28886
Ogladajac dzleta dawnych ciesil, stolarzy | enycerzy nie zawsze
uéwiadamiamy soble, 4e wykonano je wylacznie prostymi
narzedzlami: siekierg, cledlica, ofnikiem idtutaml. W katedrze
pelpifekle] jedna zXVI-wiecznych stall jest ozdoblona ptaskorzetba
przedstawlajaca stolarza. Obrabla on drewniany stup dtutem,
poblje}qo go miotkiem-pobijakiem. Zarownodtuto, jak i pobljakz
plaskorzatby niewiele réinia sie od narzedziwspdtczesni
uzywanych, Nalezy domniemywa¢, ze rowniez technika
tlegta Istotnymzmianom.
Wykorzystujac wige w domowym warsztacie
doswiadezenia dawnych mistrz6w
moina prostymi narzedziam| wykonaé
starannie | doktadnie zlozone wyroby
Diutaml modna obroti¢ zlotone pola-
cczonla, wykonaé glabokie otworyi
gniazda, wreby, wregiiodsadzenia,
reoyzyine ormamenty, a takte wyal
dzié lwyrownaé trudno dostepne ipro-
filowe powierzchnio. Niezbadna jestdo
tego clarplivose oraz precyzja narz
dzia rah: Poprawne dlutowanie to
przestrzeganio zasad obrébki, W myst
plerwezel, podatawowa) zaaady, dlulo
Uiytede obrobki drewne powinno bye
bardzo ostre~ jak braytwa. Ostrzenis
Jest 2mudna Ipracochtonna czynnoscia
I dlatego nie zawaze stolarz amator sa-
rannie preygotowuledutedo pracy. _Stiranne iprawie niewidoczne pola-
Ostraa tie preygotowanego dluta ofor- zene mozna wykonaé,utywajac do
nie zeglebia siqw_meterial,trudno _dlutowaria tylko bardzo ostrego narze-
‘oddziela wior, narzedzie podrywalza- dzia.
gina wiokna, drawnop9ka ijest odlupy- Nailepszym sposobem upawnienia sie,
Wana. Aby ulatwié seble prace—amator czy narzedzie jest dostatecznie ostre
‘mlotkiem poblja dluto, ale bardzo fatwo jest proba naciacia ostrzem dluta cien-
traci Fontrole nad obrébkg, Nie podirzy- kiego paska papleru, poitrzymywane-
mulaew dtoni breeszczotu dluta, rudno gow don (rya. 1).
prowadzié je w zamierzonymklerunku! —Jesli ostrze bez trudu preecina papier,
oddzblaé warstwe drawna wiaéciwe} znaczyto, Ze dutojest cobra
‘prubeécl. ‘naostrzone imozna gouzy6,
x
Naostrzone diuto jest niebezpisczne,
Niorozwagny ruch prewadziniauchron-
nig do glebokiego zranionia.Dlatego w
my6t drugiejzasady otutowania nie
wolno podezas obrébki umisszozas
r@ki lub inne| czesci ciata ne lili dziat
nla ostr2a, Ne wolno tet postrzymywat
obrablanege przeamiotu dlonia preed
ostrzam (rys.2),bo przy nieznacznym,
chodby poslizgu dluta mazra boledinie
sie zranié. Treba tak stangé przy war-
‘szlacie lub stole. na ktérymzamocowa-
8
‘tprigfoteiafy jest obrablany preedimiotl prayla
taka pozycie, aby nie dtutowaé w kie~
runku do sisbie nie pracowadz
‘strzem sklerowanym w klerunku tuto-
wia, Woz fw w pracy nie woino
Wkladaé narzedzia do kieszaniant
lade gona krawedz! stolu. Ola wlasne-
‘go bezpieczeristwa nalezy traymaé
‘ble rece z dala od ostrza. Jest to mod-
liwe tylko wtedy, gdy w czasle pracy
dluto jest postrzymywane aburgcz, w
sposdb pokezany na rys, 8. Prawa reka
nalezy pewnia uchwycié trzonek, @
lewa prowadzié breeszczot, podtrzymu-
Jac go u nasedy. Taki eposco uchwyce-
nia dluta zapownla nie tylkobezploce~
‘ng, ale i dokledng prace. Ostre narzs
dala bez trudu ekrawa drewno, oddzie~
lajgc cienkia wiory, ado przesuwania
ostrza w drewnle wystarezynacisk ato
nina trzonek.Lewa reks, postraymula-
cq brzeszczot,oplera sie naobrabla-
‘nym przedmiocie. Dzigki tamu mozna
dokladnie kontrolowaé ruchostrzaw
‘materiale i grubose oddzielenego wid-
ra, glgbokos¢ weinania ostrza w draw-
19, alakés predkose |rownomiernose
ruchu narzeczla. Tak trzebatrzymaé
dluto, chcae doklacinie cbrabié element
‘na 2adany wymiar oraz wygladzi¢ i wy-
rownat powlerzchnie.
Podezas wybierania grubszych warstw
‘drewna, przecinania agkowlub strety
przysekowe],przecinania zwartych sto-
ow prayrostéw racznych itp. opory cle-
Cia 8a niekiody do8¢ duze Ido ich poko-
nnanla nie wystarczy naciek dloni, Trze-
ba wledy zmiani¢ sposob trrymania
dluta i pobijaétr2onek nasadg dion, w
ssposdb pokazany na rye.4.Modne
Wowezas dokladnia kontrolowaé site
Pobljania diuta,a tym samym—ruch
‘oatrza w draunie,
Pray glebokim wcinantu aluta, wybier
‘lu drewna zoniazd, oddzielaniu du-
2ych kawalkéw drewna (prey keztatto-
‘waniu bryly wyrobu lub elementow 2tq-
‘cza) opory cigcia 9g ué bardzo duze |
{rzeba pobllat narzedzie mlctkiem—po-
bijakiom (rya.6).Nia wolno pobliaé dlu-
‘ta mlotkiom metalowym. Trzonak nala-
2ypobijat delkatnie, tak aby stale kon
(14) i
volowaé hierunek ruchu ostrza tetakty
obrébki. Uzyskanie preoyzyinego cie-
cia przy pobljanlu dtuta mlotklem wy
maga jedhak duze} wprawy. Diateco
stolarze amatorzy powinni obrabiac
‘Grewno w dwoch stapach: nalpierw dtu-
towanie wstgpne, a péénie}—wykan-
‘zaiace. Przy dlutowaniu weteonym
moéna pobllaé dtuto miotkiem, Trzeba
Jednak pozostawié cz@aéé materia,
prowadzac narzedzie w odlegtosc!
4.2 mmod liniitraserekie| (rys. 6)
Bedzie to tzw. nadmiar na obrébkg wy-
kahezalaca, Prey dlutowaniu wykai-
czalacym nalety dtuto uchwycié obu-
racz idokladnie, wislokratnia, nie po-
biajaige g0 mtotkiom, usuwaé clonkimi
widram! nadmiar materialu at do.po-
vwierechni wyznaczone] iniami trae
skimi,Jednoczesnie wyrownuiac | wy-
ladzajgc powierzchnie wyrobi.
Kolejna zasadadlutowania glos|, ze
brabiany element musi byé unierucho-
miony. Nie moze sig przesuwat, skro-
‘caé lub obracaé. Obrabiany praadmiot
nalety pownie zacisnad migdzy szcze-
ami imadta, zaoiskami strugnicy lub
stolu waraztatowego, praytwierdzi6 do
stou éciskami stoarskimi,zaclenag
klinamilub érubami na plycie oprayraa~
dowaniaitp.
Jakots idoktadnoke obrébkt zaleég
takts od usytuowenia ostrza dluta
wagledem powlerzchni przeoinanego
drewna. Ostrze me keztalt kina, Kiedy
zagiebla sig fe w material w kierunku
\wyznaczanym przez dwusleczna kata
ostrza;tozgnlecenia iuszkodzenie
struktury drewna nastepuje po obu
strenach klina (rys.7), Tak przecite
‘czeboi elementu bedg mialy oble po-
wierzchnie silnie zdoformowane, 228
glgtyml i zgniectonymi wldknami draew-
‘ym, beda chropowate Inieréwne,
Prawidlowe potozenie ostrza wzgledem
kierunkuruchu diuta pokazano ne
1y6,8. Powierachnia brzeszczotu
(ostrza), ta nie napierajaca na drewno,
owinna byt odchylona od kierunku
stutowania pod niewislkim katem
(..5"), Katten jast nazywany katam
praytozenia. Prey wygtadzaniu i wyrow-
wicza
terko
ajs
Warsztat m
SyeB
ra
oO
‘kowicza
ister
Warsztat ma,
‘nywaniu powlerzchri, nawet jedi si-
nile pedtraymuje sig narzedzio miodzy
paleam) njolatwo utzymaé wlaécivy
kat preylotonia. Diatago stolarze pro-
‘wadza dhuto plasko, cata plaszozyena
brzeazo201U po obrobiene| uprzednio
powlerzchn drewns. Lecz przy innyoh
rodzajach dtutowanla nalezy pamietaé
takin ustawionivostrza diuta,
chowaé prawidlowy kat praylozonia. Na
‘ysurku 9 przedstawiono prawidiowe
Usytuowanie ostza dluta pry wyala-
deans gniazda.
Pray oddzielaniu wiéra lub preecinaniu
lomentudluto zagiebia slow tkanke
drzowna,
plaezezyan
tanazywana est plaszczyzna natarca,
‘Ta oap6é drewna, ne ktora oddzialuie
‘ostrzaplaszczyzng natarcla jest po
‘obrbbce tak zniezczona, Ze racl wer-
to8¢ utytkowa, lest odpadem.
Preyetgpuige do dtulowania naloty tak
ustawic ostr20 w2aledem uprzednio
wyznaczonychliniltraserskich, aby
2niszczenie drewnapodczas obr6bk
wystepowalo wylacania w odpadowe)
ezedolelementu. Prawidtowe potozonio
‘strza podezas dlutowania pokazano
nays. 10.
Pray dlutowanlu wykahezalacym, wy-
‘ladzaniu powierzchnl oraz oddziolaniu
clenich widrow podczas formowania
bryly wyrobu, naledy usytuowat ostrze
wagiedem obrabiane) powiorzchniw
sposdb pokazany nays. 11, tL plaska
‘ez9icigbr2oezcz0tu do obrablane)po-
wierachnl. Pray wycinaniu drewna2
‘gnlazd, pray oddzelaniv iodcinanis
trubych warstw drewna trzeba usytuo-
wae dluto skosiia, zesalfowana po-
wierzchnig do obrabiane] plaszczyzny
(93.12).
Aby dokladnie korygowaé potodenie
‘uchy narzgdzia podczas pracy, taba
‘lutopedtraymywaé oburacz. Nary-
eunku 13 przedstawiono potozenie rak
przy dlulowaniu zewnelrznych, piono-
‘weych powierzchni lub skobnych bokow
‘lementy, Narzedzia nelety podtraymy-
‘wae w nastepulacy sposdb-prawa roka
pownie uchwycié trzonakinaplerac na.
Jogo tytkclukiem, oprzet dtoa iewe) reki
‘obrabiany element, palcom wakazu-
Jaoym objaé brzoszczolu nasady, aod
‘wewnatz podeprze¢ go Kciukiem.
Dzieki temu przy napioraniuprawa roka
nna rzonek motna jednoczeénie kontro-
owaé jego plonowe lub skoine potaze-
nie, leva za8 prowadzis breeszez0t
Podobnie nalezy postenowaé prey dtu-
towaniuplonowych, wewngtranych po-
wierzchai(rys. 14).W czasio formowa-
nia iwygledzania krzywoliniowych po~
wierzchal zaleca sie podtrzymywac i
prowadzié dluto w sposdb pokazany na
ys. 15. Brzeszozot naledy podtrzymy-
waé lub podpleraé cata wavnetrang
ezebcladlonl,lakko obsimuiae 90 pal-
Utatwia ta prowadzenie ostrza po
tukowejliniiclgcia. Na rysunku 18
przedstawiono sposobirzymania dtuta
plaskiago pray obroboe powierzchni
oziomyoh, ana ryeunku 17=padczas
‘wyrownywania | wygtadzania powierz-
cchnipionowych. W obuwypadkach
naledy teonek dtuta uchwyclé prawa
dlonia, akcluk skiorowat wzdluz osi
narzgdzia. Lewa dio’ trzoba oprzet 0
bok elementu, obo/mulac ipodpierajge
rzeszczot od spodu. Koficami palcowi
strefy drewna poznego stoju rocznago
lub strety zzawitym ukladem widkien
cozy agke ostrze dluta napotyka na stre~
fe miekkadrewna,omnigjszym oporze
cigcia. Wewczas kefukiom lowe) reki
‘moéna spowolnié ruch brzeszezotu tak,
aby dluto nie odskoczyio w nlepozada-
nym kierunku. Natomlast przy wyal