj wiatry.
Ale bez wzgldu na to, czy bylimy gotowi, czy te nie, nasza sytuacja zbliaa si do
rozwizania. Jeli duej bdziemy trzymali si na tej wysokoci, moemy
przeskoczy brzegi Islandii, a gry tego kontynentu byy rwnie nieprzyjemne jak
kade inne gry. Wci jeszcze widzielimy co przed sob, poniewa midzy doln
pokryw mgy a chmurami by saby pmrok, ale widzialno stale si zmniejszaa.
Podobnie jak podczas pierwszego podejcia do Grenlandii nie mielimy pojcia, jak
blisko powierzchni morza znajduje si dolny poziom chmur.
Islandia jest niedua. Wystarczyo pomyli si o pidziesit mil, by nie zauway, e
si j przeleciao, a ja od przeszo czterech godzin nie byem w stanie dokona
adnych pomiarw nawigacyjnych. Johnson bez przerwy bawi si radionamiernikiem
bez adnego skutku. Od dawna ju powinnimy byli mie jakie sygnay radiowe z
Reykjaviku, ale jedynym sensownym dwikiem docierajcym do nas bya
prymitywna muzyka jakiej stacji w Maroku.
Zapytaem Summersa, czy jest pewny, e wysa waciwe sygnay identyfikacyjne.
Poda mi metalow teczk zawierajc miniaturowe tory, na ktrych przesuwao si
mae koki, ustawiajc je wedug z gry okrelonej formuy, zalenie od dnia i
godziny.
Sam sobie oblicz. Ja ustawiem tak, jak mi kazano. Zrezygnowaem z tej
przyjemnoci. Mzg mj rozmik zupenie, jak
niewiea saata, i by w stanie dostatecznej konfuzji nawet bez przyprawy
skomplikowanej
maszyny
szyfrowej.
Ponownie
zainteresowaem
si
radionamiernikiem. Jak mieli wyczy swoje stacje! Nie doceniaj naszego adunku.
Islandia witaa nas chodnym milczeniem.
Od niepamitnych czasw narzekanie na wojsko, bdce przecie czym
bezosobowym, jest na caym wiecie ulubionym zajciem dla ludzi majcych co na
wtrobie. Nie ma wikszej satysfakcji, jak wyzywanie armii, szczeglnie jeli si w
niej suy. Pozwolilimy sobie teraz na t przyjemno, odkadajc decyzj na tyle, na
ile nam starczyo odwagi, ale w kocu przysza chwila, gdy znw trzeba byo napi
nerwy.
Islandia musiaa by gdzie blisko, eby nie wiem jak si ukrywaa. Pozostawao tylko
pytanie jak blisko? Powiedziaem Johnsonowi, by zacz schodzi.
Na wysokoci trzech tysicy stp wliznlimy si w nisz warstw chmur i od razu
spowiy nas mroki nocy. Mielimy jeszcze troch czasu, a wic i przestrzeni. Schodzc
wczenie zapobieglimy niebezpieczestwu wyminicia celu bd zderzenia si z nim.
Zjawiamy si pokornie, na czworakach przyszo mi na myl ale tego wymagaa
sytuacja. Schodzilimy niej.
Gdy minlimy tysic stp, a potem piset, zaczem wierci si na swoim miejscu.
Wci jeszcze otaczay nas gste chmury, a potem zacz si deszcz. Skaryem si
Johnsonowi, e widocznie wypad nam dzie manewrowania na maych

 117

Los jest myliwym E. K. Gann

118

wysokociach.
Waciwie to ju jest jutro?
Jak dugo yjesz, nigdy nie jest jutro.
Przypomniaem sobie, jak piknie spao mi si przedwczoraj rano przez cztery
godziny, ale natychmiast zawstydziem si tej saboci. Jedyn niewygod bya w tej
chwili potrzeba mylenia.
Zeszlimy poniej trzystu stp. Kazaem Johnsonowi utrzyma wysoko. Wci
tkwilimy w chmurze, gusi, niemi i lepi. Wysokociomierze mog kama.
Zejd na dwiecie i utrzymaj t wysoko.
Johnson zacisn wargi, a mnie sprawio przewrotn przyjemno odkrycie, e mimo
wszystko sta go na jakie ludzkie odruchy. Udao mi si dotrze do gboko ukrytej
tkanki nerwowej tego czowieka. Z ponur min zszed niej.
Summers, udao ci si kogo obudzi?
Nie!
Przez chwil manipulowaem przy radionamierniku, obudnie poprawiem suchawki,
jakbym chcia dowie, e cisza jest jedynie wynikiem zej cznoci, ale chodzio mi
tylko o zwok. Wiedziaem, e musimy zej niej, a zobaczymy morze, i
wiedziaem take, e musimy to zrobi ju w tej chwili, a nie za dziesi minut.
Znienawidzona myl. Jak gbokie moe by niebo? Powinien na to by jaki sposb,
na przykad eby mona wystawi palec i trzyma go tak dugo, a na kocu poczuje
si wilgo.
Przypomniaem sobie ryb, o ktr Summers tak si troszczy. Moe nas uratowa od
koniecznoci dopynicia do nie wiadomo jak odlegej Islandii. Mj pomys bdzie nas
co prawda kosztowa duo nerww, ale lepsze to od czekania z zaoonymi rkami.
Summers!
Natychmiast przyszed do przodu nie zdejmujc suchawek. Nienaturalne ciepo ciaa
pokryo mg jego okulary i przyszo mi na myl, e chyba i rce ma rwnie jak ja
wilgotne i gorce, a to byy pierwsze zwiastuny strachu.
Powiedziaem mu zwile o naszych trudnociach, chocia wiedziaem, e na pewno
zdaje sobie spraw z kiepskiej sytuacji. Jeszcze Jeden pretekst, by zwlec na chwil z
decyzj. Potrzebowaem czasu, eby zebra odwag tak potrzebn, jeli mj pomys
mia by przyjty, a nie potraktowany jako czysty obd.
Drut anteny nawinity by na waek umieszczony pod podog samolotu, nad wakiem
znajdowa si otwr, przez ktry mona byo drut uchwyci.
Moesz straci swoj ryb.
Na lito bosk, dlaczego?
Summers jak wida dba tylko o swoj zabawk.
Bdziemy schodzi tak dugo, a co zobaczymy. Chc, eby podczas schodzenia
trzyma swoj anten. Jeli poczujesz targnicie, wrzeszcz z caej siy. Przestaniemy
wtedy schodzi.
Ale ona ma tylko pidziesit stp dugoci... moe mniej. I wiesz przecie, e nie
zwisa prosto.
Wiem. Pidziesit stp to pidziesit stp.
Summers zawaha si; jak kady dobry rzemielnik nie chcia traci swoich narzdzi,
po czym odwrci si bez sowa. Widziaem, jak klkn nad otworem. Gdy siga po
drut, jego ysina wiecia w pmroku kabiny. Za nim rozpoznaem sylwetk
Tettertona stojcego bez ruchu w cieniu. Summers spojrza na mnie, a wiato
odbijajce si w jego prawie zupenie nieprzezroczystych okularach przesonio oczy.
Oznajmi, e jest gotw i auje, e przygotowania nie trway duej.
Wziem gboki oddech, zanim udao mi si przybra mask obojtnoci i rozpocz

z Johnsonem t sam gr, w ktr w pewne upalne popoudnie w Brazylii graem z

Parkiem. Wreszcie machnem rk i Johnson zacz schodzi. Tym razem nie
odczuwaem tego niewczesnego radosnego podniecenia, ktre towarzyszyo mi
wwczas, w krytycznych chwilach przeywanych z Parkiem. By moe zawini brak
wiata, a moe po prostu zmczenie. Udao mi si pokona strach tylko dlatego, e
wiedziaem, i ryba Summersa musi zderzy si z wod przed nami.
Zgasiem wszystkie wiata w kabinie i otworzyem boczne okno, jak mnie tego ju
dawno nauczy Ross, po czym orzewiony rykiem powietrza zaczem czekanie
starajc si nie myle o podjedajcym do gry odku i patrzc w d tak
intensywnie, e zdawao si, i oczy wyskocz mi z gowy.
Wysokociomierz wskazywa, e minlimy sto stp.
Schodzi dalej?
Tak.
Szybkie spojrzenie na kompas. Johnson trzyma si kursu z dokadnoci do jednego
stopnia, ale przemawia falsetem.
Widzisz co?
Jeszcze nie.
Obejrzaem si na Summersa, ale w ciemnociach nie mogem zobaczy, czy jeszcze
trzyma rk na drucie. al mi go byo, poniewa z klczcej pozycji nic nie widzia. Ja
przynajmniej mogem si udzi.
Johnson nadal schodzi, a ja ebraem noc. Gdy ostatni raz spojrzaem na
wysokociomierz, wskazywa osiemdziesit stp. Postanowiem nie zwraca uwagi.
Wychyliem si przez okno tak, e strumie zamigowy targa mi wosy. Po chwili
zobaczyem, a moe tylko zdawao mi si, e zobaczyem gstniejcy mrok.
Natychmiast znik mi z oczu. Syczcy deszcz uderzy w szyb ochronn. Oderwaem
si od otwartego okna. Nie bd przecie moczy koszuli.
Wtem Summers krzykn tak przenikliwie, e usyszabym go nawet stojc na
skrzydle. Straci swoj ryb. Sekund potem zobaczyem czarny ocean i przeraziem
si jego bliskoci.
Nie musiaem dawa znakw Johnsonowi. Okrzyk Summersa wystarczy. Wiedzia
dobrze, e zderzenie si z wod przy tej prdkoci byo rwnoznaczne ze zderzeniem
si z betonem. Deszczowe oboki czepiajce si powierzchni wody przeleciay pod
nami, ale poza tym, jak si zdaje, nie byo adnych przeszkd. Deszcz usta rwnie
nagle, jak si zacz. Powiedziaem Johnsonowi, e ustawimy nasze Wysokociomierze na czterdziestu stopach.
Trzymaj t wysoko.
Johnson wykona rozkaz idealnie, nie odrywajc ani na chwil oczu od przyrzdw.
Miaem wraenie, e w moim gosie rozlego si echo sw Rossa z naciskiem
kacego wystrzega si odchylenia kilku stp jako niewybaczalnego grzechu.
Lecielimy tak przez dwadziecia minut, a Summers prbowa nawiza czno z
Islandi, ale bez ryby nie mia nadziei, e to si uda.
W kocu zobaczylimy przed sob szpar midzy chmurami a morzem. Ten delikatny
prezent od morza doda nam otuchy. Szpara stawaa si coraz wyraniejsza, janiejsza,
a zupenie pokonaa pmrok i zobaczylimy przed sob wiata miasta.
To chyba... jak to si nazywa?
Reykjavik odpowiedziaem pewnym siebie tonem. Johnson odzyskujc obuzerski
humor zapyta, jakim jzykiem tu
mwi. Odpowiedziaem, e lotnisko obsuguje RAF i e ludzie na wiey kontrolnej
ruchu z pewnoci rozumiej angielski.

 119

Minlimy lini brzegu i zobaczylimy, e lotnisko ley w sercu miasta. Johnson

wywoa wie kontroln, na co bezbarwny gos poda po angielsku si wiatru i
kierunek.
Johnson spojrza na mnie zdumiony.
Przecie mwie, e oni mwi po angielsku?
Facet mwi specjaln gwar.
W yciu nic podobnego nie syszaem.
Podczas okrania lotniska trwaa duga i skomplikowana wymiana zda. Z jednej
strony rozbrzmieway akcenty gbokiego poudnia, z drugiej soczyste londyskie
wyzwiska. Tematem dyskusji by brak gocinnoci. Johnson zarzuci naszym
gospodarzom okrutny brak zainteresowania naszymi potrzebami nawigacyjnymi.
Skoczyo si to wszystko wesoym artem kosztem Johnsona, rozadowujcym napicie i zmczenie.
Dowiedziaem si pniej, e zaszo nieporozumienie jak to bywa midzy
sojusznikami podczas wojny. Posuylimy si szyfrem nie na ten dzie, wobec czego
potraktowano nas jako zbliajcy si samolot nieprzyjacielski". Myliwce
wystartoway, ale nie przyszo im do gowy, e my ocieramy si o powierzchni
morza.
Nie przejmowalimy si tym za bardzo wpadajc do baraku i rzucajc si na ka
polowe.

XI. NUMERY
Wpadaj w nastrj mciwoci
Tak oto skromnie i niemiao zabieralimy si do nowego rodzaju latania, o jakim
niedawno nie mielibymy odwagi nawet myle. Kady z koniecznoci opracowywa
wasn, uproszczon metod postpowania, z pewnoci nie znajdujc uznania u
ludzi trzymajcych si niewolniczo regulaminw. Piloci o wikszym starszestwie,
poza O'Connorem i MacDonaldem, ktrzy zgosili si na samym pocztku na
ochotnika, nie mieli najmniejszego zamiaru odbiera nam chleba. Skoro sami
zakadamy sobie stryczek na szyj, gotowi s w odpowiedniej chwili nas odci i
urzdzi nam przyzwoity pogrzeb. Bardziej konserwatywni koledzy uwaali nas za
popdliwych i nieodpowiedzialnych mokosw, sami woleli poczeka i zobaczy,
czym si to wszystko skoczy.
Nie bylimy jednak zupenie niedowiadczeni. McIntosh i ycie nauczyli nas wicej,
anieli sdzilimy, tote w okresie eksperymentowania nie byo wikszych alarmw i
tylko skpe wyposaenie przeszkadzao nam w osigniciu lepszych wynikw. Ale
nawet w tych warunkach nasza suba, jeli w ogle mona j tak byo okreli, rozrastaa si gwatownie i ju wkrtce pocztki zdaway si zupenie niepozorne. Na
szlaku pnocnoatlantyckim, daleko na pnocy od Goose Bay, wydzierano
pustkowiom nowe lotniska. Byy to Crystals" numerowane One", Two" i Three" i
BluieWestEight", ktre podobnie jak jego grenlandzki odpowiednik na poudniu
BluieWestOne", leao na kocu dugiego fiordu. Na Nowej Funlandii budowano
Stephensville, Gander za otrzymywao nowe urzdzenia i przeduao pasy startowe.
Podobne przedsiwzicia podejmowano wszdzie. Niektre lotniska ju
funkcjonoway, inne byy jeszcze w fazie embrionalnej. Z Alask czya Stany suba
wahadowa obsadzona przez pracownikw naszej linii. Szybka plotka lotnicza
poinformowaa mnie, e lataj tam midzy innymi Lippincott, Gay, Owen i Charleton.

Los jest myliwym E. K. Gann

120

Niewinne czasy szkoy Lestera naleay do odlegej przeszoci. Dochodziy rwnie

wieci o pracach w rejonie poudniowego Atlantyku, o nowych lotniskach w Brazylii,
na wyspach Ascension i w Afryce. Nie byy one jeszcze w uyciu. United Airlines i
Consairways prboway ustanowi regularne loty nad t czci Pacyfiku, ktrej nie
zajli jeszcze Japoczycy. Wszdzie przygotowywano wybiegi dla pisklt, ktre
Ameryka wysiadywaa.
Miar tego ogromnego wysiku byo Goose Bay rozrastajce si tak gwatownie na
naszych oczach, e z trudem je rozpoznawalimy. W caym tym zamieszaniu Hassel
tak dugo wojowa, kl i kombinowa, a wysano go na jego ukochan Grenlandi,
gdzie si wreszcie uspokoi. Boyd otrzyma awans na podpukownika i zosta
przeniesiony do Presque Isle, Clark znik i wkrtce w Goose Bay witay nas zupenie
nowe twarze.
Nasza paczka pozostaa w nie zmienionym skadzie, ale nadal nie wiadomo byo, w
jakim charakterze penimy sub, i nawet Davidson nie potrafi sprawy wyjani.
Powstajce w tej sytuacji powikania urzdowe i plotki doprowadzay wszystkich do
szau. Nikt co prawda nie podawa w wtpliwo wartoci i ryzyka naszych
pierwszych lotw, opowiadano natomiast, e zarabiamy tyle, i przed zakoczeniem
suby bdziemy mieli odoone powane pienidze. W rzeczywistoci nie mielimy
pojcia, jakie pobory otrzymamy, a przez pierwsze sze tygodni w ogle nam nie
pacono. Trzeba byo dramatycznych interwencji, by w kocu dosta normalne
uposaenie, co stwarzao nam kopotliw sytuacj, poniewa utrzymywalimy si
sami.
Z czasem dobrowolnie zrezygnowalimy z osiemdziesiciopiciogodzinnej normy
miesicznej i latalimy tyle, ile byo potrzeba, nic wic dziwnego, e bylimy zawsze
zmczeni, ale nikt nie by zupenie wyczerpany i moglimy w razie potrzeby lata
jeszcze wicej. Przeszkadzao nam tylko ycie w nieustannym ruchu, przebywanie
niemal bez przerwy w samolotach leccych z Islandii na Grenlandi, do Labradoru, do
Maine i z powrotem. Zatracalimy wszelkie wizi i poczucie czasu. Spalimy, gdy
nadarzaa si okazja, a niekiedy przychodzio nam je trzy niadania pod rzd.
Prymitywna rado posiadania swego miejsca spoczynku w jakich koszarach, maego
schowka, w ktrym czowiek trzyma swoje elementarne rzeczy, nie bya nam dana.
Nie moglimy sobie nawet pozwoli na dziecinn pociech posiadania fotografii
gwiazd filmowych, na przynaleno do prowizorycznych spoeczestw istniejcych
ju w kadym miejscu, w ktrym ldowalimy. Wierno maej grupce, wielka
pociecha dla wszystkich, ktrzy su z dala od domu, bya nie dla nas, poniewa
rzadko widywalimy swoich kolegw. Zacieray si nasze indywidualne rysy, a przyjazdy zaznaczone byy jedynie bahymi powitaniami i chodnymi poegnaniami.
Prawdziwymi domami stay si dla nas piwory, tak wic w chwilach, gdy nie
latalimy i nie spalimy, czulimy si czsto samotni i nie wiedzielimy, co z sob
pocz. Niektrzy siedzieli i gapili si przed siebie, zrywajc si mechanicznie, gdy
trzeba byo znowu ruszy za widnokrg. Inni interesowali si rozmaitymi rodkami na
dolegajc powszechnie obstrukcj, nieunikniony skutek dugich godzin w kabinie
pilota i nieregularnych posikw. Kilku grao w karty, gdy udawao si znale
dostateczn ilo partnerw, lub sigao od czasu do czasu po ksiki znajdujce si
pod rk. Czasami, bardzo rzadko, trafialimy na seans w lokalnym kinie wojskowym.
Chodzilimy wtedy na film w komplecie. Spragnieni bylimy jakiejkolwiek rozrywki i
nawet najtpsi przekonali si, e jest to taki sam gd jak wszelkie inne. O rozrywki
musielimy si stara sami, poniewa wszdzie bylimy ludmi obcymi.
Rozwizywaem te problemy w rozmaity sposb, ale aden nie by zadowalajcy.

 121

Los jest myliwym E. K. Gann

122

Rysowaem nieudolnie portrety kolegw i jeszcze bardziej niezrcznie ludzi, z ktrymi

si stykalimy. Porobiem troch notatek do tej ksiki, majc nadziej, e w ten
sposb uchroni mzg od zardzewienia. A potem przysza kolej na fantazj, ktra
omal nie doprowadzia do buntu zaogi. Kupiem w Presque Isle organki, co Summers
i Johnson uznali za ciki grzech, okazao si bowiem, e jestem w straszliwym
stopniu pozbawiony suchu. Tylko Tettertonowi los oszczdzi moich koncertw,
poniewa latalimy teraz bez mechanikw.
Nie zwracaem uwagi na komentarze kolegw. Jak dugo bylimy w powietrzu,
uwaaem, e gram nawet dosy dobrze. Szczeglnie wzruszajco brzmiaa piosenka
Home on the Range" przy akompaniamencie dwch potnych silnikw. W kadym
razie moje muzykowanie nie pozwalao zasn Johnsonowi, chocia dmuchanie w
organki na kadej wysokoci powyej piciu tysicy stp przyprawiao mnie o zawrt
gowy.
Wzrosy zasoby naszej wiedzy lotniczej i przedstawiay si teraz wcale pokanie.
Dalekie lotniska pnocnego Atlantyku znalimy ju rwnie dobrze jak niegdy trasy
kolejowe. Potrafilimy zakra si na nie przy zych warunkach atmosferycznych i
umielimy z nich uciec, gdy samoloty byy przecione. Znalimy letnie kaprysy
oceanu i wyrwnujc fale z metalowymi ramkami bocznych okien moglimy z zadziwiajc cisoci okreli si wiatru. Nawigacja przy pomocy cia niebieskich,
gwnie w oparciu o soce, poniewa noce trway krciutko,, nabraa realnej
wartoci. McIntosh czsto lata z nami, obserwujc i kontrolujc nasze poczynania.
Jeden z nas, doprowadzony do rozpaczy mizern prdkoci samolotu, przypisujc
win mechanikom, ustawi miga na normalne obroty. Skutek by wietny. Przyby do
celu ze znacznie wikszym zapasem paliwa ni kiedykolwiek. Wszyscy poszlimy w
jego lady i raz na zawsze skoczyo si wleczenie po niebie.
Tak wic latalimy przez coraz krtsze dnie i wyduajce si noce, a przestworza
nad pnocnym Atlantykiem nabray dla nas owych cech dobrej znajomoci, ktre tak
bardzo ceni sobie kady zawodowy pilot.
Wszyscy jednak wiedzielimy, e zblia si koniec tego etapu. Wanie wtedy, gdy
przestawalimy ju stanowi jaki dziwolg i zaczlimy solidnie wykonywa
powierzone nam zadania, przysza pora na wycofanie si przed nowym nieustpliwym
nieprzyjacielem. Nawet na tych niewielkich wysokociach, na ktrych musielimy
teraz lata, wiatry osigay niekiedy prdko szedziesiciu mil na godzin. Dwusilnikowce przy takim oporze nie mogy po prostu wraca przez Atlantyk. Wiatry
zaczy d we wrzeniu. Gdy przyniosy pierwszy nieg nad jeziora i lasy Labradoru,
odesano nas na poudnie jak sabe ptaki. Wikszo ludzi skierowano do wojskowej
szkoy czterosilnikowcw w Smyrnie w stanie Tennessee.
Szanowany powszechnie Pedley zgin nie z wasnej winy. Drugim pilotem by wtedy
Reppert. Lecieli po spokojnym niebie i stali si ofiarami zderzenia z samolotem
wojskowym. Pedley mia na naszej linii numer 4. Szczeglnie trudno byo pogodzi
si z t zasadzk losu, gdy si znao jego dug i wspania karier lotnicz. W
Smyrnie uczono nas intensywnie, ale powierzchownie. Murray, bardzo zdolny pilot
wojskowy, wzi mnie na sze godzin pod swoj opiek i pokaza mi elementarne
zasady pilotowania bombowca Liberator. Caa nauka trwaa jeden dzie i na tym si
skoczyo. Nikt z nas nie mia okazji wyprbowa ldowania w nocy na tych szczeglnych samolotach. Nie znalimy jeszcze legendy, ktra zdya ju powsta wok
transportowej wersji Liberatora. Fama gosia, e z czci skadowych zwanych razem
C87 nigdy nie uda si zbudowa z powrotem samolotu. W przyszoci ta lotnicza
atanina miaa spowodowa mier wielkiego Hunta, ktry lata na AM21, i Charletona, z ktrym byem w szkole Lestera. A jedna z tych maszyn omal nie przecia

dugiej kariery O'Connora. Byy to zoliwe puapki przypominajce nieco bezpieczne

B24, ale jedynie z wygldu. Zdradziy kadego z nas na rozmaite sposoby i
zblialimy si do nich jak do rozzoszczonych soni, do ktrych byy zreszt
zadziwiajco podobne.
Te tak zwane samoloty miay nie tylko cztery silniki, ale i dugi promie dziaania.
Wytrzymyway rwnie wikszy adunek. Uwaano wobec tego, e rozwizuj one
problem wiatrw nad pnocnym Atlantykiem. Moglimy na nich lata bez przerwy do
Anglii i wraca ze wzgldn pewnoci na zachd po zaopatrzeniu si w paliwo w
Islandii lub na Grenlandii.
Nikt jednak jak dotd nie wiedzia, e C87 nie udwignie nawet takiej iloci lodu,
jaka jest potrzebna do przyrzdzenia cocktailu..
Odkrycie tej nieszczsnej wady stao si udziaem potulnego McDonalda. Pewnej
nocy zimowej natrafi na agodny front tu na poudnie od przyldka Farewell. Mia
zamiar nad nim przej i wanie gdy nabiera wysokoci, zauway niewinne
oblodzenie na szybie ochronnej.
Ld by tak cienki i kruchy, e McDonald go zlekceway, gdy wtem samolot zatrzs
si, jakby otrzyma pchnicie noem w brzuch, i natychmiast zacz spada w
obdnym korkocigu. Opadli dwa tysice stp, zanim McDonald doprowadzi
maszyn do normalnego lotu. Czekajc, by serce przestao wali, nabra wielkiej,
zrozumiaej pogardy dla C87. Ilo lodu, ktra zmusia samolot do tego nurkowania
w kierunku oceanu, bya znacznie mniejsza od tej, jak czsto dwigaem na skromnej
DC3.
Niedugo potem przeyem identyczn przygod, ale dowiadczenie McDonalda
nauczyo mnie czujnoci i znacznie szybciej udao mi si odzyska rwnowag.
Uwaalimy, by moe niesprawiedliwie, e win za ten zgubny nawyk ponosz
skrzyda Davis". Zaprojektowano je dla bombowcw manewrujcych na bardzo
wielkich wysokociach i zupenie nie odpowiaday naszym obecnym wymogom.
Zaopatrzono nas teraz w dki ratunkowe i kamizelki. By to wzruszajcy, ale zarazem
mieszny gest wspczucia. Wszelka podr po zimowych morzach na takim stateczku
byaby niczym innym, jak mczcym, i zreszt niewielkim, przedueniem
nieuniknionego koca. Nic wic dziwnego, e ca uwag skupialimy na utrzymaniu
si w powietrzu. Nie oznacza to bynajmniej, e przez cay czas ylimy w strachu
przed katastrof, ale myl o niej czaia si za kad rozmow, powracaa w arcikach
czonkw zaogi i soczystych anegdotach opowiadanych podczas dugich nocy w
kabinie pilota. W odwiecznym nawyku dorosych mczyzn i maych chopcw
pogwizdywaniu w ciemnoci.
Samolot C87 mia jeszcze inne wady wrodzone. cierwo byo przywizane do ziemi i
przy cikim adunku potrafio dugo koowa, warcze i koysa si, zanim opornie
zaczynao poczuwa si do obowizku latania. Wystarczyo, by jeden z czterech
silnikw zawid podczas startu, a sytuacja stawaa si grona skutek popiesznej
przerbki maszyny z bombowca na samolot transportowy. Nie pomagay nieustanne
eksperymenty rwnowaga nigdy nie bya taka, jak naley. Stery byy cikie i
nieczue w porwnaniu z innymi samolotami, szczeglnie na niewielkich
wysokociach.
Owietlenie kabiny pilota byo niewystarczajce przy zej pogodzie. Mae bukiety rur
owietleniowych rozsypane byy w przypadkowy sposb po caym pokadzie i po
kilku godzinach przy sterach wychodzilimy olepieni. Zimne owietlenie
przypominao wiato w trupiarni. Wydubywao nam powoli oczy z gowy jeli w
ogle funkcjonowao caa bowiem instalacja kaprysia nieustannie, jakby jedynym

 123

Los jest myliwym E. K. Gann

124

jej celem byo ujawnianie naszych temperamentw. Niekiedy w toku trudnego startu
wedug przyrzdw gasy naraz wszystkie wiata. Okrzyki wciekoci pilotw nie
bez trudu przebijay si przez huk silnikw, gdy prbowalimy przekona C87, by
oderwa si od ziemi walc rwnoczenie w wiata i prbujc je oywi. Sprytniejsi
piloci mieli zawsze pod rk latarki elektryczne.
Nikt waciwie nie wiedzia, jak naley przygotowa C87 do zimy, co pocigno za
sob seri pomniejszych katastrof. Podwozie albo nie wychodzio, albo nie mona go
byo wcign. Pewnego razu Dunn lata przez cztery godziny z jednym koem
podcignitym, a drugim opuszczonym. Ta mieszna bociania pozycja uniemoliwia
biedakowi ldowanie na brzuchu. miga nastawiane byy elektrycznie. Przynajmniej
raz podczas kadego lotu mechanizm zamarza uniemoliwiajc nam zmniejszenie
szybkoci czy wybrnicie z niesprzyjajcych warunkw atmosferycznych. Podczas
kadego nieco duszego lotu trzeba byo pompowa paliwo z rezerwowych
zbiornikw do czynnych. Byo to zajcie brudne i denerwujce. Palenie papierosw
ustawao, gdy wo wysoko oktanowej benzyny przenikaa cay samolot. Gasilimy
papierosy, poniewa w by zawsze w kilku miejscach nieszczelny, niekiedy do tego
stopnia, e na pododze powstaway grone kaue. A kaua wysoko oktanowej
benzyny nie ulotni si tak atwo przez okno. Obawiajc si wybuchu zamykalimy
rwnie podczas tej procedury aparaty radiowe, ale nigdy nie przyszo nam do gowy,
e pompa do toczenia benzyny te jest elektryczna i iskrzy si wesoo o kilka stp od
wa.
Wreszcie C87 mia system ogrzewania o dwch, obu rwnie zoliwych obliczach.
Gdy dziaa, wytwarza si gorcy wiatr pustynny uniemoliwiajcy oddychanie w
kabinie pilota, natomiast kilku nieszczsnych pasaerw w tyle marzo w
przejmujcym chodzie, gdy za stanowczo odmawia posuszestwa, wwczas
wszyscy drelimy z zimna. W miar jak temperatura opadaa, dochodzc niekiedy do
pidziesiciu stopni poniej zera, roso nasilenie przeklestw, ktre spaday na
cieszcy si coraz gorsz saw samolot.
Ale C87 mia take swoje zalety. Silniki byy wspaniae. Mechanicy, jak Ulbrick i
Tetterton, ktrzy pracowali na takim mrozie, e nie mieli bra do rki swych narzdzi
bez rkawiczek, nie mogli si ich dosy nachwali. Cae szczcie, bo rwnoczenie
doprowadzay ich do szau kaprysy systemu hydraulicznego i elektrycznego.
Powicenie, z jakim oni i im podobni pracowali na omiatanych niegiem pytach przy
wciekym mrozie, wywoywao rumiece wstydu na naszych policzkach, gdy
przygldalimy si im przez szyby z wygodnych foteli w ciepych pomieszczeniach.
Tote odkadalimy nasze ale do chwili, gdy samolot szybowa ju w powietrzu, z
dala od uszu ludzi, dla ktrych bolesne odmroenia byy tylko drobnymi
przykrociami.
C87 osiga prdko, ktra w algebraicznej proporcji zmniejszaa opnienie
wywoywane przez wiatry czoowe i boczne, uzyskiwana za dua wysoko
pozwalaa unika najgorszych frontw. Olbrzymi promie dziaania umoliwia
luksusowe latanie wedug nawigacji meteorologicznej, co z kolei dawao sposobno
wykorzystania najbardziej sprzyjajcych wiatrw. Zawsze staralimy si pamita o
tych zaletach, nawet wtedy, gdy zima je przekrelaa.
Kabina pilota bya nadal naszym domem, ale zmienia si teraz pod wieloma
wzgldami. Wci jeszcze chodzilimy w naszych mundurach z linii pasaerskiej, ale
garderob uzupeniay teraz cikie, podszyte futrem kombinezony i buty. Zaogi
rozrosy si w mae rodziny. Kapitan czterosilnikowego samolotu mia dosy roboty
bez zajmowania si nawigacj i to byo ju dla kadego oczywiste. Przydzielono nam
wobec tego nawigatora", ktry zajmowa si ustalaniem pooenia oraz wykresami i

planami lotu.
Byli to zazwyczaj modzi ludzie pracujcy uprzednio w rozmaitych zwizanych z
ziemi zawodach. Poszli ochotniczo na kurs nawigacyjny Mclntosha, popiesznie
ukoczyli nauk i nagle w rodku zimy znaleli si nad Atlantykiem.
Pierwszy przydzielony mi nawigator przeywa podwjny debiut. Nigdy dotd nie
mia jeszcze okazji sprawdzenia w praktyce swych wiadomoci teoretycznych i nigdy
dotd nie lata. Pierwsza pomyka wprawia go w takie przeraenie, e straci wadz
w czonkach i niewiele mi ju mg pomc, ale podobnie jak wszyscy inni, bardzo
szybko si oswoi i ju wkrtce zdoby sobie reputacj tak dobrego nawigatora, e
warto byo walczy o utrzymanie go w swojej zaodze.
Przydzielano nam rwnie mechanikw lotniczych. Nie byli to weterani, jak Ulbrick
lub Tetterton, ale uczniowie, ktrzy rwnie zgosili si na ochotnika. W miar
moliwoci, gdy warunki na to pozwalay, zajmowali si samolotem, pompowali
benzyn, sporzdzali dugie sprawozdania z pracy silnikw, ktre piloci dotd
lekcewayli, i marzli razem z nami.
Nasz baz nadal byo gwnie Presque Isle. Kartofliska pokry gboki nieg, a
tubylcy dorocznym zwyczajem pogryli si w zimowy sen. Operacjami naszymi
dowodzi Boyd, ju w stopniu pukownika. Na drugim kocu trasy, w Prestwick w
Szkocji, rzdzi twardo czerwonolicy Clark, nie wiadomo dlaczego wci jeszcze w
stopniu majora.
Latalimy na samolotach rnych typw. C87 suyy do dalszych lotw, a
dwusilnikowce C47 nadal wiernie brny przez krtsze ldowe odcinki do Goose Bay
i arktycznego lotniska Crystal".
Na Crystal Two" zgin mody, niezwykle urodziwy, czarujcy i wybitnie
inteligentny Miller. Niedawno otrzyma awans na kapitana i lata na osawionym
Niedarady", tym wanie samolocie, ktrego obawia si kady z nas. Miller zacz
start podczas nieycy, kiedy widoczno zmieniaa si z minuty na minut. Przeklty
Niedarady" jak zawsze nie chcia oderwa si od ziemi. Zwleka o chwil za dugo.
Jedno skrzydo zaczepio o wysoki nasyp niegu na skraju pasa, samolot wywin
kozioka na bok i rozbi si niemal doszcztnie. Drugi pilot wyszed bez szwanku.
Wypadek by zdumiewajco podobny do tego, w ktrym ciao Lestera zostao tak
straszliwie pokiereszowane, ale Millera los potraktowa bardziej okrutnie. Straszliwie
rozharata mu lew nog i zanim zdono z pomoc, Miller wykrwawi si na mier.
Fatalistyczna filozofia sabo chronia przed takimi tragediami. Znacznie atwiej byo
powiedzie sobie, e Miller zgin robic to, co zamierza zrobi. Rozumowo bylimy
zawsze przygotowani na takie wypadki i zdawa by si mogo, e nie odczuwamy
potrzeby emocjonalnego protestu, ale serca nie mona byo tak atwo uspokoi.
Moim drugim pilotem by znowu jowialny Beattie, ktry towarzyszy mi w ow parn
noc, gdy jaki zbrodniczy samolot omal nie zakoczy naszych karier. Lecielimy
wielokrotnie razem do Szkocji, ja za skazywaem go na niezasuone cierpienia,
poniewa woziem teraz z sob instrument muzyczny odpowiadajcy rozmiarom
samolotu. Porzuciem organki na rzecz harmonii, ktr trzymaem w pudle obok
lewego pedau sterowego. Mj nowy kaprys polega na wykonywaniu Ty pjdziesz
gr, a ja dolin" tu przed oderwaniem si od ziemi. Zrodzi si z tego pewien
przesd wrd zaogi, pozbawiony wszelkiego uzasadnienia. Zaczo si od artu, a
skoczyo na tej szczeglnej p serio traktowanej wierze zawsze wyacej z
cywilizowanych ludzi w chwilach wielkiego napicia i dowodzcej, jak cienka jest
powoka kultury. Jeli udawao mi si wykona melodi bezbdnie, lot przez ocean
zapowiada si dobrze, bez adnych trudnoci, jeli za sfaszowaem cztery razy, tyle

 125

Los jest myliwym E. K. Gann

126

naleao si spodziewa przykroci po drodze. Tak si niestety skadao, e adnych

postpw muzycznych nie robiem, a ywioy zdaway si przesd potwierdza.
Ju tylko kilka C87 pozostao zdatnych do uytku i nawet nasi znakomici mechanicy
nie potrafili ich wszystkich utrzyma w subie. Tak wic wtpliwy przywilej latania
na wikszych maszynach wkrtce by uzaleniony od starszestwa. Weteran O'Connor
by naturalnie pierwszy na tej licie.
Posiadacze skromniejszych lokat, jak na przykad Miller, otrzymywali dwusilnikowce
C47 na lot do Goose Bay i Crystals", chyba e by do dyspozycji wikszy samolot.
Raz jeszcze numery zaczy decydowa o naszych losach, i to raz jeszcze w taki
sposb, e niektrzy z nas czuli si jak kulka wirujca na ruletce.
Zostalimy przydzieleni do C87 leccego do dalekiego BW8. Nie bylimy tam od
lata i caa zaoga z przejciem oczekiwaa wyprawy. Czar Grenlandii trwa, wszyscy
chcieli si przekona, czy magia tej okolicy jest jeszcze wiksza anieli w zimie. Do
tego dochodzia jeszcze duma i waciwa kademu lotnikowi ciekawo. Zapatuleni w
futra i skry dyskutowalimy w drodze na lotnisko o czekajcym nas locie.
Widocznie O'Connor by rwnie zainteresowany jak my. Na lotnisku sierant
poinformowa nas, e poleci kto inny. O'Connor. Na pocieszenie rzucono nam ochap
w postaci stosunkowo atwego lotu C47 do Goose Bay, dokd mielimy si uda
natychmiast. Nawigator i mechanik, zbyteczni na mniejszym samolocie, wrcili do
ek. Moje rozczarowanie ustpio zdumieniu, gdy si dowiedziaem, e zmian
zarzdzono zaledwie przed godzin. Napisaem wic krtki licik do O'Connora i
wrzuciem go do jego skrzynki na listy. Oto dosowny tekst: Dzikuj ci za ko,
stara winio. Mam nadziej, e bdziesz mia przyjemny dugi lot!"
Ju wkrtce, w grze, zawstydziem si tej dziecinady, ale byo za pno. Gdy
wrcimy z Presque Isle, O'Connor bdzie daleko w drodze. Tej mronej nocy
lecielimy przez pewien czas pod tym samym arktycznym niebem.
Mina jedna noc, potem druga. Nastpnego dnia wszyscy piloci znajdujcy si w
Presque Isle zostali wezwani do pokoju obok biura Boyda.
Stalimy sztywni dzielc si na dwie grupy. Po jednej stronie oficerowie, po drugiej
kilku pilotw pasaerskich. Podszedem do McGuirea, ktry dopiero co przylecia, i
zapytaem go, czy wci jeszcze myli o powrocie do swego mua do Karoliny.
Odpowiedzia, e ma nadziej, po czym kopotliw cisz przerywao jedynie szuranie
butw i trzask rozbyskujcych zapaek. Wtem kaloryfery, jak gdyby nie mogy znie
milczenia, zaczy hucze w obdny sposb. W pokoju byo straszliwie gorco i
wikszo obecnych zdja skrzane kurtki. Wszed Boyd wydobywajc ze swej
fenomenalnej pamici jedno nazwisko po drugim. Potwierdzi pogoski o O'Connorze,
te wanie, ktre wywoay cisz. O'Connor zagin. Wiadomo ta wywara na mnie
szczeglnie przygnbiajce wraenie, bo miaem wieo w pamici sowa, ktre
napisaem na skrawku papieru.
Boyd pykajc z fajki podzieli si z nami skpymi wiadomociami. O'Connor dotar
bez adnych kopotw na BW8. Zatrzyma si tam tylko, by zatankowa benzyn i
zje gorcy posiek. Z siedemnastoma chorymi i rannymi na pokadzie ruszy z
powrotem na poudnie i odtd nie dawa znaku ycia do chwili, gdy zameldowa, e
znajduje si w pobliu w. Wawrzyca". Odbir by wszdzie zy, tyle jednak udao
si odcyfrowa z jego meldunku, by si dowiedzie, e mia jakie kopoty. Natrafi na
ld, a to jest dosy nieprzyjemne na C87. Co gorsza, nie by pewny, w ktrym
miejscu si znajduje, poniewa nie mg wspi si ponad chmury. Nawigator nie mia
moliwoci dokonania pomiarw na niebie i nie udao mu si rwnie zapa jakich
radionamiernikw.
Wygldao na to, e na O'Connora zwalia si lawina trudnoci. Sprarka w jednym z

silnikw przestaa funkcjonowa i mia wtpliwoci, czy uda mu si przej nawet

przez niskie gry na poudnie od Rzeki w. Wawrzyca. Meldunek koczy si
wiadomoci, e wraca na pnocny zachd". To byo zupenie bez sensu. Jeli
zameldowana przez niego pozycja bya chociaby w przyblieniu cisa, oznaczaoby
to, e leci w kierunku zamarznitego, prawie zupenie nie znanego pustkowia. Na
najnowszej mapie, ktr pokazywa Boyd, kropkowanymi liniami oznaczono
prowizorycznie bieg kilku rzek i pooenie paru jezior, reszta do brzegw Hudsona
bya pusta.
Tak wic, panowie, wyglda sytuacja stwierdzi Boyd wymierzajc kopniaka
jednemu z kaloryferw a jest to sytuacja niedobra. W kadym razie w lutym.
Analizowalimy wszystkie okolicznoci sumujc ca posiadan wiedz o tej ziemi i o
niebie rozcigajcych si na tysicach mil kwadratowych midzy BW8 do miejsca,
ktre O'Connor poda jako swe ostatnie pooenie. Oblodzony samolot z uszkodzon
sprark leci rwnie sprawnie jak fortepian koncertowy. Zapewne wszystkie wady
C87 wsplnie usioway dobi czowieka bardzo ju przypuszczalnie zmczonego.
atwiej nawet byo wyobrazi sobie jego pooenie, jeli jeszcze y. Za oknami
naszego przegrzanego pokoju z haaliwymi kaloryferami temperatura wynosia
pitnacie stopni poniej zera. Tam, gdzie by O'Connor, niezalenie od tego, w jakim
miejscu si znajdowa, musiao by znacznie zimniej. Nie mogem opdzi si od
myli o numerach. Pozornie przynajmniej tym zoliwym, nieobliczalnym numerom
zawdzicza O'Connor to, e znalaz si w tym wanie samolocie.
Boyd zainicjowa dyskusj, domagajc si, by kady powiedzia, jak postpiby w
podobnej sytuacji. Odpowiedzi nie rniy si zbytnio i poprzedzao je zazwyczaj
zastrzeenie, e co innego jest siedzie w ciepym pokoju i mwi o tym, co by si
robio, a co innego wiedzie, jak czowiek zareaguje, gdy osacz go warunki
atmosferyczne, gdy ma przed sob nierozwizalny dylemat czasu i paliwa i gdy do
tego dochodz jeszcze koszmarne wady techniczne samolotu.
Wystarczy, by zebrao si razem dziesi osb, a zawsze znajdzie si midzy nimi
przynajmniej jeden bawan. Tak byo i tym razem. Osob spragnion rozgosu okaza
si pewien porucznik, ktry zacz dug analiz bdw popenionych przez
O'Connora. By to olbrzym o twarzy misistoczerwonej, rodzaj postaci cenionej w
chuligaskim otoczeniu. Stanowi uderzajcy kontrast w zestawieniu z modym
Thomasem, delikatnym, bardzo niemiaym kapitanem samolotu pasaerskiego, czy
Catchingsem, ktrego sylwetka i ysina bardziej przystayby urzdnikowi bankowemu.
W przyszoci mielimy si przekona, e porucznik, ktry zakoczy swoj kretysk
tyrad zgoszeniem si na ochotnika, by poprowadzi nas natychmiast na odsiecz
O'Connorowi, odznacza si odwag ani. Wszyscy z wdzicznoci patrzylimy na
Boyda, gdy straci wreszcie cierpliwo i uciszy faceta.
Nastpnie Boyd przeczyta nam meldunek otrzymany rzekomo od kutra stray
wybrzea, ktry nawiza czno z jakim samolotem bdcym w tarapatach.
Samolotu nie zidentyfikowano, ale pilot mia rzekomo powiedzie, e bdzie si stara
ldowa na wodzie przy brzegach Nowej Szkocji. Co byo nie w porzdku z tym
meldunkiem, wyczuwao si w nim jak nieprawd, ktrej nie umielimy
sprecyzowa. Kto nawet wysun przypuszczenie, e meldunek mg nada niemiecki
okrt podwodny, chcc wprowadzi w bd poszukujcych O'Connora. Instynktownie
nikt meldunkowi nie wierzy. Boyd powiedzia, e poczyniono prby poczenia si z
jakimkolwiek kutrem na tym terenie w celu potwierdzenia meldunku, ale aden z
kutrw nie odpowiedzia.
A przecie meldunek zgadza si z naszymi wnioskami, ktre przed chwil

 127

Los jest myliwym E. K. Gann

128

referowalimy. Dlaczego O'Connor miaby powiedzie, e skrca na pnocny zachd,

kiedy taki kurs zmniejsza jego szans na jakkolwiek pomoc ludzk?
Major Vaughn, ktry zna ten kraj jak nikt inny na wiecie, powiedzia, e jego
zdaniem O'Connor mg podj bardzo inteligentn decyzj. Mimo niedokadnoci
mapy by przekonany, e wikszo olbrzymiego terenu na pnocny zachd od
miejsca, w ktrym ostatnio O'Connor si znajdowa, jest stosunkowo paska i sprzyja
tego rodzaju ldowaniu. Vaughn mwi rozsdnie i przedstawi swoj hipotez w
sposb przekonywajcy, ale my upieralimy si przy twierdzeniu, e meldunek zosta
znieksztacony. Wreszcie zgodzilimy si na to, e gdyby to bya nasza decyzja,
wrcilibymy nad ocean i zeszli do warstw cieplejszego powietrza. Na wschd bdzie
wic rwnie Nowa Szkocja, gdzie jest wiele miejsc nadajcych si do ldowania, a
jeliby brak benzyny uniemoliwi nam dotarcie do nich, prbowalibymy ldowania z
rozbiciem samolotu na brzegu. W kadym razie wszyscy bylimy pewni, e O'Connor
i towarzyszcy mu ludzie w tego rodzaju temperaturze dugo nie wytrzymaj. Trzeba
ich szuka bez wytchnienia.
Boyd przedstawi rozmiary planowanych poszukiwa i to zrobio na nas wielkie
wraenie. W akcji wezm udzia wszystkie samoloty, jakimi bdziemy dysponowali.
Dodatkowe zaogi byy ju w drodze, by nas zastpi, gdy nie bdziemy w stanie
wicej lata. W Montrealu czekali w pogotowiu piloci usugowi. Przycz si do nas
zaogi NorthEastAirline oraz kilku wolnych w tej chwili pilotw wojskowych.
Ale mapa jest dua zakoczy Boyd a nas jest mao.
Wyszlimy z gorcego pokoju i stoczylimy si w biurze operacyjnym. Nad Now
Szkocj byy dobre warunki atmosferyczne dla naszej akcji. W niespena dwie godziny
po rozmowie z Boydem bylimy w powietrzu. Mielimy ze sob pene zbiorniki
paliwa i due iloci adunku do zrzucenia, gdy znajdziemy O'Connora. Nasza ludzka
pycha, ktr zapewne posiada rwnie O'Connor i jego podopieczni, pozwalaa nam
wierzy, e znajdziemy go bez trudu. Jake mona nie dostrzec wielkiego samolotu na
niegu? Poruszajc si tak szybko i dysponujc orlim wzrokiem musimy wytropi go
w cigu kilku godzin. Ruszylimy szalenie pewni siebie na wschd zapomniawszy
zupenie o sztuczkach, jakie ma w zanadrzu wiato soneczne, o rozmiarach kuli
ziemskiej i o tym, jak drobni s ludzie.
Minlimy wanie wody dzielce Now Szkocj od ldu, gdy Summers zacz gono
wykrzykiwa ze swojej klitki. Z Presque Isle nadawano komunikat. Przekazywano
meldunek samego O'Connora:
JESTEM NA JEZIORZE OKOO PI MIL DUGOCI MNIEJ WICEJ
CZTERYSTA MIL PNOC OD W. WAWRZYCA NA KURSIE TRZYSTA
TRZYDZIECI STOPNI, WSZYSCY CALI ADNYCH OBRAE. PILNIE
POTRZEBA JEDZENIA I ZAPASW.
Wylimy z radoci i walilimy si po plecach, jak gdyby to nas cudem zachowano
przy yciu. To samo dziao si w innych samolotach bdcych ju w powietrzu, bo
przecie wszyscy bylimy przekonani, chocia nikt si do tego nie przyznawa, e
O'Connora ywego nie odnajdziemy. Wszyscy cali! Musia dokona cudownej roboty!
Poczuem straszliw ulg, wci bowiem jeszcze drczya mnie gupia kartka i obawa,
e w jaki sposb sprowadziem na niego nieszczcie.
Natychmiast zawrcilimy znad Nowej Szkocji i obralimy kurs na pnocny zachd.
Szybko dokonane obliczenia rozproszyy nieco wstyd, e nie uwierzylimy na sowo
O'Connorowi i tak uparcie prowadzilimy poszukiwania w niewaciwym kierunku.
Catchings, ktry przyczy si do nas, by pomc i suy jeszcze jedn par oczu,
krci swj kalkulator i stwierdzi, e wystarczy nam benzyny, by przelecie czterysta
mil na pnoc od w. Wawrzyca, prowadzi poszukiwania przez co najmniej godzin

i w kocu wrci do Montrealu.

Johnson zmarszczy brwi patrzc na termometr wskazujcy, e temperatura na
zewntrz wynosi ju dwadziecia pi stopni poniej zera. Krci nosem i gow.
Jezu... ale im musi by zimno!
W naszej formacji leciay cztery samoloty, wszystkie C47. Rozwinlimy tyralier,
by obj obserwacj jak najwikszy teren. Najdalszy samolot na zachodnim skrzydle
by malekim punkcikiem w promieniach popoudniowego soca i chwilami w ogle
by niewidoczny. Bez trudu porozumiewalimy si przez radio i dopki nie minlimy
oblodzonej Rzeki w. Wawrzyca, trwaa nieustanna paplanina upodabniajca nas do
stada gsi w locie. Rozmowy byy przewanie wesoe i bzdurne, rzadko bowiem
mielimy okazj lata razem, a poza tym dziaaa pewno, e O'Connor yje. Podobne
to byo do wycieczki.
Zanim soce zaszo, nikt nie przewidywa, e nasze poszukiwania mog natrafi na
jakie trudnoci, a pogoda poza wciekym mrozem bya wspaniaa. Czulimy si
wcale dobrze w naszych solidnych kombinezonach i wszystkie samoloty ze
zdumieniem meldoway, e ogrzewanie funkcjonuje.
Wdarlimy si teraz w nowy wiat, do ktrego jednak nie zostalimy wprowadzeni tak
jak si naley. Za Rzek w. Wawrzyca mapy daway coraz skpsze informacje, a w
kocu pozostao ju tylko kilka rozrzuconych w rnych miejscach kropkowanych
linii, a jednak pod nami byo duo wysokich wzniesie, ktre zaczlimy nanosi.
Staralimy si dokadnie zaznacza rozmaite cechy terenu, pocztkowo dla rozrywki, a
potem zdajc sobie spraw, e s one naszymi jedynymi drogowskazami w tym
rejonie.
Odkryciom trzeba byo nada nazwy. Jedna z rzek zostaa nazwana Rzek Johnsona, a
jej dopyw, rwnie skuty lodem, Rzek Kwiatu Baweny. ys, pokryt niegiem
gr ochrzcilimy Gr Catchingsa przez analogi z jego ysin. Zamarznite bagno
otrzymao nazw picej Laguny. Boyd zosta zaszczycony wspaniaym
zamarznitym wodospadem, a Vaughn obszernym jeziorem pod niegiem. Jezior byo
tyle, e wkrtce zabrako nam nazwisk i musielimy przej na liczby.
W kocu to, co zaczo si jako rozrywka, stao si bardzo powanym zajciem,
stwierdzilimy bowiem, e kompasy magnetyczne zachowuj si bardzo
nieprzyzwoicie. Na nich wycznie opieraa si nasza nawigacja i musielimy im
wierzy bez zastrzee; one jednak markieroway i niewtpliwie zaczy oszukiwa.
Ze wzgldu na stosunkowo niewielk odlego od bieguna magnetycznego
uwzgldnilimy ju trzydziestostopniow poprawk, tak wic nasze kompasy
wskazyway pnocny zachd, gdy w istocie lecielimy na pnoc. Od dawna
przywyklimy do takich rnic, ale nie znajdowalimy adnego wytumaczenia ich
obecnego, coraz bardziej dziwacznego zachowania. Przez wiele minut kompas
wskazywa pnocny zachd, gdy wtem strzaka zaczynaa kry i wreszcie ustawiaa
si na poudnie. Przez chwil zachowywaa wzgldny spokj, by zaraz wskazywa na
zachd lub wschd i po pewnym czasie powraca do przytomnoci.
Dziwne i niepokojce. Czy to samo nie zdarzyo si O'Connorowi? A jeli tak, to
przecie nie mamy pewnoci, czy lecia w prostym kursie trzystu trzydziestu stopni?
Co wicej, lecia w nocy i to za pomoc przyrzdw, nie majc nawet soca, ktre
nam wskazywao waciw stron wiata. Zreszt soce zaczo popiesznie
zachodzi. nieg zabarwi si zocisto, a na zachodnim niebie zawisy dugie
koronkowe pasma chmur pierzastych.
Teraz dopiero doszo do naszej wiadomoci, e odnalezienie O'Connora moe okaza
si nie takie atwe, jak to sobie wyobraalimy. Przy pustych mapach i wierccych si

 129

kompasach z trudem odczytywalimy wasne pooenie.

Wreszcie dotarlimy do powanego acucha grskiego. Cign si od jednego koca
widnokrgu do drugiego, mniej wicej ze wschodu na zachd, przecinajc w poprzek
nasz kurs. Na mapach nie by zaznaczony. Jeli O'Connor przelecia przez niego w
swoim schorowanym samolocie, to musia przelizn si przez jeden z nielicznych
wwozw. Byy to gry chodne i dziwnie nieprzyjemne, jak gdyby stanowiy granic
dzielc prawdziw Arktyk od agodniejszych okolic. Tam gdzie wiatr zmit nieg z
granitowych szczytw, promienie soca odbijay si o gadki, twardy brz.
Nazwalimy to pasmo Grami Wynna.
Za grami nie byo ju drzew. Tylko wielkie powierzchnie lodowych pusty
przerywane grupami jezior. Wszystko w miertelnym ucisku niegu.
Odzywalimy si teraz do siebie rzadko, pilnie nasuchujc sygnaw. Ale minwszy
gry poczulimy potrzeb usyszenia przyjacielskich gosw.
Siedemdziesit osiem do trzydziestu czterech. Czy wiesz, gdzie jestemy?
Pojcia nie mam.
Syszysz co?
Nic.
Czuwalimy stale na dwch czstotliwociach alarmowych. Pocieszajcy meldunek
O'Connora nadany zosta z jego radia pokadowego, dosy silnego, by wysa nam
namiar. Mia take may nadajnik alarmowy, ktry ze wzgldu na ksztaty
nazywalimy Gibson Girl". Co prawda rcznie uruchamiany, mg jednak nada
sygna, ktry pozwoliby nam dokona namiaru. Suchalimy na darmo.
Gdzie w tej bezkresnej pustyni dwudziestu dwch ludzi zamarzao na mier. Godni,
zmczeni, zzibnici. Gdyby mogli na chwil wznie si w gr i rzuci okiem na
swe niewiarygodne wizienie, mieliby wszelkie powody do strachu. Gdzie si
podziewa ten bury Irlandczyk?
Syszycie co?
Nic.
Tyle razy ju dostrzegalimy samolot, e okrzyk Jest!" zacz nuy. Zawsze
okazywao si, e to kupa gazw albo cie na niegu, albo kpa krzakw na brzegu
jeziora. Nasze pragnienia nadaway najdziwniejszym ksztatom sylwetk C87 i
czulimy si zobowizani do obejrzenia kadego. Zjadao to cenny czas, a kade
rozczarowanie odbierao nam troch nadziei, a niewiele jej pozostao. O'Connor powiedzia, e jest nad jeziorem dugoci okoo piciu mil. Nie mg wiedzie, e takich
jezior s tu setki, rozsypane po caym terenie jak confetti. I nad adnym z nich nie
moglimy wytropi prawdziwego samolotu. Pojcia nie mielimy, jak zimno jest na
dole. Nasz termometr spocz martwo poniej najniszego wskazania czterdziestu
stopni Fahrenheita.
Dowodzi nami teraz czas. Jeszcze dziesi minut i bdziemy musieli wraca do
Montrealu albo podzieli na niegu los O'Connora. Raz po raz woalimy go bagajc
chociaby o jeden namiar. Odpowiedzi byo milczenie.
Przetrzymalimy pmrok wmawiajc sobie, e w ostatnich minutach O'Connor musi
wysa sygna. Z pewnoci wszyscy tam nad jeziorem wytaj such, by uchwyci
huk czterech silnikw samolotu. Jakbymy woali do studni bez dna. Halooo... czy
mnie syszysz? Gdyby chocia rozpali ognisko zobaczylibymy dym.
O'Connor musi tu by. Tu... to jezioro? Tamto? A moe dalej?
Wreszcie Catchings uwanie spojrzawszy na swj kalkulator podsun mi go pod nos.
Nie miaem nawet cienia wyboru. Paliwa wystarczy nam tylko na tyle. Natychmiast
musimy porzuci ten teren. Skrciem na poudniowy wschd, majc nadziej, e lec
na Montreal. Jeden samolot naszej formacji musia ju wczeniej zawrci, a teraz

Los jest myliwym E. K. Gann

130

ostatni przyzna, e nie ma innego wyboru.

Tak si skoczy pierwszy dzie poszukiwa O'Connora. Stracilimy wszelk
nadziej.

XII. MRZ
Nkajcy, nieustpliwy, morderczy mrz
Nastpnego ranka wystartowalimy wczenie ze wieym zapasem energii i nadziei.
Doszlimy do wniosku, e O'Connor podobnie jak my nie potrafi zbyt dokadnie
okreli swego kursu. Mg prawdopodobnie oceni z duym przyblieniem
odlego, ktr przelecia, ale by zapewne gdzie na wschd lub na zachd od
zamierzonego kursu. Zaczniemy poszukiwania od okolic jeziora Mistassini, jednego z
nielicznych zaznaczonych na mapie, po czym ruszymy dalej na wschd.
W nocy radio w Presque Isle nawizao czno z O'Connorem. Prosili, by wysya w
regularnych odstpach czasu kierunki namiaru, ale odpowiedzia, e baterie wystarcz
tylko na jeszcze jedn transmisj. Bya to bardzo przygnbiajca wiadomo, ale
pocieszao nas, e zachowa jeszcze sprawno mylenia, chocia mzg jego powinien
ju by zamarzn na ko. Doda, e bdzie czsto uruchamia sw Gibson Girl".
Faktoria nad Zatok Hudsona, daleko na poudnie od miejsca, w ktrym O'Connor
przypuszcza, e si znajduje, meldowaa w nocy temperatur siedemdziesit stopni
poniej zera, ale zimno miao jedn wielk zalet widoczno bya wietna.
Wiedzielimy, e poza nami w powietrzu kry wiele samolotw, chocia nie
moglimy ich zobaczy. Wszyscy jednak uywalimy jednej dugoci fali i
syszelimy paplanin zag opuszczajcych Presque Isle i Goose Bay. Poznaem gos
McGuire'a i Watkinsa i przypomniaem sobie, e Watkins by drugim pilotem
O'Connora w tym samym czasie, gdy ja lataem z Rossem. Dziwnie pokiebasiy si
nasze numery.
Wczesnym popoudniem, gdy samoloty zaczy si zblia do okolicy, z ktr
wizalimy najwiksze nadzieje, radia zamilky. Wszyscy nasuchiwali sygnau
O'Connora.
W t cisz wdar si brutalnie gos naszego bohatera. To nieustraszony porucznik
skary si, e kompas le funkcjonuje. Wyzwiska z wszystkich stron dziurawiy jego
suchawki; kazano mu si zatka. Nam potrzebna bya cisza, cisza absolutna, by nie
straci najsabszego sygnau od O'Connora.
W kabinie pilota rzadko kto si odzywa.
Powrt do tego samego rejonu nie powinien by przedstawia wikszych trudnoci.
Dziki naniesionym w prymitywny sposb jeziorom i rzekom udao nam si w kocu
dotrze na miejsce. Bez tej pomocy moglimy pa ofiar wizualnych zudze,
poniewa kady szczeg na ldzie zmienia swe ksztaty i cechy z godziny na
godzin. Rano jezioro wygldao zupenie inaczej anieli po poudniu, a wszystkie
byy mniej wicej dugoci okoo piciu mil.
Dolecielimy do jeziora Egg na pnocy, po czym zawrcilimy na poudniowy
wschd przeszukujc teren tak skrupulatnie, jak tylko pozwalaa na to coraz bardziej
sabnca uwaga. Za nami pozostaway jeziora podobne do siebie i cignce si
godzinami. Efekt by tak ogupiajcy, a senno po kilku godzinach tak straszliwa, e
Johnson musia stacza prawdziw walk wewntrzn i jedynie myl o tragicznej
sytuacji O'Connora chronia go przed zaniciem.
Od czasu do czasu mijalimy teraz welony niegu opadajce z bezchmurnego nieba ku

 131

Los jest myliwym E. K. Gann

132

ziemi. Te byszczce w socu krysztay nie byy prawdziwym niegiem, lecz tylko
malekimi drobinami lodu powstajcymi w niezwykle mronym powietrzu. Mielimy
take dugie i zdumiewajce przejcia z prawym silnikiem, ktry dosta takiego ataku
kaszlu i strzelania w ganiku, e stracilimy ju nadziej, by udao si go wykorzysta
w peni. rdem kopotw bya, jak si zdaje, niedostateczna temperatura w ganiku
prawego silnika, ktry z kolei ogrzewa wntrze samolotu. Gdy zamykalimy
ogrzewanie, silnik pracowa dosy dobrze, marzlimy wic i pocilimy si na
przemian, aujc, e O'Connor nie wybra sobie mniej egzotycznego miejsca na
posadzenie swego samolotu.
Syszycie co?
Nic... Nic... Nic...
WYCZEKUJCIE!
Paliwa zostao nam jeszcze na trzydzieci minut i soce znowu byo ju bardzo nisko,
gdy nagle rozleg si w naszych suchawkach saby pisk. Trwa moe nie wicej ni
dwadziecia sekund, ale by to niewtpliwie O'Connor. Wzilimy namiar na sygna.
Znik, zanim zdylimy wykona jakie dokadniejsze pomiary, wiadomo byo tylko,
e sygna by prosto przed nas. Lecielimy wic dalej czekajc na powtrzenie,
wstrzymujc oddech, zdrapujc cienk powok lodu z szyb, by lepiej widzie ziemi.
Czekalimy dziesi minut, po czym sygna zosta powtrzony. By goniejszy, a
wic lecielimy we waciwym kierunku, ale znowu trwa zbyt krtko i nasz namiar
by jedynie przybliony.
Prawy silnik urzdzi now chryj, grozi, e umilknie zupenie. Nie zwracalimy na to
uwagi, tak bardzo czekalimy na nowy znak. Nie wzywalimy innych samolotw, by
przypadkowo nie zaguszy sabego aparatu O'Connora. Czekalimy dziesi minut,
potem jeszcze dziesi. adnego sygnau. Zrobilimy koo i wrcilimy z powrotem
na nasz kurs, liczc na to, e O'Connor usyszy huk silnikw i znowu rozpocznie
nadawanie sygnau. Przeszukiwalimy jeziora. Nic. Ponownie sprawdzilimy zapas
benzyny, pocieszajc si, e zawsze jest jeszcze kilka galonw wicej, ni pokazuje
zegar. Gdybymy tylko wiedzieli z pewnoci, gdzie si znajdujemy, i mieli niezbyt
silne wiatry, powrt do Presque Isle trwaby okoo szeciu godzin. Wygldao na to, e
paliwa mamy dokadnie na sze godzin lotu. O'Connor! Nadawaj, do jasnej cholery!
atwo da, gdy si siedzi wzgldnie wygodnie w samolocie. Nie moglimy
zrozumie, dlaczego O'Connor wanie w tych ostatnich cennych minutach przesta
sygnalizowa. Ale aden dwik nie dochodzi. Raz jeszcze zawrcilimy na poudnie.
Zdrtwiaymi od zimna palcami zaznaczylimy na mapie oglne zarysy wikszych
jezior i niski acuch ysych gr, bdcych jedynym znakiem szczeglnym na tym
terenie. Jutro musimy odnale ten sam pustynny rejon. O'Connor nie by ju
zgubiony. Wiedzielimy, e jest tam gdzie w dole, na tej pustyni... czeka. A jeli nam
rce zibn, to jake on musi marzn!
Mia niespoyt energi, ale nie by ju modzikiem. Mg sobie lata spokojnie
midzy Nowym Jorkiem a Bostonem, mg spa w ku, a nie na tym pustkowiu.
Rwnie ironiczna bya sytuacja jego radiotelegrafisty, czowieka, ktry porzuci
marynark handlow, poniewa statek jego by dwukrotnie torpedowany. Odszed z
marynarki, bo nie chcia wicej kusi losu.
Takich ludzi warto byo ratowa, poniewa jest ich mao.
Dugo po zapadniciu nocy ldowalimy w Presque Isle, majc jeszcze benzyny na
jakie dwadziecia minut lotu. Oddalibymy chtnie poow tego czasu za przelotne
chociaby spojrzenie na samolot na jeziorze. Mechanicy pracowali przez ca noc,
usiujc zmusi prawy silnik do grzecznego zachowania.
Tak si skoczy drugi dzie poszukiwa. Opowiedzielimy Boydowi o sygnaach,

przyznajc, e nie potrafilimy dokadnie okreli naszego pooenia przez cae

popoudnie. Sygnay mogy by nadawane bezporednio pod naszym samolotem albo
o sto mil dalej. Nie byo sposobu, by to sprawdzi.
Wszyscy zgadzalimy si, e O'Connor wedug wszelkiego prawdopodobiestwa tkwi
w rodku trjkta midzy Montrealem, Goose Bay i Presque Isle. Poniewa dotarcie
do takiego punktu stanowio granic zasigu C47, nie mielimy po przybyciu na
miejsce dosy czasu na prowadzenie poszukiwa. Boyd usun t przeszkod cigajc
dwa C87, ktre umoliwiay dusze loty. McGuire mia lecie na jednym, ja na
drugim. Presque Isle zaroio si od pilotw, czonkw zag i rozmaitych ekspertw z
najprzerniejszych dziedzin.
Ci powietrzni detektywi prowadzili nie koczce si dyskusje teoretyczne, ktre
czsto urozmaica opowieciami o swych nowych przygodach nasz dzielny kapitan z
wojska oczywicie gdy udawao mu si znale suchaczy. Nam, ktrzymy
prbowali przeszuka prawdziwe pustkowie, nie starczao ju cierpliwoci na
suchanie o wyczynach ludzi, ktrym raz w yciu zdarzyo si spdzi kilka dni na
owieniu ryb w Kanadzie lub na jedzie sankami zaprzonymi w psy. adne psy nie
mogy uratowa O'Connora. Pomc mogo mu tylko szczcie, nieprzerwany cig
szczliwych okolicznoci, i to pod warunkiem, e nastpi bardzo szybko.
Tu przed udaniem si na spoczynek otrzymalimy wiadomo, e O'Connor zosta
odnaleziony. Watkins lecc na zachd od Goose Bay dosownie wpad na niego i
zrzuci mu jedzenie i koce. Podobnie jak my lecia na resztkach benzyny i musia
zawrci. Byo to rzeczywicie osignicie nie lada i dugo w nocy trway rozmowy o
szczciu Irlandczykw. Ale pozostawaa jeszcze jedna wielka trudno do pokonania.
Watkins przelecia okoo tysica mil krc tam i z powrotem i nie potrafi dokadnie
okreli pozycji samolotu tkwicego na lodzie. Nie twierdzi zreszt, e umiaby
znale to miejsce.
Mechanikiem naszego samolotu by Binkowski, za co byem szczerze wdziczny
losowi. Gdy Binkowski mwi, e samolot jest w porzdku, wwczas byo to niemal
gwarancj, e C87 zachowa si jak naley i e nie zmarnujemy wanego dnia
poszukiwa na skutek jakiego mechanicznego defektu. By to blondyn o jasnej cerze,
czowiek gboko wierzcy. Za swym skadanym krzesekiem w tyle samolotu
umieci may tryptyk w mosinej ramce. rodkow cz tryptyku stanowi
niezwykle delikatny obraz Matki Boskiej. Zazdrociem Binkowskiemu spokoju
ducha, jaki zawdzicza swemu obrazkowi. Zastanawiaem si tylko, czy zabiera ze
sob te skarby, poniewa nie dowierza samolotom typu C87, czy te po to, by nam
przypomnie nasze grzechy. Oba powody byy rwnie dobre. Wikszo czonkw
zaogi mona byo uwaa w najlepszym wypadku za niezdecydowanych politeistw.
Zamiast Catchingsa polecia tego ranka Wynn. By nowicjuszem w pnocnych
rejonach i na samolocie C87, wobec czego ja zostaem przez cay czas w lewym
fotelu. Mia znacznie wysze starszestwo ode mnie, ale odznacza si wyjtkow
tolerancj i wzgldy protokolarne nie psuy naszych stosunkw. Odznacza si
niezwyk wrcz energi i skonnoci do psot, mia byskawiczne ruchy i z trudem
hamowa potoki szybkiej wymowy, a w dodatku robi wraenie czowieka, ktry lada
chwila si zaamie, co byo jedynie zudzeniem, poniewa Wynn denerwowa si
wycznie w chwilach wypoczynku. W razie potrzeby jego szczupa twarz nabieraa
wyrazu koncentracji, oczy przestaway lata i w cigu sekundy stawa si
najzimniejszym z pilotw. Ale by take urodzonym aktorem i sprawiao mu olbrzymi przyjemno czarowanie swych suchaczy fascynujcymi opowieciami, w
ktrych bez wahania przechodzi od farsy do tragedii.

 133

Los jest myliwym E. K. Gann

134

W istocie C87 wcale nie lata tumaczy zdumionemu Binkowskiemu, ktry nie
przestawa kontemplowa swej Matki Boskiej od chwili, gdy osignlimy wysoko
przelotow. W ogle nie lata, tylko na swj sposb lewituje.
Obdarzy Binkowskiego najbardziej ironicznym i zoliwym przymrueniem oka, na
jakie potrafi si zdoby, po czym zostawi go, by sobie przemyla t bzdur.
Przy wikszej prdkoci moglimy teraz dotrze do rejonu poszukiwa w cigu
czterech godzin i pozosta tam dostatecznie dugo, by znale O'Connora. Energia
Wynna bya zaraliwa, a na dodatek mielimy czterosilnikowiec, ktry jak dotd
zachowywa si nienagannie, nic wic dziwnego, e lecielimy na pnoc z
niezachwian pewnoci siebie. Zidentyfikowalimy Wodospad Boyda i Szczyt
Catchingsa, i Rzek Johnsona, uradowani znajomymi ksztatami. Gdy nasze kompasy
zaczy krci si obdnie, dotarlimy do Gr Wynna, ktre imiennik oglda okiem
prawowitego waciciela. Potem znowu znalelimy si w pustyni upstrzonej jeziorami
i nawet Wynn zamilk. Tkwilimy przy oknach wlepiajc wzrok w skut lodem ziemi
i czekajc na najmniejszy odgos w suchawkach.
Tego dnia lutowe niebo stracio niemal zupenie swj dotychczasowy zimny bkit,
ktry ustpi miejsca bladej, tawej bieli. Bya rwnie monotonna jak nieg,
przerywana jedynie dugimi pierzastymi chmurami. Zbyt czsto przepowiaday one
wiatr i z pogod. W tej okolicy mogo to oznacza seri nieyc, na ktre O'Connor
wcale nie by przygotowany i ktre niemal na pewno wstrzymayby wszelkie prby
przyjcia mu z odsiecz.
Ale ratunek to jeszcze sprawa przyszoci. Tymczasem trzeba go byo znale. Pod
nami cigny si jeziora, te same jeziora co poprzedniego dnia, ale w suchawkach nie
rozlega si aden dwik. Znowu kady z nas by przekonany, e widzi jaki samolot
na niegu, ale tylko po to, by po dokadniejszym zbadaniu przekona si, e uleg
zudzeniu. Powtarzao si to bez przerwy, zrywalimy si z miejsc, krcilimy
gowami jak kukieki i wreszcie zakopotani dziwilimy si swojej atwowiernoci.
Wczesnym popoudniem zapalimy sygna, ktry by czym wicej anieli namiarem.
Powtarza raz po raz: Wrcie na to samo miejsce". Gdzie byo to miejsce? Nam si
zdawao, e ju jestemy na tym samym miejscu. Jeli meldunek przeznaczony by dla
Watsona, to i on szuka tego samego miejsca, tylko daleko za lini horyzontu.
Zanim sygnay zamilky, udao nam si dokona cennego namiaru. Wezwalimy
radiotelegrafist O'Connora bagajc go, by nadawa nieprzerwan seri dugich
kresek. owilimy na gbinach, ale to dotykao zaledwie powierzchni. Gdyby tylko
wysali sygna dostatecznie dugi, by nastawi nasz radionamiernik, sprawa byaby
zaatwiona.
Znw nadaje! Mamy go!
Wynn dosta szau z podniecenia i nawet Beattie straci sw godn min, gdy strzaka
radionamiernika zawrcia gwatownie i wskazaa na poudnie. Skrciem natychmiast
i wprowadziem samolot na kuro wskazany przez strzak. Sygnay stay si znacznie
goniejsze. O'Connor musi by prosto przed nami, ale nie moglimy go znale.
Wielki ryj C87 blokowa widok z przodu. Pochyliem samolot o kilka stopni w lewo i
czekaem. Znowu usyszelimy ostry, cienki sygna. Mamy go. Tym razem na pewno.
Podniosem si nieco w fotelu, by spojrze przez plecy innym, ktrzy stali przycinici
do okna, ale nad adnym z jezior nie moglimy znale samolotu.
Znowu sygna, i to tak gony, e musielimy przesun suchawki. Iga zacza kry
i w kocu wskazywaa niemal pionowo na nasz kurs. A przecie nikt nie mg
dostrzec ladu samolotu.
Troch wczeniej Binkowski porzuci sw Matk Bosk i obserwowa ziemi z
kabiny. Teraz podbieg do mnie woajc i wskazujc:

Tu jest! Nad samym brzegiem!

cignem nos C87 do dou tak, by wszyscy mogli widzie. Ale nic nie oywiao
martwych brzegw jezior pod nami. Zaczem powtpiewa w sowa Binkowskiego
co, co dotd wydawao mi si niemoliwe. Mimo to upiera si nadal. Cigle
wskazywa palcem, a ja staraem si i wzrokiem za lini jego rki.
Wtem, zupenie nagle, poczuem si istot bardziej znikom ni kiedykolwiek w yciu.
W cigu jednej sekundy pokory wszyscy nabralimy waciwych mikroskopijnych
proporcji w stosunku do reszty stworzenia. Bylimy takimi samymi ludmi jak
O'Connor, a to oznaczao, e jestemy robakami najniszego rzdu. Znale
O'Connora? Bez radia, ktre nami kierowao, i bez bystrych i penych wiary oczu
Binkowskiego przelecielibymy nad O'Connorem pidziesit razy nie znajdujc go.
Jake to si stao, e tak zmalae, O'Connor? Zrobie si taki maleki, e urgao to
wszystkim naszym zmysom. Zdradzie pych ludzk, nie moemy ci bowiem
zobaczy, ani adnego stworzenia twego gatunku. Nasze oczy przykute s jedynie do
twego samolotu, ktry ma ponad sto stp dugoci, a mimo to jest tak straszliwie may.
Porwnaj si z nim, tak jak nas zmusie do tego porwnania, i pacz nad swoj
nicoci. Pamitaj, e jeste taki sam jak my, a z t upokarzajc pozycj trzeba si
pogodzi albo odrzuci j zupenie. Wahanie to tylko droga do obdu.
Zatoczyem wielkie koo nad jeziorem, ktre natychmiast nazwalimy Jeziorem
O'Connora. Przez radio dalimy zna wszystkim samolotom, ktre mogy wzi na nas
namiar. Montreal i Sydney w Nowej Szkocji rwnie wziy seri dugich namiarw.
Wszystko to zajo troch czasu i wiedzielimy, e naduywamy cierpliwoci
O'Connora, ale bez tego nie udaoby si nam ustali dokadnie jego pooenia.
Krc miaem dosy czasu, by dokadnie przypatrzy si jego niemal niewiarygodnej
sytuacji. Jezioro wygldao tak, jak je opisa. Samolot zatrzyma si tu na skraju
poudniowego brzegu. Posadzenie C87 nad tym jeziorem w rodku mronej nocy
arktycznej byo niewtpliwie wspaniaym wyczynem lotniczym. O'Connor musia w
cigu tych kilku krytycznych sekund zmobilizowa ca wiedz, ktr nagromadzi
przez dugie lata swej kariery pilota, i trzeba przyzna, e odnis zwycistwo.
Krc nad jeziorem nabazgraem kilka sw na kartce papieru i musz przyzna, e
poczuem si lepiej ni po tym pierwszym licie. Widocznie pod wpywem
Binkowskiego i jego tryptyku napisaem:
BOGU DZIKI ODNALELIMY CIEBIE ZARAZ BD JESZCZE INNE
SAMOLOTY WYCIGNIEMY WAS WSZYSTKICH ZA KILKA DNI.
Licik woyem do pudeka z czekoladkami i poprosiem Wynna, ktry doglda
zrzucania zapasw, by moja przesyka znalaza si w pierwszym zrzucie.
Kiedy ju wszystkie zainteresowane samoloty i radiostacje dokonay namiarw do
syta, przeylimy dziki naszemu C87 chwil wspaniaej radoci. Zmieniem ostro
kierunek, daem nura jak na myliwcu i przeleciaem nisko nad Jeziorem O'Connora.
Manewr pomylany by jako pozdrowienie dla rozbitkw. Odpowiedzieli wymachujc
entuzjastycznie ramionami. Zbyt szybko przemignlimy nad ich gowami, by
rozpozna poszczeglne twarze, ale skrt bojowy wykonany przez nas, gdy dotarlimy
do koca jeziora, musia im sprawi przyjemno. Miaem nadziej, e tym razem
bdzie mi wybaczony ten ekshibicjonistyczny popis.
Po tym przedstawieniu zwolnilimy przygotowujc si do powaniejszej sprawy
zrzucenia zapasw w wygodnych miejscach. Jednej rzeczy nie mogem zrozumie
czekajc na komend Wynna. Na niegu zauwayem dug strza zrobion chyba z
gazek jedliny. Gdyby to by krzy, wwczas wiedziabym, e O'Connor rozumie, jak
trudno odrni jego jezioro od innych, ale strzaa?

 135

Los jest myliwym E. K. Gann

136

Skrciem samolot do pierwszego zrzutu i zwolniem tak, e niemal zawilimy w

miejscu. Beattie czsto odczytywa nasz prdko, mogem wic skoncentrowa si
na wyborze toru lotu prowadzcego prosto do czekajcych ludzi. Nadlecielimy
bardzo nisko i schodzc rozpoznaem bez trudu twarz O'Connora. Sta obok strzay i
na przemian to wskazywa na ni, to znw wymachiwa ramionami. Doszedem do
wniosku, e widocznie nie moe opanowa podniecenia i w ten sposb daje wyraz
swojej radoci. Obok niego sta jaki inny czowiek. Co chwila pada na kolana i bi
pokony jak pielgrzym u cian Mekki wzbudzajc tym nasz wesoo. Widocznie
rozbitkowie zachowali dobry humor, skoro trzymaj si ich takie kaway, a to jeszcze
lepiej wiadczy o niespoytym O'Connorze.
Jeszcze trzy razy przelecielimy nad jeziorem, zanim wszystkie zapasy zostay
zrzucone. Za kadym razem O'Connor wskazywa na strza i robi gesty, ktre
musiay oznacza zaproszenie do ldowania. Przedyskutowaem z Wynnem i
Beattie'em tak moliwo, ale szybko doszlimy do wniosku, e to nic nie da i e
atwo moe skoczy si katastrof. O'Connor zdaje sobie chyba z tego spraw. Od
chwili gdy ldowa, musiay by due opady niene, bo nie wida byo ladw k, a
on sam sta po pas w niegu, gdy do nas sygnalizowa.
Zastanawialimy si nad odpowiedzi, kiedy zjawi si wanie pierwszy wspierajcy
samolot. By to kapitan Lord z NorthEast Airlines na C47. Powitalimy go przez
radio.
Lord przelecia kilka razy nad jeziorem, a O'Connor powtrzy swoje znaki. Wreszcie
Lord nawiza z nami czno radiow i prosi, ebymy poczekali, by zdania, e na
swoim znacznie lejszym i powolniejszym samolocie wylduje pomylnie.
yczylimy mu szczcia i przypatrywalimy si z niepokojem, gdy zacz powoli
schodzi. Jeli zdoa wyldowa na jeziorze, bdzie mia mu kto oczyci krtk drog
startow, a wtedy zabierze kilku ludzi.
Koa C47 pozostawiy dwa lekkie lady niedaleko koca strzay. Samolot usiad
bardzo delikatnie i natychmiast znik w kbach niegu. Gdy nieg opad,
zobaczylimy, e samolot utkwi w nim po skrzyda i oto nasz bojaliw decyzj
potwierdzi przez radio speszony gos:
Uff! Ugrzzem!
Mielimy wic dodatkowe gby do wyywienia. Podczas dugiej drogi powrotnej do
Presque Isle zatroskani przygldalimy si poszarpanym chmurom wysoko w grze.
Nie daway nam spokoju.
Bardzo rzadko si zdarza, by fakty ukaday si w yciu zgodnie z yczeniami ludzi
czy to dla odmiany w dramatyczn cigo. W tym wypadku prawdziwe
niebezpieczestwo, akty odwagi i tchrzostwa, kilka nieuniknionych powice
wszystko to miao nastpi dopiero po odnalezieniu O'Connora tworzc w ten sposb
dramatyczny punkt kulminacyjny.
Wkrtce po tym, jak Lord doczy si do O'Connora, przybyy nad jezioro nasze
samoloty. aden z pilotw nie uleg pokusie ldowania. Zrzucali zapasy i odlatywali.
Na jeziorze zebrao si troch jedzenia, kocw i papierosw. Byy take pisma
ilustrowane i karty, by skrci rozbitkom oczekiwanie, dopki nie zostanie
opracowany jaki realny plan akcji ratunkowej. Zapasy ywnoci wystarcz na kilka
dni, ale bdziemy musieli jeszcze par razy wraca w krtszych odstpach czasu. Mj
licik do O'Connora, w ktrym obiecywaem mu wyzwolenie za kilka dni, by
absolutnie przedwczesny. Napisaem go w chwili wielkiego uniesienia, nie zdajc
sobie sprawy z powagi problemu.
Ma gromadk ludzi yjc na paskim kawaku lodu czekaa jeszcze duga droga.
Przypuszczalnie wytrwaj w dobrym stanie, jeli zachowaj ostrono i jeli my

bdziemy regularnie dowozi zapasy. Gdybymy zawiedli, bd musieli wrci do tak

przypadkowej diety, jak zupa z sowy (ktrej ju prbowali jedynie po to, by
stwierdzi, e jest bardzo niesmaczna) lub te jeli szczcie dopisze do
upolowanej pardwy. Dugo na takim godowym jadospisie przetrwa nie mog, czyha
bowiem na nich wrg najstraszliwszy, cichy, nieubagany, a mianowicie straszliwy
mrz. Jak zatruty caun spowija ich przez cay czas. Bitwa o O'Connora dopiero si
zaczyna.
Nastpnego dnia ruszylimy nad jezioro obadowani namiotami, opatami, siekierami i
najrozmaitszym sprztem niezbdnym do urzdzenia jakiego schronienia. Wygldao
na to, e rozbitkw czeka dugi pobyt na Jeziorze O'Connora i kto wie, czy uda si ich
wydoby stamtd przed nadejciem lata. Biorc pod uwag tak ewentualno zaczto
przygotowywa stacje zaopatrzenia w paliwo dla lotnikw partyzantw, ktrzy na
maych samolotach z pozami mieli pokonywa przestrze midzy Montrealem a
Jeziorem O'Connora. Skaczc z jeziora na jezioro by moe zdoaj t odlego
przeby. Byaby to operacja duga i mozolna. A tymczasem nie pozostawao nam nic
innego, jak nadal dostarcza ywnoci.
Czwarty dzie by ponur klsk dla wszystkich, z wyjtkiem meteorologw, ktrych
przepowiednie tym razem si speniy, chocia z pewnoci woleliby, eby byo
inaczej. Mimo skpych meldunkw z terenu udao im si odkry ciepy front, ktry ich
zdaniem mia przynie wiatry uniemoliwiajce nam dotarcie do celu z zapasem
paliwa wystarczajcym na powrt. Tak wic dwusilnikowce pozostay przykute do
ziemi, ale sdzilimy, e C87 bd miay dostateczne rezerwy.
Bylimy w bdzie. Nasza cika maszyna okazaa si sabym motylem. Taczya w
powietrzu i draa, podskakiwaa i skrcaa si w tak straszliwych paroksyzmach, e
chwilami nie moglimy nawet odczyta przyrzdw. Skrzyda trzepotay, jak gdyby to
dziki nim samolot unosi si w powietrzu, wielkie podwjne upstrzenie zwijao si, a
poza tym bez przerwy wciskao nas w siedzenia lub z ca si pchao na pasy.
Wszystkie cztery silniki miotay si jak rozwcieczone rumaki, zdawao si, e lada
chwila maszyna rozleci si w kawaki. Wynn, Beattie i ja nigdy nie spotkalimy si z
czym podobnym, poza by moe chwilami, kiedy natrafialimy na samo serce
huraganu. Coraz bardziej odechciewao nam si arcikw na temat siy wrodzonej C
87.
Gdy w kocu skapitulowalimy, przyczyn bya nie tylko burza. Wiatr wedug
naszych oblicze mia prdko szedziesiciu mil na godzin i d prosto w nas.
Widoczno bya nieza, ale ziemi zupenie zasaniaa zadymka niena. W tych
warunkach gdyby nawet udao nam si znale Jezioro O'Connora, nie mona by
dokona sensownego zrzutu. Tak wic podwinwszy ogony wrcilimy do Presque
Isle.
W nocy wiatr osab i zaczy si obfite opady niene.
Daleko na pnoc od Saguenay, kawa drogi za miejscem, w ktrym przebywa
O'Connor, zrodzia si nieyca, poniewa cikie zway powietrza natrafiy na lejsze
i znacznie delikatniejsze i wchony je. Burza ta nadleciaa wyjc z Zatoki Hudsona i
wysp Belcher. Pokna przyldek Sandy, zaatwia Rzek Wielorybi. Zbliaa si do
O'Connora, ktry czeka nie wiedzc o jej istnieniu. Skradaa si sypic przed sob
liczne wigilijne patki niegu i niczym nie zdradzajc wciekoci, jak w sobie krya.
Tylko nauka potrafia odgadn jej ohydn natur i tym razem zaufalimy
meteorologom. Twierdzili, e nieyca nie dotara jeszcze do O'Connora, i uwaali, e
nie dotrze jeszcze przez dwadziecia cztery godziny. Potem przez pewien czas nie
bdzie mona si do niego przedosta.

 137

Los jest myliwym E. K. Gann

138

Pitego dnia warunki atmosferyczne skoniy nas do porzucenia nieporcznego C87.

Wrcilimy do naszych wiernych dwusilnikowcw. Znalimy ju tras i uwaalimy,
e nie zbdzimy, jeli uda nam si utrzyma kontakt wizualny z ziemi. Sdzilimy,
e nazwane przez nas wyniosoci pozwol nam orientowa si po drodze i w ten sposb nie bdziemy zdani na ask niepewnych kompasw. Nad Presque Isle puap
chmur by bardzo niski, ale mielimy zamiar przelizn si pod nim. nieg pada z
przerwami, niekiedy bardziej obficie, by po chwili ustpi lejszym opadom. Po raz
pierwszy od wielu tygodni byo ciepo, ale szare niebo i wiee zway niegu na
lotnisku dziaay na nas przygnbiajco.
Wyruszylimy w pi samolotw. Jeden z nich prowadzi nasz porucznik samochwa.
Na dugo przed odlotem maszerowa wkoo po niegu, a kby pary unoszce si z ust
doskonale pasoway do jego ognistych sw.
Gdyby da wiar jego opowieciom, naleaoby go uwaa za czowieka nie znajcego
strachu, chocia jak dotd nie by nawet w pobliu Jeziora O'Connora. Co zawsze
nawalao w jego samolocie, jaki bd w silniku czy w radioaparacie, bd zamarznite
migo, ktre zmuszao go do powrotu na baz.
Ale nawet tu, na lotnisku, biedny czowiek przeywa na pewno nieustann rozterk. Z
jednej strony by obsesyjnie opanowany potrzeb wykazania odwagi, z drugiej nie
mg sobie poradzi z wrodzon bojaliwoci. Wiedzielimy, jak czsto wpada w
panik w obliczu wadzy, kurczy si w obecnoci o poow niszego Boyda i
paszczy si przed kadym wyszym stopniem. Doszlimy do smutnego wniosku, e
by ofiar kultu wadzy. W pogoni za ykiem tego czarodziejskiego napoju sam
pozbawi si mskoci.
Nikt z nas nie przepada za pierwsz godzin lotu. Teren midzy Presque Isle i Rzek
w. Wawrzyca by atwy, falujcy, ale wierzchoek najagodniejszego pagrka moe
we mgle sta si grskim szczytem. Czsto musielimy przemyka si midzy grami
korzystajc z najpytszych dolin. W miar lotu widzialno pogorszya si do jednej
mili, a w nienych szkwaach nawet bardziej. Nie byo to latanie bezpieczne.
Wiedzielimy o tym wszyscy i kady na swj sposb stara si pogodzi z tym faktem.
Przez radio dotar do nas gos Catchingsa.
Nie zapowiada si to dobrze.
Zapomniaem niegowcw dorzuci kto inny.
Donner... Blitzen... jeszcze inny.
Zwinlimy nasze anteny, eby ich nie straci, i trzymalimy si blisko ziemi.
Najrozmaitsze ksztaty wyaniay si nagle z bladej mgy. Latanie w zwartym szyku
byo nierozumne i niemoliwe. Kady pilot odrywa si od swych najbliszych
kolegw, na wasn rk szukajc drogi midzy zamieci a terenem.
Gos porucznika w suchawkach nikogo nie zaskoczy, a tyle w nim byo niekamanej
rozpaczy, e moglimy go jedynie aowa.
Tym razem nie prbowa nawet skary si na mechaniczne defekty. Stwierdzi po
prostu, e wszyscy zwariowalimy. Latanie w takich warunkach jest zupenie bez
sensu i on postanowi si wyczy. Wejdzie na odpowiedni wysoko, nad chmury, i
wrci do Presque Isle.
Namawialimy go, by jeszcze troch wytrzyma. Tumaczylimy, e pogoda musi si
poprawi, chocia wiedzielimy rwnie dobrze jak i on, e przepowiednie te opieraj
si jedynie na naszych yczeniach. Musimy trzyma si maej wysokoci, poniewa
bylimy przekonani, e latanie wedug przyrzdw na wikszej i bezpieczniejszej
przez pi godzin, by potem zej niej i zorientowa si w pooeniu, jest
niemoliwe. Kurs na Jezioro O'Connora by niezmienny. Gdybymy go stracili na
jakim duszym odcinku, kompasy z pewnoci sprowadziyby nas z drogi, a

O'Connor czeka przecie na zawarto naszych samolotw.

Porucznik owiadczy, e mu przykro, ale nie poleci dalej. Nigdy ju wicej o nim nie
syszelimy. Przyszo mi na myl, e by moe pomyliem si w jego ocenie;
czowiek, ktry tak jawnie przyznaje si do strachu, nie moe by zupenie
pozbawiony odwagi. Wiedzia, e nigdy nie otrzyma przebaczenia i e nagana bdzie
milczca, a wic spotka go najsurowsza z moliwych kar. Nikt nie zapyta, dlaczego
zawrci z drogi, nikt nie wyrazi przekonania, e postpiby szlachetniej. Pozorn
uprzejmo, nawet z pewn domieszk artobliwoci, odczuje jako dotkliwy policzek,
ktry nie przestanie pali, jak dugo pozostan wiadkowie decyzji. Wybra samotno
i ju nigdy nie powrci do naszego grona. Wszyscy inni wytrwali w obudzie, wielu w
nie mniejszym strachu, ale wstyd przed kolegami by silniejszy.
Chwilami czuem, e moja stanowczo topnieje. Za Rzek w. Wawrzyca szkway
zrobiy si czstsze i gnay w upiornych korowodach, by w kocu wpa w owe
wskie tunele, przez ktre z trudem si przeciskalimy. Sytuacja bya beznadziejna, a
podejcie do Gr Wynna zakrawao na szalestwo, gdy wtem w chmurach powstaa
dua szczelina odsaniajca podna gr, ale nagie granitowe wystpy, goe szczyty i
mroczne przepaci pokrya gadka powoka niena. acuch grski zatraci ostro,
skada si z nastpujcych po sobie sklepionych stokw. Najwysze giny w
chmurach. W kocu natrafilimy na bardziej obiecujc dolin, ale gdy tylko
wliznlimy si nad ni, spotkao nas rozczarowanie.
Teren pod nami by nie do rozpoznania. Wszystkie mudnie zaznaczone cechy
charakterystyczne zniky w magiczny sposb albo tak zmieniy ksztaty pod zwaami
niegu, e nie bylimy w stanie ich rozpozna. Nasze zwariowane kompasy przez pi
minut wskazyway to na wschd, to znw na zachd, zanim uspokoiy si zupenie.
Dopiero wtedy moglimy kontynuowa lot na pnoc. Przy takiej widzialnoci
zmuszao nas to do krenia tam i z powrotem po kursie, ktrego nie bylimy zbyt
pewni, i trwonienia cennego czasu.
Nad jeziorami widzialno poprawia si mniej wicej do jednej mili, ale puap chmur
uniemoliwia wejcie ponad tysic stp. Bdziemy musieli trafi dokadnie nad
Jezioro O'Connora, nie zbaczajc ani na wschd, ani na zachd. Wystarczy, e si
pomylimy o dwie mile, a miniemy cel nie widzc O'Connora i nie dostrzeeni przez
niego. O tym, eby znale go tak, jak to si udao Watkinsowi, nie warto byo mwi.
Z rwnym powodzeniem moglibymy prbowa zidentyfikowa jakie jedno jezioro
na tym pojezierzu. Bez przerwy prosilimy rozbitkw o podanie namiaru radiowego,
ale aden gos do nas nie dociera. Rzecz jasna, nikt si nas nie spodziewa w tak
pogod, trudno jednak byo pociesza si takimi wyrozumowanymi argumentami.
Znalelimy O'Connora tylko po to, by go na nowo zgubi.
Krcilimy si tak dugo, jak na to pozwalay zapasy paliwa, po czym przygnbieni
wrcilimy na baz. Nawet nie mielimy pewnoci, czy poszukiwania byy
prowadzone we waciwej okolicy.
Nie wiedzielimy o tym, e McGuire na wasn rk przeszukuje t sam przestrze
powietrzn na C87. Prbowa zlokalizowa O'Connora za pomoc radia i musia
wobec tego pozosta znacznie wyej w warstwie chmur. Nie otrzymawszy adnych
sygnaw i on zawrci, a wtedy przekona si, ile ma szczcia.
Zbiorniki benzyny w C87, podobnie jak w jego odpowiedniku, bombowcu,
sporzdzone s z samozalepiajcego si gumowego materiau. Ze wzgldu na
niezwykle nisk temperatur odpowietrzniki prowadzce do zbiornikw zaklejano
tam ochronn. Dziki temu, gdy samolot by na ziemi, w rurach nie moga si
gromadzi wilgo, ktra zamarzajc zatkaaby ukad paliwowy. Przygotowujc

 139

Los jest myliwym E. K. Gann

140

samolot do lotu usuwano tam ochronn.

Tu przed zapadniciem nocy mechanik McGuire'a stwierdzi, e przy dwch
zbiornikach ta zasadnicza czynno nie zostaa dokonana. Z astrokopuy widzia
odpowietrzniki znajdujce si zaledwie o kilka jardw od niego, ale nie mg ich
dosign. Przeraony zawiadomi McGuire'a, ktry zacz byskawicznie rozwaa
sytuacj wspominajc rwnoczenie z alem prostot konstrukcji swego mua z Karoliny. Silniki pracoway jedynie dziki temu, e gumowe zbiorniki powoli si zapaday.
Jak dugo bd jeszcze w stanie wyciska z siebie niezbdne paliwo? McGuire mia
otrzyma odpowied na to pytanie w bardzo niedugim czasie. Jeden silnik strzeli do
ganika i zamilk bez sowa, wkrtce potem rwnie i drugi przesta pracowa.
McGuire lecia na C87 wedug przyrzdw noc, nad nieznanym terenem, z dwoma
milczcymi silnikami po jednej stronie. Byo to co prawda nieprzyjemne, ale
bynajmniej nie stanowio gwnego kopotu.
Caa reszta paliwa znajdujca si w sparaliowanej czci samolotu bya niedostpna.
Nie mg wic po prostu dotrze do Presque Isle ani jakiegokolwiek innego znanego
mu lotniska. Wygldao na to, e wbrew woli pjdzie w lady O'Connora.
Poda przez radio meldunek o swych niewiarygodnych tarapatach i dowiedzia si, e
na pnocnym brzegu Rzeki w. Wawrzyca buduje si nowe lotnisko. Byo za mae
dla C87, ale posiadao kierunkow radiolatarni. McGuire obliczy, e jeli nie bdzie
adnych niespodzianek po drodze, wwczas paliwa starczy mu w sam raz na to, by
tam dotrze. Wcale niele, ale oto pojawia si nowa bieda.
Gdy dotar nad lotnisko, dowiedzia si, e krtki i pokryty niegiem pas jest
zaznaczony tylko kilkoma naftowymi wiatami sygnalizacyjnymi. Przy tym pogoda
bya bardzo niegocinna. Puap chmur opad poniej krytycznej granicy, faktycznie nie
wiadomo byo, na jakiej wysokoci si znajduje, widzialno p mili... a nawet
mniejsza i cigle powracajca silna zadymka niena. Nad pasem silny wiatr boczny.
McGuire musia sign do caego dowiadczenia, jakie nagromadzi od chwili, gdy
po raz pierwszy wzi w rce stery samolotu, do caej wiedzy nabytej w szkole Lestera
i w cigu wielu tysicy godzin latania w charakterze drugiego pilota i kapitana, do
wszystkich znanych mu sztuczek i sposobw. Musia doda jeszcze szczypt szczcia
przyprawion solidn doz tupetu i odwagi, ktr zmobilizowa wygaszajc pozostae
dwa silniki i dajc nura w bia pustk.
Wierny zawodowej tradycji okrela to potem jako paskudne podejcie wedug
przyrzdw". Mwi o drugorzdnych defektach technicznych, jak gdyby to one byy
wtedy najwaniejsze. Celowo pomija fakt, e samolot lecia koso, e on sam nie mia
pojcia o tym, co si pod nim znajduje, i e musieli przeduy pas, zanim C87 mg
polecie dalej. Nie wspomnia te o tym, jak spyn w d przez szkway, zaledwie na
uamek chwili chwytajc zarysy pasa, i jak potem jakim cudem wcisn na niego
samolot ldujc bez najmniejszego zadrapania. Wszystkie te szczegy pomija jak
kopotliwe drobiazgi, o ktrych przecie dobrze wychowany czowiek nie mwi.
Przyznawa, e ciskao go w doku, gdy na wysokoci dwustu stp wci jeszcze nic
nie widzia, ale gwnie podkrela sw techniczn nieporadno, ktrej wyrazem
miay by odchylenia o jeden lub dwa stopnie od sygnau, lub te jak bardzo si
martwi, gdy prdko samolotu przekraczaa lub spadaa poniej cisej normy
przewidzianej dla idealnych warunkw. Wszyscy suchacze powinni zrozumie, e to
on nawali, ostateczny za sukces zosta osignity raczej wbrew jego wysikom
anieli dziki nim. Przesadna skromno czsto graniczy z pyszakowatoci i jako
taka bywa nieznonie faszywa, ale gdy jest czym wrodzonym czowiekowi i gdy
ponadto okazywana bywa z przymrueniem oka i humorem wynikajcym ze szczerego
zamiaru ukrycia wasnej odwagi, wwczas zasuguje na prawdziwe uznanie.

Tych niepisanych norm trzymalimy si prawie wszyscy.

Przez dwa dni wali nieg. Zniecierpliwieni czekalimy w ciepych pomieszczeniach, a
tymczasem mechanicy dubali przy samolotach. Z przegrzanych pokojw
operacyjnych widzielimy, jak mechanicy wlok si do na wp zasypanych maszyn i
potem wracaj sztywnymi krokami, gdy ju nie mog duej wytrzyma na mrozie. A
byo im naprawd bardzo zimno, bo do niegu doszed jeszcze wiatr wdzierajcy si
do kadego zakamarka. Wikszo chodzia zapatulona po oczy z wysmarowanymi
tuszczem twarzami, ale i tak pojawiay si wiele mwice biae plamy, ktre
troskliwie nacierali sobie wzajemnie.
Krcilimy si po budynku przeklinajc pogod i wymierzajc kopniaki kaloryferom
mikkimi butami lotniczymi, a odarte ze skry twarze mechanikw byy jak wyrzut.
Raz po raz zachodzilimy do pokoju meteorologw przeszkadzajc im i dokuczajc
pytaniami, prognozami, ktniami i niestosownymi docinkami. Stawalimy przed
dalekopisami w wyzywajcych pozach, dajc, by omieliy si powtrzy
niezmienne meldunki o zej pogodzie ze wszystkich stacji, a jkajce si maszyny jak
gdyby w buncie przeciwko ludzkim grobom nie cofay ani sowa. Nie byo oczywicie adnych meldunkw z samego rejonu poszukiwa, ale Montreal i kilka
posterunkw na zachodzie w okolicach Zatoki Hudsona daway dostatecznie wyrane
pojcie o oglnym obrazie i zawiadomiyby o najmniejszej poprawie.
Rozmylaem nad tym, dlaczego nie udao nam si znale O'Connora. Obecna burza
musiaa jeszcze bardziej zmieni charakter terenu i wygldao na to, e raz jeszcze
ponielibymy klsk, nie mogc znale drogi. Kaprysy kompasw w kluczowych
punktach naszej trasy wci jeszcze byy niezrozumiae, ale byy ju zjawiskiem
wyprbowanym i musia znale si jaki sposb na ich wyeliminowanie.
Znalimy ju mniej wicej dugo i szeroko geograficzn Jeziora O'Connora, ale
by to niewidoczny punkt w przestrzeni i problemem byo dotarcie do niego. Nasze
cyrkowe wyczyny powiody si i zapewne znowu si powiod, ale przy zej pogodzie
byo to niebezpieczne, a przy dobrej czekay nas czsto rozczarowania.
Wybralimy si wobec tego do Boyda z nowym planem i jak zwykle wysucha nas
yczliwie. Projekt nasz przewidywa odlot z Presque Isle w nocy. W ten sposb
zjawimy si nad Jeziorem O'Connora lub przynajmniej w pobliu tu po wicie. Kurs
utrzymamy za pomoc astronawigacji. Moliwie jak najczciej, mniej wicej w
pgodzinnych odstpach czasu, bdziemy okrelali pooenie i w ten sposb przez
ca drog zdoamy ustrzec si przed zejciem z kursu. Ostatnie okrelenia pooenia
dokonane zostan tu przed wyganiciem gwiazd, a wtedy bdziemy ju tak blisko
jeziora, e przeoczenie go bdzie prawie niemoliwe. Ponadto wyle si meldunek
0'Connorowi i Lordowi wyjaniajcy nasz plan i podajcy spodziewany czas
przybycia. Jeli nastawi ca orkiestr sygnaw, rozpal ognisko z najwikszym
moliwym dymem i po usyszeniu naszych silnikw wystrzel rakiety, wwczas mog
oczekiwa goci.
Boyd zgodzi si z nami i skorygowa kilka szczegw. Midzy innymi doradzi
zabranie nawigatorw posiadajcych nieco wiesz i rozleglejsz wiedz.
Wystartowalimy nastpnej nocy wspinajc si nad wci jeszcze zalegajcy puap
chmur i zawierzylimy gwiazdom. Nasze kompasy mog teraz kaprysi do woli,
bdziemy bowiem wykrywa ich oszukastwa tak czsto, e nie potrafi nas zbytnio
okama.
Do tej prby, ktr wszyscy traktowalimy jako eksperyment, uyto jedynie trzech
samolotw, leccych w lunym szyku; lot by pikny, gadki, dla odmiany bez
adnych niespodzianek. Bylimy w najlepszych humorach, na jakie tylko moglimy

 141

si zdoby przy tym mrozie. W normalnej sytuacji skracano by sobie czas

artobliwym narzekaniem na rozmaite drobne przykroci, jak na przykad na maski
tlenowe wywoujce dokuczliwe swdzenie i dopasowane chyba na mordy pawianw,
na to, e ukradziono nam kilka godzin snu, na zimn kaw i czerstwe kanapki, na
zmczenie i cikie kombinezony lotnicze, ale tym razem panowaa cisza.
Pamitalimy o prawdziwych cierpieniach rozbitkw na jeziorze.
. Z ostatnich okrele pooenia sporzdzonych tu przed znikniciem gwiazd
wynikao, e jestemy okoo pidziesiciu mil na poudnie od poszukiwanego rejonu.
Rozwidniao si, gdy zaczlimy powoli schodzi ku przerywanemu puapowi chmur.
Zadalimy od nich namiarw radiowych, ale w suchawkach trwaa niczym nie
zakcona cisza.
W chmurze bylimy zaledwie kilka minut, po czym znalelimy si pod ni.
Zaczynaem ju powtpiewa, czy mj plan jest rozsdny, w pmroku bowiem nie
mona byo niczego rozpozna. Opady niegu musiay by bardzo obfite i ta caa masa
jezior i gr moga z powodzeniem znajdowa si w jakimkolwiek innym miejscu.
Moe le wyliczylimy szeroko i dugo geograficzn Jeziora O'Connora, a moe
wyminlimy w ostatnich minutach to miejsce?
Ju opaday nas myli o benzynie, a z kad chwil milczenia w suchawkach skraca
si czas przebywania w tej okolicy.
Nagle cisza zostaa przerwana. Wskazwki radionamiernikw skrciy z cudown
precyzj. O'Connor nie by co prawda prosto przed nami to byby cud ale zaledwie
o dziesi stopni na lewo od naszego kursu. Sygnay byy tak silne, e musia by
niedaleko. Skrcilimy natychmiast w kierunku wskazywanym przez drce strzaki.
By jednak dalej, anieli przypuszczalimy, a nasza niecierpliwo zwikszaa
odlego. Dobrze ju dniao, gdy zobaczylimy seri czerwonych i zielonych rakiet
wybuchajcych i jarzcych si na tle biaego widnokrgu. Nie dostrzegalimy jeszcze
ich rda, ale zanim dotkny ziemi, minlimy ostatni acuch gr i dopadlimy
naszej zwierzyny.
Dwa dni pniej po raz ostatni leciaem nad Jezioro O'Connora, po czym zostaem
przeniesiony gdzie indziej. O'Connor, Lord i ich towarzysze zostali odnalezieni i
zaopiekowano si nimi tak, jak tylko na to pozwalay okolicznoci. Ich ratowaniem
zaja si pokana liczba ludzi i maszyn. O'Connor by jednym z ostatnich, ktrzy
opuszczali zamarznite schronisko. Odwrt w peni usprawiedliwia poczucie dumy,
poniewa wszyscy jego podopieczni, nawet ci, ktrzy przed opuszczeniem Thule byli
chorzy lub ranni, wrcili w wietnym zdrowiu i humorze. Najpowaniejszymi
obraeniami byo kilka drobnych odmroe. W sumie przebywali na jeziorze prawie
trzy tygodnie.
O'Connor odpoczywa krtko, a potem, jak zawsze niestrudzony, ruszy do Assamu,
gdzie zosta gwnym pilotem w jeszcze bardziej zwariowanym przedsiwziciu w
chiskiej operacji Garb". Zobaczyem si z nim dopiero po roku w zupenie innych
okolicznociach.
Historia Jeziora O'Connora nie skoczya si na wyjedzie jego odkrywcy. W Presque
Isle pozosta jeszcze Wynn, by zakoczy przygod w niezwyky i jake odwany
sposb. Wszyscy martwili si, e nie uszkodzony samolot zatonie w jeziorze, gdy lody
stopniej. Sprowadzono wic zdemontowany pug nieny, ktry na miejscu
zmontowaa zaoga majca w ten sposb okazj bezporedniego zetknicia z mrozem
w czystej postaci, po czym oczyszczono krtki pas na jeziorze. C87 zatankowano
minimaln iloci paliwa, silniki przywrcono do ycia za pomoc specjalnych
ogrzewaczy, a gdy wszystko bye ju gotowe, Wynn zaczerpn gboko powietrza i
wyprowadzi samolot.

Los jest myliwym E. K. Gann

142

Ta sama maszyna zostaa pniej przesana do operacji Garb". Mona byo pomyle,
e z uporem ciga swego pana.

XIII. UPA
W kadym czowieku siedzi tchrz
Keim spoglda na mnie z grnej pryczy, unosi jedn brew i warczy:
Leje jak krowa na pask ska.
Lea zupenie nagi przykrywajc tylko swj duy brzuch gazet, a zdanie, ktre
wypowiedzia o deszczu, byo cise. Kiedy nocne deszcze zaczynaj zalewa
Brazyli, wszystkie inne zjawiska przyrody trac znaczenie. A w Natalu, gdzie leymy
pogreni w jakim wilgotnym stanie nieprzytomnoci, jakbymy byli oleistymi
woniejcymi przyprawami pywajcymi w jakim rozczynie, deszcz topi wszystko.
Ndzne miasteczko Natal znajdujce si na najdalej na wschd wysunitym koniuszku
Brazylii. Kto je tam kiedy umieci, chyba tylko dlatego, e byo puste miejsce, ale
jest rzecz nieprawdopodobn, by ktokolwiek mg przewidzie, i stanie si
przydatne jako baza dla samolotw leccych przez poudniowy Atlantyk w drodze do
Afryki.
Zakwaterowano nas w starym domu, w ktrym wedug brazylijskiego obyczaju
podogi wykadane s kafelkami. Kafelki s teraz mokre od wody wlewajcej si przez
otwarte okno, a boto, niedopaki papierosw, torby lotnicze, walizki, podarte pisma
ilustrowane i resztki tekturowej choinki zakrywaj ich nieciekawy wzr.
W domu jest pi wikszych pokoi zapchanych zbitymi z desek prymitywnymi
pitrowymi narami. Pokoje s wskie, wysokie, odlego od kafelkw na pododze do
popkanych sufitw jest wiksza anieli od ciany do ciany. Mieszkamy jeden nad
drugim, tak jak si da, nawet w tych krtkich chwilach, gdy przelotny chodek przed
witem umoliwia chwil niespokojnego snu. Poza tym temperatura w
pomieszczeniach jest straszliwa, a powietrze tak gste, e robi wraenie ciaa staego.
Lista goci zmienia si zalenie od kaprysw samolotw C87 leccych z Natalu na
Wysp Wniebowstpienia na rodku poudniowego Atlantyku i stamtd na Zote
Wybrzee w Afryce. Niekiedy przebywa tu rwnoczenie pi zag, a wic
dwudziestu piciu ludzi, innym razem s tylko dwie zaogi. Niezalenie od iloci osb
jest tylko jedna toaleta, i to rzadko funkcjonujca.
Poza nami s tu jeszcze liczni stali mieszkacy niechtnym okiem patrzcy na nasz
inwazj. Jest to kolekcja skrzydlatych i pezajcych owadw, ktra wzbudziaby
zachwyt najbardziej wymagajcego entomologa. Szczeglnie sprytne i zapobiegliwe
s pajki, w kadym razie bardziej anieli muchy, ktre po dugich obserwacjach
uwaamy za opieszae i niemal samobjcze w swej nierozwadze.
Rol policjantw peni w tej zagszczonej spoecznoci jaszczurki, wszystkie co do
jednej tak tuste i najedzone, e ledwo si ruszaj na patrolu. Zamieszkuj nar
naprzeciw Keima, zabawiajcego si przypominaniem mi, e tylko dziki nauce
pobieranej u niego na AM21 dotd jeszcze si nie zabiem. W odpowiedzi mam tylko
jeden argument, a mianowicie, e mimo jego znakomitego starszestwa znam ocean
lepiej od niego.
Obserwuj wiszc na ramie okiennej jaszczurk, kropla w kropl podobn do tej,
ktr ju kiedy przed laty obserwowaem w Brazylii. Za jaszczurk w wietle jedynej
arwki zawieszonej pod sufitem poyskuj pionowe strumienie deszczu. Keim
otworzy pismo ilustrowane opierajc je na powoli wznoszcym si i opadajcym

 143

Los jest myliwym E. K. Gann

144

brzuchu.
Zepsujesz sobie wzrok.
Odp..... si od mego wzroku chrzknicie.
Jak nie przejdziesz przez nastpny przegld lekarski, to ci przypomn z
przyjemnoci moje ostrzeenia.
Potrafi jeszcze zobaczy, jak si muchy pieprz, na odlego tysica jardw.
No to zabij tego komara, ktry ci siedzi na palcu u nogi. Keim rzuca magazyn mniej
wicej w kierunku wasnej stopy,
a sposzony komar siada na mnie. Uradowany zapala cygaro.
Robiem wszystko, co w mojej mocy, by unikn skierowania do Natalu, bo szczerze
baem si nawrotu malarii. Chciaem take raz na zawsze odczepi si od C87, ale
byy to maszyny tak przewrotne i wpywowe, e nic nie pomagao, i jak dotd udawao
mi si rozstawa z nimi jedynie na krtkie okresy czasu.
Staram si zapomnie o upale i smrodzie docierajcym z pobliskiej ubikacji, mylc o
C87 i o tym, e los widocznie postanowi nie rozcza nas a do mierci. Min rok
od chwili, gdy widziaem O'Connora na niegu. Skierowanie otrzymane po
opuszczeniu terenw pnocnych byo typowe. Ni std ni zowd zostaem
instruktorem na C87. Zajcie to miao swoje blaski i cienie, a niekiedy zakrawao na
ironi losu, poniewa wrd suchaczy miaem weteranw, ktrzy postanowili lata
przez ocean, wobec czego po kursie, posiadajc wiksze starszestwo, zajm
wszystkie wolne miejsca, na ktre ewentualnie mogem liczy. Praca instruktora bya
lekka, pomijajc rozmaite kaprysy samego samolotu, tacy bowiem ludzie, jak West,
Ingram, miniaturowy Burns, Johanpeter i Brown, obdarzeni cudownymi talentami,
naleeli do mietanki swego zawodu. By take czerwonolicy, obficie wytatuowany
Carter, z ktrym uczyem si w szkole Lestera, i Charleton o rzewnych oczach.
Keim warczy poprzez dzielc nas smrodliw przepa.
Jak mwisz, co ty zrobi... ?
Unosi i opuszcza brwi dajc do zrozumienia, e chtnie wysucha moich bujd.
Wiem, e chodzi mu o dugi lot, z ktrego dopiero co wrciem. Bya to podr
niewiarygodna z trzech powodw. Po pierwsze jedynym adunkiem byy miliony w
chiskich banknotach, po drugie okrylimy p kuli ziemskiej, a drugi pilot okaza
si jedyn istot ludzk, ktrej nigdy nie bdzie mona nauczy lata, po trzecie omal
nie zostaem jednym z tych bohaterw, ktrzy ciesz si wtpliw saw w historii.
Niewiele brakowao mianowicie, a zburzybym jeden z siedmiu cudw wiata.
Ponadto, nie byo to co prawda zwizane z lotem i tym samym nie mona tego byo
uwaa za rdo mego obecnego nastroju, ale w wyniku lotu zetknem si oko w oko
z tchrzem, i to odkryem go nie w kim innym, lecz w sobie. Poczynione odkrycie tak
bardzo mnie zaniepokoio, e wci nie mogem o nim zapomnie. Bez przerwy miaem przed oczami brzydk, pyszakowat twarz porucznika, ktry te musia si
upokorzy i posypa gow popioem, i zastanawiaem si, czy tego rodzaju wraenia
pozostawiaj lad nie do zatarcia, czy te s przemijajce, jak plamy i rysy na suficie
nade mn.
Po to midzy innymi, by uciec od tych zgubnych refleksji, wymyliem bajeczk, na
ktr chciaem nabra Keima. W tej grze istniao dosy elementw prawdziwych, by
pozwoliy cign zabaw w nieskoczono. Byle tylko zabi nud.
Ale tak naprawd, ile ukrade?
Straciem rachub.
Jakim cudem?
Kiedy ci otaczaj pikne Chinki i brzcz mandoliny, moesz atwo straci rachub.
Jeden milion wicej, jeden milion mniej...

Bujasz jak cholera.

Myl sobie, co chcesz. Zreszt naprawd nie sdz, by chcieli prowadzi jakie
dochodzenia. Jedna paczka si rozleciaa i to wszystko walao si po caej pododze
samolotu... Poza tym to byy przecie chiskie pienidze... Szkoda, e ciebie tam nie
byo. To dopiero bya afera...
Ziewam niedbale.
Na kwaterze wszyscy wiedz, e samolot napchany by banknotami, a Keim
niewtpliwie ju to sprawdzi. Historyjka o paczce, ktra si rozleciaa, jest trudniejsza
do sprawdzenia, poniewa ten szczliwy wypadek mia si rzekomo zdarzy o
przeszo pitnacie tysicy mil od naszego obecnego miejsca postoju.
Nic ci nie zostao?
Nie warto o tym gada. Moe jeszcze kiedy bd w Chinach.
Znacznie atwiej cign t zabaw, anieli oglda tchrza w penym wietle
dziennym. Ale gram ostronie, by nie zniechci Keima. Pniej by moe dam mu do
zrozumienia, e jaka fantastyczna sumka spoczywa jeszcze w mojej torbie. By moe
doprowadz nawet do tego, e rzuci w jej kierunku podejrzliwe spojrzenie. Zmylenie
jest jednak mniej trwae od prawdy.
Keim zapada w milczenie, a ja niechtnie wracam do gorzkich rozmyla. Deszcz
jakby je podsyca, mona wic na to zwali cz winy. Nieustanny, chlupicy deszcz
spukuje mnie z powrotem do kabiny rozpalonej jak piec i znowu wychylam si z niej
patrzc na dugi czarny pas startowy w Agra w Indiach.
Mamy za sob dug drog z Natalu do Wyspy Wniebowstpienia, potem do Accry
na Zotym Wybrzeu, a stamtd do Kano w Nigerii i dalej na wschd przez Haboob
bezlitonie rzucajcy naszym samolotem wrd wirujcych kolumn i chmur
czerwonego pyu, ktre ka niepokoi si o stan silnikw. Potem siadamy na ziemi,
jeli to tak mona nazwa, w miejscowoci zwanej El Fasher w sercu Sudanu. Z
jednego silnika wycieka obficie olej, wobec czego decydujemy si na kilka godzin
postoju, by naprawi uszkodzenie, ale gdy ju jestemy z powrotem gotowi do lotu,
rozrusznik drugiego silnika psuje si na amen i nawet nasz mechanik Franko nie daje
sobie z nim rady. Tak wic osiem dni czekalimy w piekielnym skwarze na czci
zamienne. Kilka razy byem ju zdecydowany startowa na trzech silnikach i
uruchomi czwarty si wiatru, ale z gry wiedziaem, e tego rodzaju metoda
zastosowana do zaadowanego C87 musi si skoczy katastrof. Pasa ledwie
starczao dla czterosilnikowego startu, ktry i tak musia nastpi tu po wicie, zanim
soce pozbawi rozrzedzone powietrze pustyni tej odrobiny siy nonej, jak jeszcze
posiadao.
Jeli Johnson by najwspanialszym urodzonym pilotem, jakiego zdarzyo mi si
spotka, to mj drugi pilot podczas tej przekltej odysei by jeszcze gorszy anieli ja w
swoim czasie. W cigu kilku godzin wicej nauczybym chyba rodzon babk, a
wikszo babek z pewnoci bardziej interesowaaby si swoim zadaniem. Nie by w
stanie utrzyma czego, co by cho przypominao waciwy kurs, a jedyne ldowanie,
ktre mu powierzyem, zakoczyo si niemal katastrof, tak e mj historyczny
wystp z McCabe'em wydawa si w porwnaniu z tym niemale arcydzieem. By
absolutnym bawanem, niezdolnym do wykonania najgupszej czynnoci, i na dugo
przed zakoczeniem lotu zaoga bagaa mnie, by go nie dopuszcza do sterw. y w
strachu przed wszelkiego rodzaju samolotami, a szczeglnie przed C87, co bym mu
zreszt wybaczy, gdyby nie to, e jego niemono wykonania najprostszego
manewru wzbudzaa obrzydzenie.
Wyrwalimy si w kocu z El Fasher, po czym ldowalimy, by zatankowa benzyn,

 145

Los jest myliwym E. K. Gann

146

w Chartumie, potem znowu w miejscowoci Gura w Erytrei, gdzie wytrawni

mechanicy starali si zamkn z powrotem ze wiatry wyzwolone z puszki Pandory,
ktr sta si nasz samolot. Nastpnym etapem by przelot przez Morze Czerwone do
Adenu, nastpnie za do Salalu w Arabii, gdzie regulator jednego miga zacz
wariowa zmuszajc nas do pospiesznego ldowania.
W tej fazie lotu zaczem podejrzewa, e na nasz wypraw przypada niezwyka
porcja pecha. Albo ten C87 by w bardzo zych rkach, albo te przypad nam w
pierwszy kocio, ktry skupi w sobie wszystkie wady waciwe temu typowi
samolotw. Przednie koo opuszczao si tylko wtedy, gdy Franco wazi do dziobu i
kopa je z caej siy. Na jednej wysokoci stery byy sflaczae, na innej natomiast
sztywne jak elazo. Klap nie mona byo opuszcza do koca, za to drzwi do kabiny
si nie domykay. Szyba ochronna bya tak zadrapana, e wygldaa jak pokryta
pajczyn, a spalony socem pleksiglas nad naszymi gowami i w bocznych oknach
by tawomtny. Cay samolot przeszywaa od czasu do czasu nie dajca si przewidzie wibracja, z ktr w adnej innej maszynie si nie zetknem. Nie udao nam si
wykry przyczyny i po pewnym czasie zajci innymi kaprysami samolotu
zaprzestalimy docieka.
Poza pienidzmi transportowalimy jeszcze pasaera, ktry niezalenie od naszych
nieustajcych przygd przeywa jeszcze swoje wasne niepowodzenia. By nim rosy
i wspaniay oficer Zachodnioafrykaskich Krlewskich Wojsk Pogranicznych, Hill.
Pokochalimy tego czowieka za jego zachowanie pene godnoci i za poczucie
humoru, za niewzruszony spokj i wspaniae wsy jak u morsa. Rozsta si z nami i z
nasz ndzn maszyn w przekonaniu, e wszyscy Amerykanie s obkani i
nieudolni.
Kulejc dotarlimy do Karaczi po czym do Gaya w Indiach i w kocu dokutykalimy
do Chabua w Assamie. W tym miejscu, z lotniska pooonego obok plantacji herbaty,
rozpoczy si loty przez Garb". Niedaleko std mia wkrtce zgin Charleton, gdy
jeden z silnikw jego C87 zgas przy starcie. Zgin tu rwnie w pobliu wielki
Hunt, w rowie obok pola ryowego.
Wielki Hunt, znakomity pilot, zgin samotnie. We waciwy sobie rzeczowy sposb
rzuci odwane wyzwanie C87 i przegra. Przelatujcemu przez Garb" w drodze do
Chin zaszkodzia cika porcja lodu, a C87 zachowa si z waciw sobie
zoliwoci. Na jego rozkaz zaoga wyskoczya ze spadochronami i przez dwa
tygodnie przedzieraa si przez dungl. Jednym za z czonkw zaogi by ten sam
storpedowany radiotelegrafista, ktry tak wyniole potraktowa O'Connora.
Gdy wreszcie Hunt pozosta sam na sam z przeciwnikiem, doszed widocznie do
wniosku, e ma jeszcze jakie szans, i ruszy na swym smoku na ostatni przejadk.
Tak wyglday sprawy na Garbie" od pocztku i tak bd wyglday nadal, ale w tym
czasie, gdy ja czekaem i pociem si w Agrze oceniajc moliwoci pasa i starajc si
myle z odrobin wyrozumiaoci o moim beznadziejnym drugim pilocie, zarwno
Hunt, jak i Charleton nie myleli jeszcze o mierci. Byli po prostu w drodze do swego
ostatecznego celu.
Wol wspomina Agr anieli Chabua, poniewa w tej chwili jest ona dla mnie
cudown ucieczk z tego przybytku owadw, w ktrym przebywam. Bawi mnie
mylenie o Agrze, poniewa nie bya to klska psychiczna, z ktr chciabym si
rozprawi jak najpniej. Wcale nie jest zabawne, gdy sobie czowiek pomyli, e tyle
razy sdzi blinich, a teraz sam zasuy na ich osd. Wcale nie jest zabawne wystpowa w charakterze rbajy, jedynie po to, by stwierdzi, e ma si szabl z blachy.
Wikszo lotnisk na wiecie otaczaj fabryczne zabudowania, Agra natomiast
pooona jest cudownie. Wzdu pnocnej granicy biegnie ' ciana zielonych drzew, a

tu za drzewami pynie rzeka Dumna, ktra pniej wpada do Gangesu. Niemal na

samym brzegu rzeki, samotny w swym niewiarygodnym i tajemniczym piknie, stoi
pomnik godzien mioci Tad Mahal. Kopua i delikatne minarety troszeczk
wystaj nad drzewami, a pas jest wycelowany prosto na nie jak dziao artyleryjskie,
ale bez przykrych konsekwencji, bo wyminicie tak maego obiektu jak Tad Mahal
nie przedstawia adnych trudnoci.
Zakoczylimy wanie kontrol przedstartow C87 i przyjemnie zaskoczeni
stwierdzamy, e wszystko jest w porzdku. Upa nieznony. Prawdziwy indyjski ar,
ktry bior pod uwag, poniewa adne skrzyda samolotu nie maj dostatecznego
udwigu w gorcym powietrzu. Wspczynnik latania zmniejsza si wprost
proporcjonalnie do wzrostu temperatury. Agra za to jedno z najgortszych miejsc na
wiecie.
Kabina zapchana jest najrozmaitszymi czciami uszkodzonych samolotw. Czci te,
ktre wieziemy do naprawy do Karaczi, s bardzo cikie, ale nikt nie wie, ile
naprawd wa, poniewa znowu przyjto zwyczaj adowania, a kabina jest prawie
pena". Chabua, zawsze cierpica na brak paliwa, tym razem oddaa nam niezamierzon przysug przydzielajc racj a tysica galonw benzyny. C87 unis si w
powietrze niemal jak prawdziwy samolot, tote w Agrze kazaem zatankowa tak
sam ilo i ani kropli wicej. Do Karaczi jest zaledwie cztery godziny lotu, a
amerykaski galon benzyny way sze funtw.
Pas przed nami wije si w gorcym powietrzu i wydaje si krtszy. Myszoowy kouj
na brudnotym niebie, wzrok odpoczywa tylko na czarnej linii drzew znaczcej
pnocn granic lotniska. Zapamitaem sobie te drzewa dobrze, poniewa w
straszliwym upale wpyny na nasz lot tak samo jak drzewa na AM21. Tu nad ich
wierzchokami znajduje si mianowicie warstwa chodniejszego powietrza opadajca
jak niewidzialny wodospad. Staraem si uzyska jak najwiksz wysoko przed
dotarciem do drzew, wiedzc, e cz jej strac przelatujc nad nimi.
Wynalelimy dosy dziwn metod nakaniania C87 do oderwania si od ziemi.
Mona mie zastrzeenia do tej metody, ale my jestemy jej zwolennikami. Stoimy
twardo na hamulcach, po czym dajemy peny gaz. Czekamy z napiciem, nie ruszajc
si z miejsca do chwili, gdy dzib samolotu zaczyna przypomina byka szykujcego
si do ataku. Daje to pitnacie sekund haasu i wrzawy bardziej by moe
podnoszcej na duchu zaog anieli majcej znaczenie techniczne. Wreszcie
zwalniamy hamulce i jeli C87 ma chociaby odrobin rozsdku, wwczas rusza
naprzd. Niektrzy co prawda twierdz, e caa ta wstpna ceremonia jest
marnowaniem czasu i paliwa, a nawet przeszkadza osigniciu podanych wynikw.
Ci nieliczni utrzymuj, e miga drce powietrze w miejscu niwecz wszelkie
korzyci i trudno powiedzie, czy nie maj racji, ja przyczam si jednak do
wikszoci i wol zudzenie oywienia od delikatnego efektu polegajcego na tym, e
si po prostu pozwala C87 toczy po drodze.
Po odpowiednio dugiej chwili grzebania kopytami zwalniam hamulce i prowadz C
87 po pasie na penym gazie. Pocztkowo maszyna jest cika i wszystko dzieje si
jak we nie, ale tak ju bywa zawsze. Mam dosy czasu, by wspomnie Geinera na
AM21, ktry pewnego razu powiedzia we waciwy sobie cudowny sposb: Mwiem Orville'owi Wrightowi i mwiem Glennowi Curtissowi, obu facetom
mwiem, e te ich cholerne graty lata nie bd".
Ale s to myli przelotne, poniewa ju czuj, e co jest nie w porzdku. Jestemy w
poowie pasa i mamy zaledwie szedziesit mil na godzin. Rozgldam si szybko
przyrzdy, silniki, reszta pasa. W mgnieniu oka z przyzwyczajenia oceniam sytuacj,

 147

Los jest myliwym E. K. Gann

148

ale nic nie rozumiem. Co znowu si zepsuo do cholery? Nawet ten C87 nigdy dotd
nie zachowywa si tak nieprzyzwoicie.
Wszystko jak gdyby w porzdku. Oto chwile decyzji w yciu pilota, kiedy w cigu
paru sekund musi dokona wyboru, czy zrezygnowa ze startu i nacisn na hamulce,
czy te zmusi samolot do latania. Jeszcze mona wybiera. Nie widz adnych
brakw i id dalej przed siebie. Win trzeba chyba zrzuci na ar jak w piecu krematoryjnym.
Osiemdziesit mil na godzin. Potrzeba nam stu dwudziestu, a osobicie wolabym sto
trzydzieci. Drzewa tacz przed nami, koysz si w socu. Dziewidziesit. Teraz
ju nie ma wyboru, nie pozostaj mi nic innego, jak przebi si przez drzewa.
Sto. Prbuj ostronie ster wysokoci, by si przekona, czy reaguje. Bardzo sabo.
Rzucam okiem na temperatur gowic i szybko postanawiam nie patrze ju wicej w
tamtym kierunku. Silniki nie wykonay nawet czci swego zadania, a temperatura ju
znacznie przekracza dopuszczalne granice. Byskawic przelatuje wspomnienie o
Tettertonie przesuwajcym stalowe dwigary... o tym, jak z Johnsonem napieralimy
na stery. Ile razy czowiek moe... ?
Nareszcie sto dziesi. Mog troch unie koo przednie, ale nie na tyle, ile potrzeba.
Nie moemy przeskoczy tych drzew. Trzeba jednak sprbowa...
Nie ma czasu na strach, poza tym nigdy ju wicej nie dopuszcz strachu po
przedstawieniu, jakie daem w Chabua.
Odcigam stery. C87 odrywa si od ziemi. Opada z powrotem, podskakuje na
jednym kole, po czym wznosi si potykajc i brnc do przodu.
Drzewa nie s ju tam, lecz tu. Mijamy je. Mog policzy licie. Przed nami wzbija si
w powietrze stado myszooww. Znowu opadamy ku drzewom i jeszcze chwila, a
dotkniemy ich.
Drzewa stanowi wsk ciank wzdu rzeki. Ledwie ogon samolotu je min, gdy
opadamy niej wierzchokw. Przez chwil nie mamy przed sob adnych przeszkd,
jestemy nad rzek. Peny gaz. Prdko sto trzydzieci i wci opadamy.
A teraz prosto przed nosem nowa przeszkoda. Tad Mahal. Co tam remontuj.
Mnstwo rusztowa. Widz robotnikw. Widz zawoje ich turbanw. Widz, jak stoj
z rozdziawionymi ustami patrzc na nadlatujcy samolot. Nie dostrzegam piknoci
pomnika.
Najszybszy i najpewniejszy sposb na traccy prdko samolot to zawrci go.
Nacisk na ster kierunkowy, lekkie przechylenie skrzyde, odjcie tych kilku istotnych
mil prdkoci, dziki ktrym utrzymuje si w powietrzu. Ale ja musz skrci, bo
inaczej Tad Mahalowi grozi gruntowny remont.
Jest tylko jeden szalony sposb. Nie wspomina o nim aden podrcznik aerodynamiki.
Park mwi mi o tym ju dawno. Nigdy go jeszcze nie prbowaem na C87, nikt go
nie prbowa na tym samolocie.
Franko! Pene klapy!
Franko gwatownie opuszcza dwigni. C87 zderza si z niewidoczn mikk cian.
Prdko spada, wszystko si trzsie. Ale wzbijamy si w gr, niemal o sto stp w
jednej chwili. W sam raz tyle, ile potrzeba, by przelecie tu nad wieyczk
pierwszego minaretu.
Teraz zwolnij je, ostronie!
Franko wykonuje rozkaz. Samolot znowu opada. Ale powraca prdko. Wydaje mi
si, e drugi minaret moemy przeskoczy bez skrcania. Miga obok nas. Widz grup
robotnikw kurczowo trzymajcych si rusztowa. Tad Mahal za nami. Opadamy
odlatujc od niego i straszliwie powoli zaczynamy nabiera szybkoci, ktra umoliwi
nam gramolenie si w gr.

Wszystko to trwao niespena dwadziecia sekund. Zestarzaem si bardzo przez t

chwil. Powiedzmy sobie o kilka lat.
Teraz, lec bezpiecznie w Natalu, mog si umiechn wspominajc t przygod.
C za oryginalny sposb kontemplowania arcydziea sztuki. I znowu wszystko z
winy czynnikw, na ktre nie mam adnego wpywu.
Tylko kilka C87 ma wskaniki zawartoci paliwa i to ostrzegano nas, by nie zwraca
na nie uwagi, wobec czego o iloci paliwa w zbiornikach informowa nas czowiek,
ktry je napenia, on za z kolei oblicza to na podstawie licznikw w swoim wozie.
Poniewa wikszo naszych operacji i tak wymagaa penych zbiornikw, mierzenie
stawao si czysto buchalteryjnym zabiegiem.
Nigdy nie zdoalimy stwierdzi, czy to by bd licznika w samochodzie tankujcym,
czy te onierze stojcy na rozpalonym metalowym skrzydle nie zrozumieli moich
rozkazw, czy wreszcie pod tym straszliwym socem byo im wszystko jedno.
Niezalenie od przyczyny po wyldowaniu w Karaczi okazao si, e mamy ponad
tysic galonw nie zuytego paliwa na pokadzie, co oznaczao, e z Agry
wylatywalimy z przecieniem co najmniej trzytonowym. W poczeniu z upaem ta
kombinacja omal nie zgubia Tad Mahalu. I kilku mionikw sztuki.
Patrz na Keima. Mog mu opowiedzie o Tad Mahalu albo o Angliku Hillu, mog
wreszcie zmyla historyjk o chiskiej walucie.
Daj ci sowo honoru, e to by najgorszy drugi pilot, jakiego kiedykolwiek miaem.
Popi z cygara delikatnie opada na kaflow posadzk.
Teraz przynajmniej rozumiesz, co ja wycierpiaem latajc z tob.
Nie mog opowiedzie Keimowi o popoudniu w Chabua. Wysucha mnie lojalnie, bo
pod szorstk skr kryje si w nim czowiek o gbokich uczuciach. Ale gdy skocz,
wiem z pewnoci, e powie rzeczowo: No, przynajmniej raz ruszye swoj durn
gow".
To mnie nie uspokoi. Na to wpadem ju wczeniej; pozostanie strach, e caa historia
pewnego dnia powtrzy si od nowa. Bd ju potem na zawsze osabiony, z dziur w
rodku rozrastajc si coraz bardziej, a drenie ze strachu przejdzie w nawyk.
Co innego unikn zburzenia Tad Mahalu w desperackim akcie ratowania wasnego
ycia i przyzna potem artem, e czowiek nawet nie myla o piknym zabytku, a
zupenie co innego wyzna, e popoudnie w Chabua kiedykolwiek si przytrafio.
W Chabua operacjami kierowa wszechstronny Clark. Tutaj, na drugim kocu wiata,
nie zmieni swego zachowania, tyle tylko, e uywa nowego sownika. Wyrzuca z
siebie now litani nazw rwnie atwo jak niegdy grenlandzkie dziwolgi. Teraz z
kolei byy to Kitsing... Kumming... Tezpur... Irufal... Likiang... Tangchung. W cigu
kilku miesicy z eksperta w dziedzinie geografii arktycznej przerodzi si w starego
fachowca od spraw chiskich i niepoledni autorytet, jeli idzie o Himalaje. I
bynajmniej nie bya to lipa. Kade nowe przedsiwzicie wzbudzao w nim olbrzymi
entuzjazm, kac mu szpera i studiowa wtedy, gdy inni spali.
Od wszystkich swych rozmwcw, niezalenie od stopnia ich zmczenia, Clark
domaga si podobnego zapau. Wystarczyo, by iskra entuzjazmu nie wywoaa ognia,
a ju czowiek zdobywa sobie opini tpaka. Nie prbowaem wobec tego
protestowa, gdy zawiesi mi na pasie pistolet i owiadczy, e co prawda oficjalnie
zakoczyem lot z pienidzmi w Chabua, musz jednak przynajmniej raz zobaczy,
jak wyglda latanie nad Garbem" do Chin. Polec jako drugi pilot z majorem
Sweeneyem.
W moliwie delikatny sposb staraem si wyjani mu, e co prawda operacja bardzo
mnie interesuje, ale wchodzi tu jeszcze w gr kwestia klasyfikacji. Byem cywilem

 149

Los jest myliwym E. K. Gann

150

wyposaonym w legitymacj, ktra okrelaa mnie zabawnie jako osob nie bdc w
subie czynnej, zaszeregowujc mnie w ten sposb gdzie midzy U. S. O. a Armi
Zbawienia. Znaczna cz terytorium, nad ktrym miaem lecie, bya w rkach
Japoczykw, a ich myliwce robiy wszystko, co mogy, by przeszkodzi naszej
operacji. Miabym chyba pewne trudnoci w wyjanieniu swojej pozycji i
wytumaczeniu si z pistoletu, gdyby nas spotkao jedno z niepowodze tak
plastycznie opisywanych przez Clarka. O ile pamitam, partyzanci bd osoby biorce
udzia w dziaaniach wojennych, a nie nalece do uznanych ugrupowa wojskowych
nie miay praw jecw wojennych i podlegay rozstrzelaniu bez sdu.
Clark by nie tylko bardzo obrotny, ale i pomysowy.
Zaatwimy to z miejsca!
I z miejsca zostaem majorem, jeliby kto dowierza dystynkcjom, ktre od niego
otrzymaem. Miaem nadziej, e w razie potrzeby potrafi nawet wymyli numer
rozkazu.
Gdy Japoczycy zamknli Szlak Birmaski, wojska chiskie, wci jeszcze walczce
w obronie swego kraju, zostay niemal zupenie odcite od sojuszniczych dostaw.
Podbj caego terytorium chiskiego sta si jedynie kwesti czasu, jeliby nie udao
si znale jakiego sposobu dostarczenia najbardziej niezbdnego sprztu bojowego
hordom wojsk odzianych w teniswki. Poniewa Chiskie Linie Lotnicze miay ju na
swym koncie kilka sporadycznych przelotw z Indii do Chin zachodnich, uwaano, e
mona by t inicjatyw rozbudowa i stworzy niezawodn lini zaopatrzenia
wprzgajc w to du formacj wojskow. Trudnoci byo do licha, a cena, jak
zapacono w yciu ludzkim i materiale, rzucaa cie na pniejsze przechwaki
pewnych generaw chepicych si milionami ton przewiezionymi w jeden dzie z
punktu A do punktu B.
Pierwsze trudnoci nastrcza teren swym straszliwym uksztatowaniem, a nierzadko
rwnie szczepy zamieszkujce nieliczne miejsca, ktre umoliwiay prymitywn
egzystencj. Na pnocy drog zagradzay prawdziwe Himalaje, z Everestem i jeszcze
wyszym K3". Wiatry z Tybetu omiatay ten gigantyczny acuch i rozbijay si o
gry dzielce Assam od Chin, imponujce nawet w obliczu swych potnych
ssiadw. Po to, by je wszystkie przeskoczy, samolot musia mie wysoko
przyrzdow szesnastu tysicy stp. Jedyn alternatyw byo latanie przez krte
wwozy, przedsiwzicie niezwykle ryzykowne, gdy warunki atmosferyczne nie byy
idealne, co znowu zdarzao si bardzo czsto.
Z warunkami atmosferycznymi poradzono sobie dosy atwo. Usun je po prostu z
drogi pewien genera, ktry jednego dnia owiadczy: Odtd warunki atmosferyczne
nie istniej".
ywioy nie przyjy do wiadomoci tych wspaniaych sw. Nastpna monsunowa
pora roku przyniosa pogod, jak zawsze monsun przynosi na Garb". Dla ludzi,
ktrzy maj w samolocie stawi czoo takim warunkom atmosferycznym, jest to
dosownie i bez adnej przenoni najgorsza pogoda na wiecie. O tej porze roku nad
Garbem" mona spotka kad kombinacj meteorologicznych obrzydliwoci i aden
genera poza Panem Bogiem tego zmieni nie potrafi.
Na pocztku byo za mao samolotw, by podj atak na Garb", a w dodatku bya to
najdziwniejsza zbieranina. Wikszo maszyn nie miaa czci zamiennych i
zwyczajnie nie moga z tego powodu lata. Byo kilka C47. Samoloty te w adnej
mierze nie nadaway si do tej operacji, poniewa dwa silniki nie byy w stanie
przelecie Garbu" przy jakimkolwiek obcieniu. Musiay wobec tego przekrada si
wwozami i zbyt wielu modych pilotw wojskowych stracio przy tym ycie. Tylu
za ldowao w krytycznych sytuacjach w grskich dunglach, e wkrtce stworzono

specjaln jednostk ratownicz, ktra nie prnowaa ani chwili.

Byo take kilka Curtiss C46 przyholowanych do Assamu przez grup pilotw linii
NorthWest Airline. Ludzie, ktrzy zroli si z Garbem" na mier i ycie, czekali na
te maszyny jak na gwiazdkowe prezenty. C46 posiaday wprawdzie tylko dwa silniki,
ale dysponoway bardzo du moc. Gdy wreszcie przybyy i liczne tarapaty
mechaniczne zostay rozwizane, maszyny wcale niele peniy sw sub.
Stale brakowao ludzi do przeprowadzania napraw i do latania. Loty przez Garb" byy
krtkie, trway od trzech do piciu godzin, zalenie od celu w Chinach, ale od
zasobnych rde czci zapasowych, sprztu, paliwa i caej reszty niezbdnych przy
takiego rodzaju przedsiwziciu dzielio nas p wiata. Tote ci, ktrzy latali nad
Garbem" bd wysyali samoloty w drog, napotykali na niezwyke przeszkody. Caa
operacja funkcjonowaa jedynie dziki najwikszemu powiceniu, pomysowoci i
ogromnej odwadze. W porwnaniu z tymi wysikami nasze drobne osignicia na
pnocnym Atlantyku wydaway si wakacjami, a ci, ktrzy potrafili zachowa
energi, upr i przynajmniej pozory normalnoci, w peni zasuyli na otrzymane
odznaczenia. Byli to ludzie twardzi, haaliwi, nie przebierajcy w sowach, pogodzeni
z losem i pozbawieni wszelkich zudze. Miesicami yli w atmosferze nieustannej
paniki, fizycznego wysiku i rozczarowa nie przejmujc si niczym, jak przystao na
mikkich" Amerykanw.
Wracam z Sweeneyem z Chin. Nad Garbem" pogoda nie bya ani zbyt dobra, ani
bardzo za. Bawio mnie latanie na C87 wyposaonym w dwa karabiny maszynowe
w dziobie. Oczami wyobrani widziaem ju, jak strzelam do japoskich Zer, ktre
askawie pojawiy si prosto na linii naszego lotu. Poniewa karabiny maszynowe
umocowane s na stae, ani Sweeney, ani ja nie moglimy zrozumie, w jaki sposb
mogyby stanowi co wicej anieli chwilow przykro nawet dla najgupszego
nieprzyjaciela.
Jedyn okazj do porozmawiania mielimy na ldzie w Chinach, gdy kulisi
wyadowywali nasz samolot, poniewa prawie przez cay czas naszej znajomoci
nosilimy maski tlenowe. Bdc jednak podobnego zdania o C87 i wielu innych
rzeczach, w cigu kilku minut mielimy ju wyrobione zdania o sobie. Dowiadczeni
piloci nie potrzebuj duo czasu na zawarcie bliszej znajomoci, jeli jednak znajomo ta nie zostanie zawarta, pozostaj sobie obcy na zawsze. Lubi Sweeneya i
jestem przekonany, e darzy mnie podobnymi uczuciami. Z zaog i samolotem
obchodzi si swobodnie, jest dosy wymowny, gdy ma co do powiedzenia, a poza
tym umie milcze. Jest redniego wzrostu, cer ma jasn, rce pokryte piegami,
szeroki w barach. Szczodrze czstowa mnie lokalnymi legendami, jak gdybym by
miym krewnym, ktry przyby z drugiego koca wiata. Prbowaem zrewanowa
si nieco mniej wieymi informacjami z pnocnego Atlantyku.
Na wschd od Chabua przebijam si przez warstw chmur, odnajduj rzek
Bramaputr i zaczynam schodzi. Lotnisko Chabua jest ju widoczne i w tej chwili
zajty jestem wyrwnywaniem do jednego pasa. Soce popoudniowe wieci jasno.
Gdy daj sygna do wypuszczenia podwozia, oblewa nas pot.
Teraz w pobliu rodka lotniska dostrzegamy kolumn czarnego dymu wzbijajc si
w gr. Sweeney potrzsa gow i zaciska wargi. Schodmy. Kto sobie napyta
biedy.
Beztroski nastrj mija. Podchodz zdenerwowany, poniewa rdo dymu jest
zupenie jednoznaczne. Przy pasie ley rozkraczony C47. Pod dymem widoczne s
jzyki ognia. Kilku ludzi wierci si obok samolotu.
Ldujemy przez dym, tocz si obok poncego C47, szybko kouj do najbliszego

 151

Los jest myliwym E. K. Gann

152

bunkra i gasz silniki. Sweeney natychmiast mnie opuszcza, by zobaczy, czy nie
moe w czym pomc. Szcztki s w poowie pasa, o jakie wier mili od miejsca, w
ktrym stoj. Nieprzerwany ruch na lotnisku robi na mnie olbrzymie wraenie. Jeden
samolot lduje pord dymu, dwa inne startuj, jeden po drugim znikajc na chwil w
kbowisku. Trudno poj tego rodzaju beztrosk i zastanawiam si, czy zdobybym
si na to samo, gdyby w poncym samolocie byli moi koledzy, ludzie, ktrych znam i
ceni. Po kilku minutach Sweeney wraca jeepem. Jest umiechnity.
Wydostali si bez szwanku. Wszyscy w porzdku. Mwiem tym cholernym
smarkaczom, eby si tak nie spieszyli z podnoszeniem podwozia, ale oni przecie
nigdy nie sysz tego, co si do nich mwi.
Opowiada, e obaj piloci przybyli niedawno i obaj maj po dwadziecia dwa lata.
Zaczynam powtpiewa, czy doczekaj dwudziestego trzeciego roku ycia i pytam, co
si stao.
Stracili jeden silnik w chwili, gdy odrywali si od ziemi.
W Chabua nie ma sprztu przeciwpoarowego, wic C47 po prostu si dopala. Gdy
si zbliamy, jest ju tylko poncym stosem, na ktrym gorzej dwa silniki i jakie
bezksztatne metalowe czci. Jestemy jedynymi wiadkami koca kremacji.
Widocznie nawet modzi piloci przestali si interesowa swoj maszyn. Robi kilka
zdj poncych szcztkw wstydzc si nieco makabrycznego zainteresowania i
wspominajc mj pierwszy wasny samolot, ktry skoczy w podobny sposb. Gdy ja
fotografuj, do Sweeneya podjeda samochodem polowym jaki oficer, skada krtki
meldunek i odjeda.
Wracam do jeepa. Sweeney jest ponury i mocno zaciga si papierosem.
Stracilimy jeszcze jeden C87 w grach, dzi rano... po naszym starcie.
Znowu pytam, co si stao.
Jeszcze nie wiedz. Na pokadzie byo jedenastu ludzi. Kto rzekomo widzia, jak
spadali. Wycili dug ciek wrd drzew.
Przez pewien czas siedzimy w jeepie, Sweeney nie ma ochoty ruszy z miejsca,
chocia silnik jest na biegu. Mwimy wicej o rozbitym gdzie w dalekich grach C
87 anieli o zgliszczach lecych za naszymi plecami. Ograniczamy si do rozwaania
czysto technicznych ewentualnoci, dyskutujemy jednak w sposb bardziej
zasadniczy, anieli to zazwyczaj si dzieje podczas tego rodzaju sekcji zwok. Midzy
innymi wyraamy pogld, e Clark w tajemnicy przed wszystkimi chomikuje gdzie
butelk whisky, e mamy za sob dugi dzie i e jeli porozmawiamy z nim jak
naley, to moe nam przynajmniej z kieliszek odstpi.
Wiatr zmieni nieco kierunek przesuwajc kolumn dymu lak, e przesania teraz
soce.
Sweeney podjeda do brzegu pasa, ale musi czeka, poniewa wanie startuje jaki
C47. Syszymy coraz goniejszy warkot silnikw, a potem poniewa jestemy
pilotami i nie potrafimy zignorowa adnego startu odwracamy si, by popatrze, jak
samolot odrywa si od ziemi.
Dym przesania nam cz pasa znajdujc si naprzeciw szcztkw spalonego
samolotu. Gdy C47 wyania si, jest ju prawie pidziesit stp nad ziemi.
Podwozie nie zostao jeszcze wcignite, a z postawy ostro wspinajcego si samolotu
wnioskuj, e musi by pusty. Jeli tak nie jest, to pilot zbyt wiele wymaga od swej
maszyny. Mijaj dwie trzy sekundy i syszymy wyrane strzelanie w prawym
silniku. Obrzydliwe haasy mno si. Instynktownie wyczuwam, e pilot straci ten
silnik, a moe tylko udaje i za chwil wszystko bdzie w porzdku. Przecie jeli to
jest naprawd defekt, wwczas winien opuci dzib do dou i ldowa. Pozostao mu
jeszcze dosy pasa, a podwozie nie jest wcignite.

Patrzymy zafascynowani, ale si nie przejmujemy. Obserwujemy krytycznie, jak

starzy medycy przygldajcy si modemu chirurgowi robicemu sw pierwsz
nieskomplikowan operacj.
Samolot mija nas, koysze si, spada do jakich pidziesiciu stp. No, synu! Rb
co! C47 jest najagodniejszym, najmniej pamitliwym samolotem, ale nie wolno
naduywa jego cierpliwoci. Masz jeszcze czas, ale to nie znaczy, e masz wieczno
przed sob.
I wtem, nagle, ku naszemu przeraeniu, ju nie ma czasu.
C47 najpierw jak gdyby chcia ku nam zboczy, potem ostro skrca. Zdaje si, e
zawis w powietrzu, skrzyda si przechylaj, po czym maszyna spada na ziemi pod
ostrym ktem. Koa s jeszcze opuszczone. Uderza o pas, obdnie podskakuje w gr
i ponownie spada uderzajc mocno prawym skrzydem o ziemi. W tej samej chwili
zostaje wyrzucony z pasa i wbija si dziobem w wysoki wa ziemny po przeciwnej
stronie.
Guchy, odbijajcy si echem huk jest nie do zniesienia, a potem przez moment panuje
niesamowita cisza. Obaj ze Sweeneyem jestemy oguszeni i wci jeszcze nie
wierzymy oczom, gdy cisz rozdziera kanonada wybuchw. Z chmury kurzu
wykwitaj wielkie pomienie ognia.
Wszystko to dzieje si nie dalej jak dwiecie jardw od miejsca, w ktrym stoi nasz
jeep. W kilka sekund przemierzylibymy t odlego, ale siedzimy znieruchomiali
pod wpywem pierwszego Straszliwego wraenia. Usta mamy otwarte, oczy
wytrzeszczone, wszystkie minie odmwiy posuszestwa, wszystkie komrki
mzgu s sparaliowane.
Sweeney jkn z gbi jego istoty wyrwa si wraz z powietrzem jaki zdawiony
krzyk. Piloci nie yj. Przez myl nam nie przechodzi, by mogli si uratowa,
poniewa cay dzib samolotu tak straszliwie jest wgnieciony, e silniki roztrzaskay
si o wa.
Dugie dowiadczenie nauczyo zarwno Sweeneya, jak i mnie dziaa szybko w
chwili potrzeby, ale teraz siedzimy jak dwa bawany, czekajc, suchajc, jak
pomienie zaczynaj trzaska... czekajc, a nasze mzgi odtaj, czekajc w straszliwej
obawie, e nagle ze rodka samolotu rozlegnie si ludzki krzyk czego, co ju
czowiekiem nie jest, e bdziemy musieli usiowa wycign t rzecz czy te
szcztki, umieci je na piasku, gdzie wreszcie zgasn jako dymica galaretowata
substancja.
Chc ruszy ku samolotowi, ale nie panuj nad swoim ciaem. Siedzi oddzielone ode
mnie, bezwadne od wstrzsu.
Sweeney pierwszy odzyskuje przytomno. Mino ze dwadziecia sekund, moglimy
ju by przy samolocie.
Jego sowa gin w gonej eksplozji, gdy zapala si benzyna w prawym skrzydle.
Natychmiast potem nastpuje seria ostrych trzaskw i pszczeli bzyk kul.
Cholera, peny amunicji.
Wci jeszcze nie moemy ruszy si z miejsca. Nawet nasz instynkt
samozachowawczy nie dziaa. Siedzimy jak idioci patrzc na ogie i przysuchujc si
gwizdowi kul. Mija jeszcze kilka sekund.
W kierunku samolotu leci duga tyraliera ludzi. Rozcignici wzdu pasa po dwch,
po trzech, intensywnie przebieraj nogami. Krzycz co jedni do drugich. Biegnce
figurki w zielonych mundurach s dla mnie zupenie nierealne. Jak w zym nie nie
mog sobie uprzytomni, dokd waciwie lec, przecie nie do tego caopalenia.
Syszymy wycie syreny i widzimy, jak ambulans zakrca na drugim kocu pasa.

 153

Los jest myliwym E. K. Gann

154

Figurki koloru khaki okraj ty samolotu i wyszarpuj drzwi. Nie widz kul albo nie
zwracaj na nie uwagi, nie wiem. Nie wiem nic, poza tym, e moglimy by przy tych
drzwiach na ca minut przed tymi ludmi.
Niemal natychmiast wycigaj cztery ciaa i wywlekaj je z dymu. Jeden staje na
wasnych nogach, a potem wszystko ginie w otaczajcym tumie. Zjawia si ambulans,
z ktrego wyskakuje jaki pukownik. Widzimy, jak wykrzykuje rozkazy i co
pokazuje. Wszystko to widzimy, widzimy odjedajcy ambulans, jakbymy byli
sdziami na meczu i mieli pene prawo czeka spokojnie na zakoczenie. Nie potrafi
tego wytumaczy ani powiza z tym, co o sobie dotd mylaem. Moe my take
bylimy martwi.
Nastpuje guchy wybuch w rodku pokadu, po czym nad miejscem wypadku wznosi
si kula ognia. Ludzie zawracaj i uciekaj we wszystkich kierunkach. Sweeney
przywouje modego onierza z twarz umazan potem i kurzem. Na tyle odzyskuje
gos, by zapyta, ile jest ofiar.
Z pilotami klapa... Byo piciu pasaerw. Tylko jednego nie wycignlimy.
Poturbowani, ale poza tym w porzdku.
Opuszcza nas po chwili, powraca do przerwanej pracy, prawdopodobnie do jakiej
czarnej roboty, bo to zwyczajny szeregowy. Ale wraca odwany, tak jak odwanie
bieg wraz z innymi, bez wahania przemierzajc poow pasa w kierunku oczywistego
niebezpieczestwa.
A my siedzielimy. Teraz nie mamy ju nic do roboty.
Chodmy na t wdk. Rzyga mi si chce.
Sweeney wzdycha. Przypuszczam, e jest zawstydzony tak samo jak ja, e tak samo
jak ja nie moe zrozumie naszego zachowania, bo przecie dotychczasowy przebieg
jego suby wiadczy o tym, e nie jest czowiekiem tchrzliwym. Dlaczego wic
przez te kilka krytycznych chwil nie panowalimy nad sob?
Natychmiast wynalazem sobie naprdce tumaczenie, e w kadym czowieku ukryte
jest zarwno tchrzostwo, jak i nie znane mu zasoby odwagi. Obie siy zachowuj si
niepoczytalnie. Niekiedy posuszne s potrzebie i dyscyplinie, innym razem s
lekkomylne lub krpuj despotycznie wol.
Jedziemy do kwatery Clarka, w ktrej mieci si rwnoczenie dowdztwo lotniska w
Chabua. Dom ten by niegdy gwnym zabudowaniem plantacji herbaty i jest
stosunkowo wygodny. Przez ca drog milczymy.
Czujnemu Clarkowi nie przynosimy adnych nowin. Zna ju wszystkie szczegy
katastrof i telefonujc bez przerwy, stara si, jak tylko moe, ukry zdenerwowanie.
Spocony i czerwony na twarzy, swym urywanym gosem rozdaje nagany i sowa
pocieszenia. Panuje nad sytuacj i czujemy si podniesieni na duchu widzc tego
czowieka docierajcego do rda problemu, dajcego i bagajcego na przemian, i
wiemy, e wszystko, co robi, rzeczywicie zmierza do tego, by nie dopuci do
powtrzenia si podobnych wypadkw. Siedzimy w plecionych fotelach, obserwujc,
jak ten huragan w ludzkim ciele demonstruje najcenniejsze zalety oficera lotnika. Jest
rwnie dobrym pilotem za biurkiem, jak i w samolocie. Clark telefonuje.
Po co do cholery traci ludzi i samoloty, jeli nie jestecie jednostk bojow... a to
przecie nie jest...
Wedug moich oblicze tego dnia, ktremu daleko jeszcze do koca, zgino ju
czternastu ludzi.
Gdybym tylko mg dosta kilku naprawd wyszkolonych mechanikw...
Wedug moich oblicze tego dnia, ktremu daleko jeszcze do koca, stracilimy trzy
samoloty.
Wylij depesz prosto do Waszyngtonu. Wylij do New Delhi, do Karaczi, do

kadego, kto umie czyta... Powiedz im, e potrzebujemy prawdziwych mechanikw...

ju... i nie przebieraj w sowach. Jeli nie bd tu na miejscu za dwa dni, sam polec
do New Delhi i porw im wszystkich ludzi. Tak... napisz to w depeszy.
Zaczynam rozumie, dlaczego Clark wci jeszcze jest tylko majorem i dlaczego
operacja Garb" przebiega wzgldnie moliwie. Nawet w tej chwili, z dwoma
samolotami dopalajcymi si po obu stronach pasa, nieprzerwany huk startujcych
maszyn wdziera si przez okno. Dom dry i sowa Clarka gin w haasie, gdy
samoloty mijaj budynek.
Kiedy skoczy ju z telefonami, delikatnie wspominamy o poczstunku. Odpowied
Clarka jest natychmiastowa. Mwi co o naszych mamusiach, zdumiewa si nad nasz
bezczelnoci i idiotycznymi upodobaniami. Wreszcie z duym oporem wyciga
butelk whisky i nie odkrcajc jej, dugo rozwodzi si nad tym, jak niezwykle
skuteczna jest jej zawarto w wypadku poksania przez kobr.
A w tym rejonie cholernie duo kobr. Musz myle o sobie. Dopiero co wczoraj
widziaem jedn...
Do pokoju wchodzi podoficer bez adnego bzdurnego pukania czy meldowania.
Niepotrzebne. Z jego postawy i gosu wida, jak bardzo szanuje Clarka.
Ze wiadomoci, majorze. Znowu spad nam jeden. C87. Z tyu, za polem herbaty.
Nikt si nie wydosta.
Twarz Clarka si nie zmienia. Ta sama mina, z jak mwi o kobrze. Ale jego oczy
nagle gasn, s martwe.
Ilu na pokadzie?
Osiemnastu razem, panie majorze.
Caa maszyna rozwalona?
Tak jest. W tej chwili nic nie moemy zrobi. Porucznik Parker zamelduje si ze
szczegami za p godziny.
Po odejciu podoficera Clark siga do szuflady i wyjmuje trzy mae szklaneczki.
Nalewa do kadej po jednej smej cala whisky, po czym stanowczym ruchem zakrca
butelk. Od chwili gdy sierant wyszed, nikt si nie odezwa.
Clark unosi szklaneczk.
Wspaniae miejsce, co?
Pijemy. Doliczyem si ju trzydziestu dwch ludzi i czterech samolotw. Dopiero
pita po poudniu. Garb". Prosz tego nie miesza z operacj bojow.
Deszcz natalski przesta pada, co dodao komarom wieej energii. Keima chroni
nieco zasona dymna cygara, ale patrole brzcz i z powodzeniem dokonuj skrtw
bojowych nad moj prycz. Prawdopodobnie z czasem wspomnienie o haniebnym
postpku w Chabua stanie si mniej dokuczliwe, ale sam fakt nieatwo wymaza z
pamici. By moe zabrako nam odwagi, poniewa sami bylimy pilotami. Rzadko
bowiem zdarza si pilotowi by wiadkiem pocztku, rodka i koca ewentualnoci.
Mogo si to wszystko zdarzy nam, chocia w cigu kilku chwil, gdy dramat si
rozgrywa, nie starczyo czasu ani wiadomoci na takie myli. Zapewne opanowa nas
instynktowny strach i podwiadomie nie moglimy uwierzy, e to, co widzimy, dzieje
si naprawd. Latanie byo naszym yciem, a to, e mogo si tak nagle przeciwko
nam obrci i wyrzec nas, musiao zrobi wraenie podobne do tego, jakie przeywa
ojciec sponiewierany przez wasn crk. Wiedzielimy, e takie wypadki si
zdarzaj, ale nie przyjmowalimy do wiadomoci, by mogy nam si zdarzy. Ze siy,
ktre mordoway naszych kolegw, daway si zazwyczaj wytumaczy, ale dziao si
to po najwikszej czci daleko i jedynie gwni piloci oraz urzdnicy prowadzcy
dochodzenia widywali co wicej anieli od dawna wystyge szcztki. W Chabua

 155

zostalimy pozbawieni tej ochrony. Skamienielimy na ten okropny widok.

Na dworze deszcz spada wie kaskad. Sysz, jak azik zatrzymuje si naprzeciw. Z
pisku hamulcw poznaj, e to azik, poniewa tyle ju razy woono mnie nim na
lotnisko i z powrotem, e sta si dla mnie czym rwnie znajomym jak powozy
matadorw. Znam take haasy, ktre teraz nastpi. Kilka okrzykw, szuranie butw,
grzmotnicie torb lotniczych o ziemi. Z nocnych ciemnoci zwalia si znw jaka
zaoga, w gosach wyczuwa si jeszcze wysiek i potrzeb przekrzyczenia czterech
silnikw. Dopki nie znajd si w rodku, nie bdziemy wiedzieli, skd przybyli. A
potem, bez wzgldu na to, czy z Afryki, Trinidadu, czy te z Anglii, Keim i ja
popatrzymy w d z naszych prycz i zadamy te same pytania. Jaka bya pogoda? Jakie
byo jedzenie? Co nowego? A jeli nie zapytamy, zemszcz si za brak uprzejmoci.
Opowiedz nam wszystko bardzo dokadnie.
Poznaj znajomy gos przebijajcy si przez wrzaw. Chrypka, sownik. Nie, nie
pomyliem si, to O'Connor. Od dawna ju chciaem tego czowieka o co zapyta,
wstrzymuj si, czekam. Tym razem zapytam, bo wydaje mi si, e nie bdzie mia
gotowej odpowiedzi.
Za z pryczy i wcigam buty przeciwkomarowe. S zaniedbane i mierdz, ale
wszystko w Natalu mierdzi, wobec czego buty staj si symbolem naszego pooenia.
Biegn do drzwi wejciowych, w ktrych wanie staje O'Connor wynurzajc si z
ulewy. Przemk do skry, czapka zsunita na ty gowy, mokra torba lotnicza zwisa
mu z rki. Pragn trafi go pytaniem, zanim odzyska rwnowag. Chc wiedzie, co
miaa oznacza strzaa z gazek jedliny uoona na niegu. I musz wiedzie, dlaczego dawa znaki, by ldowa. Za dugo mczy mnie ta zagadka.
Ale nagle caa historia robi si niesmaczna, a zamierzona ironia traci wszelki sens.
O'Connor przekracza prg, znajduje si w krgu wiata i natychmiast widz przed
sob najstarszego zawodowego pilota na wiecie. Siwe wosy zlepione deszczem, cae
ciao ugina si ze zmczenia. Ten czowiek przeby dug drog, i to nie tylko tej nocy,
ale przez wiele nocy ukadajcych si w lata spdzone w grze. Jest onierzem wielu
bitew, przywykym do niewygd, niebezpieczestw i cikiej pracy. Nie zazna klski,
po tylu zwycistwach myl ta nawet mu nie przychodzi do gowy. Jego domem jest
torba lotnicza, ca jego garderob pomity mundur, a biurem niebo. Wchodzc teraz
do ndznego domku w obcym kraju, ktry odnalaz, ale ktrego nigdy nie widzia w
wietle dziennym, wraca do domu z biura. W tej chwili jest steranym przez wiatry
symbolem nas wszystkich.
Mruy oczy, deszcz spywa mu po twarzy. Zawaha si, przystaje przed drzwiami
dokadnie w tej samej postawie, w jakiej widziaem go po raz ostatni na niegu. Na
mj widok umiecha si, twarz jego to tysic drobnych zmarszczek. Woa zachrypym
gosem:
Co ty tu robisz, do jasnej cholery?
To samo co ty. Witamy w Brazylii. Czuj olbrzymi ulg. Ju nigdy nie bdzie
odpowiedniej chwili, by zada to pytanie.

XIV. SZCZCIE
Czy mona y bez niego...
O'Connora zawsze pocigay trudnoci. Przeszed do operacji Garb" i lata
zdobywajc powszechne uznanie. Mnie powiodo si lepiej przynajmniej chwilowo.
Wprowadzenie Douglasw C54, znanych pniej jako DC4, oywio

Los jest myliwym E. K. Gann

156

dugodystansowe loty przez Atlantyk. Byy to samoloty pod kadym wzgldem

nadzwyczajne. Potrafiy udwign olbrzymie adunki i znaczne oblodzenie.
Ldoway sprawnie w trudnych warunkach i rczo odryway si od ziemi. Pokad
zosta rozplanowany celowo i wygodnie. Maszyna odznaczaa si fenomenaln
wytrzymaoci i wielk uniwersalnoci. Latanie wedug przyrzdw stao si przyjemne, manewrowanie niemal tak atwe jak na poprzednim typie DC3. A co
najwaniejsze, tak samo nie zawodzi zaufania.
Pierwsze samoloty tego typu miay pewne braki. Zbiorniki w skrzydach przeciekay
tak straszliwie, e mechanicy prbowali wszelkich dostpnych lepide z gum do ucia
wcznie, by powstrzyma upyw benzyny. Ukad paliwowy nie by dostatecznie
udoskonalony i raz po raz zdarzao si, e midzy wielkimi zbiornikami
pomocniczymi w kadubie a silnikami powstaway baki powietrza, na skutek czego
wszystkie cztery silniki gasy rwnoczenie, ale zalety samolotu byy tak wielkie, e
nawet te kopoty nas nie zniechcay. Wyprbowywalimy najrozmaitsze poczenia
zaworw, systemw zasilania i pomp, by przywrci ad, i rzadko si zdarzao, eby
strata wysokoci bya powana. Z czasem wszystkie te niedocignicia zostay
usunite i samolot sta si niemal idealn maszyn.
Inynierowie wci jeszcze eksperymentowali z C54, gdy zaczlimy lata na nich
przez Atlantyk. Inynierowie lotnicy rzadko bywaj zadowoleni z uzyskanych
wynikw, i tak by powinno, ale czasami nie maj okazji wyprbowa dostatecznie
swych ulepsze. A to czasami" moe sta si przeklestwem dla zawodowego pilota,
ktry z przeraeniem dokonuje odkrycia, e teoretyczne obliczenia w krelarni nie
zawsze zdaj egzamin w codziennej praktyce. Niewiele brakowao, a mj romans z C
54 zakoczyby si bardzo szybko.
Lecielimy do Szkocji z penym obcieniem. Wystartowalimy z lotniska La Guardia
w soneczny poranek pod kadym wzgldem zadowoleni z zadania i z ycia. Tego
ranka z ca przychylnoci rozmylaem o postpie ludzkoci. Przecie na tym
samym pasie startowym posadziem wraz z Keimem jeden z pierwszych samolotw
pasaerskich. Na dugo jeszcze, zanim powstao lotnisko La Guardia, startowaem z
tego samego miejsca w maym dwupatowcu, a bya to wtedy jedynie cieka ulowa
w pobliu ndznego wesoego miasteczka zwanego North Beach.
Silniki samolotu s dla wygody ponumerowane. Najdalszy, na lewym skrzydle, ma
numer pierwszy, i tak po kolei do czwartego na kocu prawego skrzyda.
Tego ranka start przebiega normalnie do chwili wcignicia podwozia. Wtedy wanie
niespodziewanie zgas numer czwarty. Byem tym bardziej zdenerwowany anieli
zaniepokojony i z miejsca zabraem si do wyrwnania przechyu statku. Koniec pasa
minlimy jak naley na wysokoci okoo trzystu stp. Mielimy teraz pod sob wody
zatoki Flushing.
Mimo penego obcienia adunkiem i paliwem C54 lecia piknie na swych trzech
silnikach przez jakie dziesi sekund po czym trzeci silnik zabulgota, zacz
gasn, znowu zapali i po wielu zabiegach pracowa z trudem na mniej wicej jednej
trzeciej obrotw. Dwa wygaszone silniki po tej samej stronie w C54 to ju nie s
arty, ale wci jeszcze nie wtpilimy, e uda nam si wrci na lotnisko. Stracilimy
wysoko i lecielimy teraz na stu pidziesiciu stopach.
Naprzeciw La Guardia ley cuchnca wyspa usypana z wywoonych z miasta mieci,
a na niej znajduje si miejskie wizienie. Wody zatoki opywaj wysp i po pnocnej
stronie przechodz w East River, rzek, ktra pynie w kierunku Hell Gate i
Manhattanu.
W dwadziecia sekund znalelimy si nad wysp usiujc wszelkimi sposobami

 157

Los jest myliwym E. K. Gann

158

utrzyma przy yciu oba chore silniki. Z trudem zachowywalimy wysoko stu stp
nie tracc rwnowagi. Caym samolotem wstrzsay okropne spazmy.
Nagle numer drugi poszed w lady swoich dwch poprzednikw. Gas na jakie pi
sekund, po czym w niewytumaczony sposb zapala na nowo, odzyskujc na dziesi
do pitnastu sekund pen si. Te nawroty energii tak nadryway migo, e byem
pewny, i zerwie si z podstawy. Teraz z kolei do zabawy przyczyy si numery
czwarty, trzeci i drugi, na zmian gasnc i zapalajc si, nabierajc mocy i tracc j,
strzelajc i wyjc jak rj torturowanych os. Chwilami nawalay wszystkie razem, by
potem jeden po drugim wraca do ycia.
Tylko numer jeden na kocu lewego skrzyda pracowa absolutnie regularnie na penej
mocy. Nie dotknem jego dwigni gazu od chwili, gdy zaczlimy koowa po pasie.
Stracilimy z kolei jeszcze pidziesit stp wysokoci i zaczem niemiao skrca z
zamiarem okrenia pnocnej strony wyspy i wyldowania, zanim znajdziemy si w
bystrych wodach East River.
Na pokadzie panowao zupene zamieszanie, a chuligaskie silniki nie daway chwili
spokoju. Przepustnice, regulatory mieszanki, dwignie przestawiania migie byy w
rozpaczliwym stanie, poniewa manipulowalimy nimi nieustannie starajc si
wydusi ostatni kropl mocy z silnikw lub na odmian uspokoi je, gdy nagle
wracay do ycia. Nie byo mowy o jakichkolwiek rozsdnych manewrach.
W trzydzieci sekund po opuszczeniu pasa znajdowalimy si nad wod,
radiotelegrafista nadawa SOS, a nawigator przebiera raniec. Drugi pilot, mechanik
i ja odgrywalimy dziwaczn pantomim.
Strach i przeraenie s zupenie innymi emocjami. Uczucie prawdziwego strachu
wymaga czasu, musi by pielgnowane i najlepiej rozwija si po okresie bezradnej
bezczynnoci. Wwczas to strach rozrasta si samodzielnie, jest to bowiem obojnacki
stwr, zdolny do nieustannego samordztwa. Strach jest zaraliwy, przenosi si z
pierwszej ofiary na najbliszych ssiadw, a wreszcie nabiera dostatecznej mocy, by
opanowa ca grup, po czym przeradza si w panik. Strach jest popodem rozsdku
i kalkulacji, a wyzwolenie si od niego rwnie wymaga czasu.
Przeraenie jest sponk strachu. Rozpoczyna si od trzasku, a nie od pomruku, i
wybucha nagle. Ale te przeraenie samo si niszczy, poniewa jest raczej reakcj
instynktown, a nie uczuciem. Uderza, eksploduje i moe rwnie szybko przemin,
jeli nie zdy zapali lontu strachu. Tego ranka nie mielimy czasu.
Przeraenia przewidzie nie mona i pojawia si ono szybko, poniewa posiada
zapalnik, ktrego nie mona dostrzec ani usysze. Ma to nawet czasem swoje dobre
strony. W przeraeniu mona niekiedy myle jasno, a wyzwalanie mini i czonkw
odbywa si z cudown szybkoci. W takim stanie przejciowym ludzie potrafi
czasami przetrzyma sytuacje, ktre w kadym innym wypadku powinny zakoczy
si ich zagad. W takiej chwili czowiek moe nagle stwierdzi, e jego rka
wykonuje prac dwch rk, e cae ciao wibruje, a mzg funkcjonuje elektrycznie.
W szedziesit sekund po wyganiciu pierwszego silnika moja lewa rka i obie nogi
zajte byy zaspokajaniem wymogw samego lotu. Maszyna wraz ze swym ciarem
waya trzydzieci ton i stanowia mas, ktr musiaem utrzyma w ruchu przy
absolutnym minimum stu dziesiciu mil na godzin. Jeli tej prdkoci nie da mi si
utrzyma, proces latania ustanie i przewag uzyska prawo cienia. Samolot ma dwa
rda prdkoci moc silnikw, ktrej w chwili obecnej bylimy niemal zupenie
pozbawieni, i nurkowanie, ktre pociga za sob utrat wysokoci. Bylimy
ndzarzami, poniewa roztrwonilimy wszystko pozostawiajc sobie jedynie
pidziesit stp.
C54 posiada szesnacie zasadniczych zespow sterowania silnikami. Ma rwnie

trzydzieci dwa pomocnicze przeczniki i przyciski, za pomoc ktrych rozmaite inne

funkcje kadego z silnikw mog by kontrolowane.
Trzydzieci dwa przyrzdy informuj o zdrowiu i chorobie kadego z silnikw. W
chwili niebezpieczestwa cay ten zesp musi by pod czujnym okiem, a dyscyplina
wprowadzona szybko. Niewaciwa ocena albo faszywy ruch mog pomnoy
kopoty.
Wszystkie przyrzdy, z wyjtkiem zespou odnoszcego si do silnika numer jeden,
plotkuj teraz zjadliwie. Obrzucaj si wrzaskliwymi wyzwiskami, pogardliwymi
epitetami i nieustannie szykuj podstpy. Chwilami s tak roztrzsione, e po prostu
nie moemy dosy szybko odcyfrowa ich meldunkw, by powiza wiadomoci z
dziaaniem. Mimo to moja jedna wolna rka i poruszajce si byskawicznie rce
drugiego pilota jakim cudem manipuluj waciwymi dwigniami i utrzymuj redni
mocy, ktra pozwala nam przelecie obok pnocnej strony wyspy, zakrci i
skierowa samolot z powrotem na La Guardia. Stanowisko kontroli ruchu twierdzio,
e zniklimy za wysp, ktra ma okoo trzydziestu stp wysokoci.
Po to by usun defekt, trzeba zna jego rdo. Szukalimy prawdopodobnej
przyczyny z caym skupieniem i energi, na jakie moe si zdoby przeraony mzg.
Ale nie starczyo sekund.
Od granicy lotniska dzielia nas odlego niecaej mili. Kulelimy, podrygujc przy
kadym nowym obudzeniu si silnikw, a gdy zawiody, opadlimy z powrotem ku
wodzie.
Nastpne sekundy przyniosy nowe powikania. Stanowisko kontroli ruchu nie miao
adnego powodu przypuszcza, e wyonimy si tak prdko zza wyspy. Wiedzieli
jedynie, e mamy kopoty, i starali si jak najszybciej oczyci lotnisko. Handlowy
DC3 startowa wanie koujc po jedynym nadajcym si dla nas pasie. Lecielimy
prosto na zderzenie. Zmarnowaem dwie sekundy modlc si, by pilot na czas
zobaczy nasze niebezpieczne podchodzenie i skrci natychmiast, gdy tylko jego koa
oderw si od ziemi. My nie bylimy w stanie dokona adnego zwrotu. Trzymalimy
si jedynej nitki nadziei wierzc, e zdoamy dotrze do kraca lotniska.
Nowy przypyw energii przyszed w sam raz w chwili, gdy ju straciem wszelk
nadziej. Trwa nie wicej ni dziesi sekund. W tym krtkim czasie komplikacje
sploty si z instynktownym dziaaniem. DC3 oderwa si od ziemi i skrci ostro na
wschd. Wypucilimy gwatownie podwozie i niemal w tym samym momencie koa
dotkny koca pasa. Klapy jeszcze si wysuway, a drugi pilot pyta o zezwolenie na
ldowanie, gdy koo przednie ju uderzyo o beton. Nie dotknem przepustnic, by
zmniejszy gaz. Ldowalimy na eb na szyj.
Cay lot trwa trzy minuty, swojego rodzaju rekord dla czterosilnikowego samolotu.
Uczucie ulgi ustpio szybko zdumieniu. Koowaem z normaln szybkoci w
kierunku hangaru, a wszystkie cztery silniki pracoway idealnie.
Zatrzymalimy si przed hangarem.
Stanem na hamulcach i kady silnik oddzielnie puszczaem na pen moc startow.
Numer pierwszy zachowywa si wzorowo, zreszt tak jak przez cay czas.
Mielimy teraz prawdziwy sentyment i wielki szacunek dla tego silnika. Pozostae
strzelay straszliwie i zdawao si, e przy penym gazie wyrw skrzydo. Haas by tak
wielki, e dalsze popisywanie si naszymi trudnociami uwaaem za nietaktowne.
Przygldao si nam cae lotnisko. Tego rodzaju pokaz by nielojalnoci wobec
naszych mechanikw, publicznym praniem ich brudnej bielizny i na pewno nikt nas za
to nie pochwali. Zgasilimy wobec tego wszystkie silniki, jak gdyby ukrywajc
rumieniec wstydu, i czekalimy, a miga si uspokoj. Z hangaru wysza grupa ludzi,

 159

Los jest myliwym E. K. Gann

160

szybko idc w naszym kierunku.

Hoyt, nasz szef suby technicznej, by pierwszy na pokadzie. Kocisty, wysoki
brunet o rumianych policzkach tak silnie kontrastujcych z oliwkow cer, e twarz
jego przypominaa bardziej portret olejny anieli oblicze ywego czowieka. Hoyt
stara si robi wraenie czowieka swobodnego, ale w rzeczywistoci y stale w
napiciu, oddany bez reszty skomplikowanym maszynom, nieustannie o nie
zabiegajcy.
Midzy tymi, ktrzy prowadz wielkie samoloty, a tymi, ktrzy maj nad nimi piecz
techniczn, panuj harmonijne stosunki wyrastajce ze wzajemnego zawodowego
szacunku. S to rwnoczenie stosunki bardzo delikatne, niezalenie bowiem od
woonej pracy wszystkie honory przypadaj lotnikom. Jedni i drudzy s dumni, ale
mechanicy dyskretnie ukrywaj swoj dum. Zatuszczona mapa" z pionierskich
czasw w wyplamionym kombinezonie, z rkami czarnymi od mazi naley ju do
przeszoci. Tylko najambitniejsi, tylko ci, ktrzy umieli zdoby si na stae
doksztacanie, mogli dotrzyma kroku nieustannemu postpowi technicznemu,
wymogom rosncym z kadym nowym typem samolotu. Wielu cicho odeszo w cie.
Zastpili ich nowi ludzie albo ci, co potrafili pi si do gry po spirali komplikacji.
Nowoczesny samolot jest labiryntem elektrycznych, hydraulicznych i mechanicznych
kombinacji, ktre musz funkcjonowa z naukow cisoci. Olbrzymia ilo
mechanizmw wynalezionych przez czowieka dcego do zwikszenia swej
zdolnoci poruszania przekracza niekiedy moliwoci tych, ktrzy w kocu dziedzicz
ten makiawelski zesp. Std te istniej specjalici od hydrauliki, elektrycznoci,
radia i silnikw i kady z nich do tego stopnia jest pochonity swoimi problemami i
tak ograniczony w swych zainteresowaniach, e nie dostrzega niemal zupenie
dyscyplin swoich kolegw. Nie ma czowieka, ktry zdoaby opanowa wszystko,
chocia Hoyt by najbliszy tego ideau.
A teraz, poniewa znamy si dobrze, a take i dlatego, e w takich wypadkach
przestrzegany jest specjalny rytua, Hoyt zapytuje mnie, czy miaem jakie trudnoci.
Odpowiadam, zgodnie z wyznaczon mi rol, e po trzech minutach w grze tak nam
si znudzio latanie, e doszlimy do wniosku, i mamy ju dosy na ten dzie.
Nastpnie zaznaczam, e by moe decyzj t powzilimy pod wpywem jakiej
niepowanej, ale za to tajemniczej choroby silnikw. Opisuj jej przebieg, tak jakby
Hoyt przed chwil nie sysza naszego gonego koncertu.
Dodaj ponadto, e zaczynam si starze szybciej, anieli bym sobie tego yczy, i
zapytuj, czy nie chciaby askawie wyjani mi, co si waciwie stao jego silnikom,
poza jednym. Z chwil gdy znalelimy si na ziemi, silniki automatycznie staj si
jego".
Byem zdumiony, gdy z miny Hoyta wyczytaem, e nie bardzo go to interesuje, i gdy
znuonym gestem skin na dwch modziecw, ktrzy z nim przybyli. Znaem ich z
widzenia, ale i tak po owkach i suwakach wystajcych z kieszeni biaych koszul i po
motylkach poznabym, e s inynierami.
Ludzie ci bardziej odznaczali si byskotliwoci anieli wiedz, a to e byli tak
oddaleni od naszych powszednich zaj, utrudniao nieskoczenie wszelkie stosunki z
latajcymi zaogami. Inynierw lotniczych uwaamy za osobliwoci natury, by
moe nawet geniuszy, a wic ludzi szczeglnych, ktrych naley grzecznie unika, by
ich erudycja nie ujawnia naszej powierzchownej wiedzy. Poza tym, z wyjtkiem
Brinka i Speasa, dwch inynierw, ktrzy mieli rwnie na koncie znaczn ilo
przelatanych godzin, uwaalimy ich za nudne raczej towarzystwo. Jeden z
modziecw zwrci si do mnie:
Kapitanie, bardzo nam przykro, ale naprawd nie moemy tego zrozumie.

Zrozumie czego?
wiece.
Jakie wiece? miaem zamiar trzyma jzyk za zbami, bo nie warto prowokowa
inynierw, ktrzy jednym ruchem suwakw mog udowodni czowiekowi, e jest
bawanem, ale po lekkim zmrueniu oka poznaj, e Hoyt jest rwnie jak ja
zaciekawiony i robi troch filutern min, wiadczc o tym, e za nasze tarapaty nie
ponosi wycznej odpowiedzialnoci.
Widzi pan, kapitanie, eksperymentowalimy z nowym typem wiec zaponowych.
Podczas prb laboratoryjnych funkcjonoway idealnie, mylelimy wic, e nadaj si
ju do praktycznego wyprbowania. Nowe wiece s w trzech paskich silnikach, nie
zdylimy zainstalowa w czwartym.
Cholera, co to za szkoda... Po oczach Hoyta widz, e dzieli moje oburzenie.
Widocznie te nowe wiece wysiady w temperaturze startu na penym gazie, co
wiadczyoby o tym, e nasze dane laboratoryjne s bdne. Bdziemy musieli jeszcze
t spraw przeanalizowa.
Mwi z tak powag i tak absolutnie nie zdaj sobie sprawy z konsekwencji, ktrymi
grozi ich eksperyment, e z tej resztki przeraenia, ktra we mnie tkwi, nie potrafi
wykrzesa nawet pozornego gniewu. Nie mogem jednak oprze si pokusie
podkrelenia mojej racji. Postanowiem powali ich ironi i zaczem od wyjanienia,
e nie mam waciwych kwalifikacji, a przede wszystkim kwalifikacji pilota
oblatywacza. Ponadto sabo pywam, a poniewa wody Flushing Bay uchodz za
brudne, reszta zaogi rwnie nie miaa ochoty na kpiel. Zaproponowaem, by w
przyszoci sami przeprowadzali swe eksperymenty i loty prbne, i zalecaem im do
tego celu samolot z minimaln iloci paliwa.
Bdzie lepiej trzyma si na wodzie, gdyby jakie obliczenia okazay si bdne
dodaem koczc przemwienie krtk lekcj etyki. Przyznaem, e widowisko jest
by moe ciekawsze tak, jak oni je przygotowali, ale czy nie byoby tak samo ciekawe,
gdyby chocia sowem wspomnieli o wymianie wiec? Mielimy teraz wspania zabaw kosztem inynierw, ale oni zabawili si wczeniej.
Do poudnia czekalimy na zainstalowanie starych, pewnych wiec. Start i lot do
Szkocji przebiega tak gadko, e miaem dosy czasu, by rozmyla nad technicznym
postpem czowieka i przypomnie sobie, e czsto potyka si on na swej drodze,
zanim osign cel. Nie udao mi si jednak wymyli sposobu, by potknicie, ktre na
mnie przypadnie, byo ju wycznie z mojej winy.
Ze Szkocji polecielimy do Marakeszu w pnocnej Afryce, a stamtd z powrotem na
La Guardi, gdzie czekay na mnie dwa listy i wysoce skomplikowany meldunek o
nieszczsnych wiecach zaponowych. Jeden list by z biura gwnego pilota,
zapytujcy, dlaczego ldowaem z penym adunkiem i paliwem. Przepisy nie
zezwalay na to. Drugi list wysao stanowisko kontroli ruchu udzielajc mi nagany za
ldowanie przed otrzymaniem zezwolenia. Listy czekay na mnie trzy tygodnie,
ograniczyem si wic w odpowiedzi do obietnicy, e ju si to nigdy nie powtrzy i
e odtd bd si dobrze sprawowa. Nie wiedziaem jeszcze, e z czasem te naiwne
zdania oka si pobonymi yczeniami.
Nasze operacje transoceaniczne nabieray stabilnoci, ktrej im dotd brako zupenie.
Loty przez Atlantyk znacznie si wyduyy i z dnia na dzie byo ich coraz wicej.
Obecnie mijalimy zazwyczaj Presque Isle i lecielimy na wschd bezporednio do
Goose Bay, do Gander albo do Stevensville na Nowej Funlandii. Goose Bay, gdzie w
swoim czasie widziaem Boyda, Clarka i Hassela stojcych przy jednym pasie
startowym, rozrs si do olbrzymiego obiektu ze stali i betonu, a puszcza draa od

 161

Los jest myliwym E. K. Gann

162

nieprzerwanego huku samolotw. Goose Bay stao si wyrzutni dla olbrzymiej iloci
bombowcw udajcych si na europejskie teatry wojny.
Wikszo stanowiy Latajce Fortece" pilotowane przez brodatych, penych zapau
modziecw. Czeka ich pierwszy lot przez ocean i bardzo wielu nigdy ju nie
wrcio. Od stp do gw przybrani w skr, mieli na sobie takie iloci ekwipunku, e
nawet ci, ktrzy zdradzali najwiksze talenty aktorskie, z trudem odgrywali rol starych wyjadaczy. Przewody suchawek zwisay z hemw lotniczych, z kieszeni w
spodniach i koszulach wystaway elementy sprztu ratowniczego, sztylety obijay si o
uda, a prawie wszyscy mieli ponadto cikie pistolety automatyczne kalibru 0, 45.
Haasowali straszliwie, a t cz haasu, ktr wywoywali za pomoc ust,
rozpoznawalimy z miejsca jako mieszanin strachu i tupetu. Ju wkrtce ta odwana
dzieciarnia lotnicza miaa spa w pomieniach i przej do historii jako sma Armia
Lotnicza. Gdy ich pniej wielimy z powrotem, ekwipunek znik bez ladu.
Zastpiy go odznaczenia bojowe, a oczy tych modych straciy niewinno, teraz
jednak, przed czekajcym ich dowiadczeniem, podchodzili do nas skromnie i
wypytywali o niebo nad Atlantykiem, tak jak obcy pytaj o drog. Staralimy si podtrzyma ich na duchu, ale czulimy si przy tym starzy i coraz mniej potrzebni.
Wikszo tych modych ludzi poleciaa na Grenlandi i Islandi, podobnie jak my w
swoim czasie, w epoce, ktra wydawaa nam si tak odlega. Na tyle zachowalimy
przyzwoitoci, by nie opowiada im o naszych przeyciach.
Obsugiwalimy pnocnoafrykaski i europejski teatr wojenny. Z najrozmaitszych
punktw startowych na kontynencie amerykaskim lecielimy do Anglii lub Szkocji.
Albo wyruszalimy na poudnie od wschodu i ldowalimy w Terceira na Azorach,
skd ju dalej ruszalimy do Zjednoczonego Krlestwa, Casablanki lub Marakeszu.
Niekiedy kolejno bya odwrotna i wracalimy przez Islandi albo drugim szlakiem
przez Dakar w Senegalu, przekraczajc poudniowy Atlantyk i ldujc na nowym
brazylijskim lotnisku Fortaleza. Potem ju przebijalimy si na pnoc przez Belem,
Gujan, Antyle i Puerto Rico.
Operacje na Pacyfiku byy jeszcze bardziej rozlege. Po dotarciu do Wysp Hawajskich
zaogi leciay na zachd do Australii przez Wyspy Johnsona, a potem w miar rozwoju
wojny obsugiway liczne bazy na Pacyfiku wcznie z bazami na Alasce.
Opuszczajc Nowy Jork nie wiedzielimy, jak tras otrzyma kady poszczeglny lot.
Czciowo zwizane to byo z warunkami atmosferycznymi, poniewa zawsze
wybieralimy najbardziej sprzyjajce wiatry. Przewozilimy najrnorodniejsze
adunki, od bomb do narzdzi chirurgicznych. Gdy okrty podwodne zaczy mniej
dokucza, zmniejszyy si rwnie nasze adunki, mona je byo czciej wysya drog morsk. Samoloty zapenia teraz personel. Pocztkowo tak bardzo potrzebni
mechanicy, piloci myliwcy, lekarze i skoczkowie spadochronowi, a potem
najzwyczajniejsi szeregowi. Na zachd wielimy niekiedy grupy jecw niemieckich,
pilotw, ktrzy zakoczyli swe misje, rannych lub najrozmaitsze rupiecie wojenne
wcznie z postaciami zaszeregowanymi jako V. I. P. " (Very Important People
Bardzo Wane Osobistoci).
Pionierskie wyczyny skoczyy si, ale niezupenie. Przez ca zim Catchings z
Ardenem latali w Soplu Lodu". Regularnie wylatywali w C54 zaopatrzonym w
specjalne przyrzdy i starali si zebra jak najwicej lodu. Mieli meldowa skutki
oblodzenia i w miar moliwoci stara si znale najlepsze sposoby
przeciwdziaania bd uniknicia oblodzenia. Ponadto wymagano od nich, by zbadali
w bardziej naukowy sposb najrozmaitsze przywary Atlantyku i subarktycznych
warunkw atmosferycznych w zimie. Nikt im nie zazdroci tych bada, ale wida
byo, e ich ta robota bawi, a wkad, jaki wnieli do naszej wiedzy, by bardzo cenny.

W tych olbrzymich przedsiwziciach bray obecnie udzia wszystkie powaniejsze

linie lotnicze Ameryki. Zaogi traktoway swe obowizki jako co zupenie
powszedniego i nikogo nie dziwio, e wieczorem egna si z rumianymi Szkotami, by
po nocnej przerwie, podobnej do snu, podczas ktrej nic nie byo wida, szybowa o
wicie nad pielgrzymami zmierzajcymi do Mekki.
Przyjemnoci i kopoty zaleay od pory roku i pooenia geograficznego. Byy rzeczy,
ktre lubilimy, byy inne, ktrych nienawidzilimy. Stalimy si ostroni, ale
nabralimy take pewnoci siebie. Wiedzielimy, e lotniska nowej Funlandii i Nowej
Szkocji w zimie przyjmuj goci chodem, a w lecie s zdradliwe. Gsta mga o wicie
i pod wieczr nigdy nie pozwalaa liczy na nie z ca pewnoci zarwno wtedy, gdy
byy portami docelowymi, jak i wtedy, gdy trzeba byo ldowa na nich przymusowo.
Przywyklimy ju do tego, e mniej wicej szeset mil na wschd od Nowej
Funlandii czeka nas prawie zawsze front. W zimie oznaczao to oblodzenie rozmaitego
stopnia, ale rzadko na tyle grone, by wzbudzao obawy. W lecie, szczeglnie
pnymi wieczorami, front zdradza skonno do burz, ktre hutay nami dosy
wesoo, ale w adnym wypadku nie byy tak zoliwe jak te, ktrych zaznalimy w
stronach ojczystych.
Czsto zabawialimy si okrelaniem pooenia po wygldzie nieba nad nami i pod
nami. Na wschd od Nowej Funlandii morze byo zazwyczaj ukryte pod nisk powa
chmur warstwowych. Dalej na wschd, za frontem, pokad chmur rozpada si lub
znika zupenie. W rodku Atlantyku niedobra pogoda naleaa do rzadkoci, a w lecie
moglimy zawsze liczy na rozlege spokojne przestrzenie.
Nauczylimy si odnosi z szacunkiem do tak zwanego niu islandzkiego", ktry
wierci si na mapach meteorologicznych jak pyta gramofonowa przytwierdzona do
wyspy. W lecie ni ten przynosi silne deszcze i tak powane zachmurzenie, e
ldowanie wedug przyrzdw stao si normaln procedur. W zimie potrafi
poczstowa tak silnymi wiatrami, e musielimy bardzo uwaa na zuycie paliwa.
Wichry sigay niekiedy prdkoci dziewidziesiciu mil na godzin zmuszajc nas
do zawracania z drogi, gdy lecielimy na zachd. W kierunku wschodnim lot stawa
si oczywicie przejadk na sankach.
Potrzeba zmuszaa nas do przyspieszenia nauki. Wiedz wzbogacalimy rwnie sta
wymian wiadomoci i pogldw. Gdy zaogi czekajc na przejcie nastpnego
odcinka trasy przebyway w Goose Bay, w Islandii, na Azorach, w Prestwick czy
Maroko, rozmawiano wycznie o lataniu. Zaogi lecce w jednym kierunku spotykay
si z zaogami leccymi w przeciwnym i od tych, ktrzy dopiero co wyldowali,
otrzymyway wiadomoci z pierwszej rki o warunkach atmosferycznych, jakie je
czekaj. Znacznie to byo lepsze od niepewnej mapy pogody. Spotkania odbyway si
zazwyczaj w salach operacyjnych i z koniecznoci musiay by krtkie, poniewa
przylatujcy byli zawsze zmczeni, a czsto godni jak wilki.
Nic tam nie ma... Wyglda nieprzyjemnie, ale przebrnlimy na wysokoci omiu
tysicy stp i natrafilimy tylko na may deszczyk...
Ta hiszpaska stacja znowu zagusza Gibraltar, nie liczcie wic na nic...
Lecicie jak strzaa, a mniej wicej po przekroczeniu trzydziestu stopni na zachd
natraficie na wiatr i staniecie w miejscu. Lepiej zabierzcie ze sob troch benzyny... to
dla ony i dzieci...
Cae wyspy brytyjskie mierdziay, gdy wylatywalimy, ale zanim wy tam
przybdziecie, front przejdzie i bdziecie mieli przyjemn przejadk.
Jak wyglda sytuacja w Akrze?
Niele, jeli tylko uda wam si j znale. Ja tam zawsze jakim cudem trafiam w

 163

Los jest myliwym E. K. Gann

164

nocy, a w nocy zawsze pada i deszcz zagusza sygna kierunkowy, wic zaczynamy
lata wkoo nad wybrzeem afrykaskim, a si nam poszczci i jaki tubylec
zamacha latarni...
Pas w Lagens? Ma kilka nowych dziur, tam gdzie deszcz zmy ziemi... jazda
diabelska...
Tak wic z artw, zorzecze, utarczek sownych kropla po kropli wchanialimy
wiadomoci o nowym wiecie, ktrego nikt dotd nie zna. Od setek lat ludzie pywali
po wodach znajdujcych si pod nami, ale ich dowiadczenie byo dla nas niemal
zupenie bezuyteczne teraz, kiedy podre wymagajce dotd wielu dni odbywalimy
w kilka godzin. Nasze morze byo trjwymiarowe, eglowalimy po nim siedzc, a
tradycja nie dawaa nam adnych korzyci, ale te nas w niczym nie ograniczaa. Na
wasn rk musielimy odkrywa dobre i ze.
Poznalimy wic front, ktry zazwyczaj czai si na zachd od Irlandii, przebiegajc
mniej wicej rwnolegle do pitnastego stopnia dugoci geograficznej, na og
spokojny i nieszkodliwy, z wyjtkiem miesicy letnich, kiedy potrafi powita nas
zoliwymi burzami.
Przekonalimy si, e przy Zotym Wybrzeu w Afryce niemal dokadnie z nastaniem
pmroku ywioy buduj wysok barier, jak niewiele ludzi dotd widziao. Tu
mieszkali ojcowie, dziadkowie i potworni potomkowie burz. Gigantyczne chmury
deszczowe toczyy si walczc o miejsce, owietlone wspaniale wewntrznymi
ogniami. I nie byy to bynajmniej dorane wybuchy byskawic, tak charakterystyczne
dla pnocnej odmiany tego gatunku, lecz nieustanne rozkwitanie tawego wiata,
jak gdyby we wntrzu kadej chmury by rozpalony piec. Z czasem przekonalimy si,
e ta teatralna wcieko bya tylko pozorna, a wygld znacznie groniejszy od tego,
co zastawalimy w rodku. Czekay nas tam chwile bardzo silnego deszczu i nic poza
tym.
Dowiedzielimy si, e odlego midzy Azorami a Bermudami potrafi w magiczny
sposb rosn na przekr naukowej prawdzie. Sprawdzao si to szczeglnie, gdy
lecielimy na zachd na Bermudy. Bez adnej logiki ani widocznego powodu loty te
zawsze staway si najdusze i najnudniejsze w wiecie. Trzeba byo zwalcza rzadko
spotykan gdzie indziej monotoni, ale czeka nas tu rwnie wzgldnie stay front w
okolicy pidziesiciu stopni dugoci geograficznej. Tu o kadej porze roku mona
byo napotka wszelkie tarapaty meteorologiczne i w tym wanie rejonie piorun
strzeli Keimowi w jego lotniczy zadek. Nikt nie potrafi wytumaczy, w jaki sposb
byskawica moe trafi od dou, ale samolot Keima by trafiony tylko w podbrzusze, a
byskawica pozostawia du dziur i spalia mu wszystkie poczenia radiowe. Keim
przysiga, e by tak silnie naelektryzowany, i przez wiele jeszcze godzin potem
wosy stay mu dba na gowie.
Tak wic pod pewnymi wzgldami warunki atmosferyczne i kraje od Hybrydw do
Sudanu, od Wysp Wniebowstpienia do Thule i od zatoki Baffin do Natalu znalimy
lepiej anieli wasny kraj. W odrnieniu od krwawej historii Garbu" na naszej trasie
przez duszy czas panowa spokj przerywany jedynie drobnymi wypadkami i maymi alarmami. Trudno byo uwierzy, e tak bdzie nadal, poniewa na naszych
regularnych szlakach krajowych, rzekomo znacznie atwiejszych, zginli w tym czasie
Stiller, McClure i weteran Carpenter, ktry pierwszy egzaminowa mnie na stopie
kapitana. Odeszli rwnie Dryer i Brand, i wraz z nimi mj stary przyjaciel i rwienik
Gay, ktrego miy umiech zawsze rozjania klas Lestera i ndzny pokj hotelowy,
gdzie niegdy razem uczylimy si i marzyli. Z nienawici mylaem o lodzie, ktry
zgasi ten umiech. Spadli w tym samym rejonie, w ktrym niegdy pewnej nocy
zimowej tak si pociem z Hughenem.

Wreszcie klska dotkna nasz tras. Uderzenie byo bolesne. Golden pilotujc C54
wpad na domy w poudniowej stronie lotniska Prestwick. Na szczcie domy byy nie
zamieszkane, ale caa zaoga zgina. Niedugo potem inny C54 uderzy w nasyp
kolejowy po zachodniej stronie Prestwick. Podskoczy raz jeden, eksplodowa i wszyscy zginli. Obie tragedie zdarzyy si podczas ulewnego deszczu.
Mimo tych wypadkw weterani naszej linii zaczli si ywo interesowa naszymi
poczynaniami. Ich przybycie witaem bez goryczy, ale te bez entuzjazmu, wiedzc, e
starszestwo znowu zepchnie mnie do szarych szeregw i e nie uratuje mnie
nagromadzone dowiadczenie i wiedza. Przyby nawet sam arcykapan o sylwetce
doskonale pasujcej do roli, ktr z wielk swobod odgrywa. Wozi jeszcze poczt z
Lindberghiem w Robertson Airlines. Gdy mwi, jego niezwykle delikatne rce
wykonyway akrobacje lotnicze, a twarz oywiaa si, jak to si zdarza czowiekowi
zakochanemu. Rysy przypominay amerykaskiego Indianina, cer mia
ciemnobrzow, bez zmarszczek, ktre gromadziy si tylko wok mdrych i
umiechnitych oczu. Wosy gadkie i czarne jak smoa dodaway prawdopodobiestwa legendzie, e jest potomkiem Indian Cochise. Stojcego przed nim czowieka
wciga w leniwy, spokojny taniec, poniewa jego gitkie ciao nigdy nie byo w
bezruchu. Koysa si na nogach, pochyla nad rozmwc i skrca si, jak gdyby w
ten sposb chcia akcentowa swoje sowa. Przypomina wygodny zasuony stary but
i pod wieloma wzgldami wraenie to byo waciwe. By to Sloniger. Na licie
starszestwa mia numer... JEDEN.
Pod wzgldem iloci przelecianych godzin dorwnywa Parmentierowi,
Geysendorferowi i Smirnoffowi z Royal Dutch Airlines. Do tej arystokratycznej grupy
naleeli rwnie Jones, Traves i KellyRobers z Imperial Airways, Freng i Knight z
United Airlines, Codo z Air France i legendarny Mermoz z L'Aeropostale.
Podobnie jak oni wszyscy Sloniger zacz praktyk lotnicz w okresie pierwszej
wojny wiatowej i odtd lata bez przerwy. W cigu dwudziestu siedmiu lat nie spdzi
trzydziestu dni po kolei na ziemi, co w sumie tworzyo ponad dwadziecia tysicy
godzin w powietrzu! Ludzie ci byli krlami i hody, jakie im skadano, pozostaway w
odpowiednim stosunku do ich karier. Kady z nich stanowi szczeglne poczenie
inteligencji, sprawnoci, sprytu, odwagi i skromnoci. Jak staroytni wodzowie
nieustannie zajci walkami plemiennymi i wojnami z obcymi najedcami musieli
posiada wszystkie te waciwoci, bez nich bowiem nie utrzymaliby si tak dugo
przy yciu.
Slonigera znaem dotd z nazwiska, sawy i owego cudownego numeru Jeden.
Poznaem go tutaj nad Atlantykiem, a byo to spotkanie krtkie, poniewa napywali
ludzie, ktrzy mieli mnie pozbawi mojej dotychczasowej godnoci. Nie miaem
najmniejszego pojcia, e pewnego dnia nasze losy splot si w okolicznociach, ktre
przynios ze sob niebezpieczestwo, rozczarowania i prawie rozpacz, w okolicznociach, w ktrych Sloniger dal dowd swej wspaniaej lojalnoci w stosunku do
podwadnych.
Jeszcze przez kilka miesicy udawao mi si z uporem trzyma szlaku, do ktrego
przywizaem si rwnie silnie, jak niegdy do AM21, ale nieubagane numery day
wreszcie o sobie zna i wrciem do paradoksalnego zajcia pouczania swoich
przeoonych o zaletach naszego czteromotorowca. Zreszt i ten okres nie trwa dugo
i wkrtce znalazem si z powrotem w szeregach pospolitego ruszenia. Jedyne wolne
stanowisko, jakie si dla mnie znalazo, byo niewygodne i pozbawione chway w
Natalu, gdzie wci jeszcze latali na kaprynych C87.
Na szczcie wygnanie trwao krtko. Po trzech lotach przez kontynent afrykaski

 165

malaria powrcia w tak nienawistnej postaci, e zamknito mnie w szpitalu

wojskowym. Gdy odzyskaem siy na tyle, by chodzi bez podparcia, odesano mnie
do bardziej umiarkowanego klimatu.
Na koncie miaem ju pi tysicy szeset dwadziecia dwie godziny i trzydzieci
dziewi minut. Nie byo to duo, ale cyfra bya zbliona do tej, ktr posiadali
wszyscy uczniowie szkoy Lestera McGuire, Mood, Owen, Watkins, Sisto,
Lippincott, Katzman i Carter. Gay i Charleton zamknli swe dzienniki na zawsze i
wkrtce znalaz si jeszcze jeden, ktrego czas przesta interesowa.
Czas podany by w cyfrach, obojtnych znakach, odnotowujcych jedynie pewne
okresy w naszym yciu i oficjalnie przyznajcych, e zdobylimy pewn sum
dowiadczenia i wiedzy w naszej lotniczej egzystencji. Podsumowanie jednak byo
znacznie bogatsze w tre, mwio o tym, e marzlimy do szpiku koci i topilimy si
na przemian, e wyczerpalimy zasoby odwagi i odnowilimy je, e dowiedlimy, i
potrafimy dziaa w chwilach strachu. Cyfry te daway nam solidne prawo
obywatelstwa w przestworzach chocia nie moglimy jeszcze uwaa si za
prawdziwych arystokratw. Oglnie mwic, oznaczay one, e potrafimy niezalenie
od warunkw atmosferycznych, okolicznoci i trudnoci oderwa siebie i innych od
naturalnego dla ludzi ywiou ziemi i wrci cao.
Mwiy jeszcze o czym bardzo wanym, o tym mianowicie, e jak dotd mielimy
wyjtkowe szczcie.

XV. DZIURA
Otwr niewielki, ale o wymylnym ksztacie
Twierdzenie, choby najbardziej niemiae, e przeniesienie wielosilnikowego
samolotu z jednego miejsca na drugie jest wyczn zasug kapitana, byoby
potwornym kamstwem. Kady czonek zaogi ma przerne obowizki i jeli ich nie
spenia naleycie, wwczas kapitan jest w powanych kopotach.
Kapitan by i jest tym wanie czowiekiem, na ktrym spoczywaj wszystkie
obowizki wynike z zaszczytnego i starego tytuu. Niezalenie od okolicznoci, bez
wzgldu na pokusy, nie moe zrzuci na nikogo winy i wspodpowiedzialnoci. Jeli
tej zasady nie przestrzega, wwczas staje si hipokryt, czowiekiem nie zasugujcym
na szacunek i zaufanie, ktrymi si go tak hojnie darzy.
Rzadko si znajdzie kapitan niewiadomy swych obowizkw. Nawet najbardziej
lekkomylni wiedz, e maj wyjtkowe stanowisko, i zazdronie strzeg tradycji
nakazujcej im bra na siebie odpowiedzialno za wszelkie niepowodzenia, jakie
podczas lotu mog si przytrafi.
Mimo to zdarzyo si dwukrotnie, e zasadom tym nie dotrzymano wiary. W jednym
wypadku chodzio o zwyke oszustwo, graniczce z obdem, w drugim o haniebn i
niewiarygodn prb zrzucenia winy na zaog. Skutki, jakie oba te wypadki za sob
pocigny, byy nagrod dla tych, ktrzy uwaali za swj obowizek y i lata
zgodnie z przyjtymi normami etycznymi. W naszym rozumowaniu nie byo miejsca
na lito w stosunku do tych ludzi, poniewa nie ma miejsca na lito w tak
potencjalnie niebezpiecznym przyrzdzie, jakim jest samolot. Pierwszy nie przey
haby i odebra sobie ycie, drugi zosta odtrcony na zawsze przez pozbawienie
licencji pilota.
W miar jak samolotw C52 byo coraz wicej, caa impreza lotw przez ocean
nabraa patyny, powagi, a hierarchia staa si jeszcze bardziej sztywna. Kady kapitan

Los jest myliwym E. K. Gann

166

ceni sobie dobr zaog i wszelkimi sposobami stara si skupi wok siebie ludzi,
ktrym mg zaufa. Toczya si otwarta walka konkurencyjna o zdolnych drugich
pilotw, o nawigatorw odznaczajcych si skrupulatnoci i spokojem, radiotelegrafistw nie zasypiajcych w czasie dugich lotw i technikw umiejcych
przekrci waciwy zawr we waciwej chwili. W tej walce bratobjczej,
przeksztacajcej si czasami w do zabawne podjazdy, starszestwo nie odgrywao
adnej roli. Nawet najmodszy z kapitanw mia prawo przekupi, zwabi i
manewrowa do woli walczc o pozyskanie najlepszego czowieka.
Z rozmaitych powodw w kadej zaodze zawsze byy wolne miejsca, co pocigao za
sob co w rodzaju handlu. Kapitanowie i czonkowie zag starali si zorganizowa
moliwie idealny zesp. Niekiedy jednak poszczeglnym zaogom udawao si
wytrwa w komplecie przez duszy okres czasu. Std te jaki nawigator znany by
jako czowiek z zaogi Iksa", a o pewnym pilocie mwiono, e dugo by z Igrekiem.
Co wywoywao zawi lub politowanie.
W naszej linii sprawy te wci jeszcze naleay do Robbinsa, ktry od tych
nieustannych kombinacji straci resztki wosw na gowie. Nadal radziem si go i
korzystaem z jego przebiegoci starajc si za pomoc pochlebstw, ktre natychmiast
rozpoznawa, czy te prb, ktre, jak twierdzi, wzruszay go gboko, kompletowa i
zachowywa doskonaych ludzi. Jedynym czonkiem zaogi, na ktrego kiedykolwiek
si skaryem, by w bezradny drugi pilot podczas lotu do Chin.
W podniebnych podrach towarzyszyli mi zazwyczaj tacy ludzie, jak na przykad
Robertson, ktry w krtkim czasie sta si rwnie godnym zaufania drugim pilotem
jak niegdy Johnson.
Robertson by niezwykle silnym mczyzn o niadej cerze. Mia klasyczne greckie
rysy i odznacza si niewiarygodn pobaliwoci. Cierpliwie znosi nasze docinki na
temat jego mskiej urody i nigdy nie da nam do zrozumienia, e w kadej chwili
mgby kadego z nas zbi na kwane jabko, gdybymy mu zbytnio dokuczyli. Jego
agodny i melodyjny gos kontrastowa z muskularn budow.
Lata ze mn rwnie LaFrenier, jeden z najdoskonalszych i najinteligentniejszych
nawigatorw, z jakimi si spotkaem. By moe w zestawieniu z Robertsonem
wydawa nam si wty, ale w rzeczy samej by szczupy i mia niezwykle delikatne
rce. Niemal do rozpaczy doprowadza nas swym niezmiennie pogodnym nastrojem i
wesoym pogwizdywaniem lub piewaniem popularnych przebojw, ktrych ckliwe
teksty z zamiowaniem notowa w pamici. Nie dawa si zniechci naszym kwanym
minom pogwizdujc wesolutko w czasie sztormu albo wypiewujc swe piosenki o
czwartej nad ranem podczas nieycy. LaFrenier prawie zupenie nie zna strachu i
wielokrotnie jego sia witalna i wiara w to, e przetrwamy, podnosiy nas na duchu.
By gorliwym katolikiem, praktykujcym zgodnie z wszystkimi nakazami swej religii.
Wszyscy po trochu zazdrocilimy mu niezachwianej wiary.
Z alem rozstaem si z radiotelegrafist Summersem, ktrego jakim cudem
ukradziono nam czy te przekupiono podczas jednej z wielu zmian. Zastpi go z
czasem rwnie sprawnie wadajcy kluczem Bradford, rosy chop na og milczcy.
Ale Bradford by zakochany, wiedzielimy o tym i tak dugo mu dopiekalimy, a w
kocu oeni si ze sw bogdank.
Trudniej byo utrzyma w rodzinie naszych technikw lotniczych, tote nigdy nie
zawarlimy z nimi tak bliskiej znajomoci. Zazwyczaj towarzyszyli nam podczas
jednego lub dwch lotw, po czym znikali. Wyjtkiem by Millington, ktremu udao
si pozosta z nami przez wiele wypraw. Mia cer jeszcze ciemniejsz anieli
Robertson, by peen entuzjazmu, ambitny i co waniejsze, zna si wietnie na me-

 167

Los jest myliwym E. K. Gann

168

chanicznej stronie samolotu.

Kada zaoga spoywajc wsplnie posiki, pic o kilka stp jeden od drugiego
przyjmuje rzecz jasna pewne specjalne metody pracy i zwyczaje niejako rodzinne. Te
drobne szczegy natury emocjonalnej czsto agodziy napicie wytwarzajce si
midzy ludmi skazanymi na tak bliskie wspycie. Stanowiy rozrywk w chwilach,
gdy zmczenie fizyczne dawao si we znaki, a instynktowna tsknota za bardziej
ustabilizowan egzystencj wywoywaa psychiczne niepokoje. Jedna z zag gardzia
nudnymi obiadami z pudeka, ktre zazwyczaj otrzymywalimy przed lotem, i wozia
z sob worek kantyn, w ktrym chowaa wszelkie delikatesy, jakie udao si kupi
lub ukra. Technik sporzdzi pomysow kuchni, podczan do elektrycznego
systemu samolotu i gdy inni spoywali na niadanie czerstwe sandwicze, czonkowie
tej zaogi zajadali jajecznic na boczku, gorce bueczki i prawdziw wie kaw. Z
zazdroci blisk nienawici podziwialimy ich przemylno.
Nasza zaoga wyrniaa si bardziej indywidualnymi ekscentrycznociami. LaFrenier
piewa z takim zapamitaniem by moe dlatego, e udao mu si przetrwa
szedziesit trzy przeloty nad Garbem" w C87, a by to powd zupenie
dostateczny. Bradford chomikowa ciasteczka uzupeniajc swe zapasy za kadym
razem, gdy widywa si ze sw ukochan. By szczodry, ale umia take wydziela
racje w sposb rozsdny, dziki czemu zapasy wystarczay niekiedy na dwa tygodnie.
Okruchy doskonale nadaway si do mieszania z niedopakami papierosw, ktre
obecnie sam krciem.
Nasze ceremonie poprzedzajce start stay si bardzo wyszukane i przestrzegalimy
ich skrupulatnie. Wielkiej piknoci gwiazda filmowa podarowaa nam swoj
fotografi zaopatrujc j w sentymentalna dedykacj z yczeniami bezpiecznych lotw
i pomylnoci. Gdy wczano silniki, LaFrenier przytwierdza fotografi pluskiewkami
nad stoem nawigacyjnym i skrupulatnie nastawia wiato w ten sposb, by zdjcie
byo jak najkorzystniej owietlone. Przypadkowe spotkanie z wielk aktork teatraln
przynioso czarn podwizk z barwn rozet, ktr Robertson uroczycie zawiesza
na przycisku sucym zazwyczaj do regulowania jednego z naszych sztucznych
horyzontw. Na kocu pasa, gdy ju wszystkie te bzdury zostay wykonane i silniki
sprawdzone, braem harmoni spoczywajc obok mojej lewej nogi i szybko graem
Ty pjdziesz gr". Nie miao adnego znaczenia, jeli przypadkowo LaFrenier
wczy si z inn melodi. Huk motorw szczliwie zagusza wszystko.
Wanie pewnego ponurego sierpniowego poranka w Stevensville w Nowej Funlandii
po wszystkich tych technicznych przygotowaniach bylimy gotowi do startu. Mimo
nieobecnoci dwch czonkw naszej rodziny wszyscy mielimy doskonae humory.
Ditmeyer siedzia na miejscu Bradforda przy aparacie radiowym, a Braseman przej
funkcje mechanika. Wyspalimy si, prognoza pogody w Szkocji bya dobra, a wiatry
zapowiaday si na wiksz cz lotu pomylnie.
Tote paskudna pogoda w samym Stevensville nie psua nam usposobienia. Puap
chmur mia zaledwie czterysta stp, widzialno za midzy deszczami, tak typowymi
o tej porze roku, wynosia niespena mil. Wiedzielimy, e za godzin albo dwie
wszystko to bdziemy mieli za sob, poniewa nad oceanem byy inne warunki
atmosferyczne. Nie wiedzielimy natomiast, e znacznie wczeniej bdziemy mogli
poda w wtpliwo moc tych maych trofew, ktre peniy rol bogw naszego
domowego ogniska.
Lotnisko Stevensville ley na kocu dugiej, wskiej jak palec zatoki, wcinitej
midzy wielki pwysep falujcych gr i daleko wysunite rami masywu Nowej
Funlandii. Nagie gry po obu stronach zatoki s do siebie podobne, tyle tylko, e te po
wschodniej stronie s nieco wysze. Zatoka cignie si kilka mil na pnoc, po czym

koczy si ldem. Stoki grskie opadaj w tym miejscu agodnie, dziki czemu mona
byo wybudowa lotnisko lekko pochylone ku morzu, przy czym pnocne koce pasa
wysze s od poudniowych. Poniewa podejcie normalnie odbywa si od strony
zatoki, skon ten nie tylko nie stanowi przeszkody, lecz wrcz pomaga ldowa. Za
granicami lotniska skaliste zbocza wznosz si stromo, a w kocu urastaj do
godnoci gr.
Gry te cign si na pnoc i na wschd i po pewnym czasie stopniowo malej, a
stapiaj si z lodowym terenem stanowicym gwn cz wybrzea. Ze wzgldu na
te gry minimalna wysoko lotu wedug przyrzdw wynosi w pobliu Stevensville
sze tysicy stp. Poniej tej wysokoci pilot moe zej jedynie wtedy, gdy istnieje
widoczno lub jeli faktycznie leci wzdu podejcia nad zatok.
Nas to nie dotyczyo. Lecielimy do Szkocji i nie mielimy adnego zamiaru wraca
do Stevensville. Na skadanych krzesekach w kabinie siedziao trzydziestu czterech
wojskowych pasaerw.
Wystartowalimy w szkwale i deszcz natychmiast znalaz sobie drog do wntrza
samolotu przez szpary w ramach szyby ochronnej kapic na moj lew nog. W
chwil po rozstaniu z ziemi znalelimy si w zbitej chmurze, z miejsca wic
musiaem si zajc przyrzdami i rwnoczenie usiowaem wykopa pudo z
harmoni na suchsze miejsce, obok pedaw sterowych. Dochodzi do mnie gos
LaFreniera piewajcego o jakiej nie odwzajemnionej mioci i wiedziaem, e jest to
tylko akompaniament do zapisywania czasu naszego startu i kursu oraz do rozkadania
map i papierw. Robertson manipulowa swymi duymi rkami przy przepustnicach
utrzymujc silniki na odpowiednim gazie do wznoszenia si. Mechanik Braseman
wciga powoli klapy, po kilka stopni naraz. Wszystko wic byo przyjemnie
normalne. Wycie stacji kierunkowej Stevensville szybko ustao w suchawkach.
Bylimy w drodze. Jeszcze jeden ranek, jeszcze jeden lot przez ocean, jeszcze jeden
zapis w naszych dziennikach.
Samolot by nowy i dobrze nabiera wysokoci. Przebijanie si przez solidn warstw
chmur byo wesoym zajciem. Jak kady rzemielnik, ktry nagle stwierdza, e ma
ostrzejsze ni zazwyczaj narzdzia, pozwalaem sobie na pewien tupet i
zarozumialstwo. Tym razem podobao mi si, e przy zupenym braku widzialnoci
potrafi tak swobodnie utrzyma dokadny kurs i waciwe tempo nabierania wysokoci. Mogem nawet udawa zdenerwowanie wykorzystujc jako pretekst struk
deszczu i wykrcajc si na fotelu, by jej unikn.
Po chwili zauwayem, e Braseman jeszcze nie zasiad do swej buchalterii temperatur
silnika i cinienia. Wci manipulowa dwigni kontrolujc system hydrauliczny.
Dwignia znajdowaa si na pododze obok siedzenia Robertsona i mona byo ni
porusza wsuwajc dwa palce w pyt czoow. Spojrzaem na Brasemana.
Co si dzieje?
Nie wiem. Nie mog jej ruszy z miejsca.
Niech Robertson sprbuje. Braseman cofn si.
Robertson woy palce do otworu i cign dwigni tak intensywnie, e a
spurpurowia na twarzy. mielimy si z jego zmaga, bo przecie ludzie sabsi
zawsze ciesz si, gdy silniejszemu noga si powinie. Wkrtce jednak nasz miech
usta. Jeli dwignia nie da si ruszy z miejsca, wwczas cay system hydrauliczny,
ktry opuszcza i chowa klapy oraz podwozie, musi nieustannie pracowa, dopki silniki nie zostan zgaszone. Olej hydrauliczny kry bdzie przez labirynt rurek z
wielk szybkoci i pod wielkim cinieniem. Nie bylimy pewni, czy jest w tym co
zego, ale poniewa byby to stan nienormalny, uwaalimy, nie bez racji, e w ten

 169

Los jest myliwym E. K. Gann

170

sposb nie mona wybiera si w dusz podr powietrzn.

Sprbujcie opuci klapy i potem je schowa, moe to co pomoe. Cinienie
zmniejszy si na dosy dugi czas...
Opucilimy klapy i potem podnielimy je znowu. Ani Robertson, ani Braseman nie
mogli uruchomi lewarka.
Sprbujmy wypuci i schowa podwozie.
Z niechci przygldaem si tym zabawom, poniewa zakcay gadki lot, ale
wypucilimy i schowalimy podwozie. Mimo naszych wysikw dwignia bya jak
przyronita do podogi.
LaFrenier przesta piewa.
Bylimy jedenacie minut za Stevensville i wanie osignlimy wysoko siedmiu
tysicy stp. Miaa to by nasza wysoko przelotowa. Kropla goryczy zatrua
poranek. Wyrwnujc kurs powtarzaem w duchu, e lotnik ma za duo roboty, eby
sobie jeszcze zawraca gow hydraulicznym baaganem. No dobrze, znam zasady
hydrauliki, ale te wszystkie skomplikowane zawory, rury i klapy powinny nalee do
kategorii... itd. Moj rzecz jest ustawi samolot gadko na fali kierunkowej Gander,
jak dugo jest syszalna, i w ten sposb elegancko odbi od brzegu. W duszy jednak
poczuwaem si do winy, wiedziaem, e system hydrauliczny naley rwnie i do
mnie, i e powinienem umie naprawi defekt.
Usiowaem przypomnie sobie to wszystko, czego uczyem si o hydraulice w szkole
Lestera, ale luki przewaay nad wiedz i nie potrafiem wymyli nic, czego by ju
nie prbowano. Pocieszaem si wic znowu myl, e Braseman jest technikiem i w
kocu co wykombinuje. Deszcz tymczasem rozpada si do tego stopnia, e zakcenia uniemoliwiay rozpoznanie sygnau Gander.
LaFrenier znowu zacz piewa.
Robertson wcieky patrzy na dwigni, raz jeszcze bez skutku prbowa j ruszy, po
czym zrobi tak min, jakby o niej zapomnia. Wyszlimy ze szkwau i z
przyjemnoci stwierdziem, e strzaka radionamiernika ustawia si na sygna
Gander i wskazuje prosto przed siebie. Gdyby tylko Braseman chcia naprawi ten
przeklty system hydrauliczny, moglibymy naprawd ruszy w drog.
Gdzie jest Braseman? Nagle uprzytomniem sobie, e znik przed kilkoma minutami.
Obejrzaem si przez prawe rami. Moe poszed sobie do kabiny na kaw... Chciaem
ju powiedzie, e najpierw trzeba si zaj waniejszymi sprawami. Braseman?...
Odwrciem gow i na samym szczycie tablicy przyrzdw zobaczyem czerwone
wiateko. Natychmiast zapomniaem o Brasemanie.
Teraz z kolei jedno ze wiateek sygnalizujcych niebezpieczestwo poaru zaczo
kaprysi. Zdarzao si to zreszt tak czsto na C54, e przestalimy wierzy
ostrzeeniom. Byy to mae czerwone szklane pudeka, w ktrych miaa si zapala
arwka, gdyby jaki poar wybuch w silnikach czy ktrejkolwiek czci samolotu.
Zbyt czsto jednak straszyy bez powodu. Czasem jakie niedocignicie, ktrego
inynierowie nie zdoali jeszcze usun, powodowao, e zapalay si bez sensu i
niekiedy meldoway poary we wszystkich czterech silnikach, chocia wszystko byo
w porzdku. wiato niekiedy zapalao si i gaso, innym znowu razem palio si przez
wiele godzin bez przerwy, ale w takim wypadku wykrcalimy arwki, bo razi ich
blask. Bylimy pewni, e nasze zmysy wspomagane normalnymi przyrzdami
zawczasu ostrzeg nas przed poarem. Tym razem jednak palio si czerwone
wiateko z liter B", co oznaczao, e rzekomy poar wybuch w baganiku pod
pokadem kabiny zaogi. Robertson zmarszczy brwi.
Co to znowu?
Obrzydliwo. Gdzie si podzia Braseman i co si dzieje z systemem hydraulicznym?

Potem przypomniaem sobie, e znaczna cz systemu znajduje si w baganiku B".

By moe Braseman tam polaz, zderzy si z wycznikiem wraliwym na
podniesion temperatur i uruchomi czerwone wiato.
Ju chciaem odda pilotowanie Robertsonowi i zobaczy, co si stao, gdy nadbieg
Braseman.
Cholernie duo dymu w kabinie pasaerskiej! Zaczyna przedziera si przez podog
do kabiny zaogi! Zdaje si, e lepiej bdzie...
Reszta sw Brasemana utona w dymie, ktry za sob przywid, ale dym by
jeszcze rzadki i zdawao mi si, e Braseman przesadza, dopki nie odwrciem si i
nie spojrzaem na kabin zaogi. LaFrenier odcign zason. Dym, coraz gstszy,
wdziera si do kabiny pilota.
Ogarno nas przeraenie.
Braseman cign lewarek kontroli hydraulicznej.
Musimy to wstrzyma...
Spojrzaem na sygna poarowy oznaczony B". Pon teraz jaskraw czerwieni.
Pocignem za dwigni ganicy, ktra zaleje przedzia dwutlenkiem wgla.
Czerwone wiato nie gaso, a dym sta si jakby gstszy.
Teraz posuszny ju byem tylko przeraeniu. Skrciem ostro w lewo i utrzymaem
zakrt, a znalelimy si na powrotnym kursie do Stevensville.
Ditmeyer! daj alarmowego zezwolenia na wykonanie lotu. Sze tysicy.
Wracamy do Stevensville.
Dwadziecia minut do Stevensville! zawoa LaFrenier nienaturalnie powanym
gosem, ale nie obeszo si bez dowcipnego dodatku: Dwadziecia minut... mais ou
menos!
Mais ou menos... odwieczny natalski sposb podawania niemal wszystkiego w
wtpliwo od ceny butw ochronnych przed komarami do nadziei na przeniesienie.
LaFrenier uy wyraenie bardzo trafnie, jakby si nie przejmowa sytuacj.
Dym gstnia, ale wci jeszcze nie by gorszy anieli w przecitnym barze, tyle tylko,
e sta si nieco palcy.
Braseman i Robertson na zmian mocowali si z dwigni hydrauliczn. Poleciao
jeszcze troch przeklestw.
Spojrzaem na manometr instalacji hydraulicznej za prawym ramieniem Robertsona.
Wskazywa trzy tysice siedemset funtw! Za chwil co ustpi.
Dwadziecia minut... dziewitnacie, moe ju osiemnacie.
Lecielimy wedug przyrzdw. Nie moglimy zej niej ze wzgldu na teren. Nagle
nasz samolot sta si najpowolniejsz maszyn na wiecie.
Nastawiem radionamiernik na Stevensville. Wskazwka zawirowaa, po czym
zatrzymaa si w miejscu. Zdejmujc rk z przyrzdu zauwayem, e dry. Kiedy, do
cholery, dostaniemy zezwolenie?
Ditmeyer chwyta oparcie mego fotela i przesuwa si do przodu.
Zezwolenie na lot z prdkoci przelotow na wysokoci szeciu tysicy. Warunki
atmosferyczne Stevensville... trzysta stp zmienna... jedna mila... saby deszcz...
lotnisko zamknite.
Oczami wyobrani a nazbyt wyranie widziaem lotnisko. Bdzie wygldao
absolutnie tak samo jak wtedy, gdy je opuszczalimy nisza warstwa chmur
osaniajca skaliste gry i pas rozpywajcy si we mgle. Czeka nas duga procedura
podejcia najpierw nad zachodnim pwyspem, zwrot i z powrotem wzdu cieniny,
potem pezn w kierunku morskiego skraju lotniska. Osiem minut co najmniej, zanim
si z tym wszystkim sprawimy. Jeszcze osiem minut wzrostu cinienia i bdziemy si

 171

Los jest myliwym E. K. Gann

172

smay w ogniu.
Braseman, unie waz i zobacz, czy ogie zgas.
Wraca do kabiny zaogi. LaFrenier uchyla zason. Patrzymy, jak Braseman zaglda
do wazu w pododze. Unosi pokryw na jaki cal i opuszcza j z hukiem. Pluno w
niego dymem. Chwyci go atak kaszlu.
LaFrenier, pomdl si po swojemu. Mdl si, bagaj.
Dym dociera ju do przodu. Zaczynam trz si cay. Nie potrafi utrzyma spokojnie
ng na pedaach sterowych. Kaszl, by ukry drenie, myli w gowie wiruj,
zamieniaj si w obkan mieszanin moliwoci i wymogw technicznych. Czy
mam zaryzykowa zejcie... w nadziei, e na dole natrafimy na wyom w chmurach?
Ldowa ze schowanym podwoziem na zboczu gry albo w bagnie? Samobjstwo.
Najmniejszej szansy... Ale wszystko jest lepsze od poaru w powietrzu.
Przeraenie mino. Teraz jestem we wadzy strachu, prawdziwego strachu. Czuj, e
przeszywa mnie jak febra, widz, e zaczynam bdzi, obserwuj siebie, jakby to by
inny czowiek. Stracilimy dwiecie stp wysokoci. Zboczylimy z kursu o pitnacie
stopni. Zdawaa mi si, e sysz jakie gosy, moe nawet krzyki. Gosy nie maj
adnego znaczenia, puste dwiki w dymie.
Dym jest nagle znacznie gstszy. Kaszl wszyscy, oczy zawi.
Nie widz ju wyranie przyrzdw ani nawet siedzcego obok mnie Robertsona.
To wszystko trwa nie wicej ni minut. Wtem z dymu wyania si Ross. Trzyma
przede mn ponce zapaki, jak wtedy, gdy schodzilimy w Newarku. Widz jego
ironiczny umiech i sysz, jak mwi: Spokojnie".
Wyprostowuj si. Strach zosta, ale ju nad nim panuj. Ross powiedzia: W naszym
zawodzie gramy o ca stawk". Trzeba wic zaj si gr.
Otwieram boczne okno. Wiem, e w ten sposb w samolocie powstanie przecig, ale
musimy widzie i oddycha. Dym przelatuje mi przed twarz, oczy protestuj. Po
chwili zamykam okno.
Jeszcze dwanacie minut.
Patrzc na czerwone wiato Braseman pyta, czy nie powinien wstrzykn jeszcze
troch czterochlorku wgla do przedziau B", poniewa dwutlenek wgla
najwidoczniej zawid. Odrzucam pomys obawiajc si, e powstanie gaz trujcy.
Robertson otwiera swoje okno, wciga gboko powietrze i zamyka okno z powrotem.
Sierant, ktremu podlega kabina, staje przy mnie. Pytam, jak si zachowuj
pasaerowie.
Boj si. Co mam im powiedzie?
Mw, co chcesz. Dziewi minut.
Pytam LaFreniera, czy jest pewny swego obliczenia.
Mais ou menos... Dzielny LaFrenier.
Teraz ju nie moemy si zorientowa, czy dymu jest coraz wicej, czy coraz mniej.
Nie moemy wytrzyma. Otworzylimy okna, w sam raz na tyle, by zaczerpn
powietrza. Tonlimy w dymie, ale jak dotd nie byo wida pomieni.
Prbowaem wyobrazi sobie przedzia B". Mona tam byo wej od podbrzusza
maszyny, ale oczywicie nie w czasie lotu, mona te byo dosta si przez waz w
pododze, ale w tej chwili i to rwnie nie wchodzio w gr. Przedzia by niewielki i
uywano go do przechowywania bagau bd adunkw. Najmniej prawdopodobne
miejsce na poar.
Sze minut. Wskazwka uspokoia si. Gdy zacznie drga, bdziemy prawie nad
sam stacj Stevensville. Sze minut i do tego jeszcze osiem na podejcie.
Wiedziaem ju, e ostatnie minuty bd bardzo dugie.
ciskao mnie w doku. Przez chwil zdawao mi si, e zrobi w majtki.

Raz jeszcze zmusiem si do mylenia o przedziale B". Biega tamtdy spltana sie
rur hydraulicznych. Poniewa systemu nie moglimy wyczy, olej bdzie przepywa
przez rury ze straszliw szybkoci i pod coraz bardziej wzrastajcym cinieniem.
Skutek wysoka, stale rosnca temperatura. Gdzie musiao powsta zablokowanie.
Wystarczyby jaki may zablokowany zawr, by nas podpali.
Przedzia wytapetowany by grubym suknem. Rury biegy midzy tym obiciem i
aluminiow powok samolotu. Jeli przegrzane rury zapal sukno, aluminium zajmie
si od razu, a ponie jak pochodnia.
Czy to nie gupio zgin z powodu maego kawaka metalu, ktry mgbym zamkn
w doni?
Tego ranka naszym gwnym wrogiem moe by czas. Jak dugo potrwa, zanim tlcy
si kawaek sukna rozpali aluminium? Dwie minuty... dziesi minut?
Midzy pryczami zaogi wisiaa rczna ganica wypeniona dwutlenkiem wgla.
Powiedziaem Brasemanowi, eby znowu otworzy waz i wprysn do przedziau ca
jej zawarto.
Gdy speni rozkaz, dym sta si prawie nie do zniesienia, ale okien nie mona byo
otworzy ze wzgldu na straszliwy przecig.
Potrzebowalimy jeszcze trzech minut na dotarcie do radionamiernika, a potem omiu
na podejcie. Postanowiem skrci drog i zrobi podejcie w cztery minuty.
Kasalimy, oddychalimy przykrywajc usta domi i wiercilimy si w fotelach.
Robertson poszed po rozum do gowy i woy mask tlenow.
Zrobiem natychmiast to samo, ale skutek by straszliwie bolesny. Nie wiadomo
dlaczego dym wydawa mi si w masce bardziej skoncentrowany. Czuem, jak dwa
sztylety wbijaj mi si w dziurki od nosa. Cisnem mask na podog.
Robertson i Braseman porzucili zmaganie si z dwigni. Nie miaem do nich
pretensji. Wysiek fizyczny w tym stanie, bliskim uduszenia, przekracza ludzkie
moliwoci.
Ale ja musiaem si skupi. Ross trzyma zapak.
Wskazwka radionamiernika zacza drga. Przestalimy apczywie chwyta
powietrze, ylimy poddechami.
Teraz w najlepszym wypadku jeszcze jedna minuta.
Strumie deszczu uderzy w szyb ochronn, przeszlimy w rednim zaburzeniu. Tak
strasznie chciaem trafi dokadnie na stacj. To byo przecie bardzo wane.
Zaburzenie ustao i nagle byskawica w chmurach zmusia mnie do spojrzenia przez
boczne okno. W tej chwili uwierzyem w cuda. W pokadzie chmur bya dziura
sigajca niemal prosto do ziemi. A na dnie dziury krzyoway si pasy lotniska
Stevensville. Dziura, nie szersza od rozpitoci naszych skrzyde, zgodnie z prawami
optyki u dna wydawaa si jeszcze wsza. Lecz tu, na wysokoci szeciu tysicy stp,
bya dla nas zbawieniem.
W normalnych okolicznociach zignorowabym tak szczelin. To byy puapki na
gupich. Moga si zamkn rwnie szybko, jak si otworzya. Krc na lepo midzy
skaami znalelibymy si w jeszcze gorszej sytuacji.
Miaem tylko kilka sekund na powzicie decyzji, na przyjcie lub odrzucenie
zaproszenia. Ale nie byo czasu na rozmylanie.
Impulsywnie cofnem dwignie gazu, ustawiem samolot w niemal pionowym skonie
i prbowaem utrzyma si w granicach dziury. Krzyknem na Robertsona, by
wypuci podwozie, i pchnem dzib statku w strome nurkowanie. By to zwariowany
manewr na wielkim, ciko obadowanym czterosilnikowym samolocie. Tego rodzaju
akrobacja naley do cyrku lotniczego, dla nas jednak cenna bya kada minuta.

 173

Schodzilimy w spirali nachyleni niemal pionowo. Prawe skrzydo bez przerwy

wrzynao si w cian dziury, ale z mojej strony miaem widoczno do samej ziemi.
Pasy ukadajce si w ornament ze skrzyowanych linii krciy si jak szprychy
wirujcego koa.
Jedynym dwikiem byy strzay silnikw i szmer strumienia zamigowego. Ostry kt
naszego ataku z niepojtych przyczyn zmniejsza gsto dymu. Widziaem pasy
mokre od deszczu.
Robertson zada natychmiastowego zezwolenia na ldowanie.
Schodzilimy z prdkoci dwch tysicy stp na minut. Samolot opornie poddawa
si sterom, ale zachowywa si jak myliwiec. Zakochaem si od nowa w Douglasach,
mimo e teraz na scenie zjawi si dwugowy potwr.
Nie moglimy uy mocy, by nie przekroczy granic dziury. Temperatura silnikw
spadaa poniej dozwolonych norm. Moglimy jedynie liczy na to, e znowu zapal i
dadz nam moc wtedy, gdy bdzie najbardziej potrzebna.
Przechodzc przez wysoko trzech tysicy stp spostrzegem, e w otworze mieci
si jedynie rednica lotniska. Przylege budynki ukryte byy za mg. Ile miejsca
bdzie pod pokadem chmur? Potrzebowalimy go przecie do manewrowania, by
oderwa si od spirali i wyldowa.
Nie wida byo ani zatoki, ani gr, nie widzielimy nic poza rodkiem lotniska. Cel
pikny, ale to przecie nie byo strzelanie do celu.
Zacieniem spiral do tego stopnia, e policzki si nam zapady. Do tego stopnia
byem teraz pochonity tymi problemami, e zupenie niemal zapomniaem o dymie i
o tym, co si mogo sta w przedziale B".
Nie zamienilimy ani sowa, gdy ziemia si do nas zbliaa.
Jaka szkoda, e LaFrenier teraz nie piewa.
Na wysokoci czterystu stp krawdzie otworu zaczy si coraz bardziej strzpi.
Zmniejszyem nachylenie i dwukrotnie daem szpryc silnikom. Zaprotestoway dug
seri strzaw, ale zapaliy.
Na wysokoci trzystu stp zobaczyem zamglon przerw w chmurach, a potem
niewyran poszarpan lini oznaczajc brzeg zatoki. Jeli trafimy na morze,
wwczas dotrzemy do lotniska wyrwnanym lotem, nawet jeli puap bdzie wynosi
niemal zero.
Wyprowadziem samolot z nachylenia i daem ostatniego nura w kierunku poszarpanej
linii. Wstrzymalimy oddech.
Robertson obsugiwa przepustnice, ja nie miaem czasu na zajmowanie si
manometrami silnikw. Znajdowalimy si na wysokoci dwustu stp, z cikim
adunkiem i wypuszczonym podwoziem. Nie byo horyzontu, a dym w kabinie pilota
nadal si utrzymywa. Lotnisko mielimy teraz za sob, przelatywalimy nad morzem.
Zajty byem wycznie prdkoci. Za mao staniemy w miejscu, za duo
zawracajc przeskoczymy lotnisko. Gdy zaczynaem ostatni , zwrot, Robertson
wywoywa:
Jeden szedziesit... jeden szedziesit... jeden pidziesit pi... jeden
pidziesit dwa... jeden czterdzieci pi...
Lecielimy z powrotem w kierunku lotniska. Kazaem opuci klapy na pitnacie
stopni.
Jeden czterdzieci... jeden czterdzieci... jeden trzydzieci...
Gdzie jest ten brzeg?
Ju... i skraj pnocno wschodniego pasa.
Brzeg i pas zjawiy si zupenie nagle przede mn.
Pene klapy.

Los jest myliwym E. K. Gann

174

Spynlimy na d, a gdy mokry pas przelizgiwa si pod naszym dziobem,

zobaczyem czekajce ganice samochodowej stray poarnej wycignite w rzd.
Jeszcze przed zakoczeniem koowania otworzylimy okna wchaniajc penymi
piersiami powietrze.
Tego ranka dziao si wiele dziwnych rzeczy, ale jedna z nich wynika ze zjawiska
prawie natychmiastowej utraty zdrowego rozumu przez niektrych ludzi, gdy tylko
ustaje napicie. Mielimy rwnie tragikomiczne popisy bystroci spanikowanego
tumu.
Byy jeszcze inne sprawy, ktrych nie umielimy tak beztrosko analizowa.
Przede wszystkim uczucie wdzicznoci za to, e w ogle jestem jeszcze ywy i
znajduj si na twardej ziemi, byo tak silne, e wszelkie procesy mylowe, ktre
dotd zmuszay mnie do dziaania, ustay niemal natychmiast. Automatycznie, cignc
za sob bezuyteczne ganice samochodowe, poprowadziem szybko samolot na stae
miejsce zaadunku i tam go zatrzymaem. Znajdowao si ono bezporednio nad
podziemnymi zbiornikami zawierajcymi wiele tysicy ton wysoko oktanowej
benzyny. Na szczcie zaogi straackie zgasiy stosunkowo drobny jeszcze poar w
przedziale B", zanim moja gupota zdya spowodowa katastrof.
Po drugie, gsty dym w kabinie wywoa oczywicie niepokj wrd pasaerw. Gdy
wszystko wskazywao na to, e wybuchnie panika, sierant, pod ktrego opiek
znajdowaa si kabina, wytumaczy im, e nie ma czym si przejmowa, bo to tylko
tlenek wgla!
Owiadczenie to w sposb zupenie niewiarygodny zlikwidowao zdenerwowanie i
pasaerowie si uspokoili.
I w kocu pogoda. Dziura, przez ktr schodzilimy, zamkna si zupenie w pi
minut po tym, jak znalelimy si na ziemi. Czy oszczdzone minuty zapobiegy
powanemu poarowi i nieuniknionej w takim wypadku eksplozji w powietrzu jest
spraw sporn, ale to jedno jest pewne: w biurze meteorologicznym dowiedzielimy
si, e bogosawiona dziura znajdujca si tak dokadnie nad samym lotniskiem bya
jedyn spostrzeon przerw w masywie chmur na przestrzeni wielu setek mil.

XVI. SAMOZWANIEC
Jak to jednego czowieka los le potraktowa, a drugiemu udao si los oszuka
Nikt nie umia w zadowalajcy sposb wytumaczy, dlaczego zgin przystojny
Watkins. Dopiero co by ywy i normalnie dononym gosem przekazywa przez radio
meldunek. Nawet porednictwo elektroniczne nie potrafio zatrze lekkiego odcienia
wyniosoci i psotnoci i nagle milczenie. W kilka chwil potem jego spryste ciao
zmieszane byo ze szcztkami maszyn i tward kamienist ziemi krawdzi grskiej w
pobliu Stevensville. Bya to ta sama krawd, na ktrej stracilibymy ycie, gdyby
nie udao nam si oszuka poaru.
A teraz Watkins nie y. Ten sam Watkins, ktry wyciga swe dugie nogi
przeszkadzajc Lesterowi chodzi tam i z powrotem po klasie, Watkins, ktry
pierwszy dostrzeg O'Connora na lodowej pustyni, wesoy, kwitncy zdrowiem
Watkins odszed nie kiwnwszy doni na poegnanie i wszystko to razem wydawao
si bez sensu. Zderzy si z krawdzi skay zamykajcej od zachodu zatok i nie
pocieszaa nas wiadomo, e w niespena cztery minuty pniej mg ju
bezpiecznie znale si na ziemi. Zszedby z samolotu jak zawsze koyszc si w
ramionach, z czapk zawadiacko zsunit na bakier, umiechajc si, jak gdyby chcia

 175

Los jest myliwym E. K. Gann

176

si podzieli z nami jakim bardzo szczeglnym sekretem.

Watkinsowi jednak nie byy dane owe cztery minuty. Powody techniczne mwiy
same za siebie. Na skutek przypadku czy te w wyniku wiadomego manewru
odlego midzy jego szybko mkncym samolotem a ziemi zmniejszya si nagle do
zera. Trudno uwierzy, by pilot o tak wielkim dowiadczeniu i takiej inteligencji mg
popeni bd tak powany, dlatego te za kad cen szukalimy innego
wytumaczenia tej tragedii.
Tak wic Watkins przyczy si do Gaya i Charletona, a poniewa wszyscy
przyjanilimy si w szkole Lestera, nie mogem powstrzyma si od ponurego
liczenia numerw nie majcych nic wsplnego ze starszestwem. Zajcie to odebrao
mi jeszcze troch beztroski i pogody podczas latania, poniewa baem si posdzenia o
ndzne naladownictwo Watkinsa, a nie naleao go obraa nawet in absentia.
Wkrtce potem Bethel i Smith wpadli w burz w pobliu Hanford w Kalifornii i
samolot ich rozlecia si na czci.
Dwadziecia sze dni pniej Snowden i Bamberger rozbili si o gr podchodzc
wedug przyrzdw do Burbank.
Czterdzieci dni pniej McCauley i Eitner powtrzyli niemal dokadnie to samo.
Czterdzieci trzy dni pniej Stroud i Brigman wpadli na gr niedaleko Rural Retreat
w Virginii.
Bez trudu moglimy si postawi w sytuacji tych ludzi, ale optymizm, ktry wabi
czowieka w szeregi lotnicze, jest prawie niezniszczalny. Czowiek wierzy, musi
wierzy bez cienia wtpliwoci w swe osobiste szczcie, w swj los. W tej sytuacji
powtpiewanie jest niebezpieczne, a dusze rozmylania staj si nie do zniesienia.
Nadal wic bez przerwy trway wdrwki tam i z powrotem przez zachodni pkul,
a ubytek poszczeglnych jednostek nie mg tego ruchu wstrzyma, tak jak skaa nie
moe wstrzyma fal, ktre si o ni rozbijaj. Bardzo nieliczni potrafili sobie
wyobrazi, e po zakoczeniu wojny nad wszystkimi oceanami rozlegnie si
brzczenie silnikw samolotowych. Mylelimy, e w czasie pokoju obywatele wiata
powrc do parowcw, a my, jeli nam si poszczci, wrcimy do naszych dawnych
lotw nad krajem. Miesic po miesicu mj tryb ycia pozostawa taki sam jak i
innych nabieranie wysokoci, lot, schodzenie do Grenlandii, Szkocji, Francji,
Azorw, pnocnej Afryki, Brazylii, Bermudw i z powrotem.
Podczas wszystkich tych lotw LaFrenier trwa na swym stanowisku nawigatora,
wyczerpujc cay repertuar doprowadzajcych nas do szau gupich piosenek, mimo e
czasami wywoywao to kilka ostrych sw ze strony tych, ktrym brako jego wiary.
Obdarzaem go takim zaufaniem, na jakie tylko sta dowdc dugodystansowego
samolotu wobec drugiego czowieka. Robertson pozosta drugim pilotem, niekiedy
ustpujc miejsca niskiemu i wyzywajcemu Irlandczykowi nazwiskiem Donahue.
Czasami te jego miejsce zajmowa Mays, ktry nie nabra jeszcze rutyny zawodowca
i dziki temu w czasie dugich nocnych lotw przez ocean stawa si rdem bardzo
podanej rozrywki.
Niemcy kapitulowali. Miaem teraz w swym dzienniku sze tysicy piset
siedemdziesit siedem godzin i dwadziecia dwie minuty i jak dotd nawet nie
zadrapaem adnego samolotu. To widocznie przyczynio si do mianowania mnie
drugim kapitanem podczas specjalnego lotu z malekim Burnsem, kiedy to parodiujc
rzymskie triumfy wielimy generaa Clarka jako wonic rydwanu z Parya do
Chicago.
Inni koledzy z naszej grupy penili identyczne misje, gdy odstawiali generaw
Eisenhowera i Pattona do wygodnie czekajcych rzesz entuzjastw w Nowym Jorku i
Los Angeles.

Te loty specjalne przyjmowalimy z troch mniejszym entuzjazmem, anieli zaszczyty

z nimi zwizane pozwalayby przypuszcza. Od duszego czasu pilotowalimy
samoloty sanitarne przywoc resztki modych ludzi, dla ktrych najwikszym
triumfem byo oddychanie. Trzy lub cztery poziomy zawsze przepenionych prycz pod
cianami kabiny stanowiy ostry kontrast z komfortem, jaki mieli generaowie. Nasze
samoloty mierdziay od wszelkich wydzielin, do jakich zdolne jest ciao ludzkie, ale
najczciej od szybkiego rozkadu, rodkw dezynfekcyjnych i krwi. Wszystko to nie
przeszkadzao nam, tak jak nie przeszkadzay nam butelki wiszce obok prycz,
poczone za pomoc rurek z pasaerami, ani zapadnite koce w tych miejscach, w
ktrych powinny si byy znajdowa poszczeglne czonki, czy te wygldajce z
banday zdumione oczy istot ludzkich. Samoloty sanitarne byy nowoci i wikszo
ludzi nimi podrujcych przed kilku zaledwie godzinami bya jeszcze w gszczu
walki. Zanim zdyli zorientowa si w swym nieszczciu, byli w drodze do domu.
Dziki temu mimo ran mieli niewiarygodnie dobre humory i samolot przenikao co w
rodzaju ekstazy przesaniajcej w jaki sposb ohyd rzeczywistoci.
Po kapitulacji Japoczykw udao mi si dosta urlop. Wmwiem sobie, e
potrzebuj teraz czasu, by pomyle z dala od haasu silnikw. Podejrzliwie
spogldaem na moj pogniecion i znoszon torb lotnicz, zastanawiajc si, czy ma
ona na zawsze pozosta moj najblisz towarzyszk.
Udaem si wic do tych kilku nielicznych miejsc na wiecie, gdzie istniao mae
prawdopodobiestwo zobaczenia samolotu, i wdrowaem po dugich biaych
opuszczonych plaach jak alkoholik, ktry chce zapomnie o wdce. Nie powinienem
by mie zudze, poniewa widziaem ju innych, ktrzy prbowali przeprowadzi
tego rodzaju kuracj. Wiedziaem dobrze, e jeszcze aden czowiek, dla ktrego
latanie stao si treci ycia, nie zdoa poegna na zawsze tego zajcia.
Moja prba wkrtce skoczya si klsk.
By czerwiec. Powrt na AM21 tak dalece przypomina cofnicie si czasu we nie,
e letnie pola, drzewa, osobliwoci kadego lotniska wydaway si nie zmienione.
Wkrtce jednak nostalgia utona w nudzie. Przestao mnie zadowala latanie na
maym DC3 skaczcym jak konik polny po kraju. Czuem si sptany, a
wulkaniczny, o purpuro
wej twarzy Clark z Labradoru, Szkocji i Garbu", ktry towarzyszy mi oficjalnie
podczas pierwszego lotu na starej trasie, rozumia mnie doskonale. I on stara si
ponownie dostosowa do latania po kraju, i jemu take trudno byo pokona uczucie
niepokoju i zdenerwowania. Tak wielki by nasz wkad w rozwj lotnictwa dalekiego
zasigu, e uwaalimy, i przysuguje nam prawo dziedziczenia szlakw transoceanicznych. Okazao si to wkrtce dziecinnym zudzeniem, zrodzonym z
absolutnej nieznajomoci problemw wadzy i polityki. Pan American pokna
wszystko, pozostawiajc innym tylko okruchy, a nam przypado w udziale wielkie
rozczarowanie.
Tymczasem Stoner i Baker rozbili si o gr Thing w Kalifornii. Raz jeszcze
prawdziwy powd zejcia poniej poziomu znanych szczytw sta si zagadk dla
prowadzcych dochodzenia.
Znacznie atwiej mona byo sobie wytumaczy, dlaczego szczcie odwrcio si od
Keima, najbardziej konserwatywnego lotnika na wiecie. Jego ostrono i
umiejtno radzenia sobie z warunkami atmosferycznymi i mechanicznymi
tarapatami powinna bya zapewni mu latanie na wiele lat.
Do szpitala dotarem tak szybko, jak tylko mogem. Keim lea na wzku. Jego
szorstka twarz tak samo kontrastowaa z przecieradem jak w hotelach i na ndznych

 177

Los jest myliwym E. K. Gann

178

pryczach w Natalu.
Czego tu, do cholery, szukasz?
Syszaem, e miae wypadek. Nie miaem nic lepszego do roboty, wobec tego
pomylaem sobie, e nic si nie stanie, jeli zmarnuj troch czasu.
Wiedziaem, e ta moja bezceremonialno poprawi mu humor. Dodaem wic, e
chocia zawsze podejrzewaem, i ma twardsz gow od innych, to nie
przypuszczaem, e zechce demonstrowa swoje moliwoci w tak gwatowny sposb.
Odpowiedzia stumionym warczeniem, ale wci jeszcze syszao si w jego gosie
bezczeln pogard.
Ldowalimy tu po pnocy. Zapisane jest w dzienniku pokadowym, mog wic do
jasnej cholery udowodni, e byem trzewy. Wiozem do domu drugiego pilota i
stewardess. Jaki pijak wyskoczy na skrzyowaniu. Wyrzucio mnie i uderzyem w
krawnik. Wszystkich wytrzso, ale nikt poza mn nie jest ranny. Boli mnie
piekielnie gowa. Co nowego?
Zastanawiaem si, co jest jeszcze nowego i czy to odpowiednia chwila, by mu
opowiedzie.
Lec dzi po poudniu do San Francisco.
Unis jedn brew, ale przez chwil si nie odzywa.
Od kiedy to przeduono AM21 do wybrzea?
Sloniger mnie wezwa. Jest gwnym pilotem na nowej linii, ktr uruchomia jaka
firma okrtowa. Bd lata do Honolulu.
Idiota. A twoje starszestwo? Co za rnica jeden ocean czy drugi. Wszystkie nale
do Pan American nieodwracalnie, absolutnie, z woli Pana Boga i prezydenta Stanw
Zjednoczonych.
Powiedziaem mu, e linia okrtowa ma olbrzymie zasoby finansowe i e to korzystna
historia.
Strac wszystko, co do grosza.
Opuciem Keima zupenie spokojny o przyszo, bo gdy wychodziem, warcza
jeszcze co na temat mojej gupoty, czyli e wszystko byo w porzdku. Krl
zoliwcw siedzia jeszcze na swym tronie. Nie mogem wiedzie o tym, e wkrtce
Keim bdzie musia zademonstrowa nowy, znacznie trudniejszy rodzaj odwagi. Nie
mogem rwnie przewidzie czekajcych mnie trudnoci i tego, e bd bardzo bliski
katastrofy.
Po tygodniu nosiem ju nowy mundur, a by to strj bogaty, z haftowanymi zotymi
skrzydami i czterema zotymi paskami, cao za wieczya czapka z biaym
wierzchem. Firma okrtowa, przyzwyczajona do luksusowych warunkw na statkach
pasaerskich, postanowia wystpi z szykiem. Dostarczya najbardziej luksusowych
samolotw i oddaa do naszej dyspozycji wszystkie swe zasoby. Zapowiadao si
cudownie, tym bardziej e weteran Sloniger mia bezporedni piecz nad lataniem.
Skoro zrezygnowa ze swego cennego numeru 1 na naszej linii, mogem i ja
zaryzykowa moje ndzne 267.
Czekalimy niecierpliwie na zakoczenie przygotowa do pierwszych lotw. I wtedy
to wanie poznaem kapitana Dudleya.
Sloniger wyjani, e firma okrtowa zatrudnia Dudleya jeszcze przed naszym
przybyciem.
Otrzymalimy go w spadku powiedzia.
Dudley by osob fascynujc, o tak czarujcym sposobie bycia, e bez trudu
zdobywa sobie suchaczy. Przepada za komplikacjami i teoretyzowaniem.
Zazdrociem mu umiejtnoci posugiwania si suwakiem logarytmicznym, tak jakby
stanowi on przeduenie palcw. Nie ulegao wtpliwoci, e moja metoda

rozwizywania zagadnie lotw na dugie dystanse polegajca na zwilaniu jzykiem

koca owka bya znacznie podlejsza. Zdaniem Dudleya wszystkie dugodystansowe
loty, jakie dotd Sloniger i ja wykonalimy, byy nieprawidowe. Jeliby da wiar
jego wymylnej serii wykresw i map, to mielimy szczcie, e w ogle jeszcze
yjemy. Nie umielibymy wytumaczy, jakim cudem Dudley zdoa tak nas
oczarowa. Wystarczyo przecie zajrze do dokumentw, by odzyska rozum, ale tak
magiczna bya sia jego wywodw, e zrobilimy to dopiero znacznie pniej. A przez
cay czas dodatkowo odwracaa moj uwag natrtna myl, e ju gdzie? wczeniej
spotkaem si z Dudleyem.
Dudley by wysokiego wzrostu i susznej budowy ciaa, ale jego pomarszczona jak
pieczony kartofel twarz i ta cera wiadczyy
o nie najlepszym zdrowiu. Oczy mia szare i w pierwszej chwili trudno byo dopatrzy
si w nich ladw obdu. Biblijny styl, ktrym si posugiwa, nie drani suchaczy,
poniewa w jego sowach brzmiay zawsze nutki pokory tak delikatne, e raczej si je
wyczuwao, anieli syszao. Tak potrafi oczarowa swymi argumentami czy nawet
najzwyklejszymi uwagami, tak usypia czujno rozsdku, e nawet najbardziej
nieprawdopodobne twierdzenia brzmiay przekonywajco.
Czas przeora twarz Dudleya nadajc jej jaki nieokrelony wygld. Malekie kratery
przypominay bardziej wietrzejcy i ni lady ospy, zdawao si, e mgby palcami
ulepi rysy twarzy w dowolny wyraz. Wkrtce po wojnie rozbi si na samolocie
szkoleniowym i po tym wypadku zostaa mu duga szrama sigajca od ucha do
rodka policzka. Mimo wszystkich brakw Dudley by niezwykle prny
i nigdy nie pomija okazji, by rzuci okiem w lustro.
Pierwsze wtpliwoci wzbudzia we mnie osoba Dudleya, gdy zastaem go pewnego
dnia przed lustrem w umywalni hangaru. Ugniata sw plastyczn twarz i w
zamyleniu gaska szram.
Jak wygldam? zapyta.
Co znaczy, jak wygldasz? Takie pytanie w ustach mczyzny brzmiao niezwykle
i nie umiaem znale na nie waciwej odpowiedzi. Powtrzy pytanie prawie
rozkazujcym tonem.
Pytam si, jak wygldam!
Dobrze wygldasz. Tak jak przed chwil.
Przypomniaem sobie, e ju po raz drugi widz go tego dnia przed lustrem.
Mylisz, e ludzie widz moj szram?
A co ci to obchodzi?
Wolabym, eby nie bya taka duga.
Sta nie ruszajc si z miejsca, ugniatajc twarz i mruczc pod nosem o tym, jak los go
skrzywdzi, ale wolaem nie zwraca na to uwagi. Pozostawiem Dudleya pogronego
w adoracji swej osoby.
Nie wiedziaem, e Sloniger, zawsze najmdrzejszy z nas wszystkich, te nie potrafi
go rozszyfrowa.
Dziwne podejrzenia, zdawaoby si zupenie nieuzasadnione, wzmogy si jeszcze
bardziej wkrtce po naszym starcie do inauguracyjnego lotu linii do Honolulu.
Poniewa byo to wydarzenie niepowszednie, poczone z wielkimi ceremoniami,
dowodzi sam Sloniger. Ja leciaem jako pierwszy oficer, a Dudley jako nawigator.
Da nam do zrozumienia, e midzy innymi ma dyplom kapitana statku handlowego i
e by kapitanem wielu statkw oceanicznych, zanim umiowa latanie. Ten szczeg
swej kariery opowiada rwnie przekonywajco, jak i inne. Poniewa wiedza morska
bya moim konikiem, liczyem, e czego si od Dudleya naucz, ale jak dotd zawsze

 179

Los jest myliwym E. K. Gann

180

potrafi si wykrci, gdy zadawaem jakie powane pytania.

Tym razem zabra ze sob zdumiewajc kolekcj rekwizytw. Poza sekstantem i
zegarem mia jeszcze wielk paczk map, cik teczk z wykresami, dodatkowe
trjkty, przestarzay lotniczy kalkulator i komplet przyrzdw pomiarowych, ktre
bardziej byyby przydatne na pokadzie aglowca. Uroczycie rozoy swj sprzt na
olbrzymim stole nawigacyjnym, ktry kaza sobie zbudowa w miejscu normalnie
przeznaczonym na prycze dla zaogi. Zajci naszymi obowizkami nie zwracalimy na
niego uwagi.
Bya pikna, jasna noc. Lecielimy z wikszym ni zazwyczaj zapaem i satysfakcj,
poniewa oto znowu przypado nam zapocztkowa nowe przedsiwzicie. Rano
zameldujemy si w Honolulu, a rado z wykonania roboty bdzie podwjna, jeli
nasz rozreklamowany przylot oznajmi pojawienie si nowej konkurencji dla Pan
American.
Darzyem Slonigera niezmiernym szacunkiem, nie miaem wobec tego adnych
zastrzee, e lec jako drugi pilot. Przygldajc si w przymionym wietle kabiny
jego pomarszczonej, mylcej twarzy, podziwiajc pynne, lekkie i jak zawsze
swobodne ruchy wymownych rk, cieszyem si, e znowu lec nad morzem i
rozmawiam ze Slonigerem o innych lotach, nalecych ju teraz do przeszoci i e
rozmylam nad tym, co nam ten lot przyniesie.
Ju prawie dwie godziny lecielimy na zachd, gdy Sloniger pochyli gow i zapyta z
waciwym sobie spokojem:
Ciekaw jestem, co si stao z naszym nawigatorem.
Kapitan zazwyczaj otrzymuje meldunek co godzin. Sprawdza wwczas kurs. Nie
widzielimy i nie syszelimy Dudleya od startu.
Powiedziaem, e pjd i zobacz.
Dudley pracowa w przywaszczonym przedziale zaogi za zielon zason, ktra
chronia go przed wiatem z kabiny pilota. Zastaem go pochylonego nad stert nie
znanych mi zupenie wykresw. Robi wraenie czowieka pogronego w gbokim
skupieniu. Poniewa ju nieraz zajmowaem si nawigacj i wiedziaem, jak czsto w
najmniej oczekiwanej chwili mona natrafi na przeszkody, udawaem, e si
przecigam, zanim go zapytaem o nasze postpy.
Nie ustalaem jeszcze pooenia.
Przez chwil przysuchiwaem si monotonnemu brzczeniu silnikw oddalonych od
nas o kilka zaledwie stp. Byem przeraony. Nie zrozumiaem Dudleya. Moe
artuje. Biorc pod uwag, jak dugo ju jestemy w powietrzu, powinnimy by o
prawie czterysta mil od ldu, a on nie zada sobie jeszcze trudu, by sprawdzi wiatr i
kurs. Spojrzaem na map obejmujc przestrze oceanu midzy wybrzeem
kalifornijskim a Hawajami. Nie byo na niej adnego znaczka.
Szef chce natychmiast mie pooenie. Meldunek sytuacyjny jest za dziesi minut.
Jakby Dudley sam o tym nie wiedzia, pomylaem. Przecie wie, z pewnoci.
Dobra.
Wzi sekstant i zegar, po czym zgasi wiato. Po kilku kolizjach z przegrod w
przejciu do kabiny pasaerskiej i krtkiej walce z zielon zason udao mu si wle
na krzeso nawigatora. Znalazszy si w tej pozycji wsun gow w astrokopu
pokryt pleksiglasem. Robi to wszystko bardzo niezgrabnie jak na czowieka
przyzwyczajonego do pracy nawigatora, ale braem pod uwag jego rozmiary i ciasnot, wobec czego w tej chwili bynajmniej nie wydao mi si to podejrzane.
Wrciem do Slonigera.
Nawigator w samolocie przebywa w astrokopule zazwyczaj nie duej ni osiem
minut. W tym czasie atwo moe uchwyci trzy gwiazdy, a jeli kto zada sobie trud i

ju wczeniej obliczy rozmaite wysokoci i azymuty, wwczas chtnie posuy si

picioma gwiazdami. Po zaatwieniu si z sekstantem zazi ze stoka, koczy
obliczenie i kreli rne przecinajce si linie na mapie. Wszystko to wymaga
maksimum pitnastu minut, a ludzie szybko pracujcy, jak LaFrenier, dawali sobie
rad i w dziesi. Mino dwadziecia minut, a Dudley wci jeszcze siedzia na swym
stoku w astrokopule.
Tymczasem Sloniger nie majc innych danych poda radiotelegraficie pozycj opart
na wasnym wyliczeniu. Wierci si zmartwiony na swoim fotelu, oglda si do tyu
na ciemn sylwetk Dudleya i patrza na mnie pytajco, tak jakbym ja mg co
powiedzie.
Ju chciaem zapyta Dudleya, czy przyrs do stoka, gdy wygramoli si z
astrokopuy. Po chwili w jego przedziale rozbyso wiato. Czekalimy. Czekalimy
dosy cierpliwie, poniewa czar Dudleya wci jeszcze trwa, i spodziewalimy si, e
wkrtce przyjdzie z rozsdnym wytumaczeniem spnienia. Wreszcie Sloniger kaza
mi raz jeszcze przej do tyu i sprawdzi, co si stao. Dotd Dudley asi si do nas,
teraz unika naszego towarzystwa.
Wszedem za zason. Sta w tej samej pozycji pochylony nad map. Zdj kurtk,
koszula mokra bya od potu. Wskaza na map, jak gdyby udao mu si dokona cudu.
Tu oto jestemy! powiedzia wyniole.
Spojrzaem na linie tworzce na mapie szeroki rwnoramienny trjkt, bez trudu
mogcy obj powierzchni pidziesiciu mil. Przypominao mi to moje pierwsze
gwiezdne ustalenia pozycji ze szkoy McIntosha, z ktrych tyle samo byo poytku.
Zapytaem, dlaczego uchwyci tylko trzy gwiazdy.
Tylko tyle mi si udao. Troch chmury przeszkadzay.
Nie mogem sobie przypomnie adnych chmur nad nami, ale poniewa mwi to
Dudley, uwaaem, e nie ma powodu wtpi.
Napracowaem si, zanim to wszystko wyliczyem doda. Zdaje si, e co mi
wpado do prawego oka, a przyzwyczaiem si wanie tym okiem posugiwa. Wiesz
przecie, jak to bywa.
Nie wiedziaem co prawda, ale nie przypuszczaem, e uniesie powiek i bdzie
domaga si ode mnie wspczucia.
Widzisz tam co? pyta unoszc i opuszczajc powiek i trc oko.
Zaproponowaem, eby poszed do przodu i poda pozycj Slonigerowi.
Wanie miaem zamiar to zrobi.
Zapytaem go jeszcze, czy nie wemie mi za ze, jeli sam oblicz pooenie,
tumaczc si, e dawno ju tego nie robiem i e chciabym sobie przypomnie.
Ale oczywicie. Zabieraj si do roboty.
Wprawa bya mi potrzebna. Prawie od roku ju nie robiem oblicze, a LaFrenier mnie
rozpieci. Stojc w ciemnociach astrokopuy bardzo byem zadowolony, e trzymam
si twardo zasady dokonywania jednego przynajmniej obliczenia pozycji podczas
kadego przelotu przez ocean. Ale jedno obliczenie to tylko minimum potrzebne do
zachowania umiejtnoci i pomylaem sobie, e LaFrenier tryumfowaby widzc, jak
niedonie zabieram si do roboty. Do tego stopnia straciem wpraw, e zajo mi
prawie tyle czasu co Dudleyowi, zanim uchwyciem Capell, Rigala i Dubhe, a przy
obliczaniu linii posugiwaem si wszystkimi palcami.
Ale przynajmniej mj trjkt by mniejszy, no i pozycja zgadzaa si dosy cile z
obliczeniami Dudleya. Myl, e Dudley mgby nie by absolutnie pewny siebie,
wydawaa mi si mieszna. Bardzo chciaem wierzy, e jest takim wanie ekspertem,
jak opowiada. W kocu przecie on bdzie ustala krytyczny punkt trasy", zmiany

 181

Los jest myliwym E. K. Gann

182

kursu i rezerwy paliwa. Na jego obliczeniach trzeba bdzie budowa najlepszy plan
dziaania, jeli bdziemy mieli pecha i napotkamy na silne wiatry czoowe albo gdy
nawali nam ktry z silnikw.
Zaniepokoio mnie tylko to, e w astrokopule nie zauwayem ladu chmur, o ktrych
wspomina Dudley. Niebo wygldao jak eksplozja gwiazd rozsypanych a do samej
ciemnoci, ktr byo morze.
Przez reszt lotu Dudley zachowywa dziwny dystans, podawa nam jednak pozycje
jak naley. Byy zawsze opnione, ale odpowiaday naszym wyliczeniom tak cile,
e nie mielimy adnych powodw do niepokoju.
Linia okrtowa wytyczaa nam lot po olbrzymim trjkcie, ktrego wierzchokami
byy Los Angeles, Honolulu i Seattle. Czsto przecinalimy trjkt lecc bezporednio
z Oakland do Honolulu lub vice versa. Pasaerowie mogli wykupi bilet, ktry
pozwala im podrowa samolotem w jedn stron i wraca statkiem. Cisze bagae
wysyao si statkami bez dodatkowej opaty. Posiki podawano w samolocie tak jak
na statku i trzeba je byo widzie! Kuropatwy lub perliczki, gobki, baanty,
wspaniae pocie rostbefu z truflami, najwspanialsze wina i wdki, wszystko to
zawarte byo w cenie biletu. Posiki podawa zawodowy steward w penym stroju, z
serwetk przewieszon przez rami. Obie stewardessy wybra komitet zoony z niepowszednich znawcw urody kobiecej. Zaogi otrzymyway pene uposaenie bez
wzgldu na to, czy latay, czy te nie, nic wic dziwnego, e nasz entuzjazm dla tej
wymarzonej linii lotniczej ustpowa jedynie zachwytom pasaerw.
Niepokoio to Pan American, ktra tym bardziej postanowia pozby si konkurenta.
Nasze samoloty byy pene, ich nie. Wszystko wskazywao na to, e za kilka lat
bdziemy najlepsz lini lotnicz wiata. Podania pilotw, nawigatorw i mechanikw
napyway z wszystkich znanych linii lotniczych, co pozwalao Slonigerowi utrzyma
tak wysokie wymagania, e tylko niewielu mogo im sprosta.
Poniewa Dudley by ju zatrudniony, nie kwestionowalimy jego roli. Mnie
przypado w udziale odkrycie jego saboci, ktra wkrtce miaa doprowadzi do
drobnych niepowodze, a w kocu do prawdziwej tragedii. Dowodziem bowiem
podczas naszego drugiego lotu do Honolulu, a Dudley lecia jako drugi pilot. Smith,
doskonay nawigator z duym dowiadczeniem, przej obowizki nawigacyjne. Zachwycony byem skadem caej zaogi.
Dudley jednak bynajmniej nie by zadowolony. Bez przerwy mrucza co pod nosem o
chwilowym wyznaczeniu go na stanowisko drugiego pilota i wreszcie zupenie
otwarcie powiedzia, e sytuacja powinna by wrcz przeciwna. Kilkakrotnie
wskazywa na cztery zote paski na rkawie, jakby te byszczce kawaki materiau
mogy co zmieni. Moim oczom ukaza si nowy Dudley bardziej jeszcze zagadkowy ni dotd. Pocztkowo okazywaem zrozumienie dla jego alw, a potem
staraem si obrci to wszystko w art, uwaaem bowiem, e zachowuje si
dziecinnie robic tyle haasu z powodu jednego lotu. Chcc go rozerwa i troch
ugaska uraon dum, ofiarowaem mu lewy fotel i poprosiem, by przez pewien
czas pilotowa.
Przenis swe cielsko z jednej strony na drug i usiad stkajc, jak gdyby nie mg
znale wygodnej pozycji. Samolot lecia na automatycznym pilocie, on za od czasu
do czasu ustawia stery zgodnie z wymogami wysokoci lub kursu. Zdawao mi si, e
troch poprawio mu to humor i staraem si nie myle o tym, e czowiek, ktry mia
tyle oryginalnych pomysw na temat dugodystansowego latania, zachowywa si
troch mniej imponujco, anieli przypuszczaem. Poza tym przekonany byem, e
pami spataa mi figla. Z pewnoci nigdy dotd nie widziaem ani nie spotkaem
Dudleya.

Mniej wicej w poowie drogi midzy San Francisco a Honolulu znajdowa si front.
Inne samoloty meldoway deszcze rednie do silnych oraz troch zaburze. Gdy
przekroczylimy wschodnie krace tego rejonu atmosferycznego, poprosiem Dudleya,
by wyczy automatycznego pilota i przeszed na pilotowanie rczne. Bardzo ceniem
automatycznego pilota, ale podobnie jak wikszo kapitanw uwaaem, e jest to
przyrzd potencjalnie niebezpieczny przy burzliwej pogodzie. A trudno byo
przewidzie, jak dalece burzliwa okae si tym razem.
Dudley nawet nie prbowa wyczy autopilota. Siedzia spokojnie, kocem palca
wodzc po szramie, patrzc na zakrtasy i wzory, ktre deszcz malowa na szybie
ochronnej. By moe nie usysza mojej proby, wobec tego powtrzyem j.
Po co? Przecie wszystko jest w porzdku.
Zwyczajny drugi pilot musiaby wykona polecenie, ale Dudley mia szczeglne
stanowisko. Gdy kapitan leci z drugim kapitanem, obowizuje wzajemny szacunek i
zrozumienie.
Powiedziaem mu, e bybym spokojniejszy, gdyby autopilot by wyczony, i
dodaem, e zapewne si starzej.
Dudley pochyli si do mnie i zacz w najbardziej czarujcy sposb opowiada, jak to
przed kilku laty lecia przez burz. Znowu czar zacz dziaa. Wierzyem mu, gdy
opisywa wciek burz. Spodziewaem si, e jak zwykle Dudley wyjdzie z niej
zwycisko, chocia jego skromno lotnicza bya zaskakujca, ale w caej tej
opisywanej przygodzie przypada mu rola czowieka wielce strapionego, ktrego
uratowa... autopilot przeprowadzajc go bezpiecznie przez burz, ktrej sam nie daby
rady.
Tym niemniej polatamy troch bez tego...
Kiwnem rk w kierunku wolanta i zobaczyem, e siga po niego. Uniosem
wwczas dwignie zwalniajce autopilota. Bya to moja prerogatywa i nawet Dudley
zdawa sobie spraw, e protesty nic tu nie pomog. Zajem si z powrotem
studiowaniem map pogody, a potem chwil porozmawiaem o przeniesieniu paliwa z
naszym mechanikiem Snowem. Byem odwrcony nie duej jak minut, gdy zobaczyem, e wskazwka kompasu magnetycznego przesuna si o prawie dwadziecia
stopni na poudnie. Zaczem szpera na pce pod kompasem, ktra niemal w kadym
samolocie suy jako schowek. Przypuszczaem, e znajd tam jaki rubokrt albo
klucz zapomniany przez mechanika, moe nawet wiatomierz pozostawiony przez
czonka poprzedniej zaogi. Najwaniejszym przyrzdem w samolocie jest stary
poczciwy kompas. Ju sama prostota konstrukcji chroni go przed defektami i mona
na nim polega absolutnie, chyba e kto niedbay pozostawi w pobliu kawaek
metalu.
Na pce bya tylko paczka papierosw. Zapaliem jednego i ledziem podejrzliwie
strzak kompasu. Powoli, po kilka stopni naraz, kurs nasz skrca coraz bardziej na
poudnie. Przypominao to troch poszukiwanie O'Connora. Widocznie gdzie
porodku oceanu musi si znajdowa kopalnia rudy elaznej.
Spojrzaem na dwa yrokompasy, ktre s jedynie mechanicznym echem
podstawowego kompasu i ustawiaj si zgodnie z jego dyktatem. Wszystkie, w
granicach kilku stopni, pokazyway to samo. Wydawao si rzecz nieprawdopodobn,
by Dudley tak ostro zmieni kurs nie naradziwszy si ze mn, ale adnego innego
tumaczenia nie byo.
Dokde to si wybieramy? zapytaem w nadziei, e Dudley przyjmie to jako
dowcip i da jakie rozsdne wytumaczenie.
Wybieramy... Spojrza na mnie, jakby nie rozumia moich sw, i znowu

 183

Los jest myliwym E. K. Gann

184

zobaczyem ow dziwn pustk w jego oczach. Wskazaem na kompas.

W tym kierunku ley Tahiti. Chtnie poleciabym tam, ale chyba nie starczy nam
benzyny.
Ach... Dudley spojrza na kompas, jak gdyby pierwszy raz w yciu widzia taki
przyrzd, po czym ku memu zdumieniu zacz skrca w lewo, co tylko pogbioby
bd.
Hej... hej... hej... zawoaem kiwajc palcem w prawo.
Bardzo powoli Dudley podporzdkowa si. Spojrzaem na nawigatora Smitha
szukajc potwierdzenia, e nie zdrzemnem si nagle i nie przyni mi si koszmarny
sen. Oto siedzia przede mn kapitan samolotu pasaerskiego, ktry zboczy o
dwadziecia pi stopni z kursu i nie wiedzia o tym czy te pozornie nie zdawa sobie
z tego sprawy, a potem prbujc naprawi bd, niewiadomie skrci w zym
kierunku!
Wyraz twarzy Smitha wystarczy. Nie niem.
Lecielimy w kopotliwym milczeniu. Intensywno deszczu wzrosa, a wraz z tym
przysza burza. Zawieciem znak przywiza pasy" i po krtkiej chwili zgasiem.
Dudley lata po caym niebie; udawao mu si co prawda utrzyma kurs w granicach
piciu do dziesiciu stopni, ale wysoko skakaa od trzystu do piciuset stp w cigu
minuty. Byem przeraony jego brakiem koordynacji. Wreszcie powiedzia, e nagle
rozbolaa go straszliwie gowa, i poprosi, bym go zastpi. Gono rozwaa, czy nie
zepsu sobie odka czym, co zjad przed lotem.
Zamienilimy si miejscami i Dudley poczu znaczn ulg. Gdy wynurzylimy si z
zachodniego koca frontu, z powrotem przej pilotowanie. Nad nami by pksiyc,
a pod nami caa cukiernicza wystawa upionych chmur kbiastych, nad ktrymi
wieciy gwiazdy. W tej dekoracji Dudley ponownie odzyska swj olbrzymi tupet.
Przez cay lot w obie strony trway dziwne przemiany w Jekylla i Hyde'a. Dudley
lecia niele przy dobrej pogodzie, ale gdy trzeba byo posugiwa si przyrzdami,
pospnia i niewiarygodnie le pilotowa maszyn. Powiedzia, e ju bardzo dawno
nie lecia wedug przyrzdw, i to mnie wreszcie przekonao, e co jest nie w
porzdku z kapitanem Dudleyem. Dowiadczonemu pilotowi po dugiej przerwie
potrzeba kilku godzin, by odzyska swobod i absolutn pewno w lataniu wedug
przyrzdw; nigdy jednak nie kryby po caym niebie.
W pewnej chwili ulegem szalonemu atakowi szlachetnoci i postanowiem powierzy
Dudleyowi ldowanie w Oakland.
W caej mojej karierze instruktora pilotowania tego typu samolotu nie byem jeszcze
wiadkiem czego podobnego. Przyszo mi na myl, e wziem pierwszego lepszego
czowieka z ulicy, pooyem jego rce na wolancie i powiedziaem: Masz tu przed
sob lotnisko, a ten dugi betonowy szlak to pas. Wyceluj samolot na koniec pasa i
trzymaj wszystko, a poczujesz, e zderzylimy si z ziemi".
Tak wanie lecia Dudley... prosto ku ziemi. Nie wierzyem oczom. W ostatnich
sekundach, gdy ju stao si a nazbyt widoczne, e przyrs do tego samobjczego
toru i nie ma zamiaru zwikszy kta zejcia lotem lizgowym, wyrwaem mu wolant i
stuknlimy w trzech punktach, a nie tylko w jednym przednim koem. Mielimy
tak prdko, e przejechalimy cae lotnisko, zanim samolot si zatrzyma. Ale
prawdziwego szoku dostaem dopiero, gdy zobaczyem, e Dudley jest z siebie
zadowolony.
Nastpnego dnia ocigajc si powiedziaem Slonigerowi, e kapitan Dudley musi
przej kontrol pilotau, zanim otrzyma zezwolenie na dowodzenie podczas
nastpnego lotu. Wszyscy kapitanowie samolotw pasaerskich musz przechodzi
tego rodzaju kontrol co dziewidziesit dni. W ten sposb bdy zostaj usunite,

zanim przejd w nawyk. Stwarza si przy tej okazji najrozmaitsze grone sytuacje.
Rozpala si poary, wycza silniki, symuluje defekty instalacji radiowej i elektrycznej
i spitrza niezwyke problemy nawigacyjne. W zalenoci od wyniku kontroli piloci
otrzymuj odpowiednie zaszeregowanie. Rzadko si zdarza, by kto nie podoa prbie
i jeli nawet do tego dochodzi, to zazwyczaj jest to drobny bd, ktry mona poprawi
wiczc przez kilka godzin dany manewr.
Tego rodzaju kontrole s oczywicie bardziej skomplikowane i poczone z wikszym
ryzykiem anieli normalne loty. Dla pilota pasaerskiego stanowi one cz skadow
jego zawodu, chocia atwo
o nich zapomnie, gdy niebezpieczna sytuacja staje si prawdziw. W ten sposb
zginli Nilsen, Elder, Stehle, Hearn, Day, Weeks, McKeirnan, Winkler, Christensen,
Kennedy, Galt, Render, Angstadt, Worthington, Garrard, Gessner, Kocher, Wilson,
Moen, Swain, Jeberbjahn i Job.
Ustawione na ziemi symulatory", dziki ktrym mona sztucznie odtworzy sytuacj,
przyczyniy si w znacznym stopniu do zmniejszenia tego niwa mierci, ale za kad
nauk trzeba paci, a w samolocie nic nie zastpi prawdziwego dowiadczenia.
Dudley widocznie nie by zwolennikiem tej zasady. Wcieka si, gdy Sloniger
powiedzia mu, e nadszed termin jego lotu kontrolnego,
i gra na zwok wynajdujc wszelkiego rodzaju wykrty, byle go unikn. Na
szczcie nie byem obecny, gdy nastpia nieunikniona katastrofa. Raz jeszcze
Dudley pokierowa samolotem prosto ku ziemi i tylko szybka interwencja Slonigera
uratowaa sytuacj. Ale to jeszcze byo nic w porwnaniu z innymi wyczynami.
Dudley mia wykona w powietrzu szereg manewrw wedug przyrzdw. Okno u
jego boku przysonite byo specjaln aluzj. To, co wyprawia, gdy widoczno
ograniczaa si do przyrzdw, byo czym strasznym. Sloniger chcia jednak da mu
wszelkie szans rehabilitacji. Postawi mu normalne zadanie nawigacyjne, jak to si
zawsze robi w czasie lotw kontrolnych. Zdezorientowany, spocony Dudley' zatacza
krgi i lata po nieprawdopodobnych kursach przeszo godzin, nie mogc znale
celu, ktrym byo lotnisko Oakland, lece cay czas prawie prosto pod nim.
Zdumienie Slonigera przewyszao jego rozpacz. Jake mg czowiek o takim
dowiadczeniu jak Dudley tak strasznie nawala kade zadanie? Ale nie mia wyboru
musia go pozbawi prawa latania.
Nieustraszony Dudley bynajmniej nie straci kontenansu. Oskara Slonigera o
wiadome wprowadzanie go w bd, niesprawiedliwe wymagania i w ogle
uprzedzenie. Grozi, e jeli natychmiast nie otrzyma z powrotem prawa latania,
zwrci si do swego adwokata. Domaga si jeszcze jednego lotu kontrolnego, by mc
udowodni, e ma racj.
Sloniger zgodzi si. Tym razem Dudleyowi mia towarzyszy inspektor pastwowy,
ktrego ju nie mona byo posdzi o stronniczo. Popis przed inspektorem wypad
jeszcze bardziej groteskowo. By tak fatalny, e inspektor postanowi wstrzyma
licencj Dudleya do chwili, gdy odzyska on pen sprawno pilotaow po
odpoczynku lub po praktyce. I wtedy to fantastyczna bajka Dudleya zaamaa si w
serii katastrof jak w greckiej tragedii.
Kapitan" Dudley nie mg przedstawi inspektorowi swej licencji pilota
pasaerskiego z tej prostej przyczyny, e nigdy takowej nie posiada. Mia licencj
handlow, ale nawet ten stosunkowo prosty dokument nie opiera si na adnym
egzaminie z latania wedug przyrzdw. Dudley nigdy nie lecia nad adnym
oceanem. Caa prawie suma jego godzin latania bya czystym produktem wyobrani.
Cae jego dowiadczenie sprowadzao si do kilku tygodni na jednej ze wschodnich

 185

linii lotniczych, po czym zosta zwolniony za brak kwalifikacji". Wiadomoci, jakie

posiada w dziedzinie nawigacji, byy wynikiem pracowitej lektury i starannego
zapamitywania rzeczy zasyszanych od ludzi, ktrzy posiadali prawdziwe
dowiadczenie.
Nastpnym zdumiewajcym odkryciem byo, e ten wielki marynarz nigdy w yciu
nie dowodzi na morzu. I wreszcie po wielu ladach udao mi si rozwiza zagadk,
skd pamitam twarz Dudleya. By to ten sam czowiek, ktry nie tylko wkrci si do
owej wschodniej linii lotniczej, ale za pomoc swej magicznej gadaniny oczarowa
tych samych ludzi w Departamencie Stanu, ktrzy mnie wysali do Ameryki
Poudniowej. Wysano wwczas specjaln misj dla zbadania moliwoci produkcji
gumy w dorzeczu Amazonki. Misja otrzymaa may hydroplan, a pilotem zosta
Dudley. Nie uwaa za stosowne zawraca swym pracodawcom gowy tym, e nigdy
dotd nie pilotowa hydroplanu. Dziki serii cudw udao mu si dolecie a do
Amazonki bez powaniejszego wypadku. Tam jego niewiarygodne szczcie przestao
dopisywa i zniszczy samolot podczas prby ldowania. Na szczcie ani Dudley, ani
pasaerowie nie ponieli szwanku.
W pewnym sensie Dudley by czowiekiem bardzo odwanym, chocia jego le
skierowana odwaga i potworny tupet doprowadziy w kocu do tragedii. W adnym
wypadku nie mona na niego zwala caej winy za chwilowe powodzenie w
oszustwach.
Przez cay czas trwania mojej kariery lotnika nikt nigdy nie zada ode mnie ani
jednego wistka papieru, ktry by potwierdza moje kwalifikacje! adna te wadza
nie zadaa sobie trudu sprawdzenia mego dziennika pokadowego.
Bylimy raczej skonni wspczu nieszczliwemu Dudleyowi anieli potpia go.
By jaki wspaniay patos w tym czowieku. Dopiero gdy jego obkana ambicja
spowodowaa mier niewinnych pasaerw, zaczlimy nim gardzi. Bylimy jednak
pewni, e zniknie dyskretnie z lotniczej sceny po tym krtkim romansie z okrtow
lini lotnicz. Raz jeszcze nie docenilimy tego czowieka.

XVII. KOPOTLIWA SYTUACJA

Potrzeba zwalenia winy na innych wiadczy o czowieku tym gorzej, gdy chodzi
o nieobecnych
Na dole jak zwykle mga nocna zasnua zatok San Francisco. Ma nie wicej jak sto
stp gruboci i dlatego w gbi ponie rudym blaskiem odbitego wiata. Wiee
mostw i Golden Gate wyrastaj z mgy jak boje na jakim nieziemskim morzu, a gry
na zachd i pnoc od miasta tworz wyspy pynce po oceanie pary wodnej. Nad tym
wszystkim wiec gwiazdy, a widzialno jest nieograniczona.
Znowu lecimy do Honolulu. Drake, byy pilot transportowy marynarki wojennej,
zajmuje miejsce pierwszego pilota. Rozmiowany jest w wytwornych manierach i
obficie posuguje si sownikiem wojskowym. Za nim siedzi nawigator Smith. Czeka
w ciemnociach kabiny pilota, a osigniemy wysoko przelotow. Jest to bardzo
wysoki blondyn o cichym gosie. Obok niego w mroku stoi dorwnujcy mu wzrostem
Hayes. Przepraszaj si bez koca, gdy ich dugie postacie si zderz.
Drugi oficer Hayes rwnie suy w marynarce wojennej. Podczas lotu zastpi mnie
albo Drake'a i w ten sposb zawsze faktycznie dwch ludzi bdzie penio dyur na
stanowiskach pilotw. Na tej linii wszystko odbywa si jak naley.
Vaclavick siedzi tu za mn skulony w swej komrce. Jest wietnym radiotelegrafist

Los jest myliwym E. K. Gann

186

opanowanym namitnoci wzbogacania swej wiedzy. Czyta bez przerwy i nawet

teraz, kilka minut po starcie, zagbi si w jakich technicznych ksikach. Czyta przy
latarce elektrycznej, osaniajc wiato doni, by nie przeszkadzao nam, gdy
patrzymy przez szyb ochronn. Z wyjtkiem przerw, kiedy bdzie faktycznie zajty
nadawaniem albo przyjmowaniem meldunkw, Vaclavick nie oderwie si od lektury
do chwili, kiedy wyldujemy w Honolulu. W drodze powrotnej znowu bdzie czyta.
Nie potrafi sobie wytumaczy, w jaki sposb jego oczy to wytrzymuj.
Naszym mechanikiem jest Snow. Siedzi midzy nami na skrzanym skadanym
krzeseku, ktre zazwyczaj usuwa, gdy osigamy wysoko przelotow. Ma wosy
te jak piasek, mwi cedzc sowa i jest wietnym modym mechanikiem. Potrafi
naprawi niemal wszystko, co si zepsuje.
adnych niespodzianek, wszystko w porzdku. Samolot jest identycznie tego samego
typu, jaki od tak dawna ju pilotuj podczas lotw przez Atlantyk pnocny, tyle tylko,
e nowe, silniejsze silniki zastpiy stare modele. Nosz one nazw Dash 13" i
umoliwiaj szybsze nabieranie wysokoci i wiksz szybko przelotow. S jeszcze
inne ulepszenia. Wszyscy jestemy wypoczci i syci. Mundury mamy czyste i sami
jestemy czyci. Pogoda podczas przelotw nad t czci Pacyfiku jest zazwyczaj
przychylna niemal do znudzenia. Rzecz, w ktr kto przyzwyczajony do latania pod
innym niebem nie jest w stanie uwierzy. Rozkoszna przejadka starszej pani.
Z tyu w kabinie siedzi trzydziestu siedmiu pasaerw i kilkoro dzieci. Przyjemnie
pomyle, e rano bd obwieszeni wiecami z kwiatw i powita ich hawajska
orkiestra.
Golden Gate ginie gdzie z tyu, a za przybrzen mg mog ju dostrzec byski
latarni Farallonw.
Sysz, jak Vaclavick przekada kana telekomunikacyjny na czstotliwo oceaniczn,
a potem ju tylko rwne chrapanie silnikw wiadczy o tym, e wspinamy si wyej.
Specyficzny ten odgos uspokaja. Wydaje si, e nowe silniki odmadzaj samolot,
ktry podobnie jak wszystkie maszyny kursujce obecnie na dalekich odlegociach
ma za sob sub podczas wojny. Nowsze typy, projektowane specjalnie dla linii
pasaerskich, s jeszcze w fazie prb.
Powietrze jest idealnie spokojne. Hayes i Smith tocz przyjacielsk dyskusj o
najlepszym sposobie przypieszania kruszenia misa. Jestem pewny, e gdy tylko
silniki ustal si na przelotowych obrotach, Snow wczy si do dyskusji, naley
bowiem do tych ludzi, ktrzy znaj si po trochu na wszystkim i zbyt czsto budz
niech tym, e maj racj.
cigam nieznone suchawki. S zbyt cikie i niewiele si zmieniy od czasw
Marconiego. Wystarczy, e suchaj Drake i Vaclavick. Kapitan ma prawo do
pewnych wygd. Skoro zaoga bez wzgldu na jego wiek uporczywie traktuje go jak
starszego pana, nieche sobie przynajmniej pozwoli na pewne przywileje. Tak czy
inaczej, kiedy bd musia za nie zapaci, chyba e co si zmieni w hierarchii dowodzenia.
Kilka tysicy mil dalej na wschd numery wci jeszcze maj najwikszy wpyw na
los czowieka. McGuire, podobnie jak Lippincott i DeWitt, bdzie tej nocy gdzie
midzy Chicago a Nowym Jorkiem.
Dun, jeli leci, rwnie tam bdzie, tak jak i mj dawny mentor, Ross, jak Catchings i
Mood. Hughen jest teraz gwnym pilotem, moe wic siedzie w domu. Ciekaw
jestem, czy wci jeszcze gadzi ten swj kosmyk wosw. Robbins nadal szpera w
rozkadach lotw zagldajc do wyoonych przed nim dugich list zag z
nieznajomymi nazwiskami. Ale to numery, a nie Robbins bd decydoway, dokd i

 187

Los jest myliwym E. K. Gann

188

kiedy kto poleci. Bittner jest zapewne gdzie na poudniu, by moe dolatuje do
Memphis. Johnson, jako kapitan, zapewne ju powaniejszy, bdzie gdzie w pobliu.
O'Connor startuje z Bostonu albo tam lduje. Jest tak niezmiennym elementem swojej
starej trasy, e podobno ptaki wykrzykuj jego nazwisko. Petersen te gdzie lata w tej
okolicy. Martwiem si o Keima, bo plotka doniosa, e zdjto go z latania i nikt nie
wie na jak dugo. Jeli to prawda, wwczas nie ma go na adnym niebie.
Przechodzimy wysoko dziewiciu tysicy stp i ustawiamy Wysokociomierze na
standartowe cinienie, by wskazania nasze zgadzay si ze wskazaniami we
wszystkich innych samolotach leccych nad Pacyfikiem. Z przyzwyczajenia rzucam
okiem na przyrzdy przede mn i nade mn, jednym spojrzeniem obejmujc wszystkie
odczyty. atwa to sprawa, kiedy wszystko jest w porzdku. Patrzc przez wiele tysicy godzin na t sam twarz dostrzegamy natychmiast najmniejsz zmian, co
automatycznie rejestruje nasza wiadomo.
Teraz dry jedna ze wskazwek przepywu paliwa. Cay ruch trwa niespena sekund,
a droga, ktr wskazwka przebiega, nie siga milimetra. Jest to drgnienie powieki i
natychmiast niemal ustaje.
Cztery strzaki pokazuj, jak dopywa benzyna do kadego z silnikw. W zasadzie
maj nam pomc w obliczaniu zuycia i rezerw, ale strzaki porusza niezwykle czuy
mechanizm, wobec czego su rwnie jako sygna ostrzegawczy, gdy zaczynaj si
jakie kopoty z silnikami, Strzaki nie s bynajmniej histeryczne, ale zdarzay si ju
wypadki, kiedy wpaday w przesadn panik, szczeglnie w samolotach typu Dc4A,
jak ten, ktrym teraz lecimy.
Ukad paliwowy w tym typie jest wypadkow caego splotu kompromisw, poniewa
pierwotnie samolot nie by przeznaczony do latania na dugich trasach. Tak wic
cenna cz pokadu, w ktrej mona by umieci pasaerw, jest zajta przez
dodatkowe wielkie zbiorniki benzyny. Znajduj si one w specjalnym przedziale z tyu
samolotu.
Z winy tych wanie zbiornikw, a take na skutek innych osobliwoci hydraulicznych
do ukadu paliwowego zawsze przedostaje si troch powietrza, co czsto powoduje
kopoty. Silniki pluj i kaszl, a to podczas lotu nigdy nie jest przyjemne*
niezalenie od tego, nad jakim oceanem si leci. Zazwyczaj jednak zaburzenia te nie
trwaj dugo i z czasem niemal si do nich przyzwyczailimy. Midzy
przewidywanymi tarapatami a besti, ktra niespodziewanie wyskakuje zza wga, jest
znaczna rnica.
Przekraczamy dziesi tysicy stp i na chwil dodaj jeszcze setk, z ktrej bdzie
mona potem zrezygnowa. Pochylamy samolot lekko nosem w d uzyskujc
dodatkowe dziesi wzw szybkoci, co w pewnej mierze zaspokoi nasz zmys
latania. Samolot z trudem przedzierajcy si do przodu, niezalenie od tego, z jak
prdkoci to robi, jest dla kadego pilota ndzn maszyn. I nie sdz, by si to
kiedykolwiek zmienio. Dobry pilot zawsze wtedy si denerwuje i wpada w zy humor.
Cierpliwie bdzie si trudzi, a osignie ten szczeglny kt nachylenia, by
udowodni, e przyrzdy nie maj racji, a jego wyczucie jest 'znacznie pewniejsze.
Gdy wreszcie przyrzdy potwierdzaj zwikszon prdko, wwczas rado pilota
jest podwjna: udowodni, e przyrzdy nie mog mu dyktowa swojej woli, i on sam
jeszcze nie sta si czowiekiem maszyn.
Zelizgujemy si z powrotem do dziesiciu tysicy stp. Snow nastawia miga i
silniki na moc przelotow i dumny jest, e moe to wszystko robi tak, by aden z
pasaerw nie zda sobie sprawy z jakiej zmiany. Nie pac nam za denerwowanie
pasaerw, a my jestemy uczciwymi pracownikami.
Znw spogldam na wskaniki przepywu paliwa. Strzaki stoj na miejscu. Snow

przesuwa dwignie regulacji mieszanki jedn po drugiej na pozycj przelotow.

Jestemy w porzdku i dobrze si czuj w tym maym, ciasnym wiatku, ktrym bd
przez okoo dwanacie godzin dowodzi.
Farallony znikaj mi z oczu pod dziobem samolotu. Drake melduje mi przejcie na
kontrol ruchu.
Pochylam si do przodu chcc uruchomi autopilota. Strzaka wskanika przepywu
paliwa pierwszego silnika skacze i silnik strzela do ganika. Cholera!
Pena bogata mieszanka do numeru pierwszego. Snow natychmiast wykonuje
rozkaz. Silnik uspokaja si, strzaka znowu stoi na miejscu.
Znw co, do cholery...
Strzaka numeru trzeciego skacze bez sensu. Znowu strzelanie do ganika.
Pena bogata mieszanka do numeru trzeciego! Snow podnosi nastpn dwigni.
Znowu silnik pracuje gadko, ale spokoju widocznie ju nie bdzie.
Teraz z kolei daj zna o sobie numery drugi i czwarty. Drake uruchamia dodatkowe
pompy paliwowe nad moj gow. Nie odnosi to wikszego skutku. Snow podnosi
wszystkie cztery dwignie mieszanki do pozycji alarmowej bogatej. Przez chwil
oglne strzelanie do ganikw, po czym wszystko si uspokaja. Wstrzykujemy alkohol
wszystkim czterem silnikom, nastpnie wczamy ogrzewanie ganikw. Znowu
zupeny spokj. Cay kopot nie trwa nawet minuty.
Zapowietrzenie albo ld... jedno albo drugie...
Jeli to by ld w ganikach, to wstyd, bo oznaczaoby to, e zostalimy zaskoczeni,
ale tego rodzaju oblodzenie nie zdarza si nad Pacyfikiem.
Snow zaciera swe chopskie donie. Gest ten wyraa uczucie zakopotania i wstydu
inynier, ktry nagle zosta pozbawiony dumy. Kocha przecie te nowe silniki Dash
13".
Prbuj go pocieszy.
To nie silniki... to zapowietrzenie. Znowu ten stary obkany system rur.
W kocu zapowietrzenie zostanie wyssane, tak jak si spodziewalimy. Nie ma
powodu przejmowa si silnikami, ktre odtd pracuj na mieszance przelotowej.
Zawsze tak byo.
Snow nastawia z powrotem dwignie na mieszank przelotow, ale niepewnie, na jego
twarzy maluje si podejrzliwo. Ustawia dwignie jedn po drugiej.
Wszystko jest w porzdku. Widocznie zapowietrzenie ju zniko. Wyeliminowalimy
moliwo lodu w ganikach przez utrzymanie ciepa.
Gestem rki przekazuj stery Drake'owi, ktry umiecha si i wzrusza ramionami.
Wiem, e odnosi si to do strzelania. Ju nieraz nam si to zdarzao. Teraz, po
wszystkim, oddychamy z ulg. Vaclavick natychmiast zagbia si w lekturze.
Smith odrywa cztery kawaki tamy lepikowej i przymocowuje swoj map do stou.
Snow otwiera dziennik pokadowy i zaczyna zapisywa odczyty silnika. O kaszlu i
pluciu nie wspomni, zachowa je tylko w swej obraonej pamici.
Niektrzy piloci lubi prowadzi samolot zapalajc wszystkie wiata przyrzdw, inni
wol pmrok. Drake jako czowiek kracowy gasi wszystkie wiata, tak e jedynie
fosforyzujce tabliczki owietlaj przyrzdy.
W tej chwili jest to nawet przyjemne, poniewa noc jest tak pikna, e z pewnoci
wzbudzi pewne dobrze znane obawy. Nie ma chyba pilota leccego nad oceanem,
ktry nie braby w ogle pod uwag moliwoci przymusowego wodowania. Jedyna to
rzecz, ktrej nie mona wyprbowa podczas adnego lotu kontrolnego w kadym
razie nie mona prby takiej doprowadzi konsekwentnie do koca. Tylko ci, ktrzy
maj to dowiadczenie za sob, wiedz, co oznacza ldowanie na wodzie, i oni pierwsi

 189

Los jest myliwym E. K. Gann

190

przyznaj, e szczcie odegrao w tym nie mniejsz rol anieli ich umiejtnoci.
Regulaminy mwi: Samolot trzeba posadzi na grzbiecie fali". No! No! A gdzie
jest ten mistrz, ktry potrafi posadzi samolot na grzbiecie oceanicznego bawana,
poruszajcego si z szybkoci dwudziestu lub trzydziestu mil na godzin? Kto potrafi
wybra tak dogodne miejsce w nocnej pustce, na dole, zelizn si z wiatrem i potem,
gdy manewr si uda, powiedzie, e to wszystko kwestia sprawnoci?
Urzdowe rady, jak si zachowa podczas przymusowego ldowania na wodzie, s
fantastycznie szczegowe. Pierwszy oficer robi to, drugi tamto, a reszta zaogi
otrzymuje niemal bezbdne instrukcje, takie, jakie tylko potrafi przyj wystraszona
istota ludzka. Ale najwaniejszy punkt, ten, ktry mgby ewentualnie zapewni
ldowanie samolotu w caoci, nie jest o dziwo sprecyzowany.
Toczylimy na ten temat nie koczce si dyskusje i wikszo pilotw w duszy
wyprbowywaa zamierzon procedur tak dugo, e nawet udao im si uzyska
pewien stopie pewnoci siebie. Ale jedna rzecz nie ulegaa wtpliwoci: wodowanie
nigdy nie jest spraw wyboru. A wszelkie metody, choby nie wiadomo jak sprzeczne
z zasadami i nierozsdne, s mdre i dobre, jeli tylko potrafi utrzyma chory samolot
tam, gdzie powinien si znajdowa...
Lubi takie noce. Lubi wkracza w ich bezmiary w ten wanie sposb, lubi
zudzenie, e przede mn jest tyle przestrzeni co nade mn. Jestemy zawieszeni wrd
gwiazd. Zarozumiao czowieka nie. wydaje si tutaj obdem. Znikome proporcje
fizyczne i duchowe nie istniej podczas nocnego lotu, poniewa w pmroku kabiny
pilota gwiazdy s tak blisko, lub tak daleko, jak czowiek tego sobie yczy, a wiateka
przyrzdw nie wystarcz, by zakci bezczelny spokj czowieka. Tutaj atwo
poczu si wybracem bogw, a wszystkie rekwizyty wzmagaj zudzenie
niemiertelnoci. Nocne niebo jest miejscem dla dzieci, ktrych fantazja rwnie nie
zna granic. Realici, ktrzy mieliby ochot zepsu tego rodzaju zudzenia banaami o
faktycznych odlegociach do gwiazd, powinni by skazani na przebywanie w
okowach sofizmatw. Zmiataj, realisto Snow, ze swoimi przeczuciami! Tak, widz, e
ta przeklta strzaka numer jeden znowu skacze, i nie podoba mi si to tak samo jak
tobie.
Alarmowo bogat dla numeru jeden! Pompy dodatkowe! Sprbuj jeszcze troch
alkoholu! Drake... zapal wiata, bo nic nie widz!
Wszystkie polecenia s wykonane niemal rwnoczenie.
Samolot zbacza w lewo; silnik numer jeden traci oddech i ca moc, ale w kocu
reaguje na nasze zabiegi.
Chwila spokoju zostaje przerwana, zanim jeszcze naprawd nastaa.
Wszystkie cztery silniki gasn rwnoczenie.
Cisza jest zaskakujca i trwa tak dugo, e strach zaczyna pulsowa w naszych yach.
Schodzimy ku czarnemu morzu.
Wszyscy mylimy o tym samym. To, co si miao nigdy nie sta, stanie si teraz z
nami.
Skrcam gwatownie ku Farallonom. Moe uda nam si przeduy lizg i ldowa
bliej... tak eby stra przybrzena atwiej nas znalaza. A poza tym tsknota za ldem.
Alarmowa bogata dla wszystkich czterech!
Tak s ustawione, szefie!
Wszystkie na gwny zbiornik!
Rozkaz! Jeste fajny chop, realisto Snow. W twoim gosie nie ma drenia.
Pompy dodatkowe cakowicie!
Rozkaz! Klik, klik, klik, klik.
Vaclavick! Klakson! Nadawaj...

Co ma nadawa? SOS?... e tracimy nadziej?

Nie kocz rozkazu dla Vaclavicka, bo wraca nadzieja. Silniki oyy, nie maj caej
mocy, ale przynajmniej s ywe.
Vaclavick, trzymaj czno radiow!
Tak jest!
Przypominam sobie La Guardi i afer ze wiecami. Ale tamto nie byo w nocy i pode
mn nie falowa ocean. I nie byo pasaerw. Znowu wszystkie przyrzdy silnikowe
zwarioway. Ile razy jeszcze to si powtrzy?
Stracilimy dwa tysice stp i Wysokociomierze wci jeszcze spadaj. Musz
wyprbowa wszystko. Teraz, gdy znowu pyn soki ywotne, zaczyna si wspaniae
przedstawienie. Mimo zwariowanych manewrw zachowujemy na zewntrz spokj,
rozsdek i jestemy przygotowani na najgorsze. Ale to tylko pozory. W tej chwili
chtnie zamienilibymy si z kadym, poza tymi, ktrzy nie maj ju adnej nadziei.
Hayes czeka na rozkaz przygotowania pasaerw do przymusowego ldowania na
wodzie. Poczekaj jeszcze, Hayes! Wrcia nadzieja, nie bardzo co prawda wyrana,
tym niemniej realna. Stwierdziem, e przesuwajc dwignie przestawiania migie
zupenie do przodu i zwikszajc gaz niemal do wymogw startu zmusz silniki, by
pracoway mniej wicej bez przerwy. Nie wiem dlaczego, ale w tej chwili jestem
zadowolony, e udao mi si przerwa t straszn cisz.
Vaclavick! Woaj stanowisko kontroli ruchu w Oakland. daj natychmiast
pozwolenia na ldowanie. Wszystko niech zmiata z drogi!
Zrozumiaem.
Nagle znowu jestemy nad Farallonami. I oto stoimy przed czym zupenie nowym w
lotnictwie, przed czym obkanym bezczeln kombinacj ustalajc swoje wasne
zasady postpowania. Jeszcze przed chwil bylimy skazani na samolot, ktry nie
chcia si utrzyma w grze. Za kad cen walczylimy o wysoko, od tego zaleao
nasze ycie, instynkt kaza nam targowa si o kad stop, a teraz stwierdzilimy, e
mamy do czynienia z rozbrykanym cielciem, ktre nie daje si posadzi. Choby
gdziekolwiek.
Chwilowo przynajmniej znalelimy sposb na utrzymanie wszystkich czterech
silnikw w ruchu. Ale sznur dzwonu porwa dzwonnika, silniki pracuj prawie
wycznie na penym gazie, ze migami na najmniejszych obrotach. Haas robi si
potny, jakby bez przerwy trwa start. Ostronie manipulujc klapami oson silnikw
by moe zdoamy unikn niebezpiecznego przegrzania, ale nasza prdko ju i tak
jest zupenie obkana. Gdy tylko zaczn schodzi, stanie si katastrofalna. Lecimy za
szybko nawet jak na prosty lot poziomy.
Mamy wyranie do wyboru gd albo przearcie. Albo bdziemy lecieli ca par, albo
w ogle nie bdziemy lecieli. Porozumiewamy si ju tylko wrzaskiem.
Sprbuj raz jeszcze!
Snow ostronie cofa przepustnice. Wszystkie cztery silniki natychmiast protestuj.
Ginie nasza nadzieja.
Dawaj je z powrotem!
Silniki zaskakuj i pracuj fantastycznie. Znowu oddychamy normalnie.
Linia wieccej mgy znaczy wybrzee i San Francisco. Linia jest tylko przez chwil;
od razu napywa caa awica chmur.
Nasze tysic koni pdzi do stajni. Gdy tylko cigamy cugle, kad si i zdychaj.
Koo trymera przekrciem do samego przodu, by powstrzyma maszyn od
poderwania si ostro w gr.
Kontrola ruchu natychmiast idzie nam na rk. Cae niebo nad zatok jest wycznie

 191

Los jest myliwym E. K. Gann

192

do naszej dyspozycji. Ze wzgldu na mg nie moemy lecie prosto nad lotnisko

Oakland, wygasi zwariowanych silnikw i prbowa cyrkowego ldowania, jak to
niegdy udao mi si w Stevensville. Musimy zrobi normalne podejcie wedug przyrzdw i jeli nie uda si w jaki sposb zmniejszy prdkoci, sytuacja bdzie
niezwykle zabawna. Mdro, dowiadczenie i praktyka ustaliy, e podejcie wedug
przyrzdw odbywa si przy stu czterdziestu milach na godzin, a ja ciekaw byem,
czy uda mi si zmniejszy prdko do dwustu dwudziestu.
Tego rodzaju lotniczych problemw nie omawia aden podrcznik.
Pici daj znak:
Wypuci podwozie!
Szefie... prdko?
Widz ma tabliczk rwnie dobrze jak Snow. Zabrania opuszczania podwozia, gdy
prdko przekracza sto szedziesit mil na godzin. Prawdopodobnie wyrwie
drzwiczki lukw podwozia, ale ja ju nie chc wicej powrotu tej ciszy jeli to tylko
ode mnie zalee bdzie. Musimy wykorzysta jedyne hamulce, jakie mamy.
Powtarzam rozkaz, a Snow opuszcza dwigni podwozia. Z wntrza samolotu
wydobywa si miertelny jk, huk i podwozie jest opuszczone. wiadcz o tym trzy
zielone wiata na tablicy przyrzdw. Pojcia nie mam, czy wyrwao drzwi, i nic
mnie to nie obchodzi. Mamy ju tylko sto dziewidziesit, ale i to jest jeszcze za
duo.
Dawaj powoli klapy!
Klap nie wolno wychyla nawet czciowo, jeli prdko przekracza sto
szedziesit, bo moe je oderwa od samolotu. A wtedy przewrcilibymy si na
grzbiet.
Pod nami San Francisco. Raz jeszcze staram si zmniejszy gaz. Wszystko jak
przedtem. Rewolucja zaczyna si od pocztku, z tymi samymi sztucznymi ogniami.
Tym razem nie czekam na cisz i otwieram przepustnic. Wystarczy mi dziesi
sekund strzelania do ganikw wszystkich czterech silnikw.
Teraz zaczyna mie znaczenie zgranie dobrej zaogi. Drake nastawi jeden
radionamiernik na San Francisco, a drugi na Oakland. Ustawi waciwie oba
Wysokociomierze. Przygotowa wszystko w kabinie pilota zarwno na podejcie, jak
i na ldowanie. Podaje kontroli ruchu nasze szybkie zmiany pozycji i odbiera ze
stanowiska w Oakland meldunki o wietrze i warunkach atmosferycznych. Snow
ustawia klapy oson silnikowych, starajc si utrzyma jak najnisz temperatur
silnikw. Hayes otworzy ksig podejcia na mapie Oakland i umieci j troskliwie
na moich kolanach. Znam ca procedur na pami, ale tylko dure dowierza
pamici.
Przez cay czas nie otwieram ust. Dosy jestem zajty sterowaniem samolotu, ktry
trzsie si i dry jak w febrze, i chce lecie szybciej, ni ja potrafi myle.
Jestemy na piciu tysicach stp. Przed nami wci to samo zagadnienie, chyba e
co wybuchnie. W jaki sposb zejdziemy we waciwym czasie i na waciwe
miejsce? Porzucam dziki pomys przestawienia jednego lub dwch migie w
chorgiewk. Byoby to po prostu szalestwo, tym bardziej e jeden z
funkcjonujcych silnikw moe przesta dziaa na skutek wysiku.
Punkt kontroli ruchu pyta, czy ogaszasz przymusowe ldowanie. Drake mwi
nieco goniej ze wzgldu na haas, ale sowa brzmi niemal beztrosko.
Nie. Upewnij si tylko, e bdziemy mieli pierwszestwo przy ldowaniu.
Wikszo pilotw niechtnie ogasza przymusowe ldowanie. Czuj, podobnie jak ja
w tej chwili, e s to przesadnie dramatyczne sowa. Rwnoznaczne z przyznaniem si
do tego, e zaistniao co, nad czym pilot nie ma wadzy.

Prawd mwic tym razem stoimy w obliczu zagadnienia bardziej zaskakujcego

anieli rozpaczliwego. Samolot trzyma si kupy. Tak samo silniki. Z wyjtkiem
cienkiej warstwy mgy niebo jest czyste, przeszkody wic w penym i dokadnym
podejciu wedug przyrzdw s minimalne. We mgle nie mamy potrzeby spdzi
wicej anieli trzydzieci sekund. Zezwolenie na wykonanie dolotu jest pocieszajce.
Szeset stp i dwie mile widzialnoci.
Nad stacj kierunkow Oakland zmuszam samolot do niezgrabnego zejcia. Przy tak
wielkim gazie i takiej szybkoci stery s twarde jak cegy. Staram si nie zwraca
uwagi na to, e samolot si trzsie. Udaj, e to podejcie jest takie jak inne. Tyle
tylko, e wszystko potoczy si troch szybciej.
Sprbuj troch zmniejszy gaz! wskazuj ruchem gowy na przepustnice i
wyczuwam raczej, anieli widz, e rce Snowa je przykrywaj. Ca uwag skupiem
na przyrzdach. Na poudniowym odcinku zwrot jak zawsze, ale tym razem
wyjtkowo powstrzymaj si od wszelkiej prby schodzenia i utrzymaj dodatkowe
tysic stp do chwili, gdy bdziesz wraca nad lotnisko.
Nie ma strzelania w silnikach. Pracuj gadko, chocia zmniejszyem gaz.
Zmniejsz jeszcze troch.
Strzaka paliwa dry, ale nie tak jak przedtem. Wystarczy. Podejcie na sto
osiemdziesit nie moe by tak ze.
Idziemy w kierunku lotniska. Mga jest tak cienka, e widzimy rude plamy wiate
pasa. Wci jeszcze jestemy zbyt wysoko. Cztery tysice stp. Spycham dzib do
dou i cay samolot trzsie si tak, e a mnie ciarki przechodz.
Zmniejsz jeszcze troch...
Snow zmniejsza moc, a gaz jest normalny dla zejcia. Na mil od koca pasa jest
radiolatarnia.
Przelizgujemy si przez mg i wychodzimy pod ni. Przejmuj dwignie gazu,
Drake zapala wiata i spywamy w idealnie normalnym ldowaniu.
Kouj do peronu pasaerskiego w kopotliwym milczeniu.
Bylimy w grze w sumie pidziesit cztery minuty.
Pracownicy lotniska staraj si ugaska naszych pasaerw i zapdzaj ich do
poczekalni. Biznesmeni s nadci, kobiety bez dzieci maj na twarzach niemiae
umiechy, te za, ktre s z dziemi, w ogle si nie umiechaj. Nie zazdroszcz
przedstawicielom firmy, ktrzy musz usprawiedliwi spnienie i wymyli tysic
rnych powodw tumaczc, dlaczego potrwa jeszcze, zanim ruszymy w kierunku
Honolulu.
Chciabym, aby wymylili jakie przekonywajce argumenty dla mnie.
Wita nas grupa mechanikw w biaych kombinezonach. Maj nieszczliwe miny.
Chc wiedzie, dlaczego wrcilimy, i nie zadowol si oglnikami. Moja pewno
siebie jest zachwiana, poniewa silniki pracoway tak gadko pod koniec lotu. Moe
nie zrobilimy czego, co mona byo zrobi? Jeli to byo tylko zapowietrzenie, to
przecie cae zostaoby wydmuchane z maszyny w cigu nastpnych dwudziestu
sekund.
Gdy sytuacja jest niepewna, najlepiej chwyci si manewru obronnego. W mojej
odpowiedzi ukryte jest oskarenie.
Silniki nie miay najmniejszego zamiaru funkcjonowa.
Gdy nadlatywalicie, nie sycha byo wcale, by im co dolegao. Ci ludzie potrafi
na odlego wyledzi uchem chory silnik.
Wiem o tym. Ale nie brzmiay tak zdrowo na czterech tysicach stp.
A co im waciwie byo?

 193

Los jest myliwym E. K. Gann

194

Pozostawiam wyjanienie Snowowi. Jego sownik lepiej pasuje do stylu rozmw

mechanikw. Mwi o przewodach zaponowych, wiecach, zapowietrzeniu, pompach
paliwowych wszystkimi tymi sprawami wikszo pilotw pasaerskich zbytnio si
nie interesuje. Gdy ich rozmowa staje si coraz bardziej fachowa, przepraszamy
obecnych i pozostawiamy Snowa z jego kopotami.
Po pewnym czasie Snow stoi przede mn. Jego cikie rce zabrudzone s smarem.
Szefie, silniki s w zupenym porzdku. Sprawdzilimy wszystko, potem zabralimy
maszyn do koca peronu dla podgrzania. Wszystko gra.
Wypucilicie cae powietrze z instalacji paliwowej?
Gupie pytanie. Oczywicie, e to zrobili, ale moja ranga zobowizuje do odezwania
si, nawet jeli to odezwanie bdzie gupie.
Nie byo zapowietrzenia. Powinnimy chyba zrobi prbny lot kontrolny. Wyglda
na to, e to jedna z tych rzeczy.
Z jakich rzeczy?
Znowu jestemy na kocu pasa, dokadnie w tym samym miejscu co przed dwiema
godzinami. Ale tym razem nie ma pasaerw. Zostawilimy nawet Vaclavicka i
Smitha, bo lot kontrolny bdzie lokalny. Gwny mechanik stoi przypatrujc si
czujnie Snowowi, gdy ponownie jak najstaranniej sprawdzamy kady silnik z osobna.
Dobra... wzdycham.
Zrobio si pno, jestem ju troch zmczony i czeka mnie jeszcze dugi lot do
Honolulu. Nie ulega chyba wtpliwoci, e gwny mechanik czekajcy, kiedy
ruszymy wzdu pasa, nie paa do mnie mioci. Wyglda na to, e sprowadziem z
powrotem idealnie funkcjonujcy samolot i zwaliem wszystko na niego. Jest tak
pewny siebie, e gotw zaryzykowa lot kontrolny. No dobrze, teraz bdziemy w
moim ywiole i zobaczymy.
Start jest normalny. Wspinamy si nad mg i znowu mamy nad sob gwiazdy.
Mijamy trzy tysice stp. Odwracajc si widz, e gwny mechanik uwanie ledzi
przyrzdy. Czy musi mie przy tym tak bezczeln min? Cztery tysice... pi... do
omiu. Zrobilimy due koo i znowu jestemy nad Golden Gate. Zaczynam
wyrwnywa.
OK. Ustaw je na prdko przelotow.
Snow zmniejsza gaz. Ledwie zacz, a cay cyrk powtarza si od pocztku. I cae to
idiotyczne zamieszanie. Tym razem szybciej opuszczamy podwozie i klapy. Wszystko
robimy szybciej szybciej wracamy.
Gwny mechanik nie potrzebuje wicej dowodw. Teraz jestemy jego przyjacimi i
bardzo si cieszy, e jest z powrotem na ziemi.
Dlaczego pracuj dobrze poniej trzech tysicy?
Pierwszy raz sysz o czym takim. Po dwch niepowodzeniach bynajmniej nie mamy
ochoty na dalsze eksperymenty. Nasze nerwy s porzdnie nadszarpnite i
podejrzliwo wzrosa do nierozsdnych granic.
W lotnictwie pasaerskim istnieje niepisane prawo, e gdy jeden pilot odmawia
prowadzenia samolotu z powodw technicznych, aden inny maszyny tej nie dotknie.
Tak oto zacza si jedna z najdziwaczniejszych zagadek w historii lotnictwa.
Opowiadam o niej w tym miejscu tylko dlatego, e moga si zdarzy kademu
kapitanowi samolotu pasaerskiego, ktry prawdopodobnie zachowaby si w
podobny sposb jak my. Kady z nas mia si jeszcze wiele nauczy o lotnictwie
pasaerskim zarwno na ziemi, jak i w powietrzu.
Nie bya to jaka powojenna zdychajca linia lotnicza, ktra rozpaczliwie staraa si
utrzyma w powietrzu wysuone maszyny, nikt te nie mgby powiedzie, e
personel by niedowiadczony czy niedbay. Wszyscy znalimy doskonale typ

samolotu, a obsuga techniczna bya na najwyszym poziomie. Mimo to nie moglimy

nic poradzi. Bardzo to by niepomylny pocztek dla linii okrtowej majcej zamiar
pozyska pene zaufanie wadz i klientw.
Poranny lot kontrolny wykonalimy wsplnie ze Slonigerem. Trwa godzin i
pitnacie minut. Wyprbowalimy wszystkie moliwoci. Wyniki te same.
Mechanicy byli wciekli, a aden z nas nie potrafi wytumaczy, w jaki sposb dwa
loty tam i z powrotem do Honolulu przeszy na tej samej maszynie bez adnego
wypadku. Wymieniano raz po raz kad podejrzan cz silnikw. Zlano z samolotu
cae paliwo i poddano je analizie. Mimo e wyniki byy idealne, zatankowano nowe
paliwo. Dwa dni pniej odby si czwarty lot kontrolny. To samo. Na szczcie dwa
inne samoloty naszej linii pilnoway rozkadu lotw, gdy my eksperymentowalimy
nerwowo.
Kady wikszy element wspczesnego samolotu pasaerskiego jest produkowany
przez inn firm. Firmy posiadaj sztaby ekspertw, ktrzy faktycznie peni rol
specw od wykrywania i usuwania defektw. Nie byliby ludmi, gdyby starali si
wiadomie szuka wad w tym, co sami wyprodukowali, tak wic specjalici od
hydrauliki skonni byli zwala win na olej, a radiotechnicy doszukiwa si bdw w
systemie elektrycznym, specjalici za od migie podejrzewali silniki, metody
eksploatacji czy jeszcze co innego.
Samo przez si zrozumiae, e po wszystkich niepowodzeniach trzeba byo wezwa do
pomocy ekspertw z firmy produkujcej silniki. Przybyo ich trzech i spotkalimy si
w nagrzanym, dusznym pokoju obok hangarw.
Konferencji przewodniczy Schmidt, nasz kierownik operacyjny, Sloniger siedzia
obok niego. Ja byem obecny jedynie w charakterze wiadka, uwaano bowiem, i
susznie, e nie dorosem do tego rodzaju cile technicznych narad. Suchaem wic
jednym uchem, gdy na wstpie referowano nasze tarapaty. Myli moje kryy gdzie
indziej, zajte byy kaprysami losu. Wanie otrzymalimy wiadomo, e Keim
skoczy na zawsze z lataniem. Drobna szrama na jego zawsze buntowniczej gowie
doprowadzia do powtarzajcej si raz po raz chwilowej utraty przytomnoci i w
konsekwencji do dyskwalifikacji ze wzgldw zdrowotnych. Stary maestro, w istocie
jeszcze niestary czowiek, szykowa teraz za biurkiem zezwolenia na lot kapitanom,
ktrzy siusiali w pieluszki, gdy on ju od dawna kry po niebie. Z chwil kiedy
przesta lata, jego starszestwo stao si bez znaczenia, ale tracc tyle Keim nie straci
swej niezomnej odwagi. Przyj zrzdzenie losu bez goryczy, bez najmniejszej skargi.
Po prostu wzruszy swymi potnymi ramionami i pogodzi si z now prac. By to
nowy i szczeglny rodzaj brawury, w ktrej niewielu z nas potrafioby mu dorwna.
Trudno powiedzie, co waciwie wywoao we mnie nastrj przygnbienia: myli o
Keimie, zaduch w pokoju czy wreszcie witoszkowate gosy ekspertw. Szukaem
wanie pretekstu, by opuci pomieszczenie, gdy jeden z gwnych ekspertw rzuci
wyzwanie, ktrego nie mogem zlekceway. Mia bardzo wysokie czoo, przechodzce nagle w wiecc kopu czaszki. Zdawao si, e jego oczy to tylko renice,
zupenie pozbawione ycia, ale oczy nie byy jeszcze najgorsze. Nieludzko maymi
uszami porusza przez cay czas. Nie mogem oderwa od niego wzroku. Nagle
zwrci si do mnie z askawym umiechem.
To nie pan dowodzi samolotem podczas poprzednich pomylnych lotw?
Nie.
Czy pilotowa pan kiedykolwiek maszyn z silnikami Dash13"?
Nie.
Zdumia mnie obrt sprawy. Silnik by silnikiem. Funkcjonowa albo nie. Ze swojego

 195

Los jest myliwym E. K. Gann

196

miejsca w samolocie nie mogem w nim duba.

Dotd zna pan tylko nasze silniki Dash7"?
Spojrzaem na Slonigera. Nie odezwa si, ale pocieszy mnie przymruywszy oko.
Widziaem, e i jemu nie podoba si ten zwrot w ledztwie.
Tak. W tym samym typie samolotu. A co to ma wsplnego z naszym problemem?
Czy pan wie o tym, e zalecamy prac na penej bogatej mieszance po uzyskaniu
wysokoci przelotowej?
Oczywicie. Tak si robi zawsze. Zdaje mi si, e kady tak postpuje.
Jak dugo pan czeka, zanim pan przeszed na mieszank przelotow?
Dwie albo trzy minuty. Nigdy waciwie nie sprawdzaem tego na zegarku.
P godziny, a nawet wicej byoby suszniejsze.
Zuybym w ten sposb mas paliwa, ktre mogoby si przyda na kocu.
Inynier bawi si przez chwil suwakiem logarytmicznym, ja za ze zdumieniem
stwierdziem, e gdy si namyla, jego uszy s zupenie nieruchome.
Rezerwa wystarczyaby panu na uzupenienie drobnego przekroczenia zuycia
paliwa.
Nale do tych ludzi, ktrzy nigdy nie maj dosy paliwa.
My wypowiadamy jedynie zdanie, e gdyby pan postpowa waciwie, moliwo
zapowietrzenia ukadu paliwowego zostaaby wyeliminowana.
Nietrudno byo odgadn, do czego zmierzaj. To wszystko bya moja wina. Moe
maj racj. Czuem si bardzo osamotniony w tym pokoju, dopki nie zobaczyem
miny Slonigera i nie zorientowaem si z miejsca, e nie straci do mnie zaufania.
W porzdku. A moe zrobimy jeszcze jeden lot kontrolny? Polec dokadnie tak
samo jak pierwszej nocy z pasaerami. Ale pan zajmie si silnikami, ja bd tylko przy
sterach.
Eksperci zgodzili si tak szybko, e opuszczajc pokj byem zupenie przybity. Teraz
dopiero da mi si we znaki moja nieznajomo silnikw. Za moj gupot linia zapaci
reputacj i powanymi stratami finansowymi. Idc do samolotu powiedziaem
Slonigerowi, e moe lepiej zrobi, jeli mnie z miejsca zwolni.
Poczekaj... odpowiedzia najmdrzejszy z pelikanw.
Na niebie nie byo ani jednej chmurki, gdy wspinalimy si nad Golden Gate i
skierowalimy samolot ku lnicemu Pacyfikowi. Staraem si lecie dokadnie po tym
samym kursie i powtrzy szybko nabierania wysokoci. Gwny ekspert siedzia na
skadanym krzeseku, ktre poprzednim razem zajmowa Snow, pozostali dwaj stali za
nim z zatroskanymi minami. Sloniger siedzia na miejscu Drake'a.
Osignlimy dziesi tysicy stp i wyspy Farallony przelizny si pod dziobem.
Wziem dodatkowe sto stp, zszedem z powrotem do dziesiciu tysicy i
wyrwnaem.
Prosz pamita, ja bd tylko przy sterach. Pan manipuluje wszystkimi silnikami.
Chc si czego nauczy.
W odpowiedzi otrzymaem tylko pobaliwy umiech.
Ekspert powoli cofa przepustnice i dwignie sterowania migami. Lecielimy w
kierunku Honolulu i wszystkie cztery silniki pracoway jak zdrowy organizm.
Upokorzony, aowaem, e nie zostaem na AM21. Wyrzuty sumienia osigny
punkt szczytowy, gdy inynier ustawi dwignie sterowania skadu mieszanki na
pozycji przelotowej, a silniki nadal gray jak z nut. W kabinie pilota panowao guche
milczenie. Suchalimy, patrzylimy i czekalimy.
Obejrzaem si i zobaczyem lini wybrzea. Bya ju tylko wsk i niewyran
granic midzy niebem a morzem i pomylaem sobie, e waciwie moemy ju
wraca, poniewa ci panowie dowiedli ponad wszelk wtpliwo, e maj racj. Nie

mogem zdoby si na to, by na nich spojrze. Ich milczenie byo pozornie uprzejme,
czuo si w tym grzeczny wyrzut, ale co robi z pilotem, ktry przestraszy si cienia?
I wtedy wanie zobaczyem co, a byem pewny, e nikt poza mn tego nie dostrzeg,
wszyscy bowiem byli w tak wietnym nastroju. Strzaka paliwa numer jeden zacza
nerwowo drga.
A wic rozumie pan, kapitanie? mwi gwny ekspert takim tonem, jakby udziela
reprymendy dziecku.
Tak. Rozumiem.
Moemy wraca, jeli pan tylko jest gotw.
Wspaniay by jego tupet i marzyem tylko o tym, jak by si tego wanie nauczy.
Poczekajmy jeszcze kilka minut...
Nie chciaem patrze na wskaniki przepywu paliwa, by nie zwrci ich uwagi na
strzak numer jeden. Zachowywaa si dokadnie tak, jak uprzednio tik... tik... tik...
Wstrzymaem oddech. Czy zechce mnie chocia troch pomci? Jedyny raz w caej
mojej karierze pilota marzyem o tym, by silnik zawid.
Zmuszaem si do odwracania wzroku od przepywomierzy. Skupiem si na tablicy
przyrzdw. Dokadnie za minut zawrc.
Nie trzeba byo czeka minuty. Zupenie niespodziewanie silniki powziy
jednomyln decyzj.
Wszystkie cztery zgasy w najbardziej demonstracyjny sposb, jaki zdarzyo mi si
kiedykolwiek obserwowa. Bynajmniej nie pragnem a takiego triumfu, ale z chwil
gdy si ju stao, opanowaa mnie dzika zoliwo. Sta mnie byo na zachowanie
pozornego spokoju, poniewa ju wiele razy byem w podobnej sytuacji i wiedziaem,
jak z niej wybrn bezpiecznie.
Inynierowie nie skrywali swego haniebnego strachu. Znowu lecielimy w kierunku
morza.
Kapitanie, niech pan zawraca.
Lemy do jasnej cholery nad suchy ld!
Umylnie utrzymaem kurs na Honolulu. Bya to dziecinna zemsta, ale dotd oni
traktowali mnie jak dziecko. Nerwowo manipulowali koo mieszanki, ciepa, pomp
zapasowych wszystko to ju robilimy poprzednio. Tym razem silniki zachowyway
si nawet gorzej ni dotd. Wysiki ekspertw nie odnosiy adnego skutku.
Tracilimy okoo omiuset stp na minut. Na zewntrz rewolucja spalinowa rozwijaa
si ca par.
Widziaem, jak Slonigerowi dr kciki ust, i wiedziaem, e podobnie jak ja bawi si
serdecznie. Teraz nareszcie mogem wygosi przemwienie, ktre powtarzaem w
duszy od pierwszego drgnienia strzaki numer jeden. Odwracajc si do biaych ze
strachu ekspertw powiedziaem:
Morze jest spokojne, dzie pogodny. Widzimy wszystko, co trzeba, by ldowa
przymusowo na wodzie. A co powiedzieliby panowie, gdyby tu byli ze mn w nocy z
kompletem pasaerw i na dodatek stadkiem niemowlt?
Ledwie wypowiedziaem te sowa, a ju poczuem niesmak, zawstydziem si tak
maostkowego okruciestwa. Przecie to nie byli lotnicy. Byli bezradni w prawdziwie
trudnej sytuacji. Zawiody ich nawet teorie. Widzc, e s bliscy przeraenia,
zawrciem w kierunku wybrzea.
Staraem si wszystkimi siami, by w moim gosie nie byo politowania, gdy pytaem
ich, czy naszej umowie stao si ju zado i czy mog zaj si silnikami. Okazao
si, e zachowali jeszcze iskierk humoru. Jeden z nich odpowiedzia:
Bardzo prosz.

 197

Powtrzyem dokadnie to samo, co robiem poprzednio, i po kilku minutach

pokasywania silniki uspokoiy si. Stracilimy duo wysokoci na skutek gupiego
opnienia, tak e faktyczne podejcie do wybrzea odbyo si na wysokoci trzech
tysicy stp. Na tym poziomie silniki pracoway normalnie nawet na zmniejszonym
gazie. Ale samolot, ktry nie chce lata powyej trzech tysicy stp, jest bezuyteczn
kup aluminium. Tak oto ten najwymylniejszy z naszych samolotw zosta
uziemiony do chwili, gdy zagadka zostaa rozwizana.
Na szczcie pozostae maszyny wyposaone byy w starszy typ silnikw. onglujc
nimi bez przerwy udao nam si odby wymagan liczb lotw do Honolulu i z
powrotem. Wszystkie przeszy bez wypadkw.
W tym samym czasie Steen i Fox zginli prbujc ldowa na jednym silniku podczas
podejcia wedug przyrzdw w Moline. Potem Campbell i Leatherman zderzyli si ze
zboczem gry w pobliu Elko w Newadzie. W obu wypadkach urzdowy werdykt
brzmia: Bd pilota", poniewa jednak wypadkw tych nie przeyli rwnie i pasaerowie, ktrzy w ogle nie mieli do czynienia z pilotowaniem, wydawao si, e
myliwym by los. Tak jest i tak bdzie zawsze.

XVIII. TRAGEDIA I OCALENIE.

Granice aski, ktrych czowiek nie powinien docieka
W wiecie lotniczym nastpi teraz okres wielkiego zamieszania. Stare linie walczyy
o utrzymanie swego stanowiska, a nowe, powojenne przedsibiorstwa o uznanie.
Samoloty z demobilu byy tanie i stosunkowo atwo mona je byo przerobi na
pasaerskie.
Tak oto powstay niezliczone mae linie lotnicze. Niektre z nich posiaday tylko jeden
obciony poyczkami samolot i czsto zdarzao si, e ca dyrekcj linii stanowili
kapitan i drugi pilot. Warunki gospodarcze wkrtce wyeliminoway wikszo tych
odwanych, lecz aosnych imprez.
Wiele nowych firm lotniczych byo nieodpowiedzialnych i stanowio rzeczywiste
niebezpieczestwo, w Ameryce jednak obraz samowolnego dawienia prywatnej
inicjatywy przez niezgrabne apy rzdu by szczeglnie zastraszajcy, ale zarazem i
proroczy. Lotnictwo wyroso; nie widywao si ju teraz pracownikw linii lotniczych
w koszulach, bez marynarek, a powszechne denie do zdobycia powanej pozycji
pocigao za sob rezygnacj z barwnoci. Naturalne jednak siy kryjce si za tymi
rewolucyjnymi rodkami komunikacji byy tak potne, e nadejcia nowej epoki nie
mogy powstrzyma rzdy, zwizki zawodowe, drobiazgowo i zoliwo
ostronych od niedawna urzdnikw ani nawet midzynarodowa walka o wadz i
autorytet.
Niedawnych pionierw wypraw podniebnych zdumieway te gwatowne przemiany.
Ju w tej chwili wpyway na ycie caej ludzkoci, od barbarzyskich plemion do
najbardziej cywilizowanych spoeczestw, a wszystko to odbywao si tak prdko, e
ci sami ludzie, ktrzy samoloty pocztowe pilotowali jeszcze w hemach i okularach, w
prymitywnych otwartych kabinach, dowodzili teraz najnowoczeniejszymi statkami
powietrznymi. Wikszo osigna ledwie redni wiek, nie byo wic adnego
powodu przypuszcza, e cokolwiek poza pechem mogoby ich przyku do ziemi.
Jednym z tych ludzi by Sloniger. Pracujc w nowej firmie lotniczej odznacza si tak
sam gorliwoci i entuzjazmem, jak w czasach, gdy wozi poczt midzy St. Louis i
Chicago. Zdawao si, e jest coraz modszy, mimo e spoczywa na nim ciar

Los jest myliwym E. K. Gann

198

dopilnowania skomplikowanych zobowiza wielu samolotw.

Wahania wadz i wynikajca z tego niepewno stwarzay powane problemy
utrzymania waciwej atmosfery na wszystkich nowych liniach. Na Slonigera spad
poza tym obowizek wytumaczenia niesfornego charakteru naszego samolotu. Rzecz
to zrozumiaa, e linia okrtowa, ktra finansowaa nasz lini lotnicz, dziwia si,
dlaczego identycznie wygldajce samoloty zachowuj si tak rnie. Zagadkowy
upr naszego cielaka doprowadzi do tego, e niektrzy udziaowcy aowali, e w
ogle zajli si samolotami. Prby uruchomienia maszyny byy kosztowne i koczyy
si stale niepowodzeniem, a mechanicy albo zachowywali si wyzywajco, albo tracili
gowy. Eksperci, od dawna upokorzeni, pili whisky szklankami. Wreszcie po niezliczonych zmianach wrd ktni i wyzwisk stwierdzono, e samolot nadaje si do
bezpiecznego pokonania okoo dwch tysicy mil dzielcych nas od Honolulu.
Wygldao na to, e osobicie odziedziczyem tego potwora, i ju wkrtce odnosiem
si do niego z tak sam podejrzliwoci, z jak w swoim czasie traktowaem C87.
Oto autentyczne uwagi z mego dziennika, kada zapisana innego dnia, podczas innego
lotu.
... Wszystkie silniki wysiaday... przez 6 godzin. Bardzo nieprzyjemna przejadka.
Rzucam robot, dopki tego nie naprawi!"
Zabrako mi stanowczoci. Trzy dni pniej:
Kontrolny lot ze Slonigerem... samolot bez zmian".
Dziesi dni pniej w drodze do Honolulu:
Silniki znowu wysiadaj... na pewno wiece... "
Cztery dni pniej:
Benzyna nie dochodzi do silnikw".
Dwa dni pniej:
Idem".
Potem odnotowano Idem" przez siedem nastpnych lotw.
Ale inne ciekawe wydarzenie podczas jednego z lotw nie zostao zapisane w
dzienniku. Nie miaem miejsca ani ochoty zanotowa, jak to z Honolulu do Portland w
stanie Oregon lecielimy na wysokoci dwch tysicy stp tylko dlatego, e silniki po
prostu nie funkcjonoway na adnej innej wysokoci. Nie chciaem take zanotowa,
e jedna ze stewardess upia si do nieprzytomnoci, a jedna z pasaerek miaa ble
porodowe co pitnacie sekund.
Do rozbrykanego cielaka przystpowaem ju teraz tylko z nienawici. Nadal jednak
lataem na nim, poniewa nareszcie zachowywa si jak ywe stworzenie to jak
elegancki dandys, to znw jak chuligan a ja postanowiem go ujarzmi.
Zanim zdylimy si wzajemnie pozabija, spokojniejsze gowy doszy, co prawda z
opnieniem, do niezwykle kosztownego rozwizania. To nie bya wina samolotu...
ani moja. Po prostu wina poczenia samolotu typu DC4A z silnikami Dash13".
Zasadnicza konstrukcja systemu paliwa nie bya w stanie zaopatrywa nowych i
bardziej chonnych silnikw w dostateczn ilo benzyny a wysoko znacznie
pogarszaa spraw. Poprawienie tego stanu rzeczy wymagao bardzo
skomplikowanych zmian. Tak wic trzeba byo usun pikne nowe silniki, ktre
kosztoway osiemdziesit tysicy dolarw, i przywrci stare.
Potem samolot lata szczliwie bez adnych komplikacji.
wiat podniebny jest tak samo urozmaicony jak ten, ktry ley pod nim. Napotyka si
tutaj na niezliczone drobne odmiany, ktrych nie tumacz adne wzgldy
meteorologiczne. Zasnute kapuniaczkiem niebo nad Morzem Beringa rni si
zasadniczo od aury panujcej w pobliu Islandii, chocia to ta sama niemal szeroko

 199

Los jest myliwym E. K. Gann

200

geograficzna. Niebo nad dunglami Ameryki Poudniowej jest wspaniae i yczliwe w

odrnieniu od wrogoci i stchego smrodu nieba nad podobnymi dunglami w
Afryce. Nad Sudanem panuje nieprzyjazna atmosfera i nierzadko rozlegaj si
gniewne pomruki, natomiast nad pustyniami Arizony i Nowego Meksyku samolot
prawie nigdy nie natrafia na adne przeszkody. Z wielu wzgldw niebo nad
pnocnym Atlantykiem mona okreli jako obdarzone cechami mskimi, podczas
gdy niebo nad Pacyfikiem ma kobiecy charakter z wyjtkiem obszarw nad
Archipelagiem Japoskim. Odnosi si to szczeglnie do olbrzymich przestrzeni mniej
wicej od zachodniego wybrzea Ameryki Pnocnej do dugoci geograficznej
Filipin, gdzie od czasu do czasu tajfuny burz t iluzj.
Nasza linia okrtowolotnicza miaa zamiar obj wszystkie te tereny, ktre podobnie
zreszt jak morza poudniowe od dawna stanowiy domen jej statkw morskich.
Perspektywy byy kuszce, a po przezwycieniu wstpnych trudnoci wydawao si,
e nic nie stoi na przeszkodzie dalszemu i staemu rozwojowi. Miesicami latalimy
po wielkim trjkcie, zdobywajc sobie coraz lepsz reputacj, szczycc si
bezpieczestwem i luksusowymi warunkami. Nie brako nam pasaerw, chocia rzd
wyranie si zastrzeg, e nie bdziemy korzystali z adnej reklamy. Tak wic
musielimy wierci si niecierpliwie wok coraz bardziej zaniepokojonej Pan
American i polega tylko na pochwaach naszych pasaerw. Oficjalnie loty nasze w
ogle si nie odbyway.
Inna linia okrtowolotnicza zorganizowaa z rwnym powodzeniem podobne
przedsiwzicie nad Morzem Karaibskim. Nikomu na myl nie przychodzio, by
mona byo nakoni jakiekolwiek wadze pastwowe do likwidacji przedsibiorstw
tak poytecznych i opartych na tak zdrowych zasadach.
W tym czasie Abernathy i Holle zginli pod Laramie w stanie Wyoming, a nieco
pniej pod Richmond w stanie Virginia mier przecia krtkie kariery Andersona i
Minera. Oba wypadki zdarzyy si podczas prb ldowania w zych warunkach
atmosferycznych. Byy to godne" linie lotnicze i tak si niestety skadao, e
samoloty latay znacznie duej od pilotw.
To samo zdarzyo si Sprado i Weberowi, ktrzy wkrtce potem uderzyli o szczyt
Laguna w Kalifornii. Oficjalny werdykt brzmia: Zderzenie z terenem na skutek
zabdzenia". W ledztwie starannie unikano doszukiwania si przyczyn, ktre mogy
skoni dwch tak inteligentnych i dowiadczonych ludzi do zrobienia czego
podobnego.
Los szala widocznie dobierajc si zarwno do bogatych w dowiadczenia i
umiejtnoci, jak i do tych, ktrych nadzieje wiksze byy od wiedzy. Z kolei w
Shannon w Irlandii zginli Tansey i Sparrow. Tym razem trudno byo wzruszy
ramionami na orzeczenie komisji. Jedno z najlepszych i najwikszych przedsibiorstw
technicznych na wiecie popenio tragiczny bd i nie zdoao go odkry na czas. Jakim cudem pomieszano przewody cinienia statycznego, co spowodowao faszywe
wskazania wysokociomierzy. Bya noc. Krc nad przesonitym mg lotniskiem i
polegajc na przyrzdach jak by powinno Tansey uderzy o ziemi.
Niemal rwnoczenie pod Michigan City w stanie Indiana zginli Ham i Ring. Niezbyt
przekonywajce wyjanienie techniczne brzmiao: Prawdopodobiestwo lodu w
ganiku". Gdyby Ham i Ring byli niedouczonymi amatorami latajcymi w firmie
zuboaej, ktrej nie sta na waciwe utrzymanie sprztu, orzeczenie byoby w jakiej
mierze zadowalajce, ale o tym nie mogo by mowy. Bez wzgldu na przyczyny
techniczne i nadprzyrodzone trzeba byo we wszystkich tych wypadkach doszukiwa
si jeszcze innych czynnikw.
Los zdradzi rwnie Haskewa i Canap, ktrzy wpadli na acuch grski Blue Ridge,

Herna i Daya oraz Weeksa i McKeirnana podczas lotw kontrolnych. Cushing zgin
w najbardziej tajemniczym spotkaniu w powietrznym zderzeniu.
Od mierci tych ludzi mino ju pi miesicy.
Teraz z kolei nastpia seria wydarze, ktrym nie mona by da wiary, gdyby nie
byy tak dokadnie odnotowane w dziennikach pokadowych i dokumentach. Nabraem
potem absolutnego przekonania, e przyczyny techniczne s jedynie aktywnymi i
rozpoznawalnymi narzdziami losu lotnika zasadnicza decyzja pozostaje jak zawsze
tu poza granicami umysu ludzkiego. Niezbadana, na wp ukryta za zason naszej
dziecinnej wiary. Dociekliwym ukazywaa bardziej powierzchowne manipulacje, ale
najmielszym poszukiwaczom prawdy mwia: Szukajcie w granicach moliwoci
swego umysu, ale pamitajcie o tym, e bdziecie musieli si cofn pokiereszowani,
gdy traficie na zason. Ja jestem ostatecznym wytumaczeniem. Gdybycie je znali,
nie pozostalibycie dugo przy yciu".
Byo to trzydziestego maja.
Kapitan Coney i pierwszy oficer Willingham z Eastern Airlines lecieli na wysokoci
czterech tysicy stp w pobliu Bainbridge w stanie Maryland. W kabinie
odpoczywao czterdziestu dziewiciu pasaerw, ktrymi opiekoway si dwie
stewardessy. Na pokadzie znajdowao si jedno dziecko. Pogoda bya przyjemna i
rozmaite naziemne stacje radiowe otrzymyway regularne meldunki z samolotu. Nie
byo woania o pomoc. Jedynie milczenie. Milczenie to trwao, przerywane tylko
wyciem wiatru w metalowych szcztkach samolotu, nikt bowiem nie pozosta przy
yciu.
Znowu trzydziestego maja.
Daleko na zachd leciaem nad Pacyfikiem samolotem dokadnie tego samego typu z
Burbank do Honolulu. Bya mniej wicej ta sama godzina, ale poniewa mielimy
wikszy adunek paliwa, byo mniej pasaerw trzydziestu trzech. Oto jedyna
rnica. Warunki atmosferyczne mielimy jak najbardziej sprzyjajce, a prognoza
pogody dla wybrzea kalifornijskiego plus niezwykle przychylne wiatry zapowiaday
atwe przybycie na miejsce. Byem z tego wszystkiego bardzo zadowolony, bo czekay
mnie pierwsze wakacje w tej firmie lotniczookrtowej. Wakacje zaczynaj si
natychmiast po zakoczeniu lotu. Nie mogem przewidzie, jak wielkie znaczenie dla
mojej dalszej egzystencji bdzie miaa myl o tych wakacjach.
Po osigniciu, wysokoci przelotowej, gdy samolot twardo ju siedzia na kursie,
miaem zwyczaj odwiedzania kabiny pasaerskiej. Jak niegdy w czasach, gdy
walczyem o zachowanie stanowiska kapitana, tak i teraz robiem wszystko, by
pozyska przychylno klientw i pomc w ten sposb firmie. Spacer wzdu rzdw
foteli z odpowiedziami na pytania pasaerw w sumie nie trwa zazwyczaj duej
anieli dziesi minut. Zatrzymywaem si potem w pobliu ogona i wysuchiwaem
przez chwil skarg albo opowieci o planach matrymonialnych stewardess. Wikszo
dziewczt optana bya ide romansu zakoczonego ceremoni lubn, ale Grimes
bya dziewczyn wyjtkowo trzew. Teraz, gdy dotarem do jej kcika, odniosem
wraenie, e ju na mnie czeka.
Co si dzieje z tym samolotem?
Nic. Dlaczego pytasz?
No tu z tyu trzsie straszliwie. Na szczcie mam na sobie pas. Poczekaem chwil.
Huk silnikw dochodzi w postaci ciszonego
mruczenia. Nie zagusza nawet sabego szeptu strumieni powietrza wzdu kaduba.
Rozmawialimy wic cicho, by pasaerowie nie usyszeli. Krciem si dotykajc
przegrd, suchajc, starajc si wyczu samolot jak czowiek szukajcy niechtnego

 201

Los jest myliwym E. K. Gann

202

odruchu w starej mioci, ale nie mogem odkry ani jednego drenia, ktre nie
wydawaoby mi si naturalne. Byo tylko lekkie i stae oscylowanie powodowane
przez automatycznego pilota. Wystarczyo przekrci kontrol czuoci o p cala, by
oscylowanie to ustao. Powiedziaem pannie Grimes, e natychmiast po powrocie do
kabiny pilota poprawi to i wszystko bdzie w porzdku.
Nie. Nie o to mi chodzi. To jakie dziwne...
Przed pgodzin przeszlimy przez odcinek lekko burzliwego powietrza... moe
std to wraenie.
Dosy dugo ju latam, by wiedzie, kiedy rzuca. To byo co innego. Troch si
przestraszyam.
Nie przejmuj si, wszystkie samoloty z tyu troch trzs.
Odchodzc obdarzyem stewardess uspokajajcym w moim przekonaniu umiechem i
wrciem do kabiny pilota. Wszyscy byli tu zajci swoimi obowizkami. Drake i
Hayes siedzieli zadowoleni w swoich fotelach. Kazaem im zmniejszy czuo
autopilota, po czym przez pewien czas staem midzy Smithem siedzcym przy swoim
stole nawigacyjnym a Vaclavickiem jak zwykle toncym w lekturze. Przez dwa mae
okienka koo stou Smitha i aparatury radiowej Vaclavicka wida byo tylko aty
chmur i morze midzy nimi. Z przodu widok by taki sam, tyle tylko ze pierwszy plan
stanowiy gowy ludzkie odwrcone do mnie mniej ciekaw stron, a dalej dzib
samolotu. W astrokopule nade mn widniao niebo przypominajce zsiade mleko, na
ktrym nic ciekawego do ogldania nie byo.
Zdyem ju pozna tras midzy Kaliforni a Honolulu rwnie dobrze jak niegdy
szlaki nad pnocnym Atlantykiem i znacznie dawniej jak mi si teraz zdawao
AM21. Tutaj pory roku przynosiy niewielkie zmiany. Na wschd od Honolulu i
przeczy Molokai mae pasatowe chmurki byy staym niemal zjawiskiem i rzadko
schodziy poniej siedmiu tysicy stp. Potem, po kilku godzinach lotu,
przechodzilimy przez zmienny obszar niekiedy witajcy nas sabym frontem, ale
rwnie czsto czystym niebem. Wanie w tej chwili przelatywalimy przez ten
odcinek drogi. Wkrtce wkroczymy w upiony rejon wyu Pacyfiku, ktry bdzie si
cign przez jeszcze dwiecie lub trzysta mil. W kocu bardzo nisko zobaczymy
warstw poszarpanych chmur cignc si czsto przez tysic mil a do brzegw
Kalifornii. Z wyjtkiem krtkiego okresu zimowego schemat ten powtarza si tak
regularnie, e najmniejsza zmiana zwracaa nasz uwag. Nawet sia i kierunek
wiatrw rzadko byway dla nas zaskoczeniem. Wiatry dy lub nie dy wedug
jakiego wiecznego rozkadu.
Sprawdziem nasze postpy i pozycj u Smitha, po czym wrciem do pomieszczenia
zaogi i usiadem na dolnej pryczy, poniewa byo to jedyne wolne miejsce.
Przerzucaem stronice pisma ilustrowanego i mylaem o wakacjach, ktre miaem
zamiar spdzi na aglwce.
Marzenia o czekajcych mnie przyjemnociach upiy moj czujno. Drzemaem
prawie, gdy do przedziau zaogi wszed Snow. Stan zamylony porodku nieduej
podogi przechyliwszy gow na bok. Nie ruszajc si z miejsca zrobi zwrot w ty.
Mia min czowieka obraonego, zapytaem go wic, czy ma jakie kopoty.
Zdaje mi si, e jeden z silnikw nawala, ale nie mog si zorientowa, czy to numer
dwa, czy trzy. Za kadym razem, gdy ju jestem przekonany, e to ten, wyglda na to,
e wanie inny.
Poniewa znajdowalimy si rwno na linii wszystkich czterech silnikw, pomylaem
sobie, e to dziwne, i nie zauwayem niedocigni w ich pracy. By moe za
bardzo daem si ponie mylom o wyprawie eglarskiej? Stanem obok Snowa i
zaczem si przysuchiwa. Po chwili odezwa si:

To niewiarygodne, nic tutaj nie sysz, tylko tam z przodu. Huk motorw by dosy
rwny, przeszedem jednak do przodu i stanem midzy Hayesem i Drake'em.
Co znowu z tymi silnikami?
No c Drake mwi wac kade sowo przed chwil zdawao mi si, e co
tam jakby troch nierwno pracowao, ale na przyrzdach nic nie wida.
Wszyscy trzej instynktownie spojrzelimy na skrzyda, chocia doskonale zdawalimy
sobie spraw, e jest to odruch bez sensu. Zakcenie bdzie najpierw widoczne na
tablicy przyrzdw. Sprawdzilimy zapon wszystkich czterech silnikw. W idealnym
porzdku.
Snow trzyma przede mn otwarty dziennik pokadowy.
Numer trzeci powinien ju i na remont kapitalny... moe jaki zawieszony zawr...
Teraz wszyscy po kolei przygldalimy si przez okno numerowi trzeciemu i znowu to
cae milczce przedstawienie wydao mi si pozbawione oryginalnoci i sensu.
Poniewa silnik by niewtpliwie w najlepszym stanie, jaki sobie tylko mona
wyobrazi, mogem swe zdanie wypowiedzie z przekonywajc nonszalancj.
Jak dugo nie odrywa si od skrzyda...
Pniej po poudniu przejem stery, co umoliwio mi przynajmniej zajcie
wygodnego miejsca. Obowizki byy zawstydzajco proste. Wraz z Hayesem
obserwowalimy beztrosko widok przed nami. Poza tym moim gwnym zajciem
byo siganie co dziesi lub pitnacie minut do przodu i przekrcanie maego
guziczka autopilota, by utrzyma cisy kurs. Nasza wysoko zmieniaa si tylko
chwilami na skutek ruchu ludzi w kabinie, co atwo byo poprawi wierobrotem koa
trymera. Zadanie to wykonywaem z komiczn ostronoci kocem maego palca.
Powietrze byo spokojne. Soce obniyo si na tyle, e oywiao roztaczajcy si
przed naszymi oczami widok. Na powierzchni morza leay wielkie owale mosidzu i
z tego samego metalu byy rwnie pojedyncze stadka chmur nad poudniowym
widnokrgiem. Daleko na pnocnym wschodzie widziaem soczewkowat chmur,
tak niezwyk w tej czci Pacyfiku, e przez kilka minut podziwialimy jej pene
gracji, nieziemskie ksztaty. Pniej Smith pochyli si nade mn i oderwa may
kawaek papieru przylepiony na powierzchni yrokompasu. Na papierku bya cyfra
62 przypomnienie naszego kursu w strefie, w ktrej lecielimy. Na papierku
przylepionym na miejsce poprzedniego figurowaa cyfra 63, po czym natychmiast
rozpocza si tradycyjna wymiana artobliwych docinkw. Co do cholery ten Smith
myli! e jest najwikszym geniuszem nawigacji? e potrafi tak cile okreli nasz
pozycj, i omiela si zmieni kurs o jeden stopie? Byy rwnie zjadliwe uwagi na
temat, co on o nas myli. Czy uwaa, e jestemy w stanie utrzyma kurs z
dokadnoci do jednego stopnia, i czy nie wie, e kompas zboczy prawdopodobnie
wicej anieli o jeden stopie? Potem Vaclavick powiedzia, e wcale go nie dziwi, i
gwn lektur zag s pisma humorystyczne, skoro moliwoci skupienia si s stale
i bezmylnie niweczone przez ludzi, ktrzy miel jzorami jak baby w maglu. Ta
wymiana zda wydawaa nam si bardzo zdrowa i przyjemna i przelecielimy jeszcze
sto mil, zanim z powrotem zapanowaa cisza.
W miar upywu godzin zmczenie drobnymi szczegami lotu stpia czujno
umysow i sprawno fizyczn kadej zaogi. Ludzie rozluniaj krawaty, rozpinaj
konierzyki u koszul, wycigaj nogi. To wtedy wanie niektrzy lotnicy rozmylaj o
swoich sprawach osobistych i nic na jawie, przenosz si do bardziej prozaicznej
scenerii. Odtwarzaj sobie romantyczne wizje swoich domw z wiecznie zadowolonymi onami, z dziemi, ktre nigdy nie pacz, z rachunkami zawsze
zapaconymi. Niekiedy staj si tak sentymentalni, e nawet zaczynaj myle o tym,

 203

Los jest myliwym E. K. Gann

204

by na zawsze pozosta na ziemi. Tylko cynicy wiedz, e jest to prawie niemoliwe.

Doszlimy wanie do tego stanu, gdy Smith oznajmi co zupenie konkretnego:
minlimy krytyczny punkt trasy.
Wszystkie loty dugodystansowe planowane s wedug stref, by w miar spoycia
paliwa i odpowiedniego zmniejszania si obcienia samolotu mona byo
utrzymywa najbardziej ekonomiczn prdko. Zgodnie z tym mielimy zamiar
zmniejsza gaz w przerwach mniej wicej trzygodzinnych. Teraz wanie miaa
nastpi taka zmiana i Snow po sprawdzeniu paliwa na wykresach i otrzymaniu ode
mnie zezwolenia cofn przepustnice i dwignie migie. Od razu zauwayem, e
silniki brzmi troch bardziej chrapliwie. Nie byo w tym nic nadzwyczajnego,
poniewa kade nastawienie mocy moe stworzy zupenie inn harmoni wibracji,
ale ten nowy ton dziwnie drani moje nerwy lotnicze. Zauwayem, e i inni rwnie
czuj si nieswojo.
Znowu wykrcilimy si, by spojrze na silnik numer trzy. Siedzc po przeciwnej
stronie maszyny musiaem wsta i przechyli si nad Hayesem, by mie peny widok.
Nikt z nas nie wiedzia, czego waciwie szuka oczami, po prostu powzite z gry
przekonanie, e co jest nie w porzdku z silnikiem numer trzy, kazao nam
przyglda mu si podejrzliwie.
Patrzylimy jeszcze, gdy do przodu przysza Grimes i pocigna mnie za rkaw.
Znowu trzsie. Wanie zaczam podawa napoje...
Wiem, wiem. Trzeci numer co tam nawala.
Dalekie to byo od stwierdzonego faktu, poniewa wci jeszcze na tablicy
przyrzdw nic nie wiadczyo o tym, e to wanie numer trzeci, a nie inny.
Wysiada?
Nie.
Mwiem z przekonaniem, poniewa sam chciaem by przekonany.
Lekka wibracja przepywaa przez samolot cyklami. Nigdy dotd nie spotkaem si z
niczym podobnym. Pozornie byo to bez znaczenia, a jednak niemoliwe, ebymy
wszyscy rwnoczenie wymylili sobie ten zoliwy figiel.
O wanie... znowu...
Przegldaem w mylach tak dobrze znane mi wntrze samolotu.
Moe caa maszyna bya troch rozregulowana. Mogo si zdarzy. Zdarzao si. Ale
cykliczne nawroty wibracji temu zaprzeczay.
Kazaem Snowowi ustawi z powrotem gaz, tak jak by przedtem. Wykona polecenie
i znowu zapanowa spokj. A wic to chyba czysto mechaniczna sprawa. Pomylaem
sobie, e moe jedno ze migie byo o setn uncji le wywaone i std wibracja przy
pewnym krytycznym ustawieniu gazu. Kazaem Snowowi zostawi wszystko tak, jak
byo. Nie bdziemy redukowali gazu do koca lotu. Majc sprzyjajce wiatry na trasie
i dobr pogod wzdu wybrzea nie musimy oszczdza paliwa, mamy go pod
dostatkiem. Po co niepokoi numer trzeci, skoro pracuje gadko przy takim
ustawieniu? Wczeniejsze przybycie na miejsce nikogo nie zmartwi.
Usiadem i prbowaem znowu myle o eglowaniu, ale mi si nie udawao. Teoria o
nierwno wywaonych migach bya tak saba, e nie miaa nawet cienia
prawdopodobiestwa. Wiedziaem dobrze, e proporcje ciarowe olbrzymich ramion
miga s okrelane z niewiarygodn wprost dokadnoci.
Przeklta Grimes! Wszystko si zaczo od jej gupich obaw.
Rozmylaem nad t zagadkow chorob, a wreszcie wieczorne niebo
zasygnalizowao pojawienie si moich ulubionych chwil. Na wschodzie fiolet zacz
ju wspina si w gr i wiedziaem, e za kilka minut niebo zaponie purpur i
magent i wreszcie, gdy wszystkie te kolory spowiej, nastanie noc. Zazwyczaj

chwile te byy rdem wielkiego spokoju duszy, ale teraz mi go brako.

Snow... ?
Unis oczy odrywajc je od dziennika pokadowego, w ktrym zapisywa wskazania
przyrzdw. Stwierdziem, e i on jest zaniepokojony.
Id do tyu i postj przez chwil w ogonie. Zorientuj si, co tak denerwuje nasz
Grimes.
Snow zapi konierzyk, woy kurtk i bia czapk i poszed do kabiny. Czekaem
dosy spokojnie. Wibracji nie byo. Nie... oto wanie. Znowu wrcia. A moe mi si
zdawao? Spojrzaem na Hayesa, ktry przygotowywa meldunek meteorologiczny dla
naszej strefy. Zdawao si, e nie wyczuwa nic niezwykego. Odwrciem si i spojrzaem na Smitha. Sta na swoim stoku gow tkwic w astrokopule. Wiedziaem, e
czeka na pierwsze gwiazdy. Vaclavick, a ty? Musiaem unie si w fotelu i wykrci
cae ciao, by go zobaczy. Oczywicie. Podbrdek opar o donie i ramieniem
zasania ksik, jakby to by tajemny skarb. Uniosem si jeszcze troch i
zobaczyem, e stronice wypenione s schematami elektrycznymi. Zastanawiaem si,
co takiego Vaclavick moe studiowa, skoro mia ju najwysz moliw licencj, ale
by tak pochonity lektur, e z pewnoci nie mg zauway nic niezwykego.
Drake siedzia rozparty w przedziale zaogi, niewidoczny.
Opadem zmartwiony na miejsce i wycignem nogi na ca dugo. Stopy
pooyem na pedaach, pozycja, ktr przyjmowaem z przyzwyczajenia. Od dawna
przywykem do uywania pedaw jako wygodnego podnka, gdy samolot lecia na
autopilocie. Nagle, zupenie niespodziewanie, jak gdyby tylko na mnie czekay,
wyczuem w prawym pedale drenie. Nie wiadomo, czym to sobie wytumaczy. Gdy
autopilot dziaa, peday s na dobr spraw unieruchomione. Drenie trwao kilka
sekund, po czym ustao, zanim zdoaem stwierdzi, czy ma co wsplnego z okresami
wibracji.
Wyczyem autopilota i przez kilka minut pilotowaem samolot rcznie. Wydawao
mi si, e zdradza tendencje do odchyle w lewo. Poprawiem niezrcznie due koo
trymera umieszczone pod kompasem magnetycznym. Dlaczego nie sprawdziem tego
wczeniej? Przez chwil zdawao mi si, e zagadka zostaa rozwizana. Samolot by
nieco rozregulowany, autopilot prbowa stan ten poprawi i z tego sporu midzy
dwoma bezmylnymi mechanizmami powstawaa okresowa wibracja.
Snow wrci. Zsun czapk na ty gowy, wyd policzki i stan w pozycji farmera
patrzcego na zniszczone plony.
Niech skonam, jeli poczuem co tam z tyu.
Po czym doda, e przecie znam kobiety. Bya to z jego strony miaa hipoteza.
Wyjani, e wlaz nawet do samego ogona.
Zimno tam jak w sercu dziwki.
Przed picioma minutami te nic nie czue?
Ni cholery. Cay czas gadziutko jak jedwab.
Moja teoria z autopilotem zostaa rozbita w py, w takim bowiem wypadku najsilniej
odczuwaoby si drenie w ogonie.
Wyjrzaem przez okno na resztki wieczoru. To liliowe wiato zniknie za kilka minut.
Popatrz dobrze przez derywomierz. Zobacz, czy co tam nie zwisa.
Moe jedna z kilku klap podwozia nie jest dokadnie zamknita, a to wystarczy, by
wywoa wibracj.
Derywomierz jest to przyrzd podobny do peryskopu, przyczepiony do pokadu. Sta
obok stou nawigacyjnego. Po odpowiednim nastawieniu mona byo za jego
porednictwem zobaczy spd samolotu.

 205

Los jest myliwym E. K. Gann

206

Snow sta pochylony nad przyrzdem przez kilka minut, po czym wyprostowa si i
pokrci gow.
Wszystko w najlepszym porzdku, trzyma si mocno. Wanie. Nowy spazm
wibracji. Zdawao si, e przechodzi przez
samolot od koca jednego skrzyda do koca drugiego, po czym mija. Nie bya to
bynajmniej reakcja gwatowna, ale silniejsza chyba od poprzednich, w kadym razie
wystarczya, by Drake wyszed z przedziau dla zaogi.
Numer trzy znowu kaprysi?
Znowu numer trzeci. Przez chwil byem zawstydzony, bo zwalilimy win na
podejrzanego, zanim ustalilimy, czy naprawd co przeskroba. Brako nam odwagi i
wyobrani, by unie wieko nad czym nieznanym. Patrzylimy z oskarajc min na
przyrzdy domagajc si niemal, by potwierdziy nasze podejrzenia. Ale one nie
daway adnego znaku.
Moe zmniejszy gaz?
Snow zada zupenie rozsdne pytanie. Jeli co zego dzieje si z samolotem i nie
mona tego natychmiast wyledzi, wwczas pojawia si widmo strukturalnego
defektu i nie zniknie, dopki zagadka nie zostanie rozwizana. Widmo stoi, gapi si i...
czeka. Najlepszym sposobem na odwleczenie niebezpieczestwa jest zwolnienie
tempa.
Wiedzielimy jednak wszyscy, e samoloty pasaerskie nie rozlatuj si na zupenie
spokojnym niebie, szczeglnie jeli s od wielu godzin na trasie. Burza, zwaszcza
niespokojny front, zbyt wielka prdko przy nurkowaniu w takich wypadkach
zawsze istnieje pewna moliwo... ale nie w tych okolicznociach. Nie dosy byo
wierzy, potrzebne s fakty. Stwierdziem wobec tego z caym przekonaniem, e jeli
numer trzy ma zamiar wyrzuci gwny korbowd czy wyskoczy z jakim innym
zamachem na nas, wwczas im wczeniej bdziemy nad Burbank, tym lepiej.
Kazaem Drake'owi przej pilotowanie, od Snowa poyczyem latark i ruszyem z
powrotem do kabiny.
Grimes staa w bufecie przygotowujc si do podania pasaerom obiadu. Wskazaa na
szklanki i talerze na pce tu nad jej gow.
Spjrz...
Nie przerwaa swojej roboty, ja za przypatrywaem si talerzom i nie mogem
dostrzec nic zego. Miaem ju zamiar odwrci si, gdy nagle zaszczekay, a
postawiony na ladzie kieliszek zelizn si po metalowej powierzchni i wyldowa na
dolnej pce.
No i co ty na to? w jej gosie mona byo wyczu zarzut, jakbym to ja osobicie
potrzsn bufetem. Rozumiesz, o co mi chodzi?
Rozumiaem. Szukaem w caej mojej lotniczej przeszoci jakiego logicznego
wytumaczenia; nie mniej ni Grimes potrzebowaem pociechy. Nic mi nie
przychodzio do gowy. Stewardessa z ponur min krztaa si przy bufecie, a ja
prbowaem jakich kulawych wykrtw. Samolot jest w idealnym stanie, ale przecie
to nie jest nowa maszyna... Przy takiej prdkoci byem wiadkiem podobnych wibracji w innych samolotach... Trzeba bdzie zrobi przegld numeru trzeciego... i tak
dalej, i tym podobne. Tak, trzeba si bdzie zaj numerem trzecim i gdy tylko
wyldujemy w Burbank, przegldniemy go dokadnie. A tymczasem niech si nie
martwi i sprbuje si umiecha. Pasaerowie to lubi.
Pomyl o swojej przyszoci...
Wanie to robi odpowiedziaa.
Czekaem kilka minut na nastpny cykl wibracji. Talerze zachowyway si spokojnie.
Gdy wic Grimes posza do przodu z tac, udaem si w przeciwnym kierunku i przez

mae drzwiczki wlazem do ogona samolotu. Zamknem drzwi za sob i zapaliem

latark.
Wodziem promieniem wiata po tym okrgym pomieszczeniu. Panowao tu takie
zimno, e widziaem par uchodzc z ust. Miejsce byo niesamowite, a stumiony
szum strumienia powietrza podkrela jeszcze cisz. Nie miao si wiadomoci lotu,
poniewa pomieszczenie nie posiadao okien, byo to raczej uczucie przebywania w
wielkim pocisku. Poruszajc si z szybkoci pitnastu czy pitnastu tysicy mil na
godzin czowiek czuby si podobnie samotny i w aden sposb nie mogem
uwiadomi sobie, e za cienk powok kaduba s ju tylko gwiazdy i ocean.
Przebieraem po harfie linek sterowych biegncych przez ca seri fibrowych rolek.
Pocignem niektre nie oczekujc bynajmniej, e oka si lune, ale ze zwykej
ciekawoci, po raz pierwszy bowiem ogldaem to miejsce podczas lotu. W wietle
latarki widziaem, jak linki poruszaj si lekko, reagujc na poprawki z kabiny pilota.
Czekaem cierpliwie na jaki lad wibracji i wreszcie doszedem do wniosku, e
duszy pobyt w tym zimnym metalowym kokonie spowoduje, e sam zaczn si
trz z zimna. Przed powrotem do kabiny skontrolowaem kad wrg i wszystkie
linki. Wygldao na to, e s w idealnym stanie.
Grimes ju czekaa na mnie. Chuchaem w donie i powiedziaem jej, e o ile zdoaem
stwierdzi, ogon wci Jeszcze trzyma si samolotu.
Jeste bardzo dowcipny.
Wzruszyem ramionami. Nie podoba mi si wyraz oczu Grimes, poniewa by
znacznie uczciwszy od mego. Wiedziaa, e zachowuj si jak may chopczyk, ktry
pogwizduje w wielkim, ciemnym lesie. Moe jeli zlekceway strachy, to same sobie
pjd.
Gdy odchodziem, talerze znowu zaczy dzwoni.
W cigu ostatniej godziny lotu wibracja pojawiaa si w nieprzewidziany sposb w
odstpach picio, omio lub dziesiciominutowych i w aden sposb nie bylimy w
stanie jej wyeliminowa.
Poczylimy si drog radiow z San Francisco i zameldowalimy, e odczuwamy
jak niezwyk wibracj.
Z czego si bierze ta wibracja?
Nie wiemy. Nie jest silna. Jeden z silnikw wydziwia.
Czy przechodzicie na trzy silniki?
Nie.
aowaem, e w ogle si do nich zwrciem. W San Francisco nikt nam pomc nie
moe. Meldujc szukalimy instynktownie podtrzymania naszych nadziei,
osignlimy jedynie tyle, e uniesiono brwi.
W Burbank zatrzymalimy si na p godziny i Snow przeprowadzi dokadn kontrol
samolotu. Przyczy si do grupy staych mechanikw naziemnych i spdzi duszy
czas na drabinie przegldajc ogon. Gdy wreszcie przyszed do biura operacyjnego,
powiedzia, e jest znacznie spokojniejszy. Znaleli tylko jeden drobny defekt. Zacisk
rury wydechowej w numerze drugim by zamany. Zastpiono go nowym, ale nie byo
o czym dyskutowa, poniewa w adnym wypadku nie mogo to powodowa wibracji.
Dwudziestu jeden pasaerw wysiado w Burbank. Dwunastu pozostaych leciao do
Oakland. Minem ich przy wejciu na peron. Trzymali kurczowo swe pamitkowe
wiece hawajskie i wida byo, e zmczenie zmogo ich zupenie. Powiedziaem im,
e lot bdzie szybki i wkrtce bd w domu. Mogem miao to zapowiedzie,
poniewa przy tak maej iloci pasaerw samolot jest bardzo lekki, a ja miaem
zamiar lecie na takim samym gazie jak przy penym obcieniu.

 207

Los jest myliwym E. K. Gann

208

Noc bya tak przyjemna, a pogoda tak spokojna, e postanowiem pozosta przy
sterach do koca podry. Wybra jak gwiazd na przewodnika i zmusi j do
poruszania si w d lub w gr, w jedn lub w drug stron wci jeszcze byo to
dla mnie rdem wielkiej zmysowej przyjemnoci. Spogldajc w d widzielimy
diademy picych miast pobudzajce nas do rozmyla, a midzy nimi nawet
najmniejsze osiedla oywione byy byskami latar lotniczych.
Mielimy niezwyke uczucie pdu, poniewa wiata tak szybko przelatyway pod
nami, a dochodzia jeszcze do tego magiczna wiadomo unoszenia si w powietrzu,
co rzadko wystpuje razem. Tak wic przez ca niemal drog w kabinie panowao
milczenie, kady by zatopiony we wasnych mylach i wiat wizualny jak nigdy
pochania wszystkie dwiki.
Nie odczuwalimy adnej wibracji, notatka w dzienniku pokadowym o jakich
dreniach wydawaa si teraz nieuzasadniona i nawet troch gupia.
Grimes przysza do nas na papierosa i przerwaa milczenie mwic, e noc jest
cudowna. Nie otrzymaa adnej odpowiedzi i ju wicej si nie odzywaa.
O smej rano zadzwoni telefon przy moim ku. Odpowiedziaem ziewniciem i
natychmiast usyszaem w suchawce pytanie, czy byem ju w kociele.
Powiedziaem, e przez ca prawie noc oka nie zmruyem i teraz staram si troch
odespa... i ponadto, e moim zdaniem dowcip jest bardzo nie w por.
A jednak lepiej pomdl si. A potem przyjedaj na lotnisko.
Poznaem gos szefa suby technicznej i zaczem protestowa tumaczc, e to chyba
jakie nieporozumienie. Jestem oficjalnie na urlopie.
To byo prawie stae. Brakowao zewntrznego sworznia zawias waszego lewego
steru wysokoci. Gratuluj. Do zobaczenia za chwil.
Poniewa utrata nawet tych kilku godzin eglarskich wakacji mnie zocia, jazda na
lotnisko w Oakland cigna si w nieskoczono. Gdy przybyem na miejsce, w
moich pomrukach niezadowolenia byo duo litoci nad wasn osob. Chciaem
powiedzie kilka gorzkich sw grupce ludzi, ktra zebraa si koo ogona samolotu.
Pokazali mi miejsce, gdzie powinien by by sworze zawias, ale gdzie go nie byo, i
wcale si nie dziwiem, e mona nie zauway braku tego detalu, szczeglnie jeli
przegld odbywa si noc. Miaem nadziej, e nie cignito mnie tutaj po to, bym
specjalnie obejrza miejsce, w ktrym mia by metalowy koek o rednicy jednej
czwartej cala, ale tyle powanych ludzi przejmowao si tym drobiazgiem, e i ja zaczem kiwa gow z caym entuzjazmem, na jaki potrafi si zdoby tchrz w
otoczeniu innych ludzi. Po prawdzie brak czy obecno niewinnego koka bynajmniej
mnie nie wzruszaa. Byy inne sworznie, ktre utrzymyway ster wysokoci we
waciwym miejscu, a poniewa na tym typie samolotu leciaem ju przez
najrozmaitsze sztormy i burze dokonujc najrniejszych manewrw, byem
przekonany, e margines jego wytrzymaoci przekracza moje oczekiwania.
Gdy ju skoczyo si kiwanie gowami i zadano pisemnego raportu, sporzdziem
natychmiast meldunek traktujc to jako swojego rodzaju wiz wyjazdow z caej tej
afery. Przed opuszczeniem lotniska dowiedziaem si, e Coney i Willingham rozbili
si pod Bainbridge, ale jak dotd nie znano szczegw katastrofy i nikomu z nas na
myl nie przyszo, e istnieje jaki zwizek midzy wypadkiem a przypadkiem.
Pojechaem prosto nad morze szczliwy, e nareszcie jestem wolny i we wadzy
agodniejszych ywiow. Pozostaem tam przez trzy tygodnie nie majc adnej
cznoci ze wiatem.
Pod koniec tego okresu znalazem si w Los Angeles i tu w jakiej chiskiej
restauracji spotkaem przypadkowo Howarda. To, co powiedzia, nasuno mi
wniosek, e w przybytkach losu panuje albo jaki wzorowy porzdek, albo czysta

anarchia. Jake bowiem inaczej mogo si sta, e ja yj, a Coney i Willingham

zginli?
Howard mgby uchodzi za bliniaka Slonigera. Obaj byli szczupli, mieli ostre rysy i
cer wygarbowan jak skra. Obaj byli tak bardzo podobni do jastrzbi, e atwo
mona byo sobie wyobrazi, jak bez najmniejszego wysiku, z gracj, kr nad
ziemi. Trzeba przyzna, e gdy przebywali w zamknitym pokoju, mona byo uwierzy, e potrafi lewitowa. Howard rwnie nalea do klanu weteranw i zgodnie z
tradycj nosi cieniutki, elegancki wsik. Straci nog, gdy migo jego samolotu
urwao si podczas zawodw lotniczych, ale nigdy nie straci odwagi i zapau do
latania. Po wypadku zrobi niespodziewanie wielk karier i zosta jednym z
najbardziej cenionych oblatywaczy. Jego talenty techniczne dorwnyway umiejtnociom latania i przyczyniy si walnie do powodzenia fantastycznego samolotu
DC3. Przeszed pniej na DC4, a obecnie wychowywa DC6. Tak wic Howard
by postaci wyjtkow w lotnictwie amerykaskim, a jego orzeczenia traktowano jak
wypowiedzi wyroczni. Na szczcie nie by czowiekiem zarozumiaym.
Podszed do mnie powoli, a oczy tak mu byszczay, e zastanawiaem si, czy to nie
zasuga chiskiej wdki. Unis rk gestem, ktry jak ula pasowaby do Slonigera.
Rka wykonaa pocztek wiecy" i wyldowaa lekko na moim ramieniu.
Pozwl, e ci dotkn powiedzia. Jak skocz je, chciabym posiedzie przy
tobie, moe troch twego szczcia spynie na mnie.
Gaska moje rami, jakbym by jakim pogaskim bokiem, wprawiajc mnie w
zakopotanie.
Tak, tak, jeste ywym dowodem, e nie opaca si by za bardzo sprytnym.
Zakopotanie przeszo w zdumienie. Nie znalimy si na tyle, by pozwala sobie na
impertynencje. Zaprowadzi mnie do swojego stolika.
Prosz... poda krzeso i kaniajc si wskaza mi miejsce.
Potem usiad obok mnie i wyj owek. Mwic rysowa na obrusie wykresy i znaki;
wyranie kreli kad lini i cyfr po zademonstrowaniu gestami swojej interpretacji
lotu. Zacz od tego, e mj meldunek o podejrzanej wibracji by arcydzieem
naiwnoci. Owiadczy bez owijania w bawen, e gdybym mia wyksztacenie
inyniera, nigdy bym czego takiego nie napisa. Wygldao na to, e tylko zupenie
niezwyka seria przyczyn i skutkw ochronia nas przed powtrzeniem katastrofy pod
Bainbridge. A wszystko to wygldao jeszcze bardziej niesamowicie, gdy si wzio
pod uwag, e obie historie miay miejsce tego samego dnia.
Czy wiesz, e przez ciebie cignlimy na ziemi wszystkie DC4 na wiecie?
zapyta.
Byem na aglwce...
Nie mylc oczywicie ani przez chwil o wibracji?
Nie.
Dzikuj ci za uzupenienie mego obrazu witej naiwnoci. Zmarszczy brwi i
zatrzepota rkami. Ale nigdy nie potrafi poj twojej nonszalancji. Posuchaj mnie
teraz bardzo uwanie. Zbyt duo czasu powiciem tej sprawie, by przepuci fina.
Wkrtce stao si jasne, e w swej pracy detektywa Howard wzi pod uwag moje
przeczucia. Nawet sowa zamieniane z zaog i pasaerami zostay zapamitane i
rozwaono.
Chocia nigdy nie bdziemy wiedzieli z pewnoci, jestemy jednak przekonani, e
katastrofa pod Bainbridge spowodowana bya przez utrat kompensacji. Wiesz, co to
jest?
Przyznaem, e pierwszy raz o czym takim sysz.

 209

Utrata kompensacji jest to zmniejszenie si wywaenia aerodynamicznego steru

wysokoci. Nie chc ci zamcza teori, lecz jeeli pomidzy czci sta a czci
wywaajc steru wysokoci powstanie zbyt wielka szczelina, to twj samolot
przejdzie w pionowe nurkowanie, a nawet moe wyj poza pion. Wtedy dwch
najsilniejszych ludzi na wiecie nie bdzie w stanie go z tego wyprowadzi. I ta
wanie sytuacja moe powsta w wyniku braku sworznia w zawiasach.
Westchn gboko i narysowa na stole faliste linie, a nad nimi nurkujcy samolot. Po
czym narysowa inn maszyn, tym razem dokadniej, i zaznaczy jej rodek cikoci.
Zwolnie, gdy po raz pierwszy zauwaye wibracj? Nie, nie zwolnie, poniewa
si jej nie bae. Ale gdyby nalea do pilotw nerwowych, gdyby zwolni,
przesunby si rodek cikoci. Prawdopodobnie wystarczyoby to, by doprowadzi
do koca proces utraty kompensacji, ktry si zacz.
Wibracja nie bya zbyt silna.
Nie potrzeba silnej. Ale zamy, e inny pilot zareagowaby w podobny sposb.
Odwlkby jedynie nieunikniony wypadek. Z chwil gdy trzeba byo normalnie
zredukowa moc i gdyby to zostao wykonane, zaczaby si utrata kompensacji. Ale
to dotyczy kadego innego, tylko nie ciebie. Tyle razy gasy ci wszystkie cztery
silniki, e si nie przejmowae. Siedziae sobie tusty, gupi i szczliwy i nie
uwaae za stosowne zmniejszy gazu. Ta wspaniaa decyzja uratowaa ci ycie po
raz pierwszy tego dnia.
Nie przychodzio mi na myl nic innego, jak tylko powtarza No... no... no... "
Howard unis jeden palec, potem drugi.
Mao tego powiedzia, a widziaem, e jest zrozpaczony. Wyldowae w
Burbank i wysadzie dwudziestu jeden pasaerw. Bg jeden wie, dlaczego wzie
tylko tyle paliwa, by uzupeni rnic w obcieniu, jaka powstaa po ich wyjciu.
Ale i tak rodek cikoci przesunby si na tyle, by wedug wszelkiego prawdopodobiestwa utrata kompensacji si zacza. Ale...
Unis trzeci palec do gry.
Tobie pieszyo si do Oakland do twojej gupiej aglwki. Wobec czego, nie prbuj
zaprzecza, bo s odpowiednie dane w dzienniku pokadowym, ca drog leciae na
najwikszej mocy przelotowej, wic prdko bya dua...
Przerwa, dotkn wsika i patrzy na mnie z niedowierzaniem. Potem bardzo powoli,
cedzc kade sowo, jak gdyby chcia, eby wryy mi si w pami, powiedzia:
Zupenie inaczej podszedbym do tej sprawy, gdybym przypuszcza, e
wykalkulowae to wszystko, co odkrylimy przypadkowo. Siedzielimy dugo z
suwakami logarytmicznymi i w kocu stwierdzilimy, przyjacielu, e...
wykoncypowae jedyn moliw kombinacj gazu, prdkoci i obcienia, jaka
moga powstrzyma utrat kompensacji.
Potem, gdy ju zmiklimy troch pod wpywem alkoholu, zapytaem Howarda, czy
mona za pomoc jego suwaka logarytmicznego obliczy los czowieka.

EPILOG
W deszczu skrzydo wygldao jak lizgawka zapadnita w rodku. Stawiajc czoo
silnemu wichrowi niezgrabnie posuwaem si po powierzchni skrzyda, mylc sobie
przy tym, e jeli teraz si potkn, przewrc i skrc przy tej okazji kark, koniec mj
byby stosownym zaprzeczeniem interesujcych objawie Howarda. Wiedziaem, e w
przyrodzie istnieje pewna rwnowaga, dziki ktrej rzadko po askawym darze losu

Los jest myliwym E. K. Gann

210

nie nastpuje jaki dopust. Wierzyem, e bez tej rwnowagi niektrzy ludzie
znaleliby si w stanie tak wielkiego i nieustannego szczcia, e w kocu
postradaliby zmysy, inni za cierpieliby tak straszliwie, e musieliby zrezygnowa z
ycia i straci ochot na przeduanie rodu ludzkiego. Nie byem jednak przygotowany
na to rwnowace zrzdzenie losu, ktre sprowadzio mnie na wyspy Wake w samym
rodku Pacyfiku. Wydawao mi si, e z moj umiejtnoci godzenia si z rzeczami
nieuniknionymi znacznie atwiej pogodzibym si z jak katastrof w powietrzu.
Mroczne przepowiednie wygaszane przez Keima na ku szpitalnym sprawdziy si i
zastanawiaem si teraz, czy to nie jego wyczucie rwnowagi byo rdem daru
przewidywania. Potna linia okrtowa rzeczywicie stracia olbrzymie pienidze na
tej lotniczej imprezie. Przedsiwzicie nie zaamao si nagle, lecz powoli si rozpadao, a w kocu dzienniki pokadowe stay si erem moli.
Ostatnie miesice zniechciy nawet Slonigera. Wadze pastwowe, w ktrych gestii
znajdoway si wszystkie sprawy lotnicze, zachowyway si jak dzieci na hutawce.
CAA (Civil Aeronautics Administration Komitet Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa
Handlu) chwali nasze osignicia i poziom techniczny, a rwnoczenie CAB (Civil
Aeronautics Board Rada Lotnictwa Cywilnego) przekrelia wszelkie nadzieje na
otrzymanie koncesji na loty przez Pacyfik. Nie pozostao nam nic innego, jak
prbowa szczcia w handlu ywym towarem", jak powszechnie nazywano
przewoenie Portorykaczykw do Nowego Jorku.
Zajcie to, pod kadym wzgldem ohydne i aosne, wkrtce odebrao nam resztki
dumy. Chciwi agenci bez przerwy usiowali adowa samoloty powyej wszelkich
norm prawnych. Kontrolowali w sposb absolutny ca t politycznie inspirowan
imigracj. Pacili od gowy i zupenie nie troszczyli si o bezpieczestwo czy elementarne wygody naszych bezbronnych pasaerw. Portorykaczycy s na og szczupli,
wobec tego na jedno miejsce wpychano dwch, a nawet trzech, przywizujc ich
solidnie pasami do fotela. Dzieci, a tych zawsze byo mnstwo, w ogle nie
figuroway w spisach pasaerw. Nie odbijao si to jednak na otrzymywanych przez
agentw opatach od gowy.
Ostatni mj lot subowy w ramach resztek likwidowanej linii okrtowolotniczej
zacz si od burzliwej ktni, zanim jeszcze oderwalimy si od ziemi. Poniewa nie
byo adnych urzdze dla zaogi, odpoczywalimy w miar moliwoci na trawniku
w parku San Juan. Gdy wymici i nie ogoleni wrcilimy na lotnisko, zastalimy w
samolocie stoczonych pidziesiciu szeciu pasaerw. Agent tumaczy, e nie
wa wiele, a ja tumaczyem z arem nie ustpujcym temu, ktry panowa tego
ranka, e na pokadzie mamy tylko czterdzieci cztery kamizelki ratunkowe i e w
wypadku katastrofy nie mam bynajmniej zamiaru oddawa mojej kamizelki
komukolwiek, bez wzgldu na to, ile ta osoba way i jak bardzo bdzie prosia. Agent
powiedzia mi, e jestem czowiekiem okrutnym. On nie zdobyby si na to, by
wyrzuca pasaerw, ktrych serca tskni za dostatnim yciem w Nowym Jorku. W
karczemnych hiszpaskich wyrazach oceniem jego uczucia. Impas trwa godzin, po
czym agent ustpi.
Dopiero w odlegoci trzystu mil od San Juan odkrylimy, e przeszmuglowa w
ustpie dodatkowo dwie osoby.
Wszystko to dziao si bez wiedzy Slonigera, ktry przebywa w dalekiej Kalifornii,
starajc si rozpaczliwie utrzyma przy yciu nasz lini. Wszystkie jego starania
spezy na niczym. W cigu kilku tygodni linia okrtowolotnicza rozleciaa si i
wszystko wskazywao na to, e przynajmniej na pewien czas kariera moja jest
skoczona. Keim susznie przewidzia, e piloci, ktrzy lekcewa numery, atwo za-

 211

Los jest myliwym E. K. Gann

212

mieniaj si w hieny.
Nie byo dla mnie adn pociech, e nic tylko ja wyem samotnie do ksiyca. Za
samolotem do pilotowania ugania si rwnie czerwonolicy Carter, ktrego tatua tak
mnie intrygowa w szkole Lestera. Inny z moich rwienikw straci licencj w chwili
poaowania godnej gupoty. Natomiast, o dziwo, znacznie gorszy lotnik, niespoyty
Dudley, potrafi jakim cudem j uzyska. Znajc jego umiejtno czarowania
uwaalimy, e wadze popeniy powany bd, i nie trzeba byo dugo czeka, by
nasze obawy si potwierdziy.
Moje osobiste niepowodzenia odzwierciedlay jedynie w saby sposb nieask, w jak
popad cay nasz klan. W cigu czterech miesicy zdarzyy si nastpujce
nieszczliwe wypadki.
Hart i McCoy stracili jeden silnik nad Pustyni Syryjsk. Gdy stracili drugi silnik,
wybuch poar i prba ldowania si nie udaa. Hein i MacKinnon zginli w
Melbourne na Florydzie, Davidson i Zundel na lotnisku La Guardia. Vaughan i
Humes, jak wielu innych, rozbili si o jaki szczyt w stanie Utah, a McMillan i
Griesback spnili si o kilka sekund z ldowaniem w Bryce Canyon, gdy ich DC6
zapali si w powietrzu. McMillan z niezwykym bohaterstwem utrzymywa do
ostatniej chwili czno radiow i jego ostatnie sowa brzmiay: ... Wyglda na to, e
si wykaraskamy!" Osiemnacie dni pniej Chatfield z American Airlines mia
dokadnie taki sam poar na pokadzie, ale szczliwie udao mu si ldowa o kilka
sekund wczeniej w Gallup w Nowym Meksyku. Wreszcie na wyspie Anette straszliwe poczenie oblodzenia, sztormu i silnego wiatru zgubio Monsena i Fostera.
Staem teraz na skrzydle nie mylc o tych sprawach, ale za to upokorzony przez
znacznie bardziej dorane kopoty. Mj mundur by z drugiej albo trzeciej rki, nie
byem tego pewny. Wydziela szczegln wo, jakby odory poprzednich wacicieli
naumylnie pozostay, by przypomnie mi o tym, e przeywali podobne strachy i
mczarnie. Poniewa nie sta mnie byo na inny, cieszyem si, e przynajmniej wcale
znonie na mnie ley. Znowu byem drugim pilotem, i to z takim numerem
starszestwa, e nikt nie mg mi go pozazdroci. Tysice godzin dowodzenia,
miliony przelatanych mil tyle tylko mi pomogy, e dostaem prac, ale nic poza tym.
Rwnie dobrze mgbym by z Rossem na AM21. Moe nawet czubym si lepiej.
W tych dawnych bowiem czasach chodzenie po skrzydle w burzliw noc wydawaoby
mi si zapewne atwiejsze.
Udao mi si wreszcie znale now rodzin i znowu numery objy komend. Ale
moja nowa rodzina nie zajmowaa zbyt wysokiego miejsca w hierarchii lotniczej.
Bylimy, prawd mwic, czym w rodzaju kaperw zaopatrzonych w bardzo
wtpliwej wartoci i niezbyt dugoterminowy list kaperski. Hersztem naszym by
Nelson, autentyczny przykad indywidualnej przedsibiorczoci jankesowskiej.
Dla takiego czowieka jak Nelson, ktry wiadomie porzuci sw dug i wietn
karier w American Airlines, by zacz dziaa na wasn rk, okolicznoci, ktre
doprowadziy do klski potnej linii okrtowej, byy jedynie dodatkowym
wyzwaniem. Szukajc cichego poparcia, ebrzc, przekonujc i nie dajc si odwie
od swego pomysu, Nelson zdoby kilka maszyn oraz ludzi, ktrzy je mieli pilotowa i
zaj si obsug techniczn. adunek znajdowa, gdzie si tylko dao, i nie sprawiao
mu rnicy, czy byli to emigranci z Woch do Wenezueli, muzumaska pielgrzymka
do Mekki, czy te rybacy udajcy si na Morze Beringa.
Caa impreza bya jednym wielkim i nieustajcym obdem, tote ze zdumieniem
przyjmowalimy regularnie wypacane pobory. Pan American drwia pocztkowo, a
potem z waciw sobie wpraw zacza donosi wadzom. rda budetu byy tak
zapltane i niezwyke, e nikt nie potrafi zrozumie, jak Nelsonowi starczy odwagi

cign spraw dalej. Co tydzie syszao si, e linia przestaa istnie. W znacznie co
prawda szerszej i nowoczeniejszej skali, ale funkcjonowaa identycznie jak niegdy
pierwsze pionierskie linie lotnicze. Kapitanowie mieli zupen autonomi, zaopatrzeni
byli w gotwk, za ktr nabywali paliwo, kiedy odmawiano im kredytu, i gdy tylko
mogli, osobicie zaatwiali adunek. Przewozili dywany z Persji lub meble wyplatane z
Manili, wszystko, co pokrywao raty za samoloty.
Pilotw werbowa Nelson wszdzie. Rzecz jasna tego rodzaju impreza pocigaa
temperamenty bardziej indywidualistyczne. Niektrzy przyszli, poniewa nie mieli
innych moliwoci, inni po prostu dlatego, e wierzyli w Nelsona. Jeli czowiek
naprawd umia lata i wytrwale dobija si o prac, wwczas prawie zawsze mia
szans na zdobycie stanowiska w jakim zaktku chwiejnego imperium Nelsona; mia
te rwnie dobr szans znalezienia si po tygodniu na urlopie, gdy ten czy inny
pomys nawali.
Wygld Nelsona pod kadym wzgldem odpowiada roli tradycyjnego samodzielnego
amerykaskiego przedsibiorcy. Mia ponad sze stp wysokoci, ruchy miae i
szybkie. Cienkie wargi zwajce si w gniewie w wsk szram podkrelay mocne
szczki. Nigdy nie pali i cile przestrzega abstynencji, tote jego niebieskie oczy
staway si bezlitosne, gdy stwierdza jaki lad rozpusty u czonkw swych zag.
Mimo to czowiek musia zdoby si na jaki prawdziwie oburzajcy wyczyn, by
Nelson pozbawi go pracy. Czsto zdarzay si dziwne sytuacje, biorc pod uwag, e
personel nie skada si z niewinitek czy te ludzi skonnych do pokory. Mimo to
starcia nigdy nie miay odcienia zoci i wszystkie sprawy zaatwiao si w rodzinie.
Ludzie Nelsona czsto klli, i to klli swego szefa, ale kibicom radzono gorco, by
pilnowali wasnych spraw.
Tutaj na wyspie Wake, naprawd osamotnionym atolu z korala i karowatych zaroli,
doceniem w peni donkiszoteri Nelsona, jeli nawet krg widzenia ze stanowiska na
skrzydle ograniczony by strumieniami deszczu.
W lagunie na Wake wyldoway pierwsze samoloty klipery Pan American i odtd
firma ta uwaaa wysp za sw domen. Intruzi byli le widziani, chyba e pacili
wysoki haracz. Gdy Nelson zorientowa si, e Pan American nie ma adnych
uprawnie, wynaj kilka walcych si bud na zachodniej skronie wyspy i tam si
osiedli. Ku oburzeniu Pan American ju wkrtce posiada normaln baz operacyjn
ze wszystkimi wygodami dla zag i obsugi technicznej samolotw w tranzycie. Tak
wic wyspa podzielona zostaa faktycznie na dwa obozy, ktrych mieszkacy nie
utrzymywali ze sob prawie adnych stosunkw.
Samoloty Nelsona zmierzajce na wschd startoway z Wake do Tokio, Hongkongu,
Saigonu, Manili, Guamu lub Honolulu. Nie istnia stay rozkad lotw. Gdy adunek
przeznaczony by dla Saigonu lub Taiwanu, ludzie Nelsona go tam zawozili, nawet
jeli nigdy dotd nie ogldali tych miejscowoci.
Podobnie nieobliczalne operacje wymagay ludzi wyposaonych w wyjtkowe talenty
lotnicze, inaczej bowiem panowaby chaos i nie obeszoby si bez katastrof. Na linii
Nelsona nie byo miejsca dla pilota trzymajcego si twardo regulaminw czy te dla
tych, ktrzy podczas szybkiego rozwoju lotnictwa zdyli obrosn w sado. Mielimy
takich ludzi jak Word, ktry z wygldu i szybkich ruchw przypomina urzdnika
recepcji hotelowej w maym miasteczku, ale ktrego oczy zdradzay prawdziwego
mionika przygd. By Mathias, zwany czasami wspaniaym" ze wzgldu na sw
postaw i urod. Obaj padli ofiar losu, by moe mszczcego si za to, e stale drwili
z jego potgi.
By Rogers, tgi milczek, ktry z czasem zosta naszym gwnym pilotem. Zawsze

 213

Los jest myliwym E. K. Gann

214

otaczaa go aura jakiego gbokiego smutku i zupenie nieoczekiwanie potrafi

przechodzi od najsurowszych wymaga w stosunku do swych pilotw do zupenej
obojtnoci na ich poczynania. Jak gdyby wiedzia doskonale, e jego wiedza i talenty
na nic si nie zdadz w cigu tych bezcennych sekund, podczas ktrych przesdzony
zostanie jego los.
Buckelew by potny i w peni odpowiada powszechnemu wyobraeniu pilota
pasaerskiego samolotu, a wesoo Turnera krya powane talenty techniczne.
Zottarelli odznacza si cudown ruchliwoci i czsto odgrywa rol klowna, ktry
nie moe sobie da rady ze skomplikowanymi maszynami. Ale wiedzielimy, e
okrzyki przeraenia Zottarellego s jedynie form skromnoci, i oklaskiwalimy jego
kaway.
Hennessy zdoby sobie przydomek Trzy gwiazdki", inni zwali go, dziki
monumentalnemu nosowi, Cyrano. Pod olbrzymimi krzaczastymi brwiami wieciy
nieustannie rozbawione oczy, urywanym gosem opowiada znakomite dowcipy, ale
serce mia gorce i rwnie sentymentalne jak jego literacki imiennik.
Cieszyem si, e Hennessy jest teraz moim kapitanem. Rozumia moje kopoty i
obraca sytuacj w jeden wielki art, traktujc mnie jako niedowiadczonego drugiego
pilota. Drwic z wasnej dobrze zasuonej dumy ratowa w ten sposb moj.
Doszy mnie suchy mwi e wszystkie pasy startowe na wiecie podziurawie
w taki sposb, e nie mona ju ich naprawi. Podobno jeste przekupiony przez firmy
produkujce cement. Ale przecie nigdy nie nauczysz si lata, jeli nie bdziesz si
stara po czym oddawa mi swoje miejsce przy sterach i znowu mogem dziki
niemu zajmowa stanowisko dowdcy.
Po zakoczeniu pracy na skrzydle wrciem do kabiny pilota. Pod akompaniament
usypiajcego werbla deszczu, uderzajcego o blaszane pudo, w ktrym bylimy
zamknici, wypiewywalimy na przemian litani nazw przyrzdw. W kocu
Hennessy szarpn swj imponujcy nos i stwierdzi: No wic, znowu ruszamy w
drog". Powiedzia to bez adnego nacisku, w jego sowach nie wyczuwao si ani
gorliwoci, ani niechci, byy zwyk formalnoci, przyjtym zakoczeniem
obrzdku.
Jake atwo udawao nam si nie myle o rozlegym oceanie i rozpitym nad nim
niebie. Deszcz nie mia adnego znaczenia. Nic nie miao znaczenia, skoro nie
wybieralimy si nad ld. Nawet wiatr przypieszy tylko nasz odlot.
Za lakonicznymi sowami Hennessy'ego kryy si niedomwienia. Oto czekaa nas
robota, ktr kochalimy, chocia nic miau ju dla nas uroku podboju. Oczywicie
mielimy wykona prac wan, ule w cigu tych kilku lat szybkiej przemiany nasze
odruchy stay si nawykiem. Odrobina ryzyka, jaka jeszcze pozostaa, bya jedynie
przypraw powszednich zaj. Zapewne w gbi duszy bylibymy niezadowoleni,
gdyby nas jej pozbawiono.
Zapalilimy teraz silniki, tak jak ludzie otwieraj biuro czy warsztat. Wszelkie
postronne myli wymioto zawodowe skupienie na jednym wysiku. Znalimy los i
wiedzielimy, jak potrafi si nami rozporzdzi, ale o tym bdziemy myleli pniej, a
moe si zdarzy, e podczas tego lotu w ogle o nim zapomnimy. Gdy ju wyjdziemy
nad deszcz i odnajdziemy gwiazdy, gdy wreszcie usadowimy si wygodnie na kursie i
nie bdzie ju o czym myle, wtedy moe si zdarzy, e Hennessy zacznie masowa
swj potny nochal i chytrze mruc oczy zwierzy si: Nie chc wicej, tylko
jeszcze dziesi lat takiego ycia. Wystarczy. Potem chaupa w grach... ju do
koca".
Sny zoone z elementw znanych wikszoci pilotw. Zawsze jaka buda w grach,
jaka adna ferma kurza, koncesja rybacka nad cichym jeziorem. Zawsze co, co

utrzyma czowieka mocno na ziemi zawsze jaki projekt, w ktrym los ma niewiele
do powiedzenia.
Mniej wicej w poowie drogi midzy wysp Wake a Honolulu, w tym samym rejonie,
gdzie zginie kiedy Word, poszedem do tyu, do przedziau zaogi na filiank kawy.
Dzbanek sta na pce koo umywalki, nad ktr byo lustro. Trzymajc papierowy
kubek pod kurkiem dzbanka z kaw nie mogem unikn w lustrze widoku widma, w
ktrym z trudem rozpoznaem wasn twarz. Bya to twarz stara jak na drugiego pilota
i bardziej ni kiedykolwiek przypominaa pcienn torb lec teraz na dolnej
pryczy. Spojrzaem na torb i zobaczyem, jak pogody od Arktyki do pustyni i do
zgniego powietrza tropikw naday jej wygld zupenej rezygnacji. Rczka
stwardniaa, a skra pod spodem wybrudzona bya od potu mojej doni. Na jednym
kocu rczki stalowy piercie przeci prawie skr. Czekaem, a si urwie. W
ptnie na spodzie bya dziura, wiedziaem, e ju nigdy nie zostanie zreperowana.
Obie pomite strony torby byy poplamione, nosiy lady niezliczonych podg,
wytuszczonych peronw lotnisk, ciarwek i brudnych pokadw samolotw.
al mi byo torby, poniewa byem do niej przywizany. I jeszcze smutniej zrobio mi
si na myl, e tak si do niej robi podobny. Poniewa nigdy nie potrafiem wzbudzi
w sobie zainteresowania dla plantacji pomaracz lub hodowli grzybw, zastanawiaem
si, jak dugo jeszcze ta smutna torba bdzie moim oficjalnym miejscem zamieszkania.
Torba przetrzymaa mj lot z Hennessy'm, potem jeszcze jeden i jeszcze jeden, a w
moim dzienniku byo odnotowane dziesi tysicy godzin lotu.
Numery stay si bardzo kapryne, niekiedy lataem jako drugi pilot, innym razem jako
kapitan. Byo take wiele tygodni, kiedy w ogle nie mogem lata, poniewa brako
pracy. Okresy takie nazywano urlopami. Piloci Nelsona znajdujcy si daleko na licie
starszestwa przywykli do tych szybkich przemian.
W tych smutnych czasach szukaem pocieszenia w wierze, e jedno bogatych i
mocno usadowionych w siodle nie ma tej siy co wsplnota godnych. Wikszo
pracownikw ustabilizowanych linii lotniczych uwaaa nas za wczgw
roszczcych sobie nieuzasadnione pretensje, ale to wanie czsto dodawao nam
otuchy w walce o przetrwanie. Nawet obuzy, ktrzy si midzy nami znaleli, zaczli
pracowa z powiceniem i po pewnym czasie dopracowalimy si jakiego szacunku.
Pozwolono nam jak wczgom przemierza wszelkie drogi podniebne, na ktre
omielalimy si wybra, chocia nie byo ani jednego paska ziemi, ktry moglibymy
nazwa wasnym.
Ekonomiczny dzwonek alarmowy dwicza wic nieustannie a do wybuchu wojny
koreaskiej, kiedy to sytuacja na Pacyfiku znowu si zmienia. Na rnorodne usugi
linii Nelsona by wielki popyt. Przynioso to wicej goryczy ni radoci. Wszyscy
zdawali sobie spraw, e dla nas jest to ratunek, ale przygnbia nas a nazbyt dobrze
znany charakter tego zbawienia. Na nasze samoloty, ktre chcielimy pilotowa dla
pokojowych celw, adowano znowu liskie, pokryte smarem narzdzia deprawacji
narodw, a w drodze powrotnej z Japonii znowu mielimy na pokadzie odpadki z pl
bitew. Nasze loty stay si smutnym powtrzeniem koszmarnego snu, w ktrym modzi ludzie nieustannie klli nieprzyzwoitymi sowami, mieli te same zdumione miny,
bandae i gipsowe opatrunki i wszyscy czuli si oszukani i wyzyskani z powodw
zupenie niezrozumiaych..
Latalimy wic przygnbieni i humor odzyskalimy dopiero po zakoczeniu dziaa
wojennych.
W tym wanie czasie Warren i Irwin zginli w pobliu Fairbanks. nieyca i

 215

Los jest myliwym E. K. Gann

216

temperatura siedemdziesiciu stopni poniej zera uniemoliwiaa operacje ratunkowe.

Szcztki odnaleziono dopiero po miesicu. Lot ze wschodu pilotowany przez
Pfaffingera i Kuhnu zakoczy si w lodowatych wodach cieniny Hekate. Potem Reid
i Indicello niespodziewanie zniknli z ekranu radaru podczas kontrolowanego z ziemi
podejcia do lotniska w Newarku. Zdawao si, e podejcie bdzie atwe. Nie
znalelimy dostatecznego wytumaczenia katastrofy. W trzy tygodnie potem Foster i
St. Clair odlatywali z tego samego lotniska. Jedno migo przestawio si na ujemny
skok. Samolot straci rwnowag i na tym koniec. Ale nie byo adnego technicznego
wyjanienia, dlaczego migo si przestawio, skoro dziesitki tysicy identycznych
migie funkcjonoway idealnie.
Potem Grossarth i Penn przepadli gdzie w tym samym rejonie dungli, w ktrym
Gilette i ja mielimy kopoty ale wiksze szczcie. Wiele tygodni upyno, zanim
odnaleziono samolot i ustalono, e rozlecia si w powietrzu. Nigdy si nie dowiemy,
dlaczego silnik numer dwa oderwa si od skrzyda i spowodowa katastrof.
Zajci bylimy teraz gwnie lataniem midzy Kaliforni i Japoni. adunki nasze
nadal jeszcze miay gwnie wojskowy charakter, ale wo smaru konserwacyjnego i
eteru ju znika. Wielimy teraz rodziny. Atmosfera w kabinie bya radosna i pena
oczekiwania. Podczas jednego lotu mielimy na pokadzie trzydzieci cztery
niemowlta. Kto przemylnie zaopatrzy matki w balony i ledwie zdylimy
osign wysoko przelotow, gdy w kabinie zapanowaa szczliwa wrzawa.
Mijay przyjemne dni i noce, pene nadziei i zadowolenia. Wieczny optymizm Nelsona
by zaraliwy. Omielalimy si wierzy w trwao tego stanu rzeczy, wygldao na
to, e fortuna si do nas umiecha. Udao mi si nawet utrzyma na stanowisku
kapitaskim, a nieszczliwych wypadkw byo niewiele. W dzienniku trafiay si notatki o silnikach zawodzcych podczas lotu, dwa razy mielimy kopoty natury
hydraulicznej, ale to byy rzeczy do przewidzenia. Nie wywoyway adnych
wikszych kryzysw i nie zdarzay si czciej ni na innych liniach.
Jak gdyby dla utrzymania waciwej rwnowagi w tym okresie pogodnego spokoju
zdarzya mi si historia z samolotem, ktry Zottarelli przekaza mi na wyspie Wake.
Zaadowany by wycznie poczt do Japonii, a Zottarelli skary si, e maszyna nie
chce lecie. We waciwy sobie artobliwy sposb opisywa, jak to zaoga przekadaa
cikie worki z poczt z miejsca na miejsce w nadziei, e zmiana rodka cikoci
wpynie korzystnie na zachowanie maszyny, ale wysiki nie przynosiy adnego
skutku.
Oliver, dyspozytor na Wake, ktry suy niegdy w RAFie, przechyli si nad lad i
powiedzia:
Mwiem Orville'owi Wrightowi i Wilburowi Wrightowi, e ta machina nigdy nie
oderwie si od ziemi. Przecie to sprzeczne z prawami natury.
mielimy si, znajc dobrze ten stereotypowy dowcip zawodowy i styl humoru
Zottarellego. To nic, e o podobnych gupstwach syszelimy ju dawniej. Zottarelli
doda jeszcze, e czyja mamusia wysaa poczt tort urodzinowy dla swego synalka w
Japonii i gdy zaczniemy przerzuca worki, musimy uwaa, by nie zgnie prezentu.
Poartowalimy sobie jeszcze zoliwie kosztem Zottarellego, dopytujc si, skd wie,
e to od mamusi, i dodajc, e przy jego apetycie tort chyba cudem si uchowa.
Start by szokiem. Pasaty zamary i z trudem oderwalimy si na samym kocu pasa
startowego. Gdy opanowaem zdenerwowanie, przypomniaem sobie Tad Mahal i
upalny dzie w Indiach. Znowu staraem si instynktownie unie zbyt wiele ton na
wasnych nogach.
Wykaraskalimy si z poziomu morza i w kocu osignlimy wysoko przelotow.
Wiedziaem, e nasza maszyna synie z ospaoci, ale nikt mi nie mwi, e zachowuje

si w tak niebezpieczny sposb..

Wleklimy si godzinami uywajc ekstra mocy i wreszcie wyldowalimy w Tokio.
Gdy tylko zmniejszyem gaz dla ostatniego podejcia, opadlimy jak utuczona g.
Ledwie zdylimy dotrze do koca pasa startowego. Po wyjciu z samolotu tak si
na niego skaryem, e wadze wojskowe wszczy dochodzenie. Nastpnego dnia
dowiedzielimy si o tragikomedii pomyek, ktra rozegraa si w Kalifornii.
Samolot zosta zaadowany waciw iloci poczty. Gdy zakoczono prac, nastaa
przerwa obiadowa dla robotnikw. Odeszli. Zjawia si druga ekipa z tak sam iloci
poczty. Samoloty wszystkie s do siebie podobne i rni si tylko numerami na
ogonie. Druga ekipa rwnie bya godna, wobec czego w popiechu nie sprawdzia
numerw. Zaadowali drugi adunek do tej samej maszyny i szybko poszli napcha
brzuchy.
Tort w dwa dni po opuszczeniu pieca mamusi zjawi si w idealnym stanie.
Pomylnemu dostarczeniu tego ciasta zagraao przecienie maszyny o dwadziecia
tysicy funtw. A ja mylaem o matce Rossa, o czasie niezbyt przecie odlegym.
Pewnej nocy padziernikowej, znowu w grze midzy Honolulu a ldem staym, moja
nie koczca si ktnia z numerami zdawaa si osiga punkt kulminacyjny. Obok
mnie siedzia czowiek, ofiara mciwoci numerw, inaczej bowiem nigdy nie byby
moim drugim pilotem.
By to legendarny Howe. Rwienik Slonigera, mia w swym dzienniku operacyjnym
ponad siedemnacie tysicy uczciwie przelatanych godzin. Wprawia si amatorsko w
Jennies, wozi poczt z Lindberghiem i suy wiernie do czasu, kiedy zdawao si, e
oszczdzi ju dosy, by mc wycofa si z pracy. Ale jego talenty do interesw nie
dorwnyway talentom lotniczym. Tak wic teraz jako weteran wrci do jedynego
zawodu, w ktrym by mistrzem, i musia peni funkcje drugiego pilota. Najprostsze
wyliczenie wskazywao, e bdzie mia sto lat, gdy wrci na stanowisko kapitana.
Howe by pilotem, gdy ja chodziem jeszcze w krtkich spodenkach, nic wic
dziwnego, e stosunki midzy nami nie byy atwe, a dla mnie wrcz kopotliwe.
Zupenie tak, jakby parweniusz wydawa polecenia ksiciu krwi, a wdziczno
Howe'a za okazywany szacunek bynajmniej sprawy nie uatwiaa.
Noc bya jasna. Stumiem wiata w kabinie pilota, by powiata ksiycowa zalaa
pomieszczenie i przynajmniej na pewien czas zmniejszya hipnotyczne uczucie, e
przyrzdy gapi si na nas. Nie byo mi jednak dane cieszy si noc, gdy zobaczyem,
e w wietle ksiyca twarz Howe'a przypomina pomnik wykuty w elazie.
Skomplikowane koa i paszczyzny zimnego wiata zdaway si pokrywa jego twarz
niedzi, tak e wygldaa jak pamitkowa maska wystawiona na dziaanie ywiow.
Te jasnoci czyy si z gbokimi cieniami sprawiajcymi wraenie pustych
oczodow poniej brwi. Nos za, w wietle dziennym pozbawiony wszelkich cech
szczeglnych, przypomina teraz dzib ora. Wargi zacisny si w jedn czarn lini,
a promyk ksiyca nad zapadnitym policzkiem nadawa caej twarzy wyraz
wojowniczy.
Wiedziaem, e to tylko zudzenie. W dzie twarz Howe'a nie robia takiego wraenia.
By to czowiek agodny, skromny i cichy. Jedynie oczy zwracay na siebie uwag
penym zrozumienia wyrazem wiadczcym o tym, e kiedy chyba i on pozna gorzki
smak krzywdy. Zmarszczki, ktre ycie wyryo na jego twarzy, nadaway jej wyraz
dojrzaej mskoci, niezwyky w jego wieku. Nie trzeba byo dugo studiowa Howe'a,
by zrozumie, e jest czowiekiem bardzo zmczonym. Zdawao si, e dugie
zmaganie z prac pilota pochono ca energi i pozostawio mu tylko mio.
Teraz jednak w powiacie ksiyca wydawa si symbolem steranego yciem

 217

weterana. By to prawdziwy przedstawiciel zawodu rzucajcy wyzwanie

najrozleglejszym przestrzeniom powietrznym. Pochodzi z epoki hemw i okularw,
silnikw Wright Whirlwind", skrzyde obcignitych ptnem, skry i oleju, z czasw
ldowania na pastwiskach i ptli nad niedzielnymi tumami, z czasw Curtisa Condora
i brzczenia latajcych drutw. Zarys jego gowy mwi o szczeglnej zawzitoci, o
bojowej postawie pilota podczas zej pogody, gdy przyrzdy byy jeszcze nowink, a
ziemia nie dawaa pomocy. By odlegoci i wysokoci, i niezawisoci w
samotnym niebie ale by take niepewnoci i smutkiem, poniewa tylu jego
kolegw zgino z wyrokw niezrozumiaego zrzdzenia losu. By deszczem i
wiatrem, grzmotem i przeraeniem, pokor i dum. W tej chwili magicznego wiata
Howe by tym wszystkim, chocia tylko may skrawek jego duszy by widoczny.
Czekaem na chwil, kiedy obraz ten zniknie, wpatrujc si w twarz milczcego
Howe'a. I nagle zrozumiaem, e lituj si nad nim, i odkrycie to przepenio mnie
odraz. Wkrtce jaki mody czowiek bdzie tak samo patrza na mnie. By moe za
lat pi... czy dziesi? Z wasnej woli Howe nie zechce mwi o tym, jak wykrca
si losowi. Wiedziaem jednak, e okazji takich musiao by wiele i e kada
odejmowaa jak czstk z zasobw szczcia. Mia zapewne i on swoje Syrakuzy,
swoje oblodzenia nad Nashville, swj Reykjavik, poary, zbuntowane silniki,
bezprawnych intruzw w nocy i prawdopodobnie mia te defekty strukturalne. Zna
Watkinsa, Gaya, Hunta, Charletona, Millera i tylu innych, poniewa jemu pisane byo
y duej. Zna Keima, Hughena, O'Connora, Rossa, McCabe'a. Zna niezniszczalnego Lestera, poatanego czowieka, ktry uczy mnie lata. A co si stao z
Lesterem? Nie tak dawno wiz samochodem swe psy myliwskie na prbne biegi. Po
drodze zderzy si z ciarwk. Nawet eksperci nie potrafili go zoy z powrotem.
Powiedz mi wic, Howe, skoro jeste starszy ode mnie i mdrzejszy, w jaki sposb
potrafi czowiek, czciowo chociaby, zapanowa nad swym losem? My obaj
wiadczymy o tym, e w tej grze bywaj faworyci, ale jak wobec tego wyjanisz, e z
innymi los le si obchodzi? Pogascy bogowie, ktrzy kiedy wszystko to tumaczyli,
stali si niemodni. Wspczesne religie ignoruj los, Bdzimy i nikt nam nie wskazuje
drogi. Powiedzmy sobie szczerze, e odpowied mona otrzyma dopiero wtedy, gdy
si ona ju na nic nie przyda.
By moe powinnimy szuka schronienia w dziecinnych wizjach ycia
pozagrobowego, gdzie ci, ktrzy s bez skazy, graj na harfach, a ci, ktrzy le
postpowali, sma si w ogniu. Albo wierzy w diaba, jak w Holender z Corumby.
Przyznajmy chociaby, e los czowieka tylko czciowo jest w jego rkach.
Zapamitajmy sobie take, co powiedzia bogaty hazardzista e istot jego
powodzenia byo to, i wiedzia, kiedy przerwa gr.
Ach, Howe, czowieku o elaznej twarzy... kiedy, kiedy?
Zapaliem wiata. Przyrzdy znowu zaczy si gapi, a Howe znowu by tylko
Howe'em. Wrci smutek na jego twarzy, zmczenie, prawie rezygnacja. Spojrza na
mnie i umiechn si.
adna noc...
Ciepy wyraz jego oczu jak gdyby wiadczy o tym, e wie, o czym mylaem.
Powiedziaem mu wic bez adnych wstpw, e miaem gupi myl, ktr
postanowiem wprowadzi w ycie. Dla mnie kiedy" oznacza teraz".
I zdawao mi si, e Howe mnie rozumie.
By moe Howe lepiej, ni sdziem, poj moj decyzj odoenia na zawsze torby
lotniczej. Los bowiem nie pozostawi mu zbyt wiele czasu.
Mieszka na maej odzi w porcie Ala Wai w Honolulu. Pewnego dnia wybra si
gdzie swoj dk. d znaleziono. Howe'a w niej nie byo.

Los jest myliwym E. K. Gann

218

 219

SPIS TRECI
ERNEST K. GANN

Los jest myliwym

GROT STRZAY
Niepodane spotkanie ...........................................................................................3
I. NIEWINITKA
I surowa prawda o lotniczym yciu......................................................................10
II. NOWICJAT
Potykam si w szatach swego zakonu ..................................................................17
III. NAUKA POKORY
O tolerancji nauczyciela .......................................................................................25
IV. KAPITAN
Przy pracy .............................................................................................................31
V. ZAPRAWA
Szlifowanie mzgu ...............................................................................................42
VI. O NUMERACH
I o tym, jak potrafi upokorzy zarozumiaych....................................................63
VII. CYGANIE
Niepewni celw i zamiarw .................................................................................66
VIII. REGULAMINY PISANE S NA PAPIERZE
I nie chroni przed nagym zderzeniem kamienia z metalem ..............................87
IX. WALHALLA
Do ktrej prowadzi trudna droga..........................................................................99
X. SAMOTNY, NIEKOCHANY STATEK
Gorycz jest wiksza, gdy si ryzykuje dla drobiazgw......................................111
XI. NUMERY
Wpadaj w nastrj mciwoci ............................................................................119
XII. MRZ
Nkajcy, nieustpliwy, morderczy mrz ..........................................................130
XIII. UPA
W kadym czowieku siedzi tchrz....................................................................142
XIV. SZCZCIE
Czy mona y bez niego... ................................................................................155
XV. DZIURA
Otwr niewielki, ale o wymylnym ksztacie.....................................................165
XVI. SAMOZWANIEC
Jak to jednego czowieka los le potraktowa, a drugiemu udao si los
oszuka ...............................................................................................................174
XVII. KOPOTLIWA SYTUACJA
Potrzeba zwalenia winy na innych wiadczy o czowieku tym gorzej,
gdy chodzi o nieobecnych ..................................................................................185
XVIII. TRAGEDIA I OCALENIE
Granice aski, ktrych czowiek nie powinien docieka ....................................197
EPILOG.......................................................................................................................209
SPIS TRECI ..............................................................................................................219