PROJEKTY

CZYTELNIKW

Dzia Projekty Czytelnikw zawiera opisy projektw nadesanych do redakcji EP przez Czytelnikw. Redakcja nie bierze
odpowiedzialnoci za prawidowe dziaanie opisywanych ukadw, gdy nie testujemy ich laboratoryjnie, chocia
sprawdzamy poprawno konstrukcji.
Prosimy o nadsyanie wasnych projektw z modelami (do zwrotu). Do artykuu naley doczy podpisane owiadczenie,
e artyku jest wasnym opracowaniem autora i nie by dotychczas nigdzie publikowany. Honorarium za publikacj
w tym dziale wynosi 250,- z (brutto) za 1 stron w EP. Przysyanych tekstw nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie
prawo do dokonywania skrtw.

Sterownik akwariowy
Prezentowane w poniszym
artykule urzdzenie z pewnoci
doceni kady akwarysta. Wikszo
osb zajmujcych si hodowl
rybek akwariowych, czy to
profesjonalnie czy amatorsko
wie, jak wane jest zapewnienie
w akwarium staych warunkw
hodowlanych. Bardzo wane
jest, aby temperatura wody bya
utrzymywana na staym poziomie.
Kady gatunek ryb wymaga
odpowiedniej temperatury, w ktrej
czuje si najlepiej i moe si
prawidowo rozwija i rozmnaa.
Za niska lub za wysoka
temperatura moe doprowadzi
nawet do mierci okrelonego
gatunku ryb. Bardzo wane jest
rwnie zapewnienie w akwarium
odpowiedniego napowietrzania
wody i owietlenia, ktre rwnie
wpywa na rozwj rolin.
Rekomendacje:
urzdzenie opracowane z
myl o akwarystach, ktrzy
chc samodzielnie stworzy
inteligentne akwarium.

Elektronika Praktyczna 1/2005

Projekt

125

Kiedy wyjedamy z domu na duszy okres czasu, czsto musimy prosi

ssiadw o to, by dogldali naszej hodowli. W sytuacji takiej stae warunki hodowlane mog zosta zachwiane,
gdy nie moemy wymaga od zaprzyjanionych ssiadw, aby o staej
godzinie karmili rybki oraz wczali
napowietrzanie lub owietlenie. Najlepszym rozwizaniem w takiej sytuacji
jest wyposaenie akwarium w prezentowany sterownik. Jest to prawdziwy
kombajn, ktry zadba o wszystkie parametry w akwarium, jak rwnie o
odpowiednie karmienie rybek.
Proponowane urzdzenie ma nastpujce moliwoci:
Steruje doczonymi urzdzeniami w
trybie 24-godzinnym. Czas wczania
i wyczania moe by ustawiany z
dokadnoci do jednej sekundy.
Dokonuje pomiaru temperatury z rozdzielczoci 1C, oraz steruje grzak
dla utrzymania ustawionej temperatury. W sytuacji, kiedy czujnik ulegnie
uszkodzeniu lub zostanie odczony,
grzaka automatycznie jest wyczana,
aby nie doprowadzi do nadmiernego wzrostu temperatury wody.
Automatyczne/rczne sterownie karmieniem. Umoliwia zaprogramowanie dwch czasw, o ktrych bdzie
uruchamiany dozownik pokarmu, jak

rwnie zaprogramowanie wielkoci dawki. Dodatkowym przyciskiem

mona dawkowa pokarm w dowolnym momencie.
Automatyczne/rczne sterowanie
owietleniem. Wcza i wycza
owietlenie o zadanych godzinach.
Dodatkowym przyciskiem mona
wcza i wycza owietlenie w
dowolnym momencie.
Automatyczne/rczne sterowanie napowietrzeniem. W trybie tym istnieje
moliwo wyboru dwch funkcji:
1. Z grzak wwczas pompka
wczana jest razem z grzak,
co zapewni lepsz cyrkulacj
wody w akwarium i rwnomierne nagrzewanie wody. W trybie
tym mona te rcznie wczy/
wyczy pompk, z tym, e
podczas kolejnego wczenia si
termostatu funkcja automatycznie
zaczy pompk.
2. Automat wwczas ustawiany
jest przedzia czasowy, w ktrym pompka moe pracowa np.
od 08:00:00 do 20:00:00. Dziki takiej funkcji napowietrzanie
nie bdzie wczane wieczorem i
nie bdzie nam przeszkadza w
zaniciu. W funkcji tej programowany jest rwnie czas, co ile
pompka ma by wczana i na

95

PROJEKTY

CZYTELNIKW

Rys. 1. Ukad sterujacy

jak dugo. W trybie tym mona
rwnie rcznie zaczy/wyczy pompk, z tym, e funkcja
wyczy/wczy j zgodnie z zaprogramowanymi czasami.
Istnieje rwnie moliwo wczenia obu funkcji jednoczenie. Wwczas
pompka pracuje tak, jak opisano w
funkcji automat, a oprcz tego wczana
jest razem z termostatem. Dodatkowym
przyciskiem mona rcznie zacza i
wycza pompk.
Moliwo wczenia lub wyczenia
trybu automatycznego dla funkcji: karmienia, owietlenia i napowietrzania.
Posiada zegar czasu rzeczywistego,
ktry steruje wyej wymienionymi
funkcjami.
Czytelny wywietlacz LCD umoliwiajcy atw obsug sterownika.
Zasilanie awaryjne umoliwiajce
prac zegara podczas krtkotrwaych
zanikw zasilania. Podczas braku
napicia dziaanie ukadu redukowane jest do minimum i odczane s
wszystkie przekaniki sterujce.
Programowane parametry sterownika przechowywane s w pamici
EEPROM, dziki czemu moliwe jest
ich odtworzenie po zaniku napicia
zasilania.
Ukad watchdog zapobiega ewentualnym skutkom, do jakich mogoby
doj po zawieszeniu si programu.

ler AVR ATMEGA8, ktry posiada 8 kB

pamici programu. Zostaa ona w peni
wykorzystana przez rozbudowany program sterujcy, dziki czemu sterownik
posiada wiele moliwoci i funkcji. Mikrokontroler ten pracuje z wewntrznym
generatorem RC o czstotliwoci 8 MHz
(bity CKSEL30 s ustawione na 1000).
Zewntrzny rezonator kwarcowy o czstotliwoci 32,768 kHz przeznaczony jest
natomiast do taktowania zegara czasu
rzeczywistego RTC. Do sterowania wywietlaczem LCD 2*16 uywane s linie PB0, PC4, PB2PB5. Do linii PB1
podczony jest napd serwo odpowiedzialny za dozowanie pokarmu. Linia
PC0 peni rol I/O magistrali 1Wire, do
ktrej podczono czujnik temperatury

DS1820. Wyprowadzenia PC1, PC2, PC3

steruj za porednictwem tranzystorw
przekanikami, ktre odpowiedzialne s
za zaczanie odpowiednio: owietlenia,
pompki i grzaki. Wyjcie PC5 steruje
buzzerem, ktry sygnalizuje nacinicie
ktregokolwiek przycisku.
Cay sterownik zasilany jest stabilizowanym napiciem z wyjcia stabilizatora
U2 poprzez diod D1. Napicie z anody tej diody zasila przekaniki i napd
serwo, oraz za porednictwem dzielnika
napicia R6, R8 jest podawane na baz
tranzystora T1. Ten z kolei zwiera wejcie PD4 mikrokontrolera do masy. Na
podstawie tej informacji mikrokontroler
bdzie wiedzia, kiedy zabraknie gwnego napicia zasilania. Wwczas dla

Opis ukadu

Schemat sterownika akwariowego

przedstawiono na rys. 1 i 2. Gwnym
elementem sterownika jest mikrokontro-

96

Rys. 2. Ukad klawiatury i wywietlacza

Elektronika Praktyczna 1/2005

PROJEKTY

Rys. 3. Pytka drukowana ukadu sterujcego

Rys. 4. Pytka drukowana klawiatury i wywietlacza

zmniejszenia poboru prdu funkcje sterownika ograniczone zostan do minimum. Wykonywane bd tylko procedury zwizane ze sterowaniem owietlenia,
pompki i dozownika. Stany na tych wyjciach sterujcych bd si nadal zmienia, jednak przekaniki i serwo bd
sprztowo odcite poprzez odczenie od
nich napicia zasilania. Nie zastosowano
tu programowego odczania elementw
sterowanych i wprowadzania mikrokontrolera w stan IDLE podczas braku napicia zasilania, gdy procedury odpowiedzialne za sterowanie owietleniem,
napowietrzaniem i karmieniem porwnuj
aktualny czas z zaprogramowanym. Podczas braku napicia sieciowego mogaby
zaistnie sytuacja, w ktrej np. dziaanie
pompki powinno zosta zablokowane po
okrelonej godzinie, a nie zostao gdy
procedura ta nie bya wykonywana. W
takiej sytuacji po pojawieniu si napicia zasilania pompka dalej pracowaaby
w swoim cyklu zaczania.
Napicie z anody diody D1 zacza
rwnie poprzez tranzystor T2 diod D1
i podwietlenie wywietlacza LCD. Naley jeszcze wspomnie, e kocwka PC6
nie peni tu roli resetu, tylko jest ustawiona jako standardowa kocwka I/O i

Elektronika Praktyczna 1/2005

steruje ona diod sygnalizujc dziaanie

dozownika pokarmu. Po takim skonfigurowaniu tej kocwki niemoliwe jest
dalsze programowanie mikrokontrolera
poprzez interfejs szeregowy, mona jedynie tego dokona w programatorze
rwnolegym lub za jego pomoc przywrci funkcj reset tej kocwce. Zatem programujc mikrokontroler poprzez
interfejs szeregowy naley najpierw go
zaprogramowa, a dopiero pniej zmieni funkcj pinu PC6 poprzez zmian
bitu DISBRST.
Pytka gwna sterownika poczona
jest z pytk czoow za pomoc zcza
goldpin. Na schemacie pytki czoowej
znajduje si wywietlacz LCD, przyciski
S1...S7 umoliwiajce sterowanie wszystkimi funkcjami sterownika oraz umieszczone s diody sygnalizujce stany poszczeglnych wyj sterujcych. Oprogramowanie sterownika napisane zostao w
BASCOM AVR i zajmuje prawie 8 kB
pamici programu.

CZYTELNIKW

jc od wlutowania najmniejszych elementw a koczc na tych najwikszych. Do

poczenia dwch pytek mona uy listwy ktowej typu goldpin 2*11. Przed
wlutowaniem szpilek do pytki gwnej
warto woy je w gniazdo, a dopiero potem w pytk tak, aby gniazdo przylegao
do pytki. Po zmontowaniu pytki gwnej
przystpujemy do montau pytki czoowej. Na samym pocztku trzeba wlutowa
gniazdo goldpin od strony druku, nastpnie wywietlacz LCD i przyciski. Do umocowania wywietlacza najlepiej uy pojedynczej listwy prostej typu goldpin 1*16.
Na samym kocu montujemy diody LED,
zwracajc uwag na ich odpowiedni odlego od pytki. Musz one nieco wystawa nad wywietlacz tak, aby pniej weszy w otwory w obudowie. Mona wczeniej przygotowa sobie pyt czoow obudowy, wycinajc i wiercc w niej otwory.
Nastpnie wkadamy diod do pytki drukowanej, a pytk przykadamy do pyty
czoowej obudowy. Wsuwamy teraz diod
w odpowiedni otwr pyty czoowej i lutujemy diod. Z kad diod postpujemy
tak samo. W ten sposb montowane diody
bd idealnie pasowa do otworw pyty
czoowej obudowy. Do stabilizatora naley
przykrci niewielki radiator. Jako rda
zasilania mona uy transformatora 6/46
lub oddzielnego zasilacza 9 V o wydajnoci prdowej 1 A. Po zmontowaniu pytek
i wczeniu zasilania, ukad powinien od
razu dziaa poprawnie. Jedyn regulacj,
jak naley przeprowadzi to ustawienie
kontrastu wywietlacza za pomoc potencjometru P1. Jeeli ukad dziaa prawidowo, mona przystpi do umieszczenia
go w obudowie KM-60, naklejajc na jej
przd pyt czoow przedstawion na
wkadce wewntrz numeru. Mona si ni
rwnie posuy do wywiercenia i wycicia otworw w pycie czoowej obudowy. Z tyu obudowy mona zamontowa
gniazdo bezpiecznika i wycznik zasilania.
Do przykrcenia pytki gwnej do obudowy naley uy tulejek dystansowych o
dugoci okoo 12 mm, ktre przyklejamy
do obudowy. Mona najpierw przykrci
tulejki do pytki a nastpnie posmarowa
je klejem i przyoy do obudowy.
Do wykonania czujnika temperatury bdzie potrzebny kawaek rurki metalowej o
dugoci okoo 4 cm i rednicy wewntrznej 5 mm. Do rurki naley woy czujnik, a nastpnie zala go np. dwuskadni-

Monta i uruchomienie

Sterownik naley zmontowa na pytkach drukowanych, zgodnie ze schematami

montaowymi z rys. 3 i 4. Monta mona rozpocz od pytki gwnej, zaczyna-

Rys. 5. Dozownik pokarmu

97

PROJEKTY

CZYTELNIKW

kowym klejem uszczelniajc w ten sposb

rurk. Tak przygotowany czujnik jest gotowy do pracy. Po podczeniu go warto
sprawdzi, czy jest on szczelny i nie powoduje zwarcia po zetkniciu z wod.
Do wykonania zosta jeszcze dozownik pokarmu, ktrym steruje napd serwo.
Szkic proponowanego dozownika przedstawiono na rys. 5. Do budowy takiego
dozownika najlepiej uy czci plastykowych, bdzie on wtedy odporny na wilgo. Do tak skonstruowanego dozownika
naley doczy napd serwo, ktry bdzie
odpowiednio przesuwa doln ruchom
cz dozownika.

Obsuga sterownika

Zaprogramowanie sterownika i ustawienie poszczeglnych funkcji nie jest

procedur skomplikowan. Podczas pracy
sterownika na wywietlaczu wywietlana
jest temperatura i aktualny czas. Ustawie
funkcji dokonujemy w menu obsugi sterownika, do ktrego wchodzimy poprzez
nacinicie przycisku MENU/ENTER. Po
pozycjach menu poruszmy si klawiszami
UP i DOWN, a do ustawie danej funkcji wchodzimy przez powtrne nacinicie
klawisza MENU/ENTER. Wyjcie z menu
nastpuje po wciniciu klawisza CANCEL.
W trakcie, kiedy sterownik znajduje si w
jego menu obsugi, nie wykonuje on procedur sterujcych. Powtrne zainicjowanie
procedur nastpuje po wyjciu z menu.
Po zaprogramowaniu mikrokontrolera,
sterownik przyjmuje wartoci domylne
dla poszczeglnych funkcji. Wszystkie
czasy ustawione s na 00:00:00, termostat ustawiony jest na 25C i tryb automatyczny dla wszystkich funkcji jest
wyczony. Moliwe jest tylko rczne zaczanie owietlenia, pompki i dozownika przy pomocy przyciskw: WIATO,
POMPKA i DOZOWNIK. Dlatego przy
pierwszym uruchomieniu sterownika naley zaprogramowa sterownik i dostosowa wszystkie funkcje do swoich potrzeb. Sposb wejcia do ustawie danej
funkcji zosta ju wyej opisany. Dalej
zostan omwione poszczeglne funkcje
sterownika i sposb ich ustawiania.

Funkcja ustaw zegar

Funkcja ta, jak sama nazwa wskazuje

suy do ustawienia poprawnego czasu.
Po wejciu do tej funkcji na wywietlaczu
ukazuje si napis zegar i wywietlony jest
aktualny czas. Pozycja godzin miga, co
oznacza, e jest aktualnie ustawian wartoci. Korekcji dokonujemy przyciskami:
UP lub DOWN. Po ustawieniu danej
godziny wciskamy klawisz ENTER i przechodzimy do pozycji minut, ktre teraz
ustawiamy. Czynno powtarzamy te dla
pozycji sekund. Po ustawieniu tej pozycji i
zaakceptowaniu klawiszem ENTER program
powraca do menu gwnego. Powyej opisana procedura ustawiania czasu bdzie
taka sama dla ustawiania czasw w nastpnych funkcjach.

Funkcja owietlenie

Funkcja ta suy do ustawiania czasu wczenia i wyczenia owietlenia.

98

Po wejciu do tej funkcji programujemy

najpierw czas wczenia np. 20:00:00.
Po zaakceptowaniu tej wartoci przechodzimy do ustawiania czasu wyczenia
np. 23:00:00. Po naciniciu ENTER
program wychodzi do menu gwnego.
Naley pamita, e domylnie tryb automatyczny jest wyczony i naley go
teraz wczy. Wczenie trybu automatycznego funkcji owietlenia dokonujemy
przyciskiem WIATO, w momencie, gdy
na wywietlaczu wywietlana jest funkcja 2 OWIETLENIE. Ukae si wtedy
komunikat, e tryb automatyczny zosta
wczony. Wyczenie tego trybu nastpuje po powtrnym wciniciu klawisza
WIATO. Wczenia i wyczenia trybu
automatycznego dla pozostaych funkcji:
napowietrzania i karmienia dokonujemy
w ten sam sposb, tylko odpowiednim
klawiszem dla danego trybu przy wywietleniu danej funkcji.

Funkcja napowietrzenie

Jest to najbardziej rozbudowana funkcja i suy do ustawiania parametrw

napowietrzania. Po wejciu do ustawie
tej funkcji, na wywietlaczu wywietlone zostan dwie podfunkcje: z grzak
oraz automat z opcjami OFF/ON kada. Miganie okrelonej funkcji oznacza,
e jest ona aktualnie ustawian funkcj,
a miganie parametru OFF lub ON okrela czy dana funkcja jest wczona czy
wyczona. Wczenia danej funkcji dokonujemy klawiszem DOWN a wyczenia klawiszem UP. Zamy, e pierwsz
podfunkcj z grzak pozostawimy bez
zmian, czyli wyczon. Po naciniciu
klawisza ENTER przechodzimy do ustawiania drugiej opcji automat. Jeeli
funkcja ta jest wyczona, to po powtrnym naciniciu przycisku ENTER
program wyjdzie do menu gwnego.
Wyjcia mona dokona rwnie poprzez
nacinicie klawisza CANCEL. Jeeli natomiast wczymy drug podfunkcj, to
program przejdzie do ustawiania czasw
tej funkcji. Wwczas ustawiamy okres
pracy pompki, czyli przedzia czasu, w
jakim ma by wczane napowietrzenie
np. od 08:00:00 do 20:00:00. Nastpnie
ustawiamy, co jaki czas pompka ma by
wczana np. co 01:00:00 i na jak dugo np. na 00:00:10. Po zaakceptowaniu
ustawionych parametrw program wychodzi do podmenu funkcji napowietrzania,
naley wwczas wcisn klawisz CANCEL aby wyj do menu gwnego i
klawisz POMPKA, aby wczy tryb automatyczny. Po takim zaprogramowaniu
funkcji napowietrzanie bdzie wczane
co godzin na 10 minut w przedziale
czasu od 08:00:00 do 20:00:00.

Funkcja termostat

Funkcja ta suy do ustawiania danej temperatury. Po wejciu do tej

funkcji naley ustawi okrelon temperatur, jaka ma by utrzymywana w
akwarium. Zamy, e ustawimy optymaln temperatur 25C i naciniemy
ENTER. Program wyjdzie wwczas do
menu gwnego.

WYKAZ ELEMENTW
Pytka gwna
Rezystory
R1R4: 100 V
R5: 820 V
R6, R7: 47 kV
R8: 10 kV
R9R14: 3,3 kV
R15: 220 V
R16: 4,7 kV
Kondensatory
C1, C2: 33 pF
C3: 100 nF
C4, C5: 470 mF
Pprzewodniki
D1, D2: BYS 01-90
D3, D4, D5: 1N4148
M1: B50C1500
T1, T2: BC337
T3, T4, T5: BC327
U1: AVR ATMEGA8
U2: 7805
Inne
Piezo: piezo 12V z generatorem
P1: 10 kV montaowy
X1: 32,768 kHz
Z1: szpilki ktowe goldpin 11x2
Z2: ARK2 3,5 mm
Z3Z6: ARK2 5 mm
Z7, Z8: goldpin 3x1
PK1PK3: RM96P/5 V
gniazdo do druku na bateri CR2032
Pytka czoowa
Rezystory
R1: 100 V
Inne
D1..D5: LED 3 mm green
Z1: gniazdo goldpin 11x2
W1: LCD 16x2
S1S7: mikrostyk 15 mm

Funkcja karmienie

Funkcja ta suy do ustawiania

czasw karmienia. Po wejciu do niej
ustawiamy najpierw pierwsz por karmienia, np. 10:00:00 a nastpnie drug por karmienia, np. 18:00:00. Jeeli
chcemy, aby dozownik podawa pokarm
tylko raz dziennie, naley wwczas
ustawi dwa identyczne czasy. Po dokonaniu tych ustawie naley okreli
wielko dawki. Trzeba wybra jeden z
dziesiciu moliwych poziomw, przy
czym wyszy poziom oznacza zwikszenie dawki a niszy zmniejszenie.
Poszczeglne poziomy okrelaj nastpujce czasy otwarcia dozownika: 1
1000 ms, 2 1300 ms, 3 1600 ms,
4 1900 ms, 5 2200 ms, 6
2500 ms, 7 2800 ms, 8 3100 ms,
9 3400 ms, 10 3700 ms. Po ustawieniu wszystkich parametrw potwierdzamy klawiszem ENTER. Program
przejdzie do menu gwnego, wwczas
wczamy tryb automatyczny przyciskiem DOZOWNIK.
Mariusz Nowak
nowak_mariusz@op.pl

Elektronika Praktyczna 1/2005