w.

Instrukcja do laboratorium

Mechatronika pojazdw

Alternator

Dariusz Karkosiski

Katedra Inynierii Elektrycznej

Transportu
Gdask, 2012

Katedra Inynierii Elektrycznej Transportu

1. WPROWADZENIE
Podstawowym rdem energii elektrycznej pojazdach samochodowych o napdzie spalinowym jest trjfazowa prdnica prdu przemiennego nazywana alternatorem. Inne rodzaje
maszyn elektrycznych dostarczajcych energi elektryczn wystpuj w pojazdach o napdzie
p-hybrydowym i hybrydowym. Najbardziej rozpowszechnion odmian konstrukcyjn samochodowych prdnic prdu przemiennego s alternatory zestykowe kowe. Nazwa wywodzi si z
ksztatu magnenicy umieszczonej na wirniku. Magnenica skada si z dwch tarcz z biegunami
w ksztacie kw (pazurw), midzy ktrymi znajduje si toroidalna cewka uzwojenia wzbudzenia - fot. 1. Uzwojenie wzbudzenia jest zasilane poprzez piercienie i szczotki. Alternatory s
wyposaone w mostki prostownicze skadajce z 6 lub wicej diod. Do regulacji napicia na zaciskach alternatora przy zmiennej prdkoci obrotowej, zmiennym obcieniu i zmiennej temperaturze otoczenia, stosuje si obecnie bezstykowe regulatory pprzewodnikowe. Alternator jest
napdzany z wau korbowego silnika spalinowego za porednictwem pasowej przekadni mechanicznej, ok. dwukrotnie zwikszajcej prdko ktow wirnika alternatora

Fot. 1. Widok stojana z uzwojeniem twornika; wirnika z przewietrznikiem, z oyskiem i piercieniami

lizgowymi; 9-cio diodowego mostka prostowniczego oraz regulatora napicia alternatora kompaktowego

Alternatory starszych generacji (tzw. obcowzbudne) byy wyposaone w 6-diodowe 6pulsowe mostki prostownicze. Kolejne generacje tzw. alternatorw samowzbudnych, wyposaono w dodatkowy mostek 3-diodowy. Mostek ten cechuje si mniejszym prdem znamionowym, gdy suy tylko do zasilania obwodu wzbudzenia - jak na fot. 1. W niektrych typach alternatorw wystpuje mostek 8-diodowy - rys. 1., w ktrym dwie dodatkowe diody su do

Alternator

prostowania napicia punktu neutralnego uzwoje alternatora poczonych w gwiazd. W

punkcie neutralnym, teoretycznie na potencjale zerowym, z powodu niedokadnoci wykonania
stojana i wirnika, pojawia si trzecia harmoniczna napicia. Zastosowanie mostka prostowniczego dla 3-ciej harmonicznej zwiksza moc wyjciow alternatora o ok. 10 - 15%.
diody punktu neutralnego
wcznik
zaponu

IC
lampka kontrolna
adowania

Rys. 1. Schemat alternatora kompaktowego z zintegrowanym elektronicznym regulatorem napicia (IC)

W alternatorach kompaktowych stosuje si elektroniczne regulatory napicia o duym

stopniu integracji (IC ang. integrated circuit) rys. 1., ktre peni rwnie funkcje diagnostyczne. Dziaanie regulatora zostaje zapocztkowane przez przeczenie wcznika zaponu
(S/W) i podanie napicia z akumulatora do zacisku IG regulatora. Regulator przez odblokowanie
tranzystora Tr1 powoduje przepyw pocztkowego prdu z zacisku B przez uzwojenie wzbudzenia. Aby ograniczy rozadowanie akumulatora w chwili uruchamiania rozrusznika i zaponu,
prd wzbudzenia jest ograniczany, poprzez pulsacyjne sterowanie tranzystorem Tr1 , do wartoci
ok. 0,2 A. Dopki napicie na zacisku P jest rwne zero (silnik zatrzymany), tranzystor T r2 jest
zablokowany, a Tr3 odblokowany. Powoduje to wiecenie lampki kontrolnej adowania. Po
uruchomieniu silnika, gdy alternator zaczyna generowa napicie na zacisku P, regulator IC
przecza tranzystor Tr1 na przewodzenie cige, zwikszajc prd wzbudzenia. Powoduje to
gwatowny wzrost napicia uzwojenia stojana. Jednoczenie zablokowanie tranzystora Tr2 i odblokowanie Tr3 powoduje zganicie lampki adowania. Gdy napicie na zacisku S (napicie na
zacisku akumulatora) osignie regulowan warto zadan, tranzystor Tr1 zostaje zablokowany,
energia pola magnetycznego rozadowuje si przez diod D1 i napicie stojana maleje. W chwili
odpowiedniego obnienia si napicia tranzystor Tr1 jest ponownie przeczany w stan przewodzenia. Powtarzanie tego procesu utrzymuje napicie na zacisku S w pobliu wartoci zadanej.
Regulator IC zmienia warto zadan napicia w zalenoci od temperatury wg rys. 2. W niskich
temperaturach akumulator jest, zatem adowany napiciem wyszym, a w wyszych niszym.
Zwiksz to efektywno adowania przy zachowaniu trwaoci akumulatora.

Katedra Inynierii Elektrycznej Transportu

standardowy zakres napicia

OC

Rys. 2. Charakterystyka temperaturowa elektronicznego regulatora napicia

Alternatory wspczesnych samochodw osobowych dostarczaj ok. 1 kW mocy. Podstawowymi parametrami eksploatacyjnymi alternatorw s:
1. pocztkowa prdko ktowa - odpowiadajca pocztkowi adowania (n0)
2. warto napicia regulowanego (U)
3. prd (IL) przy biegu jaowym silnika (700 - 800 obr/min x 2,3 = nL ~ 1800 obr/min)
4.

prd maksymalny (IN)

5. prdko obrotowa osignicia prdu maksymalnego (nN)

6. moc maksymalna (PN).
Wymienione parametry mona okreli podczas bada w celu wyznaczenia charakterystyki
prdowo-czasowej alternatora - rys. 3.

Rys. 3. Przykadowa charakterystyka prdowo-prdkociowa alternatora z regulatorem napicia

Alternator

2. STANOWISKO LABORATORYJNE
Badania alternatora s prowadzone na stanowisku testowania alternatorw - rys. 4.
Schemat strukturalny stanowiska przedstawiono na rys. 5. Napd alternatora jest realizowany
przez 3-fazowy silnik asynchroniczny zasilany poprzez przemiennik czstotliwoci. Przekadnia
pasowa powoduje, e prdko obrotowa alternatora jest 2,3 razy wiksza od wskazywanej
przez miernik cyfrowy prdkoci silnika napdowego (5).
Zesp mocowania (1) umoliwia mechaniczne odpowiednie posadowienie badanego
alternatora, napicia pasa przekadni pasowej za pomoc jarzma (ruby rzymskiej) oraz osonicie przekadni podczas pracy. Osona jest wyposaona w dwigni blokady osony w pooeniu montaowym oraz w pooeniu pracy napdu.

8. miernik prdu alternatora oraz zakresu obcienia

7. mierniki napicia alternatora

oraz akumulatora

6. miernik prdu wzbudzenia i przecznik

wyboru regulatora zewntrznego

5. miernik i
pokrto regulacji prdkoci
obrotowej

9. przyciski wyboru
zakresu obcienia

3. przecznik
kierunku i przyciski start/stop
napdu
12. badany alternator

10. kontrolki
zwarcia w obwodzie wzbudzenia
oraz braku adowania

1. zesp mocowania alternatora z oson przekadni

pasowej

11. przewody poczeniowe

obwodu twornika i wzbudzenia

2. przyciski wycznika bezpieczestwa oraz zaczania i wyczania

stanowiska

Rys. 4. Widok stanowiska do testowania alternatorw

Katedra Inynierii Elektrycznej Transportu

Przyciski (2) su do eksploatacyjnego zaczania i wyczania zasilania stanowiska

oraz do wyczania bezpieczestwa w przypadku zagroenia. Stanowiska nie mona zacza
przed upewnieniem si, e alternator zosta prawidowo umocowany, przekadnia pasowa jest
osonita a zaciski akumulatora i alternatora zostay prawidowo podczone. W przypadku zapalenia si czerwonej kontrolki zwarcia w obwodzie wzbudzenia (10) stanowisko naley wyczy a uszkodzony alternator zdemontowa.
Miernik napicia akumulatora (7) wskazuje warto napicia na zaciskach akumulatora,
ktre w wyniku zainstalowania diody D1 jest o ok. 0,8 V nisze od napicia alternatora.
Miernik prdu obcienia (8) pokazuje prd alternatora powstay w wyniku adowania
akumulatora oraz obcienia przez zesp rezystorw przeczanych za pomoc przyciskw (9).
Dziesiciostopniowy zesp rezystorw umoliwia obcienie prdem do 120A.
Zganicie biaej kontrolki braku adowania (10) przy podnoszeniu jego prdkoci alternatora wskazuje chwil rozpoczcia adowania przez alternator.
W przypadku badania alternatora bez wbudowanego regulatora napicia podcza si
jeden z dwch regulatorw zewntrznych (typu "-" lub "+") zainstalowanych w stanowisku. W
alternatorach jeden biegun uzwojenia wzbudzenia jest zazwyczaj poczony na stae z biegunem
dodatnim lub ujemnym. Jeeli poczony jest z dodatnim, regulator napicia steruje poczeniem
z mas. Tak rol spenia regulator zewntrzny stanowiska typu "-". Analogicznie jest z regulatorem typu "+". Zielony zacisk krokodylkowy (11) podczy do zacisku wzbudzenia oznaczonego
DF lub 67 alternatora, czerwony z zaciskiem (+) napicia alternatora, czarny z zaciskiem (-)
napicia alternatora. Prd wzbudzenia bdzie wskazywany przez miernik (6).
Obudow alternatora podcza si zaciskiem "krokodylowym" do zacisku B- stanowiska.
Zacisk dodatni alternatora poczy za pomoc czerwonego przewodu z zaciskiem B+ stanowiska. W obwodzie dodatnim znajduje si rezystor 2 ograniczajcy ewentualny prd zwarciowy.

3. PRZYGOTOWANIE DO WICZENIA
Przed przystpieniem do wiczenia naley na podstawie materiaw z wykadu oraz
literatury przygotowa:
a. schematy pocze wewntrznych alternatorw samowzbudnych (9-cio, lub 11-sto
diodowych) i obcowzbudnych (6-cio diodowych) z wewntrznym oraz zewntrznym
regulatorem napicia
b. najczciej stosowane oznaczenia oraz umiejscowienie zaciskw alternatorw
4. PRZEBIEG WICZENIA
Celem wiczenia jest zaznajomienie si z budow i obsug profesjonalnego stanowiska testowania alternatorw oraz przeprowadzenie badania alternatora z wyznaczeniem jego parametrw eksploatacyjnych.

Alternator

Rys. 5. Schemat strukturalny stanowiska do testowania alternatorw

Katedra Inynierii Elektrycznej Transportu

4.1 Poznanie stanowiska laboratoryjnego i obiektu bada

Przy odczonym zasilaniu stanowiska naley zapozna si z elementami stanowiska opisanego w p. 2. Naley zidentyfikowa mechanizm mocowania alternatora oraz wszystkie urzdzenia obsugi stanowiska. Ponadto, na podstawie ogldzin k pasowych alternatora i silnika napdowego naley wybra odpowiedni pasek klinowy do napdu alternatora.
Nastpnie naley zidentyfikowa zaciski przyczeniowe i schemat pocze alternatora
wskazanego przez prowadzcego zajcia. Ustali, czy wskazany alternator posiada wewntrzny
(wbudowany) regulator napicia.

4.2 Mocowanie i podczanie alternatora na stanowisku

a) Po dokonaniu ogldzin, za zgod prowadzcego, umocowa alternator za pomoc rub i
zespou (1). Zaoy odpowiedni pasek klinowy i napi go za pomoc jarzma. Poprzez rczne
obracanie koa pasowego alternatora oceni moliwo prawidowej pracy przekadni pasowej.
Po sprawdzeniu poprawnoci wykonanych czynnoci przez prowadzcego, naley zablokowa
zesp mocowania za pomoc dwigni i opuci oson przekadni pasowej.
b) Nastpnie podczy do zaciskw alternatora przewd bieguna ujemnego i bieguna dodatniego obwodu twornika, obwodw wzbudzenia oraz kontrolki braku adowania. Za pomoc
przecznika (6) wybra odpowiedni rodzaj regulatora zewntrznego lub go wyczy. Skontrolowa podczenie do stanowiska akumulatora. Po sprawdzeniu poprawnoci wykonanych
czynno przez prowadzcego, wczy zasilanie stanowiska i zaobserwowa, czy nie pali si
kontrolka (10) zwarcia w obwodzie wzbudzenia.
c) Poprzez nacinicie przycisku (3) "start" i potem przycisku "wycznika bezpieczestwa"
dokona prbnego uruchomienia silnika z zamocowanym alternatorem oraz sprawdzi skuteczno wyczenia awaryjnego. Na zakoczenie prby odcign przycisk bezpieczestwa.

4.3 Wyznaczenie pocztkowej prdkoci ktowej - pocztek adowania

Przy zatrzymanym alternatorze sprawdzi, czy lampka kontrolna braku adowania wieci.
Nastpnie uruchomi silnik napdowy sprawdzajc zerowe ustawienie prdu obcienia, zwiksza prdko ktow, a do zganicia lampki kontrolnej braku adowania. Odczyta prdko
silnika i obliczy prdko alternatora.
Jeli prdko alternatora mieci si w zakresie 950 obr/min ... 1100 obr/min, dwukrotnie
powtrzy narastanie prdkoci z odczytaniem prdkoci ktowej alternatora.

4.4 Pomiar napicia regulowanego

Poprzez uruchomiony silnik napdowy doprowadzi alternator do prdkoci 4000 ...
5000 obr/min i nastpnie obciy prdem ok. 15A. Po 5 minutach odczyta napicie alternatora. Napicie to powinno wynosi od 13,8 ... 14,6 V.
Nastpnie utrzymujc sta prdko ktow zwikszy prd obcienia do ok. 30 A i
ponownie odczyta napicie alternatora.

4.5 Wyznaczenie charakterystyki prdowo-prdkociowej

Po pomylnym zakoczeniu prb wg p. 4.3 i 4.4. naley wyznaczy ,w zakresie od prdkoci pocztkowej do ok. 8000 obr/min charakterystyk prdowo-prdkociow. Dla kadej
ustawionej prdkoci obrotowej zwiksza obcienie alternatora a do obnienia si napicia
alternatora do 95% wartoci napicia okrelonej wg p. 4.4.

Alternator

5. SPRAWOZDANIE
Sprawozdanie powinno zawiera:
a. identyfikacj badanego alternatora (typ, producent, dane znamionowe);
b. wyniki pomiarw pocztkowej prdkoci ktowej, napicia regulowanego;
c. wykrelon charakterystyk prdowo-prdkociow z zaznaczonymi punktami pomiarowymi;
d. wyznaczony z charakterystyki: prd przy biegu jaowym, prd maksymalny i prdko osignicia prdu maksymalnego, moc maksymaln;
e. wnioski wraz z dyskusj wpywu temperatury oraz ewentualnych rozbienoci pomidzy
danymi znamionowymi a wyznaczonymi parametrami.

LITERATURA
[1]
[2]

Ocioszyski J.: Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych. Warszawa,

1996
Ocioszyski J.: Zespoy elektryczne i elektroniczne w samochodach. PWN Warszawa, 1999