PA Bartnik Poprawiony

Ryszard BARTNIK
RACHUNEK
EFEKTYWNOCI
TECHNICZNOEKONOMICZNEJ
W ENERGETYCE
ZAWODOWEJ
POLE 2007
SPIS TRECI
Podstawowe oznaczenia ...............................................................................
Przedmowa ......................................................................................................
1.
2.
3.
Podstawowe zasady analizy efektywnoci ekonomicznej

inwestycji .................................................................................................
1.1. Rachunek dyskonta ......................................................................
1.2. Wskaniki oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji ......
1.2.1. Warto zaktualizowana netto NPV ...............................
1.2.2. Wewntrzna stopa zwrotu IRR........................................
1.2.3. Prosty (statyczny) okres zwrotu nakadw
inwestycyjnych SPBP ........................................................
1.2.4. Zdyskontowany (dynamiczny) okres zwrotu
nakadw inwestycyjnych DPBP ....................................
1.2.5. Prg rentownoci BEP ......................................................
1.3. Amortyzacja ..................................................................................
1.4. Sposoby finansowania inwestycji ..............................................
1.5. Pynno finansowa .....................................................................
13
14
17
18
25
27
28
29
30
34
38
Warto rynku ciepa i energii elektrycznej .....................................

2.1. Wprowadzenie .............................................................................
2.2. Metodyka wyceny wartoci rynku ciepa i energii
elektrycznej ...................................................................................
2.3. Wyniki przykadowych oblicze ...............................................
2.3.1. Podsumowanie ..................................................................
41
41
Rynkowa warto elektrowni i elektrociepowni ............................

3.1. Wprowadzenie .............................................................................
3.2. Metodyka analizy i wyceny rynkowej wartoci elektrowni
i elektrociepowni oraz rynku ciepa i energii elektrycznej
przez nie zasilanego .....................................................................
3.2.1. Dyskusja i analiza rezultatw przykadowych
oblicze ...............................................................................
3.2.2. Podsumowanie ..................................................................
3.3. Wpyw kosztw eksploatacji oraz cen nonikw energii
na rynkow warto elektrociepowni ......................................
3.3.1. Przykadowe obliczenia ...................................................
3.3.2. Podsumowanie ..................................................................
3.4. Czy warto inwestowa w odnowienie i modernizacj
53
53
42
43
51
54
67
72
73
76
85
85
elektrowni i elektrociepowni przed ich sprzeda ................

oblicze ...............................................................................
3.4.1.1. Odnowienie elektrowni .....................................
3.4.1.2. Odnowienie i modernizacja elektrowni ..........
4.
Efektywno energetyczna i ekonomiczna modernizacji

elektrociepowni i elektrowni wglowych ........................................
4.1. Wprowadzenie .............................................................................
4.2. Metodyka doboru optymalnych struktur cieplnych
do wymagajcych modernizacji wglowych elektrowni
i elektrociepowni .........................................................................
4.2.1. Dobr optymalnej technologii modernizacji
elektrociepowni i elektrowni .........................................
4.2.1.1. Kiedy tylko odnawia, a kiedy odnawia
i rwnoczenie modernizowa? .......................
4.2.2. Podsumowanie .................................................................
4.3. Efektywno energetyczna i ekonomiczna modernizacji
wglowych elektrociepowni przez nadbudow turbin
gazow............................................................................................
oblicze ...............................................................................
4.3.1.1. Wyniki analiz ......................................................
4.3.1.2. Ocena efektywnoci ekonomicznej
modernizacji elektrociepowni .........................
4.3.1.3. Podsumowanie ...................................................
4.4. Efektywno energetyczna i ekonomiczna przystosowania
do pracy skojarzonej zawodowych elektrowni wglowych...
4.4.1. Analiza efektywnoci ekonomicznej przystosowania
zawodowych elektrowni wglowych do pracy
skojarzonej .........................................................................
4.4.2. Analiza efektywnoci ekonomicznej nadbudowy
turbin gazow i kotem odzyskowym
przystosowanej do pracy skojarzonej elektrowni
wglowej ............................................................................
4.4.3. Wyniki analiz .....................................................................
4.4.3.1. Podsumowanie ...................................................
elektrowni wglowych przez nadbudow turbin gazow
w ukadzie szeregowym i rwnolegym....................................
88
88
94
99
99
104
108
115
118
119
129
132
143
149
153
156
163
170
175
176
4.6.
4.7.
4.8.
4.5.1. Analiza efektywnoci energetycznej modernizacji

elektrowni wglowych przez nadbudow turbin
gazow w ukadzie szeregowym (Hot Windbox) ........
4.5.1.1. Dyskusja i analiza rezultatw
przykadowych oblicze ...................................
4.5.2. Analiza efektywnoci energetycznej modernizacji
gazow w ukadzie rwnolegym ...................................
4.5.3. Analiza efektywnoci ekonomicznej modernizacji
gazow ................................................................................
4.5.4. Ekonomicznie uzasadniona wysoko opat za
gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego.
Wpyw zmian cen nonikw energii na wysoko
opat ....................................................................................
4.5.4.2. Podsumowanie ...................................................
Optymalny rozdzia obcie pomidzy rwnolegle
pracujce urzdzenia w zespole elektrociepowni
pracujcych na wspln sie ciepownicz ...............................
4.6.1. Moliwe zaoenia upraszczajce ..................................
Warunki ekonomicznej opacalnoci stosowania
akumulatorw ciepa w elektrociepowniach ..........................
4.7.1. Analiza termodynamiczna stosowania akumulatorw
ciepa w elektrociepowniach ..........................................
4.7.2. Analiza ekonomiczna stosowania akumulatorw
ciepa w elektrociepowniach ..........................................
Termodynamiczna i ekonomiczna celowo stosowania
sprarkowych pomp ciepa w systemach grzewczych .........
4.8.1. Analiza termodynamiczna ukadu pompy ciepa
i alternatywnych rde ciepa ........................................
4.8.1.1. Sprarkowa pompa ciepa zastpujca
kotowni .............................................................
4.8.1.2. Sprarkowa pompa ciepa zastpujca
elektrociepowni ...............................................
176
178
180
186
191
196
200
203
206
207
211
212
213
217
222
223
227
228
4.8.1.3. Sprarkowa pompa ciepa uzupeniajca

elektrociepowni ...............................................
4.8.1.4. Pompa ciepa wsppracujca z silnikiem
lub turbin gazow ............................................
4.8.2. Analiza ekonomicznej efektywnoci stosowania
pomp ciepa i alternatywnych rde ciepa .................
4.8.2.1. Pompa ciepa pracujca samodzielnie ............
4.8.2.2. Pompa ciepa wsppracujca
z elektrociepowni ............................................
Literatura .........................................................................................................
228
231
234
235
238
241
Podstawowe oznaczenia
IRR
J
roczna rata amortyzacji,

okres trwania budowy,
prg rentownoci,
przepyw pieniny (Cash Flow),
zdyskontowany okres zwrotu nakadw inwestycyjnych,
jednostkowa cena ciepa, energii elektrycznej, gazu ziemnego
i wgla,
roczna produkcja netto energii elektrycznej w elektrociepowni lub elektrowni,
wewntrzna stopa zwrotu,
nakady inwestycyjne,
kc
jednostkowy koszt produkcji ciepa w elektrociepowni,
k el
jednostkowy koszt produkcji energii elektrycznej
A
b
BEP
CF
DPBP
ec, eel, eg, epal
Eel, R
p
P
w elektrowni,
roczne koszty eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni,
roczne koszty dziaania elektrowni lub elektrociepowni,
roczny koszt produkcji ciepa w elektrociepowni,
kalkulacyjny okres eksploatacji urzdzenia,
elektryczna moc brutto turbozespou gazowego lub parowego,
warto zaktualizowana netto,
opata za emisj szkodliwych produktw spalania do
otoczenia,
stopa podatku dochodowego od zysku brutto,
podatek dochodowy od zysku brutto,
QR
strumie paliwa,
roczna produkcja netto ciepa w elektrociepowni,
Ke
KR
KRc
N
Nel
NPV
p
P&
Q&
r
s
SR
SPBP
vm
z
moc cieplna,
stopa dyskonta,
stopa amortyzacji,
roczne przychody z eksploatacji elektrociepowni lub
elektrowni,
prosty okres zwrotu nakadw inwestycyjnych,
wzgldna warto rynku ciepa i energii elektrycznej,
wspczynnik zamroenia kapitau inwestycyjnego,
ZR
z + rem
redni roczny zysk brutto pracy elektrowni lub elektrociepowni,

roczna stopa obsugi kapitau inwestycyjnego oraz
pozostaych kosztw staych zalenych od nakadw
inwestycyjnych (koszty konserwacji, remontw urzdze),
symbol przyrostu,
sprawno,
emisja szkodliwych produktw spalania do otoczenia,
stopa amortyzacji oprocentowanej,
czas.
PRZEDMOWA
Perspektywa zysku jest najwiksz si napdow w poszukiwaniu
nowych rozwiza technologicznych i technicznych, jest najpotniejsz
si postpu i rozwoju. Aby tak byo, musz by jednak spenione trzy
warunki. Pastwo musi gwarantowa wolno osobist, wolno
gospodarcz oraz przestrzeganie prawa. I powinna to by jedyna rola
pastwa. Dominacja pastwa w yciu czowieka wycznie ubezwasnowolnia ludzi, uczy ich lekcewaenia pracy i postawy roszczeniowej. To
pastwo musi wszystko im da. Ale skd? Pastwo nie jest przecie samo
w sobie rdem bogactwa. Dyktat pastwa pozbawia ponadto ludzi w
duej mierze odpowiedzialnoci i rzetelnoci, i w konsekwencji prowadzi do
ich biedy i, co gorsze, bezradnoci.
Sukces ekonomiczny indywidualnego czowieka jest jedynym sposobem
skutecznej walki z bied najsabszych. Pomoc pastwa nie uchroni i nie
uwolni ich od ndzy, moe wspomc ich finansowo jedynie doranie.
Naley yczy sobie, aby politycy rozumieli, e obecno ich i pastwa w
gospodarce prowadzi nie tylko do bankructw przedsibiorstw, ale do ndzy
caego spoeczestwa. Jedyn drog do jego dobrobytu jest pastwo
liberalne, tj. pastwo uczciwej i rzetelnej pracy, w ktrym jest przestrzegane rwne dla wszystkich prawo, a w gospodarce zasady zdrowej
konkurencji.
W ksice omwiono metody oceny efektywnoci ekonomicznej decyzji

inwestycyjnych dotyczcych dowolnych przedsiwzi gospodarczych, w tym
w energetyce.
Decyzje inwestycyjne s podstawowymi decyzjami dugookresowymi
majcymi znaczcy wpyw na przysz kondycj finansow przedsibiorstw
nastawionych na osignicie zamierzonych efektw produkcyjnych i usugowych. Wymagaj ponoszenia nakadw, wi dugookresowo rodki przeznaczone na ich finansowanie, przynosz efekty z pewnym opnieniem,
charakteryzuj si ryzykiem.
Podejmujc decyzj inwestycyjn, naley w sposb niezwykle uwany
przeanalizowa kady z rozwaanych projektw inwestycyjnych dla dokonania
waciwej oceny i wyboru, uwzgldniajc przy tym rne elementy tych
projektw, w tym szczeglnie aspekty ryzyka i niepewnoci, zwaszcza w
niestabilnych warunkach gospodarczych.
W ksice przedstawiono podstawowe zagadnienia dotyczce zastosowania przede wszystkim dyskontowych metod oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji, tj. metod uwzgldniajcych zmian wartoci pienidza w
czasie oraz ujmujcych korzy netto w kategorii przepywu pieninego netto.
Metody dyskontowe uznawane s, i susznie, za znacznie efektywniejsze

kryteria podejmowania decyzji inwestycyjnych ni metody tradycyjne, tj.
metody proste nie uwzgldniajce czasowej zmiany wartoci pienidza, przy
czym metoda wartoci zaktualizowanej netto NPV uznawana jest za posiadajc
najmniej mankamentw.
Przedstawione w ksice przykady rachunku efektywnoci ekonomicznej
inwestycji dotycz energetyki zawodowej. Wynika to z zainteresowa autora
oraz tego, e jest on jednak w gwnej mierze energetykiem. Nie umniejsza to
jednak oglnoci rozwaa. Mao tego, pokazuje, e ekonomia ma fundamentalne znaczenie we wszystkich przejawach i dziedzinach dziaalnoci
czowieka.
W ksice nie zamieszczono zestawie nakadw inwestycyjnych,
wskanikw technicznych dla waniejszych ukadw i urzdze energetycznych, wielkoci i udziaw poszczeglnych kosztw eksploatacji i kapitaowych w rocznych kosztach dziaania elektrowni i elektrociepowni,
wskanikw kosztw korzystania ze rodowiska naturalnego, stawek odpisw
amortyzacyjnych itp. Nie to jest bowiem celem niniejszej ksiki. Celem jest
przedstawienie ducha rachunku efektywnoci ekonomicznej przedsiwzi
inwestycyjnych w energetyce.
Rozdzia 1. ksiki powicono podstawom zasad analizy efektywnoci
ekonomicznej inwestycji. Oprcz miernikw efektywnoci przedstawiono
wpyw sposobw finansowania inwestycji na warto tych miernikw. Za
celowoci opracowania tego rozdziau przemawia fakt, e w zasadzie trudno
spotka w literaturze przedmiotu kompendium tych zasad, a w szczeglnoci
ocen wpywu sposobw finansowania inwestycji na warto zdyskontowanego
cakowitego zysku NPV. Liczne wzory w rozdziale s wyrazem ponadczasowej
prawdy: Niepodobna jest zna rzeczy tego wiata, jeli si nie zna ich matematycznie
(Roger Bacon, 12141294).
W rozdziale 2. opisano metodyk wyceny wartoci dowolnego rynku, w
tym rynku ciepa i energii elektrycznej, z zastosowaniem metody wewntrznej
stopy zwrotu inwestycji IRR. Zaprezentowano ponadto wyniki wielowariantowych oblicze wyceny tego rynku w przypadku jego zasilania w ciepo i
energi elektryczn z elektrociepowni gazowo-parowej.
W rozdziale 3. omwiono metodyk wyceny rynkowej wartoci elektrociepowni i elektrowni zasilajcych rynek w ciepo i energi elektryczn oraz
wpyw kosztw eksploatacji i cen nonikw energii na t warto.
W rozdziale 4. omwiono midzy innymi efektywno energetyczn i
ekonomiczn modernizacji elektrociepowni i elektrowni wglowych. Omwiono rwnie warunki ekonomicznej opacalnoci stosowania akumulatorw
10
ciepa w elektrociepowniach oraz termodynamiczn i ekonomiczn celowo

stosowania sprarkowych pomp ciepa w systemach grzewczych.
Ksik dedykuj wszystkim inynierom energetykom i studentom
kierunkw energetycznych. Bez znajomoci i umiejtnoci przeprowadzenia
rachunku efektywnoci ekonomicznej przedsiwzi gospodarczych inynier
jest w duej mierze lepy i guchy. Analiza techniczna pozwala jedynie na
poszukiwanie moliwoci doskonalenia procesw technologicznych i rozwiza
konstrukcyjnych maszyn i urzdze. W gospodarce rynkowej w ostatecznoci to
jednak kryterium ekonomiczne, kryterium maksymalizacji zysku, decyduje o
celowoci zastosowania konkretnego rozwizania technicznego, to analiza
opacalnoci ekonomicznej decyduje o podjciu decyzji inwestycyjnych.
Kryterium ekonomiczne jest nadrzdne dla kryterium technicznego.
Mam wiadomo, e w obecnym stanie ksika nie jest dzieem
doskonaym, jest zaledwie prb, propozycj krzewienia zasad rachunku
efektywnoci ekonomicznej w rodowisku energetykw, e moliwe jest
poszerzenie spektrum metod badania efektywnoci ekonomicznej procesw
inwestycyjnych, co moe mie miejsce w kolejnym wydaniu.
Pragn serdecznie podzikowa Profesorom Andrzejowi Kardaszowi z
Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu oraz Januszowi Skorkowi z Politechniki
lskiej w Gliwicach za przychylne i wnikliwe recenzje, ktre pozwoliy usun
wiele usterek z niniejszej ksiki.
Autor
11
1. Podstawowe zasady analizy efektywnoci

ekonomicznej inwestycji
Gwnym celem prowadzenia kadej dziaalnoci gospodarczej jest przynoszenie zysku. Finansowa opacalno jest wic dla inwestora najwaniejszym
kryterium oceny inwestycji. Oznacza to, e przed podjciem decyzji o
zaangaowaniu rodkw kapitaowych inwestor musi mie pewno, e stopa
zwrotu zainwestowanego kapitau bdzie odpowiednio dua [1, 2, 3, 4, 5, 10, 11,
15, 16, 17, 18, 19].
Odpowied na pytanie, jak dua jest opacalno ekonomiczna inwestycji,
daj wyliczone dla niej wartoci miernikw oceny efektywnoci ekonomicznej.
Naley ponadto kadorazowo przeprowadzi analiz wraliwoci wspomnianych miernikw w celu oceny zmian ich wartoci w funkcji zmian parametrw
majcych na nie wpyw. Analiza wraliwoci daje bowiem inwestorowi
dodatkowo due pole widzenia opacalnoci inwestycji oraz pozwala oceni jej
bezpieczestwo. W warunkach konkurencyjnoci umoliwia prowadzenie
polityki cenowej.
Stosowane w praktyce gospodarki rynkowej metody rachunku efektywnoci ekonomicznej inwestycji dzieli si na [11]:
tradycyjne (proste) metody oceny efektywnoci, ktrych miernikami oceny s
m.in.: stopa zwrotu nakadw inwestycyjnych ROI (Return on Investment),
stopa zwrotu z kapitau wasnego ROE (Return on Equity), ksigowa stopa
zwrotu ARR (Accounting Rate of Return), prosty okres zwrotu nakadw
inwestycyjnych SPBP (Simple Pay Back Period)
metody zdyskontowanych przepyww pieninych, zwane krtko metodami zdyskontowanymi, ktrych wskanikami oceny s m.in.: zaktualizowana (bieca) warto netto NPV (Net Present Value), wewntrzna stopa
zwrotu IRR (Internal Rate of Return), zdyskontowany okres zwrotu nakadw
inwestycyjnych DPBP (Discounted Pay Back Period).
Metodami tradycyjnymi nazywane s metody nie uwzgldniajce
zmiennoci wartoci pienidza w czasie i bazuj na zysku jako mierze korzyci
netto. Natomiast metody uwzgldniajce zmienno wartoci pienidza w
czasie i ujmujce korzyci netto w kategorii przepyww pieninych netto
nazywane s metodami dyskontowymi. Metody zdyskontowanych przepyww
pieni-nych obejmuj cay planowany okres funkcjonowania przedsiwzicia,
tj. okres realizacji inwestycji i czas eksploatacji, w ktrym przewiduje si
osiganie efektw ekonomicznych. W literaturze przedmiotu czsto nazywane
s one dynamicznymi metodami rachunku inwestycyjnego, w przeciwiestwie
do metod tradycyjnych zwanych zwyczajowo metodami statycznymi rachunku
13
inwestycyjnego [11, 15]. Godnym podkrelenia jest to, e: Na podstawie metod

prostych stp zwrotu nie mona zbudowa obiektywnych kryteriw decyzyjnych, dlatego
za kryterium decyzyjne dla ROI i ROE przyjmuje si jedynie maksymalizacj ich
wartoci oraz osiganie wartoci wikszej ni stopa graniczna. Okrelanie sposobu
konstruowania stopy granicznej ma jednak charakter subiektywny [15]. Postuluje si
zatem, aby w bezwzgldnej ocenie opacalnoci przedsiwzi inwestycyjnych
metody tradycyjne stosowa jedynie we wstpnych fazach ich przygotowania i
to wycznie dla przedsiwzi o niewielkiej skali, i stosunkowo krtkim
ekonomicznym cyklu ycia. Natomiast tylko stosowanie metod dyskontowych
bezwzgldnej opacalnoci przedsiwzi inwestycyjnych moe zapewni
podjcie skutecznej i prawidowej decyzji inwestycyjnej.
Naley jednak przy tym pamita, e wszystkie mierniki efektywnoci
ekonomicznej inwestycji, proste i dyskontowe, nie uwzgldniaj istotnych
elementw zwizanych nierozerwalnie z jej realizacj i nastpnie eksploatacj.
Do tych elementw przede wszystkim naley zaliczy:
wpyw czasu
wpyw ryzyka.
Wpyw czasu i zwizane z tym ryzyko niepowodzenia prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej jest trudne do przewidzenia [5, 10, 16]. W warunkach
niepewnoci co do przyszej sytuacji politycznej, nastrojw spoecznych,
kierunku ksztatowania stp procentowych, odpowiednich prawidowych
unormowa prawnych, inwestowanie w dowolne projekty gospodarcze
obarczone dodatkowymi czynnikami ryzyka, takimi jak ryzyko developerskie,
ryzyko zwizane z procesem budowy, ryzyko zmian cen i ryzyko regulacyjne,
jest niezwykle trudne i inwestor nie zaryzykuje zaangaowania jakichkolwiek
rodkw finansowych, nawet w sytuacji, gdy opacalno ekonomiczna
rozwaanej inwestycji byaby relatywnie bardzo dua.
1.1. Rachunek dyskonta

Rachunek dyskonta polega na dodawaniu do kapitau pocztkowego
dochodu (zysku) wynikajcego z jego oprocentowania.
14
VM
V1
VM+1 VM+2
VN-1
VN
M - 1
M + 1
t - lata
N - 1
M
N
0 - moment biecy (t = 0)
Rys. 1.1. Pogldowy diagram czasowy obowizujcy w rachunku dyskonta
Doliczajc do kapitau pocztkowego odsetki (jest to dyskontowanie

w przd) mwimy, e zdyskontowalimy kapita pocztkowy. Na przykad
po roku (t = 1) z rachunku dyskonta otrzymuje si, e kapita pocztkowy
wzrasta o warto odsetek
V0
r1V0 , gdzie wielko r1 oznacza stop oprocen-
towania (stop dyskonta) kapitau w pierwszym roku
F1 = V0 + r1V0 = V0 (1 + r1 ) ,
(1.1)
po dwch latach (t = 2) otrzymuje si
F2 = V0 (1 + r1 ) + V0 (1 + r1 )r2 = V0 (1 + r1 )(1 + r2 ) ,
gdzie
(1.2)
r2 jest stop dyskonta (oprocentowania kapitau) w drugim roku, po 3
latach (t = 3)
F3 = V0 (1 + r1 )(1 + r2 ) + V0 (1 + r1 )(1 + r2 )r3 = V0 (1 + r1 )(1 + r2 )(1 + r3 ) , (1.3)

i po N latach kapita pocztkowy
V0 wzrasta do wartoci
N
FN = V0 (1 + r1 )(1 + r2 )(1 + r3 ) (1 + rN ) = V0 (1 + rt ) .
(1.4)
t =1
rt przyjmuje sta warto w kolejnych latach t = 1 N,

rt = r = const , to kapita pocztkowy po t latach przyjmuje warto Ft
Jeeli stopa dyskonta
Ft = V0 (1 + r ) t .
15
(1.5)
Naturalnie
V0 =
Ft
.
(1 + r ) t
(1.6)
Wyraenie (1 + r) t we wzorze (1.5) nosi nazw czynnika dyskontujcego

(oprocentowujcego) w przd, wyraenie 1 (1 + r) t we wzorze (1.6) czynnika
dyskontujcego wstecz. Czynnik dyskontujcy 1 (1 + r) t przelicza warto
pienidzy z przyszoci na chwil biec (aktualn). Pienidze z przyszoci w chwili biecej maj mniejsz warto, tym mniejsz, im ta przyszo
jest odleglejsza.
W oglnym przypadku, dyskontujc rodki finansowe Vt uzyskiwane z
dziaalnoci gospodarczej w kolejnych latach t = 1 N na moment t = N (moment
przyszy, rys. 1.1) i sumujc je, z rachunku dyskonta przy zaoeniach, e
Vt = V = const oraz e stopa dyskonta w kolejnych latach rwnie przyjmuje
rt = r = const , otrzymuje si
sta warto,
(V )
dysk
N
t =1
t =1
= Vt (1 + r ) N t = V (1 + r ) N t = V
(1 + r ) N 1 .
r
(1.7)
Rachunek dyskonta na moment biecy (aktualny) t = 0 (rys. 1.1) przedstawia si natomiast nastpujco
(V )
dysk
=
t =1
N
Vt
1
(1 + r ) N 1 ,
=
V
=
V
t
(1 + r ) t
r (1 + r ) N
t =1 (1 + r )
(1.8)
a na moment t = M (rys. 1.1) prowadzi do zalenoci
(V )
dysk
M
= Vt (1 + r ) M t +
t =1
(1 + r ) M 1 (1 + r ) N M 1
Vt
=V
+
.
t M
r
r (1 + r ) N M
t = M +1 (1 + r )
(1.9)
Jeeli rodki finansowe
Vt w latach t = 1 M maj warto
Vt = VM = const, a w latach t = M + 1 N warto Vt = V N = const, to dyskontujc je na przykad na moment t = 0 (rys.1.1) otrzymuje si
(V )
dysk
N
(1 + r ) N 1 (1 + r ) M 1
VN
VM
(1 + r ) M 1
+
=
V
+
V
N
M
N
t
t
r (1 + r ) M
r (1 + r ) M
t =1 (1 + r )
t = M +1 (1 + r )
r (1 + r )
M
(1.10)
16
Kocowe postacie prawych stron wzorw od (1.7) do (1.10) otrzymuje si,

wykorzystujc wzr na sum N, M i N M pierwszych wyrazw postpu
geometrycznego.
Pomidzy wielkociami przedstawionymi wzorami od (1.7) do (1.9)
zachodz oczywiste relacje
(V )
< N V < (V )N ,
(1.11)
(V )
< (V )M < (V )N ,
(1.12)
(1 + r ) N = (V )N .
(1.13)
dysk
dysk
dysk
oraz
(V )
dysk
dysk
dysk
dysk
1.2. Wskaniki oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji

Podstawowymi stosowanymi w praktyce [1, 2, 3, 18, 19, 22] miernikami
oceny efektywnoci ekonomicznej kadej inwestycji s nastpujce wskaniki:
warto zaktualizowana (bieca) netto (NPV Net Present Value)
wewntrzna stopa zwrotu (IRR Internal Rate of Return)
prosty i zdyskontowany okres zwrotu nakadw inwestycyjnych (SPBP i
DPBP Simple Pay Back Period i Discounted Pay Back Period)
prg rentownoci (BEP Break Even Point).
Wyliczajc wartoci powyszych wskanikw stosuje si rachunek
dyskonta, rachunek uwzgldniajcy zmian wartoci pienidza w czasie.
Wyliczajc i porwnujc bowiem rne wielkoci, naley mie wsplny
mianownik, wsplny poziom odniesienia. Rachunek dyskonta pozwala na
porwnywanie pienidzy z rnych okresw czasu, sprowadzajc ich warto
do tej samej chwili. Inaczej mwic, rachunek dyskonta daje moliwo
przeliczania wartoci pienidzy z jednego okresu czasu na kady inny dowolny
okres.
Jak ju zaznaczono, w warunkach gospodarki rynkowej naley przeprowadza ponadto analiz wraliwoci wymienionych wielkoci ekonomicznych
NPV, IRR, SPBP, DPBP oraz BEP celem oceny zmian ich wartoci w funkcji
zmian parametrw majcych na nie wpyw.
17
1.2.1. Warto zaktualizowana netto NPV

Warto zaktualizowana netto NPV (wzr (1.14)) jest w istocie rzeczy
cznym przewidywanym zyskiem ekonomicznym, jaki osignie inwestor
dziki zainwestowaniu kapitau, wasnego lub pochodzcego z kredytu, w
caym okresie eksploatacji przedsiwzicia inwestycyjnego. Jest to warto
otrzymana przez zsumowanie oddzielnie dla kadego roku rnic midzy
przychodami i wydatkami pieninymi w okresie obliczeniowym dla danej
stopy procen-towej, zdyskontowanych do roku zerowego (precyzyjnie mwic
na moment,
w ktrym jest przewidziane rozpoczcie eksploatacji
inwestycji; t = 0) i wyraony w jednostkach pieninych roku zerowego.
okres eksploatacji
okres budowy
(okres operacyjny)
-b+1
-1
t lata
N-1
0 moment rozpoczcia eksploatacji (t = 0)

-b moment rozpoczcia budowy (t = -b)
Rys. 1.2. Diagram czasowy realizacji przedsiwzicia inwestycyjnego
Dodatnia warto NPV oznacza, e stopa rentownoci (zysku) przedsiwzicia IRR (wzr (1.35)) jest wysza od stopy minimalnej wyznaczonej na
poziomie stopy dyskonta r (oprocentowania kapitau inwestycyjnego), IRR > r.
Wwczas przedsiwzicie inwestycyjne jest opacalne. Uzyskane wpywy
przewyszaj raty zwrotu kapitau wraz z jego oprocentowaniem. Zainwestowany kapita zapewnia tym samym uzyskanie wikszego zysku w porwnaniu z zyskiem, jaki zostaby osignity przy lokowaniu tego kapitau na rynku
kapitaowym.
Jeeli NPV = 0, oznacza to, e rentowno przedsiwzicia jest rwna stopie
dyskonta, IRR = r.
Ujemna warto NPV oznacza, e przedsiwzicie nie zapewnia rentownoci na poziomie stopy dyskonta (IRR < r), a zatem jest nieopacalne.
NPV jest podstawow wielkoci (kryterium ekonomicznym), ktra suy
do wyboru optymalnego (pod wzgldem ekonomicznym) wariantu projektowanego procesu. Wybr wariantu optymalnego powinien by dokonywany
18
przy NPV max. Wielkociami podlegajcymi optymalizacji (zmiennymi

decyzyjnymi) przy tym wyborze, dla danego wariantu, s: znamionowa
wydajno urzdze, ich parametry konstrukcyjne, struktura pocze
urzdze, parametry eksploatacyjne procesu (np. cinienia, temperatury) itd.
Jeliby nie bra pod uwag czasu N i zwizanego z jego wyduaniem
zwikszania si nawet w stabilnych, demokratycznych gospodarkach
trudnego do zalgorytmizowania ryzyka niepowodzenia realizacji przedsiwzicia inwestycyjnego, to kryterium NPV max byoby kryterium
uniwersalnym, najbardziej obiektywnym, pozbawionym wwczas, co istotne,
wszelkiego relatywizmu. Oczywiste jest bowiem, e z ekonomicznego punktu
widzenia najlepiej jest, gdy w danej chwili, warto NPV jest jak najwiksza,
NPV = NPVmax. Warto NPV jest przecie wyliczana nawet przy rnych
czasach N dla tej samej chwili, i nie ma adnego znaczenia w jakim czasie N
zysk NPV zostaby osignity. W sytuacji jednak, gdy wybr wariantu
optymalnego odbywaby si spord wariantw rnicych si trwaoci,
a wic rnicych si czasem eksploatacji N, rnicych si ponadto
technologicznie i technicznie, a tym samym i nakadami inwestycyjnymi,
rwnie w sytuacji ograniczonej dostpnoci do kapitau inwestycyjnego,
mona posugiwa si innymi wskanikami oceny efektywnoci ekonomicznej
inwestycji, na przykad rednim zdyskontowanym zyskiem rocznym
Z = NPV N .
Wielko NPV (jak ju zaznaczono zgodnie z umow wyliczana na
moment rozpoczcia eksploatacji t = 0; rys. 1.2) jest zdefiniowana wzorem
NPV =
t =1
CFt
LN
,
Jo
t
(1 + r )
(1 + r ) N
(1.14)
gdzie:
CFt przepywy pienine (Cash Flow) w kolejnych latach, bdce rnic
midzy przychodami ze sprzeday produktw (ciepa i energii elektrycznej)
i wydatkami (kosztami eksploatacji i przyrostami nakadw kapitaowych,
obsug finansow kredytw, podatkiem dochodowym od zysku brutto,
oczywicie bez kosztw amortyzacji, nie s one bowiem wydatkiem).
Amortyzacja we wzorze (1.14) to J 0 .
J 0 wydatki (nakady inwestycyjne) poniesione w okresie trwania budowy

elektrowni lub elektrociepowni, zdyskontowane na chwil rozpoczcia jej
eksploatacji (t = 0), przy czym
19
t = -1
J0 =
Jt
t = -b (1 + r )
t = -1
= J t (1 + r ) = zJ ,
t
(1.15)
t = -b
gdzie:
b oznacza wyraony w latach okres trwania budowy,
J cakowite nakady inwestycyjne,
Jt nakady inwestycyjne poniesione w kolejnym roku t trwania budowy,
t = -1
J
t = -b
=J,
LN warto likwidacyjna przedsiwzicia inwestycyjnego po opodatkowaniu

(czon ten wystpuje tylko w ostatnim roku eksploatacji),
N kalkulacyjny okres eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni wyraony
w latach,
r stopa dyskonta (stopa oprocentowania kapitau inwestycyjnego pozwala
uwzgldnia zmian wartoci pienidza w czasie),
t kolejny numer roku budowy (w okresie budowy t < 0) i eksploatacji
elektrowni lub elektrociepowni,
z wspczynnik dyskontujcy (wspczynnik zamroenia) kapita inwestycyjny J na moment zakoczenia budowy bloku gazowo-parowego, z > 1;
wspczynnik ten uwzgldnia niepodany wpyw zamroenia nakadw
inwestycyjnych w trakcie trwania budowy, nie przynosz one bowiem w
tym czasie zyskw.
W przypadku zmiany w kolejnych latach stopy dyskonta, we wzorach
(1.14), (1.15) naley za wspczynnik dyskontujcy 1/(1+ r)t podstawi wielko
t
1/ (1 + ri ) .
i =1
Z rachunku dyskonta, wzr (1.15), przy staej stopie r i w przypadku gdy

nakady inwestycyjne J s rozoone rwnomiernie w czasie trwania budowy, Jt
= J = J/b, oraz gdy dodatkowo s one skupione na pocztku kadego kolejnego
roku budowy wzr na wspczynnik zamroenia przybiera posta
z=
[(1 + r ) b 1](1 + r )
.
br
(1.16)
We wzorze (1.14) ostatni skadnik po prawej stronie czsto mona pomin,

z uwagi na jego ma warto. W dalszych rozwaaniach nie uwzgldniono
rwnie kapitau obrotowego na tworzenie zapasu rodkw obrotowych
(w gwnej mierze na zakup paliwa, chemikaliw, czci remontowych).
W obliczeniach szczegowych moe on by jednak wprowadzony do przepyww pieninych CFt jako dodatkowy skadnik. W przypadku kredytowania
20
inwestycji naley rwnie uwzgldni koszty obsugi finansowej kredytu (opat

za jego pozyskanie). Zakadajc ponadto, e w trakcie trwania eksploatacji
elektrowni lub elektrociepowni nie s ponoszone dodatkowe nakady
kapitaowe, oraz e moc elektrowni lub elektrociepowni od momentu
rozpoczcia jej eksploatacji ma warto znamionow, przepywy pienine w
kolejnych latach eksploatacji maj sta warto (CFt = const) i mona oznaczy
je jako CFR. Uwzgldniajc powysze uwagi, rachunek dyskonta na moment
rozpoczcia eksploatacji (t = 0) prowadzi do zalenoci
CFR zJ
1
,
zJ =
t
t =1 (1 + r )
N
NPV = CFR
(1.17)
gdzie w rocznej stopie z obsugi (zwrotu kapitau inwestycyjnego i corocznych

od niego odsetek) wielko zdyskontowanej rocznej stopy amortyzacji wyraa
si wzorem
=s+r,
(1.18)
przy czym tzw. rata amortyzacji sJ 0 ktra co roku jest odkadana na procent r
w celu uzyskania zwrotu nakadw inwestycyjnych J 0 po zakoczeniu
eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni jest obliczana nastpujco
N
sJ
t =1
(1 + r ) N t = J 0
(1.19)
skd stopa amortyzacji s rwna si
s=
r
,
(1 + r ) N 1
(1.20)
i zachodzi wwczas oczywicie zaleno

N
J
t =1
(1 + r ) N t = J 0 (1 + r ) N .
(1.21)
Jak wyej zaznaczono, rednia roczna stopa zwrotu zdyskontowanego

kapitau inwestycyjnego zJ (rzeczywistych nakadw poniesionych w trakcie
realizacji inwestycji, uwzgldniajcych bowiem odsetki, jakie przynisby
kapita J w okresie budowy, gdyby by ulokowany na koncie w banku o stopie
oprocentowania r), uwzgldnia coroczne od niego odsetki w kalkulacyjnym
21
okresie eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni N, gdy oprcz spaty

nakadw zJ naley spaca jego oprocentowanie.
Jeli we wzorze (1.17) przepywy pienine CFR nie uwzgldniaj podatku
od zysku, wwczas NPV wyraa czny przewidywany zysk brutto dyskontowany na chwil rozpoczcia eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni, t = 0.
Stosujc rachunek dyskonta mona rwnie obliczy czny przewidywany
zysk FV (Future Value) obejmujcy cay okres eksploatacji, zdyskontowany na
koniec roku zakoczenia eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni
N
FV = CFR (1 + r ) N t zJ (1 + r ) N = NPV (1 + r ) N .
(1.22)
t =1
W warunkach inflacji stop dyskonta r (pozbawion ju wpywu inflacji) naley

wyznacza z zalenoci
r=
rk i
.
1+ i
(1.23)
Warto ta wynika np. z waloryzacji przepyww pieninych CFR

N
CFR (1 + i ) t
CFR
,
=
t
t
(1 + rk )
t =1
t =1 (1 + r )
N
(1.24)
gdzie:
i rednia stopa inflacji w rozpatrywanym okresie czasu N,
rk rednia stopa oprocentowania kredytu lub rodkw wasnych w
rozpatry-wanym okresie czasu N.
Stopa dyskonta rk w przypadku finansowania inwestycji ze rodkw
kredytowanych ( J 0 = J kre ) jest rwna stopie oprocentowania kredytu rkre.
Najczstszym rdem finansowania s banki komercyjne. Ryzyko inwestycji
ponosz wwczas osoby lokujce swoje oszczdnoci w banku(-ach) bdcym(-i) kredytodawc. Gdy nakady inwestycyjne pochodz natomiast ze
rodkw wasnych inwestora ( J 0 = J w ), wwczas z uwagi na ryzyko inwestorwania stop dyskonta naley przyjmowa na poziomie wyszym od stopy oprocentowania kredytu (co zmniejsza efektywno ekonomiczn inwestycji)
pienidze wasne s bowiem zawsze drosze. Przyjcie wwczas stopy
dyskonta tylko na poziomie stp lokat bankowych lub stopy zysku na przykad
z obligacji byoby bdem, gdy takie stopy zysku inwestor osignie wanie na
rynku kapitaowym prawie bez ponoszenia ryzyka (upado banku, a
zwaszcza Pastwa obarczone s maym ryzykiem; znacznie wiksze ryzyko
22
niesie rynek akcji). Ryzyko niesie natomiast z sob inwestycja i powinno by ono
zrekompensowane (kapita wasny w razie bankructwa firmy jest zawsze
zaspokajany z masy upadociowej jako ostatni).
W przypadku, gdy inwestycja finansowana jest z kredytu bankowego i
rodkw wasnych, stopa dyskonta rk powinna by wyznaczana jako rednia
waona w zalenoci od udziaw poszczeglnych rodkw finansowych w
caoci nakadw inwestycyjnych
rk = rkre
J
J kre
+ rw w ,
J0
J0
(1.25)
przy czym J 0 = J kre + J w .

W praktyce inwestorzy przy stopie kredytowej rwnej rkre = 3,5% przyjmuj
warto stopy rw czsto na poziomie a 16%, co przy wartoci udziau rodkw
wasnych w cakowitych nakadach inwestycyjnych rwnej najczciej
J w J 0 = 1520% daje stop dyskonta na poziomie rk = 5,46%.
Roczne przepywy pienine okrela wzr
CFR = S R K e ,
(1.26)
przy czym roczne przychody S R w przypadku elektrociepowni obejmuj

przychody ze sprzeday kolejno ciepa i energii elektrycznej, tj.
S R = QR ec + E elEC, R eel ,
(1.27)
gdzie:
jednostkowe ceny ciepa i energii elektrycznej,
ec , eel
EC
,
QR Eel , R roczna produkcja netto ciepa i energii elektrycznej w elektrociepowni.
W przypadku elektrowni przychody SR osigane s tylko ze sprzeday
energii elektrycznej i we wzorze (1.27) naley tym samym za QR podstawi
warto zero.
Roczne koszty eksploatacji Ke elektrowni i elektrociepowni obejmuj: koszt
paliwa oraz koszt energii elektrycznej zuywanej na potrzeby wasne KE, koszt
wody uzupeniajcej Kwu , koszt pac Kp, koszt konserwacji i remontw Krem,
koszt surowcw nieenergetycznych i materiaw pomocniczych Km, koszt za
gospodarcze korzystanie ze rodowiska (m.in. opaty za emisj spalin do
atmosfery, odprowadzanie ciekw, skadowanie odpadw itp.) Kr, czyli
23
K e = K E + K wu + K p + K rem + K m + K r .
(1.28)
Wielko CFR zJ = S R K e zJ we wzorze (1.17) przedstawia redni

roczny zysk brutto
Z R = S R K e zJ .
(1.29)
Rnica midzy przychodami i wydatkami pieninymi CFR = S R K e

(zwana rwnie rocznym zyskiem operacyjnym) powinna wic co najmniej
pokry koszty amortyzacji (amortyzacja, jak ju zaznaczono, nie jest wydatkiem,
a jest odpisem rodkw finansowych z przepyww CFR majcym zwrci
poniesione nakady inwestycyjne), i odsetki od kapitau inwestycyjnego zJ .
Inwestycja jest tym bardziej opacalna, im roczny zysk ZR jest wikszy.
W przypadku gdy ZR = 0, wwczas po N latach eksploatacji elektrowni lub
elektrociepowni zostan odzyskane tylko poniesione nakady inwestycyjne
cznie z odsetkami wyliczonymi na podstawie stopy dyskonta dla caego
okresu obliczeniowego (budowy i eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni),
rwnego sumie b+N lat. W przypadku ZR < 0 inwestor poniesie straty.
W sytuacji rwnych rocznych zyskw, przy optymalizacji ekonomicznej
rozpatrywanego wariantu projektowanego procesu, kryterium ZR max jest
rwnowane kryterium NPV max.
Wzr (1.29) w przypadku elektrociepowni mona przedstawi w postaci
Z R = Q R (ec k c ) ,
(1.30)
Z R = E el , R (eel k el ) ,
(1.31)
w przypadku elektrowni natomiast
gdzie: Eel , R roczna produkcja netto energii elektrycznej w elektrowni,

przy czym jednostkowy koszt wytwarzania w elektrociepowni ciepa rwna si
kc =
K e + Jz E elEC, R eel
QR
(1.32)
natomiast jednostkowy koszt wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni

wyraa si rwnaniem
24
k el =
K e + Jz
.
E el , R
(1.33)
Suma K e + Jz we wzorach (1.32) i (1.33) oznacza cakowite roczne koszty
KR
dziaania elektrociepowni lub elektrowni, sum kosztw eksploatacji

(operacyjnych) i kapitaowych produkcji w nich ciepa i energii elektrycznej:
K R = K e + Jz . Licznik we wzorze (1.32) oznacza natomiast roczne koszty KRc
produkcji ciepa w elektrociepowni
K Rc = K e + Jz EelEC, R eel ,
(1.34)
przy czym skadnik E elEC, R eel oznacza koszt uniknity produkcji w niej ciepa.
Z analizy wzorw od (1.30) do (1.34) wynika, e w przypadku elektrociepowni
kryterium KRc min, a w przypadku elektrowni kryterium KR min, jest
rwnowane kryterium ZR max.
Im cena energii elektrycznej eel jest wiksza, tym mniejszy jest koszt
wytwarzania ciepa kc w elektrociepowni i tym wikszy jest zysk NPV przy
danej cenie ciepa ec.
Warto NPV wzory (1.14) i (1.17) w zasadzie naley oblicza dla
przepywu CFR netto, tzn. z uwzgldnieniem podatku od zysku (wzr (1.41)).
W sytuacji gdy analiza przepyww pieninych dotyczy dziaalnoci
gospodarczej prowadzonej przez patnikw podatku VAT, wwczas przy
obliczaniu wszystkich skadnikw kosztw nie naley uwzgldnia tego
podatku. Natomiast w przypadku, gdy przeprowadzamy analiz efektywnoci
ekonomicznej przedsiwzicia prowadzonego przez osob fizyczn nie bdc
patnikiem podatku VAT, to w kosztach prowadzenia dziaalnoci gospodarczej
naley uwzgldni wszystkie ich skadniki, a wic i podatek VAT.
1.2.2. Wewntrzna stopa zwrotu IRR

Wewntrzna stopa zwrotu okrela stop rentownoci danego przedsiwzicia inwestycyjnego. IRR jest to oprocentowanie, jakie przynosi zainwestowany kapita. Wyznacza tym samym maksymaln stop procentow kredytu,
jak mona przyj, aby odzyska zainwestowane rodki, tj. graniczn stop
procentow, przy ktrej inwestycja jest jeszcze opacalna. Inwestycja jest tym
bardziej opacaln, im wysza wypada dla niej warto IRR. Gdy jest ona nisza
od stopy dyskonta, lecz wiksza od 0, oznacza, e przedsiwzicie jest
opacalne, lecz poniej korzyci z lokat w banku.
25
IRR wyznacza si ze wzoru (1.14) przy zaoeniu, e inwestycja nie

przynosi zysku, przychody s rwne kosztom, NPV = 0 (podatek dochodowy P,
wzr (1.41), jest zatem rwny zero)
N
CFt
(1 + IRR)
t =1
= J0 .
(1.35)
We wzorze (1.35) zaoono, e warto likwidacyjna LN jest pomijalnie maa.

Wielko J 0 (wzr (1.15)) we wzorze (1.35) jest rwnie funkcj IRR. Dla
CFt = CFR = const mona zapisa
CFR = [ z ] IRR J = [ Z R ] r + [ z ]r J ,
(1.36)
przy czym zapis np. [ Z R ] r oznacza, e warto ZR otrzymano przy stopie

dyskonta rwnej r.
Jak ju zaznaczono, warto IRR (stopa zysku ) powinna by wiksza od stopy
dyskonta r. Warto IRR z (1.35) wyznacza si metod kolejnych przyblie.
Stopa IRR jest jedna dla inwestycji i taka sama dla wszystkich rodkw
inwestycyjnych, niezalenie od tego z jakiego rda pochodz, czy s to rodki
kredytowane, wasne czy np. pochodzce z leasingu kapitaowego. Nie istniej
zatem rne wewntrzne stopy zwrotu inwestycji
IRRkre , IRRwl , IRR0 , jakie
J kre pochodzcy z kredytu bankowego, z kapitau

wasnego J w czy w kocu z kapitau cakowitego J 0 = J kre + J w . Stopy te s
tosame: IRRkre IRRw IRR0 IRR . danie przez Inwestora, aby
oprocentowanie rw (wzr (1.25)), jakie przynosiby mu zainwestowany kapita
wasny, byo znacznie wysze od stopy rodkw kredytowanych rw >> rkre i
wynosio np. rw = IRRw = 16%, jest identyczne z daniem, aby
oprocentowanie IRR , jakie przynosiby zainwestowany cakowity kapita
J 0 = J kre + J w , rwnie byo rwne 16%. atwo to wykaza podstawiajc do
przynosiby kolejno kapita
rwnania definicyjnego wewntrznej stopy zwrotu (1.35) za cakowity zysk

operacyjny CFt jego cz rwn xCFt = x(SR Ke), jaka jest wwczas przypisana
nakadom wasnym
J w , a za cakowite nakady J 0 rodki wasne J w

N
xCFt
(1 + IRR
t =1
26
)t
= J w .
(1.37)
Wspczynnik proporcjonalnoci x jest rwny oczywicie udziaowi rodkw

inwestycyjnych wasnych w cakowitych nakadach inwestycyjnych: x = J w J 0
(x 0;1) i podstawiajc go do (1.37) otrzymuje si rwnanie
CFt
(1 + IRR
t =1
)t
= J0 ,
(1.38)
IRRw = IRR , jako e warto IRR wyliczana jest zgodnie

z definicj z zalenoci (1.35). Analogicznie si udowadnia, e IRRkre = IRR
itd., a zatem IRRkre IRRw IRR0 IRR .
z ktrego wynika, e
1.2.3. Prosty (statyczny) okres zwrotu nakadw inwestycyjnych SPBP

Prosty (statyczny) okres zwrotu nakadw inwestycyjnych SPBP jest to
czas, w ktrym zostan odzyskane wydatki inwestycyjne J 0 . Kwoty
odzyskane s rozrniane jako zysk (dochd) powikszony o amortyzacj i
koszty finansowe (odsetki od poniesionych nakadw). Wskanik ten nie
informuje o efektywnoci nakadw inwestycyjnych, ale o ich pynnoci, nie
uwzgldnia te czasowej wartoci pienidza, tzn. przepywy pienine z
kolejnych lat eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni nie s dyskontowane,
lecz traktowane jako rwnowarte.
Prosty okres zwrotu wyliczany jest ze wzoru
SPBP
CF
t =1
= Jo ,
(1.39)
i std dla CFt = CFR = const
SPBP =
Jo
Jo
,
=
CFR Z R + zJ
(1.40)
gdzie przepyw CFR = ZR + zJ, wzr (1.26), jest przepywem brutto. Jak ju
zaznaczono, we wzorze (1.39) nie s uwzgldnione czasowe wartoci
przepyww CFR w kolejnych latach eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni lub elektrowni, z uwagi na rny czas ich generowania. W przyblieniu
prosty okres zwrotu mona wylicza jako odwrotno wewntrznej stopy
zwrotu, SPBP 1/IRR.
W zasadzie SPBP, tak jak warto NPV (ale nie IRR, ktre zgodnie z
definicj jest wyliczane przy zaoeniu, e nie jest osigany zysk, a wic podatek
27
dochodowy jest rwny zero; w pewnych sytuacjach IRR moe by jednak

wyliczane dla przepyww netto, por. wzory (2.2) i (3.27)), naley oblicza
dla przepywu pieninego netto. Przy stopie podatku dochodowego od
zysku brutto ZR rwnej p, warto redniego rocznego zysku netto wynosi
DR = (1 p)ZR, i przepyw netto rwna si
CFR netto = S R K e P = DR + zJ
(1.41)
gdzie: P podatek dochodowy.

Zdyskontowana czna warto zysku netto wynosi wwczas (por. wzory
(1.51), (1.61)
N
max
NPV netto
=
S R K e (S R K e J o ) p
J0 =
(1 + r ) t
( S K e )(1 p ) J o (1 p ) D R
= R
=
.
t =1
(1.42)
Jest to maksymalna warto cakowitego zysku netto przeliczonego na moment

rozpoczcia eksploatacji (t = 0; rys. 1.2), gdy z uwagi, e odsetki od kapitau
inwestycyjnego J 0 s uwzgldniane w amortyzacji, czyli s traktowane jako
koszt uzyskania przychodu, a nie jako wydatek (tzw. rata amortyzacji
oprocentowanej J 0 ), wic tym samym zmniejszaj podatek dochodowy i
maksymalizuj CFR netto . Sumujc, w rocznych przepywach CFR netto nie s
ponoszone poza wydatkami (bdcymi rwnoczenie oczywicie kosztami)
eksploatacyjnymi Ke i podatkiem P = ( S R K e J 0 ) p adne dodatkowe
wydatki, na przykad w postaci odsetek od kredytu.
1.2.4. Zdyskontowany (dynamiczny) okres zwrotu nakadw

inwestycyjnych DPBP
Zdyskontowany (dynamiczny) okres zwrotu nakadw inwestycyjnych
DPBP jest to czas, w ktrym zdyskontowane przepywy pienine zrwnaj si
ze zdyskontowanymi nakadami inwestycyjnymi J 0 (zwrc J 0 ).
Zdyskontowany okres zwrotu nakadw inwestycyjnych jest duszy od
prostego, poniewa uwzgldnia zmian wartoci pienidza w czasie. Przepywy
pienine kolejnych lat s dyskontowane do pocztku roku rozpoczcia
eksploatacji, tym samym ich wartoci s zmniejszane proporcjonalnie do
wspczynnikw dyskontujcych 1 (1 + r) t (czasowa warto pienidza jest tym
28
mniejsza, im czas jego generowania jest odleglejszy od chwili rozpoczcia

eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni). W ustabilizowanych warunkach
gospodarczych (ustabilizowanym pienidzu) wielko ta suy do okrelenia
okresu spaty kredytu zacignitego na inwestycj.
Na podstawie wzoru (1.14) przy zaoeniu LN/(1+r)N 0 DPBP wynika
z warunku NPV = 0, czyli
DPBP
CFt
(1+r )
t=1
= J0 .
(1.43)
Obliczenie wartoci DPBP wymaga metody kolejnych przyblie.

W przypadku gdy CFt = CFR = const ze wzoru (1.43) otrzymuje si
ln
DPBP =
CFR
CFR Jzr
ln(1 + r )
(1.44)
Rwnie czas DPBP naley w zasadzie oblicza dla przepywu CFR netto, tzn.
z uwzgldnieniem podatku od zysku, wzr (1.41).
W przypadku modernizacji istniejcej elektrociepowni lub elektrowni, gdy
w jej wyniku nastpuje przyrost zysku brutto z ich pracy o warto ZR, to czas
zwrotu poniesionych na modernizacj nakadw inwestycyjnych J mod cznie z
odsetkami, jakie by w tym czasie przynis zainwestowany kapita, wynosi
ln
DPBP mod =
Z R (1 p ) + z J mod
Z R (1 p ) + zsJ mod
,
ln(1 + r )
(1.45)
a sumaryczny przyrost zdyskontowanego zysku netto osiganego w wyniku tej

inwestycji modernizacyjnej wyraa si wzorem
NPV mod =
Z R (1 p )
.
(1.46)
1.2.5. Prg rentownoci BEP

Prg rentownoci jest definiowany dla sytuacji, gdy przychody ze
sprzeday wytwarzanych produktw (ciepa i energii elektrycznej) zrwnuj si
z cakowitymi kosztami ich wytwarzania (kosztami eksploatacji i kosztami
kapitaowymi). Nie osiga si wwczas zysku, ale i nie ponosi strat, ZR = 0.
29
Z warunku ZR = 0 czyli S R = K e + zJ , mona wyznaczy np. dla danych cen

ec, eel, stopy r oraz wielkoci produkcji QR i Eel,R progow cen paliwa spalanego
w elektrociepowni i w elektrowni.
Na przykad IRR jest progow wartoci stopy dyskonta.
Mona wyznaczy prg rentownoci wykorzystania zdolnoci produkcyjnych. Prg rentownoci produkcji ciepa w elektrociepowni wyraa si
wzorem
BEPQ =
kc
,
ec
(1.47)
natomiast prg rentownoci produkcji energii elektrycznej w elektrowni wyraa

si rwnaniem
BEPE
el , R
k el
.
eel
(1.48)
Prg rentownoci BEPQ wyznaczono przy zaoeniu, e wyprodukowana w

elektrociepowni energia elektryczna jest cakowicie sprzedawana po cenie eel
(prg rentownoci produkcji energii elektrycznej w elektrociepowni wynosi
BEPE = 100%). Warto progu rentownoci wykorzystania zdolnoci produkel , R
cyjnych powyej 100% oznacza, e przedsiwzicie jest nieopacalne.
1.3. Amortyzacja
Amortyzacja to zbieranie (wycofywanie rocznymi ratami z zysku
operacyjnego S R K e zainwestowanego kapitau) w trakcie eksploatacji np.
elektrociepowni rodkw finansowych w celu zwrotu nakadw J 0 po zakoczeniu jej eksploatacji. Oczywiste jest bowiem, e inwestor po zakoczeniu
eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni powinien odzyska zainwestowany
kapita J 0 i to cznie z odsetkami, jakie uzyskaby z jego lokaty na rynku
kapitaowym. Gdyby bowiem nie inwestowa, ulokowany np. na koncie
bankowym kapita J 0 przynosiby mu zysk w postaci odsetek. Nie ponosiby
przy tym, poza moliwoci upadoci banku, adnego ryzyka. Zysk NPV jest
dodatkowym (ponad kapita J 0 i odsetki od niego) wynagrodzeniem
inwestora za prac, za podjcie ryzyka inwestycyjnego, ryzyka prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej, za tworzenie miejsc pracy dla ludzi nieaktywnych
czy najczciej nie potraficych rwnie tego robi.
30
Roczna rata amortyzacji At to iloczyn rocznej stopy (stawki) amortyzacji i

wartoci pocztkowej urzdzenia. Przepisy oraz stawki amortyzacyjne podane
s w Rozporzdzeniu Ministra Finansw z 20 I 1995 r. (DzU nr 7/1995).
Rozporzdzenie przyjmuje jako obowizujc tzw. amortyzacj liniow.
Pomijajc warto likwidacyjn LN wwczas
N
A
t =1
= NA = J 0 .
(1.49)
Dla elektrowni i elektrociepowni, jako obiektw, roczna stopa amortyzacji

liniowej wynosi 5 6%, co daje N 17 20-letni okres amortyzacji, bdcy
rwnoczenie normatywnym okresem eksploatacji obiektu.
Amortyzacja liniowa nie uwzgldnia zmiany wartoci pienidza w czasie,
nie uwzgldnia odsetek, jakie by przynis kapita J 0 w okresie N lat.
Dyskontujc raty amortyzacji liniowej rwne A = J 0 N na moment rozpoczcia eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni (t = 0, rys. 1.2) otrzymuje si,
e liniowe odpisy amortyzacyjne zwracaj de facto jedynie cz kapitau J 0
N
J0 N
(1+r )
t=1
= J0
(1 + r ) N 1 J 0
=
<< J 0 .
N r (1 + r ) N N
(1.50)
Na przykad dla stopy dyskonta r = 8% i okresu amortyzacji N = 20 lat (im okres

amortyzacji jest duszy, tym jest bardziej niekorzystny dla inwestora; korzyci
wwczas uzyskuje wycznie Skarb Pastwa, co moe powodowa niech
inwestorw do inwestowania), warto czynnika [(1 + r ) N 1] [ N r (1 + r ) N ] we
wzorze (1.50) wynosi zaledwie 0,49. Coroczne odpisy amortyzacyjne A = J 0 N
zwracaj wic zaledwie nieca poow poniesionych nakadw inwestycyjnych
J 0 . Inwestowanie rodkw wasnych jest tym samym cakowicie nieuzasadnione ekonomicznie. W praktyce jednak inwestycje musz by czciowo
finansowane ze rodkw wasnych inwestora i to w tym wikszym stopniu, im
bardziej w ocenie banku(-w) przedsiwzicie jest ryzykowne.
Warto zaktualizowana netto przy amortyzacji liniowej wynosi
31
NPV netto =
S R K e (S R K e
(1 + r ) t
t =1
J0
)p
N
J0 =
( S R K e )(1 p ) J 0 (
p
)
N
(1.51)
max
i jest mniejsza od wartoci maksymalnej NPV netto
wyraonej wzorem (1.42) o
warto zapaconego podatku dochodowego od rnicy wartoci amortyzacji

oprocentowanej J 0 , wzr (1.53), i amortyzacji liniowej J 0 ( N ) , wzr (1.50)
J
J
max
NPVnetto = p J 0 0 p 0 .
NPVnetto
2
N
(1.52)
Warto rocznej stopy amortyzacji gwarantujcej zwrot nakadw J 0 cznie

z odsetkami naley oblicza z rwnania
J0
(1+r )
t=1
= J0 ,
(1.53)
lub z zalenoci
N
J
t =1
(1 + r ) N t = J 0 (1 + r ) N
(1.54)
skd zdyskontowana stopa wynosi
r (1 + r ) N .
(1 + r ) N 1
(1.55)
Jak wynika z porwnania wzoru (1.55) ze wzorami (1.18) i (1.20), jest

tosame z . Roczna stopa (stopa tzw. amortyzacji oprocentowanej) jest
np. dla r = 8% i N = 20 lat ok. dwukrotnie wiksza od stopy liniowej 1/N (wzr
(1.49)), 2 N . W USA od roku 1987 stosowana jest amortyzacja przypieszona DDB (Double Declining Balance). Dla obiektw o normatywnym okresie
amortyzacji 5, 7 i 10 lat stosuje si podwjn roczn stop liniow, a dla
obiektw o normatywnym okresie amortyzacji 15 i 20 lat ptorakrotn roczn
stop liniow (przy wartoci likwidacyjnej LN = 0) [12].
32
Stosowanie tzw. amortyzacji progresywnej, gdzie roczne raty (odpisy)

amortyzacyjne At s najmniejsze w pocztkowych latach eksploatacji i
zwikszane w kolejnych latach, powoduje wolne wycofywanie zainwestowanego kapitau i najwiksze na nim straty ekonomiczne dla inwestora
najwiksze utracone odsetki i najwikszy podatek dochodowy. Warto
pienidza, jak ju zaznaczono, jest bowiem tym mniejsza, im czas jego
generowania jest odleglejszy od chwili rozpoczcia eksploatacji elektrowni lub
elektrociepowni. Amortyzacja taka jest korzystna wycznie dla Skarbu
Pastwa. Gdy roczne raty amortyzacyjne w kolejnych latach t = 1N rosn np. w
postpie geometrycznym o ilorazie (1+r), At = J 0 s (1 + r ) t 1 , i zwracaj nakady
J 0 w okresie N lat
N
J
t =1
s (1 + r ) t 1 = J 0 ,
(1.56)
przy czym staa warto s w progresywnej stopie amortyzacji s (1 + r ) t 1 wyraa

si wzorem (1.20): s = r [(1 + r ) N 1] , to po zdyskontowaniu tych rat na
moment t = 0 (rys. 1.2) otrzymuje si, e amortyzacja progresywna zwraca
mniejsz cz kapitau J 0 ni ma to miejsce w amortyzacji liniowej
N
J 0 s (1 + r ) t 1
(1 + r )
t =1
= J0
Nr
<< J 0 .
(1 + r )[(1 + r ) tN 1]
(1.57)
Dla stopy dyskonta r = 8% i okresu amortyzacji N = 20 lat warto czynnika

N r (1 + r )[(1 + r ) tN 1] we wzorze (1.57) wynosi zaledwie 0,40.
Korzystniejsz dla inwestora jest amortyzacja degresywna, a wic gdy

coroczne raty amortyzacji s wiksze na pocztku okresu eksploatacji obiektu i
mniejsze na jego kocu. Taka amortyzacja pozwala na szybsze wycofywanie
zainwestowanego kapitau i tym samym przyniosaby mniejsze straty inwestorowi w porwnaniu z amortyzacj liniow, a tym bardziej progresywn. Gdy
coroczne raty amortyzacyjne w kolejnych latach t = 1N malayby np. w postpie
geometrycznym o ilorazie 1/(1+r), At = J 0 s (1 + r ) N t , a wic stopy amortyzacji
wynosiyby s (1 + r ) N t i po N latach zwracayby nakady
N
J
t =1
s (1 + r ) N t = J 0 ,
33
J0
(1.58)
to po zdyskontowaniu tych rat na moment t = 0 (rys. 1.2) otrzymuje si, e

amortyzacja degresywna zwraca wiksz cz kapitau
J 0 ni amortyzacja
liniowa
N
J 0 s (1 + r ) N t
t =1
(1 + r ) t
= J0
r[(1 + r ) 2 N 1]
<< J 0 .
(1 + r ) N [(1 + r ) N 1][(1 + r ) 2 1]
(1.59)
Dla stopy dyskonta r = 8% i okresu amortyzacji N = 20 lat warto czynnika

r[(1 + r ) 2 N 1] (1 + r ) N [(1 + r ) N 1][(1 + r ) 2 1] we wzorze (1.59) wynosi 0,58.
Jak wynika z powyszych rozwaa, jedynie amortyzacja oprocentowana
(wzr (1.53)) zwraca ca warto kapitau J 0 . Inwestor powinien mie
}{
moliwo zwrotu caych poniesionych nakadw inwestycyjnych, cznie z

odsetkami, jakie by od tego kapitau uzyska. Naley podkreli, e zysk NPV
powinien by wycznie wynagrodzeniem inwestora za podjcie ryzyka
inwestycyjnego, za tworzenie nowych miejsc pracy, a nie by dodatkowo
rdem odzyskiwania czci poniesionych przez niego nakadw inwestycyjnych (wzory (1.51) i (1.52)).
1.4. Sposoby finansowania inwestycji

Sposb finansowania inwestycji ma wpyw na ostateczny wynik ekonomiczny, jaki zostanie osignity w trakcie dziaania kadego przedsibiorstwa
(np. elektrociepowni).
Mona wyrni nastpujce sposoby finansowania inwestycji, angaujc:
rodki wasne
kredyt dugoterminowy komercyjny
kredyt preferencyjny, np. ze rodkw EkoFunduszu
leasing
podmiot zewntrzny IPP (Independent Power Producer)
rodki mieszane, czce cechy powyszych sposobw.
W przypadku braku zdolnoci kredytowej inwestora jedn z moliwoci
finansowania jest leasing:
a) kapitaowy jest to w istocie bardzo drogi kredyt, w praktyce o stopie
procentowej nawet ok. dwa razy wikszej ni w przypadku kredytu
bankowego; jego wysoko jest poziomem bezpieczestwa leasingodawcy
b) operacyjny jest to w istocie dzierawa maszyn i urzdze, dla ktrych
suma wszystkich rocznych rat dzierawy (czynszu leasingowego), bdcych
kosztem uzyskania przychodu, daje ok. ptorakrotnie wiksze oprocentowanie w stosunku do kredytu bankowego; stopa procentowa leasingu
34
operacyjnego jest nisza ni dla leasingu kapitaowego (finansowego), gdy

jest on bezpieczniejszy dla leasingodawcy, to leasingodawca jest wacicielem maszyn i urzdze.
Paradoksalnie (po leasingu), najdrosz form finansowania inwestycji jest
jej finansowanie ze rodkw wasnych wzr (1.51).
Obok leasingu (w zalenoci od stopy oprocentowania kredytu, leasing
operacyjny moe by korzystniejszy od kredytowania inwestycji wzr (1.61)),
rodki inwestycyjne mona pozyska sprzedajc rynek ciepa i energii
elektrycznej niezalenemu inwestorowi IPP. Jest to najbardziej niekorzystny
wariant finansowania inwestycji, z uwagi na wystpujc wwczas konieczno
dzielenia si zyskiem z IPP. Cen sprzeday rynku (podzia zysku) naley
wwczas wyliczy wedug przyjtego kryterium jego wyceny (rozdzia 2).
W przypadku kredytowania inwestycji banki ze wzgldw bezpieczestwa
nie udzielaj zazwyczaj kredytu w wysokoci przekraczajcej 80% (85) cakowitych nakadw inwestycyjnych. daj rwnoczenie zabezpieczenia kredytu,
np. majtkiem wasnym kredytobiorcy.
W przypadku finansowania inwestycji cakowicie ze rodkw kredytowanych lub za pomoc leasingu warto rocznych rzeczywistych przepyww
pieninych w kolejnych latach, uwzgldniajcych wszystkie przychody i
wszystkie ponoszone wydatki, w tym raty Rt spaty kredytu lub leasingu
kapitaowego, nie bdce przecie kosztem uzyskania przychodu St (kosztem
jest amortyzacja oraz bdce jednoczenie wydatkiem raty czynszowe leasingu
operacyjnego), wynosi
,
CFt rzecz
netto = S t K e ,t Ft Rt ( S t K e ,t Ft At ) p t > 0
(1.60)
gdzie: Ft odsetki (koszty finansowe lub czynszowe raty leasingowe leasingu

operacyjnego) od rodkw inwestycyjnych kredytowanych w kolejnym roku obliczeniowym t1; nkre, bdce kosztem uzyskania
przychodu,
Ke,t koszty eksploatacji, przy czym nkre oznacza wyraony w latach
okres trwania kredytu (leasingu), 1 nkre N ( nkre wynosi od 5 do
10 lat, cho rwnie czste s kredyty kilkunastoletnie).
W przypadku leasingu operacyjnego we wzorze (1.60) nie wystpuje
amortyzacja, gdy wacicielem urzdzenia jest leasingodawca i amortyzacja jest
jego kosztem. Warto cznego zysku netto przeliczonego na moment
rozpoczcia eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni (t = 0), przy
cakowitym finansowaniu inwestycji z kredytu, J 0 = Jkre, oraz przy zaoeniu
staoci rocznych wielkoci we wzorze (1.60) (oczywicie bez staoci malejcych
w kolejnych latach wartoci odsetek Ft), wynosi
35
nkre
rzecz
=
NPV netto
S R K e Ft R ( S R K e Ft
(1 + rkre ) t
t =1
S R K e (S R K e
t = nkre +1
(1 + rkre )
S R K e (S R K e
t =1
(1 + rkre ) t
J0
)p
N
+
J0
)p
N
=
(1.61)
J0
) p nkre
R + Ft (1 p )
N
(1 + rkre ) t
t =1
przy czym
Ft = rkre [ J 0 (t 1) R ] dla t = 1 nkre,
(1.62)
gdzie rata R spaty kredytu (leasingu kapitaowego) rwna si
R=
J0
.
n kre
(1.63)
W liczniku wzoru (1.61) wystpuj oczywicie odsetki od kredytu Ft, gdy

s one wydatkiem, i zmniejszaj wic tym samym roczne wpywy pienine.
Rachunek dyskonta (pomimo e z definicji sam jest przecie rachunkiem
odsetkowania) przelicza tylko wpywy z konkretnych kolejnych lat zgodnie
z umow liczenia zysku netto, wzr (1.14) na moment rozpoczcia eksploatacji
elektrowni lub elektrociepowni (t = 0), czyli aktualizuje ten zysk.
We wzorze (1.61) nie wystpuje skadnik J 0 , gdy zacignite na realizacj
inwestycji rodki Jo wystpuj w rocznych wydatkach w latach 1 t n kre w
wysokoci rocznych rat R, i co roku rata R jest tym samym zwracana
kredytodawcy (wzory (1.60) i (1.62)), co daje
nkre
R = J
t =1
(czego nie zmienia fakt,
e we wzorze (1.61) na potrzeby przeliczenia zysku na moment rozpoczcia

eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni jest ona dyskontowana). Warto
nkre
[ R + F (1 p)] (1 + r
t =1
kre
) t we wzorze (1.61) jest nieznacznie, o warto podatku
rzecz
od odsetek od kredytu, mniejsza od wartoci Jo, i tym samym zysk NPVnetto
jest
o t warto wikszy od zysku NPV netto wyraonego wzorem (1.51). Ponadto,

jak ju zaznaczono, stopa dyskonta we wzorze (1.51) powinna by wiksza od
stopy dyskonta we wzorze (1.61) (rwnej stopie kredytu), co dodatkowo
36
obniyoby zysk NPV netto . Najwiksza stopa dyskonta wystpuje przy leasingu
kapitaowym i najwiksza jest tym samym wystpujca w mianowniku warto
, i zysk jest najmniejszy.
W przypadku leasingu operacyjnego, jak ju zaznaczono, we wzorze (1.61)

zamiast odsetek wystpuje czynsz leasingowy oraz nie wystpuje amortyzacja.
W praktyce inwestycje najczciej s finansowane czciowo ze rodkw
wasnych inwestora, rodkw kredytowanych, leasingowych i tym samym wzr
(1.61) ma dla kadego konkretnego przypadku bardziej rozbudowan posta.
Im bardziej przedsiwzicie jest ryzykowne, tym wikszy musi by udzia
kapitau wasnego inwestora (najczciej minimum 15%) w strukturze rodkw
finansujcych. Kapita wasny inwestora jest traktowany bowiem przez banki
jako pewnego rodzaju rodek bezpieczestwa. Zaangaowanie finansowe
inwestora gwarantuje, e bdzie on dostatecznie zainteresowany, by przedsiwzicie zakoczyo si sukcesem finansowym (znane s jednak przypadki
projektw w caoci finansowanych przez kapita obcy). W przypadku
finansowania ze rodkw kredytowanych i wasnych, Jo = Jkre + Jw, czny
zdyskontowany zysk wynosi
J kre
] p nkre
N x( S R K e ) [ x( S R K e )
R + Ft (1 p)
rzecz
N
=
NPVnetto
+
t
(1 + rkre )
(1 + rkre ) t
(1.64)
t =1
t =1
J w
]p
N (1 x )( S R K e ) [(1 x )( S R K e )
N
+
J w ,
(1 + rw ) t
t =1
przy czym warto x 0;1 oznacza cz zysku operacyjnego SR Ke

przypisanego nakadom Jkre oraz R = J kre n kre .
Posugujc si redniowaon stop dyskonta r wzr (1.64) mona zapisa
w postaci
N
rzecz
NPV netto
=
t =1
S R K e (S R K e
(1 + r ) t
J0
)p
nkre
R + Ft (1 p ) .
N
J w
(1 + rkre ) t
t =1
(1.65)
Jeeli r = rkre ( J kre J o ) + rw ( J w J o ) , to wwczas x J kre J o . Jak ju

wczeniej zaznaczono, stop rw z uwagi na ryzyko inwestowania naley
przyjmowa o kilka punktw procentowych wiksz od stopy oprocentowania
kredytu rkre. Naley ponadto zaznaczy, e prawnie w kategoriach ksigowych
odpisy amortyzacyjne wyliczane dla cakowitych nakadw inwestycyjnych
J 0 pochodzcych ze rodkw kredytowanych i wasnych, Jo = Jkre + Jw,
37
bdce kosztem uzyskania przychodu, nie uwzgldniaj odsetek od kapitau

wasnego Jw. Obok odpisw amortyzacyjnych kosztem s jedynie odsetki od
kredytu Jkre i opaty za jego pozyskanie (oczywicie z wyczeniem odsetek i kar
za nieterminowe realizowanie zobowiza). Odpisy amortyzacyjne powinny
wic dotyczy tylko nakadw wasnych Jw i naleaoby je wylicza wedug
stopy zgodnie ze wzorem (1.54), a dla nakadw kredytowanych Jkre obok
odsetek wzr (1.61) kosztem mogyby by wwczas rzeczywiste raty jego
spaty zapisane w umowie kredytowej. Spowodowaoby to rwnoprawne
traktowanie rodkw pieninych wasnych i kredytowanych. Wymaganie
uwzgldnienia wynagrodzenia (tj. odsetek) kapitau zaangaowanego w
dziaalno energetyczn pojawio si (i susznie) expressis verbis dopiero w art.
45. ust. 1. pkt. 1. w znowelizowanej ustawie Prawo energetyczne, ktra wesza w
ycie z dniem 3 maja 2005 r. Przepis ten pozwala kalkulowa taryfy energii z
uzasadnionym zwrotem z cakowitego kapitau zaangaowanego w dziaalno
gospodarcz przedsibiorstw energetycznych (punkt 1. tego artykuu).
Nowelizacja ta gwarantuje zatem wynagrodzenie kapitau zaangaowanego
w dziaalno gospodarcz zarwno pochodzcego z kredytu, jak i ze rodkw
wasnych inwestora, co powoduje, e rodki pienine wasne oraz
kredytowane mog by nareszcie traktowane rwnoprawnie. Warto stopy
amortyzacji moe by zatem wyliczana za pomoc np. rwnania (1.54) jako
stopa amortyzacji oprocentowanej, a nie jako stopa liniowa rwna 1/N (wzr
(1.49)).
Sposb finansowania inwestycji ma decydujcy wpyw na pynno
finansow w kolejnych latach eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni oraz,
jak ju zaznaczono, na kocowy czny zysk osignity z jej realizacji.
1.5. Pynno finansowa

Wartoci wskanikw oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji:
NPV > 0, IRR > r, DPBP < N (wzory (1.14), (1.35), (1.43)) informuj tylko, e dane
przedsiwzicie gospodarcze jest opacalne. Niezalenie jednak od wartoci tych
wskanikw, w przypadku finansowania inwestycji ze rodkw kredytowanych
lub za pomoc leasingu, istotnym wskanikiem efektywnoci ekonomicznej
dziaania przedsibiorstwa (np. elektrociepowni) jest tzw. pynno finansowa,
ktrej miar jest warto nierwnoci
S t K e,t Ft Rt > 0 .
(1.66)
Zwrot relacji mniejszociowej w nierwnoci (1.66) zaley w gwnej

mierze od czasu trwania kredytu. W przypadku duych rat Rt (krtki termin
38
spaty kredytu, ale za to mniejsze w sumie odsetki koszty finansowe) mog

wystpi ujemne rzeczywiste przepywy pienine, czyli nastpuje brak
pynnoci finansowej. To brak pynnoci, pomimo ekonomicznej opacalnoci
dziaania przedsibiorstwa, moe by powodem jego bankructwa. Analizujc
efektywno ekonomiczn przedsiwzicia, po wstpnych obliczeniach, jakimi
s obliczenia wskanikw NPV, IRR, DPBP, naley wykona plan finansowania
inwestycji. W przypadku gdy warunek (1.66) nie jest speniony, przedsibiorstwo musi uzupenia braki rodkw finansowych poprzez zaciganie np.
krtkoterminowych kredytw, ktrych obsuga finansowa (odsetki i opaty
za jego pozyskanie) pogarsza efektywno ekonomiczn inwestycji. Innym
rozwizaniem jest zmniejszenie rat Rt poprzez wyduenie czasu nkre trwania
kredytu dugoterminowego i/lub wynegocjowanie okresu karencji jego spaty,
co pozwala w tym czasie na zgromadzenie rodkw finansowych na odroczon
jego spat. Konsekwencj tych zabiegw jest jednak zwikszanie kosztw
finansowych obsugi kredytu, ktre w praktyce mog dochodzi nawet do 100%
(zazwyczaj koszty te wynosz od 25 do 50%) cakowitych nakadw incestycyjnych. Istotnym zadaniem jest wic skonstruowanie optymalnego planu
finansowania inwestycji, tzn. takiego, dla ktrego ostateczny osignity zysk z
przedsiwzicia byby najwikszy.
Finansowanie inwestycji ze rodkw wasnych, w przypadku jeeli warto
NPV jest wiksza od zera, gwarantuje dodatni pynno finansow w caym
okresie eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni.
39
2. Warto rynku ciepa i energii elektrycznej

2.1. Wprowadzenie
Warto rynku to zysk, jaki mona osign lokujc na nim rodki
finansowe.
Postpujca prywatyzacja krajowych elektrowni, elektrociepowni i
ciepowni, a w istocie prywatyzacja krajowego rynku energetycznego, wymaga
wymiernych metod wyliczania jego wartoci. Nasz rynek jest bardzo atrakcyjny,
gdy jest rynkiem duym i ponadto przewidywany wzrost zuycia energii
elektrycznej jest jednym z najwyszych w Europie.
Istotnym problemem prywatyzacji jest wycena wartoci istniejcych
ciepowni, elektrociepowni i elektrowni, a w istocie wycena wartoci sprzedawanego rynku ciepa i energii elektrycznej. Kocowym celem wyceny rynku jest
pozyskanie rda finansowania modernizacji i restrukturyzacji istniejcych
ciepowni, elektrociepowni i elektrowni pozyskanie niezalenych producentw energii IPP (Independent Power Producers). Krajowa energetyka wymaga
bowiem bardzo duych, rzdu wielu miliardw dolarw, nakadw inwestycyjnych na odnowienie, modernizacj i restrukturyzacj. Drog do pozyskania
tak ogromnych rodkw finansowych powinna by jej prywatyzacja i urynkowienie mechanizmy rynkowe bowiem znacznie lepiej i szybciej przyczyniaj
si do rozwizywania wielu trudnych problemw. W wielu krajach szybko
ronie liczba prywatnych IPP budujcych i eksploatujcych nowe elektrownie
i elektrociepownie. Niezalene firmy bardzo chtnie inwestuj, gdy maj
zagwarantowane w dugoterminowych kontraktach zbyt i cen produkowanej
energii.
W rozdziale przedstawiono wyniki analiz z zastosowaniem jednej z wielu
moliwych metod wyceny wartoci dowolnego rynku, w tym rynku ciepa i
energii elektrycznej metody wewntrznej stopy zwrotu inwestycji IRR.
Odpowiednio wysoka stopa oprocentowania IRR angaowanego kapitau
powinna by du zacht dla IPP do inwestowania w energetyk. Rozpatrzono
modernizacj istniejcej elektrociepowni wglowej poprzez budow bloku
gazowo-parowego na gaz ziemny. Nowa elektrociepownia gazowo-parowa
byaby nowym podmiotem prawnym. Rol urzdze rezerwujcych i
ponadpodstawowych (szczytowych) peniaby istniejca elektrociepownia
wglowa.
41
2.2. Metodyka wyceny wartoci rynku ciepa i energii

elektrycznej
W praktyce moe zaistnie sytuacja, e zarzd istniejcej wglowej
elektrowni czy elektrociepowni majc podpisane dugoterminowe kontrakty z
wynegocjowanymi cenami na sprzeda ciepa i energii elektrycznej oraz zakup
gazu ziemnego, z braku rodkw finansowych wasnych lub w wyniku braku
zdolnoci kredytowej, albo maej opacalnoci ekonomicznej leasingu, najdroszej formy finansowania inwestycji (rozdzia 1.4.) na modernizacj
elektrowni czy elektrociepowni poprzez budow bloku gazowo-parowego,
moe je pozyska sprzedajc rynek za pomoc tych umw jako aportu dla
nowej inwestycji. Cakowite nakady inwestycyjne pod klucz ponisby w
caoci prywatny inwestor IPP, przyszy wspwaciciel bloku gazowoparowego. Procentowa warto udziau we wspwasnoci (udziau w zyskach)
inwestora IPP byaby jednak tylko rwna wynikowi dzielenia rnicy wartoci
cakowitego zysku, jaki przynosi inwestycja i wyliczonej wartoci rynku (dla
zaoonej wartoci przyjtego kryterium jego wyceny) przez cakowity zysk.
Z reguy jako kryterium wyliczenia wartoci rynku inwestor narzuca
minimaln warto oprocentowania IRRIPP, jakie ma mu przynie zainwestowany kapita. T minimaln, progow warto wewntrznej stopy zwrotu
IRRIPP kompensujc ryzyko inwestowania (bdc obok gwarancji w postaci
dugoterminowych kontraktw na zbyt i cen produkowanej energii zacht do
inwestowania), inwestorzy wyznaczaj na poziomie od ok. IRRIPP 12%/rok
(inwestorzy zagraniczni zazwyczaj na poziomie wyszym).
Warto IRRIPP dla inwestora dla zaoonej wartoci rynku vm, cen
sprzeday produkowanej energii elektrycznej eel i ciepa ec oraz zakupu gazu
ziemnego eg mona wyliczy metod kolejnych przyblie ze wzoru (rozdzia
1.2.2; wzr (1.36))
[ z ] IRRIPP J = [ z ] r J + [ Z R ] r (1 v m ) ,
(2.1)
przy czym:
[ Z R ] r oznacza redni roczny zysk brutto ZR (wzory (1.30),(1.31) rozdzia
1.2.1) osigany z eksploatacji elektrowni czy elektrociepowni, wyliczany dla
stopy dyskonta r oraz warto rocznej stopy zwrotu kapitau inwestycyjnego
[ z ] IRRIPP wyraona jest w funkcji stopy IRRIPP, natomiast [ z ]r w funkcji
stopy r; gdzie: J cakowite nakady inwestycyjne poniesione na budow
bloku gazowo-parowego pod klucz; nakady te ponosi IPP,
42
vm wzgldna warto rynku ciepa i energii elektrycznej wyliczana wedug

przyjtego kryterium wyceny rynku, bdca procentow wartoci udziau
waciciela rynku w nowej inwestycji (procent wartoci cakowitego zysku
osiganego w trakcie eksploatacji bloku gazowo-parowego).
2.3. Wyniki przykadowych oblicze
Do oblicze przyjto nastpujce wartoci badanych parametrw:

cen energii elektrycznej: eel = 36; 40; 44 USD/MWh,
cen ciepa:
ec = 2; 4 USD/GJ,
cen gazu:
eg = 3,25; 3,5 USD/GJ.
Warto cakowitej wewntrznej stopy zwrotu inwestycji IRR wyznacza si

z rwnania (2.1) dla vm = 0. Oczywicie musi zachodzi zaleno IRRIPP IRR
(gdy IRRIPP = IRR, jedynym wacicielem nowej inwestycji jest IPP). W przeciwnym wypadku rynek ciepa i energii elektrycznej dla IPP jest cakowicie
nieatrakcyjny (np. ma to miejsce w rozwaanym przypadku w sytuacji (rys. 2.1),
gdy dana przez inwestora warto stopy zwrotu wynosi IRRIPP = 15%, a cena
energii elektrycznej eel = 36 USD/MWh, cena gazu ziemnego eg = 3,25 USD/GJ
jednostkowy koszt produkcji ciepa wynosi wwczas kc = -1,83 USD/GJ (rys. 2.5),
i cena ciepa ec = 2 USD/GJ). Warto IRR naley wyznacza dla wartoci zysku
brutto ZR, gdy amortyzacja (rata zwrotu kapitau) wraz z corocznymi
odsetkami od kapitau inwestycyjnego [ z ] IRR J jest kosztem uzyskania przychodu ze sprzeday wytworzonego w elektrociepowni ciepa i energii elektrycznej, i tym samym nie podlega opodatkowaniu. Natomiast zysk, jaki osiga
inwestor, jest ju zyskiem po opodatkowaniu i tym samym warto IRRIPP
naleaoby oblicza dla tego zysku netto DR(1 vm)
[ z ][ IRRIPP ] p J = [ z ]r J + [ DR ]r (1 vm),
(2.2)
przy czym
[DR]r = [ZR]r(1 p),
(2.3)
gdzie:
p stopa podatku od zysku brutto ZR.
Wyliczona tak wwczas przy danej wartoci rynku vm warto [IRRIPP]p jest
mniejsza od wartoci IRRIPP wyliczonej dla [ZR]r (wzr 2.1). Przy zaoeniu, e
[IRRIPP]p = IRRIPP, warto rynku maleje z wartoci vm do wartoci [vm]p i ronie
zysk dla inwestora (rys. 2.1, 2.2, 2.3, 2.4).
43
26
1
24
1'
22
[ %/a ]
2'
20
1''
3'
16
4'
3''
IRR
4''
14
10
] = 15%
IPP p
p
m
20
30
p
m
40
v = 63,0%
p
m
6'
6''
v = 56,9%
v = 34,5%
8%/a - stopa dyskonta
[v ] = 23,0%
v = 10,6%
p
m
10
= [IRR
5''
[v ] = 3,7%
12
IPP
5'
= 47,7%
IRR, IRR
P
P
I
[v ] = 45,6%
, [IRR
2''
18
[v ] = 36,6%
p
P
P
I
50
60
70
80
90
100
v m [ % zysku ]
Rys. 2.1. Oprocentowanie IRR, jakie przynosi zainwestowany kapita w funkcji wartoci
rynku dla ceny gazu eg = 3,25 USD/GJ (16 oprocentowanie IRR cakowite inwestycji;
16 oprocentowanie IRRIPP dla inwestora IPP bez uwzgldnienia podatku; 16
oprocentowanie [IRRIPP]p dla inwestora IPP z uwzgldnieniem podatku odpowiednio
dla ceny energii elektrycznej i ciepa: 1,1,1 eel = 44 USD/MWh/ec = 4 USD/GJ; 2,2,2
44/2; 3,3,3 40/4; 4,4,4 40/2; 5,5,5 36/4; 6,6,6 36/2)
26
24
1
22
1'
[ %/a ]
, [IRR
P
P
I
IRR, IRR
P
P
I
20
2'
1''
18
2"
16
3'
4
IRR
3"
14
4'
IPP
= [IRR
] = 15%
IPP p
4"
10
20
30
p
m
40
v = 57,2%
5"
v = 48,8%
p
m
8%/a - stopa dyskonta

0
v = 35,2%
[v ] = 37,0%
[v ] = 24,6%
p
m
10
5'
v = 13,7%
[v ] = 4,7%
12
50
6'
6"
60
70
80
90
100
vm [ % zysku ]
Rys. 2.2. Oprocentowanie IRR, jakie przynosi zainwestowany kapita w funkcji wartoci
rynku dla ceny gazu eg = 3,5 USD/GJ (16 oprocentowanie IRR cakowite inwestycji;
16 oprocentowanie IRRIPP dla inwestora IPP bez uwzgldnienia podatku; 16
oprocentowanie [IRRIPP]p dla inwestora IPP z uwzgldnieniem podatku odpowiednio
44
dla ceny energii elektrycznej i ciepa: 1,1,1 eel = 44 USD/MWh/ec = 4 USD/GJ; 2,2,2
44/2; 3,3,3 40/4; 4,4,4 40/2; 5,5,5 36/4; 6,6,6 36/2)
Decydujcy wpyw na wielko osiganej wartoci stopy IRRIPP, [IRRIPP]p

(wzory (2.1), (2.2)) ma warto rnicy ceny sprzeday ec i kosztu produkcji kc
jednostki ciepa (zalenego od rocznej produkcji energii elektrycznej Eel,R i jej
ceny eel oraz ceny gazu eg) i wielko rocznej produkcji ciepa QR (wzr (1.30),
rozdzia 1.2.1). Jeli rnica ec kc i warto QR rosn (wzrost QR powoduje
ponadto spadek wartoci kc (wzr (1.32), rozdzia 1.2.1) i tym samym wzrost
ec kc) rosn wartoci IRR, IRRIPP, [IRRIPP]p. Przy ustalonej wwczas wartoci
IRRIPP, [IRRIPP]p ronie warto rynku ciepa i energii elektrycznej vm. Gdy
vm = 100% (jedynym wacicielem bloku gazowo-parowego jest waciciel rynku)
wwczas IRRIPP, [IRRIPP]p rwne s stopie dyskonta r (rys. 2.1, 2.2) i IPP jest
tylko kredytodawc kapitau J o stopie oprocentowania rwnej stopie r
(w przypadku finansowania inwestycji ze rodkw wasnych, warto stopy
procentowej r, z uwagi na ponoszone ryzyko wasne, jest z reguy o kilka
punktw procentowych wiksza od wartoci stopy r, gdyby kapita incestycyjny pochodzi z zacignitego kredytu w banku pienidze wasne s zawsze
drosze).
Obnianie podatku p podwysza warto rynku vm (zwikszanie podatku p
obnia zysk ZR i osabia motywacj do pracy i dziaalnoci gospodarczej).
Zwikszanie czasu trwania dugoterminowych kontraktw, tj. okresu eksploatacji rynku N (okresu eksploatacji bloku gazowo-parowego) rwnie zwiksza
zysk i podnosi warto rynku.
redni roczny zysk netto osigany w kadym roku eksploatacji bloku
gazowo-parowego wynosi dla waciciela rynku vmDR, dla inwestora IPP
natomiast (1 vm)DR. Cakowity zdyskontowany zysk netto NPV (Net Present
Value), jaki przynosi inwestycja rwna si NPV = DR/ (wzr (1.42)), a dla
waciciela rynku PVVm = NPV NPVIPP. Cakowity zysk dla inwestora wynosi
NPVIPP = (1 vm)DR/ i dla danej stopy IRRIPP przyjmuje oczywicie sta
warto, niezalen od wartoci vm i cen nonikw energii eel, ec, eg, i wynika np.
z rwnania (2.1)
N
N
[ z ]IRR IPP (1 + IRRIPP ) [(1 + r ) 1] IRRIPP
NPVIPP = (1 p) J
[ z ]r . (2.4)
N
N
[(1 + IRRIPP ) 1](1 + r ) r
W przypadku, gdy do wzoru (2.4) podstawi si w miejsce IRRIPP wielko

[IRRIPP]p (uwzgldniajc ju podatek p) naley wwczas w nim za p podstawi
warto zero. Gdy [IRRIPP]p = IRRIPP wzrasta wic zysk NPVIPP rys. 2.3, 2.4.
Przykadowe obliczenia przeprowadzono dla konkretnej elektrociepowni
(tabela 2.1).
45
Blok gazowo-parowy bdzie nowym podmiotem prawnym i pracowa bdzie w

podstawie obcienia (ze sta wydajnoci, inn w sezonie grzewczym i inn w
sezonie pozagrzewczym). Istniejca elektrociepownia wglowa peni bdzie
rol urzdze ponadpodstawowych i rezerwujcych. Wyniki wielowariantowych oblicze (dla rnych wartoci cen nonikw energii) oprocentowania
IRRIPP, [IRRIPP]p, zysku NPVIPP, dynamicznego czasu zwrotu DPBPIPP
(Discounted Pay Back Period) kapitau dla inwestora IPP (rozdzia 1; wzr
(1.44))
ln
DPBPIPP =
[ D R ] r (1 v m ) + [ z ] r J
[ D R ] r (1 v m ) + [ z ] r J Jr[ z ] r
ln(1 + r )
(2.5)
w funkcji wartoci rynku vm oraz jednostkowy koszt produkcji ciepa kc i

dynamiczny czas zwrotu cakowitych nakadw inwestycyjnych DPBP (vm = 0)
(rozdzia 1; wzr (1.44)) (czas spacania si inwestycji) zamieszczono na
rysunkach 2.12.7.
46
Tabela 2.1
Dane techniczne i ekonomiczne
ELEKTROCIEPOWNIA
GAZOWO-PAROWA
Jednostka
Szacunkowe nakady
inwestycyjne
Turbozesp gazowy
Praca w sezonie
ogrzewniczym
Praca poza
sezonem
Cakowite zuycie gazu

Cak. prod. en. elektr. netto
Cak. prod. ciepa netto
Koszty roczne KR :
stae
zmienne
Koszt en. elektr.(koszt uniknity)
Koszt prod. ciepa
Jednostk. koszt pr. ciepa
Warto zaktualizowana netto
J
brutto
brutto
turbina
Strumie
gazowa
paliwa gazowego
dopalanie
w kotle odzysk.
Cak. strumie
paliwa
r. moc cieplna c.o. i c.w.u.
r. moc elektr. tur. parow. brutto
Cak. moc elektr.
brutto
Czas pracy
turbina
Strumie
gazowa
paliwa gazowego
dopalanie
w kotle odzysk.
Cak. strumie
paliwa
Moc cieplna c.o. i c.w.u.
Moc elektr. tur. parowego brutto
Cak. moc elektr.
brutto
Czas pracy
Eel,R
QR
Zwrot od kapitau [z]rJ
Remonty
Koszt dzierawy terenu
Obsuga
Koszt paliwa
Koszt za gosp. korz. ze rodowiska
- Eel,Reel
KR - Eel,Reel
kc
NPV
redni roczny zysk netto
DR
Wewntrzna stopa zwrotu
IRR
Zdyskontowany okres zwrotu

nakadw inwestycyjnych
DPBP

Mln USD
Typ
Moc elektryczna
Sprawno elektr.
wartoci
cakowite
(inwestycji)
vmNPV
v m DR
dla waciciela rynku
47
DANE
TECHNICZNE
I
EKONOMICZNE
84,9
MW
%
MW
kg/s
MW
kg/s
MW
MW
MW
MW
h/a
MW
kg/s
MW
kg/s
MW
MW
MW
MW
h/a
Mln Nm3/a
MWh/a
GJ/a
PG9171E
123,40
33,80
365,09
14,85
0,00
0,00
365,09
60,00
57,00
180,40
5112
365,09
14,85
0,00
0,00
365,09
25
58,00
181,40
2772
448,38
1396545
1353672
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
Mln USD/a
USD/GJ
9,71
2,55
1,50
0,35
33,68
0,01
-61,45
-13,65
-10,08
Mln USD
127,3
Mln USD/a
12,97
%/a
24,06
lata
5,33
Mln USD
Mln USD/a
80,2
8,17

NPVIPP
(1-vm)DR
Zdyskontowany okres zwrotu

nakadw inwestycyjnych
Mln USD
Mln USD/a
47,1
4,80
DPBPIPP
lata
9,69
IRRIPP
%/a
15,00
%/a
8,0
lata
20
lata
dla IPP
Wewntrzna stopa zwrotu
stopa oprocentowania
kapit. inwestycyjnego r
kalkulacyjny okres
eksploatacji N
Przyjte zaoenia :
okres trwania budowy b

warto rynku ciepa i energii elektrycznej
vm
jednostkowa cena gazu eg
cena en. elektr. eel
cena ciepa ec
stopa podatku od zysku p
zuycie energii elektr. na
potrzeby wasne
elektrociepowni
cak. czas pracy
% zysku
63,00
USD/GJ
USD/MWh
USD/GJ
%/a
% prod.
brutto
en. elektr.
h/a
3,25
44,0
4,00
32,00
2,00
7884
140
1
1'
2'
80
3'
60
NPVIPP = 69,3 mln USD
4'
5
5'
0
0
10
20
30
40
50
vm = 63,0%
vm = 56,9%
6'
vm = 47,7%
[vm]p = 45,6%
vm = 34,5%
[vm]p = 23,0%
20
vm = 10,6%
[vm]p = 3,7%
40
[vm]p = 36,6%
NPV, NPVIPP [ mln USD ]
100
NPVVm
120
60
70
80
90
100
vm [ % zysku ]
Rys. 2.3. Zdyskontowany zysk netto NPV uzyskany w trakcie eksploatacji bloku gazowoparowego w funkcji wartoci rynku dla ceny gazu eg = 3,25 USD/GJ (16 zysk NPV
cakowity inwestycji; 16 zysk NPVIPP dla inwestora IPP odpowiednio dla ceny
energii elektrycznej i ciepa: 1,1 eel = 44 USD/MWh/ec = 4 USD/GJ; 2,2 44/2; 3,3 40/4;
4,4 40/2; 5,5 36/4; 6,6 36/2)
48
140
120
1
1'
2
2'
80
NPVVm
[ mln USD ]
100
NPV, NPVIPP

3'
60
4
4'
5
40
10
20
30
vm = 48,8%
6
6'
40
vm = 57,2%
[vm]p = 37,0%
vm = 35,2%
[vm]p = 24,6%
vm = 13,7%
[vm]p = 4,7%
5'
20
50
60
70
80
90
100
v m [ % zysku ]
Rys. 2.4. Zdyskontowany zysk netto NPV uzyskany w trakcie eksploatacji bloku gazowoparowego w funkcji wartoci rynku dla ceny gazu eg = 3,5 USD/GJ (16 zysk NPV
cakowity inwestycji; 16 zysk NPVIPP dla inwestora IPP odpowiednio dla ceny
energii elektrycznej i ciepa: 1,1 eel = 44 USD/MWh/ec = 4 USD/GJ; 2,2 44/2; 3,3 40/4;
4,4 40/2; 5,5 36/4; 6,6 36/2)
0
36
37
38
39
40
41
42
43
-2
kc [USD/GJ]
1
-4
2
-6
-8
-10
-12
eel [USD/MWh ]
Rys. 2.5. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w funkcji ceny energii elektrycznej
(dla dwch cen gazu: 1. eg = 3,5 USD/GJ; 2. eg = 3,25 USD/GJ)
49
44
16
14
DPBP [ lata ]
12
2
3
10
4
8
4
36
37
38
39
40
41
42
43
44
eel [ USD/MWh ]
Rys. 2.6. Zdyskontowany okres zwrotu DPBP nakadw inwestycyjnych przez inwestycj
w funkcji ceny energii elektrycznej (dla ceny gazu i ciepa:
1. eg =
3,5 USD/GJ/ec = 2 USD/GJ; 2. 3,25/2; 3. 3,5/4; 4. 3,25/4)
20
20 - kalkulacyjny okres eksploatacji bloku gazowo-parowego
18
16
DPBPIPP [ lata ]
14
12
3
4
10
6
7
10
11
6
12
4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
v m [ % zysku ]
Rys. 2.7. Zdyskontowany okres zwrotu DPBPIPP nakadw inwestycyjnych dla inwestora
IPP w funkcji wartoci rynku (dla ceny energii elektrycznej, gazu i ciepa:
1. eel = 36 USD/MWh/eg = 3,5 USD/GJ/ec = 2 USD/GJ; 2. 36/3,25/2; 3. 36/3,5/4;
4. 36/3,25/4; 5. 40/3,5/2; 6. 40/3,25/2; 7. 40/3,5/4; 8. 40/3,25/4; 9. 44/3,5/2;
10. 44/3,25/2; 11. 44/3,5/4; 12. 44/3,25/4)
50
Z wykresw na rys. 2.1 i 2.2 dla danej ceny gazu mona np. wyznaczy
przy jakich cenach energii elektrycznej i ciepa, dla danej przez IPP wartoci
IRRIPP byby on jedynym wacicielem nowej inwestycji (vm = 0). Z punktu
widzenia odbiorcw energii byaby to sytuacja najkorzystniejsza (brak pordnikw), gdy wwczas IRR = IRRIPP i wspomniane ceny byyby cenami
minimalnymi.
Waciciel rynku (istniejca elektrociepownia wglowa) obok rocznego
zysku netto vmDR z eksploatacji nowego rda otrzymuje dodatkowo w
rozwaanym przypadku corocznie pienidze z dzierawy terenu, ktrego jest
wacicielem, pod blok gazowo-parowy (tabela 2.1). Moe wiadczy ponadto
np. usugi remontowe na rzecz bloku przy pomocy pracownikw
zatrudnionych w istniejcej elektrociepowni wglowej itd. Uzyskane pienidze
naleaoby przeznacza na odnowienie i restrukturyzacj istniejcej
elektrociepowni
wglowej
przeznaczonej
do
pracy
uzupeniajcej
(ponadpodstawowej), i rezerwujcej blok gazowo-parowy. W rozwaanym
przypadku warto rynku ciepa przy danej przez IPP wartoci [IRRIPP]p =
15%, w zalenoci od przyjtych cen nonikw energii eel, ec, eg dochodzi nawet
do [vm]p = 45,6% osiganego z eksploatacji nowego rda zysku (rys. 2.1).
Cakowity zdyskon-towany zysk netto NPVVm dla waciciela rynku wynosi
wwczas 58 mln USD,
a zysk, jaki przynosi inwestorowi zainwestowany
kapita (jak ju zaznaczono niezaleny od cen eel, ec, eg wzr (2.4)), rwna si
NPVIPP = 69,3 mln USD (dla IRRIPP = 15% maksymalna warto rynku przy
zaoonych cenach nonikw energii wynosi vm = 63% i NPVVm = 80,2 mln USD,
NPVIPP = 47,1 mln USD tabela 2.1) rys. 2.3, 2.4.
2.3.1. Podsumowanie
Warto rynku ciepa i energii elektrycznej zaley w gwnej mierze od jego
wielkoci (wielkoci popytu na energi), moliwych do uzyskania na nim cen
sprzeday energii oraz czasu jego eksploatacji. Im rynek jest wikszy, ceny
wysze i czas duszy, tym jest bardziej atrakcyjny dla inwestorw i tym
wikszy coroczny dochd przyniesie jego wacicielowi, i inwestorom. Jak ju
zaznaczono, to ceny nonikw energii, a w zasadzie rnica midzy cen
sprzeday a kosztem jej wytworzenia decyduj o atrakcyjnoci rynku.
W sytuacji wysokich kosztw wytwarzania (np. na skutek niewaciwej
struktury zatrudnienia, wysokich cen paliw oraz dodatkowych nieuzasadnionych ekonomicznie i technicznie kosztw dziaania elektrociepowni i
elektrowni, np. kosztw utrzymywania mieszka zakadowych itd.) i niskich
cen sprzeday energii moe okaza si, e warto rynkowa istniejcych
krajowych ciepowni, elektrociepowni i elektrowni moe by co najwyej
51
rwna wartoci zdekapitalizowanych urzdze (wartoci ksigowej), a osigana

stopa zwrotu (osigany zysk) rwna co najwyej poziomowi lokat bankowych.
W sytuacji gdy koszt wytwarzania jest wikszy od moliwej ceny
sprzeday energii, inwestowanie w odnowienie istniejcej nieefektywnej ekonomicznie infrastruktury jest nieopacalne, przyniesie straty.
Rozwizaniem wielu problemw jest sprzeda rynku energii i budowanie
przez niezalenych IPP inwestycyjnie tanich i wysokosprawnych np. elektrociepowni gazowo-parowych o niskich kosztach wytwarzania ciepa (pod
warunkiem poprawnych relacji cenowych pomidzy nonikami energii cenie
energii elektrycznej na poziomie ju od 40 do 45 USD/MWh i cenie gazu
ziemnego ok. 3,5 USD/GJ) (spadek cen energii na rynkach zachodnich by i jest
moliwy dziki prywatyzacji i nowej, inwestycyjnie taniej wysokosprawnej
technologii gazowo-parowej).
Osigany coroczny zysk ze sprzeday rynku waciciel powinien przeznacza na odnowienie, restrukturyzacj i utrzymywanie istniejcych rde dla
ich pracy szczytowej i rezerwujcej nowe bloki gazowo-parowe.
Wanym problemem przy budowie nowego rda ciepa (i rwnoczenie
energii elektrycznej) jest znalezienie jego optymalnej znamionowej mocy
cieplnej, maksymalizujcej zysk jego pracy przy zadanych potrzebach cieplnych.
Podniesie to bowiem warto rynku ciepa i energii elektrycznej.
52
3. Rynkowa warto elektrowni i elektrociepowni

3.1. Wprowadzenie
Obecnie w praktyce wycena wartoci przedsibiorstw opiera si najczciej
na pojciu ich wartoci ksigowej. Stosowane s tzw. metody odtworzeniowe
bazujce na pojciu amortyzacji, przy czym stosowane s tu rne podejcia
oraz rne metody obliczeniowe.
Rynek i moliwo sprzeday towaru, jakim s noniki energii ciepo i
energia elektryczna stanowi rdo dochodw. Wanie rynek powinien
decydowa o cenie sprzeday prywatyzowanych krajowych elektrowni, elektrociepowni, a nie ich warto ksigowa. Naley przy tym pamita, e
przewidywany w Polsce wzrost zuycia energii elektrycznej jest jednym z
najwyszych w Europie.
Chocia pojcie wartoci rynkowej jest znane, to ma ono najczciej
znaczenie wycznie potoczne, cakowity brak by natomiast (poza szczegln
metod zdyskontowanych przyszych przepyww pieninych) wymiernych i oglnych stosowanych technik oraz syntetycznego ujcia sposobw rozwizywania
klasy problemw zwizanych z wycen rynkow prywatyzowanych dowolnych
istniejcych przedsibiorstw, w tym energetycznych. W rozdziale przedstawiono oryginaln metodyk wartoci rynkowej i w oparciu o ni wyniki
przykadowych oblicze kompleksowej analizy i wyceny wartoci sprzedawanych (prywatyzowanych) elektrowni i elektrociepowni zasilajcych rynek w
ciepo i energi elektryczn.
Istot metody wartoci rynkowej jest wprowadzenie do rachunku dyskonta
nie tylko przyszych przepyww pieninych, ale rwnie nakadw
finansowych, jakie bdzie musia ponie przyszy waciciel na odnowienie,
modernizacj i restrukturyzacj przedsibiorstwa oraz wprowadzenie wielkoci
tzw. wzgldnej wartoci rynku, np. rynku ciepa i energii elektrycznej (rozdzia
2). Wzgldna warto rynku jest procentow wartoci udziau dotychczasowego waciciela (np. Skarbu Pastwa) w przedsibiorstwie ju po jego
sprzeday (stanowi procent udziau w cakowitych zyskach osiganych w
trakcie eksploatacji przedsibiorstwa po jego sprzeday). Metodyka wartoci
rynkowej pozwala wic na ocen, jaki udzia (pakiet akcji) moe sobie
dotychczasowy waciciel (np. Skarb Pastwa) zachowa w sprzedawanym
(prywatyzowanym) przedsibiorstwie i jak on wpywa na cen jego sprzeday.
Metodyka wartoci rynkowej pozwala ponadto midzy innymi na wyliczanie
zdyskontowanego i prostego okresu zwrotu nakadw inwestycyjnych (SPBP i
DPBP) zainwestowanych przez przyszego waciciela na zakup, odnowienie,
53
modernizacj i restrukturyzacj przedsibiorstwa oraz wyliczanie oprocentowania (IRR), jakie przyniesie zainwestowany w przedsibiorstwo kapita.
Wykonana wycena metod wartoci rynkowej pozwala na porwnanie
wartoci przedsibiorstwa z wycen wykonan metodami: metod odtworzeniow
(wartoci likwidacyjnej) i metod dochodow zdyskontowanych przyszych przepyww
pieninych.
3.2. Metodyka analizy i wyceny rynkowej wartoci elektrowni

i elektrociepowni oraz rynku ciepa i energii elektrycznej
przez nie zasilanego
Prywatyzacja pastwowych elektrowni i elektrociepowni (oglnie mwic
sprzeda przedsibiorstw przez ich waciciela) wymaga wymiernych metod
wyliczania wartoci rynkowej ceny ich sprzeday przez Skarb Pastwa oraz
analizy i wyceny wartoci rynku ciepa i energii elektrycznej przez nie zasilanego. Prywatyzacja elektrowni i elektrociepowni, to w istocie bowiem
rwnie prywatyzacja krajowego rynku energetycznego. To rynek, to
moliwo sprzeday towaru, jakim s noniki energii ciepo i energia
elektryczna powinny decydowa o cenie sprzeday firm energetycznych, a nie
ich warto ksigowa. Warto rynku, jak ju zaznaczono, to wyraony w
pienidzu zysk, jaki mona osign, lokujc na nim rodki finansowe.
O atrakcyjnoci rynku decyduje rnica midzy cen sprzeday nonikw
energii a kosztem ich wytworzenia. W sytuacji, gdy koszt wytwarzania energii
w istniejcych rdach byby wikszy od moliwej ceny jej sprzeday, zakup
przez inwestorw tych rde i inwestowanie w ich odnowienie i modernizacj
byyby nieopacalne, przyniosyby im straty.
Dla inwestorw zakupujcych od Skarbu Pastwa elektrownie czy
elektrociepownie istotn jest zatem wiedza, o ile zysk osigany z eksploatacji
zakupionych rde ciepa i energii elektrycznej bdzie wikszy od zysku, jaki
osignliby lokujc rodki finansowe przeznaczone na ich zakup na rynku
kapitaowym oraz, o ile zmaleje ich zysk w sytuacji przeprowadzenia
koniecznych modernizacji krajowych elektrowni i elektrociepowni.
Cena sprzeday przez Skarb Pastwa rde energii powinna zatem
gwarantowa niezalenym producentom IPP (Independent Power Producers) zysk
z ich eksploatacji na poziomie zblionym do zysku z lokat kapitaowych.
Liczba niezalenych producentw energii IPP eksploatujcych istniejce i
budujcych nowe elektrownie oraz elektrociepownie szybko ronie w wielu
krajach na wiecie. Niezaleni producenci bardzo chtnie inwestuj, gdy maj
zagwarantowane w kontraktach, szczeglnie dugoterminowych, zbyt i cen
54
produkowanej energii elektrycznej i ciepa. Naley przy tym zaznaczy, e

polski rynek energetyczny jest bardzo atrakcyjny, gdy jest rynkiem relatywnie
bardzo duym. Przewidywany ponadto wzrost zuycia energii elektrycznej w
Polsce jest jednym z najwyszych w Europie.
Jak wspomniano, istotnym problemem prywatyzacji jest wycena wartoci
sprzedawanych istniejcych elektrociepowni i elektrowni, a take wycena
wartoci sprzedawanego rynku ciepa i energii elektrycznej, by w konsekwencji
pozyska rdo finansowania odnowienia, modernizacji i restrukturyzacji
istniejcych krajowych elektrociepowni i elektrowni pozyska niezalenych
producentw energii IPP.
Krajowa energetyka wymaga bowiem, ze wzgldu na zy stan techniczny
zaawansowanych wiekiem elektrowni i elektrociepowni nie speniajcych
ponadto przyszych unijnych norm ochrony rodowiska, poniesienia bardzo
duych, wynoszcych co najmniej kilkanacie miliardw dolarw, nakadw
inwestycyjnych na odnowienie, modernizacj i restrukturyzacj. Drog do
pozyskania tak ogromnych rodkw finansowych powinna by jej prywatyzacja
i urynkowienie mechanizmy rynkowe bowiem znacznie lepiej i szybciej
przyczyniaj si do rozwizywania wielu trudnych problemw, nie tylko w
energetyce, ale we wszystkich dziedzinach dziaalnoci ludzkiej.
Przy uwzgldnieniu powyszych uwag, sformuowanie algorytmw i
opracowanie procedur obliczeniowych potrzebnych do wyliczania cen sprzeday prywatyzowanych elektrowni i elektrociepowni jest zatem koniecznoci,
ma obok istotnych wartoci poznawczych due znaczenie praktyczne z uwagi
na potrzeby wymagajcej odnowienia, modernizacji, prywatyzacji i
restrukturyzacji
krajowej
energetyki.
Wyliczanie
ceny
rynkowej
prywatyzowanych rde energii powinno by przy tym jednoznacznie
zwizane z ekonomiczn efektywnoci ich eksploatacji, a wic, jak ju wyej
zaznaczono, z problemem wartoci rynku ciepa i energii elektrycznej przez nie
zasilanego.
Naley wrcz jednoznacznie sformuowa tez, e cena sprzeday
elektrowni i elektrociepowni powinna by powizana z rwnoczenie wyliczan wartoci rynku ciepa i energii elektrycznej przez nie zasilanego.
Podsumowujc, istotnym problemem prywatyzacji pastwowej energetyki
jest wycena wartoci istniejcych elektrociepowni i elektrowni oraz wycena
wartoci sprzedawanego rynku ciepa i energii elektrycznej. Kocowym celem
wyceny jest pozyskanie rda finansowania odnowienia, modernizacji i
restrukturyzacji istniejcych elektrociepowni oraz elektrowni pozyskanie
prywatnych IPP.
Opracowana i prezentowana w niniejszym rozdziale metodyka analizy i
wyceny rynkowej wartoci elektrowni i elektrociepowni oraz rynku ciepa i
55
energii elektrycznej przez nie zasilanego wykorzystuje mierniki efektywnoci

ekonomicznej inwestycji jako kryteria tej analizy i wyceny, tj. NPV, IRR, SPBP i
DPBP (rozdzia 1.2).
Wyliczajc wartoci powyszych miernikw stosuje si rachunek dyskonta,
rachunek uwzgldniajcy zmian wartoci pienidza na skutek upywu czasu.
Wyliczajc i porwnujc rne wielkoci, naley mie wsplny mianownik,
wsplny poziom odniesienia. Rachunek dyskonta pozwala na porwnywanie
pienidzy z rnych okresw czasu, sprowadzajc ich warto do tej samej
chwili.
Inaczej mwic, rachunek dyskonta daje moliwo przeliczania wartoci
pienidzy z jednego okresu czasu na kady inny dowolny okres.
Do wymienionych miernikw, bdcych kryteriami wyceny wartoci
rynku, wprowadzono wielko vm reprezentujc warto tego rynku (rozdzia
2). Wprowadzono ponadto przesunite w czasie konieczne nakady finansowe
na odnowienie oraz modernizacj instalacji i urzdze po momencie zakupu
elektrowni, i elektrociepowni przez inwestora IPP (rys. 3.1).
Konieczne finansowe nakady modernizacyjne (cznie z pakietem
socjalnym dla zaogi, jeli nie zosta on ju uwzgldniony w nakadach
inwestycyjnych na zakup rda energii) istotnie obniaj (w jak wielkim
stopniu obniaj, to pokazuje analiza z wykorzystaniem przedstawionego
algorytmu) warto rynkow sprzedawanych przez Skarb Pastwa elektrowni,
elektrociepowni i ciepowni.
Wprowadzenie powyszych wielkoci powoduje, e wzory pozwalajce
wylicza warto rynkow rde energii uzyskuj ogln posta, a tym samym
ich warto poznawcza, a szczeglnie praktyczna, jest istotna. Wzory te
pozwalaj wyznacza zarwno rynkow cen sprzeday przez dotychczasowego waciciela (np. Skarb Pastwa) elektrowni i elektrociepowni, jak i
rwnoczenie warto rynku ciepa i energii elektrycznej przez nie zasilanego.
Umoliwiaj szerok dyskusj i analiz wpywu na wyniki oblicze wartoci
rynkowej krajowej energetyki wszystkich istotnych wielkoci i parametrw
wejciowych.
Warto tych wynikw w gwnej mierze zalee bdzie od relacji
cenowych pomidzy nonikami energii, od mocy rde energii, od czasu
eksploatacji, wartoci rynku, wysokoci taryf opat ekologicznych, wysokoci
podatku dochodowego od zysku brutto itd.
Uwzgldnienie take rnych moliwoci finansowania inwestycji
(rozdzia 1.4) pozwala zwikszy warto merytoryczn opracowanej metodyki,
naley jednak przy tym zaznaczy, e sposb finansowania inwestycji, przy
optymalnym planie jej finansowania, ma relatywnie nieduy wpyw na osigane
wyniki finansowe, a tym samym na warto rynkow prywatyzowanych
56
elektrowni i elektrociepowni oraz na warto rynku ciepa i energii elektrycznej

przez nie zasilanego.
okres eksploatacji po modernizacji
okres eksploatacji
przed modernizacj
okres modernizacji
M - 1
M + 1
t - lata
N - 1
M - moment rozpoczcia modernizacji (t = M)

0 - moment zakupu (t = 0)
Rys. 3.1. Diagram czasowy realizacji przedsiwzicia modernizacyjnego
Wartoci miernikw efektywnoci ekonomicznej pracy elektrowni lub

elektrociepowni wylicza si za pomoc podanych wzorw.
Warto zaktualizowana netto NPV cakowity przewidywany zysk

obejmujcy cay okres eksploatacji zakupionej przez IPP od Skarbu Pastwa
elektrowni lub elektrociepowni
M
NPV =
t =1
(1 + r )
+1
CFRMnetto
(1 + r )
M +1
t =M +2
CFt mod
netto
(1 + r )
JO
JM
.
(1 + r ) M
(3.1)
Wewntrzna stopa zwrotu IRR oprocentowanie, jakie przynosi zainwestowany kapita J O i J M

M
CFt Mbrutto
(1 + IRR)
t =1
CFt Mnetto
+1
CFRMbrutto
(1 + IRR)
M +1
CFt mod
brutto
t =M +2
(1 + IRR)
= JO +
JM
.
(1 + IRR) M
(3.2)
Prosty (statyczny) okres zwrotu SPBP nakadw inwestycyjnych J O i J M

M
CF
t =1
M
t netto
+1
+ CFRMnetto
+
57
SPBP
CF
t=M + 2
mod
t netto
= JO + JM .
(3.3)
Zdyskontowany (dynamiczny) okres zwrotu DPBP nakadw inwestycyjnych J O i J M . Zdyskontowany okres zwrotu nakadw inwestycyjnych
jest duszy od prostego, poniewa uwzgldnia zmian wartoci pienidza
w czasie. Przepywy pienine kolejnych lat s dyskontowane do pocztku
roku rozpoczcia eksploatacji, tym samym ich wartoci s zmniejszane
proporcjonalnie do wspczynnikw dyskontujcych 1 (1 + r) t (czasowa
warto pienidza jest tym mniejsza, im czas jego generowania jest
odleglejszy od chwili t = 0 rozpoczcia eksploatacji zakupionej elektrociepowni lub elektrowni). DPBP suy do okrelenia okresu spaty kredytu
zacignitego na inwestycj
M
CFt Mnetto
(1 + r )
t =1
+1
CFRMnetto
(1 + r )
M +1
DPBP
t =M +2
CFt mod
netto
(1 + r )
= JO +
JM ,
(1 + r ) M
(3.4)
gdzie:
J O cena zakupu (cznie z pakietem socjalnym dla zaogi) przez inwestora
IPP od Skarbu Pastwa elektrowni lub elektrociepowni,
J M nakady inwestycyjne konieczne do poniesienia przez inwestora IPP w

roku M na odnowienie i modernizacj zakupionej elektrowni lub
elektrociepowni za cen J O ; J M s funkcj stanu technicznego
istniejcych urzdze oraz zakresu i sposobu modernizacji.
Wyraony w latach czas M jest potrzebny inwestorowi IPP na opracowanie
optymalnej koncepcji oraz projektu modernizacji, uzyskania pozwolenia na
budow oraz pozyskania rda finansowania odnowienia i modernizacji wraz z
wykonaniem optymalnego planu jej finansowania w celu zachowania pynnoci
finansowej w caym okresie N lat eksploatacji zakupionej i zmodernizowanej
elektrowni lub elektrociepowni.
Ze wszystkich miernikw jedynie warto IRR (rwnanie (3.2)) naley
wyznacza dla przepyww pieninych brutto CFt brutto (czasami jednak IRR
mona wylicza dla CFt netto , por. wzory (2.2) i (3.27)). Stopa IRR z definicji
bowiem odpowiada sytuacji, e z pracy elektrowni lub elektrociepowni nie jest
osigany zysk, NPV = 0, a wic i podatek dochodowy jest rwny zero, P = 0
(wzr (1.41)). Przy wyliczaniu wartoci IRR nastpuje zatem niejako zamiana
zysku brutto (i zawartego w nim podatku) na zwikszenie odsetek (kosztu
obsugi finansowej nakadw inwestycyjnych) od zainwestowanego kapitau
(wzr (1.36)). IRR jest wic maksymaln stop procentow, jak przynosi
zainwestowany kapita (na jak mona zacign kredyt).
58
W przypadku, gdy inwestycja finansowana jest z kredytu bankowego,

rodkw wasnych czy za pomoc leasingu, stopa dyskonta r powinna by
wyznaczana jako rednia waona w zalenoci od udziaw poszczeglnych
rodkw finansowych w caoci nakadw inwestycyjnych (rozdzia 1.2.1).
Wpyw zmian stopy r w wyniku zmiany sposobu finansowania inwestycji
na zmian wartoci miernikw jest jednak, jak ju zaznaczono, relatywnie may
w porwnaniu z wpywem na zmian ich wartoci na przykad moliwymi
zmianami cen nonikw energii.
Przepywy pienine cakowite, tj. przepywy wynikajce z pracy elektrociepowni lub elektrowni, (czyli niezalenie od tego, kto jest ich wacicielem)
w kolejnych latach wynosz
przepywy brutto
CFRMbrutto = S RM K eM = N J O + Z RM
w latach 1 M
roku M + 1
+1
CFRMbrutto
= S RM +1 K eM +1 = N J O + N M J M + Z RM +1
(3.5)
(3.6)
w latach M + 2 N
mod
CFRmod
K emod = N J O + N M J M + Z Rmod
brutto = S R
(3.7)
przepywy netto
w latach 1 M
CFRMnetto = S RM K eM ( S RM K eM N J O ) p = N J O + Z RM (1 p) (3.8)
w roku M + 1
+1
CFRMnetto
= S RM +1 K eM +1 (S RM +1 K eM +1 N J O N M J M ) p = N J O + N M J M + Z RM +1 (1 p)
(3.9)
w latach M + 2 N
mod
CFRmod
K emod ( S Rmod K emod N J O N M J M ) p = N J O + N M J M + Z Rmod (1 p)
netto = S R
(3.10)
Przepywy pienine dla IPP (IPP otrzymuje corocznie tylko cz zysku
Z R z pracy elektrociepowni lub elektrowni rwn Z R (1 v m ) , zalen od

danej przez niego minimalnej wartoci kryterium najczciej w praktyce jest
nim IRR pIPP , wzr (3.28) przyjtego do analizy wartoci ceny zakupu J O ;
59
pozosta cz zysku rwn Z R v m , stanowic warto rynku ciepa i energii

elektrycznej, otrzymuje sprzedajcy elektrownie lub elektrociepownie, np.
Skarb Pastwa)
przepywy brutto
IPP
CFRMbrutto
= N J O + Z RM (1 v m )
w latach 1 M
+1 IPP
CFRMbrutto
= N J O + N M J M + Z RM +1 (1 v m )
w roku M + 1
w latach M + 2 N
IPP
mod
CFRmod
(1 v m )
brutto = N J O + N M J M + Z R
(3.11)
(3.12)
(3.13)
przepywy netto
IPP
CFRMnetto
= N J O + Z RM (1 p)(1 v m )
w latach 1 M
w roku M + 1
(3.14)
+1 IPP
CFRMnetto
= N J O + N M J M + Z RM +1 (1 p)(1 v m ) (3.15)
w latach M + 2 N
IPP
CFRmod
= N J O + N M J M + Z Rmod (1 p)(1 v m )
netto
(3.16)
gdzie:
vm wzgldna warto rynku ciepa i energii elektrycznej, bdca procentow
wartoci udziau waciciela rynku (Skarbu Pastwa) w zyskach
(procent wartoci cakowitego zysku osiganego w trakcie eksploatacji
elektrociepowni lub elektrowni),
p stopa podatku od zysku brutto Z R .
Roczne przychody S R , koszty eksploatacji K e , zyski brutto Z R w
kolejnych latach 1 M, M + 1 oraz M + 2 N eksploatacji elektrociepowni lub
elektrowni wylicza si za pomoc wzorw od (1.27) do (1.31)(rozdzia 1.2.1).
Koszty kapitaowe w kolejnych latach eksploatacji elektrociepowni lub
elektrowni wynosz
M
K kap
= N JO ,
(3.17)
w roku M + 1
M +1
K kap
= N J O + N M J M ,
(3.18)
w latach M + 2 N
mod
K kap
= N J O + N M J M .
(3.19)
w latach 1 M
60
Warto rocznej stopy amortyzacji N , gwarantujcej zwrot nakadw J O

cznie z odsetkami po N
(rozdzia 1.3)
latach eksploatacji, naley oblicza z rwnania
N JO
(1+r)
t=1
skd zdyskontowana stopa
= JO ,
(3.20)
N wynosi
N =
r (1 + r ) N ,
(1 + r ) N 1
(3.21)
gdzie:
r stopa dyskonta (stopa oprocentowania kapitau inwestycyjnego).
Warto rocznej stopy amortyzacji N M , gwarantujcej zwrot nakadw
J M cznie z odsetkami po N M latach eksploatacji odnowionego i zmodernizowanego rda energii, naley oblicza z rwnania
N M
t=1
N M J M
= JM ,
(1+r ) t
(3.22)
skd zdyskontowana stopa N M wynosi
N M =
r (1 + r ) N M .
(1 + r ) N M 1
(3.23)
Wartoci miernikw efektywnoci ekonomicznej dla IPP wynikajce z

pracy zakupionych przez niego elektrowni lub elektrociepowni wylicza si za
pomoc poniszych zalenoci otrzymanych ze wzorw (3.1) (3.4) po
podstawieniu do nich wielkoci zapisanych wzorami (3.11) (3.16)
61
warto zaktualizowana netto

N
M Z RM
Z RM +1
Z Rmod
NPV IPP = NPV (1 v m ) =
+
+
(1 p )(1 v m ) =
t
(1 + r ) M +1 t = M + 2 (1 + r ) t
t =1 (1 + r )
Z M
1
Z RM +1
1
(1 p)(1 v m ) =
= R +
+ Z Rmod
M +1
N M +1
M (1 + r )
S M K eM S RM +1 K eM +1
= R
+
+ S Rmod K emod
M +1
+
(
1
)
r
M
) 1
JM
1
JO
M +1
(1 + r ) M
(1 p )(1 v m )
(3.24)
zdyskontowany (dynamiczny) okres zwrotu nakadw inwestycyjnych J O

i JM
ln
DPBP IPP =
Z Rmod (1 p)(1 v m ) + N J O + N M J M
Z Rmod (1 p)(1 v m ) + N J O + N M J M Ar
ln(1 + r )
(3.25)
gdzie
A = JO +
Z mod Z M
J
JM
Z RM +1
+ N M M + R R
(1 p )(1 v m )
M
M +1
M
(1 + r )
M +1 M (1 + r )
(3.25a)
prosty (statyczny) okres zwrotu nakadw inwestycyjnych J O i J M
SPBP IPP =
J O + J M + M N M J M + [( M + 1) Z Rmod MZ RM Z RM +1 ](1 p )(1 v m )

N J O + N M J M + Z Rmod (1 p )(1 v m )
(3.26)
Wartoci cakowite miernikw: NPV, DPBP, SPBP wyznacza si ze wzorw

(3.24) (3.26) przy
Warto IRR
vm = 0 .
naley wyznacza dla wartoci zysku brutto ( p = 0 ;
rwnanie (3.2)), gdy raty zwrotu kapitau N J O , N M J M wraz z corocznymi
62
odsetkami od kapitau inwestycyjnego s kosztem uzyskania przychodu ze

sprzeday wytworzonej w elektrowni lub elektrociepowni energii elektrycznej i
ciepa, nie podlegaj wic opodatkowaniu. Rzeczywisty zysk, jaki osiga
inwestor jest natomiast ju zyskiem po opodatkowaniu, a tym samym warto
oprocentowania IRR IPP , jak przyniesie mu zainwestowany kapita, naleaoby
oblicza dla przepyww netto. Wyliczona wtedy warto IRR pIPP przy danej
wartoci rynku vm bdzie mniejsza od wartoci IRR IPP uzyskanej dla p = 0
(wzr (3.2)).
Przy zaoeniu, e IRR pIPP = IRR IPP warto rynku maleje i ronie zysk dla
inwestora. Z reguy jako kryterium wyliczenia ceny zakupu J O od Skarbu
Pastwa elektrowni lub elektrociepowni oraz wartoci rynku (a wic czci
zysku Z R v m , jaki corocznie bdzie si nalea Skarbowi Pastwa; cakowity
zysk, jaki osignie zatem Skarb Pastwa ze sprzeday elektrociepowni lub
elektrowni bdzie wynosi: J O + NPV v m , przy czym NPV v m jest wanie
wartoci rynku) inwestor narzuca minimaln warto oprocentowania IRR pIPP ,
jakie ma mu przynie zainwestowany kapita J O i J M . T minimaln, progow
warto wewntrznej stopy zwrotu IRR pIPP kompensujc ryzyko inwestowania
(bdc obok gwarancji w postaci kontraktw na zbyt i cen produkowanej
energii zacht do inwestowania) inwestorzy wyznaczaj na poziomie wyszym
od korzyci z lokat kapitaowych. Warto IRR pIPP dla inwestora dla zaoonej
wartoci rynku vm, cen sprzeday produkowanej energii elektrycznej
eel i ciepa
ec , ceny zakupu paliwa e pal itd., wyznacza si metod kolejnych przyblie ze

wzoru
M
IPP
CFt Mnetto
(1 + IRR
t =1
IPP t
p
+1 IPP
CFRMnetto
(1 + IRR
IPP
p
M +1
t =M +2
IPP
CFt mod
netto
(1 + IRR
IPP t
p
= JO +
JM
(1 + IRR pIPP ) M
(3.27)
ktry, wykorzystujc wzory (3.14) (3.16), mona zapisa w postaci
63
N J O + Z RM (1 p )(1 v m ) N J O + N M J M + Z RM +1 (1 p )(1 v m )
+
+
[ M ] IRR IPP
(1 + IRR pIPP ) M +1
p
1
1
+ N J O + N M J M + Z Rmod (1 p )(1 v m )
[ N ] IPP [ M +1 ] IPP
IRR p
IRR p
JM
=J +
O
(1 + IRR pIPP ) M
(3.28)
przy czym na przykad zapis [ N ] IPP oznacza, e roczna stopa zwrotu

IRR
p
kapitau inwestycyjnego (wzr (3.21)) wyraona jest za pomoc stopy IRR pIPP ,
a nie stopy dyskonta r
[ N ] IRR IPP =
p
IRR pIPP (1 + IRR pIPP ) N

(1 + IRR pIPP ) N 1
(3.29)
Warto cakowitej wewntrznej stopy zwrotu inwestycji IRR (wzr (3.2))

wyznacza si ze wzoru (3.28) dla p = 0 oraz vm = 0 (ponadto np. we wzorze (3.29)
za IRR pIPP naley podstawi IRR ).
Oczywicie musi zachodzi zaleno, e dana przez IPP warto IRR pIPP
bdzie co najwyej rwna osiganej z eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni wartoci IRR (gdy IRR pIPP = IRR jedynym wacicielem elektrociepowni lub elektrowni bdzie IPP).
W przeciwnym razie prywatyzowane rda energii wraz z rynkiem ciepa
i energii elektrycznej przez nie zasilanym s dla IPP cakowicie nieatrakcyjne.
Zasadniczy wpyw na warto osiganej wartoci stopy IRR pIPP ma warto
rnicy cen sprzeday
ec , eel i kosztw produkcji k c , k el jednostki ciepa i
energii elektrycznej (zalenych od rocznej produkcji ciepa i energii elektrycznej
QR , E el , R oraz ceny paliwa e pal koszt k c zaley ponadto od ceny eel wzory
(3.20) i (3.21)) oraz wielko rocznej produkcji ciepa Q R i energii elektrycznej
E el , R .
ec k c i warto QR rosn
(im wiksza warto QR , tym mniejsza warto k c i tym wiksza warto
rnicy ec k c ), rosn wartoci IRR , IRR IPP , IRR pIPP . Przy ustalonej wwczas
Na przykad dla elektrociepowni, jeli rnica
wartoci IRR IPP , IRR pIPP ronie warto rynku ciepa i energii elektrycznej vm.
Gdy vm = 100% (jedynym wacicielem elektrowni lub elektrociepowni jest
64
waciciel rynku Skarb Pastwa) wwczas IRR IPP , IRR pIPP rwne s stopie
dyskonta r i IPP jest tylko kredytodawc kapitau J O i J M przy stopie
oprocentowania rwnej stopie r (w przypadku finansowania inwestycji ze
rodkw wasnych, warto stopy procentowej r, z uwagi na ponoszone ryzyko
wasne, jest z reguy o kilka punktw procentowych wiksza od wartoci stopy
r, gdy kapita inwestycyjny pochodzi z zacignitego kredytu w banku
pienidze wasne s zawsze drosze).
Im mniejsza warto podatku p, tym wiksza warto rynku vm (dla Skarbu
Pastwa najkorzystniejszy byby podatek w wysokoci 100% i przejcie caego
zysku Z R ; byaby to jednak droga do nikd, gdy niszczyaby cakowicie
motywacj do pracy i dziaalnoci gospodarczej).
Zwikszanie okresu eksploatacji rynku N (okresu eksploatacji elektrociepowni lub elektrowni) zwiksza zysk i warto rynku.
Z rwnania (3.28), wykorzystujc przy tym wzory (3.5) (3.7), mona
wyznaczy cen zakupu (cznie z pakietem socjalnym dla zaogi) przez
inwestora IPP od Skarbu Pastwa elektrowni lub elektrociepowni w funkcji
danej przez niego wartoci stopy IRR pIPP oraz z wartoci rynku vm i
koniecznymi nakadami J M jakie musi ponie IPP na odnowienie i
modernizacj elektrowni lub elektrociepowni jako parametrami
65
JO =
( S RM K eM )(1 p )(1 v m )
JM
IPP M
[ M ] IRR IPP
(
1
+
IRR
p )
p
1
N
[1 (1 p)(1 v m )]
[ N ] IRR IPP
N M J M + ( S RM +1 K eM +1 N M J M )(1 p )(1 v m )
+
(1 + IRR pIPP ) M +1
N
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
[
+
N M
1
1
J M + ( S Rmod K emod N M J M )(1 p)(1 v m )
[ ] IPP [ ] IPP
M +1 IRR p
N IRR p
N
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
(3.30)
Wzr (3.30) mona rwnie wykorzystywa przy ustalaniu ekonomicznie
uzasadnionych nakadw inwestycyjnych J O na budow elektrociepowni lub
elektrowni przy danych relacjach cenowych pomidzy nonikami energii (jest to
zagadnienie odwrotne do ustalania ekonomicznie uzasadnionych cen nonikw
energii przy rzeczywistych nakadach J O wynikajcych z aktualnych kosztw
budowy, cen materiaw budowlanych, cen urzdze energetycznych itd.).
Cakowita zdyskontowana kwota J O + J M (1 + IRR pIPP ) M , jak bdzie
musia wyda IPP zakupujc rdo energii od Skarbu Pastwa przy danej
wartoci IRR pIPP oraz danej przez Skarb Pastwa wartoci vm, powinna by
oczywicie rwna co najwyej nakadom inwestycyjnym (rwnie zdyskonowanym na ten sam moment, co cakowita kwota zwizana z zakupem
istniejcej elektrowni lub elektrociepowni) na cakowicie nowo wybudowane
rdo energii (pod warunkiem, e po jego wybudowaniu bdzie mia zbyt na
produkowane w nim ciepo i energi elektryczn).
Naley jednak przy tym pamita, e bez odnowienia i modernizacji stan
techniczny istniejcych elektrowni i elektrociepowni nie pozwoli na ich dalsz
dugoletni eksploatacj.
66
Co wicej, jak ju wyej zaznaczono, jeli wyliczona za pomoc rwnania

(3.2) warto stopy IRR , przy aktualnych relacjach cenowych pomidzy
nonikami energii, jak przynosi praca elektrowni lub elektrociepowni, jest
mniejsza od danej przez IPP stopy IRR pIPP , to ich zakup, odnowienie i
modernizacja bd nieopacalne. Moe to wwczas wiadczy o niewaciwych
relacjach cenowych pomidzy nonikami energii.
3.2.1.
Dyskusja i analiza rezultatw przykadowych oblicze
Do analizy przyjto elektrowni, ktrej moc brutto przed modernizacj

wynosi N elEl = 120 MW. Rozwaono przy tym jej modernizacj z
wykorzystaniem turbozespou gazowego i kota odzyskowego w ukadzie
rwnolegym rys. 3.2 (tabela 3.1).
a)
b)
Rys. 3.2. Schemat ideowy elektrowni: a) przed modernizacj, b) po modernizacji przez

nadbudow turbin gazow i kotem odzyskowym w ukadzie rwnolegym
67
Modernizacyjne zabiegi w elektrowniach doskonalce wycznie istniejce

w nich poszczeglne instalacje i urzdzenia (modernizacja ukadw przepywowych turbin podnoszca ich sprawno wewntrzn, modernizacja kotw
zwikszajca ich sprawno, modernizacja ukadw chodzenia czy zabiegi
zmniejszajce elektryczne potrzeby wasne elektrowni), nie s w stanie znaczco
poprawi sprawnoci wytwarzania w nich energii elektrycznej, nie zmieniaj
bowiem termicznych parametrw realizowanych w nich obiegw cieplnych.
Mona oczekiwa wwczas poprawy sprawnoci energetycznej E el
jedynie od 1. do 3., 4. punktw procentowych.
Efektywno energetyczn elektrowni natomiast istotnie poprawiaby ich
modernizacja przez nadbudow turbozespoem gazowym zasadniczej bowiem
zmianie ulegn wwczas wspomniane parametry obiegw z rwnoczesnym
dodatkowym zmniejszeniem emisji szkodliwych produktw spalania do
otoczenia. Wart podkrelenia jest fakt, e modernizacja elektrowni przez
nadbudow turbozespoem gazowym pozostawi przy tym wgiel jako
podstawowe w nich paliwo.
Wgiel, ktrego zasoby w kraju s due, jest i bdzie jeszcze dugo
podstawowym paliwem w krajowej elektroenergetyce zawodowej. Rwnie jej
rozwj w dominujcym stopniu bazowa bdzie na tym paliwie, a modernizacja
przez nadbudow turbozespoem gazowym pozwoli w sposb racjonalny
technologicznie i technicznie korzysta z wgla.
Modernizacja elektrowni w ukadzie rwnolegym jest efektywniejszym
energetycznie i ekonomicznie sposobem nadbudowy w porwnaniu z ukadem
szeregowym (Hot Windbox) (rys. 4.1a; rozdzia 4.5). W praktyce ukad Hot
Windbox nie jest w stanie zapewni tak duego, jak w optymalnie
zaprojektowanym ukadzie rwnolegym, wyeliminowania wgla, ktrego
spalanie w kotle generuje najwiksze straty egzergii w acuchu przemian
wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni [22].
Naley wic w czasie modernizacji dy do zmniejszenia obcienia kota
wglowego w jak najwikszym moliwym stopniu technicznym i
eksploatacyjnym wykorzystujc turbin gazow (udzia wgla w energii
chemicznej spalanego paliwa w ukadzie Hot Windbox moe wynosi do ok.
60%, w ukadzie rwnolegym natomiast do ok. 50% (tab. 3.1), a tym samym
efektywno energetyczna takiej modernizacji bdzie mniejsza od ukadu
rwnolegego). Ponadto due nakady inwestycyjne na ukad Hot Windbox i
dugi wielomiesiczny konieczny przestj elektrowni (istniejcy kocio wglowy
musi ulec gbokiej rekonstrukcji) powoduj, e ukad ten jest rwnie mniej
efektywnym ekonomicznie sposobem modernizacji elektrowni od modernizacji
rwnolegej dostosowujcej jej prac do moliwego dopuszczalnego prze-
68
cienia turbozespou parowego wraz z rwnoczesnym moliwym zminimalizowaniem obcienia kota wglowego.
Sprzenie rwnolege wymaga rwnie najmniejszej przebudowy ukadu
parowo-wodnego istniejcej elektrowni, a tym samym najmniejszych rodkw
finansowych na t przebudow.
Konieczne nakady inwestycyjne na modernizacj ponoszone bd
wwczas w zasadzie tylko na nowo powstay ukad gazowy i poczenie go z
ukadem istniejcym.
Budowa ukadu rwnolegego odbywa si ponadto w czasie, gdy
elektrownia pracuje nie wystpi zatem straty ekonomiczne zwizane z jej
postojem i poczenie czci gazowej z czci wglow trwa (moe trwa)
zaledwie kilka, kilkanacie dni.
Co wicej, nadbudowa w ukadzie rwnolegym pozwala na niemale
podwojenie mocy elektrowni (tab. 3.1), co ma istotne znaczenie dla IPP, gdy
zwikszy on w ten sposb prawie dwukrotnie wielko swojego rynku energii
elektrycznej.
Tabela 3.1
Dane techniczne elektrowni
NelTP
[MW]
(PWd)pal
[MW]
NelTG
[MW]
(PWd)gaz
[MW]
Eel
Elektrownia przed
modernizacj
120
334,3
0,359
Ukad rwnolegy
138,4
247
83,9
246,8
0,45
Bardzo istotne przy tym jest, e temu podwojeniu towarzyszy bdzie

zaledwie ok. 12% sumaryczne zwikszenie emisji zanieczyszcze do atmosfery i
to w wyniku tylko wycznie zwikszonej o ok. 15% emisji dwutlenku wgla
CO2, przy zmniejszonej, co bardzo istotne, rwnoczenie o ponad 25% emisji
dwutlenku siarki SO2 (naley przy tym zaznaczy, e koszt gospodarczego
korzystania ze rodowiska, to prawie w caoci opaty za emisj dwutlenku
siarki) i zmniejszonej o ok. 15% emisji tlenkw azotu NOx (tab. 4.5, rozdzia
4.5.4).
Zmniejszenie emisji SO2 i NOx bdzie zatem rdem dodatkowych
dochodw elektrowni, wynikajcych z moliwoci handlu tymi emisjami
zgodnie z protokoem konferencji w Kyoto.
69
Wykorzystujc rwnanie (3.30) wykonano wielowariantowe wyliczenia

rynkowej ceny J O zakupu elektrowni przez inwestora IPP oraz wartoci
cakowitego zysku, jaki osignie waciciel (Skarb Pastwa) w wyniku jej
sprzeday: J O + NPV v m rys. 3.3 i 3.4. Wykonano rwnie obliczenia czasu
DPBP IPP rys. 3.5.
Cena sprzeday elektrowni JO [mln USD]
120
100
epal = 1,2 USD/GJ; eel = 40 USD/MWh
80
epal = 2 USD/GJ; eel = 40 USD/MWh
60
40
20
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Warto udziau vm waciciela (Skarbu Pastwa) we wspwasnoci elektrowni
90
100
[%]
Rys. 3.3. Cena sprzeday przez waciciela (Skarb Pastwa) elektrowni
120
JO + NPV vm [mln USD]
100
80
60
40
20
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
[%]
Rys. 3.4. Zysk waciciela (Skarbu Pastwa) ze sprzeday elektrowni
70
100
20
DPBP
IPP
[lata]
19,5
19
18,5
18
17,5
17
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
[%]
Rys. 3.5. Dynamiczny okres zwrotu nakadw inwestycyjnych dla inwestora
Do oblicze przyjto nastpujce wartoci danych wejciowych: nakady

inwestycyjne na odnowienie i modernizacj elektrowni J M = 62,2 mln USD
(w tym 38,2 mln USD to nakady pod klucz na turbozesp gazowy o mocy
brutto N elTG = 83,9 MW i sprawnoci TG = 0,34 oraz dwucinieniowy kocio
odzyskowy rys. 3.2, tab. 3.1, a 24 mln USD to nakady na odnowienie
elektrowni), okres eksploatacji elektrowni N = 20 lat, M = 3 lata, r = 6%, p = 19%,
IRR pIPP = 7%, roczny czas pracy elektrowni R = 6000 h/a, cena wgla e pal = 1,2 i
2 USD/GJ, cena gazu ziemnego
e g = 4 USD/GJ (koszt spalanego gazu w turbinie
gazowej wyraa si wzorem K pal = ( N elTG TG ) e g R ), cena energii elektrycznej
eel = 35 i 40 USD/MWh, elektryczne potrzeby wasne elektrowni przed

modernizacj w wysokoci 7%, po modernizacji 4%. Przyjto ponadto, e
przychd ze sprzeday energii elektrycznej z elektrowni w roku jej modernizacji
jest taki sam, jak w latach j poprzedzajcych.
Jak wynika z przeprowadzonych oblicze, warto J O + NPV v m prawie
nie zmienia si w caym zakresie zmian od 0 do 100% wzgldnej wartoci rynku
energii elektrycznej vm. Naley przy tym zauway, e na przykad dla wartoci
rynku vm powyej 64% (rys. 3.3, krzywa dla
e pal = 2 USD/GJ i eel = 35
USD/MWh), cena zakupu J O jest ujemna, co oznacza, e Skarb Pastwa

powinien zwrci IPP t ujemn warto z osiganego zysku NPV v m .
71
3.2.2.
Podsumowanie
Przedstawiona metodyka pozwala wylicza wartoci rynkowych cen

sprzeday przez waciciela (Skarb Pastwa) rde ciepa i energii
elektrycznej: elektrowni, elektrociepowni oraz ciepowni. O cenie sprzeday firm energetycznych powinien decydowa rynek ciepa i energii
elektrycznej przez nie zasilany, a nie ich warto ksigowa.
Co istotne, zaprezentowana metodyka pozwala wylicza warto rynkow
sprzedawanych (prywatyzowanych) elektrowni i elektrociepowni rwnoczenie z wartoci rynku ciepa i energii elektrycznej przez nie zasilanego.
Cena rynkowa sprzeday prywatyzowanych elektrowni i elektrociepowni
powinna by bowiem jednoznacznie powizana z wartoci rynku ciepa i
energii elektrycznej przez nie zasilanego.
Zysk waciciela (Skarbu Pastwa) ze sprzeday rde ciepa i energii
elektrycznej powinien zawiera w sobie nie tylko cen ich sprzeday, ale
rwnie cz zysku z eksploatacji tych rde. Warto tego zysku w
gwnej mierze zalee bdzie od cen sprzeday nonikw energii, ceny
wgla i gazu, stopy podatkowej od zysku brutto osiganego z pracy
elektrowni i elektrociepowni oraz czasu ich eksploatacji.
Dla prywatnego inwestora najkorzystniejsz jest sytuacja, gdy jest on
wycznym wacicielem zakupionego od Skarbu Pastwa rda ciepa i
energii elektrycznej. Nie traci na tym rwnie Skarb Pastwa, bowiem
czny zysk, jaki osiga ze sprzeday elektrowni lub elektrociepowni jest
prawie taki sam, niezalenie od iloci sprzedanych udziaw. Zerowy udzia
Skarbu Pastwa we wspwasnoci ma ponadto t ogromn zalet, e
pozwala unikn korupcyjnego powizania polityki z gospodark, co
odbywa si z bardzo du szkod dla odbiorcw ciepa i energii
elektrycznej.
Jak wynika z przeprowadzonych przykadowych oblicze cena sprzeday
przez Skarb Pastwa istniejcej elektrowni, przy realnych (realnych do
uzyskania, szczeglnie po obnieniu bardzo wysokiej ceny krajowego
wgla) cenach nonikw energii, nie powinna by duo nisza, a nawet
powinna by w przyblieniu rwna rnicy nakadw inwestycyjnych na
nowo budowan elektrowni o takiej samej mocy i koniecznych nakadw
inwestycyjnych na odnowienie oraz modernizacj sprzedawanej elektrowni.
72
3.3. Wpyw kosztw eksploatacji oraz cen nonikw energii

na rynkow warto elektrociepowni
W rozdziale 3.2. przedstawiono metodyk analizy i wyceny rynkowej
wartoci elektrowni i elektrociepowni oraz rynku ciepa i energii elektrycznej
przez nie zasilanego. Jednym z istotniejszych efektw zaprezentowanej
metodyki jest otrzymany wzr (3.30) na cen J O , za jak dotychczasowy
waciciel (np. Skarb Pastwa) powinien sprzedawa niezalenym inwestorom
IPP (Independent Power Producers) poszczeglne prywatyzowane elektrownie
lub elektrociepownie.
Jak wynika ze wzoru (3.30) cena J O ronie ze wzrostem przychodu S R i
maleje ze wzrostem kosztw K e oraz nakadw J M .
Roczne
przychody
SR
elektrociepowni
obejmujce
przychody
ze
sprzeday ciepa i energii elektrycznej wyraaj si wzorem (1.27), roczne

koszty eksploatacji K e elektrociepowni wzorem (1.28) (rozdzia 1.2.1). Naley
przy tym zaznaczy, e roczne produkcje netto energii elektrycznej Eel , R w
elektrociepowni w kolejnych latach eksploatacji 1 M, M + 1 oraz M + 2 N
(rys. 3.1) mog rni si midzy sob, natomiast roczna produkcja netto ciepa
QR , przy zaoeniu, e kontrakty na zakup iloci ciepa nie zmieni si, bdzie
taka sama.
Roczny koszt paliwa i koszt pac wyraaj si kolejno wzorami
K pal = ( PW d ) R e pal
(3.31)
K p = Lz e p
(3.32)
gdzie:
ep
e pal
elektrociepowni,
jednostkowa (na jednostk energii) cena paliwa,
rednia
roczna
paca
wraz
ze
wiadczeniami
pracownikw
liczba zatrudnionych pracownikw w elektrociepowni,

Lz
( PWd ) R roczne zuycie energii chemicznej paliwa w elektrociepowni.
Funkcjona J O , ktrego argumentami s funkcje (zmienne decyzyjne):
funkcja rocznych kosztw dziaania elektrociepowni, bdca sum kosztw
kapitaowych (amortyzacji) K kap =
X i J Y i i kosztw eksploatacji K e ,
K R = K kap + K e , funkcja rocznych przychodw S R , funkcje rocznych stp
73
amortyzacji N , N M , [ N ] IPP , [ M ] IPP , [ M +1 ] IPP , ktre zale od

IRR
IRR
IRR
p
sposobu finansowania inwestycji (rozdzia 1.4), umoliwia szerok dyskusj i

analiz wpywu wymienionych poszczeglnych zmiennych decyzyjnych na
warto rynkow krajowej energetyki. Warto ta zalee bdzie m.in. od relacji
cenowych pomidzy nonikami energii, od mocy rde energii, od czasu
eksploatacji, wartoci rynku, wysokoci taryf opat ekologicznych, wysokoci
podatku dochodowego od zysku brutto itd. Istotn jest odpowied na pytanie:
jaki zakres i sposb (technologia) modernizacji przy naoonych na zmienne
decyzyjne ograniczeniach wynikajcych z wymaga technologicznych i uwarunkowa finansowych bd optymalizowa funkcjona J O ?
Dla Skarbu Pastwa optymaln wartoci funkcjonau J O bdzie jego
warto maksymalna, dla IPP minimalna. Metody rozwizywania zada
programowania matematycznego s szczeglnie przydatnym narzdziem tej
analizy [8].
Mona oczekiwa, e wielkociami majcymi zasadniczy wpyw na warto
funkcjonau J O bd koszty eksploatacji K e oraz roczne przychody S R , a wic
gwnie cena paliwa (wgla), wysoko zatrudnienia, wielko produkcji oraz
ceny sprzeday ciepa i energii elektrycznej. W krajowych realiach struktura
kosztw jest wysoce niewaciwa, bardzo rni si od struktury w krajach byej
pitnastki Unii Europejskiej.
W krajowych elektrociepowniach i elektrowniach wystpuj czsto
znaczne przerosty zatrudnienia (co najmniej 40%), procentowy udzia kosztu
paliwa w rocznych kosztach dziaania elektrociepowni jest bardzo niski ok.
Koszt paliwa powinien stanowi co najmniej 60% rocznych kosztw dziaania
elektrociepowni, gdy tymczasem najczciej wynosi zaledwie ok. 25%. Koszty
pac powinny stanowi od 1 do 1,5 (2,5)% rocznych kosztw, najczciej jednak
niewiele si rni od kosztw paliwa. Wszystkie te nieuzasadnione koszty
ponosz w konsekwencji odbiorcy ciepa i energii elektrycznej.
W tabelach 3.2. i 3.3. przedstawiono przykadowe wielkoci produkcji oraz
struktur kosztw w jednej z krajowych elektrociepowni.
74
Tabela 3.2
Dane techniczne i ekonomiczne
Szczytowa (zamwiona) moc cieplna elektrociepowni
1988 MW
rednia moc cieplna elektrociepowni w okresie

grzewczym
Moc elektryczna
950 MW
Dugo sieci cieplnej
780 km
Zatrudnienie L z
Zuycie wgla (P)R
Zuycie paliw pynnych (mazutu)
Roczna prod. en. elektr. netto Eel,R
Roczna prod. ciepa netto QR
Przychd ze sprzeday ciepa
2695 osb
1,311 mln Mg/a
7000 Mg/a
1731 GWh/a
18206 TJ/a
496,4 mln PLN/a
Przychd ze sprzeday en. elektrycznej
232,1 mln PLN/a
480 MW
Tabela 3.3
Roczne koszty
Roczne koszty
dziaania
elektrociepowni:
Ukad rodzajowy kosztw
Stae amortyzacja
zuycie materiaw
pace ze wiadczeniami
remonty i konserwacje
podatki i opaty
Zmienne koszt paliwa
koszt gospodarczego korzystania
ze rodowiska
usugi transportowe
pozostae usugi obce
pozostae koszty
energia elektryczna obca
Roczne koszty
ogem
75
mln
PLN/a
108,73
27,02
146,59
63,17
58,10
187,52
Udzia
w rocznych
kosztach
%
15,92
3,96
21,46
9,25
8,51
27,46
8,88
1,30
44,53
26,38
6,67
5,38
6,52
3,86
0,98
0,79
682,98
100
Przy uwzgldnieniu powyszych uwag koniecznoci jest zatem zbadanie,

w jak duym stopniu ceny nonikw energii oraz koszt pac wpywaj na cen
sprzeday J O przez waciciela (np. Skarb Pastwa) sprzedawanych
(prywatyzowanych) elektrowni i elektrociepowni.
3.3.1.
Przykadowe obliczenia
Badajc wpyw zmian rocznych kosztw paliwa i pac w elektrociepowni

oraz cen nonikw energii na warto ceny J O najdogodniej jest posuy si
rniczkami
J O =
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod e pal
, M +1, mod
+
e M
pal
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod e p
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod L z
LMz , M +1,mod +
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod Q R
Q RM , M +1,mod +
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod E el , R
E elM, R, M +1,mod ,
, M +1, mod
+
e M
p
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod e c
ecM , M +1,mod +
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod e el
eelM , M +1,mod +
(3.33)
przy czym
M , M +1, mod
J O
e Mpal, M +1, mod
e Mpal, M +1,mod =
( PW ) M
( PWd ) MR +1
1
1
d R
e Mpal
e Mpal+1 ( PWd ) mod
R
IPP M + 1
[ M ] IRR IPP
[
]
[
] IRR IPP
(
1
IRR
)
+
IPP
N
M
+
1
p
IRR p
p
p
1
[1 (1 p)(1 v m )]
[ N ] IRR IPP
p
e mod
pal
(1 p )(1 v m )
(3.33a)
76
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod e p
e Mp , M +1, mod =
LM
LMz +1
1
1
e Mp
e Mp +1 Lmod
z
IPP M +1
[ ] IPP [ ] IPP
[ M ] IRR IPP
+
(
1
IRR
)
M +1 IRR p
p
p
N IRR p
=
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
e mod
p
(1 p )(1 v m )
(3.33b)
J O
LMz , M +1, mod =
M , M +1, mod
L
M , M +1, mod
z
eM
e Mp +1
1
1
p
LMz
LMz +1 e mod
p
IPP M +1
[ ] IPP [ ] IPP
[ M ] IRR IPP
+
(
1
IRR
)
N
M
+
1
p
IRR p
IRR p
p
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
Lmod
z
(1 p )(1 v m )
(3.33c)
J O
M , M +1, mod
ecM , M +1, mod
ecM , M +1, mod =
QM
Q RM +1
1
1
mod
M +1
R
e
Q
ecM +
c
R
IPP M +1
[ M ] IRR IPP
[ ] IPP [ M +1 ] IRR IPP
(1 + IRR p )
p
p
N IRR p
=
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
e mod
c
(1 p )(1 v m )
(3.33d)
J O
M , M +1, mod
M , M +1, mod Q R
Q RM , M +1, mod =
e cM
ecM +1
1
1
Q RM +
Q RM +1 + ecmod
IPP M + 1
[ ] IPP [ ] IPP
[ M ] IRR IPP
(
1
)
+
IRR
M + 1 IRR p
p
p
N IRR p
=
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
Q mod
R
(1 p )(1 v m )
(3.33e)
77
M , M +1, mod
J O
eelM , M +1,mod =
eelM , M +1, mod
EM
E elM, R+1
1
1
el , R
eelM +
eelM +1 + E elmod
,R
IPP M +1
[ M ] IRR IPP
[ N ] IRR IPP [ M +1 ] IRR IPP
(1 + IRR p )
p
p
p
=
N
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
e mod
el
(1 p)(1 v m )
(3.33f)
M , M +1, mod
J O
EelM, R, M +1,mod =
E elM, R, M +1,mod
eM
eelM +1
1
1
el
EelM, R +
EelM, R+1 + eelmod
IPP M +1
[ N ] IPP [ M +1 ] IPP
[ M ] IRR IPP
(1 + IRR p )
IRR p
IRR p
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
E mod
el , R
(1 p )(1 v m )
(3.33g)
Najczciej, ze wzgldu na zawarte umowy, ilo ciepa dostarczana
odbiorcom jest staa, Q RM , M +1, mod = const , a tym samym Q RM , M +1, mod = 0 .
Rwnie wwczas i E elM, R, M +1 = 0 . W sytuacji jednak, gdy nastpiyby w latach
1 M+1 zmiany w dostawach ciepa, Q RM , M +1 = var , to w wyniku zmian
strumienia upustowej pary grzejnej zasilajcej wymienniki ciepownicze take i
E elM, R, M +1 0 . W wyniku modernizacji elektrociepowni (modernizacji kotw,
turbin, ukadw chodzenia itd. czy przez nadbudow elektrociepowni turbin
gazow; rozdzia 4.3) nawet w sytuacji, gdy Q Rmod = const , wzronie produkcja
. Warto ta zalee bdzie od
w niej energii elektrycznej o warto E elmod
,R
zakresu i sposobu modernizacji. W przypadku modernizacji z wykorzystaniem
turbin gazowych sprzeda energii elektrycznej z elektrociepowni moe
wzrosn nawet prawie dwukrotnie (co ma istotne znaczenie dla IPP, gdy
zwikszy on w ten sposb prawie dwukrotnie wielko swojego rynku energii
elektrycznej) przy rwnoczesnym zwikszeniu sprawnoci egzergetycznej i
energetycznej wytwarzania w niej ciepa i energii elektrycznej oraz, co istotne,
rwnoczesnym zmniejszeniu emisji szkodliwych produktw spalania do
otoczenia.
78
W celu zbadania natomiast, jak wpywaj sprawnoci zaawansowanych

wiekiem, bdcych w zym stanie technicznym poszczeglnych urzdze i
instalacji elektrociepowni: kota, turbiny itd. na cen J O , i czy warto, by Skarb
Pastwa inwestowa rodki J M w ich modernizacj przed sprzeda (rozdzia
3.4), mona na przykad wyrazi roczne zuycie paliwa w elektrociepowni w
funkcji tych sprawnoci. Naley przy tym rozway dwa moliwe w praktyce
warianty pracy elektrociepowni:
praca w ukadzie kondensacyjnym
praca w ukadzie przeciwprnym.

Wykonujc bilanse energii otrzymuje si
bilans energii elektrociepowni pracujcej w ukadzie kondensacyjnym
me
kond
Qstrat
= PWd K kolTP
(1 me )
kond
me Eelkond = PWd K kolTP
me
K
kol
kond
kond
Q strat
= PW d (1 K ) Qstrat
= PWd K (1 kol ) ETP
= PW d K kol TP
PWd
PWd K
kol
PW d K kol
TPkond
kond
kond
Qskr = PWd K kol (1 TP
) ETP
kond
PW d K kol (1 TP
)
kond
ETP
WC
kond
Qckond = ETP
WC
WC
kond
Qstrat
= ETP
(1 WC )
przy czym parametr oznacza stosunek ciepa zawartego w upustowej parze

grzejnej zasilajcej wymienniki ciepownicze WC do energii mechanicznej
kond
wytworzonej w turbinie parowej upustowo-kondensacyjnej: = Qu ETP
79
gdzie:
E elkond energia elektryczna brutto wyprodukowana w elektrociepowni w

ukadzie kondensacyjnym jej pracy,
energia chemiczna wgla spalonego w kotach,
PWd
zuycie wgla w kotach,
P
Qckond ciepo grzejne brutto wyprodukowane w elektrociepowni w ukadzie
Q skr
kondensacyjnym jej pracy,

ciepo skraplania pary w skraplaczu turbiny kondensacyjnej,
Wd
warto opaowa wgla,
sprawno kota brutto (jeli E elkond i Qckond s produkcjami netto, to K
kol
te musi by wwczas sprawnoci netto),

sprawno energetyczna ukadu kolektorowego doprowadzajcego
par do turbiny,
= ikond sprawno energetyczna turbiny parowej (iloczyn spraw-
kond
TP
kond
CR
me
noci energetycznej obiegu Clausiusa-Rankinea przy pracy kondensacyjnej i sprawnoci wewntrznej turbiny)
sprawno elektromechaniczna turbozespou (zaoono, e sprawnoci
WC
elektromechaniczne turbozespow przeciwprnych i kondensacyjnych s takie same),

sprawno energetyczna stacji wymiennikw ciepa,
80
bilans energii elektrociepowni pracujcej w ukadzie przeciwprnym
me
przec
Qstrat
= PW d K kolTP
(1 me )
me Eelprzec = PWd K kolTPprzec me

K
Q strat
= PW d (1 K )
PWd
kol
Q strat
= PW d K (1 kol )
PWd K
kol PW d K kol
przec
PWd K kol (1 TP
)
przec
ETPprzec = PW d K kolTP
TPprzec
Qcprzec = PWd K kol (1 TPprzec )WC
WC
WC
przec
Q strat
= PW d K kol (1 TP
)(1 WC )
gdzie:
E elprzec energia elektryczna wyprodukowana w elektrociepowni w ukadzie

przeciwprnym jej pracy,
Qcprzec ciepo grzejne wyprodukowane w elektrociepowni w ukadzie

przeciwprnym jej pracy.
Wykorzystujc powysze bilanse energii otrzymuje si wzory na zuycia
wgla w funkcji sprawnoci urzdze
praca w ukadzie kondensacyjnym
kond
Eelkond = PWd K kolTP
me
kond
Qckond = ETP
WC
skd,
PWd =
1
K kol
Qckond E elkond
+
+ Q skr ,
me
WC
kond
kond
Q skr = PW d K kol (1 TP
) E TP
(3.34)
81
praca w ukadzie przeciwprnym
przec
E elprzec = PWd K kolTP
me
przec
Qcprzec = PWd K kol (1 TP
)WC
skd,
PWd =
1
K kol
Qcprzec E elprzec
+

me
WC
(3.35)
a tym samym cakowita ilo wgla zuyta w elektrociepowni do produkcji

ciepa i energii elektrycznej cznie w obu ukadach jej pracy wyraa si
wzorem
PWd =
1
K kol
Qca E el ca
+
+ Q skr ,
WC
me
(3.36)
gdzie cakowite produkcje ciepa grzejnego i energii elektrycznej w elektrociepowni wyraaj si kolejno si wzorami
Qca = Qckond + Qcprzec ,
(3.36a)
Eel ca = Eelkond + Eelprzec .
(3.36b)
Wstawiajc do wzoru (3.36) za wielkoci Qca , E el ca , Q skr i za sprawnoci

poszczeglnych urzdze ich wartoci w odniesieniu do okresu rocznego,
warto PWd rwna si rocznemu zuyciu energii chemicznej paliwa w
elektrociepowni ( PWd ) R (naley pamita, e jeli QR i Eel , R s produkcjami
netto, to sprawno kota K te musi by sprawnoci netto).
W celu zbadania wpywu na cen J O sprawnoci poszczeglnych urzdze
i instalacji (rozdzia 3.4) w ju zmodernizowanej elektrociepowni mona
rozpatrzy bilans energii elektrociepowni, uwzgldniajc w oglnym przypadku dodatkowo turbin gazow (rys. 4.1):
w ukadzie szeregowym (Hot Windbox)
w ukadzie rwnolegym.
Zakadajc, e elektrociepownia zostanie poddana jedynie odnowieniu (przy
czym nie ulegn zmianie sprawnoci urzdze), ktre pozwoli na jej dalsz
82
M +1
dugoletni eksploatacj, czyli, e ( PWd ) M
= ( PWd ) mod
= ( PWd ) R ,
R
R = ( PWd ) R
itd., rwnanie (3.33) upraszcza si do postaci

e Mpal = e Mpal+1 = e mod
pal = e pal
J O =
( PWd ) R e pal L z e p e p L z + Q R e c + e c Q R + E el , R e el + e el E el , R
[ N ] IRR IPP N [1 (1 p)(1 v m )]
(1 p)(1 v m )
(3.37)
W ujciu liczbowym rwnanie (3.37) dla przykadowych danych elektrociepowni z tabel 3.2 i 3.3 (precyzyjnie mwic zespou trzech elektrociepowni
pracujcych na wspln sie ciepln) przy dodatkowych zaoeniach:
e p = Q R = E el , R = 0 , Wd = 24,5 MJ/kg oraz N = 20 lat, r = 5,4% ,
IRR pIPP = 7% przedstawia si zalenoci

J O =
32,12e pal 0,0544L z + 18,206e c + 1,731e el

0,0944 0,083[1 (1 p )(1 v m )]
(1 p )(1 v m ) [mln PLN]

(3.38)
i dla p = 19% oraz vm = 15% (Skarb Pastwa sprzeda 85% akcji rozwaanej
elektrociepowni) rwna si
J O = 322,64e pal 0,55L z + 182,88e c + 17,39e el
[mln PLN]
(3.38a)
przy czym wartoci poszczeglnych zmiennych w zalenociach (3.38) i (3.38a)

wyraone s kolejno: cena wgla e pal w PLN/GJ, cena ciepa e c w PLN/GJ,
cena energii elektrycznej e el w PLN/MWh, liczba zatrudnionych pracownikw
Lz
osobach.
Aktualne
ceny
nonikw
energii
przykadowej
elektrociepowni wynosz: cena wgla e pal = 7,7 PLN/GJ, cena ciepa e c = 27,3
PLN/GJ, cena energii elektrycznej e el = 134,1 PLN/MWh. Przy zmniejszeniu
liczby zatru-dnionych pracownikw w elektrociepowni na przykad o 500 osb,
Lz = 500 , (redukcja o 18,55%), cena sprzeday J O zwiksza si o
J O = 275 mln PLN. Przy wzrocie ceny ciepa o ec = 1 PLN/GJ (wzrost o

3,66%) cena J O zwiksza si o J O = 183 mln PLN. Przy wzrocie ceny energii
elektrycznej o eel = 10 PLN/MWh (wzrost o 7,46%) cena J O zwiksza si o
J O = 174 mln PLN. Przy obnieniu ceny bardzo drogiego krajowego wgla o
83
e pal = 0,5 PLN/GJ (obnika o 6,49%) cena J O zwiksza si o J O = 161 mln

PLN.
Cena sprzeday 85% akcji przykadowego zespou trzech elektrociepowni
przez Skarb Pastwa midzynarodowemu koncernowi wynosia 900 mln PLN.
Koncern zobowiza si ponadto zainwestowa w zakupiony zesp
elektrociepowni 270 mln z do 2010 r. Wyliczona ze wzoru (3.30) rynkowa cena
J O przy: J M = 270 mln PLN, SR = 728,5 mln PLN, Ke = 574,25 mln PLN tab. 3.2 i
3.3 p = 19%, vm = 15%, N = 20 lat, M = 3 lata, r = 5,4% , IRR pIPP = 7% powinna
wynosi J O = 1330 mln PLN. czna rynkowa warto elektro-ciepowni wynosi
zatem 1600 mln PLN (= 1330 +270), co przy nieznacznej restrukturyzacji majcej
na celu zmniejszenie kosztw dziaania elektrocie-powni rwnaoby si
nakadom inwestycyjnym na nowo budowan elektro-ciepowni o tej samej
mocy cieplnej i elektrycznej.
Rynkowa cena jest zatem istotnie wysza od faktycznej ceny sprzeday.
Zesp elektrociepowni zosta ponadto sprzedany cznie z przesyow sieci
ciepln o cznej dugoci 780 km. Warto samej sieci wynosi co najmniej
drugie 1330 mln PLN. czna rynkowa cena sprzeday elektrociepowni z sieci
powinna zatem wynosi co najmniej okoo 2660 mln PLN, a nie 900 mln PLN.
Tylko oddzielenie energii jako towaru, od usugi polegajcej na jej
dostarczaniu (przesyaniu) konsumentowi, daje moliwo konkurencji w
energetyce. Nie powinno si zatem prywatyzowa cznie, w jednych rkach,
spek infrastrukturalnych, takich jak elektrociepownie i rozlege przesyowe
sieci cieplne. Prywatyzacja taka pozwala ponadto nowemu wacicielowi na
atwe wydzielanie firm, ich sprzeda, take rebranding, tj. zmian marki (nazwy)
zakupionej firmy na mark np. jednej ze spek crek koncernu i transfer kwoty
sprzeday oraz zyskw za granic (rwnie mechanizmy cen transferowych
ang. transfer pricing pozwalaj midzynarodowym koncernom na transferowanie zyskw za granic; tam, gdzie pastwo jest nieudolne, a prawo
dziurawe, sztucznie manipuluj w ramach koncernu zyskami i kosztami tak,
aby zyski i straty byy tam, gdzie im najwygodniej; straty ponosi zawsze Skarb
Pastwa i jego obywatele; zagraniczni inwestorzy transferuj nielegalnie zyski
za granic: np. w postaci opat bdcych oczywicie fikcyjnymi kosztami na
rzecz swoich central, w postaci opat licencyjnych, bardzo wysokich opat za
ekspertyzy prawne, techniczne, finansowe, eksportuj z kraju tanio, importuj
drogo itd.). Mona jednak spotka si z pogldami, e w przypadku ciepa
oddzielenie jego przesyu od wytwarzania jest na og niemoliwe technicznie.
Nie jest to do koca prawd.
Naley si zgodzi jedynie z pogldem, e w przypadku prby wczenia
w istniejc sie nowego rda ciepa moe to by czasami nieopacalne
84
ekonomicznie z uwagi na konieczne wwczas modyfikacje sieci. Wtedy jednak

aden inwestor (ktry musiaby przecie sfinansowa modyfikacj) nie
zaryzykuje wybudowania konkurencyjnego rda ciepa i wczenia go w
istniejc sie przesyow. Zasada oddzielenia wytwarzania energii od jej
przesyu jest zatem (powinna by) uniwersalna. Nie moe dotyczy jedynie
energii elektrycznej i gazu (chocia mona spotka si z innymi opiniami [20]).
Do inwestora powinna nalee decyzja czy budowa nowe rdo ciepa, a
operator sieci przesyowej (podlegajcy regulacjom administracyjnym) z mocy
prawa powinien umoliwi wczenie tego rda w istniejc sie przesyow.
3.3.2.
1.
2.
Podsumowanie
Koszty eksploatacji oraz ceny nonikw energii w bardzo duej mierze

wpywaj na rynkow warto elektrociepowni. Zmniejszenie przeogromnych przerostw zatrudnienia, ju nawet tylko o kilkanacie procent,
z rwnoczesnym kilkuprocentowym zwikszeniem cen ciepa i energii
elektrycznej oraz z kilkuprocentowym obnieniem wysokiej ceny krajowego
wgla kamiennego jest w stanie zwikszy o ponad 50% rynkow cen
sprzeday prywatyzowanych elektrociepowni. W interesie waciciela
(Skarbu Pastwa) jest przeprowadzenie przed sprzeda rde ciepa i
energii elektrycznej ich restrukturyzacji.
Jak wykazay obliczenia, cena sprzeday prywatyzowanych elektrowni i
elektrociepowni powinna by w przyblieniu rwna nakadom inwestycyjnym na nowo budowane rda ciepa i energii elektrycznej pomniejszona o nakady na ich odnowienie. Nie naley rwnie prywatyzowa
spek infrastrukturalnych cznie, w jednych rkach.
3.4. Czy warto inwestowa w odnowienie i modernizacj

elektrowni i elektrociepowni przed ich sprzeda
Prywatyzujc energetyk naley kierowa si kategoriami ekonomicznymi.
W rozdziale 3.2 przedstawiono zaleno (3.30) pozwalajc wyznacza cen, za
jak Skarb Pastwa powinien sprzedawa niezalenym inwestorom IPP
(Independent Power Producers) prywatyzowane elektrownie lub elektrociepownie
wymagajce odnowienia i modernizacji. Wzr ten w innej postaci mona
przedstawi nastpujco
85
M
M
M +1
M +1
1
1
(SR Ke ) + (SR Ke ) + (SRmod Kemod )
IPP M +1
[ ] IPP [ ] IPP
[ M ]IRRIPP
(1 + IRRp )
M +1 IRRp
p
N IRRp
JO =
N
[1 (1 p)(1 vm )]
1
[ N ]IRRIPP
(1 p)(1 v )
m
1
1
JM
N M J M [1 (1 p)(1 vm )]
[ ] IPP [ ] IPP (1 + IRRIPP )M

M IRRp
p
N IRRp
+
N
[1 (1 p)(1 vm )]
1
[ N ]IRRIPP
p
(3.39)
Warto parametru
v m we wzorze (3.39) przy sprzeday przez Skarb
Pastwa elektrowni i elektrociepowni wynosi 15%. Jest to warto udziaw,

jakie otrzymuj za darmo pracownicy prywatyzowanych przedsibiorstw.
Gdy elektrociepownia lub elektrownia s zmodernizowane, we wzorze (3.39)
naley podstawi za nakady inwestycyjne na ich modernizacj warto zero,
J M = 0 , roczne przychody ze sprzeday produkcji netto energii elektrycznej i
ciepa w kolejnych latach s wwczas sobie rwne S RM = S RM +1 = S Rmod , rwne s
rwnie roczne koszty eksploatacji K eM = K eM +1 = K emod , i wwczas cena, za jak
Skarb Pastwa, ktry ponis nakady
J M na ich modernizacj, powinien
sprzedawa elektrociepownie lub elektrownie wynosi
J Omod =
( S Rmod K emod )(1 p )(1 v m )

.
[ N ] IRR IPP N [1 (1 p )(1 v m )]
(3.40)
Wyliczone za pomoc wzorw (3.39), (3.40) ceny J O i J Omod w zalenoci od

relacji cenowych pomidzy nonikami energii mog przekracza, nawet
znacznie, nakady inwestycyjne na nowo budowane elektrownie i elektrociepownie o takich samych mocach elektrycznych i cieplnych rys. 3.6, 3.7a, b.
Sytuacja taka bdzie miaa miejsce w przypadku wysokich cen energii
elektrycznej i ciepa oraz przy relatywnie niskich cenach paliwa, ale rwnie
przy niskich pozapaliwowych kosztach eksploatacji elektrowni i elektrociepowni, na przykad przy niskich kosztach pac czy niskich kosztach za
gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego przy spalaniu gazu
ziemnego.
86
W praktyce ceny, za jakie Skarb Pastwa jest w stanie sprzedawa

elektrownie i elektrociepownie nie mog by wysze od tych nakadw. Cena
J O musi by ponadto nisza od wspomnianych nakadw o warto rodkw
finansowych J M koniecznych do odnowienia i modernizacji prywatyzowanych
elektrowni i elektrociepowni.
Warunek konieczny opacalnoci modernizacji elektrociepowni lub
elektrowni przez Skarb Pastwa wyraa si zalenoci
J = J Omod J O J M (1 + r ) R 0 .
(3.41)
Przyrost J ceny sprzeday uwzgldnia zdyskontowane na moment

sprzeday elektrociepowni lub elektrowni nakady J M poniesione na ich
modernizacj w latach R (w praktyce okres modernizacji wyniesie jeden rok,
R = 1).
Po podstawieniu do (3.41) zalenoci (3.39) i (3.40) otrzymuje si kocow
posta relacji, jaka musi by speniona, aby odnowienie i modernizacja
elektrowni lub elektrociepowni przed ich sprzeda przez Skarb Pastwa bya
opacalna
( S mod S M ) ( K mod K M ) ( S mod S M +1 ) ( K mod K M +1 )
R
e
e
R
e
e
R
(1 p )(1 v m )
+ R
IPP M +1
[ M ] IRR IPP
+
(
1
IRR
)
p
p
J =
+
N
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
p
JM
+
(1 + IRR
IPP
p
1
1
N M J M [1 (1 p )(1 v m )]
[ ] IPP [ ] IPP
M IRR p
N IRR p
N
[1 (1 p)(1 v m )]
1
[ N ] IRR IPP
J M (1 + r ) R 0
(3.42)
Analiza powyszej zalenoci oprcz znalezienia odpowiedzi na
postawione w tytule pytanie: czy warto, by Skarb Pastwa inwestowa rodki
J M w odnowienie i modernizacj elektrociepowni lub elektrowni przed ich
sprzeda, daje rwnie odpowiedzi na kolejne fundamentalne pytania:
w jak duym stopniu opacalne jest zwikszanie wartoci sprawnoci
energetycznych istniejcych i nowych urzdze moliwych do zastosowania
w trakcie modernizacji dziki zwikszaniu nakadw inwestycyjnych J M na
87
odnowienie i modernizacj?
jak zwikszanie sprawnoci urzdze wpywa na efektywno ekonomiczn eksploatacji zmodernizowanych elektrociepowni lub elektrowni?
jaki musi by speniony warunek, aby opacalne byo nie tylko odnowienie
elektrowni lub elektrociepowni pozwalajce na ich dalsz wieloletni
eksploatacj, ale opacalna bya rwnoczesna z odnowieniem ich modernizacja?
Znalezienie odpowiedzi na powysze pytania o optymaln strategi
inwestycyjn przy odnawianiu i modernizacji krajowych elektrowni i elektrociepowni, tj. o zakres i sposb (technologi) modernizacji, o ich efektywno
ekonomiczn, o ekonomicznie uzasadnione relacje cenowe pomidzy nonikami
energii, jest konieczne, gdy brak i nieznajomo tych danych nie pozwoli na
racjonalne decyzje prywatyzacyjne.
3.4.1. Dyskusja i analiza rezultatw przykadowych oblicze

Analizujc postawione w tytule rozdziau zagadnienie przyjto do oblicze
przykadow elektrowni wglow (rys. 3.2) o mocy N elEl = 120 MW i sprawnoci energetycznej wytwarzania energii elektrycznej E el = 31,4% (rednia
warto sprawnoci elektrowni w kraju to ok. 34%, w starej Unii Europejskiej
ok. 44%). Rozpatrzono dwa przypadki modernizacji:
1) zabiegi odnawiajce i doskonalce istniejce ju w elektrowni instalacje i
urzdzenia, takie jak: odnowienie i modernizacja kotw zwikszajce
rwnoczenie ich sprawno energetyczn, odnowienie kadubw
oraz ukadw przepywowych turbin podnoszce ich sprawno
wewntrzn, odnowienie rurocigw wodnych i parowych, odnowienie
ukadw chodzenia czy zabiegi zmniejszajce elektryczne potrzeby
wasne elektrowni (rys. 3.2a)
2) modernizacja polegajca na odnowieniu elektrowni wraz z jej konwersj
do postaci ukadu dwupaliwowego rwnolegego zasilanego wglem
kamiennym i gazem ziemnym (rys. 3.2b).
3.4.1.1. Odnowienie elektrowni

Poniej przedstawiono bilans energii elektrowni (rys. 3.2a) pozwalajcy na
analiz i okrelenie produkcji energii elektrycznej przed i po odnowieniu w
funkcji sprawnoci urzdze i spalanego w kotle wgla
88
me
Q strat
= PW d K kol TP (1 me )
me
K
Q strat
= PW d (1 K )
PW d
kol
Qstrat
= PWd K (1 kol )
PW d K
kol
PW d K kol
E el = PW d K kol TP me
E TP = PW d K kol TP
TP Q skr = PW d K kol (1 TP )
gdzie:
E el
energia elektryczna brutto wyprodukowana w elektrowni,
PWd energia chemiczna wgla spalonego w kotle,

zuycie wgla w kotle,
P
Q skr ciepo skraplania pary w skraplaczu turbiny kondensacyjnej,
Wd
warto opaowa wgla,
sprawno kota brutto,
kol
TP
par do turbiny,
= CR i sprawno energetyczna turbiny parowej (iloczyn sprawnoci
me
nergetycznej obiegu Clausiusa-Rankinea i sprawnoci wewntrznej

turbiny),
sprawno elektromechaniczna turbozespou.
Powyszy bilans oczywicie nie zmieni si, gdy w miejsce zuycia wgla i
produkowanej energii podstawi si wartoci strumieni tych wielkoci, tj.
wielkoci wyraone w jednostce czasu.
Naley zaznaczy, e zabiegi odnawiajce nie s w stanie znaczco
poprawi sprawnoci wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni, nie
zmieniaj bowiem termicznych parametrw realizowanego w niej obiegu
cieplnego ( CR = const ). Mona oczekiwa wwczas poprawy sprawnoci
wytwarzania energii elektrycznej jedynie o kilka punktw procentowych.
W sytuacji, gdy modernizacja elektrowni polega tylko na jej odnowieniu z
rwnoczesnym zwikszeniem sprawnoci istniejcych urzdze pozwalajcym
na dalsz dugoletni eksploatacj (rys. 3.2a) naley przyj, e moc cieplna
kota jest taka sama przed i po odnowieniu
89
K PWd = mod
( PWd ) mod
K
(3.43)
gdzie sprawno energetyczna odnowionego kota jest wiksza od sprawnoci

K sprzed odnowienia o warto przyrostu K
mod
= K + K .
K
(3.44)
Do oblicze przyjto nastpujce wartoci: K = 0,87 oraz maksymaln

warto przyrostu rwn K max = 0,05.
Oszczdno energii chemicznej wgla w odnowionej elektrowni rwna si
wwczas
PWd = PWd ( PWd ) mod =
K
PWd
K + K
(3.45)
i zmniejszenie kosztu spalanego w elektrowni wgla w odnowionym kotle

wynosi
K pal = P& Wd e pal R
(3.46)
gdzie:
e pal jednostkowa (na jednostk energii) cena wgla (aktualna cena wgla dla
energetyki wynosi e pal 2,5 USD/GJ (~7,7 PLN/GJ)),
R roczny czas pracy elektrowni (do oblicze przyjto R = 6000 h/a).

Stosunek mocy elektrycznej odnowionej elektrowni do mocy sprzed
odnowienia wyraa si rwnaniem
N elEl mod
N
El
el
N elEl + N elEl
N
El
el
( kol + kol )( i + i )( me + me )
kol i me
(3.47)
Do oblicze przyjto nastpujce wartoci sprawnoci energetycznych

urzdze i ich maksymalnych przyrostw: kol = 0,96, kol max = 0,02, i = 0,85,
i max = 0,03, me = 0,95, me max = 0,02.

Przyrost rocznego przychodu ze sprzeday energii elektrycznej netto
wynosi
S el , R = S Rmod S RM = N elEl (1 el ) R eel ,
90
(3.48)
gdzie:
eel jednostkowa (na jednostk energii) cena sprzeday energii elektrycznej
z elektrowni,
el wskanik elektrycznych potrzeb wasnych elektrowni (do oblicze

przyjto el = 7%).
W tabeli 3.4 przedstawiono moc elektryczn, zuycie strumienia energii
chemicznej wgla i sprawnoci energetyczne elektrowni przed i po odnowieniu
dla przyjtych do oblicze maksymalnych wartoci przyrostw sprawnoci
energetycznych poszczeglnych urzdze.
Tabela 3.4
Dane techniczne
NelEl
[MW]
PWd
[MW]
Eel
Elektrownia przed
odnowieniem
120
382,2
0,314
Elektrownia po
odnowieniu
129,5
360,7
0,359
Nakady na odnowienie mona wyrazi wzorem
J M = J Modn = N elEl io (1 +
K kol i me A
)
+
+
+
K
kol
i
me
(3.49)
Zmiana wartoci wykadnika A we wzorze (3.49), obok zmian wartoci

przyrostw sprawnoci poszczeglnych urzdze, pozwala na ocen
wpywu zwikszania nakadw inwestycyjnych J M na efektywno ekonomiczn opacalnoci modernizacji elektrociepowni lub elektrowni. Do oblicze
przyjto warto jednostkowych nakadw rwn
io = 200 USD/kW oraz
wartoci wykadnika A rwne 0, 1, 2. Nakady inwestycyjne na odnowienie

elektrowni J M zwikszaj si zatem od 24 mln USD przy A = 0 do 30,9 mln USD
dla wartoci A = 2 (przyrost o 28,7%) przy maksymalnych wartociach max .
91
Na rysunku 3.6 przedstawiono wyniki przykadowych oblicze przyrostu

ceny J oraz cen J O , J Omod sprzeday przez Skarb Pastwa elektrowni przed i
po jej odnowieniu dla maksymalnych wartoci przyrostw sprawnoci
energetycznych poszczeglnych urzdze.
200
175
Jomod; epal = 2 USD/GJ
J, JO, J0
mod
[mln USD]
150
145 mln USD - szacunkowe nakady na now elektrowni
Jomod; epal = 2,5 USD/GJ
Jo; epal = 2 USD/GJ ; A = 0, 1, 2
125
Jo; epal = 2,5 USD/GJ; A = 0, 1, 2

100
75
J; epal = 2 USD/GJ; A = 0, 1, 2
50
J; epal = 2,5 USD/GJ; A = 0, 1, 2

25
0
30
35,3
35
40,9
40
45
50
55
60
65
70
75
80
Cena energii elektrycznej eel [USD/MWh]
Rys. 3.6. Przyrost ceny i cena sprzeday przez waciciela (Skarb Pastwa)
elektrowni przed i po jej odnowieniu
Jak wynika z przeprowadzonych oblicze, zwikszanie nakadw J M przy
= max w znikomym stopniu wpywa na wartoci (nieznacznie je

zmniejsza) przyrostu ceny sprzeday J oraz ceny J O ( J Omod nie zaley od
J M ). Wszystkie krzywe tych wielkoci dla rnych wartoci A (ze wzrostem A

wartoci J i J O zmniejszaj si) niemale pokrywaj si ze sob rysunek
3.6. Wynika to z faktu, e nakady inwestycyjne J M we wzorach (3.39) i (3.42)
s mnoone przez ma warto stopy amortyzacji oprocentowanej rwn
N M = 0,09 (przy M = 3 i N = 20 latach oraz stopie dyskonta r = 5,4%) oraz
dzielone przez wiksz od jednoci warto dyskontujc (1 + IRRpIPP ) M = 1,23
(dla IRR pIPP = 7%). Ponadto wartoci te maj przeciwne znaki, co powoduje
czciow kompensacj wzrostu wartoci J M .
92
Bardzo istotnie na zmian wartoci J , J O , J Omod wpywaj natomiast

zmiany cen nonikw energii: cena wgla i energii elektrycznej. Zmiana
wartoci tych cen nawet ju o kilka, kilkanacie procent zmienia wartoci J ,
J O , J Omod o co najmniej kilkadziesit procent.
Naley przy tym zauway, e warto wzgldnego przyrostu J / J O
zmienia si jednak nieznacznie, zaledwie o kilkanacie procent, co dowodzi, e
w zasadzie nie warto, by Skarb Pastwa inwestowa rodki finansowe w
odnowienie energetyki przed jej sprzeda.
Koniecznoci jest natomiast wprowadzenie ekonomicznie uzasadnionych
relacji cenowych pomidzy cenami nonikw energii. Cena energii elektrycznej
musi by na odpowiednio wysokim poziomie przy danych cenach wgla,
wyszym od cen granicznych (wyliczanych z warunku J O = 0) zalecych od
ceny wgla oraz pozapaliwowych kosztw eksploatacji.
Przy zaoonych kosztach eksploatacji e elgr = 35,3 USD/MW, e elgr = 40,9
USD/MW kolejno dla ceny wgla e pal = 2 i 2,5 USD/GJ rys. 3.6. Skutkowa to
bdzie wzrostem ceny sprzeday krajowej energetyki do poziomu nakadw
inwestycyjnych na nowo budowane elektrociepownie i elektrownie pomniejszone o nakady J M konieczne do ich odnowienia, pozwalajcego na dalsz
dugoletni prac.
W rozwaanym przypadku szacunkowe nakady inwestycyjne na nowo
budowan elektrowni wglow o mocy N elEl = 120 MW i sprawnoci
energetycznej E el = 44% (elektrownia na parametry nadkrytyczne) wynosiyby
ok. 145 mln USD (nakady jednostkowe ok.
io = 1200 USD na kW zainsta-
lowanej mocy).
Rwnoczesna zmiana wszystkich wartoci przyrostw sprawnoci
energetycznych poszczeglnych urzdze od wartoci max do 0 w takiej
samej proporcji zmienia wartoci P& W d i N elEl (wzory (3.45), (3.47)) od ich
wartoci maksymalnych P& Wd max = 21,5 MW i N elElmax = 9,5 MW (tab. 3.4) do 0, i

w przyblieniu w takim samym stopniu zmniejsza wartoci J ,
mod
.
O
J O oraz
Gdy wszystkie wartoci przyrostw sprawnoci energetycznych
poszczeglnych urzdze rwnaj si = 0 (wwczas odnowienie elektrowni

ma na celu wycznie zapewnienie moliwoci jej dalszej wieloletniej
eksploatacji bez poprawy efektywnoci ekonomicznej), graniczne ceny energii
elektrycznej (wyliczane, jak ju zaznaczono, z warunku J O = 0) wynosz: e elgr =
38,2 USD/MW, e elgr = 44,3 USD/MW kolejno dla ceny wgla e pal = 2 i 2,5 USD/GJ.
93
3.4.1.2. Odnowienie i modernizacja elektrowni

W przypadku odnowienia elektrowni z rwnoczesn jej modernizacj
przez nadbudow turbin gazow w ukadzie rwnolegym (rys. 3.2b) bilans
energii przedstawia si nastpujco
E TG = q rw ( PW d ) mod
w TG
KO
Q strat
= q rw ( PW d ) mod
w (1 TG )(1 KO )
KO q rw ( PW d ) mod
TG q rw ( PW d ) mod
( PWd ) g = q rw ( PWd ) mod
w (1 TG ) KO
w (1 TG )
w
K
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
)
w (1 K
( PW d ) mod
w
Kmod
mod
( PW d ) mod
w K
mod
( PW d ) mod
]
w [ q rw (1 TG ) KO + K
kol
mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
](1 kol
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
mod
kol
( PW d ) mod
] kol
w [ q rw (1 TG ) KO + K
me
mod
mod mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
] kol
TP (1 me
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
mod mod mod
me
E elmod = ( PW d ) mod
] kol
TP me
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod mod
E TP = ( PW d ) mod
] kol
TP
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
mod
mod
TP
Q skr = ( PW d ) mod
] kol
(1 TP
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
94
gdzie:
E TG
energia elektryczna brutto wyprodukowana w turbinie gazowej,
( PWd ) g
energia chemiczna gazu spalonego w turbinie gazowej,
( PWd )
energia chemiczna wgla spalonego w kotach w zmoderni-
mod
w
Q skr
zowanej elektrowni,
KO
sprawno kota odzyskowego brutto,
qrw
udzia energii chemicznej gazu w ukadzie rwnolegym w ener-
TG
gii chemicznej wgla spalanego w zmodernizowanej elektrowni,

sprawno energetyczna brutto turbiny gazowej.
Nakady finansowe na odnowienie i modernizacj elektrowni mona

przedstawi rwnaniem
J M = J Modn + J MTG = N el iOTP (1 +
K kol i me A
+
+
+
) + N elTG iOTG
K
kol
i
me
(3.50)
Jednostkowe (na jednostk mocy) nakady finansowe iOTG s malejc

funkcj mocy turbiny gazowej N elTG , i iOTG = f ( N elTG ) zale od sposobu
nadbudowy ukadu turbin. Dla ukadu Hot Windbox (rys. 4.1a) s istotnie
wiksze ni dla ukadu rwnolegego. Nakady iOTG w znikomym stopniu
natomiast zale od sprawnoci turbiny TG . Jedynie dla turbin gazowych o
bardzo maych mocach (szczeglnie dla turbin z regeneracj ciepa) od
kilkudziesiciu do kilkuset kilowatw (kilku megawatw) mog znaczco
zalee od TG .
Przyrost rocznej produkcji netto energii elektrycznej w zmodernizowanej
elektrowni wynosi
Eel , R = ( N elTG + N elTP )(1 el ) R ,
(3.51)
Warto wskanika elektrycznych potrzeb wasnych odnowionej i

zmodernizowanej elektrowni przyjto do oblicze rwn el = 4%, warto
95
rocznego czasu pracy R tak samo jak w przypadku wycznie odnowienia

elektrowni 6000 h/a.
Koszt gazu ziemnego spalanego w turbinie gazowej wynosi
TG
K gaz
=
N elTG
e g R
TG
(3.52)
gdzie: e g oznacza jednostkow (na jednostk energii) cen gazu (aktualna cena
rosyjskiego gazu dla energetyki przed majc nastpi kolejn podwyk
wynosi e g 6 USD/GJ (~18,1 PLN/GJ); gaz krajowy jest istotnie taszy).
Do oblicze przyjto sprawno turbiny gazowej rwn TG = 34%.
W tabeli 3.5 zestawiono moc elektryczn, zuycie strumieni energii
chemicznej wgla i gazu oraz sprawnoci energetyczne elektrowni przed i po jej
odnowieniu i modernizacji.
Tabela 3.5
Dane techniczne
NelTP
[MW]
(PWd)w
[MW]
NelTG
[MW]
(PWd)gaz
[MW]
Elektrownia przed
odnowieniem
i modernizacj
120
382,2
Elektrownia po
odnowieniu
i modernizacji
138,4
247,0
83,9
246,8
Eel
0,314
0,450
Na rysunkach 3.7a. i 3.7b. przedstawiono wyniki przykadowych oblicze

przyrostu ceny J oraz cen J O , J Omod sprzeday przez Skarb Pastwa
elektrowni przed i po jej odnowieniu i modernizacji.
96
250
eg = 6 USD/GJ
A=0
225
200
190 mln USD - szacunkowe nakady na now elektrowni dwupaliwow
175
Jo; epal = 2 USD/GJ
J, JO, J0
mod
[mln USD]
150
Jomod; epal
125
= 2,5 USD/GJ
Jo; epal = 2,5 USD/GJ
100
J; epal = 2,5 USD/GJ
75
50
J; epal = 2 USD/GJ
25
0
40
42,3
45,1
45
50
55
60
65
70
75
80
-25
-50
Rys. 3.7a. Przyrost ceny i cena sprzeday przez waciciela (Skarb Pastwa)
elektrowni przed i po jej odnowieniu i modernizacji
250
eg = 8 USD/GJ
A=0
225
200
190 mln USD - szacunkowe nakady na now elektrowni dwupaliwow
J, JO, J0
mod
[mln USD]
175
150
Jo; epal = 2 USD/GJ
Jomod; epal = 2,5 USD/GJ
125
Jo; epal = 2,5 USD/GJ
100
75
J; epal = 2,5 USD/GJ
50
J; epal = 2 USD/GJ
25
0
45
49,3
50
52,1
55
60
65
70
75
-25
-50
Rys. 3.7b. Przyrost ceny i cena sprzeday przez waciciela (Skarb Pastwa)
elektrowni przed i po jej odnowieniu i modernizacji
97
80
Nakady inwestycyjne J M na odnowienie i modernizacj przyjto w

wysokoci 62,2 mln USD (w tym 24 miliony na odnowienie i 38,2 milionw na
modernizacj).
Bardzo istotnie, tak jak w przypadku odnowienia elektrowni, na ceny
J O , J Omod wpywaj ceny nonikw energii: ceny wgla i gazu oraz cena energii
elektrycznej. Odpowiednio niska cena gazu bdzie powodowa, e ceny
J O , J Omod w tym przypadku bd istotnie wysze od cen w przypadku
wycznego odnowienia elektrowni. Spalanie gazu w elektrowni ponadto
bardzo istotnie, oprcz wpywu na efektywno ekonomiczn modernizacji,
wpywa na jej efektywno energetyczn, pozwalajc na zwikszenie sprawno
wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni bez uciekania si do
parametrw nadkrytycznych czci parowej, prawie dwukrotne zwikszenie jej
mocy i zmniejszenie zuycia wgla, co skutkowa bdzie dodatkowo wielokrotnie mniejszym zanieczyszczeniem rodowiska naturalnego i mniejszymi
opatami ekologicznymi. Koniecznoci jest zatem ustalenie dodatkowo takiego
poziomu taryf opat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego,
ktry sprzyjaby ekonomicznej opacalnoci spalania w elektrowniach ekologicznego paliwa jakim jest gaz ziemny i wpywa na wzrost ceny sprzeday
elektrowni poprzez zmniejszenie kosztw eksploatacji na skutek mniejszych
kosztw rodowiskowych.
Tak jak w przypadku wycznego odnowienia elektrowni, wzgldny
przyrost ceny sprzeday elektrowni J / J O wynosi rwnie zaledwie kilkanacie procent. Nie warto zatem w zasadzie, by Skarb Pastwa inwestowa w
odnowienie i modernizacj elektrowni, kiedy przecie konieczna zmiana relacji
pomidzy cenami nonikw energii oraz zmiana struktury kosztw dziaania
elektrowni przyniosaby co najmniej kilkudziesicioprocentowy wzrost cen
J O , J Omod .
Jak ju powyej wspomniano, w praktyce ceny J O , J Omod , co oczywiste, nie
mog przewysza nakadw inwestycyjnych na nowo budowane elektrownie
i elektrociepownie o takich samych mocach elektrycznych i cieplnych.
W rozwaanym przypadku szacunkowe nakady inwestycyjne na nowo
budowan elektrowni dwupaliwow, wglowo-gazow w ukadzie rwnolegym (rys. 3.2b) o mocy N elEl = 220 MW i sprawnoci energetycznej E el = 45%
wynosiyby ok. 190 mln USD rys. 3.7a, 3.7b.
98
4. Efektywno energetyczna i ekonomiczna

modernizacji elektrociepowni i elektrowni
wglowych
4.1. Wprowadzenie
Krajowa energetyka zawodowa z uwagi na zy stan techniczny zaawansowanych wiekiem wglowych elektrowni i elektrociepowni stwarza due
zagroenie dla bezpieczestwa energetycznego kraju. Wymaga bardzo duych,
szacowanych na 20 miliardw dolarw w okresie do 2020 r. nakadw inwestycyjnych na odnowienie i modernizacj. Okoo 60% krajowych mocy
wytwrczych eksploatowanych jest co najmniej 30 lat i pracuje z nisk
efektywnoci energetyczn. Sprawno wytwarzania energii elektrycznej w
krajowych elektrowniach jest rednio mniejsza o ok. 9 punktw procentowych od
sprawnoci osiganych w elektrowniach w krajach byej pitnastki Unii
Europejskiej. Co wicej, krajowa energetyka w ponad 40% nie speni przyszych
unijnych norm ochrony rodowiska w zakresie emisji dwutlenku siarki SO2 (od 1
stycznia 2008 r.) oraz w 90% w zakresie emisji tlenkw azotu NOx (od 1 stycznia
2016 r.). Brak rzeczywistych rezerw mocy w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) rwnie stwarza zagroenie dla pewnoci zasilania w
energi elektryczn krajowych odbiorcw.
Jednym z moliwych kierunkw koniecznego odnowienia i modernizacji
ukadw technologicznych elektrowni i elektrociepowni mog by, jak ju
wczeniej zaznaczono, zabiegi doskonalce istniejce instalacje i urzdzenia
takie jak: modernizacja kotw zwikszajca ich sprawno energetyczn,
modernizacja ukadw przepywowych turbin podnoszca ich sprawno
wewntrzn, modernizacja ukadw chodzenia czy zabiegi zmniejszajce
elektryczne potrzeby wasne elektrowni i elektrociepowni. Zabiegi takie mog
poprawi sprawno wytwarzania energii elektrycznej jedynie o kilka, 3, 4
punkty procentowe.
Obecnie gwnym paliwem stosowanym w elektrowniach zawodowych,
elektrociepowniach komunalnych i przemysowych jest wgiel kamienny.
Prowadzi to do swoistego rodzaju monokultury wglowej nioscej ze sob
szereg niekorzystnych aspektw ekologicznych, energetycznych, ekonomicznych czy wreszcie socjalnych. Jednoczenie w kraju obserwuje si dziaania
zmierzajce do wzrostu udziau gazu ziemnego w bilansie zuycia paliw
pierwotnych. Tak si dzieje w energetyce wiatowej, gdzie w prognozach
dominujc rol w energetyce do 2020 roku bdzie mia, obok ropy naftowej,
99
rwnie i gaz ziemny. Struktura zuycia w Polsce energii pierwotnej w istotny

sposb rni si od zuycia na wiecie i powinno to ulec zmianie oraz znale
odzwierciedlenie w krajowej strategii energetycznej. Mona stwierdzi, e
jednym ze znaczcych sposobw zwikszenia zuycia gazu ziemnego w kraju
jest wprowadzanie go do istniejcych wglowych elektrowni i elektrociepowni.
Drugim zatem z moliwych kierunkw modernizacji ukadw technologicznych istniejcych obiektw energetycznych jest ich konwersja do postaci
ukadw dwupaliwowych, zasilanych wglem kamiennym i gazem ziemnym.
Konwersja taka jest moliwa przez integracj istniejcych blokw wglowych z
nowoczesnymi technologiami gazowymi bazujcymi na zasilanych gazem
ziemnym turbinach gazowych.
Spord moliwych standardowych ukadw gazowo-parowych dwupaliwowych wglowo-gazowych, jakie mog powsta w wyniku modernizacji,
oglnie mona wyrni dwie podstawowe ich konfiguracje rys. 4.1 [1, 6]:
ukady sprzone szeregowo z czoow turbin gazow (spaliny
wylotowe z turbiny gazowej s kierowane jako utleniacz do komory
spalania istniejcego kota wglowego, tzw. ukad Hot Windbox; w
ukadzie brak kota odzyskowego)
ukady sprzone rwnolegle (poprzez ukad para-woda; sprzenie
polega np. na produkcji w kotle odzyskowym zasilanym spalinami
wylotowymi z turbiny gazowej pary zasilajcej istniejcy kolektor, i(lub)
przegrzewaniu np. pary midzystopniowej w kotle odzyskowym, i(lub)
podgrzewie wody zasilajcej w wymiennikach ciepa spaliny-woda
zabudowanych w kotle odzyskowym, wyczajc tym samym z obiegu
czciowo lub cakowicie istniejce regeneracyjne wymienniki ciepa, i(lub)
podgrzewie wody sieciowej w kotle odzyskowym); kocio odzyskowy
zasilany spalinami wylotowymi z turbiny gazowej zastpuje wwczas w
elektrowni lub elektrociepowni przynajmniej czciowo wymagajce
najczciej remontw i modernizacji istniejce koty wglowe.
Modernizacja wglowych elektrowni lub elektrociepowni moe w kocu
polega na budowie w nich nowego, kompletnego bloku gazowo-parowego i
wczeniu go w ukad istniejcy (rys. 4.5a).
100
a)
b)
Rys. 4.1. a) ukad dwupaliwowy szeregowy, b) ukad dwupaliwowy rwnolegy.

ITG instalacja turbiny gazowej, KO kocio odzyskowy, KP kocio parowy,
TP turbina parowa, UR ukad regeneracji, IOS instalacja oczyszczania spalin,
ITP instalacja turbiny parowej, GP generacja pary, PP przegrzew pary,
URN, URW regeneracja niskoprna i wysokoprna, NTG, NTP moce instalacji
turbiny gazowej i parowej
Moliwo modernizacji rde wglowych z wykorzystaniem spalanego w

turbinie gazowej gazu ziemnego ma istotne znaczenie, gdy modernizacja taka
znaczco poprawi ich efektywno energetyczn zasadniczej zmianie ulegn
bowiem, o czym wspomniano ju wczeniej, termiczne parametry realizowanych w nich obiegw cieplnych. Pozwoli to dodatkowo w sposb racjonalny
technologicznie korzysta z wgla (bardzo atrakcyjn koncepcj ze wzgldw
energetycznych i ekonomicznych jest bezporednie spalanie wgla w turbinie
gazowej [14]; wedug koncernu General Electric bdzie to moliwe w przecigu
510 lat). Co wicej, bardzo znaczce wwczas, nawet prawie dwukrotne,
zwikszenie mocy elektrycznej zmodernizowanych w ten sposb elektrowni i
elektrociepowni postawi pod duym znakiem zapytania sens techniczny i
ekonomiczny budowy nowych rde energii. Nastpi rwnoczenie ograniczenie emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego w wyniku zmniejszonego zuycia wgla.
101
Ponadto, co naley mocno podkreli, modernizacja pozostawi przy tym

wgiel, ktrego zasoby w kraju s due, jako podstawowe paliwo w krajowych
elektrowniach i elektrociepowniach. Ukady dwupaliwowe wglowo-gazowe
zwiksz konkurencyjno krajowej elektroenergetyki na europejskim rynku
energii, co jest konieczne po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej.
Gwnym jednak czynnikiem zdecydowanego wzrostu tej konkurencyjnoci
byaby zmiana w kraju relacji cenowych pomidzy nonikami energii. Bardzo
istotne jest zatem znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie s uzasadnione
ekonomicznie relacje cenowe pomidzy nonikami energii.
Podstawow koniecznoci jest zatem przeprowadzenie niezbdnych
analiz, wyniki ktrych pozwol na podjcie racjonalnych procesw inwestycyjnych w krajowych elektrowniach i elektrociepowniach.
W szczeglnoci konieczne s:
- przeprowadzenie analizy warunkw technicznej, ekologicznej i
ekonomicznej efektywnoci poszczeglnych wariantw modernizacji
- opracowanie modeli matematycznych ukadw technologicznych
elektrowni i elektrociepowni dla poszczeglnych wariantw modernizacji istniejcych ukadw wglowych
- opracowanie algorytmw optymalizacyjnych
- wykonanie oblicze optymalizacyjnych rnych wariantw modernizacji
- przeprowadzenie analizy czynnikw zewntrznych rzutujcych na
efektywno techniczn i ekonomiczn projektw oraz posta rozwizania optymalnego
- opracowanie metodyki, procedur obliczeniowych oraz narzdzi
wspomagajcych proces planowania przedsiwzi modernizacyjnych i
podejmowania decyzji.
Ostatecznie za podjciem przedstawionej w rozdziale tematyki przemawiaj nastpujce przesanki:
1. konieczno modernizacji istniejcych ukadw cieplnych wglowych
elektrowni i elektrociepowni komunalnych i przemysowych
2. odpowiednio wysokie moce w odbiorach ciepa dajce moliwo stosowania rnych konfiguracji ukadw gazowych z turbinami gazowymi
3. denie do wzrostu zuycia gazu ziemnego oraz zmniejszenie zuycia
paliw staych w KSE
4. zwikszenie udziau procesw skojarzonych w wytwarzaniu ciepa i energii
elektrycznej
5. konieczno wprowadzania nowoczesnych technologii wytwrczych
6. oszczdno energii chemicznej paliw pierwotnych oraz zmniejszenie emisji
substancji szkodliwych do atmosfery w skali gospodarki kraju
102
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
moliwo zmniejszenia strat transformacji i przesyu energii elektrycznej w

wyniku lokalizacji elektrociepowni komunalnych w pobliu odbiorcw
zwikszenie bezpieczestwa energetycznego kraju przez dywersyfikacj
rodzaju paliw stosowanych w istniejcych elektrowniach i elektrociepowniach tworzenie ukadw dwupaliwowych (wgiel kamienny, gaz
ziemny)
zoono ukadw cieplnych elektrowni i elektrociepowni
konieczno opracowania metodyki i procedur obliczeniowych wspomagajcych proces projektowy, zapewniajcych optymalne rozwizania
konstrukcyjne
konieczno przeanalizowania efektw energetycznych, ekologicznych i
ekonomicznych zwizanych z proponowan modernizacj istniejcych
ukadw cieplnych elektrowni i elektrociepowni przemysowych i
komunalnych oraz czynnikw wpywajcych na wielko tych efektw
konieczno opracowania optymalnych strategii inwestycyjnych w okrelonych warunkach otoczenia technicznego i ekonomicznego
konieczno demonstracji moliwoci stosowania nowych technologii oraz
warunkw, przy jakich s one korzystne z energetycznego, ekologicznego i
ekonomicznego punktu widzenia.
Przedstawiona problematyka jest wyjtkowo aktualna z praktycznego

punktu widzenia. Mona to uzasadni przykadami zrealizowanych bd
bdcych w realizacji w kraju projektw. Przykadami inwestycji polegajcych
na instalacji ukadu gazowego w istniejcym obiekcie wglowej elektrowni czy
elektrociepowni s takie obiekty, jak elektrociepownie: Gorzw Wielkopolski,
Lublin-Wrotkw, Nowa Sarzyna, Rzeszw, Siedlce, Starachowice, Wizw,
Zielona Gra. Wskazuje to na praktyczne znaczenie podjtego w rozdziale
problemu oraz na moliwo szybkiego wykorzystania (wdroenia) wynikw
analiz. Liczba obiektw pracujcych w kraju, ktrych bezporednio dotyczy
prezentowana problematyka jest dua i bdzie istotnie rosa. W perspektywie
bdzie to miao poredni wpyw na rozwj systemu energetycznego w kraju.
Podjcie zatem problematyki kompleksowej: termodynamicznej i ekonomicznej
analizy optymalizacyjnej istniejcych obiektw elektrowni i elektrociepowni na
wgiel kamienny, z zastosowaniem czy bez zastosowania nowoczesnych
technologii, tj. z konwersj czy bez konwersji istniejcych ukadw wglowych
do postaci ukadw dwupaliwowych z wykorzystaniem gazu ziemnego, jest
wanym i koniecznym do rozwizania problemem studialnym.
103
Kocowym celem odnowienia i modernizacji istniejcych wglowych elektrociepowni i elektrowni s zatem:

poprawa stanu technicznego elektrowni i elektrociepowni pozwalajca na ich
dalsz dugoletni eksploatacj
poprawa efektywnoci ekonomicznej ich pracy
poprawa ich cakowitej efektywno energetycznej, a w przypadku elektrociepowni dodatkowo zwikszenie iloci produkowanej energii elektrycznej
przy niezmienionej iloci produkowanego ciepa
ograniczenie emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego i dostosowanie ich do wymogw norm.
Rozwizanie problemu doboru optymalnej technologii modernizacji
pozwala rwnie na znalezienie progowych wartoci relacji cenowych
pomidzy nonikami energii, przy ktrych bardziej opacaln jest modernizacja
z wykorzystaniem nowoczesnych technologii gazowych ni wycznie
odnowienia i modernizacje istniejcych instalacji oraz urzdze w krajowych
elektrowniach i elektrociepowniach.
4.2. Metodyka doboru optymalnych struktur cieplnych

do wymagajcych modernizacji wglowych elektrowni
i elektrociepowni
Za kryterium doboru optymalnych struktur cieplnych do modernizowanych rde ciepa i energii elektrycznej naley przyj kryterium maksymalizacji zysku osiganego w trakcie ich eksploatacji (wzr (3.24), rozdzia 3.2)
S M K eM S RM +1 K eM +1
NPV IPP = R
+
+
(1 + r ) M +1
M
1
JM
1
J O
+ S Rmod K emod
+
(
1
r) M
M +1
N
(1 p )(1 v m ) max
(4.1)
gdzie:
J M nakady inwestycyjne konieczne do poniesienia przez inwestora IPP w
roku M na odnowienie i modernizacj zakupionej elektrowni lub
elektrociepowni za cen J O ; J M s funkcj stanu technicznego
istniejcych urzdze oraz zakresu i sposobu modernizacji,
104
J O cena zakupu od Skarbu Pastwa przez niezalenego inwestora IPP

elektrowni lub elektrociepowni (wzr (4.2)),
K e roczne koszty eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni,

vm
wzgldna warto rynku ciepa i energii elektrycznej; procentowa

warto udziau Skarbu Pastwa w cakowitym zysku osiganym w
trakcie eksploatacji elektrociepowni lub elektrowni po ich sprzeday
inwestorowi IPP,
stopa podatku od zysku brutto wyraajcego si rwnaniem
Z R = SR Ke X i JY i ,
stopa dyskonta kapitau inwestycyjnego,

roczne przychody z eksploatacji elektrociepowni lub elektrowni,
SR
M , M +1 , N , N M roczne stopy amortyzacji wyraone za pomoc stopy
dyskonta r
gwarantujce kolejno zwrot nakadw J O i J M cznie
z odsetkami po N i N M latach eksploatacji elektrociepowni lub

elektrowni.
Na rysunku 3.1. w podrozdziale 3.2 przedstawiono wykorzystywany w
metodyce (wzory (4.1), (4.2)) czasowy schemat eksploatacji zakupionej od
Skarbu Pastwa przez inwestora IPP elektrowni lub elektrociepowni z
zaznaczonymi okresami ich eksploatacji przed i po modernizacji.
Argumentami kryterium zysku (4.1) s poniej wymienione funkcje (zmienne
decyzyjne):
funkcja rocznych kosztw dziaania zmodernizowanej elektrowni, czy
elektrociepowni, bdca sum kosztw kapitaowych (amortyzacji)
mod
mod
mod
mod
K kap =
X i J Y i i kosztw eksploatacji K e , K R = K kap + K e
funkcja rocznych przychodw S Rmod bdca, tak jak i K emod m.in. funkcj
cen nonikw energii

funkcja nakadw inwestycyjnych na odnowienie i modernizacj J M
bdca funkcj stanu technicznego istniejcych urzdze oraz zakresu i

technologii (sposobu) modernizacji
funkcje rocznych stp amortyzacji M , M +1 , N , N M oraz stp
[ M ] IRR IPP , [ M +1 ] IRR IPP , [ N ] IRR IPP (wzr (4.2)), ktre zale od sposobu
p
finansowania inwestycji, stopy IRR pIPP bdcej minimaln wartoci

oprocentowania jak ma przynie inwestorowi IPP kapita J O i J M
105
zainwestowany w zakup, odnowienie i modernizacj rda energii, i w

kocu stopy dyskonta kapitau inwestycyjnego r.
Przy poszukiwaniu najwikszej wartoci funkcjonau (4.1) obowizuj
ograniczenia naoone na zmienne decyzyjne, wynikajce z wymaga
technologicznych i uwarunkowa finansowych.
S to:
- ograniczenie rwnociowe
cena zakupu przez niezalenego inwestora IPP elektrowni lub elektrociepowni
wyraa si rwnaniem (3.39)
M
M +1
M +1
M
1
1
(SR Ke ) + (SR Ke ) + (SRmod Kemod )
IPP M +1
[ ] IPP [ ] IPP
[ M ]IRRIPP
(1 + IRRp )
M +1 IRRp
p
N IRRp
JO =
N
[1 (1 p)(1 vm )]
1
[ N ]IRRIPP
(1 p)(1 v )
m
1
1
JM
N M J M [1 (1 p)(1 vm )]
[ ] IPP [ ] IPP (1 + IRRIPP )M

M IRRp
p
N IRRp
+
N
[1 (1 p)(1 vm )]
1
[ N ]IRRIPP
p
(4.2)
gdzie:
IRR pIPP minimalna warto oprocentowania, jak ma przynie inwestorowi

IPP zainwestowany kapita J O i J M ; inwestorzy wyznaczaj minimaln,
tj. progow warto wewntrznej stopy zwrotu IRR pIPP kompensujc
ryzyko inwestowania (bdc obok gwarancji w postaci kontraktw na
zbyt i cen produkowanej energii zacht do inwestowania) na poziomie
wyszym od korzyci z lokat na rynku kapitaowym,
[ M ] IRR IPP , [ M +1 ] IRR IPP , [ N ] IRR IPP roczne stopy amortyzacji wyraone za
p
pomoc stopy IRR
IPP
,
p
oraz
- ograniczenia nierwnociowe:
a) roczny zysk brutto Z Rmod z pracy zmodernizowanej elektrowni lub
elektrociepowni powinien by co najmniej nieujemny
106
Z Rmod = S Rmod K emod N J O N M J M 0 ,
(4.3)
b) kapita inwestycyjny inwestora na odnowienie i modernizacj moe by

ograniczony jego moliwociami finansowymi lub ograniczenie moe wynika
z zastosowanej technologii modernizacji
J M J Mmax ,
(4.4)
nakady J M musz by ponadto co najmniej rwne nakadom J Modn koniecznym

wycznie na odnowienie stanu technicznego elektrowni i elektrociepowni
pozwalajcego na ich dalsz dugoletni eksploatacj
J M J Modn
(4.5)
c) stopa dyskonta musi by co najwyej rwna wartoci danego oprocentowania, jak ma przynie inwestorowi IPP kapita J O i J M zainwestowany w
zakup, odnowienie i modernizacj rda energii
r IRR pIPP .
(4.6)
Zamiast ograniczenia (4.3) mona wprowadzi ostrzejsze ograniczenie na

roczny zysk brutto Z Rmod , takie, e powinien on by co najmniej nie mniejszy od
zysku sprzed modernizacji
Z Rmod Z RM = S RM K eM N J O 0 .
(4.7)
Ograniczenia (4.3) do (4.7) wyznaczaj obszar dopuszczalnych rozwiza

(rys. 4.2). Ograniczenie rwnociowe (4.2) pozwala na wyeliminowanie z
oblicze jednej ze zmiennych decyzyjnych.
W oglnym przypadku kryterium optymalizacyjne NPV IPP max jest
nieliniowe i poszukujc jego najwikszej wartoci mona stosowa na przykad
metody gradientowe po uzupenieniu funkcjonau (4.1) odpowiednimi funkcjami
kary, ktre pogarszaj (istotnie zmniejszaj) jego wartoci w razie niedotrzymania ogranicze (4.3)(4.7) [8].
W przypadku, gdy poszukujc najwikszej wartoci funkcjonau uwzgldni
si jako zmienne decyzyjne wycznie funkcje S Rmod , K emod i J M , mamy do
czynienia z modelem programowania liniowego, gdy kryterium optymalnoci
107
NPV
IPP
jest wwczas form liniow (rys. 4.2). Wartoci optymalne S Rmod

, mod
opt K e opt
i J M opt , gwarantujce osignicie przez kryterium optymalnoci najwikszej

wartoci, mona w tym przypadku otrzyma wykorzystujc metod sympleks [8].
Znalezienie optymalnych wielkoci S Rmod
, K emod
przy danej maksymalnej
opt
opt
wartoci nakadw inwestycyjnych na odnowienie i modernizacj J Mmax pozwoli
nie tylko znale odpowied na pytanie: jaka jest optymalna strategia inwestycyjna, tj. jaki zakres i sposb (technologia) modernizacji jest najefektywniejszy
ekonomicznie, ale rwnie na ustalenie ekonomicznie uzasadnionych relacji
cenowych pomidzy nonikami energii. S to odpowiedzi fundamentalne, jakie
naley znale odnawiajc i modernizujc krajowe wglowe elektrownie i
elektrociepownie.
4.2.1.
Dobr optymalnej technologii modernizacji elektrociepowni

i elektrowni
Poprawa efektywnoci ekonomicznej pracy wglowych elektrociepowni i

elektrowni wie si ze znalezieniem optymalnej technologii ich odnowienia
oraz modernizacji. Stosowanie w ukadach wglowych turbin gazowych
stwarza wiele moliwoci rozwiza budowy nowych, wwczas
dwupaliwowych, struktur cieplnych tych ukadw. Zwaszcza nadbudowa
turbin gazow ukadw cieplnych elektrociepowni stwarza w zasadzie
nieograniczenie wiele moliwoci rozwiza tych ukadw.
Wynika to nie tylko z rnorodnoci i zoonoci samych struktur ukadw
wglowych elektrociepowni, w ktrych mog wystpowa rwnoczenie koty
wodne, koty parowe, turbiny parowe przeciwprne, turbiny upustowoprzeciwprne, turbiny upustowo-kondensacyjne, ale rwnie ze sposobu
przeprowadzenia modernizacji.
Oglnie mona stwierdzi, e nieograniczono liczby rozwiza wynika:
z rnorodnoci i ze zoonoci struktur wglowych ukadw cieplnych
elektrociepowni i elektrowni (dla elektrowni struktura ich schematw
cieplnych jest najczciej prawie taka sama, rni si one midzy sob w
zasadzie tylko parametrami termicznymi pary i wody zasilajcej w
poszczeglnych punktach ukadu oraz moc elektryczn)
ze sposobu nadbudowy ukadu wglowego turbin gazow
z mocy zastosowanej w ukadzie turbiny gazowej, niezalenie od tego, w
jaki sposb ta nadbudowa zostaa zrealizowana.
Analiz termodynamiczn naley zatem przeprowadza dla konkretnych
elektrowni i elektrociepowni indywidualnie. Moliwe jest natomiast uogl-
108
nienie analizy ekonomicznej tych ukadw, tzn. moliwe jest uoglnienie

wzorw na opacalno ekonomiczn odnowienia i modernizacji elektrowni i
elektrociepowni wglowych. Struktura tych wzorw jest bowiem dla
wszystkich rozwiza taka sama. Rnica przy analizowaniu konkretnych
ukadw polega bdzie wycznie na podstawieniu do tych wzorw innych
wartoci poszczeglnych skadnikw, takich jak: nakady inwestycyjne, ilo
spalanego paliwa, ilo produkowanej w ukadzie energii elektrycznej, ilo
emisji szkodliwych produktw spalania do otoczenia itd. Przedstawiona w
rozdziale metodyka doboru optymalnych struktur cieplnych do wymagajcych
odnowienia i modernizacji wglowych elektrowni i elektrociepowni ma tym
samym charakter oglny, obejmuje wszystkie moliwe rozwizania.
Jak ju zaznaczono, od zastosowanej technologii modernizacji i sprawnoci
zastosowanych urzdze zalee bdzie efektywno ekonomiczna pracy
zmodernizowanych elektrociepowni i elektrowni. Argumenty S Rmod , K emod i J M
funkcjonau NPV
IPP
s bowiem jej funkcjami. Argumenty S Rmod , K emod s
ponadto funkcjami cen nonikw energii (rozdzia 1). Optymaln technologi

IPP
modernizacji bdzie taki jej wariant, dla ktrego maksymalny zysk NPV max
bdzie najwikszy.
W celu zbadania, jaki wpyw na ekonomiczn efektywno modernizacji
maj zastosowane technologie i sprawnoci zastosowanych w nich urzdze,
naley do funkcjonau NPV IPP wprowadzi sprawnoci energetyczne tych
urzdze, wyraajc na przykad we wzorze na koszty K emod zuycie paliwa w
zmodernizowanej elektrowni lub elektrociepowni w funkcji tych sprawnoci.
Naley zatem rozpatrzy bilans energii zmodernizowanej elektrowni i
elektrociepowni, uwzgldniajc przy tym w oglnym przypadku turbin
gazow:
w ukadzie szeregowym (Hot Windbox) (rys. 4.1a)
w ukadzie rwnolegym (rys. 4.1b).
Poniej przedstawiono bilanse energii zmodernizowanej elektrociepowni
(w przypadku elektrowni w prezentowanych bilansach za ciepo grzejne Q c
naley podstawi warto zero):
109
- bilans energii elektrociepowni pracujcej w ukadzie kondensacyjnym i

zmodernizowanej przez nadbudow turbin gazow w ukadzie szeregowym
(Hot Windbox)
E TG = q sz ( PW d ) mod
w TG
( PWd ) g = q sz ( PWd ) mod

w
( PW d ) mod
w
TG q sz ( PWd ) mod
w (1 TG )
K
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
)
w [ q sz (1 TG ) + 1](1 K
( PW d ) mod
w [ q sz (1 TG ) + 1]
kol
mod
mod
Qstrat
= ( PWd ) mod
w [ q sz (1 TG ) + 1] K (1 kol )
mod
mod mod
kol
( PWd ) mod
w [ q sz (1 TG ) + 1] K kol
mod
Kmod ( PWd ) mod
w [ q sz (1 TG ) + 1] K
me
mod mod k mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
(1 me
)
w [ q sz (1 TG ) + 1] K kol TP
mod
me
mod mod k mod mod

E elk mod = ( PW d ) mod
me
k
mod mod k mod
ETP
= ( PWd ) mod
k mod
TP
mod mod
k mod
( PW d ) mod
)
w [ q sz (1 TG ) + 1] K kol (1 TP
mod
mod mod
k mod
k
Qskr
= ( PWd ) mod
) ETP
w [ q sz (1 TG ) + 1] K kol (1 TP
k
ETP
mod
WC
k
mod
Qck = ETP
WC
WC
k
mod
Q strat
= ETP
(1 WC
)
110
przy czym parametr oznacza stosunek ciepa zawartego w upustowej parze

grzejnej zasilajcej wymienniki ciepownicze WC do energii mechanicznej
k
wytworzonej w turbinie parowej upustowo-kondensacyjnej: = Qu ETP
gdzie:
E elk
energia
ETG
parowym w ukadzie kondensacyjnym pracy elektrociepowni,

energia elektryczna brutto wyprodukowana w turbinie gazowej,
( PWd ) g
elektryczna
brutto
wyprodukowana
turbozespole
energia chemiczna gazu spalonego w turbinie gazowej,
energia chemiczna wgla spalonego w kotach w zmodernizowanej

( PWd ) mod
w
q sz
elektrociepowni,
udzia energii chemicznej gazu w ukadzie szeregowym w energii
k
c
chemicznej wgla spalanego w zmodernizowanej elektrociepowni,

ciepo grzejne brutto wyprodukowane w elektrociepowni w
Q skr
ukadzie kondensacyjnym jej pracy,

Wd
warto opaowa,
sprawno kota brutto (jeli E elk i Qck s produkcjami netto, to K
kol
te musi by wwczas sprawnoci netto),

par do turbiny,
k
k
TP
= CR
ik sprawno energetyczna turbiny parowej (iloczyn sprawnoci
me
energetycznej
obiegu
Clausiusa-Rankinea
przy
pracy
kondensacyjnej i sprawnoci wewntrznej turbiny parowej),
= m G sprawno elektromechaniczna turbozespou (iloczyn sprawnoci
TG
mechanicznej turbiny parowej i sprawnoci cakowitej generatora;

zaoono, e sprawnoci elektromechaniczne turbozespow
przeciwprnych i kondensacyjnych s takie same),
sprawno energetyczna turbiny gazowej,
WC
sprawno energetyczna stacji wymiennikw ciepa,
111
- bilans energii elektrociepowni pracujcej w ukadzie przeciwprym i

zmodernizowanej przez nadbudow turbin gazow w ukadzie rwnolegym
E TG = q rw ( PW d ) mod
w TG
( PWd ) g = q rw ( PWd ) mod
w
TG
KO
Q strat
= q rw ( PW d ) mod
w (1 TG )(1 KO )
q rw ( PW d ) mod
w (1 TG )
KO
q rw ( PW d ) mod
w (1 TG ) KO
K
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
)
w (1 K
( PW d ) mod
w
mod mod
Kmod ( PW d ) w K
mod
( PW d ) mod
]
w [ q rw (1 TG ) KO + K
kol
mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
](1 kol
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
mod
kol
( PW d ) mod
] kol
w [ q rw (1 TG ) KO + K
me
mod
mod p mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
] kol
TP (1 me
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
mod p mod mod
me
E elp mod = ( PW d ) mod
] kol
TP me
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
mod
E TPp = ( PW d ) mod
] kol
TPp mod
w [ q rw (1 TG ) KO + K
p mod
TP
mod
mod
( PW d ) mod
] kol
(1 TPp mod )
w [ q rw (1 TG ) KO + K
WC
mod
mod
p mod
mod
Q strat
= ( PW d ) mod
] kol
(1 TP
)(1 WC
)
w [ q rw (1 TG ) KO + K
mod
p mod
mod
mod
mod
WC
Qcp mod = ( PW d ) mod
] kol
(1 TP
)WC
w [ q rw (1 TG ) KO + K
112
gdzie:
E elp energia elektryczna brutto wyprodukowana w turbozespole parowym
KO
w ukadzie przeciwprnym pracy elektrociepowni,

sprawno kota odzyskowego brutto,
q rw udzia energii chemicznej gazu w ukadzie rwnolegym w energii

chemicznej wgla spalanego w zmodernizowanej elektrociepowni,
Qcp ciepo grzejne brutto wyprodukowane w elektrociepowni w ukadzie

przeciwprnym jej pracy.
Powyej przedstawiono przykadowe bilanse energii elektrociepowni
nadbudowanych turbozespoami gazowymi w ukadzie szeregowym i rwnolegym, z turbozespoami parowymi przeciwprnymi i kondensacyjnymi.
W rzeczywistoci, jak ju wyej zaznaczono, czsto w elektrociepowniach
zabudowane s rwnoczenie turbozespoy parowe przeciwprne, upustowoprzeciwprne i upustowo kondensacyjne. Wymienniki ciepownicze mog by
zatem w oglnym przypadku zasilane par grzejn z turbin przeciwprnych i
kondensacyjnych. Uwzgldniajc powysze uwagi i wykorzystujc zaprezentowane bilanse energii w oglnym przypadku otrzymuje si wzory na zuycie
wgla w zmodernizowanej elektrociepowni w funkcji sprawnoci urzdze
- w ukadzie szeregowym
( PWd ) mod
=
w
-
1
mod
[q sz (1 TG ) + 1] Kmod kol
Qcmod E elmod
mod ,
mod + mod + Qskr
me
WC
(4.8)
w ukadzie rwnolegym
( PWd ) mod
=
w
1
mod
[q rw (1 TG ) KO + Kmod ] kol
Qcmod E elmod
mod ,
mod + mod + Qskr
me
WC
(4.9)
gdzie wartoci cakowitej produkcji ciepa grzejnego w elektrociepowni i

produkcji energii elektrycznej w turbozespoach parowych wyraaj si kolejno
wzorami
Qcmod = Qck mod + Qcp mod ,
113
(4.10)
E elmod = E elk mod + E elp mod .
(4.11)
Cakowita produkcja energii elektrycznej w elektrociepowni zmodernizowanej

przez nadbudow turbozespoem gazowym rwna si
mod
E elmod
+ ETG .
, c = E el
(4.12)
W przypadku wariantu modernizacji rde ciepa i energii elektrycznej

doskonalcego tylko istniejce w nich urzdzenia i instalacje, w przedstawionych bilansach naley za wartoci udziau energii chemicznej gazu w
spalanym wglu podstawi warto zero: q = ( PWd ) g ( PWd ) mod
= 0 , (wartoci
w
q dla ukadu szeregowego mieszcz si w przedziale q sz (0; 0,6) , dla ukadu
rwnolegego q rw (0; 1) ; tabela 4.4, rozdzia 4.5.2.1). Rwnie za ciepo
skraplania pary naley podstawi warto zero, Q skr = 0 , jeli w rdle ciepa i
energii elektrycznej zabudowane s jedynie turbiny przeciwprne. Jak ju
wyej zaznaczono, wariantem optymalnym modernizacji bdzie ten, dla
IPP
ktrego maksymalny zysk NPV max
bdzie najwikszy.
Mona oglnie stwierdzi, e optymalnie zaprojektowany ukad rwnolegy (wwczas q rw 1 ) jest efektywniejszym energetycznie i ekonomicznie w
porwnaniu z ukadem szeregowym rozwizaniem modernizacji istniejcych
ukadw wglowych.
Wysza efektywno energetyczna ukadu rwnolegego wynika z wikszej
moliwoci zmniejszenia zuycia wgla w istniejcym kotle wglowym
( q sz (0; 0,6) , gdy q rw (0; 1) ). Wysza efektywno ekonomiczna ukadu
rwnolegego wynika natomiast z mniejszych nakadw inwestycyjnych na tak
modernizacj. Podsumowujc, procesy modernizacyjne wymagaj daleko idcej
optymalizacji termodynamicznej, a przede wszystkim optymalizacji ekonomicznej, gdy kryterium ekonomiczne, jak ju wielokrotnie podkrelano, jest
nadrzdne dla kryterium termodynamicznego, gdy w gospodarce rynkowej to
wanie analiza ekonomiczna decyduje o celowoci zastosowania konkretnego
rozwizania technicznego.
Podstawowym jednak warunkiem opacalnoci stosowania turbin
gazowych jest ekonomicznie poprawna relacja ceny energii elektrycznej do ceny
gazu ziemnego i wgla. Cena energii elektrycznej przy danej cenie gazu i wgla
powinna by na odpowiednio wysokim poziomie, takim, aby stosowanie turbin
gazowych nie generowao strat finansowych. Niewaciwa relacja cenowa
114
pomidzy nonikami energii w krajowej elektroenergetyce jest, obok niedostatku rodkw finansowych, gwn przyczyn nieopacalnoci przeprowadzania modernizacji.
Istotny jest zatem problem sformuowania metodyki okrelania uzasadnionych ekonomicznie relacji cenowych pomidzy nonikami energii,
determinujcych opacalno modernizacji istniejcych wglowych rde ciepa
i energii elektrycznej przez ich nadbudow turbin gazow. Jeszcze raz naley
bardzo mocno zaznaczy, w gospodarce rynkowej jako kryterium optymalizacji
modernizacji naley przyjmowa kryterium ekonomiczne, kryterium maksymalizacji zysku osiganego w trakcie eksploatacji zmodernizowanych
elektrociepowni i elektrowni.
4.2.1.1. Kiedy tylko odnawia, a kiedy odnawia i rwnoczenie

modernizowa?
Istotna jest odpowied na pytanie: jaki jest warunek konieczny, aby
opacalne byo nie tylko odnowienie elektrowni lub elektrociepowni
pozwalajce na ich dalsz wieloletni eksploatacj, tj.: odnowienie kotw,
odnowienie kadubw i ukadw przepywowych turbin, odnowienie ukadw
chodzenia, odnowienie rurocigw wodnych i parowych czy w kocu zabiegi
zmniejszajce elektryczne potrzeby wasne, ale opacalna byaby rwnoczesna z
odnowieniem ich modernizacja?
Odpowied na postawione pytanie mona otrzyma analizujc zaleno
(4.1). Analiza jest znacznie uatwiona, jeeli rwnanie (4.1) jest form liniow.
Jeeli ponadto obszar dopuszczalnych rozwiza jest ograniczony ukadem
zalenoci liniowych, to forma liniowa osiga warto ekstremaln, co
oczywiste, w punkcie, ktry jest wierzchokiem tego obszaru (rys. 4.2), a jeeli t
sam ekstremaln warto osiga w dwch rnych wierzchokach, to t sam
warto osiga w kadym punkcie odcinka je czcego. Jeeli ograniczenia s
nieliniowe, to ekstremum ley na granicy obszaru rozwiza dopuszczalnych.
W oglnym przypadku, tj. biorc w kryterium optymalnoci (4.1) pod
uwag wszystkie zmienne decyzyjne, jest ono nieliniowe i w konsekwencji jest
moliwe, e jego ekstremum moe by punktem wewntrznym zbioru
rozwiza dopuszczalnych.
Uwzgldniajc w zalenoci (4.1) na przykad jako zmienne decyzyjne
jedynie wielkoci liniowe:
1. warto rnicy przychodw i kosztw eksploatacji zmodernizowanej
elektrowni lub elektrociepowni S Rmod K emod
2.
nakady finansowe J M
115
wykorzystujc przy tym ograniczenia nierwnociowe:

- kapita inwestycyjny J M (rozdzia 3.4.1.2) jest rwny co najmniej nakadom
finansowym J Modn koniecznym wycznie na odnowienie stanu technicznego
istniejcych wglowych elektrociepowni lub elektrowni pozwalajcego na ich
dalsz dugoletni eksploatacj oraz jest co najwyej rwny moliwociom
finansowym J Mmax inwestora IPP (jego zdolnoci kredytowej) lub wynika z
zastosowanej technologii modernizacji (nakadw na ukad Hot Windbox lub
nakadw na ukad rwnolegy plus nakady na odnowienie)
J Modn J M J Mmax
(4.13)
oraz
- ograniczenie (4.7), gwarantujce popraw efektywnoci ekonomicznej pracy
zmodernizowanego i odnowionego rda ciepa i energii elektrycznej, tj. e
roczny zysk brutto Z Rmod nie powinien by mniejszy od zysku sprzed
odnowienia i modernizacji Z RM
S Rmod K emod S RM K eM + N M J M
(4.14)
otrzymuje si warunek konieczny, jaki musi by speniony, aby zamiast

wycznego odnowienia stanu technicznego istniejcych rde ciepa i energii
elektrycznej opacalne byo ich odnowienie z rwnoczesn modernizacj, na
przykad poprzez nadbudow turbin gazow:
pochodna zysku NPV IPP w kierunku kadej prostej l przechodzcej przez
punkt (odn) (rys. 4.2), bdcej dowolnym ograniczeniem obszaru dopuszczalnych rozwiza, musi by dodatnia
NPV IPP
NPV IPP NPV IPP
=
cos +
sin > 0 .
l
J M
( S Rmod K emod )
(4.15)
Po wykonaniu operacji rniczkowania (przy za. J O = const) otrzymuje si
1
1
1
NPV IPP
sin (1 p )(1 v m ) > 0
cos +
=
M
l
N M +1
(1 + r )
(4.16)
skd wspczynnik kierunkowy tg prostej l musi spenia warunek, aby

opacalne byo odnowienie z rwnoczesn modernizacj
116
1
(1 + r ) M .
tg >
1
1
N M +1
(4.17)
Jeli prosta l opisana jest rwnaniem (4.14), to tg = N M i wwczas pochodna

kierunkowa NPV IPP l (4.16) przyjmuje warto ujemn (co atwo wykaza,
jako e 1 (1 + r ) M = N M [1 (1 + r ) M +1 + 1 N 1 M +1 ] ), a wic dla wartoci
IPP
wsprzdnych punktu (odn) nalecego do tej prostej zysk NPV( odn
przyjmuje
)
warto najwiksz (oczywicie na przykad dla punktw w obszarze

dopuszczalnych rozwiza i nalecych do prostej l: J M = J Modn zachodzi relacja
IPP
< NPV
NPV( odn
)
JM = J
odn
M
IPP
, ale punkty te w rzeczywistoci s nieosigalne, jako e dla
wielko S Rmod K emod w praktyce przyjmuje wanie warto od
S Rodn K eodn rys. 4.2).
Rys. 4.2. Interpretacja graficzna ekstremum formy liniowej
117
IPP
Aby punkt (odn) na rys. 4.2. by punktem, dla ktrego zysk NPV( odn
)
przyjmuje zawsze warto najmniejsz, a wic aby wraz z odnowieniem

zawsze bya opacalna rwnoczenie modernizacja, prosta l musi przechodzi
przez punkt (odn) oraz musi si zawiera pomidzy prostymi
l : S Rmod K emod = S RM K eM + N M J M i l: J M = J Modn , aby zgodnie z zalenoci (4.16) mg by speniony warunek (4.17)
mod
R
mod
e
mod
M
(S
J
odn
R
odn
M
odn
e
1
)
(1 + r ) M .
>
1
1
N M +1
(4.18)
Jak wynika z (4.18), aby opacalne byy rwnoczesne odnowienie i modernizacja

rda ciepa i energii elektrycznej, suma zdyskontowanych na moment t = 0
(rys. 3.1, rozdzia 3.2) przyrostw przychodu, pomniejszona o tak sam sum
przyrostw kosztu eksploatacji ponad przychd i koszt osigane w tylko
odnowionym rdle, [ S Rmod S Rodn ( K emod K eodn ) ] (1 N 1 M +1 ) , musi by
wiksza od zdyskontowanego na ten sam moment przyrostu nakadw
inwestycyjnych na odnowienie i modernizacj ponad nakady na odnowienie
( J Mmod J Modn ) (1 + r ) M (taki sam wynik otrzymuje si, odejmujc od wartoci
NPV IPP przy J M = J Mmod (wzr (4.1)) warto NPV IPP , gdy S Rmod = S Rodn ,
K emod = K eodn oraz J M = J Modn ). W przeciwnym przypadku rozwizaniem optyIPP
malnym, tj. gwarantujcym maksymalny zysk NPV max
z eksploatacji rda
ciepa i energii elektrycznej, bdzie wycznie jego odnowienie pozwalajce na

dalsz wieloletni eksploatacj.
4.2.2. Podsumowanie
a)
Podjcie racjonalnych decyzji o sposobie modernizacji istniejcych

wglowych elektrowni i elektrociepowni wymaga okrelenia optymalnej
technologii oraz optymalnych parametrw termodynamicznych realizowanych w nich procesw cieplnych, takich, ktre bd gwarantoway
opacalno ekonomiczn przedsiwzicia. Koniecznoci jest sformuowanie algorytmw i rozwizanie zagadnie doboru optymalnych struktur
cieplnych do wymagajcych modernizacji istniejcych wglowych
elektrowni i elektrociepowni. Koniecznoci jest rwnie ustalenie
ekonomicznie uzasadnionych relacji cenowych pomidzy nonikami
118
energii gwarantujcych ekonomiczn opacalno eksploatacji modernizowanych elektrowni i elektrociepowni.

b)
Jako kryterium optymalizacji w gospodarce rynkowej przy rozwizywaniu

wymienionych zagadnie naley przyjmowa kryterium ekonomiczne
kryterium maksimum zysku osiganego w trakcie eksploatacji elektrowni i
elektrociepowni. Kryterium ekonomiczne jest nadrzdne dla kryterium
termodynamicznego. Warunkiem opacalnoci odnowienia i modernizacji
istniejcych wglowych elektrociepowni i elektrowni jest poprawa
efektywnoci ekonomicznej ich pracy. Kryterium termodynamicznym
naley si posugiwa jedynie przy poszukiwaniu moliwoci doskonalenia
procesw cieplnych, ostatecznie jednak o celowoci zastosowania danego
rozwizania technicznego decyduje (powinna decydowa) analiza ekonomiczna.

wglowych elektrociepowni przez nadbudow turbin
gazow
Prognozowane zwikszenie iloci gazu ziemnego w krajowej energetyce
pozwoli na budow nowych rde ciepa i energii elektrycznej wykorzystujcych to paliwo. Pozwoli na budow elektrowni i elektrociepowni
gazowych, i kombinowanych gazowo-parowych. Umoliwi ponadto, co jest
bardzo istotne, modernizacj ju istniejcych elektrociepowni i elektrowni
przez ich nadbudow turbin gazow. Modernizacja istniejcych rde
wglowych w oparciu o spalany w turbinie gazowej gaz ziemny ma due
znaczenie, gdy w nastpstwie zmiana termicznych parametrw realizowanych
w nich obiegw cieplnych znaczco poprawi ich efektywno energetyczn.
Rwnoczesne ograniczenie emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego w
wyniku zmniejszonego zuycia wgla poprawi ponadto pod warunkiem, e
wzrosn taryfy opat za jego zanieczyszczanie ich efektywno ekonomiczn.
Modernizacja taka, co naley po raz kolejny mocno podkreli, pozostawi przy
tym wgiel jako podstawowe paliwo w elektrociepowniach i elektrowniach.
Rwnie z uwagi na due zasoby wgla w kraju naley oczekiwa, e i rozwj
krajowej energetyki w dominujcym stopniu bazowa bdzie na tym paliwie.
Przydatnymi dla rozwoju i modernizacji krajowej elektroenergetyki zawodowej
bd tzw. czyste technologie wglowe [6, 7, 14]:
ukady gazowo-parowe jednopaliwowe oparte na wglu:
ukady gazowo-parowe zintegrowane ze zgazowaniem wgla
119
w mniejszym stopniu (stosunkowo niska, ok. 830oC, temperatura spalin

dopywajcych do turbiny gazowej, a wic relatywnie niska, rzdu 42
44%, sprawno wytwarzania energii elektrycznej w takich ukadach)
ukady gazowo-parowe z cinieniowym spalaniem wgla w kotach
fluidalnych ze zoem staym lub cyrkulacyjnym
sprzone technologie gazowo-parowe dwupaliwowe, wglowo-gazowe

(naley przy tym zaznaczy, e spalanym paliwem w turbinie gazowej nie
musi by gaz ziemny, ale rwnie gaz z instalacji zgazowania wgla, co
zmniejszyoby paliwowe koszty eksploatacji; ponadto, wedug GE, jak ju
wczeniej wspomniano, w przecigu najbliszych 510 lat mona
oczekiwa realizacji turbiny gazowej bezporednio wykorzystujcej wgiel
jako paliwo).
Dwa z pierwszych wymienionych ukadw, tj. ukady jednopaliwowe,
stanowi duy potencja technicznych moliwoci budowy nowych rde
energii czy rwnie i ekonomicznych, to ze wzgldu na due na nie
jednostkowe (na jednostk mocy) nakady inwestycyjne mona mie pewne
wtpliwoci, pomimo tego, e jednostkowa (na jednostk energii) cena wgla
jest duo nisza od ceny gazu natomiast ukady dwupaliwowe, wglowogazowe, stanowi rwnie duy potencja modernizacyjny ju istniejcych
elektrociepowni i elektrowni wglowych. Ukady te mog bowiem powstawa
w wyniku nadbudowy ju istniejcych cieplnych struktur wglowych turbin
gazow (jak ju zaznaczono, gaz do turbiny moe pochodzi ze zgazowania
wgla). Co wicej, bardzo znaczce wwczas nawet prawie dwukrotne
zwikszenie mocy elektrycznej zmodernizowanych w ten sposb elektrowni i
elektrociepowni postawi pod duym znakiem zapytania sens techniczny i
ekonomiczny budowy nowych rde jednopaliwowych. Wszystkie z wymienionych ukadw pozwoliyby natomiast w sposb racjonalny technologicznie
korzysta z wgla. Poprawiyby rwnie konkurencyjno krajowej elektroenergetyki na europejskim rynku energii, co jest konieczne, zwaszcza w sytuacji
przystpienia Polski do Unii Europejskiej. Gwnym jednak czynnikiem, ktry
zdecydowanie umoliwiby popraw tej konkurencyjnoci, byaby zmiana w kraju
relacji cenowych pomidzy nonikami energii.
W gospodarce rynkowej warunkiem opacalnoci modernizacji istniejcych
wglowych elektrociepowni i elektrowni przez ich nadbudow turbozespoem
gazowym jest poprawa efektywnoci ekonomicznej ich pracy. Kryterium
ekonomiczne jest bowiem nadrzdne dla kryterium termodynamicznego.
Kryterium termodynamicznym (analiz egzergetyczn) naley si posugiwa
przy poszukiwaniu moliwoci doskonalenia procesw cieplnych. O celowoci
120
zastosowania danego rozwizania termodynamicznego w ostatecznoci

powinna jednak decydowa analiza ekonomiczna.
Poprawa efektywnoci ekonomicznej pracy elektrociepowni i elektrowni
wie si ze znalezieniem optymalnej mocy turbozespou gazowego
nadbudowujcego istniejcy technologiczny ukad wglowy.
W rozdziale poddano analizie standardowe rozwizania modernizacji
elektrociepowni przez ich nadbudow turbin gazow rys. 4.1 (rozdzia 4.1).
Podstawowym warunkiem opacalnoci wykonania nadbudowy bloku
parowego turbin gazow jest zaoenie, e stan techniczny elektrociepowni
pozwala na ich dalsz dugoletni eksploatacj.
Do przeprowadzania prac modernizacyjnych w elektrociepowniach
powinny w praktyce przyczynia si:
wprowadzenie do nowego Prawa energetycznego metody kosztw
uniknitych okrelania kosztu wytwarzania ciepa w elektrociepowni,
powodujce, e produkcja energii elektrycznej w ukadzie ma duy wpyw
na popraw efektywnoci ekonomicznej jej pracy
rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 r. o
obowizku zakupu z elektrociepowni energii elektrycznej wytworzonej w
skojarzeniu z produkcj ciepa
moliwoci sprzeday zgodnie z Prawem energetycznym energii elektrycznej
bezporednio odbiorcom indywidualnym i dystrybutorom, tzn. Zakadom
Energetycznym (ZE), bez porednictwa Polskich Sieci Elektroenergetycznych
(PSE).
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci nadbudowy istniejcego ukadu wglowego turbozespoem gazowym w ukadzie szeregowym
(Hot Windbox) lub rwnolegym turbozespoem gazowym i kotem odzyskowym, zastpujcym czciowo lub cakowicie zuyte koty wglowe, wodne
lub parowe, jest, aby roczny zysk z eksploatacji zmodernizowanej elektrociepowni co najmniej nie uleg zmniejszeniu w stosunku do zysku sprzed jej
modernizacji (wzr (4.7)). Jest to rwnoznaczne z obnieniem jednostkowego
kosztu produkowanego w elektrociepowni ciepa k cEC
(k )
EC mod
c
( )
k cEC
ist
(4.19)
przy czym
(k ) = (K )
EC ist
c
EC ist
R
121
E elEC, R eel
QR
(4.20)
(k ) = (K )
EC mod
R
EC mod
c
E elEC, R + E elEC, R eel

QR
(4.21)
gdzie:
QR
roczna produkcja netto loco elektrociepownia ciepa w elektrociepowni (ciepowni); ilo ciepa QR jest niezmienna przed i
EC
el , R
, E
EC
el , R
po modernizacji,
oczna produkcja netto loco elektrociepownia energii elektrycz-
eel
nej w elektrociepowni przed modernizacj i przyrost produkcji

po modernizacji,
cena sprzeday energii elektrycznej z elektrociepowni,
K REC
roczny koszt dziaania elektrociepowni.
W przypadku nieznajomoci rocznego kosztu dziaania elektrociepowni

( K ) mona analizowa efektywno ekonomiczn modernizacji elektroEC ist
R
ciepowni (ciepowni), posugujc si jedynie przyrostami: przyrostem

jednostkowego kosztu produkcji ciepa w elektrociepowni (ciepowni) k cEC ,
przyrostem rocznych kosztw dziaania elektrociepowni K REC i rocznym
przyrostem produkcji energii elektrycznej EelEC, R zwizanymi relacj
( )
k cEC = k cEC
mod
( )
k cEC
ist
K REC E elEC, R eel

QR
(4.22)
Modernizacja jest opacalna, jeeli oczywicie k cEC 0 .

Wykorzystujc rwnanie (4.22), otrzymuje si warunek konieczny, jaki
musi by speniony, aby modernizacja elektrociepowni (ciepowni) bya
opacalna. Jest to rwnanie na graniczn (minimaln) cen energii elektrycznej,
dla ktrej przyrost zysku brutto Z R z przedsiwzicia jest co najmniej
nieujemny
Z R = ( Z R ) mod ( Z R ) ist = k cEC QR = EelEC, R eel K REC 0 ,

skd
122
(4.23)
eelgr =
K REC ( K REC ) mod ( K REC ) ist

.
=
E elEC, R
E elEC, R
(4.24)
Cena sprzeday eel energii elektrycznej z elektrociepowni musi by oczywicie

nie mniejsza ni eelgr
eel eelgr .
(4.25)
Warunkiem wystarczajcym ekonomicznej opacalnoci modernizacji

elektrociepowni (ciepowni) jest, aby obnienie jednostkowego kosztu
produkcji ciepa k cEC gwarantowao odpowiednio duy przyrost zdyskontowanego skumulowanego zysku netto NPVmod oraz krtki okres zwrotu DPBPmod
(rozdzia 1.2) poniesionych nakadw inwestycyjnych na t modernizacj.
Z reguy inwestor chce, aby zysk z inwestycji, z uwagi na ponoszone ryzyko
inwestowania, przewysza zysk z lokat na rynku kapitaowym.
W rwnaniu (4.24) wystpuj jedynie przyrosty: przyrost kosztu dziaania
elektrociepowni i przyrost produkcji energii elektrycznej, co jest du zalet
tego rwnania. W celu wyznaczenia granicznych relacji cenowych pomidzy
nonikami energii niepotrzebna jest zatem znajomo wartoci QR , ( K REC ) ist .
Warto granicznej ceny energii elektrycznej eelgr w gwnej mierze zalee
bdzie od mocy turbozespou gazowego N elTG , ceny e g spalanego w turbinie
gazu oraz ceny wgla e pal . Jak wynika z (4.23) przyrost przychodu E elEC, R eelgr
uzyskiwany ze sprzeday dodatkowej energii elektrycznej EelEC, R musi w caoci
pokry przyrost rocznych kosztw dziaania elektrociepowni K REC , tj. koszty
zwizane z modernizacj istniejcej wglowej elektrociepowni pomniejszone
o dodatnie efekty ekonomiczne zwizane z jej czci wglow wzr (4.27).
Przyrost produkcji energii elektrycznej EelEC, R wynika z jej produkcji w nowo
dobudowanym turbozespole gazowym oraz z przyrostu produkcji w
istniejcym(-ych) turbozespole(-ach) parowym(-ych): EelEC, R = EelTG, R + EelTP, R
(w przypadku elektrociepowni zmiana mocy turbozespou parowego N elTP we
wzorze (4.24) moe mie inn warto w sezonie grzewczym o czasie trwania z,
a inn w sezonie pozagrzewczym o czasie trwania l; suma czasw z i l rwna
si rocznemu czasowi pracy elektrociepowni R). Konieczna jest zatem
kadorazowo znajomo ukadu technologicznego modernizowanej elektrociepowni w celu okrelenia zmiany (przyrostu) kosztu jej dziaania oraz okrelenia
zmiany (przyrostu) produkowanej energii elektrycznej w istniejcych turbozespoach parowych. Jak ju zaznaczono, niezmienna produkcja iloci ciepa QR
przed i po modernizacji elektrociepowni powoduje, e po realizacji inwestycji
123
sprzeda ciepa nie przynosi dodatkowych przychodw (jeeli cena ciepa ec

przed i po modernizacji jest taka sama). Tym samym nie wystpuj one w
rwnaniu (4.23) i aby obliczy warto przyrostu zysku Z R z pracy
zmodernizowanej elektrociepowni (ciepowni) niepotrzebna jest znajomo
wspomnianej ceny. Jeeli jednak w wyniku modernizacji miaaby nastpi
rwnoczenie zmiana ceny ciepa z wartoci ec na e cmod (mona by oczekiwa
obnienia ceny ciepa; ecmod < ec ), to przyrost zysku brutto (wzr (4.23))
wynosiby wwczas
Z R = Q R [ecmod ( k cEC ) mod ] Q R [ec ( k cEC ) ist ] =

= Q R (ecmod ec k cEC ) = QR (ecmod ec ) + EelEC, R eel K REC .
(4.26)
Jeeli obnienie ceny ciepa rwnaoby si obnieniu jednostkowego kosztu

produkcji ciepa w elektrociepowni, ecmod ec = k cEC , to wwczas Z R = 0
i czas zwrotu poniesionych nakadw finansowych na t modernizacj byby
dugi, wynosiby kilkanacie (kilkadziesit) lat i rwnaby si kalkulacyjnemu
okresowi eksploatacji zmodernizowanej elektrociepowni, DPBPmod = N (rozdzia
1.2), co czynioby t inwestycj mao atrakcyjn ekonomicznie. Gdyby inwestor
da natomiast krtkiego, zaledwie kilkuletniego okresu zwrotu poniesionych
na modernizacj nakadw inwestycyjnych, to naleaoby si liczy z
podniesieniem ceny ciepa.
Na rys. 4.3 i 4.4 przedstawiono kolejno ideowe schematy strukturalne
elektrociepowni (ciepowni) przed i po modernizacji, suce do obliczania
przepyww finansowych i wyliczania jednostkowego kosztu produkcji ciepa.
W przypadku ciepowni na rys. 4.3 nie wystpuje produkcja energii elektrycznej
EelEC, R .
124
QR
E
Produkcja ciepa brutto
EC
el, R
Ukad technologiczny
elektrociepowni przed
modernizacj
Produkcja energii
ist
(K EC
R )
elektrycznej brutto
Zuycie
wasne
Rys. 4.3. Ideowy schemat strukturalny elektrociepowni (ciepowni) przed modernizacj

sucy do obliczania jednostkowego kosztu produkcji ciepa
QR
E
EC
el,R
+ E
Produkcja ciepa brutto
EC
el,R
Produkcja energii
elektrycznej brutto
Ukad technologiczny
elektrociepowni
po modernizacji
ist
EC
(KEC
R ) + K R
Zuycie
wasne
Rys. 4.4. Ideowy schemat strukturalny elektrociepowni po modernizacji sucy

do obliczania jednostkowego kosztu produkcji ciepa
Jako wynik realizacji modernizacji elektrociepowni w rocznych przychodach finansowych pojawi si przedstawione poniej pozycje.
Dodatkowy przychd wynikajcy z przyrostu sprzeday energii elektrycznej E elEC, R (przy niezmienionej cenie ciepa).
W przypadku ciepowni oszczdno kosztw zwizanych z unikniciem

zakupu energii elektrycznej na potrzeby wasne.
w
W przypadku ukadu rwnolegego oszczdno kosztw K pal
zakupu
wgla wynikajca ze zmniejszonej produkcji ciepa (pary) w istniejcych
w
kotach, a w przypadku ukadu szeregowego oszczdno K pal
wynikajca z mocy cieplnej spalin wylotowych z turbiny gazowej
doprowadzanych do istniejcego kota wglowego.
125
Oszczdno kosztw K rw,m , wu : kosztw konserwacji i remontw, kosztw

surowcw nieenergetycznych i materiaw pomocniczych oraz kosztu wody
uzupeniajcej w ukadzie wglowym, wynikajcych ze zmniejszonego
wykorzystania lub cakowitego wyczenia (najczciej w sezonie
pozagrzewczym) poszczeglnych urzdze czci wglowej z eksploatacji.
Zmniejszenie opat ekologicznych K rw za zanieczyszczanie rodowiska
naturalnego z uwagi na mniejsze zuycie wgla.

Zaoono, e koszty pac w elektrociepowni nie ulegn zmianie (zmniejszeniu).
Po stronie rocznych kosztw pojawi si natomiast dodatkowo
przedstawione poniej pozycje, bdce skadnikami rocznego kosztu dziaania
K RTG (rozdzia 1.2) nowo powstaego ukadu gazowego.
Koszty kapitaowe zwizane z nakadami inwestycyjnymi na modernizacj

elektrociepowni (ciepowni): koszty finansowe (odsetki od kapitau inwestycyjnego J mod ) oraz rata spaty kapitau inwestycyjnego (amortyzacja)
cznie warto zJ mod .
Koszty eksploatacji nowo powstaego ukadu gazowego K eTG . Podstawowymi skadnikami tych kosztw jest koszt gazu ziemnego spalanego
TG
w turbinie gazowej K gaz
(wzr (3.52)) oraz koszt konserwacji i remontw,
ktry mona wyrazi wzorem rem J mod , przy czym roczna stopa kosztw
konserwacji i remontw urzdze wynosi rem 3% ; przy obecnych
opatach ekologicznych pomijalnym kosztem jest natomiast koszt za
zanieczyszczanie rodowiska naturalnego K rTG .
Przyrost rocznych kosztw dziaania elektrociepowni po modernizacji, jak

ju zaznaczono, jest zatem sum kosztw dziaania nowo powstaego ukadu
gazowego, pomniejszonych o spowodowane modernizacj dodatnie efekty
ekonomiczne zwizane z jej czci wglow
w
K REC = ( K REC ) mod ( K REC ) ist = zJ mod + K eTG K pal
K rw,m, wu K rw .
(4.27)
Wprowadzenie odpowiednich taryf opat za emisj szkodliwych substancji

do otoczenia (rozdzia 4.5.4), odzwierciedlajcych rzeczywiste wyrzdzane
szkody w rodowisku zdecydowanie zwikszyoby warto K rw i uatrakcyjnioby ekonomicznie spalanie ekologicznego gazu ziemnego w turbinach
gazowych. Obecne opaty ekologiczne za emisj CO2, SO2, NOx i pyu s na
bardzo niskim poziomie, co nie zachca do stosowania gazu w energetyce.
w
mona w praktyce oszacowa z
Oszczdno kosztw zakupu wgla K pal
126
dobr dokadnoci (przy zaoeniu, e charakterystyki sprawnoci energetycznej kotw w funkcji obcienia s stosunkowo paskie) proporcjonalnie do
zmniejszenia produkcji ciepa (pary) w kotach wglowych w iloci rwnej
produkcji ciepa (pary) w kotle odzyskowym, a w przypadku ukadu
szeregowego wykorzystujc moc ciepln spalin wylotowych z turbiny gazowej
doprowadzanych do kota, zastpujc proporcjonalnie do tej mocy energi
chemiczn wgla. Oszczdno kosztw K rw,m , wu jest ju trudniejsza do oceny,
ale z uwagi na ich niedu warto i tym samym na niewielki wpyw na wyniki
oblicze ekonomicznych mona je, bez popenienia znaczcego bdu,
najczciej pomin. Jak ju zaznaczono, brak moliwoci znalezienia miejsca
dla turbozespou gazowego z ukadem wlotowym powietrza i wylotowym
spalin w pobliu istniejcego kota wglowego jest, obok duych nakadw
kapitaowych dla ukadu szeregowego (Hot Windbox), najczstszym powodem
decydujcym o wyborze ukadu rwnolegego jako najbardziej waciwego
sposobu modernizacji elektrociepowni. Ukad rwnolegy jest ponadto, jak ju
wyej wspomniano, najczciej znacznie korzystniejszy termodynamicznie,
bowiem kocio odzyskowy moe w duym stopniu wyeliminowa istniejcy
kocio wglowy bdcy najwikszym rdem strat egzergii w ukadzie [22].
Z kryterium maksymalizacji zysku z pracy elektrociepowni, rwnoznacznego z minimalizacj (co wynika z analizy wzorw (4.21), (4.22) i (4.23))
rocznego kosztu produkcji ciepa w elektrociepowni (metoda kosztu uniknitego) wynika optymalna warto mocy turbozespou gazowego N elTGopt nadbudowujcego istniejcy ukad wglowy elektrociepowni
(K )
EC mod
Rc
= K REC
mod
EelEC, R + EelEC, R eel min,
(4.28)
skd
EC
K Rc
= K REC EelEC, R eel min.
(4.29)
Wystpujce we wzorach (4.28) i (4.29) poszczeglne wielkoci mona

wyrazi za pomoc mocy elektrycznej turbozespou gazowego N elTG :
K REC = f ( N elTG ) , E elEC, R = f ( N elTG ) .

EC
Przyrost kosztu produkcji ciepa K Rc
= K REC EelEC, R eel , a tym samym
funkcja eelgr = f ( N elTG ) dla rozwaanego sposobu modernizacji istniejcych

ukadw wglowych przez nadbudow turbozespoem gazowym jest w
zasadzie najczciej w caym zakresie rozwaanych wartoci N elTG funkcj silnie
127
malejc. Wynika to z malejcego przebiegu krzywej jednostkowych nakadw

inwestycyjnych na turbozesp gazowy i kocio odzyskowy w funkcji ich mocy
elektrycznej i cieplnej, przy rwnoczesnym zwikszaniu si mocy elektrycznej
EC
turbozespou. Poszukiwanie zatem minimum kosztw K Rc
za pomoc
EC
zalenoci na istnienie bezwarunkowego minimum d K Rc
dN elTG = 0 oraz
EC
d 2 K Rc
d ( N elTG ) 2 > 0 , nie pozwoli na znalezienie optymalnej wartoci mocy
turbiny gazowej N elTGopt . Optymaln moc N elTGopt jest bowiem wwczas moc jak
najwiksza, leca na granicy obszaru dopuszczalnych rozwiza, tj.
ograniczona od gry tylko moliwoci sprzeday np. do Krajowego Systemu
Elektroenergetycznego (KSE) energii elektrycznej, ograniczona moliwociami
finansowymi inwestora oraz moliwoci dostaw gazu do turbiny gazowej.
EC mod
Warto najmniejsza ( K Rc
ley tym samym na ograniczeniu tych kosztw
)
przyjt moc turbiny N elTGopt . Oczywicie, otrzymana dla N elTGopt warto K RECopt
musi spenia warunek konieczny (4.23) EelEC, R opt eel K RECopt . W powyszych
rozwaaniach milczco przyjto, e warto sprawnoci turbiny gazowej TG w
caym zakresie rozwaanych mocy jest staa (zmiany TG s na tyle mae,
e mona je w rozwaaniach bez popenienia znaczcego bdu pomin).
W zakresie jednak maych mocy turbozespow gazowych, sprawnoci
energetyczne produkowanych turbin wahaj si nawet o kilkadziesit procent
i wwczas moe nastpowa wzrost wartoci eelgr ze wzrostem N elTG .
Wprowadzajc do (4.29) zaleno uwzgldniajc zmiany sprawnoci turbin
gazowych ze zmian ich mocy oraz uwzgldniajc dodatkowo ograniczenia
rwnociowe i nierwnociowe, jakim podlegaj wszystkie zmienne decyzyjne
procesu modernizacyjnego (wydajnoci istniejcych urzdze, ich parametry
konstrukcyjne, parametry eksploatacyjne itd.), rozwizanie problemu
ekstremum warunkowego (4.29) mona osign na przykad za pomoc metod
gradientowych [8].
Z zalenoci (4.23) mona by rwnie wyznaczy minimaln moc
turbozespou gazowego N elTGmin , dla ktrej cena sprzeday energii elektrycznej
z elektrociepowni eel speniaaby warunek (4.25): eel eelgr . Moc ta, jak ju
zaznaczono, zalee bdzie od relacji ceny gazu do ceny wgla. Obliczenia mocy
w
, wartoci
N elTGmin wymagayby jednak intuicyjnego przyjcia wartoci K pal
przyrostu (dodatniego lub ujemnego) produkcji energii elektrycznej w
istniejcych turbozespoach parowych EelTP, R oraz przyjcia wartoci nakadw
inwestycyjnych J mod (naley przypomnie, e rnorodno i zoono
struktur cieplnych elektrociepowni jest w zasadzie nieograniczona). Wyliczona
128
wwczas warto N elTGmin moe by zatem obarczona relatywnie duym bdem,

poniewa duymi bdami obarczone mog by przyjte a priori wartoci
w
, EelTP, R , ktre dopiero mog wynika z dokadnej analizy pracy
K pal
konkretnego ukadu elektrociepowni wglowej dla przyjtej wczeniej mocy
turbiny gazowej i przyjtego sposobu modernizacji elektrociepowni. Co wicej,
w
wartoci K pal
i EelTP, R mog ponadto dopiero wynika z analizy wykonanej
osobno dla sezonu grzewczego i pozagrzewczego, i naley oczekiwa, e bd
w
si one w tych okresach rniy midzy sob. Sumujc, wartoci K pal
i E elTP, R
s kadorazowo zdeterminowane zainstalowanymi w konkretnym ukadzie
urzdzeniami i ich technicznymi moliwociami pracy ze zmienionymi
wydajnociami oraz innymi potrzebami cieplnymi w sezonie grzewczym i
pozagrzewczym zgodnie z uporzdkowanym wykresem sumarycznego
zapotrzebowania na ciepo grzejne. Podobnie rzecz si ma, jeli chodzi o
elektrownie. Pomimo tego, e struktura ich schematw cieplnych jest w
zasadzie prawie taka sama, e rni si one midzy sob w zasadzie tylko
parametrami termicznymi pary i wody zasilajcej w poszczeglnych punktach
w
, EelTP, R i J mod
ukadu i moc elektryczn, to okrelenie jednak wartoci K pal
nie jest, tak jak w przypadku elektrociepowni, zadaniem jednoznacznym.
Rnorodno moliwych sposobw modernizacji, jak i dua moliwo
stosowania przy tym samym sposobie modernizacji rnych mocy turbin
gazowych, nie pozwala na rozwizanie zadania odwrotnego, tj. nie pozwala na
znalezienie za pomoc wzoru (4.121) minimalnej mocy turbozespou gazowego
przy cenie sprzeday energii elektrycznej z elektrowni przy spenieniu warunku
w
(4.122). Wartoci K pal
, EelTP, R i J mod zale rwnoczenie od sposobu
przeprowadzenia modernizacji, jak i od mocy elektrycznej zastosowanej turbiny
gazowej. Rozwizanie zadania odwrotnego wymaga zatem analizy zmian tych
wartoci ze zmian mocy turbozespou gazowego, co powoduje, e zadanie
poszukiwania jego minimalnej mocy N elTGmin dla danej ceny sprzeday energii
elektrycznej z elektrowni eel pokrywa si z wielokrotnym wyliczaniem
granicznej ceny eelgr za pomoc wzoru (4.123).
4.3.1. Dyskusja i analiza rezultatw przykadowych oblicze

Analiz ekonomicznej efektywnoci modernizacji przeprowadzono dla
elektrociepowni o znamionowej (zamwionej) mocy cieplnej Q& cecmax = 1200 MW
(rys. 4.5a, b).
129
W elektrociepowni zainstalowane s bloki ciepownicze z turbinami

przeciwprnymi i upustowo-kondensacyjnymi o cznej mocy cieplnej 698 MW
oraz szczytowo-rezerwowe koty wodne bdce w duej mierze w zym stanie
technicznym. Koty oprcz remontw wymagaj modernizacji elektrofiltrw,
zabudowy instalacji kondycjonowania spalin oraz montau palnikw niskoemisyjnych. Przeprowadzenie tych prac oprcz zwikszenia sprawnoci
energetycznej kotw ma zatem na celu konieczne obnienie wielkoci z nich
emisji zanieczyszcze do atmosfery z dostosowaniem ich do wymogw norm.
130
Rys. 4.5a. Ideowy schemat cieplny elektrociepowni
131
1300
1200
1100
1000
1
2
Moc cieplna [MW]
900
800
842
BLOK GAZOWO-PAROWY Z GT11N2
700
698
600
500
400
BLOKI CIEPOWNICZE
300
200
100
46,9
0
0
302
906
1000
2000
3000
4000
5000z
6000
7000
RG-P 8000 R
9000
Czas [h/a]
Rys. 4.5b. Uporzdkowany wykres sumarycznego zapotrzebowania na ciepo grzejne

(1 ciepo uzyskiwane ze zmodernizowanych kotw wodnych;
2 ciepo uzyskiwane z bloku gazowo-parowego)
Rozwj rynku energii elektrycznej powodowa bdzie tworzenie mechanizmw konkurencyjnoci. Zasada dostpu stron trzecich do sieci elektroenergetycznej umoliwia odbiorcom swobodny wybr dostawcy energii, takiego
ktry zaoferuje najkorzystniejsz cen oraz warunki dostawy. Z uwagi na
powysze, w celu dostosowania si do wymogw rynku oraz przewidywanego
wzrostu zapotrzebowania na energi elektryczn zarzd elektrociepowni
zdecydowa si na wykonanie analizy efektywnoci ekonomicznej jej modernizacji za pomoc bloku gazowo-parowego, jako szczytowego rda ciepa
zastpujcego czciowo moc ciepln uzyskiwan z kotw wodnych oraz jako
rda energii elektrycznej pracujcego przez cay rok w skojarzeniu lub w
kondensacji i szczytowych gazowych kotw wodnych. W okresie pozagrzewczym (letnim) na potrzeby przygotowania ciepej wody uytkowej oraz
pary technologicznej wykorzystywany byby tak jak obecnie do pracy tylko blok
ciepowniczy z turbin parow przeciwprn. Blok gazowo-parowy pracowa
bdzie wwczas w ukadzie czysto kondensacyjnym, co podniesie sprawno
egzergetyczn caej elektrociepowni i tym samym efektywno ekonomiczn jej
pracy. Na og bowiem opacalno ekonomiczna procesw energetycznych jest
tym wiksza, im wysza jest ich sprawno egzergetyczna [22] (podstawowym
ponadto warunkiem ekonomicznej opacalnoci istnienia urzdze jest ich
praca). Praca bowiem w sezonie pozagrzewczym tylko ukadu gazowo-
132
parowego z odstawieniem bloku ciepowniczego mimo mniejszego wwczas

zuycia wgla w ukadzie (ponoszone byyby w tym czasie tylko koszty stae
zwizane z wyczonym z ruchu blokiem ciepowniczym) powodowaaby
jednak strat ekonomiczn pracy elektrociepowni z uwagi na mniejsze
przychody ze sprzeday energii elektrycznej (pod warunkiem braku ogranicze
w jej sprzeday). Blok gazowo-parowy w rozwaanym przypadku byby wic w
zasadzie ukadem prawie autonomicznym. Sprzenie rwnolege midzy
istniejcym ukadem wglowym a nowo powstaym blokiem polegaoby tylko
na dodatkowym zasilaniu wymiennika(-w) ciepowniczego do podgrzewania
wody sieciowej upustow par grzejn z turbiny parowej bloku gazowoparowego. Czas trwania poczenia w cigu roku byby relatywnie krtki.
Zmiany w czci parowej ukadu wglowego byyby wic w zasadzie zerowe i
tym samym nie wymagayby poniesienia jakichkolwiek nakadw finansowych
z tym zwizanych.
Postawionym problemem jest zatem pytanie: jaka powinna by moc cieplna
bloku gazowo-parowego, aby efektywno ekonomiczna pracy elektrociepowni
po modernizacji bya najwiksza?
4.3.1.1. Wyniki analiz

Cakowite roczne koszty produkcji ciepa i energii elektrycznej w elektrociepowni przed modernizacj s sum kosztw dziaania blokw ciepowniczych K RBC i wglowych kotw wodnych K RKW
(K )
EC ist
R
= K RBC + K RKW .
(4.30)
Warto cakowitych kosztw rocznych K RKW
we wzorze (4.30) jest
oczywicie sum kosztw staych K
KW
R st
(amortyzacji, kosztw remontw, pac)
i kosztw zmiennych K RKWzm (kosztw paliwa i energii elektrycznej na potrzeby

wasne, kosztu wody uzupeniajcej, kosztu za gospodarcze korzystanie ze
rodowiska naturalnego); K RKW = K RKWst + K RKWzm . Warto kosztw K RKWst , z uwagi
e koty wglowe s kotami rezerwowo-szczytowymi, jest kilkakrotnie razy
wiksza od kosztw K RKWzm . Roczne koszty dziaania elektrociepowni po jej
modernizacji za pomoc bloku gazowo-parowego i szczytowych gazowych
kotw wodnych wynosi bd (koty wglowe bd wyczone z ruchu)
(K )
EC mod
R
= K RBC + K RG P + K RKG + K RKWst .
133
(4.31)
W rwnaniu (4.31) obok rocznych kosztw nowych kotw gazowych wystpuje

rwnie koszt K RKW
. Naley bowiem pamita, e odstawione istniejce koty
st
wglowe bd obciay swoimi kosztami staymi roczne koszty dziaania
zmodernizowanej elektrociepowni.
P
Znamionowa moc cieplna bloku gazowo-parowego Q& gGzn
o cakowitych
rocznych kosztach dziaania K RG P , pokrywajca potrzeby cieplne powyej
maksymalnej mocy cieplnej blokw ciepowniczych rwnej Q& BC = 698 MW,
P
zawiera si w przedziale Q& gGzn
0; 502 MW (502=1200-698; Q& cecmax = 1200 MW
maksymalna moc cieplna elektrociepowni, rys. 4.5b). Brakujc moc, bdc

P
rnic midzy maksymaln moc szczytow rwn 502 MW a moc Q& gGzn
bloku gazowo-parowego, naley uzupeni za pomoc inwestycyjnie tanich,
P
i cakowitych rocznych
gazowych kotw wodnych o mocy Q& gKG = 502 Q& gGzn
kosztach dziaania K RKG . Po znalezieniu optymalnej mocy cieplnej bloku
P
z wykorzystaniem krzywych regresji nakadw
gazowo-parowego Q& gGzn
opt
inwestycyjnych dla bloku i gazowych kotw naley rozpatrzy sytuacj, e

nowe gazowe koty wodne zastpuje si odnowionymi i zmodernizowanymi
istniejcymi wglowymi kotami wodnymi. Mona wwczas oczekiwa, e
jeeli nakady inwestycyjne na odnowienie i modernizacj istniejcych kotw
wodnych nie bd znaczco wiksze od nakadw na nowe koty gazowe, to
tym samym dodatkowo (spalany bowiem bdzie w kotach taszy od gazu
wgiel) poprawi si efektywno ekonomiczna modernizacji elektrociepowni
poprzez budow bloku gazowo-parowego.
Z warunku (4.23) otrzymuje si rwnanie na graniczn (minimaln) cen
energii elektrycznej, dla ktrej modernizacja elektrociepowni poprzez budow
bloku gazowo-parowego na gaz ziemny byaby ju opacalna
eelgr
K RG P + K RKG K RKWzm
E elG P
(4.32)
Jak ju zaznaczono, jeeli nie jest znana rzeczywista warto K RKWzm , to

mona j kadorazowo dla rozwaanego przypadku oszacowa, biorc pod
uwag obnienie lub, jak w rozwaanym przypadku, brak produkcji ciepa w
istniejcych kotach wglowych. Gwnymi skadnikami tego kosztu jest
uniknity koszt zakupu wgla oraz koszt energii elektrycznej na potrzeby
wasne kotw.
134
Z kryterium maksymalizacji zysku z pracy elektrociepowni, rwnoznacznego z minimalizacj przyrostu rocznych kosztw produkcji ciepa
GP
grzejnego K RG P + K RKG K RKW
eel min, wynika optymalna warto
zm E el
znamionowej mocy cieplnej bloku
Q& gGzn Popt
i optymalna warto mocy
elektrycznej turbozespou gazowego
N elTGopt = Q& gG znPopt
P
zGmin
1+
(4.33)
gdzie:
minimalny wskanik skojarzenia bloku gazowo-parowego (bez
zG-P
min
dopalania) dla sezonu grzewczego; zG-P
= ( N elTG + N elTPmin )/ Q& gG-Pzn [1, 2],
min
stosunek minimalnej mocy elektrycznej turbozespou parowego do

mocy turbozespou gazowego; = N elTPmin / N elTG [1, 2],
Cakowite roczne koszty (koszty kapitaowe i eksploatacji) pracy bloku

gazowo-parowego i gazowych kotw mona przedstawi w funkcji znamioP
nowej mocy cieplnej bloku Q& gGzn
KG
K RG P + K RKG = ( z + rem ) J mod + K Gpal P + K pal
+ K p + K wu + K m + K sr ,
gazu
,
J mod = J G P + J KG + J dopr
(4.34)
(4.35)
przy czym w obliczeniach roczn stop obsugi kapitau inwestycyjnego

(amortyzacja + odsetki) oraz pozostaych kosztw staych zalenych od
nakadw inwestycyjnych (koszty konserwacji, remontw) przyjto rwn
z + rem = 16,12%/, a dla stopy oprocentowania kapitau inwestycyjnego
(kredytu) rwnej r = 8%, okresu budowy b = 2 lata i okresu eksploatacji N =15 lat
(rozdzia 1.2).
Nakady inwestycyjne pod klucz J G P dla bloku mona wyrazi w ujciu
liczbowym rwnaniem potgowym [1, 2]
J G P = 2,4339(Q& gG znP ) 0,714 [mln USD]
(4.36)
a nakady na gazowe koty wodne
J KG = 0,081(502 Q& gGzn P ) 0,87
135
[mln USD]
(4.37)
gdzie moc cieplna bloku Q& gGzn P i kotw Q& gKG = 502 Q& gGzn P wyraone s w
megawatach.
Wzory (4.36) i (4.37) zostay otrzymane z urednienia nakadw katalogowych pod klucz i ofert dostawcw urzdze. W rozwaanym przypadku w
bloku gazowo-parowym niezalenie od jego znamionowej mocy cieplnej
powinien by zabudowany kocio odzyskowy dwucinieniowy [1, 2], poniewa
blok w wikszoci czasu RG P pracuje w ukadzie czysto kondensacyjnym (rys.
4.5 b). Nakady inwestycyjne na blok mona by wwczas rwnoczenie przyj
jak dla elektrowni gazowo-parowej [1, 9]. W rzeczywistoci bowiem nakady na
elektrociepowni i elektrowni z turbozespoem gazowym o tej samej mocy
elektrycznej N elTG rni si od siebie tylko w znikomym stopniu. Sum kosztw
kolejno: pac (blok nie spowoduje wzrostu zatrudnienia; w krajowych realiach w
elektrociepowniach i elektrowniach wystpuj znaczne przerosty zatrudnienia),
wody uzupeniajcej, surowcw nieenergetycznych i materiaw pomocniczych
oraz opat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego
K p + K wu + K m + K r we wzorze (4.34) jako wartoci mae mona bez
gazu
popenienia znaczcego bdu pomin. Nakady na doprowadzenie gazu J dopr
rurocigiem o r. 300 mm i d. 4,5 km wynosz w rozwaanym przypadku

0,9 mln USD.
Koszt gazu ziemnego spalanego w turbinie gazowej K Gpal P i uzupeKG
niajcych szczytowych kotach gazowych K pal
wynosi
GP
pal
+K
KG
pal
P GP
z min
Q& gG zn
(1 + ) TG
GP
R
eg +
Q& cecz r
zn
0
Q& gGzn P
rKG
zn e pal
(4.38)
(w szczytowych kotach uzupeniajcych blok gazowo-parowy moe by

spalane inne paliwo ni gaz ziemny o cenie epal). Cen gazu do przykadowych
oblicze optymalizacyjnych przyjto rwn eg = 3,25 oraz 3,5 USD/GJ.
Istnieje co prawda formua, wedug ktrej mona na potrzeby analiz
oblicza przyblion jednostkow (na jednostk energii) cen gazu w zalenoci
od zamwionego jego strumienia
eg = eg z + eg s
136
8760
RG P
(4.39)
gdzie e g z i e g s s skadowymi (malejcymi ze wzrostem strumienia): zmienn i

sta tej ceny ( e g z 4e g s ), ale w praktyce cena ta (ustalana w USD/GJ rwnie
dla gazu ze rde krajowych) jest negocjowana dla kadego projektu
indywidualnie i jest znacznie nisza od ceny wynikajcej z tej formuy.
Zmiana ceny gazu nie zmienia charakteru monotonicznoci krzywych
cakowitych rocznych kosztw pracy bloku gazowo-parowego i gazowych
kotw wodnych.
Znamionow moc ciepln bloku gazowo-parowego we wzorze (4.38)
mona przedstawi jako funkcj czasu jej uytkowania zn (zn 0 ; z)
Q& gGzn P =
Q& gecmax
zn zn
zn
(
)
+
t
t
t
t
1
w pg
pg
z min
1
t w t z min
z
z
z

ec
+ Q& zeccwu + Q& para
Q& BC

(4.40)
gdzie:
P
zn 0; 906 h ; z = 5088 h rys. 4.5b; = 0,25 ; zGmin
= 1 ; TG = 0,35 ;
KG
r
= 0,85 ; t w = 20 o C ; t pg = 12 o C ; t z min = 20 o C .
Funkcja (4.40) wynika z zalenoci (4.41) i (4.42) na czne zapotrzebowanie

na komunaln moc ciepln z elektrociepowni suc do ogrzewania,
wentylacji i klimatyzacji pomieszcze oraz do przygotowania ciepej wody
uytkowej. Zapotrzebowanie to zmienia si w cigu roku. W sezonie
ogrzewniczym zaley od temperatury zewntrznej (otoczenia), ktra w
zalenoci od strefy klimatycznej najczciej jest dana w postaci tabelarycznej
lub wykresu uporzdkowanego. Zmienno tego zapotrzebowania przedstawia
si za pomoc wykresu uporzdkowanego [22]
& ec ( ) = Q
& ec t w t z ( ) + Q
& ec ,
Q
g max
z cwu
c
t w t z min
(4.41)
gdzie:
& ec ( ), chwilowa czna moc cieplna elektrociepowni (ciepowni) w sezonie

Q
c
ogrzewniczym,
& ec maksymalna moc cieplna elektrociepowni (ciepowni) na potrzeby
Q
g max
ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji pomieszcze w sezonie ogrzewniczym,
& ec moc cieplna elektrociepowni (ciepowni) w sezonie ogrzewniczym
Q
z cwu
(niezalena od temperatury zewntrznej) do przygotowania ciepej wody
& ec poza sezonem) przyjmuje
& ec (tak jak i mocy Q
uytkowej; warto mocy Q
l cwu
z cwu
& ec o ok. 2035%

& ec
si na staym poziomie; moc Q
jest wiksza od mocy Q
l cwu
z cwu
137
z uwagi na nisz temperatur podgrzewanej wody wodocigowej w zimie (ok.

78oC; w lecie ok. 20oC), z uwagi na wiksze straty ciepa w sezonie
ogrzewniczym oraz ze wzgldu na korzystanie latem z chodnej wody do
kpieli,
tw temperatura wewntrzna ogrzewanego pomieszczenia (najczciej
tw = + 20oC),
tz (), tz min chwilowa i minimalna (obliczeniowa) temperatura zewntrzna
(tz min w zalenoci od strefy klimatycznej waha si w kraju od 22oC do 18oC
[22]). W zasadzie zapotrzebowanie ciepa do celw wentylacji ma sta warto
poniej temperatury zewntrznej tz = 5oC. Nieuwzgldnienie tego faktu ma
jednak pomijalnie may wpyw na wykres uporzdkowany cznego zapotrzebowania ciepa do ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji pomieszcze oraz
do przygotowania ciepej wody uytkowej.
W przypadku braku dokadnego wykresu uporzdkowanego temperatury
zewntrznej tz () (za pomoc ktrego dla przyjtej temperatury pocztku sezonu
ogrzewniczego mona wyznaczy czas jego trwania) dla danego obszaru (strefy
klimatycznej) mona posugiwa si w analizach przyblionych dla okresu
ogrzewniczego zunifikowanym wykresem zredukowanym [22]
t pg t z ( )
t pg t z min

= 1 3
+
z z
1 ,
(4.42)
gdzie:
tpg temperatura pocztku sezonu ogrzewniczego (tpg = + 12oC),
czas (0 z),
z czas trwania sezonu ogrzewniczego (najczciej z waha si od 5040
5400 h, tj. 210225 dni).
rednia moc cieplna Q& cecz r
zn
0
we wzorze (4.38) wynika z cakowania zalenoci
(4.41) i wyraa si rwnaniem

Q& cecz r
zn
0
Q& gecmax
t w t z min

zn
t w t pg + (t pg t z min ) 1 +
1 2

3 7
zn
z
zn
z

ec
+ Q& zeccwu + Q& para
Q& BC

(4.43)
Moc cieplna kotw wglowych jest nieznacznie wiksza od zapotrzebowania na moc szczytow 502 MW (= 1200 698), i tym samym nieznacznie
wiksze s dla nich koszty stae K RKWst , ni byyby dla kotw o mocy 502 MW.
138
Produkcja w nich ciepa w iloci 388,1 TJ/a jest zgodna z uporzdkowanym

wykresem sumarycznego zapotrzebowania na ciepo grzejne, a jednostkowy
ist
koszt produkcji w nich ciepa wynosi (k cKW
= 15,05 USD/GJ i mona bez
r )
popenienia znaczcego bdu traktowa go jako warto porwnawcz w
obliczeniach optymalizacyjnych.
Produkcj netto energii elektrycznej E elG P w bloku gazowo-parowym
oblicza si za pomoc wzoru
E elG P = Q& cecz r
gdzie: Q& cecz r
906
0
906
0
906 zec + 1,5 Q& gGzn P
P
zGmin
1+
GP
R
906 (1 el )
[MWh], (4.44)
P
i Q& gG zn
wyraone s w MW, a czas RG P w godzinach. Wska-
nik elektrycznych potrzeb wasnych bloku przyjto rwny el = 4% produkcji

brutto w nim energii elektrycznej. Czynnik 1,5 znajdujcy si w drugim
skadniku w nawiasie kwadratowym w rwnaniu (4.44) oznacza, e warto
mocy elektrycznej turbozespou parowego dla jego pracy kondensacyjnej
przyjto rwn 0,5 N elTG . W rozwaanym przypadku konkretnej elektrociepowni z analizy pracy bloku zgodnie z wykresem uporzdkowanym
zapotrzebowania ciepa grzejnego (rys. 4.5b), wskanik skojarzenia elektrociepowni mona z dobrym przyblieniem przedstawi zalenoci
ec
z
zecmax
= G P Q& gG znP ,
Q&
(4.45)
g zn max
P
przy czym: zecmax = 4,5 ; Q& gGzn
MW. Ustalenie w miar dokadnej
max = 502
zalenoci zec = f (Q& gGzn P ) (4.45) oraz wartoci zecmax ma istotne znaczenie w
obliczeniach efektywnoci ekonomicznej pracy elektrociepowni ze wzgldu na

duy wpyw energii elektrycznej na jej warto. Jeszcze raz naley przy tym
mocno zaznaczy, e zaleno (4.45) ma indywidualny charakter i musi by
kadorazowo ustalana dla konkretnego przypadku modernizacji konkretnej
elektrociepowni.
Jak wynika z przeprowadzonych oblicze, krzywe eelgr (rys. 4.6a,b) w
P
funkcji mocy cieplnej bloku gazowo-parowego w rozwaanym zakresie Q& gGzn
s
silnie malejce i optymaln moc Q& gGzn Popt jest moc jak najwiksza, ograniczona
tylko od gry moliwoci sprzeday do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) wytwarzanej w elektrociepowni energii elektrycznej.
139
P
Istnieje zatem tylko minimalna moc cieplna bloku gazowo-parowego Q& gGzn
,
tj. taka moc, powyej ktrej nastpuje ju obnienie jednostkowego kosztu

produkcji w elektrociepowni ciepa, i ktra zaley od ceny sprzeday energii
elektrycznej eel , ceny gazu ziemnego e g i rocznego czasu pracy bloku RG P .
Na rys. 4.6a4.7d zaprezentowano wyniki oblicze granicznej ceny energii
elektrycznej i jednostkowego kosztu produkcji ciepa w bloku gazowo-parowym
i w nowych, szczytowych gazowych kotach wodnych w funkcji znamionowej
mocy cieplnej bloku gazowo-parowego.
eel = 33,5 USD/MWh
cena gazu eg = 3,25 USD/GJ
33
32
RG-P = 5339 h/a

7200 h/a
eel = 30,87 USD/MWh
31
7600 h/a
8000 h/a
8400 h/a
30
84,4
117,1
28
136,1
29
57,1
Graniczna cena energii elektrycznej eelgr [USD/MWh]
34
27
50
100
150
200
250
300
350
400
450
Znamionowa moc cieplna bloku gazowo-parowego Qg znG-P [MW ]
Rys. 4.6a. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji znamionowej mocy cieplnej
bloku gazowo-parowego dla ceny gazu ziemnego eg = 3,25 USD/GJ
140
500

34
eel = 33,5 USD/MWh
RG-P = 6767 h/a
33
7200 h/a
7600 h/a
8000 h/a
32
8400 h/a
eel = 30,87 USD/MWh
31
390,4
303,2
235,7
98,6
184,5
30
67,4
Graniczna cena energii elektrycznej eelgr [USD/MWh]
35
29
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Rys. 4.6b. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji znamionowej mocy cieplnej
bloku gazowo-parowego dla ceny gazu ziemnego eg = 3,5 USD/GJ
(kc rKW )is t =
cena en. elektr. eel = 30,87 USD/MWh

15,05 USD/GJ
15
5339 h/a
RG-P = 8400 h/a

8000 h/a
10
7600 h/a
7200 h/a
5
84,4
117,1
cena ciepa ec = 3,05 USD/GJ

57,1
Jednostkowy koszt produkcji ciepa kcG-P+KG [USD/GJ]
20
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
-5
Rys. 4.7a. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w bloku gazowo-parowym i gazowych

kotach szczytowych w funkcji znamionowej mocy cieplnej bloku gazowo-parowego dla
ceny gazu ziemnego eg = 3,25 USD/GJ i dla ceny energii elektrycznej eel = 30,87 USD/MW
141

20
6767 h/a
(kc rKW )ist = 15,05 USD/GJ
16
7200 h/a
7600 h/a
12
8000 h/a
RG-P = 8400 h/a

8
390,4
303,2
235,7
184,5
24
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Rys. 4.7b. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w bloku gazowo-parowym i gazowych

ceny gazu ziemnego eg = 3,5 USD/GJ i dla ceny energii elektrycznej eel = 30,87 USD/MWh
(kc rKW )is t =
15

15,05 USD/GJ
RG-P = 8400 h/a

8000 h/a
10
7600 h/a
5339 h/a
7200 h/a
5

136,1
20
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
-5
Rys. 4.7c. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w bloku gazowo-parowym i gazowych

ceny gazu ziemnego eg = 3,25 USD/GJ i dla ceny energii elektrycznej eel = 33,5 USD/MWh
142

(kc rKW )is t = 15,05 USD/GJ
15
RG-P = 8400 h/a

8000 h/a
10
7600 h/a
7200 h/a
5
6767 h/a
98,6
67,4
20
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
-5
Rys. 4.7d. Jednostkowy koszt mocy cieplnej bloku gazowo-parowego dla ceny gazu
ziemnego eg = 3,5 USD/GJ i dla ceny energii elektrycznej eel = 33, produkcji ciepa
w bloku gazowo-parowym i gazowych kotach szczytowych w funkcji znamionowej
5 USD/MWh
Na przykad dla ceny gazu e g = 3,25 USD/GJ i ceny energii elektrycznej
eel = 30,87 USD/MWh, dla minimalnego czasu pracy bloku gazowo-parowego

P
= 7200 h/a minimalna znamionowa moc cieplna bloku (dla ktrego jego
RG min
budowa byaby ju ekonomicznie opacalna) wynosi Q& G P = 117,1 MW, i tym
g zn min
P
samym dla Q& gGzn
>117,1 MW jednostkowy koszt k cG P + KG jest ju mniejszy od
ist
= 15,05 USD/GJ. Gdyby moc bloku gazowo-parowego wynosiaby a
(k cKW
r )
G
P
P
= 6767 i 5339 h/a
Q& g zn min = 502 MW, to minimalne czasy wynosiyby tylko RGmin
kolejno dla ceny gazu e g = 3,5 i 3,25 USD/GJ przy cenie energii elektrycznej
eel = 30,87 USD/MWh. Nieznaczny wzrost ceny energii elektrycznej znacznie

obnia minimaln znamionow moc ciepln bloku. Przeprowadzone obliczenia
wykazuj, e w rozwaanym przypadku modernizacji elektrociepowni przez
budow bloku gazowo-parowego znacznie wikszy wpyw na efektywno
ekonomiczn modernizacji ma zmiana ceny energii elektrycznej ni zmiana ceny
gazu rys. 4.7a4.7d. W obliczeniach przyjto sta cen gazu dla caego
P
, chocia mona by oczekiwa, e cena gazu
przedziau zmiennoci mocy Q& gGzn
143
ze wzrostem mocy mogaby male. Nie zmienioby to jednak poprawnoci

rozwaa, gdy otrzymane funkcje na rys. 4.6 i 4.7 w dalszym cigu byyby
silnie malejce. Zwikszyaby si jedynie warto spadku eelgr i k cG P + KG ze
P
wzrostem Q& gGzn
, a tym samym zmniejszyyby si minimalne moce cieplne bloku
P
gazowo-parowego Q& gGzn
, powyej ktrych nastpowaoby ju obnienie
jednostkowego kosztu produkcji w elektrociepowni ciepa.

P
naley do waciciela
Decyzja o wyborze wielkoci mocy bloku Q& gGzn
elektrociepowni, jego zasobw finansowych, moliwoci sprzeday energii
elektrycznej do KSE oraz dostaw gazu do turbiny gazowej.
4.3.1.2. Ocena efektywnoci ekonomicznej modernizacji

elektrociepowni
Do oceny efektywnoci ekonomicznej modernizacji elektrociepowni
przyjto blok gazowo-parowy oparty na turbinie gazowej GT11N2 o
elektrycznej mocy znamionowej w N elTG = 115,5 MW i sprawnoci brutto
TG = 34,9% [9]. Znamionowa moc cieplna bloku wynosi wwczas

Q& G P 144 MW. Jako uzupeniajce rdo ciepa dla bloku przyjto istniejce
g zn
wglowe koty wodne, dla ktrych nakady inwestycyjne na niezbdne prace

remontowe i modernizacyjne, wynoszce J KW = 9,06 mln USD, okazay si
mniejsze od nakadw pod klucz na nowe koty gazowe (wzr 4.37).
Nakady inwestycyjne pod klucz dla bloku gazowo-parowego wynosz
J G P = 80,6 mln USD.
Przykadowe graniczne ceny energii elektrycznej
eelgr
K RG P + ( K RKW ) mod K RKWzm

EelG P
(4.46)
(we wzorze (4.32) koszt K RG P + K RKG zastpiono kosztem K RG P + ( K RKW ) mod )

gazu
dla nakadw inwestycyjnych J mod = J G P + J KW + J dopr
= 80,6 + 9,06 + 0,9 =
90,56 mln USD s podane w tabeli 4.1.
144
Tabela 4.1
Graniczna cena energii elektrycznej
Cena wgla e pal = 1,9 [USD/GJ]

Cena gazu e g =3,5 [USD/GJ]
Cena gazu e g =3,25 [USD/GJ]
eelgr [USD/MWh]
RG P [h/a]
eelgr [USD/MWh]
31,00
31,34
31,71
32,13
32,62
34,88
8400
8000
7600
7200
6767
5339
29,24
29,58
29,95
30,36
30,86
33,11
RG P [h/a]
8400
8000
7600
7200
6767
5339
Peny zakres wartoci eelgr w funkcji czasu RG P przedstawiono na rys. 4.8.
35
34
eel = 33,5 USD/MWh
eelgr [USD/MWh]
33
32
eg = 3,25 USD/GJ
31
eel = 30,87 USD/MWh
29
5400
5900
6759
6132
30
6400
6900
7400
7900
8400
Roczny czas pracy bloku gazowo-parowego RG-P [h/a]
Rys. 4.8. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji rocznego czasu pracy bloku
gazowo-parowego dla dwch cen gazu ziemnego: eg = 3,25 USD/GJ; eg = 3,5 USD/GJ
Cena sprzeday przez elektrociepowni energii elektrycznej do KSE

wynosi eel = 30,87 [USD/MWh]. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w bloku
gazowo-parowym i zmodernizowanych kotach wodnych
czasu RG P jest rwny
145
k cG P + KW w funkcji
k cG P + KW =
K RG P + ( K RKW ) mod + K RKWst E elG P eel

QRG P + (QRKW ) mod
(4.47)
Warto rocznych kosztw K RG P + ( K RKW ) mod we wzorach (4.46) i (4.47)

wyliczano za pomoc wzorw (4.34) i (4.38), przy czym redni sprawno
energetyczn zmodernizowanych kotw wodnych przyjto jak dla kotw
gazowych rwn 0,85 oraz cen wgla przyjto e pal = 1,9 [USD/GJ]. Warto
ciepa Q RG P + (Q RKW ) mod wynosi 388,1 TJ/a (291,8 + 96,3). Przykadowy komplet
wynikw k cG P + KW dla RG P = 8000 h/a zaprezentowano w tabeli 4.2.
Tabela 4.2
Jednostkowy koszt produkcji ciepa
eel [USD/MWh]
k cG P + KW [USD/GJ]
30,87
33,5
cena gazu
3,25
10,56
1,44
e g [USD/GJ]
3,50
16,67
7,56
Peny zakres wartoci k cG P + KW w funkcji czasu RG P przedstawiono na rys. 4.9.

24
eg = 3,5 USD/GJ; eel = 30,87 USD/MWh
(kc rKW)is t = 15,05 USD/GJ
3,25; 30,87
14
3,5; 33,5
9
3,25; 33,5
-1
5400
5900
6400
7664

6132
6759
kcG-P +KW [USD/GJ]
19
6900
7400
7900
8400
Roczny czas pracy bloku gazowo-parowego RG-P [h/a ]
Rys. 4.9. Jednostkowy koszt produkcji ciepa w bloku gazowo-parowym

i zmodernizowanych wglowych kotach wodnych w funkcji rocznego czasu pracy
bloku gazowo-parowego
146
Cena sprzeday przez elektrociepowni ciepa wynosi ec = 3,05 USD/GJ.

Oczywicie cena ta musi by wiksza od redniowaonego jednostkowego
kosztu produkcji ciepa w elektrociepowni
ec (k cECr ) ist (k cECr ) mod = k cBC
QRBC
Q G P + (Q RKW ) mod
.
+ k cG P + KW R
QR
QR
(4.48)
Obnienie jednostkowego kosztu produkcji ciepa w elektrociepowni po

modernizacji wyraa si wzorem
( )
k cEC = k cECr
=
mod
( )
k cECr
ist
ist
= [k cG P + KW (k cKW
r ) ]
K RG P + ( K RKW ) mod K RKWzm E elG P eel

QR
QRG P + (QRKW ) mod

=
QR
,
(4.49)
gdzie, jak ju zaznaczono, jednostkowy koszt produkcji ciepa w iloci 388,1 TJ/a
ist
w istniejcych kotach wodnych wynosi (k cKW
=15,05 USD/GJ.
r )
Warto Q R zgodnie z uporzdkowanym wykresem sumarycznego
zaporzebowania na ciepo grzejne wynosi Q R =10671 TJ/a dla czasu z = 5088 h
i l = 3312 h oraz Q RBC = Q R [Q RG P + (Q RKW ) mod ] = 10 283 TJ/a. Warunkiem
koniecznym (wzr (4.19)) modernizacji elektrociepowni jest, aby koszt k cG P + KW
ist
by mniejszy od (k cKW
, z ktrego wynika minimalna moc cieplna bloku
r )
gazowo-parowego lub dla danej mocy bloku minimalny czas jego pracy RG P
ist
(rys. 4.6, 4.7). W sytuacji, gdy ec < k cG P + KW < (k cKW
(oczywicie wwczas
r )
warto k cBC Q RBC / Q R musi by odpowiednio mniejsza od ec , aby rednia

waona k cECr bya mniejsza od ec wzr (4.48)) minimalny czas pracy bloku
RG P w zalenoci od ceny energii elektrycznej i ceny gazu jest relatywnie krtki.

Gdy
natomiast
przyjmie
si
rygorystyczny
warunek
k cG P + KW ec = 3,05 << ( k cKW ) ist = 15,05 USD/GJ, jednostkowy koszt k cG P + KW jest

wwczas dla rozwaanej mocy Q& G P = 144,4 MW mniejszy od e = 3,05 USD/GJ
c
g zn
tylko dla ceny gazu e g = 3,25 USD/GJ i ceny energii elektrycznej eel = 33,5
P
USD/MWh oraz dla czasu RG P > RG min
= 7664 h/a rys. 4.9 (cena sprzeday
energii elektrycznej do KSE, jak ju zaznaczono, wynosi jednak tylko eel = 30,87
147
USD/MWh). Ale nawet i wwczas, tzn. dla ceny eel =33,5 USD/MWh,
modernizacja nie gwarantowaaby jednak w konsekwencji znacznej obniki
jednostkowego kosztu k cEC i znacznego zwikszenia zysku z pracy elektrociepowni. Wynika to z maego udziau ciepa produkowanego w bloku i
zmodernizowanych kotach wodnych w caym cieple wyprodukowanym w
elektrociepowni. Udzia ten wynosi zaledwie [QRG P + (Q RKW ) mod ] / Q R = 3,6%.
Przyjcie jako spalanego w kotach wodnych zamiast wgla droszego na
jednostk energii oleju opaowego czy te gazu ziemnego pogorszyoby, mimo
relatywnie ich maych iloci, wyniki opacalnoci ekonomicznej modernizacji
elektrociepowni. Zmiana nakadw inwestycyjnych na modernizacj kotw
przy zmianie paliwa jest bowiem niewielka, jak rwnie maa jest zmiana
kosztw emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego.
Za pomoc wzoru (1.45) (rozdzia 1.2.4), wykorzystujc wyliczony z
rwnania (4.23) roczny przyrost zysku brutto Z R = k cEC Q R z pracy elektrociepowni, mona wyliczy czas zwrotu poniesionych nakadw inwestycyjnych
J mod na jej modernizacj cznie z odsetkami, jakie by w tym czasie przynis
zainwestowany kapita. Przy obliczeniach przyjto warto stopy podatku p
od zysku brutto rwn p = 24%. Sumaryczny przyrost zdyskontowanego zysku
netto z pracy zmodernizowanej elektrociepowni, wynikajcy z eksploatacji
dobudowanego bloku gazowo-parowego i zmodernizowanych wglowych
kotw wodnych, wylicza si natomiast za pomoc wzoru (1.46). Wyniki
wielowariantowych oblicze eelgr , k cG P + KW , DPBP mod , NPV mod w funkcji
rocznego czasu pracy bloku gazowo-parowego RG P przedstawiono kolejno na
rys. 4.8, 4.9, 4.10, 4.11.
148
15
15 - kalkulacyjny okres eksploatacji bloku gazowo-parowego
14
13
DPBPmod [lata]
3,5; 33,5
12
11
3,25; 33,5
10
6132
7
5400
5900
6759
6400
6900
7400
7900
8400
Rys. 4.10. Zdyskontowany okres zwrotu DPBPmod nakadw inwestycyjnych

poniesionych na modernizacj w funkcji rocznego czasu pracy bloku
gazowo-parowego
45
40
NPV
mod
[mln USD]
35
30
25
20
15
3,5; 33,5
10
3,25; 30,87
5
0
5400
5900
6400
6900
7400
7900
8400
Rys. 4.11. Przyrost zdyskontowanego zysku netto NPVmod pracy zmodernizowanej

elektrociepowni w funkcji rocznego czasu pracy bloku gazowo-parowego
149
Na przykad dla ceny gazu e g = 3,5 USD/GJ i ceny energii elektrycznej
eel = 33,5 USD/MWh oraz k cG P + KW = ( k cKW ) ist = 15,05 USD/GJ, minimalny czas
pracy bloku gazowo-parowego wynosi 6132 h/a i dla RG P > 6132 h/a budowa
bloku byaby opacalna w tym wikszym stopniu, im duszy byby czas RG P .
Dla ceny gazu e g = 3,5 USD/GJ i ceny energii elektrycznej eel = 30,87 USD/MWh
budowa bloku przyniosaby straty, bowiem w caym moliwym zakresie
rocznego czasu pracy bloku RG P jednostkowy koszt k cG P + KW jest wikszy od
ist
= 15,05 USD/GJ.
(k cKW
r )
4.3.1.3. Podsumowanie
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci modernizacji elektrociepowni przez nadbudow turbin gazow i zwikszenie produkcji energii
elektrycznej w ukadzie przy niezmiennej iloci wyprodukowanej w nim
ciepa jest, aby cena sprzeday energii elektrycznej bya wiksza od ceny
minimalnej eelgr , wyliczanej za pomoc wzoru (4.24), bdcego ilorazem
przyrostu rocznego kosztu dziaania elektrociepowni przez przyrost rocznej
produkcji energii elektrycznej w zmodernizowanym ukadzie. W metodzie
przyrostowej niepotrzebna jest znajomo kosztw dziaania elektrociepowni co jest zalet tej metody. Potrzebne koszty do wyliczenia progu
efektywnoci modernizacji, to roczne koszty dziaania nowo powstaego
ukadu gazowego oraz zmniejszenie kosztw dziaania istniejcego ukadu
(gwnie zmniejszenie kosztu paliwa) moliwych do oszacowania poprzez
wykorzystanie efektu zastpienia produkcji ciepa w istniejcych kotach
produkcj w kotle odzyskowym zasilanym spalinami wylotowymi z turbiny
gazowej.
Warunkiem wystarczajcym ekonomicznej opacalnoci modernizacji jest
natomiast, aby obnienie w jej wyniku jednostkowego kosztu produkcji
ciepa w elektrociepowni o k cEC gwarantowao odpowiednio duy przyrost zdyskontowanego skumulowanego zysku netto NPVmod oraz relatywnie krtki okres zwrotu DPBPmod poniesionych nakadw inwestycyjnych
na modernizacj.
Kady ukad technologiczny istniejcych komunalnych elektrociepowni
wglowych jest w zasadzie inny (wystpuj w nich na przykad rwnoczenie turbiny parowe upustowo-kondensacyjne i przeciwprne lub np.
tylko turbiny przeciwprne). Powoduje to du rnorodno warunkw
ich pracy i tym samym, jak ju zaznaczono, nieograniczenie wielk liczb
moliwych wariantw modernizacji. Niemoliwe jest zatem, poza rwna-
150
niem (4.23), sformuowanie dodatkowych oglnych warunkw opacalnoci

ekonomicznej ich modernizacji. Kada modernizacja wymaga indywidualnego podejcia, uwzgldnienia istniejcej infrastruktury elektrociepowni,
stanu technicznego urzdze i zwizanych z tym nakadw inwestycyjnych
na ich remont, sprawnoci urzdze, kosztw amortyzacji czci istniejcej,
zaduenia elektrociepowni, kosztw uytkowania terenu itd. W krajowych
realiach bardzo znaczcy udzia w rocznych kosztach dziaania istniejcych
elektrociepowni maj koszty osobowe (koszty pac) z uwagi na due
przerosty zatrudnienia. W przypadku rozbudowy ukadu technologicznego
istniejcej elektrociepowni o cay blok gazowo-parowy, analiza musi
uwzgldnia ponadto moc istniejcych turbin parowych (w przypadku
odpowiednio duej ich mocy mona istniejcy ukad nadbudowa tylko
turbozespoem gazowym i kotem odzyskowym oraz w razie potrzeby
dodatkowo dobudowa czon kondensacyjny do istniejcych turbin parowych przeciwprnych, aby umoliwi elastyczn caoroczn prac ukadu,
dopasowywanie si do zmiennych potrzeb cieplnych) oraz parametry
zasilajcej je najczciej ze wsplnego kolektora pary. Jak ju zaznaczono,
procedur optymalizacyjn doboru optymalnej mocy bloku gazowoparowego wsppracujcego z istniejc elektrociepowni naley kadorazowo przeprowadza indywidualnie. Nakady inwestycyjne na blok
gazowo-parowy czsto mog by pomniejszane np. o nakady na stacj
przygotowania wody. Moe to wystpi, co zazwyczaj w praktyce ma
miejsce, w przypadku jej przewymiarowania w ukadzie istniejcym.
Ponadto, w zalenoci od wartoci wskanika skojarzenia istniejcej elektrociepowni (mocy istniejcych turbin parowych), naley optymalizacj
przeprowadza wariantowo. Blok moe pracowa w podstawie obcienia
(pokrywa zapotrzebowanie na ciepo grzejne w dolnym zakresie uporzdkowanego wykresu zapotrzebowania ciepa grzejnego) lub w grnym
zakresie wykresu uporzdkowanego. W drugim przypadku naley przeanalizowa moliwo zainstalowania w bloku kota odzyskowego dwucinieniowego (w kotle w miejscu podgrzewacza wody sieciowej celem odebrania
ciepa od spalin w przedziale niskich temperatur powinny by zabudowane
powierzchnie do produkcji pary niskoprnej) i turbiny parowej dwucinieniowej, poprawiajc tym samym sprawno elektryczn (egzergetyczn)
ukadu i najczciej jego efektywno ekonomiczn pomimo zwikszonych
nakadw inwestycyjnych na kocio odzyskowy (od 25 do 40%) i turbin
parow (od 5 do 10%) [1, 2]. Wskaniki skojarzenia elektrociepowni w
odniesieniu do okresu rocznego w obu wariantach bd rne. Wariantem o
globalnym optimum bdzie ten, dla ktrego maksymalny zysk roczny bdzie
wikszy. Optymalny poziom znamionowej mocy turbozespou gazowego
151
zaley dodatkowo od relacji ceny gazu do ceny wgla. W przypadku

ekonomicznie poprawnych cen nonikw energii ceny gazu ziemnego,
wgla, energii elektrycznej oraz ekonomicznie i technicznie uzasadnionych
pozostaych skadowych rocznych kosztw dziaania elektrociepowni,
naleaoby si spodziewa, e optymalnym wariantem bdzie wariant o
wikszym wskaniku skojarzenia. Z przeprowadzonych analiz wynika, e
budowa i eksploatacja elektrociepowni gazowo-parowej bdcej nowym
podmiotem prawnym, nieobcionej w adnej mierze uwarunkowaniami
socjalnymi i urzdzeniami istniejcej elektrociepowni, jest efektywniejsza
ekonomicznie. W rozwaonym przypadku modernizacji elektrociepowni
poprzez jej rozbudow o blok gazowo-parowy krzywe eelgr w funkcji mocy
P
s silnie
cieplnej bloku gazowo-parowego w analizowanym zakresie Q& gGzn
malejce i optymaln moc Q& gGzn Popt
jest moc jak najwiksza. Warto naj-
mniejsza jednostkowego kosztu k cG P + KW ley tym samym na ograniczeniu

tego kosztu przez przyjt moc turbiny N elTG . Moc ta w praktyce ograniczona
jest tylko od gry moliwoci sprzeday do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) wytwarzanej w elektrociepowni energii elektrycznej.
Istnieje zatem wycznie minimalna moc cieplna bloku gazowo-parowego
(zalena od ceny energii elektrycznej, ceny gazu i rocznego czasu pracy
bloku), powyej ktrej nastpuje obnienie ju jednostkowego kosztu
produkowanego w elektrociepowni ciepa. Decyzja wic o wyborze
P
naley do waciciela elektrociepowni, jego
wielkoci mocy bloku Q& gG zn
zasobw finansowych i moliwoci sprzeday energii elektrycznej do KSE
oraz dostaw gazu do turbiny gazowej. W rozwaonym przypadku budowa
P
bloku gazowo-parowego o znamionowej mocy cieplnej Q& gGzn
144 MW i
zmodernizowanie wglowych kotw wodnych byyby inwestycj opacaln
pod warunkiem, e czas pracy bloku RG P byby wikszy od czasu
P
P
minimalnego RG min
. Czas RG min
maleje ze spadkiem ceny gazu e g , wzrostem
ceny energii elektrycznej eel oraz ze spadkiem danej obniki jednostkowego kosztu produkcji ciepa w elektrociepowni k cEC . Jedynie dla relatywnie duej ceny energii elektrycznej powyej 40 USD/MWh i dugiego
rocznego czasu pracy bloku RG P obnika jednostkowego kosztu ciepa k cEC
byaby na tyle dua, e wielkoci DPBP mod oraz NPV mod przyjmowayby
zadowalajce wartoci. Naley ponadto mie na uwadze, e wprowadzony
Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 r. obowizek
zakupu energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z produkcj ciepa
152
nie dotyczy energii elektrycznej wytworzonej ze sprawnoci przemiany

energii chemicznej paliwa w energi elektryczn i ciepo cznie mniejsz ni
70%, obliczon jako rednioroczn w roku kalendarzowym. Jeeli w rozpatrywanym przypadku wemie si pod uwag cae ciepo i ca energi
elektryczn wytworzon w elektrociepowni (blok jest bowiem jej czci
skadow), to warunek minimalnej granicznej sprawnoci 70% bdzie
wwczas speniony (sprawno obecnie budowanych elektrowni gazowoparowych dochodzi do 60%, wic warunek redniorocznej sprawnoci 70%
dla elektrociepowni nie jest ostry) i przedsibiorstwo energetyczne zajmujce si przesyaniem i dystrybucj energii elektrycznej byoby zobowizane
z mocy prawa do zakupu caej oferowanej energii po cenie zgodnie z
Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 14 grudnia 2000 r. Jeeli
natomiast wemie si pod uwag tylko wytworzon energi elektryczn i
ciepo w bloku gazowo-parowym pracujcym w wikszoci rocznego czasu
P
jednak w ukadzie kondensacyjnym, to wwczas wspomniana spraw RG min
P
no bdzie mniejsza od 70% (dla RG min
= 7664 h/a sprawno rednioroczna
wynosi ok. 53%). Ze wzgldu na powysze, jak rwnie w sytuacji niepewnoci co do przyszych cen gazu i energii elektrycznej, budowa bloku
gazowo-parowego w rozwaanej elektrociepowni obarczona byaby duym
ryzykiem finansowym. Dla ceny sprzeday energii elektrycznej z elektrociepowni 30,87 USD/MWh oraz ceny gazu 3,5 USD/GJ jest wrcz nieopacalna. Naleaoby zatem wykona tylko niezbdne prace remontowe i
modernizacyjne, aby doprowadzi istniejce koty wodne do stanu technicznego pozwalajcego na ich dalsz eksploatacj i spenienie przez nie
norm dopuszczalnych emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego.
Jeeli wzrost sprawnoci kotw, obnienie ich elektrycznych potrzeb i emisji
zanieczyszcze byoby na tyle due, e zmniejszenie wwczas kosztw
zuycia wgla i energii elektrycznej oraz opat za zanieczyszczanie rodowiska byoby wiksze od rocznych kosztw zwizanych z ich remontem i
modernizacj, to rwnie uzyskaoby si dodatni efekt ekonomiczny pracy
elektrociepowni.
Modernizujc elektrociepowni, naley dy, aby dobudowywane urzdzenia (turbozesp gazowy, kocio odzyskowy) pracoway w podstawie
obcienia. Naley przy tym pamita, e odstawiane istniejce urzdzenia
wglowe bd obciay swoimi kosztami staymi roczne koszty dziaania
zmodernizowanej elektrociepowni. W sytuacji, gdy pracujce w podstawie
istniejce urzdzenia wymagaj duych rodkw finansowych na ich remont
i modernizacj, zastpienie ich ukadem gazowym traktujc przy tym
wspomniane nakady jako koszt uniknity moe by, w zalenoci od
153
relacji ceny gazu do ceny wgla i energii elektrycznej, rdem znacznych

korzyci energetycznych i ekonomicznych dziaania elektrociepowni.
4.4. Efektywno energetyczna i ekonomiczna przystosowania

do pracy skojarzonej zawodowych elektrowni wglowych
Skojarzone wytwarzanie ciepa i energii elektrycznej jest najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia zuycia energii chemicznej paliw, a tym
samym zmniejszenia emisji szkodliwych produktw spalania do otoczenia.
Interesujc zatem moliwoci ze wzgldw energetycznych, ekologicznych i ekonomicznych jest przystosowanie kondensacyjnych wglowych
elektrowni do pracy w ukadzie skojarzonym i dostarczania z nich odbiorcom
oprcz energii elektrycznej rwnie ciepa grzejnego Q& gEl rys. 4.12.
Przystosowanie elektrowni do pracy skojarzonej skutkowa bdzie
popraw ich cakowitej efektywno energetycznej, a w przypadku ich
rwnoczesnej konwersji do ukadw dwupaliwowych, wglowo-gazowych,
rwnie zwikszeniem sprawnoci wytwarzania w nich energii elektrycznej.
Nastpi wwczas rwnoczenie ograniczenie emisji zanieczyszcze do rodowiska naturalnego z dostosowaniem ich do wymogw unijnych norm.
Poprawie moe rwnie ulec efektywno ekonomiczna pracy elektrowni.
Zalee to bdzie w gwnej mierze od relacji cenowych pomidzy nonikami
energii, ceny ciepa do cen energii elektrycznej i paliwa oraz od wysokoci taryf
za zanieczyszczanie rodowiska naturalnego. Naley wrcz jednoznacznie
sformuowa tez, e opanowane technologicznie i technicznie, i jednoczenie
powszechnie stosowane urzdzenia i instalacje energetyczne gwarantujce
racjonalne korzystanie z paliw pierwotnych, powinny decydowa o granicznych
(wyznaczanych dla zaoonej granicznej wartoci efektywnoci ekonomicznej
NPV) relacjach cenowych pomidzy nonikami energii i wysokociach taryf
opat rodowiskowych, tak, aby bya zagwarantowana ekonomiczna opacalno
ich stosowania. W dobie efektu cieplarnianego ma to szczeglnie bardzo istotne
znaczenie.
154
a)
b)
c)
Rys. 4.12. Schemat ideowy: a) elektrowni kondensacyjnej; b) przystosowanej

elektrowni kondensacyjnej do pracy skojarzonej; c) przystosowanej elektrowni
kondensacyjnej do pracy skojarzonej nadbudowanej turbin gazow i kotem
155
odzyskowym; PM, URW, URN kolejno przegrzew midzystopniowy,

ukad regeneracji wysoko- i niskocinieniowej
Spord moliwych sposobw przystosowania elektrowni wglowych do

pracy skojarzonej mona wyrni nastpujce warianty:
1) pobr pary grzejnej zasilajcej wymienniki ciepownicze WC (rys. 4.12b):
a) z rurocigu pary wieej (punkt 1)
b) z zimnej lub gorcej szyny (punkt 2 lub 3)
c) z upustu lub przelotni turbiny (punkt u)
2) nadbudowa ukadu przystosowanej elektrowni turbin gazow (rys. 4.12c)
3) zabudowa w ukadzie elektrowni sprarkowej pompy ciepa napdzanej
wytwarzan w elektrowni energi elektryczn i wykorzystujcej jako dolne
rdo niskotemperaturowego, odpadowego ciepa np. ciepo skraplania
pary w skraplaczu turbiny
4) usunicie dwch, trzech ostatnich rzdw opatek czci niskoprnej
turbiny w celu podwyszenia cinienia, a tym samym temperatury
nasycenia pary w skraplaczu i wykorzystanie go jako wymiennika
ciepowniczego WC; przy niszych temperaturach zewntrznych moc
cieplna do celw grzewczych zapewniajca odpowiednio wysok
temperatur wody sieciowej bdzie musiaa by uzupeniana z wodnych
kotw szczytowych, ktre naley zabudowa w elektrowni czy w kocu
5) ukady mieszane czce cechy powyszych konfiguracji.
W powyszych wariantach konieczne jest przeanalizowanie moliwoci
zwikszenia spalanego w kotle wgla przywracajcego elektrowni jej pocztkow moc elektryczn. Moc ta bowiem na skutek poboru pary grzejnej do stacji
wymiennikw ciepowniczych WC ulega zmniejszeniu.
Sprarkowa pompa ciepa dziaa w zakresie temperatur wyszych od
temperatury powrotnej wody sieciowej. Temperatura skraplania czynnika
obiegowego pompy musi by zatem na odpowiednio wysokim poziomie.
Temperatura dolnego rda ciepa dla pompy (np. temperatura skraplania pary
w skraplaczu turbiny) jest take wysoka i dziki temu temperatura parowania
czynnika obiegowego pompy moe by rwnie wysoka (rnic temperatur
dolnego rda ciepa i parowania mona zmniejsza zwikszajc powierzchni
parowacza; zwiksza to jednak bdzie nakady inwestycyjne na pomp). Jeeli
rnica temperatur skraplania i parowania czynnika obiegowego pompy jest
dua, taka e trudno jest dobra czynnik majcy w caym zakresie temperatur
podane wasnoci, naley zastosowa pomp kaskadow. Ze wzgldu na
straty egzergii [22], przyczyniajce si do zwikszenia mocy napdowej pompy,
spowodowane nieodwracalnoci przepywu ciepa midzy dwoma czynnikami
obiegowymi, naley dy do jak najmniejszej liczby stopni. Pompa kaskadowa
156
stawia zatem bdzie bardzo duy znak pytania o sens termodynamiczny,

a zwaszcza ekonomiczny stosowania pomp ciepa w systemach grzewczych
(rozdzia 4.8).
Rwnie niekorzystna sytuacja wystpuje w wariancie 4. Ze wzgldu na
konieczno podniesienia cinienia pary w skraplaczu do wartoci ok. 0,1 MPa,
gwarantujcego gorcej wodzie sieciowej temperatur na poziomie ok. 90oC, tj.
temperatur jaka wystpuje w podstawie zapotrzebowania wykresu obcienia
cieplnego sieci grzejnej (tylko taki poziom mocy cieplnej ma uzasadnienie ze
wzgldu na dugi czas wystpowania) powoduje trwae zmniejszenie mocy
elektrowni o ok. 15%. Co wicej, konieczno rozdziau strumienia pary w
skraplaczu na potrzeby grzejne (w sezonie pozagrzewczym wystpuje tylko
zapotrzebowanie na moc ciepln do przygotowania ciepej wody uytkowej) i
kondensacj, wymaga bdzie duych nakadw finansowych, co cznie z
nakadami na szczytowy kocio wodny bdzie powodowa nieopacalno
takiego wariantu. Praca elektrowni z rn wydajnoci kota parowego, inn w
sezonie grzewczym i pozagrzewczym, w jeszcze wikszym stopniu byaby
nieopacalna termodynamicznie i ekonomicznie.
Najmniejsze straty egzergii wystpuj w wariantach 1c i 2, co skutkuje
najmniejszymi stratami produkcji energii elektrycznej w elektrowni. Ponadto s
one najbardziej uzasadnione technologicznie i technicznie, pozwalaj bowiem
na caoroczn, elastyczn prac elektrowni w ukadzie skojarzonym zgodnie z
rocznym uporzdkowanym wykresem sumarycznego zapotrzebowania na
ciepo grzejne. Z tych wzgldw te warianty wymagaj gbokiej analizy
techniczno-ekonomicznej.
4.4.1. Analiza efektywnoci ekonomicznej przystosowania

zawodowych elektrowni wglowych do pracy skojarzonej
Maksymalizacja zysku osiganego z pracy przystosowanej do pracy
skojarzonej elektrowni powinna decydowa o sposobie tego przystosowania
NPV max .
(4.50)
Podstawowym ograniczeniem nierwnociowym przy poszukiwaniu

maksimum funkcjonau (4.50) jest warunek, aby roczny zysk brutto Z Rprzyst
osigany z pracy przystosowanej elektrowni powinien by co najmniej nie
mniejszy od zysku sprzed przystosowania
Z Rprzyst = S Rprzyst K eprzyst A El A przyst Z REl = S REl K eEl A El 0
157
(4.51)
gdzie:
A El , A przyst = zJ przyst
amortyzacja sprzed i po przystosowaniu
elektrowni do pracy skojarzonej.

Wprowadzajc obok ograniczenia (4.51) dodatkowo ograniczenia na
nakady inwestycyjne na przystosowanie elektrowni do pracy skojarzonej:
przyst
przyst
, warto NPV mona zobrazowa wykresem na
J min
J przyst J max
rys. 4.13. W punkcie (max) przecicia si prostych l:
przyst
i
J przyst = J min
l : S Rprzyst K eprzyst = max , funkcjona (4.50) przyjmuje warto maksymaln.

Optymalnym sposobem przystosowania elektrowni do pracy skojarzonej bdzie
zatem taki jego wariant, dla ktrego wartoci S Rprzyst K eprzyst i J przyst bd
leay jak najbliej tego punktu.
Warunek konieczny (4.51) ekonomicznej opacalnoci przystosowania
elektrowni do pracy skojarzonej przy zaoeniu, e jej stan techniczny pozwala
na dalsz dugoletni eksploatacj mona przedstawi zalenoci
Z R = Z Rprzyst Z REl = QR ec EelEl, R eel K REl 0 .
(4.52)
Przychd ze sprzeday ciepa Q R ec musi wic co najmniej w caoci

pokry zmniejszenie przychodu ze sprzeday energii elektrycznej E elEl, R eel oraz
przyrost rocznych kosztw dziaania elektrowni K REl . Przyrost rocznych
kosztw K REl zwizany jest z nakadami inwestycyjnymi na przystosowanie
mag
stac
przyst
inst
elektrowni do pracy skojarzonej J przyst = J ciep
(nakadami
+ J wym
+ J turbin
+ J uzup
na magistral ciepln z pompami sieciowymi, stacj wymiennikw ciepa,

przystosowanie turbin do poboru upustowej pary grzejnej i instalacj
uzupeniania magistrali cieplnej utrzymujc w niej konieczne cinienie
statyczne wody sieciowej) oraz dodatkowym kosztem K P energii elektrycznej
do napdu pomp przetaczajcych wod sieciow i pomp uzupeniajcych
K REl = ( z + rem ) J przyst + K P

gdzie: rem J
przyst
koszty konserwacji i remontw urzdze.
158
(4.53)
Rys. 4.13. Wykres zmian NPV
Jeeli odbiorcy ciepa znajduj si w pobliu elektrowni, to nakady J przyst

bd relatywnie mae, gdy dominujcy wpyw na wartoci J przyst ma skadnik
mag
.
J ciep
W rwnaniu (4.53) nie uwzgldniono przyrostu kosztu pac w elektrowni.
Przyjto, e koszty te nie wzrosn.
Zmniejszenie mocy elektrycznej elektrowni N elEl wynika z poboru
upustowej pary grzejnej m
& g do wymiennika sieciowego. Pobr pary grzejnej
wywouje rwnoczenie zmniejszenie iloci wody zasilajcej podgrzewanej w
niskocinieniowym regeneracyjnym wymienniku ciepa (jeeli doprowadzenie
skroplin z wymiennika sieciowego o entalpii waciwej i wc z powrotem do
ukadu nastpuje za wymiennikiem regeneracyjnym), a tym samym powoduje
& URN pary grzewczej zasilajcej ten wymiennik
rwnoczesne zmniejszenie o m
rys. 4.12a, b. Zmniejszenie mocy elektrycznej turbozespou o sprawnoci
elektromechanicznej me wynosi zatem
159
N elEl = (m& g m& URN )(iu ik ) me .
(4.54)
Jeeli doprowadzenie skroplin z wymiennika sieciowego o entalpii

waciwej i wc z powrotem do ukadu nastpuje przed wymiennikiem regenera-
& URN nie ulega zmianie tym razem w wyniku

cyjnym (rys. 4.12c), to warto m
wikszej entalpii wody zasilajcej niskocinieniowy wymiennik regeneracyjny
( i wc > iskr ).
Wykorzystujc bilans energii niskocinieniowego podgrzewacza regeneracyjnego przed przystosowaniem elektrowni do pracy skojarzonej (rys. 4.12a)
m& URN iu + (m& 1 m& URW m& odg m& URN )i skr = (m& 1 m& URW m& odg )i7 ,
(4.55)
oraz bilans energii tego podgrzewacza cznie z wzem cieplnym wystpujcym za nim po przystosowaniu elektrowni (rys. 4.12b)
(m& URN m& URN )iu + m& g i wc + (m& 1 m& URW m& odg
(4.56)
m& g m& URN + m& URN )i skr = (m& 1 m& URW m& odg )i7
otrzymuje si, e
m& URN i wc i skr

=
m& g
iu i skr
(4.57)
i stosunek N elEl do mocy cieplnej elektrowni Q& gEl = m

& g (iu i wc ) wyraa si
wzorem
=
Warto
N elEl
m& URN (iu ik ) me (iu ik ) me .
=
= (1
)
El
m& g
iu i wc
iu i skr
Q& g
(4.58)
w rozwaanym przypadku przyjmuje sta warto niezalen od
mocy Q& gEl , = const. Warto zaley jedynie od parametrw termodynamicznych czynnika obiegowego w poszczeglnych punktach ukadu. Im wysze
jest cinienie pary zasilajcej wymiennik ciepowniczy WC, tym wiksze s
wartoci i N elEl , a tym samym wiksze jest zmniejszenie produkcji energii
elektrycznej E elEl, R przy tej samej iloci rocznego ciepa grzejnego Q R (wzr
(4.59)). Z tych wzgldw warianty 1a i b z poborem pary grzejnej w punktach 1,
160
2 lub 3 (w wariancie 1a nie wystpuje oczywicie efekt skojarzenia, rys. 4.12) s

nieuzasadnione zarwno termodynamicznie, jak i ekonomicznie. Rnice w
nakadach inwestycyjnych dla wariantw 1a, b, c s na tyle mae, e ich
zmniejszenie w wariantach 1a i b nie pokrywa strat zwizanych ze
zmniejszonymi w nich przychodami ze sprzeday energii elektrycznej w
porwnaniu z wariantem 1c (naley przy tym pamita, e pobr pary grzejnej
w punktach 1, 2 powoduje zmniejszenie iloci spalanego w kotle wgla ze
wzgldu na mniejszy strumie pary dopywajcej do przegrzewacza
midzystopniowego). Wartoci wskanika dla tych wariantw s bowiem
kilkakrotnie, 3, 4 razy wiksze od wartoci tego wskanika dla wariantu 1c.
Jeszcze bardziej niekorzystna sytuacja ma miejsce w wariancie 3. z pomp
ciepa. Warto wskanika w tym przypadku jest rwnie dua, jest odwrotnoci wskanika efektywnoci energetycznej pompy E (rozdzia 4.8) i wynosi
= 1 E 0,3 (dla pompy kaskadowej warto bdzie jeszcze wiksza), ale

nakady inwestycyjne na pomp s wielokrotnie wiksze w porwnaniu z
nakadami na przystosowanie turbiny parowej do pracy skojarzonej w
wariantach 1.
Ze wzgldu na moliwo wykorzystania w praktyce dwu lub wicej
upustw (i = 1, 2, 3...) pary regeneracyjnej z czci niskocinieniowej turbiny do
celw grzejnych, co jest korzystne, gdy przyczynia si bdzie do zmniejszania
strat egzergii w ukadzie, a tym samym do zmniejszania wartoci E elEl, R ,
warto wskanika
naley oblicza jako redni waon [21]

=
Q3
Q1
Q2
1 +
2 +
3 + ...
Qi
Qi
Qi
i
gdzie
Q
i
(4.58a)
= Q R oraz wartoci 1 , 2 , 3 ... dotycz ciepa wytwarzanego za
pomoc pary z pierwszego, drugiego itd. upustu w poczonych szeregowo

wymiennikach WC.
Wyliczajc za pomoc wzoru (4.58) wartoci wskanikw 1 , 2 , 3 ..., we
wzorze tym za entalpi iskr naley wstawia kolejno entalpi wody zasilajcej,
dopywajcej do i-tego (i = 1, 2, 3...) podgrzewacza regeneracyjnego w URN (dla
pierwszego podgrzewacza regeneracyjnego, liczc od strony skraplacza,
entalpia ta rwna si wanie iskr , rys. 4.12). Nieuwzgldnienie tego faktu i
wstawianie dla kadego z upustw entalpii iskr , ma jednak znikomy wpyw na
wynik obliczenia wartoci wskanika [21].
161
Wartoci udziaw pierwszej porcji ciepa Q1 QR i kolejnych Q2 QR ,
Q3 QR ... naley wyznacza za pomoc uporzdkowanego wykresu zapotrzebowania na ciepo grzejne, uporzdkowanego wykresu temperatur zewntrznych i
temperaturowej charakterystyki sieci grzejnej [22].
Jak wynika z analizy zalenoci (4.52), wykorzystujc przy tym wzory
(4.58a) i (4.59), bardzo istotnym problemem termodynamicznym i ekonomicznym jest dobr liczby szeregowo poczonych wymiennikw ciepa w stacji
WC zasilanych z kolejnych upustw. Zwikszajc ich liczb poprawia si
termodynamiczny efekt skojarzenia, zmniejsza si bowiem spadek produkcji
energii elektrycznej E elEl, R w elektrowni, zwikszaj si jednak rwnoczenie
nakady inwestycyjne na jej przystosowanie do pracy skojarzonej. Istnieje zatem
optimum techniczno-ekonomiczne, ktre naley znale. Rwnie im nisze s
cinienia pary upustowej, tym wiksze s efekty termodynamiczne i ekonomiczne skojarzonej pracy elektrowni. Cinienia te, poprzez odpowiadajce
im temperatury nasycenia, s jednak w skrajnych upustach ograniczone.
W najniszym upucie, tj. znajdujcym si najbliej skraplacza, cinienie jest
ograniczone od dou temperatur gorcej wody sieciowej na potrzeby
przygotowania ciepej wody uytkowej w okresie pozagrzewczym, w
najwyszym upucie konieczn maksymaln temperatur na potrzeby ciepa
grzejnego w szczycie potrzeb.
Zmniejszenie produkcji energii elektrycznej w elektrowni na rzecz ciepa
grzejnego wynosi
El
el , R
= Q& gEl d = QR .
(4.59)
Sprawno czstkowa wytwarzania ciepa w elektrowni wynosi natomiast
Ec =
Q& gEl
P& Wd
El
el
N
Eel
El
el
Eel ,
(4.60)
przy czym strumie energii chemicznej wgla spalanego w kotle w elektrowni

rwna si P& Wd = N elEl / Eel . Dla sprawnoci energetycznej elektrowni rwnej
Eel = 0,36 i wartoci 0,1 sprawno ta wynosi ok. 3,6, co z termodynamicznego punktu widzenia jest bardzo dobrym rezultatem.
Wstawiajc (4.53) i (4.59) do (4.52), otrzymuje si warunek konieczny na
minimaln cen ciepa grzejnego Q R loco elektrownia, aby przystosowanie jej
162
do pracy skojarzonej byo ekonomicznie opacalne
ec
( z + rem ) J przyst + K P
+ eel .
QR
(4.61)
Gdy w zalenoci (4.61) zachodzi znak rwnoci ( Z R = 0) wwczas cena
ec wyraa jednostkowy (na jednostk energii) koszt produkcji ciepa loco

elektrownia. W rozwaonej w [21] elektrowni koszt ten (ju loco odbiorca)
wyliczono na poziomie 9,44 z/GJ (koszt ten jest trzykrotnie mniejszy od
pobieranej od odbiorcw ceny ciepa z istniejcej elektrociepowni).
Jednostkowy koszt produkcji ciepa mona obniy przywracajc elektrowni
jej pocztkow moc elektryczn poprzez spalanie w kotle dodatkowego wgla o
wartoci opaowej Wd w iloci
P& Wd =
N elEl
.
Eel
(4.62)
Najczciej kocio ma rezerw wydajnoci, jak rwnie ukad przepywowy

czci wysoko- i rednioprnej turbiny pozwala na zwikszenie strumienia
przepywajcej przez ni pary. Warto strumienia energii chemicznej paliwa
P& Wd zuytego na kompensacj strumienia energii elektrycznej jest wic
rwnoczenie zuyciem energii chemicznej paliwa na produkcj ciepa grzejnego, a tym samym stosunek
Q& gEl
Q
= R ElEel = Eel
&
PWd
E el , R
(4.63)
jest sprawnoci czstkow wytwarzania ciepa w elektrowni (wzr (4.60)).

Jednostkowy koszt ciepa po kompensacji wynosi
R
k ckom =
Warto
( z + rem ) J przyst + K P + e pal P& Wd d + K rkom

0
QR
(4.64)
k ckom dla rozwaonej w [21] elektrowni wyliczono na poziomie
8,2 z/GJ. Odejmujc od (4.61) zaleno (4.64) uzyskuje si warto obnienia

jednostkowego kosztu produkcji ciepa po kompensacji
163
k c = (eel
e pal
Eel
K rkom
,
QR
(4.65)
gdzie e pal oznacza jednostkow (na jednostk energii) cen wgla.

Przyrost opat K rkom za zanieczyszczanie rodowiska naturalnego zwizanych z dodatkow iloci energii chemicznej spalanego rocznie wgla
R
PRWd = P&Wd d =
0
QR
Eel
(4.66)
w praktyce mona pomin jako warto ma.

Dla rozwaonej w [21] elektrowni, dla ceny ciepa np. tylko ec = 20 z/GJ
(ceny mniejszej o ok. 30% od ceny ciepa dostarczanego z istniejcej
elektrociepowni) oraz dla pozostaych danych wejciowych jak w [21], przyrost
zdyskontowanego zysku netto wynosi NPV kom = 168,15 mln z (dla stopy
podatku od zysku brutto rwnej na przykad p = 24%), a czas zwrotu
poniesionych nakadw inwestycyjnych J przyst = 116 mln z na przystosowanie
rozwaonej elektrowni do pracy skojarzonej wynosi DPBP przyst = 5,7 lat
(przyjto okres budowy b = 2 lata), co jest bardzo dobrym wynikiem.
4.4.2. Analiza efektywnoci ekonomicznej nadbudowy turbin gazow

i kotem odzyskowym przystosowanej do pracy skojarzonej
elektrowni wglowej
Zamiast spalania w kotle dodatkowej iloci wgla w celu zwikszenia
produkcji energii elektrycznej mona nadbudowa przystosowany do pracy
skojarzonej ukad wglowy turbin gazow i kotem odzyskowym. Sprzenie
rwnolege obu ukadw mogoby wwczas polega np. na przegrzewaniu pary
midzystopniowej i podgrzewaniu wody zasilajcej kocio parowy w kotle
odzyskowym zasilanym spalinami wylotowymi z turbiny gazowej. Powierzchniowe podgrzewacze regeneracyjne wysoko- i niskocinieniowe byyby
wwczas cakowicie wyczone, pozostaby tylko odgazowywacz rys. 4.12c.
Przegrzewanie w kotle odzyskowym pary midzystopniowej zamiast produkcji
w nim pary rednioprnej pozwala na uniknicie problemu dodatkowego
przecienia ukadu opatkowego tej czci turbiny parowej o zwikszonej ju
bowiem przepustowoci z uwagi na wyczenie upustu regeneracyjnego
wysokoprnego. Ulegnie rwnie zmniejszeniu w tej czci kota odzyskowego
164
strata egzergii na skutek zmniejszenia rnic temperatur pomidzy spalinami i

par, co powinno zwikszy sprawno wytwarzania energii elektrycznej w
ukadzie.
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci nadbudowy elektrowni turbin gazow i kotem odzyskowym oraz przystosowania jej do pracy
skojarzonej jest, aby roczny przychd ze sprzeday ciepa i dodatkowej energii
elektrycznej przewysza przyrost rocznych kosztw dziaania elektrowni
zwizanych z jej modernizacj K REl (wzr (4.84))
Z R = QR ec + ( EelTG, R EelTP, R )eel K REl 0 .
(4.67)
Zmniejszenie produkcji energii elektrycznej w turbozespole parowym
TP
el , R
= N elTP d wynika z poboru upustowej pary grzejnej m& g do wymien0
nika sieciowego oraz dodatkowej pary m

& odg do odgazowywacza (z uwagi na
wyczenie regeneracji wysokoprnej). Rwnoczenie z uwagi na cakowite
wyczenie powierzchniowych podgrzewaczy regeneracyjnych wysoko- i niskocinieniowych nastpuje zwikszenie mocy czci rednio- i niskoprnej
turbozespou parowego. Zmniejszenie mocy turbozespou parowego tym
samym wynosi
N elTP = [(m& g + m& odg )(iu ik ) m& URW (i3 ik ) m& URN (iu ik )] me .
(4.68)
Z bilansu energii odgazowywacza przed i po nadbudowie turbin gazow

przystosowanej do pracy skojarzonej elektrowni (rys. 4.12a i c) wynika, e
konieczny przyrost strumienia pary odgazowujcej na skutek wyczenia
upustu regeneracji wysokocinieniowej wynosi
m& odg = m& URW
i6 i7
.
iu i 7
(4.69)
Wzgldny wskanik zmniejszenia produkcji energii elektrycznej w turboR
zespole parowym na rzecz ciepa grzejnego, E elTP, R =
TG
Q& gEl d , wyraony
za pomoc termodynamicznych parametrw czynnika obiegowego w tym

przypadku wynosi
165
TG
N elTP i9 i8 i wc i skr i6 i7
= 1 +
Q& gEl
i2 i6 i5 i skr iu i8
(iu ik ) i9 i8 i wc i skr iu i7 (i3 ik )
i2 i6 i5 i skr iu i8
i9 i8 i9 i8 i7 i6 i8 i7
1
i 2 i 6 i 2 i 6 iu i 7 iu i 7
i7 i skr
iu i skr

i wc i skr iu i7
(iu ik ) me
i5 i skr iu i8
iu i wc
(4.70)
Wzr (4.70) otrzymuje si po wykonaniu bilansw energii: odgazowywaczy

(rys. 4.12a i c), ukadw regeneracji wysoko- i niskocinieniowej URW i URN
(rys. 4.12a) oraz bilansu energii dla wza za wymiennikiem ciepowniczym (rys.
4.12c). Jeeli Q& gEl = const, to i5 = const i wwczas TG = const, i EelTP, R = TG QR .
Jeeli Q& gEl const, to mona np. ustali redni warto i5r dla rozpatrywanego
zakresu zmian mocy cieplnej zawierajcej si w przedziale Q& gEl 0; Q& gElmax .
Maksymalna moc cieplna Q& gElmax przystosowanej do pracy skojarzonej elektro-
wni wynika z maksymalnego dostpnego strumienia upustowej pary grzejnej.

Maksymalny pobr pary grzejnej musi zagwarantowa, e pozostay przepyw
strumienia kondensacyjnego zapewni dostateczne chodzenie niskoprnej
czci wirnika turbiny. Przepyw ten powinien wynosi ok. 10% dolotowego do
turbiny strumienia pary wieej.
Zmniejszenie mocy turbozespou parowego w przypadku nadbudowy
ukadu wglowego turbozespoem gazowym i kotem odzyskowym (wzr
(4.68)) jest mniejsze ni w przypadku elektrowni przystosowanej tylko do pracy
skojarzonej (wzr (4.54)). Wynika to w gwnej mierze z cakowitego wyczenia
& URW
ukadw regeneracji wysoko- i niskocinieniowej. Strumienie masy m
& URN stanowi bowiem
i m
znaczny procent produkowanego w kotle
& 1 (w powyszych rozwaaniach zakada si
parowym strumienia pary wieej m
sta warto
m& 1 dla wszystkich analizowanych ukadw rys. 4.12a,b,c).
suma
m&
praktyce
URW
+ m& odg + m&
URN
parowych potrzeb wasnych elektrowni wynosi

0,3m& 1 , przy czym m& URW m& URN oraz m& odg 0,03m& 1 .
Jak wynika ze wzoru (4.68), jeeli strumie pary grzejnej m

& g spenia relacj
m& g < m& URW
i3 i k
+ m& URN m& odg ,
iu i k
(4.71)
to wwczas moc turbozespou parowego w ukadzie z turbin gazow (rys.

4.12c) jest wiksza od mocy elektrowni N elEl (rys. 4.12a) ( N elTP < 0 , wzr (4.68)).
TG
Wzgldny wskanik
przyjmuje wwczas warto ujemn i oznacza
zwikszenie produkcji energii elektrycznej w turbozespole parowym.
166
Istotn wielkoci w sytuacji nadbudowy ukadu turbin gazow jest tzw.

sprawno przyrostowa wytwarzania energii elektrycznej, ktra definiowana
jest jako stosunek przyrostu mocy elektrycznej ukadu do zuycia energii
chemicznej spalanego w turbinie gazowej gazu ziemnego. Sprawno ta
wyznaczona dla ukadu skojarzonego
N elTG + ( N elTP ) ,
( P& Wd ) gaz
(4.72)
przyjmuje warto najwiksz przy m

& g = 0, co odpowiada cakowicie kondensacyjnej pracy bloku. Sprawno przyrostowa pozwala porwna ukad
dwupaliwowy z klasycznym szeregowym ukadem gazowo-parowym jednopaliwowym opartym na tej samej turbinie gazowej. Znak minus w liczniku
rwnania (4.72) wynika z koniecznoci uwzgldnienia zmiany znaku przyrostu
mocy N elTP (wzr (4.68)) ze zmian mocy Q& gEl . Sprawno przyrostowa moe
by rwnie interpretowana jako pozorna sprawno turbozespou gazowego
dziaajcego w ukadzie gazowo-parowym. Ze wzoru (4.72) otrzymuje si
bowiem, e = TG + TG gdzie TG = N elTP /( P& Wd ) gaz oznacza wwczas
pozorny przyrost sprawnoci turbozespou gazowego, a ( P& Wd ) gaz = N elTG / TG
jest strumieniem energii chemicznej gazu spalanego w turbozespole gazowym o
sprawnoci TG .
Maksymaln warto (tzn. przy m
& g = 0) przyjmuje rwnie pozorna
sprawno wytwarzania energii elektrycznej w turbozespole parowym
N elEl + (N elTP ) [m& 1 (i1 i2 + i3 ik ) (m& odg + m& odg + m& g )(iu ik )] me K ,
=
m& 1 (i1 i9 )
( P& Wd ) pal
(4.73)
gdzie strumie energii chemicznej wgla spalanego w kotle parowym (rys.

4.12c) o sprawnoci energetycznej
K rwna si
( P& Wd ) pal =
m& 1 (i1 i9 )
.
K
(4.74)
Oglna sprawno energetyczna przystosowanej do pracy skojarzonej

elektrowni wglowej nadbudowanej turbin gazow (rys. 4.12c) wynosi
167
Egs =
N elEl + ( N elTP ) + N elTG + Q& gEl

( P& W ) + ( P& W )
d
pal
(4.75)
gaz
i jest wiksza od sprawnoci energetycznej elektrowni (rys. 4.12a)
Eel =
[ m& 1 (i1 i 2 + i3 ik ) m& URW (i3 i k ) ( m& odg + m& URN )(iu i k )] me K
N elEl
=
( P& Wd ) Elpal
m& 1 (i1 i9 ) + ( m& 1 m& URW )(i3 i 2 )
(4.76)
przy czym strumie energii chemicznej wgla spalanego w kotle parowym w

elektrowni rwna si
( P& Wd ) Elpal =
m& 1 (i1 i9 ) + ( m& 1 m& URW )(i3 i 2 )

.
K
(4.77)
Roczna produkcja netto energii elektrycznej w turbozespole gazowym o

mocy brutto N elTG wynosi
EelTG, R = N elTG (1 el ) R ,
(4.78)
gdzie: el wskanik elektrycznych potrzeb wasnych zmodernizowanej

elektrowni;
R roczny czas pracy elektrowni.
Minimalna moc turbiny gazowej N elTGmin dla przyjtego wariantu rwnolegego sprzenia obu ukadw wynika z koniecznej mocy cieplnej wylotowych
z niej spalin I&sp (wzr (4.98), zastpujcej kolejno moc ciepln przegrzewacza
midzystopniowego oraz moc ciepln cakowicie wyczonych wymiennikw
regeneracyjnych wysoko- i niskocinieniowych Q& PM + Q& URW + Q& URN
I&sp =
przy czym
N elTGmin
TG
N elTGmin =
(Q& PM + Q& URW + Q& URN ) ,

KO
(4.79)
Q& PM = m& 1 (i3 i 2 ) ,
(4.80)
Q& URW = m& 1 (i9 i8 ) ,
(4.81)
Q& URN = (m& 1 m& odg m& odg )(i7 i5 ) ,
(4.82)
168
gdzie: KO sprawno kota odzyskowego ( KO w szczeglnoci zaley od

temperatury t5 wody zasilajcej niskocinieniowej, tj. od zapotrzebowania na
energi niskotemperaturow; zmniejszeniu t5 towarzyszy wzrost KO ).
Oczywicie temperatury spalin w kotle odzyskowym w poszczeglnych
punktach musz by wiksze od temperatur pary midzystopniowej oraz wody
zasilajcej. Zwikszanie mocy turbiny gazowej powyej N elTGmin zwikszaoby
temperatur spalin wylotowych z kota odzyskowego, byoby wic niekorzystne
ze wzgldw termodynamicznych i mona oczekiwa, e i ekonomicznych.
Zalee to bdzie od struktury cen nonikw energii.
Jednostkowy koszt produkcji ciepa mona wyrazi wzorem
k cTG =
TG
w
( z + rem )( J przyst + J TG ) + K P + K gaz
+ K rTG ( E elTG, R EelTP, R )eel K pal
K rw
QR
(4.83)
gdzie suma kosztw
TG
w
K REl = ( z + rem )( J przyst + J TG ) + K P + K gaz
+ K rTG K pal
K rw ,
(4.84)
stanowi przyrost rocznych kosztw dziaania elektrowni zwizanych z jej

modernizacj.
Koszt zmniejszenie zuycia wgla w kotle parowym (w wyniku
przeniesienia przegrzewacza midzystopniowego do kota odzyskowego) o
sprawnoci energetycznej K w ukadzie skojarzonym oraz koszt gazu
ziemnego spalanego w turbinie gazowej o sprawnoci energetycznej brutto TG
kolejno wynosz
w
K pal
=
(m& 1 m& URW )(i3 i2 )

e pal R ,
K
TG
K gaz
=
N elTG
e g R ,
TG
(4.85)
(4.86)
gdzie e g oznacza jednostkow (na jednostk energii) cen gazu.

Koszt K rTG dla ukadu gazowego oraz zmniejszenie opat K rw zwizanych
ze zmniejszeniem iloci spalanego rocznie wgla, przy obecnych cenach taryfowych opat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego mona w
zasadzie we wzorze (4.83) pomin.
169
W rwnaniu (4.83) zaoono, e wzgldne wartoci rocznych kosztw

remontu rem dla ukadu turbiny gazowej i dla ukadu produkcji ciepa w
elektrowni s takie same.
Nadbudowa ukadu skojarzonego (rys. 4.12b) turbin gazow i kotem
odzyskowym (rys. 4.12c) byaby opacalna, jeeli
k cTG k ckom 0 .
(4.87)
Relacja (4.87) z wykorzystaniem zalenoci (4.64) i (4.83) umoliwia

dyskusj nad wpywem rnych wielkoci i parametrw na efektywno
ekonomiczn modernizacji przystosowanych do pracy skojarzonej elektrowni
wglowych poprzez ich nadbudow turbin gazow i kotem odzyskowym.
Zwrot relacji mniejszociowej w nierwnoci (4.87) w gwnej mierze zalee
bdzie od stosunku ceny energii elektrycznej do ceny gazu i wgla oraz od mocy
turbozespou gazowego. Jak ponadto wynika z zalenoci (4.87), przychd ze
sprzeday energii elektrycznej wyprodukowanej w turbozespole gazowym co
najmniej powinien pokry utracony przychd E elTP, R eel oraz roczne koszty
dziaania turbozespou gazowego i kota odzyskowego, pomniejszone o
dodatnie efekty ekonomiczne zwizane z czci wglow przystosowanej do
pracy skojarzonej elektrowni (zmniejszone zuycie wgla w ukadzie).
Z zalenoci (4.87) mona na przykad otrzyma wzr na graniczn
(minimaln) cen energii elektrycznej, przy ktrej opaca si ju ze wzgldw
ekonomicznych nadbudowa turbin gazow i kotem odzyskowym przystosowan do pracy skojarzonej elektrowni wglow
( z + rem ) J
e
gr
el
TG
+K
E
TG
gaz
TG
el , R
TP
el , R
w
pal
e pal
EelEl, R
Eel
(4.88)
W rwnaniu (4.88) pominito, jako wartoci mae, roczne koszty za

gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego. Wzr (4.88) otrzymuje si
ponadto przy zaoeniu, e cena energii elektrycznej w sezonie grzewczym i
pozagrzewczym jest taka sama. W rwnaniu tym roczne zmniejszenie produkcji
energii elektrycznej w sytuacji rnych mocy cieplnych elektrowni w sezonie
grzewczym i pozagrzewczym, co w praktyce miaoby miejsce, naley wyrazi za
pomoc sumy zmniejsze wyznaczonych dla poszczeglnych sezonw
oddzielnie ( Q& gElz = const, Q& gEll = const)
170
E elEl, R = (Q& gElz z + Q& gEll l )(1 el ) ,
(4.89)
TG & El
& El
E elTP, R = ( TG
z Q g z z + l Q g l l )(1 el ) .
(4.90)
Wzr (4.89) odnosi si do elektrowni przystosowanej do pracy

skojarzonej rys. 4.12b. Warto wskanika (wzr (4.58)) nie zaley wwczas
od mocy cieplnej elektrowni. Wzr (4.90) odnosi si natomiast do elektrowni
przystosowanej do pracy skojarzonej nadbudowanej ponadto turbin gazow i
kotem odzyskowym rys. 4.12c. Wskaniki zTG i lTG (wzr (4.70)) zale
wwczas od mocy cieplnej elektrowni i mog przyjmowa, jak ju wyej
zaznaczono, wartoci ujemne (w rozwaonym w pracy przykadzie liczbowym
taka sytuacja wystpuje w lecie, gdy Q& gEll = 20 MW).
W przypadku modernizacji elektrowni tylko przez nadbudow turbin
gazow i kotem odzyskowym bez przystosowania jej do pracy skojarzonej, w
rwnaniu (4.88) naley jedynie za E elEl, R podstawi warto zero: E elEl, R = 0.
Przyrost E elTP, R bdcy iloczynem N elTP (wzr (4.68) przy m
& g = 0) i czasu R
przyjmuje wwczas warto ujemn i zwiksza warto mianownika wzoru
(4.88).
4.4.3. Wyniki analiz

Do analizy przyjto nastpujce wartoci danych wejciowych: parametry
pary wieej przy dolocie do turbiny 13/3 MPa, 535/535oC, cinienie w
odgazowywaczu pu = 0,6 MPa, cinienie w skraplaczu pk = 0,005 MPa,
temperatura skroplin tskr = 32oC, temperatura t6 = 165oC, t7 = 140oC, t8 = 158oC,
t9 = 230oC, twc = 72oC, sprawno wewntrzna turbiny parowej i1-2 = 0,85,
i3-u = 0,88, iu-k = 0,77, sprawno elektromechaniczna turbozespou parowego
me = 0,95, moc turbozespou parowego N elEl = 120 MW, moc cieplna
przystosowanej do pracy skojarzonej elektrowni w sezonie grzewczym
Q& gElz = 120 MW, moc cieplna w sezonie pozagrzewczym (na potrzeby ciepej
wody uytkowej) Q& gEll = 20 MW, sprawno kota parowego K = 0,9, sprawno
kota odzyskowego KO = 0,8, sprawno turbozespou gazowego TG = 0,34,
czas pracy w sezonie grzewczym z = 5000 h, czas pracy w sezonie
pozagrzewczym l = 3400 h (R = z + l), wskanik elektrycznych potrzeb
wasnych zmodernizowanej elektrowni el = 4%. Dla wyliczonej z (4.79) mocy
turbiny gazowej szacunkowe nakady inwestycyjne pod klucz na turbin i
171
kocio odzyskowy przyjto w wysokoci J TG = 33,1 mln USD. Roczn stop

obsugi kapitau inwestycyjnego oraz pozostaych kosztw staych zalenych od
nakadw inwestycyjnych (koszty konserwacji i remontw urzdze) przyjto
rwn z + rem = 0,16.
Efektywno energetyczna przystosowanej elektrowni do pracy skojarzonej
z rwnoczesn jej nadbudow turbin gazow i kotem odzyskowym jest
wysoka. Przykadowe wyniki oblicze tej efektywnoci przedstawiono w tabeli
4.3.
Tabela 4.3
Dane techniczne
Eel = 0,359
praca w ukadzie
kondensacyjnym
praca w sezonie
pozagrzewczym
praca w sezonie
grzewczym
Egs
0,432
0,497
0,424
0,415
0,482
0,454
0,325
0,406
0,607
Konwersja energii chemicznej spalanego w elektrowni paliwa ronie w ukadzie

kondensacyjnym o 6,5 punktw procentowych z wartoci 35,9% do 42,4%,
a w ukadzie skojarzonym do 60,7%.
Na rys. 4.14 przedstawiono moc turbozespou gazowego N elTG w funkcji
mocy cieplnej Q& gEl przystosowanej do pracy skojarzonej elektrowni.
172
86
82
Moc turbiny gazowej Nel
TG
[MW]
84
80
78
76
74
72
0
50
100
150
200
250
Moc cieplna elektrowni Qg El [MW]
Rys. 4.14. Moc turbiny gazowej w funkcji mocy cieplnej przystosowanej do pracy
skojarzonej elektrowni
Moc turbozespou zmienia si w niewielkim zakresie. Wynika to z

niewielkiej zmiany wartoci entalpii waciwej i5 wahajcej si bowiem jedynie
w niewielkich granicach zmian temperatury: t 5 t skr ; t wc . Taka nieznaczna
zmiana mocy turbiny gazowej jest istotn zalet ukadu, gdy pozwala na jej
prac w caym zakresie mocy grzewczych bez koniecznoci zmiany jej
obcienia. Wynikiem tego bdzie najwiksza moliwa efektywno egzergetyczna, a tym samym i ekonomiczna, konwersji energii chemicznej gazu w
turbinie gazowej w przystosowanej do pracy skojarzonej elektrowni.
Wyliczone za pomoc wzoru (4.88) wartoci eelgr w funkcji ceny gazu e g z
cen wgla epal jako parametrem dla Q& gElz = 120 MW i Q& gEll = 20 MW przedstawiono na rys. 4.15.
173
[USD/MWh]
45
Graniczna cena energii elektrycznej eel
50
gr
55
40
35
30
25
20
2,5
2,7
2,9
3,1
3,3
3,5
3,7
3,9
4,1
4,3
4,5
Cena gazu eg [USD/GJ]
Rys. 4.15. Graniczna cena energii elektrycznej skojarzonej pracy elektrowni w funkcji
ceny gazu dla ceny wgla epal: 1 0,8 USD/GJ; 2 1,9 USD/GJ; 3 3,0 USD/GJ
Jak wynika z zaprezentowanych rezultatw oblicze opacalno nadbudowy turbin gazow i kotem odzyskowym przystosowanej do pracy
skojarzonej elektrowni istotnie zaley od puapu granicznej ceny energii
elektrycznej. Na przykad cena sprzeday energii elektrycznej z elektrowni
poniej 25 USD/MWh przy cenie wgla kamiennego loco elektrownia niszej od
1,9 USD/GJ wymuszaaby cen gazu na nierealnym obecnie poziomie poniej
2,5 USD/GJ. Dopiero znaczny wzrost ceny wgla przy danej cenie sprzeday
energii elektrycznej spowodowaby ekonomiczn opacalno modernizacji
elektrowni. Naley jednak pamita, e przedstawione wyniki s tylko
obliczeniami przykadowymi. W konkretnym przypadku niezbdna jest
szczegowa analiza uwzgldniajca zwizane z lokalizacj elektrowni
komunalne potrzeby cieplne, oferty dostawcw urzdze, moliwe do
uzyskania ceny nonikw energii itd. Uatrakcyjnienie ekonomiczne spalania
ekologicznego gazu ziemnego w turbinach gazowych mogoby rwnie nastpi
przez wprowadzenie odpowiednich taryf opat za emisj szkodliwych substancji
do otoczenia. W powyszych przykadowych obliczeniach koszty te, jako
wartoci mae, zostay bowiem pominite.
Na rys. 4.16 zaprezentowano graniczn cen energii elektrycznej w funkcji
mocy cieplnej elektrowni dla ceny wgla epal = 1,9 USD/GJ i dla ceny gazu
ziemnego eg = 3,5 USD/GJ. Wzrost mocy cieplnej elektrowni powoduje wzrost
174
ceny eelgr . Procentowy bowiem wwczas przyrost zmniejszenia produkcji energii

elektrycznej E elEl, R na rzecz ciepa grzejnego jest wielokrotnie mniejszy od tego
przyrostu w ukadzie skojarzonym z turbin gazow E elTP, R , co wynika ze
znacznie mniejszego obnienia mocy turbozespou parowego w przypadku
nadbudowy ukadu wglowego turbozespoem gazowym i kotem odzyskowym (wzory (4.68) i (4.70)) ni w przypadku elektrowni przystosowanej tylko
do pracy skojarzonej (wzory (4.54) i (4.58)).
[USD/MWh]
40
42
gr
44
38
36
34
32
30
0
50
100
150
Moc cieplna elektrowni Qg z
El
200
250
[MW]
Rys. 4.16. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji mocy cieplnej elektrowni
dla ceny wgla epal = 1,9 USD/GJ i dla ceny gazu ziemnego eg = 3,5 USD/GJ:
1
Q& gEll = 50 [MW]; 2 Q& gEll = 20 [MW]; 3 Q& gEll = 1 [MW]
175
40
gr
[USD/MWh]
45
35
30
25
20
2,5
2,7
2,9
3,1
3,3
3,5
3,7
3,9
4,1
4,3
4,5
Rys. 4.17. Graniczna cena energii elektrycznej zmodernizowanej elektrowni

przez nadbudow turbin gazow w funkcji ceny gazu dla ceny wgla epal:
1 0,8 USD/GJ; 2 1,9 USD/GJ; 3 3,0 USD/GJ
W przypadku kondensacyjnej pracy ukadu cena sprzeday energii

elektrycznej z elektrowni przy epal = 1,9 USD/GJ i eg = 3,5 USD/GJ nie powinna
by mniejsza od eelgr = 33,1 USD/MWh, co dowodzi, e przy cenach niszych
nadbudowa elektrowni turbin gazow, bez przystosowania jej do pracy
skojarzonej, byaby nieefektywna ekonomicznie. Na rys. 4.17 przedstawiono
szeroki zakres zmian granicznej ceny energii elektrycznej. Przyjty do oblicze
roczny czas pracy elektrowni R = z + l = 8400 h jest duy. W rzeczywistoci
czas ten byby znacznie krtszy, a tym samym cena eelgr byaby wysza. Na
przykad przy epal = 1,9 USD/GJ, eg = 3,5 USD/GJ i R = 6000 h cena ta z 33,1
ronie do 35,5 USD/MWh.
Aktualne relacje cenowe w kraju pomidzy nonikami energii powoduj
nieopacalno ekonomiczn modernizacji przystosowanych do pracy
skojarzonej krajowych elektrowni przez ich nadbudow turbin gazow
i kotem odzyskowym pomimo relatywnie wysokiej efektywnoci
energetycznej takiej modernizacji. wiadczy to o niewaciwej relacji
pomidzy cenami nonikw energii. Rwnie przystosowanie istniejcych
176
elektrowni kondensacyjnych do pracy skojarzonej bez ich nadbudowy

turbin gazow i dostarczanie z nich ciepa komunalnego mimo korzyci
energetycznych, ekologicznych i ekonomicznych pozostanie raczej w
warunkach krajowych w sferze rozwaa teoretycznych.
Wprowadzenie odpowiednich taryf opat za emisj szkodliwych substancji
do otoczenia zdecydowanie uatrakcyjnioby ekonomicznie spalanie ekologicznego gazu ziemnego w turbinach gazowych.
Naley wrcz jednoznacznie sformuowa tez, e opanowane technologicznie i technicznie, i jednoczenie powszechnie stosowane urzdzenia
i instalacje energetyczne, gwarantujce racjonalne korzystanie z paliw
pierwotnych, powinny decydowa o granicznych (wyznaczanych dla
zaoonej granicznej wartoci efektywnoci ekonomicznej NPV) relacjach
cenowych pomidzy nonikami energii i wysokociach taryf opat
rodowiskowych, tak, aby bya zagwarantowana ekonomiczna opacalno
ich stosowania. W dobie efektu cieplarnianego ma to szczeglnie bardzo
istotne znaczenie.

elektrowni wglowych przez nadbudow turbin gazow
w ukadzie szeregowym i rwnolegym
Modernizacja elektrowni wglowych przez nadbudow turbin gazow
znaczco poprawi sprawno wytwarzania w nich energii elektrycznej w
wyniku zmiany termicznych parametrw realizowanych obiegw cieplnych.
Ponadto przy poprawnych ekonomicznie relacjach pomidzy cenami nonikw
energii zwikszy efektywno ekonomiczn ich eksploatacji.
W rozdziale przedstawiono metodyk i wyniki porwnawczych wielowariantowych oblicze efektywnoci energetycznej i ekonomicznej modernizacji
istniejcych wglowych elektrowni przez ich nadbudow turbozespoem
gazowym w ukadzie szeregowym (Hot Windbox) i w ukadzie rwnolegym
rys. 4.1. Wycignite z przeprowadzonych oblicze wnioski pozostaj rwnie
suszne dla elektrociepowni.
4.5.1. Analiza efektywnoci energetycznej modernizacji elektrowni

wglowych przez nadbudow turbin gazow w ukadzie
szeregowym (Hot Windbox)
Dobr mocy turbiny gazowej w ukadzie Hot Windbox do okrelonego
kota parowego w elektrowni wglowej polega na dopasowaniu strumienia
177
tlenu niesionego w spalinach wylotowych z turbiny do zapotrzebowania kota.

Udzia masowy tlenu w spalinach wylotowych wynosi od ok. g O2 = 13 do 16%
(w powietrzu g O2 = 23%; tak duy udzia tlenu w spalinach jest wynikiem
koniecznego duego stosunku nadmiaru powietrza w komorze spalanie turbiny
gazowej z uwagi na ograniczon termiczn wytrzymao materiau opatek
turbiny TG = 2,54). Chcc tym samym cakowicie zastpi powietrze do
spalania w kotle spalinami z turbiny (moc turbiny jest wwczas maksymaln
moliw moc uzasadnion termodynamicznie), strumie tych spalin powinien
by wikszy od strumienia powietrza o ok. 44 do 77%. Strumie ten, po
modernizacji elektrowni, mona wyrazi zalenoci
TG
m& sp
=
0,23
0,23
m& a =
a ( P& pal P&pal ) ,
g O2
g O2
(4.91)
przy czym strumie wgla o wartoci opaowej W d spalanego w kotle w

elektrowni o sprawnoci Eel i mocy N elTP przed modernizacj wynosi
N elTP
P&pal =
Wd Eel
(4.92)
oraz zmniejszenie zuycia wgla po nadbudowie turbin gazow wynikajce z

wykorzystania w kotle strumienia entalpii spalin wylotowych z turbiny rwna
si
P& pal =
I&spu
Wd
(4.93)
gdzie:
a teoretyczne masowe zapotrzebowanie powietrza na 1 kg wgla o
wartoci opaowej Wd ,
stosunek nadmiaru powietrza,

u stopie wykorzystania strumienia entalpii spalin wylotowych z turbiny
gazowej w kotle,
I&sp strumie entalpii spalin wylotowych z turbiny gazowej.

Strumie entalpii spalin I& przedstawia si rwnaniem
sp
178
TG
N TG
TG TG t wyl
TG
I&sp = m& sp
c sp | tot (t wyl
t ot ) = el N elTG
TG
TG
Po wyznaczeniu ze wzorw (4.91) i (4.94) wartoci m
& sp
TG
m& sp
0,23 a N elTP
g O2 Wd Eel
,
==
0,23 a TG t TG
TG
1+
c sp | wyl
tot (t wyl t ot ) u
g O2 Wd
(4.94)
(4.95)
gdzie:
t TG
rednia waciwa pojemno cieplna spalin wylotowych z turbiny

c spTG | wyl
t ot
t TG
gazowej (w praktyce c spTG | wyl

1,12 kJ/(kgK)),
t ot
TG
t wyl
temperatura spalin wylotowych z turbiny gazowej,
t ot
temperatura otoczenia ( t ot = 15oC w warunkach ISO),
za pomoc prawej strony zalenoci (4.94) wyznacza si moc turbozespou

gazowego N elTG dla przyjtej wartoci jego sprawnoci TG oraz przyjtej
TG
wartoci t wyl
.
Sprawno energetyczna ukadu Hot Windbox wyraa si zatem wzorem
HW
Eel
=
N elTP + N elTG
( P& Wd ) pal
N TG
I&sp u + el
TG
(4.96)
przy czym N elTG TG = ( P& Wd ) gaz oznacza strumie energii chemicznej spalanego w turbinie gazowej gazu ziemnego.
4.5.1.1. Dyskusja i analiza rezultatw przykadowych oblicze

Do analizy energetycznej efektywnoci modernizacji elektrowni w ukadzie
Hot Windbox przyjto takie same wartoci danych wejciowych jak w
podrozdziale 4.4.3: moc elektrowni przed modernizacj N elTP = 120 MW,
sprawno elektrowni Eel = 35,9%, stopie wykorzystania strumienia entalpii
spalin wylotowych z turbiny gazowej w kotle u = 0,8, sprawno turbozespou
179
gazowego TG = 0,34 oraz ponadto przyjto teoretyczne masowe zapotrzebowanie powietrza na 1 kg wgla o wartoci opaowej W d = 24,5 MJ/kg rwne
a = 8,2 kga/kgpal, stosunek nadmiaru powietrza = 1,15, udzia masowy tlenu w
spalinach wylotowych z turbiny gazowej g O2 = 14%, temperatur spalin wyloTG
towych z turbiny gazowej t wyl
= 560oC.
Wyliczone kolejno za pomoc wzorw od (4.92) do (4.96) odpowiednie

wielkoci wynosz:
strumie spalanego w kotle wgla przed modernizacj elektrowni
P&pal = 13,648 kg/s,
TG
strumie spalin wylotowych z turbiny gazowej m
= 161,551 kg/s,
& sp
zmniejszenie zuycia w kotle wgla po modernizacji P&pal = 3,220 kg/s,
moc turbozespou gazowego N elTG = 50,80 MW,
strumie energii chemicznej spalanego w turbinie gazu ziemnego

( P& Wd ) gaz = 149,41 MW,
sprawno energetyczna
HW
= 0,422.
Eel
elektrowni
ukadzie
Hot
Windbox
Wzrost sprawnoci energetycznej elektrowni z wartoci 0,359 do wartoci

0,422 jest wynikiem mniejszych strat wewntrznych egzergii [22] w kotle na
skutek zmniejszonej iloci spalanego w nim wgla z wartoci 13,648 kg/s do
wartoci 10,428 kg/s (13,648 3,22). Cakowite wyeliminowanie wgla w
ukadzie prowadzioby do klasycznego szeregowego ukadu gazowo-parowego
o praktycznie obecnie najwikszej moliwej do osignicia sprawnoci
wytwarzania energii elektrycznej w ukadach mechanicznych, dla ktrych
obowizuje ograniczenie Carnota w postaci drugiej zasady termodynamiki.
Z technicznego punktu widzenia taka praca elektrowni byaby jednak niemoliwa. Kocio zasilany wwczas tylko ciepem spalin wylotowych z turbiny
gazowej musiaby bowiem pracowa poniej swojego technicznego minimum.
Rozkad temperatur w kotle byby cakowicie inny. Spitrzenia temperaturowe
byyby o kilka rzdw mniejsze, w porwnaniu, gdy spalany jest w nim wgiel,
co wymagaoby przekonstruowania wszystkich powierzchni ogrzewanych.
Rwnoczenie turbina parowa pracowaaby z niewielkim obcieniem.
Istotn wielkoci w ukadzie Hot Windbox jest stosunek strumieni masy
spalin przepywajcych przez kocio po i przed nadbudow elektrowni turbin
gazow
180
TG
m& sp
+ P&pal P&pal 171,979
=
= 1,208 .
142,348
P&pal (1 + a )
(4.97)
Warto = 1,208 stwarza due zagroenie erozyjne powierzchni ogrzewanych

w kotle na skutek zwikszonej prdkoci w nim spalin. Z tego powodu w
ukadzie Hot Windbox naleaoby dobiera turbin gazow o mniejszej mocy,
a niedobr tlenu w tej sytuacji uzupenia powietrzem atmosferycznym
wykorzystujc istniejce wentylatory podmuchowe. Skutkowaoby to jednak
mniejszym przyrostem sprawnoci energetycznej tak zmodernizowanej
elektrowni, poniewa mniejsza byaby wwczas warto P&pal . W granicy, gdy
HW
Eel . W przypadku cakowitego wyelimiN elTG 0, to P&pal 0 i Eel
nowania wgla przy zachowaniu mocy turbiny gazowej warto rwnie

TG
byaby wiksza od jednoci, = m
& sp
[ P&pal (1 + a)] = 161,551/142,348 = 1,134.
Aby strumie masy spalin po nadbudowie turbin gazow by rwny
strumieniowi przed modernizacj, to naleaoby zmniejszy obcienie kota
(strumie produkowanej w nim pary) do wartoci 1/ = 100%/1,208 = 82,78%.
Wwczas przy zaoeniu, e nie ulegyby zmniejszeniu: sprawno kota,
sprawnoci wewntrzne czci wysoko-, rednio- i niskoprnej turbiny
parowej, sprawno elektromechaniczna turbozespou parowego itd., skutkowaoby to zmniejszeniem w takim samym stosunku strumienia spalanego w
kotle wgla do wartoci P&pal / , zmniejszeniem mocy turbozespow parowego
i gazowego kolejno do wartoci N elTP / i N elTG / oraz zmniejszeniem wartoci
P&pal do wartoci P&pal / , a tym samym przyrost sprawnoci energetycznej
zmodernizowanej elektrowni byby taki sam jak bez zmiany obcienia kota.
4.5.2. Analiza efektywnoci energetycznej modernizacji elektrowni

wglowych przez nadbudow turbin gazow w ukadzie
rwnolegym
Moc turbiny gazowej i strumie entalpii wylotowych z niej spalin
doprowadzany do kota odzyskowego w przypadku rwnolegego sposobu
modernizacji elektrowni (rys. 4.1, 4.18) mona wyrazi oglnym wzorem
I&sp
Q& i
N elTG
,
=
N elTG = i
TG
KO
181
(4.98)
gdzie:
Q& i moc cieplna przekazywana przez spaliny wylotowe z turbiny gazowej
parze, wodzie zasilajcej, skroplinom w i-tym wymienniku ciepa typu spalinypara wodna lub spaliny- woda zabudowanym w kotle odzyskowym,
KO sprawno kota odzyskowego.
Jak w wynika ze wzoru (4.98) ukad rwnolegy cechuje si du swobod
w doborze mocy turbiny gazowej oraz wiksz moliwoci wykorzystania
entalpii wylotowych z niej spalin w porwnaniu z ukadem Hot Windbox. Moc
turbiny N elTG moe by dowolnie dua, zalena tylko od iloci i wartoci mocy
Q& i . Ogranicza j mog jedynie wzgldy ekonomiczne, moliwoci finansowe
inwestora. Ze wzgldw termodynamicznych w im wikszym stopniu turbina

gazowa odciy kocio wglowy, bdcy najwikszym rdem strat egzergii
w ukadzie [22], tym wiksza bdzie efektywno energetyczna wytwarzania w
nim energii elektrycznej. W praktyce wzrost mocy turbiny moe by
ograniczony na przykad moliwoci dopuszczalnego przecienia ukadu
opatkowego turbiny parowej lub dopuszczalnego przecienia sprzgnitego z
ni generatora elektrycznego. W ukadzie rwnolegym naley zatem rozway
zabudow w kotle odzyskowym nastpujcych wymiennikw ciepa:
powierzchnie do produkcji pary wysoko-, rednio- i niskocinieniowej,
powierzchni przegrzewacza midzystopniowego, powierzchnie wymiennikw
regeneracji wysoko- i niskocinieniowej oraz powierzchni podgrzewacza
skroplin lub parowacza deaeracyjnego [1, 2]. Liczba moliwych kombinacji
doboru powierzchni oraz moliwoci ich rozmieszczenia w kotle jest dua.
Spord nich naley od razu odrzuci takie, ktrych realizacja w praktyce
powodowaaby niedopuszczalne przecienie turbozespou parowego: np.
powierzchnie do produkcji pary wysoko- i redniocinieniowej cznie z
powierzchniami regeneracji wysoko- i niskocinieniowej przy rwnoczesnym
wyczeniu upustw pary regeneracyjnej w turbinie bez zmiany obcienia
kota wglowego. Termodynamicznym kryterium doboru i rozkadu
powierzchni powinna by zatem minimalizacja sumy strat egzergii w kotach: w
nowoprojektowanym kotle odzyskowym i istniejcym kotle wglowym, z
uwzgldnieniem ogranicze, takich jak dopuszczalne technicznie zmiany
obcienia kota wglowego i turbozespou parowego. Jak ju zaznaczono,
najwiksze straty egzergii wystpuj w kotle wglowym.
182
a)
b)
Rys. 4.18. Schemat ideowy: a) zmodernizowanej elektrowni w ukadzie rwnolegym

nadbudowanej turbin gazow i kotem odzyskowym wariant I; PM, URW, URN
kolejno przegrzew midzystopniowy, ukad regeneracji wysoko- i niskocinieniowej;
b) zmodernizowanej elektrowni w ukadzie rwnolegym nadbudowanej turbin
gazow i kotem odzyskowym z powierzchniami do produkcji pary wysokoi redniocinieniowej oraz z powierzchni regeneracji niskocinieniowej wariant II
W pracy rozpatrzono nastpujce przypadki zabudowy i rozmieszczenia

powierzchni ogrzewanych w kotle odzyskowym (rys. 4.18):
183
przegrzewacz midzystopniowy + podgrzewacz regeneracyjny wysokocinieniowy + podgrzewacz regeneracyjny niskocinieniowy wariant I

(rys. 4.18a),
przegrzewacze pary wysoko- i redniocinieniowej + parowacze pary
wysoko- i redniocinieniowej + podgrzewacze wody wysoko- i redniocinieniowej + podgrzewacz regeneracji niskocinieniowej wariant II (rys.
4.18b).
Oglna sprawno energetyczna elektrowni wglowej nadbudowanej
turbin gazow wyraa si wzorem
rw
Eel
=
N elTP + N elTP + N elTG ,

( P& Wd ) pal + ( P& Wd ) gaz
(4.99)
i jest wiksza od sprawnoci energetycznej elektrowni przed nadbudow (rys.

4.12a, wzr (4.76)).
Wielko N elTP we wzorze (4.99) oznacza przyrost mocy turbozespou
parowego po nadbudowie elektrowni turbin gazow.
Tak jak dla ukadu skojarzonego (wzr (4.72)), to rwnie i w sytuacji
nadbudowy elektrowni wglowej turbin gazow wyznacza si sprawno
przyrostow wytwarzania w niej energii elektrycznej
N elTG + N elTP
.
( P& Wd ) gaz
(4.100)
W literaturze czasami mona spotka w liczniku wzoru (4.100) dodatkowy

dodatni skadnik (P& Wd ) pal Eel reprezentujcy niejako energi elektryczn,
ktr mona by wyprodukowa z zaoszczdzonego (zmniejszonego zuycia)
w zmodernizowanym ukadzie wgla (P& Wd ) pal (w ukadzie Hot Windbox
oszczdno t wyznacza si wykorzystujc rwnanie (4.93), w wariancie I jako
rnic zuy wyraonych rwnaniami (4.77) i (4.103), natomiast w wariancie
IIa rwnaniami (4.77) i (4.109)). Przypisywanie pozornych korzyci zmodernizowanym elektrowniom nie wydaje si jednak celowe.
Analogicznie definiuje si rwnie pozorn sprawno wytwarzania energii
elektrycznej w turbozespole parowym
N elTP + N elTP
.
( P& Wd ) pal
184
(4.101)
Analiz termodynamiczn wariantw I i II przedstawiono poniej.
WARIANT I
Przyrost mocy czci rednio- i niskoprnej turbozespou parowego po
modernizacji elektrowni z uwagi na cakowite wyczenie powierzchniowych
podgrzewaczy regeneracyjnych wysoko- i niskocinieniowych wynosi
(4.102)
N elTP = [m& URW (i3 ik ) + m& URN (iu ik ) m& odg (iu ik )] me .
Z bilansu energii odgazowywacza przed i po modernizacji elektrowni (rys. 4.12a
i 4.18a) wynika, e przyrost strumienia pary odgazowujcej m
& odg wyraa si
wzorem (4.69).
Strumie energii chemicznej wgla spalanego w kotle parowym po
nadbudowie (rys. 4.18a) rwna si
( P& Wd ) pal =
m& 1 (i1 i9 )
.
K
(4.103)
Jeeli nie jest znana charakterystyka sprawnoci kota w funkcji jego

obcienia, to w obliczeniach mona przyj, e warto sprawnoci kota przed
i po nadbudowie jest w przyblieniu taka sama.
Moc turbiny gazowej N elTG wynika z koniecznej mocy cieplnej wylotowych z niej
spalin I&sp zastpujcej kolejno moc ciepln przegrzewacza midzystopniowego
Q& PM , moc ciepln cakowicie wyczonych wymiennikw regeneracyjnych

wysoko- i niskocinieniowych Q& URW i Q& URN wzory (4.79)(4.82).
WARIANT II
W wariancie II (rys. 4.18b) rozwaono dwa przypadki pracy ukadu:
praca kota wglowego ze zmniejszonym obcieniem o warto strumienia
pary wysokocinieniowej produkowanej w kotle odzyskowym wariant IIa,
oraz
praca kota wglowego bez zmiany obcienia wariant IIb.
Przyrost mocy turbozespou parowego po modernizacji elektrowni wynosi:
wariant IIa (strumie pary produkowanej w kotle wglowym wynosi
m& 9 = m& 1 m& w )
N elTP = [(m& URW + m& r )(i3 ik ) + (m& URN m& odg )(iu ik )] me ,
185
(4.104)
wariant IIb (strumie pary produkowanej w kotle wglowym wynosi

m& 9 = m& 1 )
N elTP = [m& w (i1 i2 + i3 ik ) + m& r (i3 ik ) + (m& URN m& odg )(iu ik )] me .
(4.105)
Z bilansu energii URW i odgazowywacza przed i po modernizacji elektrowni
(rys. 4.12a, 4.18b) wynika:
wariant IIa
e zmniejszenie strumienia pary regeneracyjnej wysokocinieniowej na skutek

zmniejszenia obcienia kota wglowego o strumie m
& w wynosi
m& URW = m& w
i9 i8
,
i 2 i6
(4.106)
oraz e konieczne zwikszenie strumienia pary odgazowujcej na skutek

zmniejszenia strumienia pary regeneracyjnej wysokocinieniowej oraz produkcji
w kotle odzyskowym pary m
& r wynosi
m& odg = m& r

i8 i7
i i
+ m& URW 6 7 ,
iu i 7
iu i 7
(4.107)
wariant IIb
m& odg = (m& w + m& r )
i8 i7
,
iu i 7
(4.108)
& w i m& r oznaczaj strumienie pary wysoko- i redniocinieniowej

gdzie m
produkowanej w kotle odzyskowym.
W wariancie IIb nie wystpuje zmniejszenie strumienia pary regeneracyjnej
wysokocinieniowej, poniewa nie zmienia si obcienie kota.
Strumie energii chemicznej wgla spalanego po nadbudowie w kotle
wglowym (rys. 4.18b) rwna si:
wariant IIa
( P& Wd ) pal =
(m& 1 m& w )(i1 i9 ) + (m& 1 m& URW + m& URW )(i3 i2 )

,
K
186
(4.109)
wariant IIb
( P& Wd ) pal =
m& 1 (i1 i9 ) + (m& 1 + m& w m& URW )(i3 i2 )

.
K
(4.110)
& w i m& r produkowanej w

Strumienie pary wysoko- i redniocinieniowej m
kotle odzyskowym zasilanym spalinami wylotowymi z turbiny gazowej o mocy
N elTG wynikaj z bilansw energii czci wysoko- i redniocinieniowej kota (rys.
4.18b)[1]
TG
w
C& [t wyl
(t sw + Tmin
)] = m& w (iw i w' ) + m& r (i rp i r )
w
r
C& [t sw + Tmin
(t sr + Tmin
)] = m& w (i w' i r' ) + m& r (i r i r' )
(4.111)
(4.112)
przy czym strumie pojemnoci cieplnej spalin wyraa si wzorem [1]

TG TG t wyl
C& = m& sp
c sp | tot =
TG
P& Wd |tot N elTG

TG
t wyl
t ot
N elTG (1 TG )
TG
TG (t wyl
t ot )
(4.113)
oraz:
i rp , i r , i w entalpia waciwa pary przegrzanej rednio- i wysokocinieniowej

(entalpia waciwa pary przegrzanej redniocinieniowej
i rp
wyzna-czana jest dla temperatury t rp t1 = t 3 i cinienia p rp p 2 ,

entalpia i r dla temperatury t r t sw i cinienia p w p1 ),
i r' , i w'
r
s
t ,t
w
s
entalpia waciwa wody w punkcie pcherzykw (x = 0) w czci

rednio- i wysokocinieniowej kota odzyskowego,
temperatura nasycenia w parowaczu czci rednio- i wysokocinieniowej kota odzyskowego (temperatura t sr odpowiada cinieniu p r = p rp p 2 , temperatura t sw cinieniu p w p1 ),
r
w
przewenie temperaturowe (ang. pinch point) czci rednioTmin
, Tmin
i wysokocinieniowej kota odzyskowego.

W rwnaniach (4.111) i (4.112) pominito wartoci niedogrzania wody ATw
& w i m& r [1].
i ATr ze wzgldu na ich znikomy wpyw na strumienie masy m
187

Analiz energetycznej efektywnoci modernizacji elektrowni w ukadzie
rwnolegym przeprowadzono przy takich samych wartociach danych
wejciowych jak w rozdziaach 4.4.3 i 4.5.1.1. Dodatkowo przyjto wartoci
r
w
przewenia temperaturowego rwne Tmin
= 10K. Ponadto w obu
= Tmin
przypadkach rwnolegej modernizacji elektrowni przyjto moc turbiny
gazowej tak sam, wynikajc ze wzoru (4.98), dla obu wariantw
modernizacji, ( N elTG ) I = ( N elTG ) II .
Przykadowe obliczenia efektywnoci energetycznej modernizacji elektrowni przez nadbudow turbin gazow zestawiono w tabeli 4.4. W celach
porwnawczych w tabeli tej zamieszczono rwnie wyniki oblicze dla ukadu
Hot Windbox.
Tabela 4.4
Dane techniczne elektrowni
NelTP
[MW]
(PWd)pal
[MW]
NelTG
[MW]
(PWd)gaz
[MW]
Eel
Elektrownia
przed
modernizacj
120
334,3
0,359
0,359
Ukad Hot
Windbox
120
255,5
50,8
149,4
0,422
0,34
0,470
142,6
286,9
83,9
246,8
0,424
0,432
0,497
138,4
247,0
83,9
246,8
0,450
0,415
0,560
178,5
351,6
83,9
246,8
0,439
0,577
0,508
Ukad
rwnolegy
wariant I
Ukad
rwnolegy
wariant IIa
Ukad
rwnolegy
wariant IIb
Ukad Hot Windbox wymaga najczciej znacznej przebudowy kota

wglowego z uwagi na wysok temperatur spalin wylotowych z turbiny
gazowej doprowadzanych do palnikw wglowych oraz w zalenoci od
mocy turbiny gazowej na znacznie wiksz warto strumienia masowego
tych spalin w stosunku do zastpionego strumienia powietrza do spalania
wgla w kotle (dobr mocy turbiny gazowej do okrelonego kota polega na
188
dopasowaniu strumienia tlenu w spalinach wylotowych z turbiny do

zapotrzebowania kota). Zwizany z tym wzrost prdkoci spalin, nawet przy
obnionym rwnoczenie zuyciu wgla, stwarza due zagroenie erozyjne dla
powierzchni ogrzewanych. Dlatego w ukadzie Hot Windbox naleaoby
dobiera turbin gazow o nieco mniejszej mocy (wwczas q sz < 0,6 ) i niedobr
tlenu uzupenia wwczas powietrzem atmosferycznym za pomoc istniejcych
wentylatorw podmuchowych (innym rozwizaniem mogoby by zmniejszenie
obcienia kota zmniejszenie produkowanego w nim strumienia pary).
Skutkowaoby to jednak mniejszym przyrostem sprawnoci energetycznej tak
zmodernizowanej elektrowni i elektrociepowni. Ze zmian prdkoci spalin
zmianie ulegaj rwnie bilanse energii dla poszczeglnych powierzchni
ogrzewanych, niepotrzebny jest take w kotle podgrzewacz powietrza do
spalania, co powoduje, e istniejcy kocio wglowy musi ulec gbokiej
rekonstrukcji. W jego konstrukcji nonej musz by zabudowane nowe
powierzchnie ogrzewane. Nakady inwestycyjne na przebudow kota z reguy
byyby wiksze od przeznaczonych na nowy kocio odzyskowy, nawet z
dopalaniem. W praktyce ponadto najczciej brakuje wolnej przestrzeni na
usytuowanie turbozespou gazowego z ukadem wlotowym (do niego)
powietrza i wylotowym (z niego) spalin w pobliu kota. Ukad Hot Windbox
wymaga dugotrwaego, wielomiesicznego przestoju bloku na czas jego
nadbudowy.
Problemw takich nie stwarza sprzenie rwnolege, ktre daje moliwo
swobodnego doboru mocy turbiny gazowej w porwnaniu z ukadem Hot
Windbox i wiksz moliwo wykorzystania entalpii wylotowych z niej spalin.
Co wicej, przy sprzeniu rwnolegym wiksze s moliwoci zmniejszenia
(o ok. 35%) zuycia wgla w kotle parowym anieli w ukadzie szeregowym, a
zatem wystpi, co bardzo istotne, mniejsze straty egzergii w ukadzie. Potrzeby
przebudowy ukadu parowo-wodnego istniejcej czci wglowej, a tym samym
rodkw finansowych na ten cel s wic mniejsze. Konieczne nakady
inwestycyjne na modernizacj ponoszone bd tylko na nowo powstajcy ukad
gazowy i poczenie go z ukadem istniejcym. Budowa ukadu gazowego
odbywa si bdzie w czasie, gdy ukad wglowy pracuje. Nie wystpi
zatem straty ekonomiczne zwizane z jego postojem. Ponadto poczenie czci
gazowej z czci wglow moe trwa zaledwie kilka, kilkanacie dni. W
praktyce tym samym ukad rwnolegy jest efektywniejszym energetycznie i
ekonomicznie sposobem modernizacji elektrowni, i jest zatem najczciej
analizowanym sposobem ich modernizacji.
Na rysunkach 4.19a i 4.19b przedstawiono krzywe kompozycyjne spalin
oraz wody i pary w kotle odzyskowym dla obu wariantw rwnolegej
modernizacji elektrowni wariantw I i II (na rys. 4.19a liniami pogrubionymi
189
zaznaczono rwnolege rozmieszczenie powierzchni ogrzewanych w kotle w

wariancie II).
600
500
3
Temperatura [ C]
1PM
400
300
2
200
1 URW
100
1 URN
0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Moc cieplna przekazywana przez spaliny wodzie i parze [MW]
Rys. 4.19a. Krzywe kompozycyjne rozkad temperatury spalin oraz wody i pary
w kotle odzyskowym (1 wariant I; PM przegrzewacz midzystopniowy,
URW, URN kolejno podgrzewacz regeneracyjny wysoko- i niskocinieniowy;
2 wariant II; 3 spaliny wylotowe z turbiny)
KO
W wariancie I temperatura spalin wylotowych z kota wynosi t wyl
= 124oC,
KO
w wariancie II natomiast t wyl
= 50oC. Moce wymiennikw ciepa zabudowanych
w kotle odzyskowym w wariancie I kolejno wynosz: Q& PM = 49,4 MW,
Q& URW = 34,2 MW, Q& URN = 46,7 MW. Strumienie masy pary wysoko- i redniocinieniowej w wariancie II wynosz: m
& w = 33,14 kg/s i m& r = 5,63 kg/s (stru-
& 1 = 105,96 kg/s,

mienie pary przed modernizacj elektrowni wynosz: m
m& URW = 14,43 kg/s, m& URN = 13,62 kg/s, m& odg = 2,80 kg/s). Praca ukadu w wariancie
IIb ze wzgldu na due przecienie turbozespou parowego byaby niemoliwa
(w praktyce przecienie moe dochodzi do 20%).
Istotn wielkoci dla rozpatrzonych wariantw modernizacji elektrowni
jest znaczna rnica w mocach turbozespow gazowych. Naley rwnie
zwrci uwag, e moc elektrowni w ukadzie rwnolegym ulega prawie
podwojeniu. Dla ukadu Hot Windbox moc turbozespou gazowego i strumie
energii chemicznej spalanego w nim gazu (zalenego od jego sprawnoci) jest
znacznie mniejszy, stanowi tylko ok. 60% mocy turbiny i strumienia gazu w
ukadzie rwnolegym. Zalet relatywnie maej mocy turbiny gazowej w
190
ukadzie Hot Windbox jest moliwo jej pracy z obcieniem znamionowym w

caym zakresie zmian obcienia czci parowej ukadu. Charakterystyka
sprawnoci energetycznej ukadu dwupaliwowego byaby wwczas
stosunkowo paska. Zazwyczaj jednak, jak ju zaznaczono, gwnym
ograniczeniem dla wyboru ukadu Hot Windbox jest jednak generalnie brak
wolnej przestrzeni na usytuowanie turbiny gazowej w pobliu kota
wglowego.
0,7
Temperatura w skali egzergetycznej
0,6
0,5
0,4
3
0,3
2
0,2
1
0,1
0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Moc cieplna przekazywana przez spaliny wodzie i parze [MW]
Rys. 4.19b. Straty egzergii w kotle odzyskowym spowodowane przez

nieodwracalny przepyw ciepa (1 wariant I; 2 wariant II; 3 spaliny)
Najwiksza efektywno energetyczna modernizacji elektrowni jest

osigana w wariancie IIa. Przyrost sprawnoci wytwarzania energii elektrycznej
w tym ukadzie wynosi bowiem a 9,1%. Jest to wynikiem najwikszego
zmniejszenia ze wszystkich rozpatrzonych wariantw modernizacji elektrowni
zuycia w niej wgla, a tym samym najwikszego zmniejszenia strat egzergii w
kotle wglowym, bdcym rdem najwikszych strat egzergii w elektrowni
[22]. Rwnie straty egzergii w kotle odzyskowym w tym wariancie s znacznie
mniejsze ni w wariancie I. Straty te (rys. 4.19b) reprezentowane s przez pole
zawarte pomidzy krzyw kompozycyjn spalin a krzyw kompozycyjn
czynnika obiegowego przedstawionymi za pomoc temperatury egzergetycznej,
tj. gdy temperatur bezwzgldn T z rysunku 4.19a zastpi si temperatur
egzergetyczn ( = 1 Tot / T ) na rysunku 4.19b.
191
4.5.3. Analiza efektywnoci ekonomicznej modernizacji elektrowni

wglowych przez nadbudow turbin gazow
Kady proces modernizacyjny elektrowni wymaga rodkw finansowych.
Wie si z tym istotny problem ich zwrotu oraz czasu, w jakim to nastpi.
Oczywiste jest bowiem, e w warunkach gospodarki rynkowej poniesione
nakady inwestycyjne kady inwestor chce odzyska. Zatem podstawowym
warunkiem rozpoczcia dowolnej modernizacji elektrowni jest poprawa
efektywnoci ekonomicznej jej pracy. Miernikiem tej efektywnoci s warunki:
konieczny i wystarczajcy, tj. warunek, aby nie wzrastay jednostkowe koszty
produkcji energii elektrycznej (rozdzia 1.2.1, wzr (1.33)) oraz warunek, aby
przyrost zysku wynikajcy z modernizacji gwarantowa odpowiedni do
oczekiwa inwestora czas zwrotu poniesionych przez niego nakadw
inwestycyjnych na modernizacj (rozdzia 1.2.4, wzory (1.45), (1.46)). Wzrost
jednostkowych kosztw produkcji, a wic obnienie zysku z pracy elektrowni
po modernizacji moliwe byoby do przyjcia przez inwestora jedynie wwczas,
gdyby jej nieprzeprowadzenie ze wzgldw prawnych grozioby utraceniem
moliwoci sprzeday energii, tj. utraceniem rynku zbytu, a wic grozioby
utraceniem wszelkich spodziewanych zyskw z eksploatacji elektrowni.
Nadrzdnym jest bowiem wwczas nawet pomniejszony zysk ( Z R ) mod (wzr
(4.115)) ale jednak zysk w porwnaniu z zyskiem sprzed jej modernizacji
(Z R ) ist (wzr (4.118)). Gdyby w wyniku modernizacji przyrost jednostkowego
kosztu produkcji energii elektrycznej przekracza rnic moliwej ceny jej
sprzeday i jednostkowego kosztu jej produkcji sprzed modernizacji (wzr
(4.116)), to taka inwestycja cakowicie pozbawiona byaby wwczas
uzasadnienia ekonomicznego.
Warunek konieczny ekonomicznej opacalnoci modernizacji elektrowni
mona przedstawi zatem zalenoci
Z R = S R K R 0 ,
(4.114)
gdzie: Z R , S R , K R kolejno roczne przyrosty zysku brutto, przychodu

oraz kosztu dziaania elektrowni wynikajce z jej modernizacji.
Roczny przyrost przychodu S R moe wynika ze sprzeday np. gipsu z
instalacji odsiarczania spalin do produkcji pyt kartonowo-gipsowych oraz ze
sprzeday dodatkowej iloci energii elektrycznej wytwarzanej w zmoderni-
192
zowanej elektrowni (wzr (4.124)) oraz z uniknitych kar za przekroczenie

dopuszczalnych emisji szkodliwych produktw spalania do otoczenia. Roczny
przyrost kosztu K R jest sum kosztw kapitaowych oraz kosztw eksploatacji
(rozdzia 1) urzdze i instalacji modernizacyjnych pomniejszonych o spowodowane modernizacj dodatnie efekty ekonomiczne (efekty te s zatem rwnie
skadnikiem S R ) zwizane z jej istniejc czci wglow (wzr (4.123)). Na
przykad dla opalanej wglem kamiennym elektrowni o mocy 120 MW i
rocznym czasie dziaania 6000h/a, roczny koszt za gospodarcze korzystanie ze
rodowiska naturalnego przy aktualnych taryfach opat ekologicznych przy
braku instalacji odsiarczania spalin i bez redukcji tlenkw azotu wynosiby ok.
3,3 mln USD/a. Gdyby zaoy, e instalacje do wyeliminowania szkodliwych
produktw spalania do otoczenia utylizowayby je w 90%, to koszty kapitaowe
i koszty remontw tych instalacji (pomijajc pozostae koszty ich eksploatacji)
musiayby by mniejsze od 0,93,3 = 2,97 mln USD/a, a tym samym nakady
inwestycyjne na te instalacje przy 15-letnim kredycie o stopie oprocentowania
rwnej r = 8%/a musiayby by mniejsze od ok. 18 mln USD, co w przeliczeniu
na kilowat zainstalowanej mocy daje warto 150 USD/kW. Jest to warto, ktra
moe by niewystarczajc na budow tych instalacji. Tym samym roczny
przyrost zysku Z R byby wwczas mniejszy od zera, Z R < 0 .
W sytuacji, gdy modernizacja przynosi strat, tzn. przyrost zysku brutto
jest ujemny ( Z R < 0 ), to wwczas oczywicie warto czasu zwrotu nakadw
J mod jest nieskoczenie wielka, DPBP mod = (rozdzia 1.2.4, wzr (1.45)),
a wic inwestycja nie zwraca si, a tym samym jest nieuzasadniona
ekonomicznie. Jeeli strata nie byaby jednak na tyle dua, e osigany zysk
( Z R ) mod z eksploatacji elektrowni po jej modernizacji byby jeszcze dodatni
( Z R ) mod = ( Z R ) ist + Z R > 0 ,
(4.115)
tzn., e jednostkowy koszt produkcji energii elektrycznej w elektrowni po jej

modernizacji byby jeszcze mniejszy od moliwej ceny jej sprzeday
k el = ( k el ) mod ( k el ) ist < eel ( k el ) ist ,
(4.116)
to wwczas zdyskontowany skumulowany zysk netto dla N lat eksploatacji

zmodernizowanej elektrowni mona wyliczy za pomoc wzoru (rozdzia 1.2.4,
wzr (1.46)) z tym, e naley w nim za Z R podstawi ( Z R ) mod , a wyduony
czas zwrotu niezwrconej jeszcze czci J inw nakadw inwestycyjnych na
budow (zakup) elektrowni (tj. nakadw inwestycyjnych pomniejszonych o ju
193
zwrcon ich cz w latach poprzedzajcych modernizacj), cznie z

nakadami na jej modernizacj J mod , mona wyliczy za pomoc zalenoci
(1.45) podstawiajc w niej ponadto za J mod warto J inw + J mod . Do inwestora
nalee bdzie decyzja, czy wyliczone nowe wartoci skumulowanego zysku
netto i czasu zwrotu cznych nakadw inwestycyjnych bd dla niego
satysfakcjonujce (por. rozdzia 3).
Analogicznie jak w przypadku elektrociepowni, warunek konieczny (4.19)
ekonomicznej opacalnoci nadbudowy istniejcej elektrowni wglowej turbozespoem gazowym w ukadzie Hot Windbox lub w ukadzie rwnolegym, jest
rwnoznaczny z obnieniem jednostkowego kosztu produkowanej w niej
energii elektrycznej k el
(k el ) mod =
( K R ) ist + K R
( K R ) ist
,
(k el ) ist =
E el , R + E el , R
E el , R
(4.117)
gdzie:
E el , R , E el , R kolejno roczna produkcja energii elektrycznej netto loco elektro-
(K R )
K R
ist
wnia przed modernizacj i przyrost produkcji po modernizacji,

roczny koszt dziaania elektrowni przed modernizacj,
przyrost rocznego kosztu dziaania elektrowni po modernizacji.
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci inwestycji jest zatem

relacja k el = ( k el ) mod ( k el ) ist 0 . redni roczny przyrost zysku brutto z pracy
elektrowni wynikajcy z przedsiwzicia modernizacyjnego powinien by
zatem co najmniej nieujemny i mona wyrazi go zalenoci
Z R = ( Z R ) mod ( Z R ) ist = ( E el , R + Eel , R )[(eel ) mod (k el ) mod ] E el , R [(eel ) ist (k el ) ist ] =

= E el , R [(eel ) mod (eel ) ist ] + E el , R (eel ) mod K R 0,
(4.118)
gdzie:
(eel ) ist , (eel ) mod kolejno cena sprzeday energii elektrycznej z elektrowni sprzed
i po jej modernizacji.
Warunek wystarczajcy opacalnoci ekonomicznej modernizacji elektrowni jest okrelony wzorami (1.45), (1.46) (rozdzia 1).
Jeeli (eel ) mod < (eel ) ist , to przyrost zysku Z R (wzr (4.118)) jest mniejszy
(wikszy gdy (eel ) mod > (eel ) ist ) o warto ( E el , R + E el , R )[(eel ) mod (eel ) ist ] od
194
przyrostu zysku w sytuacji, gdy cena energii elektrycznej nie ulegaby zmianie,
tzn. gdy (eel ) ist = (eel ) mod . Wwczas bowiem przyrost zysku wynosiby
Z R = Eel , R [(k el ) ist (k el ) mod ] + Eel , R [(eel ) ist (k el ) mod ] .
(4.119)
Jeeli obnienie ceny energii elektrycznej rwnaoby si obnieniu

jednostkowego kosztu jej produkcji, (eel ) mod (eel ) ist = ( k el ) mod ( k el ) ist , to
wwczas przyrost zysku miaby ma warto rwn
Z R = Eel , R [(eel ) ist (k el ) ist ]
(4.120)
i czas zwrotu poniesionych nakadw finansowych na modernizacj DPBPmod

byby dugi, co czynioby t inwestycj nieatrakcyjn ekonomicznie.
Jak
wynika
ze
wzoru
(4.118)
przyrost
przychodu
Eel , R [(eel ) mod (eel ) ist ] + E el , R (eel ) mod musi w caoci pokry przyrost rocznych
kosztw dziaania elektrowni K R , tj. koszty zwizane z nowo powstaym
ukadem gazowym, pomniejszone o spowodowane modernizacj dodatnie
efekty ekonomiczne zwizane z jej czci wglow. Przyrost tych kosztw
wyraa si, tak jak w przypadku modernizacji elektrociepowni, wzorem (4.27).
Wykorzystujc zaleno (4.118) otrzymuje si warunek konieczny, jaki
musi by speniony, aby modernizacja elektrowni bya opacalna. Jest to
rwnanie na graniczn (minimaln) cen energii elektrycznej, dla ktrej przyrost
zysku brutto Z R z przedsiwzicia jest co najmniej nieujemny
eelgr =
E el , R (eel ) ist + K R
E el , R + Eel , R
(4.121)
Cena sprzeday energii elektrycznej z elektrowni po modernizacji (eel ) mod

musi by oczywicie nie mniejsza ni eelgr . Zatem tak jak w przypadku
elektrociepowni obowizuje warunek (4.25)
(e el ) mod e elgr .
(4.122)
Jeeli cena sprzeday energii elektrycznej po modernizacji nie zmieni si,
(eel ) mod = (eel ) ist , to

e
gr
el
TG
w
( z + rem ) J mod + K gaz
+ K rTG K pal
K rw,m , wu K rw
K R
, (4.123)
=
=
E el , R
E el , R
195
i niepotrzebna jest wwczas znajomo tej ceny oraz niepotrzebna jest

znajomo produkcji energii E el , R przed modernizacj, co umoliwia analiz
efektywnoci ekonomicznej modernizacji elektrowni przy posugiwaniu si
wycznie przyrostami: przyrostem rocznych kosztw dziaania elektrowni
K R i rocznym przyrostem produkcji energii elektrycznej E el , R . Metoda
przyrostowa jest zatem bardzo korzystn i wygodn metod, nie wymaga
bowiem wnikania w stan istniejcy modernizowanej elektrowni (nawet jeli
konieczne byyby jakie rodki finansowe na jej remont, to wystarczy je doda
do J TG ; naley jednak pamita, e modernizacja elektrowni ma sens jedynie
wwczas, gdy jej stan techniczny pozwala na jej dalsz dugoletni
eksploatacj). Potrzebne koszty do wyliczenia progu efektywnoci modernizacji,
to jedynie wwczas roczne koszty dziaania nowo powstaego ukadu gazowego
(oglnie mwic koszty dziaania nowo dobudowanych urzdze) oraz
zmniejszenie kosztw dziaania istniejcego ukadu, gwnie w wyniku
zmniejszenia kosztu wgla. Zmniejszenie tego kosztu, jak ju wyej zaznaczono,
mona wyliczy wykorzystujc moc ciepln wylotowych z turbiny gazowej
spalin.
Jak wynika z rwnania (4.123) warto granicznej ceny energii elektrycznej
gr
e el w gwnej mierze zalee bdzie od mocy turbozespou gazowego N elTG ,
ceny e g spalanego w turbinie gazu oraz ceny wgla e pal .
Przyrost rocznej produkcji netto energii elektrycznej w zmodernizowanej
elektrowni wynosi
Eel , R = ( N elTG + N elTP )(1 el ) R ,
(4.124)
gdzie: el wskanik elektrycznych potrzeb wasnych zmodernizowanej

elektrowni; R roczny czas pracy elektrowni.
W ukadzie Hot Windbox przyrost mocy turbozespou parowego wynosi
N elTP = 0, w wariancie I wyraa si wzorem (4.102), w wariancie IIa wzorem
(4.104).
Koszt gazu ziemnego spalanego w turbinie gazowej o sprawnoci
energetycznej brutto TG wyraa si wzorem (4.86), koszt zmniejszenie zuycia
wgla w istniejcym kotle parowym o sprawnoci energetycznej K wynosi
w
K pal
= (P& Wd ) pal e pal R ,
196
(4.125)
gdzie (P& Wd ) pal oznacza zmniejszenie zuycia strumienia energii chemicznej
wgla w kotle parowym. W ukadzie Hot Windbox (P& Wd ) pal wyraa si

rwnaniem (4.93), w wariancie I (P& Wd ) pal wyznacza si odejmujc od siebie
zuycia wyraone rwnaniami (4.77) i (4.103), natomiast w wariancie IIa zuycia

wyraone rwnaniami (4.77) i (4.109). Koszt K rTG dla ukadu gazowego oraz
zmniejszenie opat K rw zwizanych ze zmniejszeniem iloci spalanego rocznie
wgla, przy obecnych cenach taryfowych opat za gospodarcze korzystanie ze
rodowiska mona w zasadzie we wzorze (4.123) bez popenienia znaczcego
bdu pomin.

Do analizy ekonomicznej efektywnoci nadbudowy istniejcej elektrowni
wglowej turbin gazow przyjto termodynamiczne dane wejciowe jak w
rozdziaach 4.4.3, 4.5.1.1 i 4.5.2.1. Szacunkowe nakady inwestycyjne pod
klucz na modernizacj elektrowni przyjto w wysokoci: J TG = 42,6 mln USD
dla Ukadu Hot Windbox; J TG = 33,1 mln USD dla wariantu I (rozdzia 4.4.3);
J TG = 38,2 mln USD dla wariantu IIa. Wariantu IIb nie analizowano, poniewa
jego praca ze wzgldu na bardzo due przecienie turbozespou parowego
byaby niemoliwa.
Na rys. 4.20, 4.21, 4.22 przedstawiono wyniki wielowariantowych oblicze
granicznej ceny energii elektrycznej wykonanych za pomoc wzoru (4.123) z
pominiciem kosztw K rTG i K rw jako wartoci relatywnie maych, dla ceny
wgla e pal = 0,8, 1,9 i 3 USD/GJ oraz dla wartoci rocznego czasu pracy
elektrowni R = 5000, 6000 i 7000 h/a.
197
gr
[USD/MWh]
75
R = 5000 h/a
70
65
60
1a
55
1b
50
2a
2b
2c
1c
45
40
35
3b
3a
3c
30
25
2,5
2,7
2,9
3,1
3,3
3,5
3,7
3,9
4,1
4,3
4,5
Rys. 4.20. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji ceny gazu

dla czasu R = 5000 h/a (1 ukad Hot Windbox; 2 wariant I; 3 wariant IIa;
cena wgla epal: a 0,8 SD/GJ; b 1,9 USD/GJ; c 3,0 USD/GJ)
gr
[USD/MWh]
70
R = 6000 h/a
65
60
55
1a (epal = 0,8 USD/GJ)
50
1b (1,9 USD/GJ)
45
1c (3,0 USD/GJ)
40
3a
3b
3c
35
30
2a
2b
2c
25
20
2,5
2,7
2,9
3,1
3,3
3,5
3,7
3,9
4,1
4,3
Rys. 4.21. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji ceny gazu dla czasu
R = 6000 h/a (1 ukad Hot Windbox; 2 wariant I; 3 wariant IIa;
cena wgla epal: a 0,8 SD/GJ; b 1,9 USD/GJ; c 3,0 USD/GJ)
198
4,5
gr
[USD/MWh]
70
R = 7000 h/a
65
60
55
1a
50
45
1b
40
1c
35
30
2a
25
3a
3b
2b
2c
3c
20
2,5
2,7
2,9
3,1
3,3
3,5
3,7
3,9
4,1
4,3
4,5
Rys. 4.22. Graniczna cena energii elektrycznej w funkcji ceny gazu dla czasu
R = 7000 h/a (1 ukad Hot Windbox; 2 wariant I; 3 wariant IIa; cena wgla epal:
a 0,8 SD/GJ; b 1,9 USD/GJ; c 3,0 USD/GJ)
Gdy cena wgla jest niska nie opaca si spala drogiego gazu ziemnego w
drogiej turbinie gazowej pomimo znaczcego wzrostu sprawnoci energetycznej
wytwarzania energii elektrycznej w zmodernizowanej elektrowni. Wyduanie
czasu R , podnoszenie ceny wgla e pal oraz obnianie ceny gazu e g zmniejsza
warto granicznej ceny energii elektrycznej e elgr , przy ktrej modernizacja
elektrowni przez nadbudow turbin gazow byaby ju opacalna
ekonomicznie. Najwysza cena e elgr jest dla ukadu Hot Windbox z uwagi na
najmniejszy przyrost E el , R pomimo rwnoczesnego najmniejszego zuycia
drogiego gazu. Znacznie nisze, prawie takie same, s ceny e elgr dla wariantw
I i IIa. Zmiana (obnienie) nakadw inwestycyjnych J TG nawet o 20% zmienia
(zmniejsza) t cen we wszystkich wariantach nieznacznie, jedynie o kilka
procent. W warunkach krajowych ceny e elgr s wysze od aktualnej ceny
sprzeday energii elektrycznej z elektrowni wynoszcej najczciej poniej
25 USD/MWh przy cenie dla energetyki krajowego wgla kamiennego loco
elektrownia ok. e pal = 1,92 USD/GJ. Cena eel = 25 USD/MWh nie odzwierciedla
jednak faktycznych kosztw wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni
(cena ta byaby uzasadniona przy cenie wgla energetycznego niszej o ok.
199
poow od ceny obecnej). Cena ta jest w zasadzie prawie rwna tylko kosztowi
spalanego w niej wgla kamiennego. Zakadajc bowiem redni warto
sprawnoci wytwarzania energii elektrycznej w krajowych elektrowniach rwn
Eel = 0,33 , koszt paliwowy wynosi a 1,9USD/GJ3,6GJ/MWh/0,33 21
USD/MWh. Uwzgldniajc konieczne koszty kapitaowe stanowice obecnie w
elektrowniach wglowych nawet ponad 50% rocznych kosztw ich dziaania,
to cena sprzeday energii elektrycznej powinna wynosi powyej 42 USD/MWh
(= 21 USD/MWh/0,5). Taka cena gwarantowaaby ju w zasadzie opacalno
ekonomiczn modernizacji elektrowni przez ich nadbudow turbin gazow,
znaczco poprawiajc efektywno energetyczn wytwarzania w nich energii
elektrycznej oraz umoliwiaaby ponadto finansowanie budowy w nich
instalacji ekologicznych, np. instalacji do odsiarczania i odazotowania spalin.
Natomiast w elektrowniach opalanych wglem brunatnym, e pal 0,8 USD/GJ,
modernizacja byaby cakowicie nieefektywna ekonomicznie.
Wykorzystujc wzr (4.123) mona rwnie wyznaczy wartoci kosztu
ekologicznego K rTG K rw w funkcji ceny eel sprzeday energii elektrycznej
z elektrowni. Na rys. 4.23 zaprezentowano wyniki oblicze tych wartoci dla
przykadowych realnych wartoci: czasu R = 6000 h/a, ceny wgla kamiennego
loco elektrownia e pal = 1,9 USD/GJ i ceny gazu ziemnego loco elektrownia e g = 3
i 4 USD/GJ.
6
epal = 1,9 USD/GJ
R = 6000 h/a
25
30
35
40
3a
-2
1a
2a
TG
Kr - Kr [mln USD/a]
1b
-6
3b
2b
-10
200
45
50
Rys. 4.23. Wartoci K rTG K rw w funkcji ceny eel sprzeday energii elektrycznej
z elektrowni (1 ukad Hot Windbox; 2 wariant I; 3 wariant IIa; cena gazu eg:
a 3,0 USD/GJ; b 4,0 USD/GJ)
Na przykad przy cenie sprzeday energii z elektrowni rwnej eel = 25

USD/MWh i cenie gazu systemowego e g = 4 USD/GJ, konieczne byoby
uzyskanie przez elektrowni dotacji w wysokoci K rTG K rw 9 mln USD/a
we wszystkich wariantach modernizacji. Z zalenoci (4.123) naleaoby zatem
wyznaczy wysoko taryf ekologicznych, ktre przy danej cenie sprzeday z
elektrowni energii elektrycznej i cenie zakupu gazu gwarantowayby
opacalno modernizacji (rozdzia 4.5.4). W rozwaonym przykadzie dopiero
dla cen powyej eel = 40 USD/MWh przy cenie e g = 4 USD/GJ dotacje w
wariantach I i IIa (rys. 4.23) byyby niepotrzebne byyby to zatem ceny
ekonomicznie poprawne. Dla ceny e g = 3 USD/GJ ceny energii elektrycznej w
tych wariantach powinny by wiksze ju tylko od 31 USD/MWh. Dla
modernizacji elektrowni w ukadzie Hot Windbox cena energii elektrycznej
powinna by wiksza od ponad 60 USD/MWh dla e g = 4 USD/GJ oraz wiksza
od 45 USD/MWh dla e g = 3 USD/GJ. Sumujc, gdyby cena sprzeday energii
elektrycznej z elektrowni zawieraa w sobie rzeczywiste koszty jej wytwarzania,
tj. gdyby uwzgldniaa wszystkie ich skadniki, w tym realny koszt opat
ekologicznych, to umoliwiaaby wwczas inwestycje modernizacyjne. W cenie
energii powinien zawiera si ponadto konieczny zysk, bdcy si napdow
wszelkiego postpu i rozwoju. Konieczne jest rwnie urealnienie samych
kosztw wytwarzania energii oraz, co istotne, ich struktury.
4.5.4. Ekonomicznie uzasadniona wysoko opat za gospodarcze

korzystanie ze rodowiska naturalnego. Wpyw zmian cen
nonikw energii na wysoko opat
Opaty ekologiczne w kraju nie s obecnie wysokie, co przy rwnoczenie
niskiej cenie sprzeday z krajowych elektrowni wglowych energii elektrycznej
powoduje, e inwestycje modernizacyjne w elektrowniach, na przykad budowa
instalacji do odsiarczania i odazotowania spalin, mog by zamierzeniami
z ekonomicznego punktu widzenia nieefektywnymi. Koszty kapitaowe i
eksploatacji tych instalacji mog bowiem przewysza zmniejszenie opat
ekologicznych za gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego, co w
konsekwencji obniaoby zysk lub powikszaoby strat wynikajc z pracy
elektrowni. Co wicej, niska cena energii elektrycznej niewiele bowiem wysza
201
od kosztu spalanego w nich drogiego krajowego wgla kamiennego

powoduje, e elektrownie czsto nie maj rodkw i moliwoci finansowania
pomimo wielu ich sposobw (rozdzia 1.4) inwestycji ekologicznych.
Zwikszenie opacalnoci ekonomicznej inwestycji w czyst energi jest
jednak moliwe przez zwikszenie sprawnoci energetycznej elektrowni w
wyniku ich nadbudowy turbin gazow, a tym samym zwikszenie iloci
produkowanej w nich energii elektrycznej z rwnoczesnym dodatkowym
wwczas zmniejszeniem emisji szkodliwych produktw spalania do otoczenia.
Zmniejszenie emisji zanieczyszcze wynikaoby wwczas ze zmniejszonego
zuycia w nich wgla na skutek spalania w nich ekologicznego paliwa, jakim
jest gaz ziemny. Jego atrakcyjno wynika z faktu, e w stosunku do paliw staych
i ciekych pozwala on zdecydowanie zmniejszy emisj gazw i eliminuje emisj
pyw. Spalanie gazu umoliwia prawie cakowite wyeliminowanie emisji
dwutlenku siarki SO2 (na jednostk energii chemicznej spalanego wgla emisja SO2
wynosi ok. 7,4 kg/GJ, dla gazu ziemnego w praktyce zero), zmniejsza si emisja
tlenkw azotu NOx (na jednostk energii chemicznej spalanego wgla emisja NOx
wynosi ok. 0,120,16 kg/GJ, dla gazu ziemnego ok. 0,0150,045 kg/GJ), emisja
dwutlenku wgla CO2 spada o 3540% w porwnaniu z urzdzeniami zasilanymi
wglem (na jednostk energii chemicznej spalanego wgla emisja CO2 wynosi ok.
98 kg/GJ, dla gazu ziemnego ok. 55 kg/GJ). W tabeli 4.5 przedstawiono wyniki
oblicze emisji gazw z elektrowni z tabeli 4.4 sprzed i po jej modernizacji.
Tabela 4.5
Emisja gazw z elektrowni
Emisja gazw )
Przed
modernizacj
Po modernizacji
Ukad rwnolegy
wariant IIa
Zmiana emisji [%]
CO2 [Mg/a]
707646,2
816048,0
15,32
SO2 [Mg/a]
53723,3
39693,9
-26,11
NOx [Mg/a]
938,7
800,2
-14,76
762308,3
856542,1
12,36
suma
przedstawione wyniki oblicze emisji gazw sprzed i po modernizacji elektrowni

wyliczono dla rocznego czasu jej pracy rwnego R = 6000 h/a (procentowa zmiana
*)
wielkoci emisji od czasu R oczywicie nie zaley).
Jednak przy obecnych w kraju relacjach cenowych pomidzy nonikami

energii, przy wysokiej cenie importowanego systemowego gazu ziemnego
wynoszcej ponad 4 USD/GJ (jedynie cena gazu ziemnego ze rde krajowych,
wynoszca dla energetyki ok. 3 USD/GJ, jest relatywnie niska), przy niskiej,
202
nieodzwierciedlajcej faktycznych kosztw wytwarzania cenie sprzedawanej z

elektrowni energii elektrycznej (ok. 25 USD/MWh) oraz przy wspomnianych ju
niskich opatach ekologicznych (koszt ekologiczny za wyprodukowanie w
elektrowni opalanej wglem kamiennym jednej kWh energii elektrycznej
wynosi zaledwie ok. 0,005 USD/kWh; przy tej samej iloci energii chemicznej
spalanego gazu ziemnego koszt ten wynosiby ok. 310-5 USD/kWh),
modernizacja elektrowni przez ich nadbudow turbin gazow oraz budow
instalacji do odsiarczania i odazotowania spalin jest ze wzgldw
ekonomicznych proble-matyczna. Opacalno ekonomiczn tych modernizacji
mona by jednak zwikszy, podnoszc taryfy opat za gospodarcze korzystanie
ze rodowiska naturalnego. Istotne jest zatem okrelenie koniecznych granic
zwikszenia tych opat tak, aby spalanie ekologicznego gazu ziemnego w
turbinach gazowych
i inwestycje w instalacje ekologiczne byo
ekonomicznie uzasadnione.
Na przykad w [6] podano, e wysoko
tych taryf wynosi: CO2 = 0,015 USD/kg, SO2 = 4,47 USD/kg, NO2 = 1,81 USD/kg, N2O
= 4,4 USD/kg i koszt ekologiczny za wyprodukowanie jednej kWh energii dochodzi
do 0,03 USD/kWh, gdy w Polsce natomiast opaty te s nieporwnywalnie
mniejsze i wynosz zaledwie: CO2 = 0,23 z/ton, SO2 = 0,43 z/kg, tlenki azotu w
przeliczeniu na NO2 = 0,43 z/kg (DzU z 2006 r. nr 129, poz. 902, nr 169, poz. 1199 i
nr 170, poz. 1217). Co wicej, relacje cenowe pomidzy nonikami energii powinny
by ekonomicznie poprawne. Cena energii elektrycznej, przy danej cenie gazu i
wgla powinna by na odpowiednio wysokim poziomie, takim, aby stosowanie
turbin gazowych oraz budowa instalacji ekologicznych nie generowao strat
finansowych. Zmniejszenie kosztu ekologicznego i przyrost przychodu z
dodatkowej produkcji energii elektrycznej w zmodernizowanej elektrowni
powinny pokry koszt zakupu gazu. Wanie te wielkoci powinny
ksztatowa jego cen. Wykorzystujc rwnania (4.123), (4.124), (4.125), (4.86),
rwnanie (4.92) na strumie energii chemicznej wgla spalanego w elektrowni o
sprawnoci Eel i mocy N elTP przed modernizacj, zalenoci (4.100), (4.101) na
sprawnoci pozorne turbozespow gazowego i parowego oraz zapisujc koszty
ekologiczne K rTG , K rw za pomoc wzorw
K rTG =
N elTG
gCO2 pCO2 + gSO2 p SO2 + gNOx p NOx R ,
TG
(4.126)
K rw = (P& Wd ) pal wCO2 pCO2 + wSO2 p SO2 + wNOx p NOx R ,
(4.127)
otrzymuje si (przy dodatkowym zaoeniu, e pSO2 = p NO x ) zaleno na

wysoko opat za emisj NOx i SO2
203
pSO2 = p NOx
gCO2 ATG wCO2

BTG
pCO2 +
z + rem mod
(1 el )
A
1
i +
eg
eel e pal
B R
BTG
BTG
B
(4.128)
przy czym
A=
(P& Wd ) pal = AN elTG ,
(4.129)
N elTP = 1 N elTG ,
TG
(4.130)
TG ( Eel ) ( TG ) Eel
,
TG Eel
B = A( wSO2 + wNOx )
N elTP
,
N elTG
gSO2 + gNOx
TG
(4.131)
(4.132)
(4.133)
gdzie:
i mod
pCO2
jednostkowe (na jednostk mocy turbozespou gazowego) nakady

inwestycyjne na modernizacj elektrowni,
, p NO x p SO
opata za emisj CO2, NOx, SO2, USD/kg,
2
gCO2 , gNO x , gSO2 emisja CO2, NOx, SO2 na jednostk energii chemicznej
wCO2 , wNO x , wSO2
gazu, kg/GJ,
emisja CO2, NOx, SO2 na jednostk energii chemicznej
wgla, kg/GJ.
W rwnaniu (4.128) nie wystpuje w sposb jawny moc N elTG turbozespou
gazowego. Pomimo tego zaleno ta jest funkcj tej mocy oraz dodatkowo
jest funkcj sposobu przeprowadzenia modernizacji elektrowni, poniewa
wielkoci , , s ich funkcjami. W rwnaniu (4.128) przyjto ponadto
liniow zaleno nakadw inwestycyjnych na modernizacj elektrowni
J mod = N elTG i mod , co nie wprowadza jednak do oblicze znaczcych bdw.
Pominito rwnie opaty za emisj pyw przyjmujc, e wszystkie elektrownie
s ju wyposaone w instalacje do odpylania spalin, a spaliny powstae ze
spalania gazu ziemnego pyw nie zawieraj.
204

W ujciu liczbowym rwnanie (4.128) na wysoko opat za emisj NOx
i SO2 dla takich samych danych wejciowych jak dane w rozdziaach 4.5.1.1,
4.5.2.1 i 4.5.3.1 przedstawia si zalenoci:
ukad Hot Windbox
p SO2 = p NOx 0,7897 pCO2 + 3,7917
USD ,
i mod
+ 0,2509e g 0,0227eel 0,1328e pal
R
kg
(4.134)
wariant I
p SO2 = p NOx 25,1874 pCO2 + 10,5266
USD
i mod
+ 0,6966e g 0,0770eel 0,1339e pal
R
kg
(4.135)
wariant IIa
p SO2 = p NOx 7,6247 pCO2 + 5,6784
USD ,
i mod
+ 0,3758e g 0,0415eel 0,1331e pal
R
kg
(4.136)
przy czym wartoci poszczeglnych zmiennych w tych zalenociach wyraone

s wwczas kolejno: cena gazu e g i cena wgla e pal w USD/GJ, cena energii
elektrycznej eel w USD/MWh, jednostkowe nakady inwestycyjne i mod
USD/kW, roczny czas pracy elektrowni R w h/a, opata pCO2 za emisj CO2
w USD/kg (do oblicze przyjto jej warto rwn p CO2 = 510-5 USD/kg).
W rwnaniach od (4.134) do (4.136) przyjto ponadto: gCO = 55 kg/GJ,
2
gNO x = 0,02 kg/GJ, gSO2 = 0,0 kg/GJ, wCO2 = 98 kg/GJ, wNO x = 0,13 kg/GJ, wSO2 =
7,44 kg/GJ. Jednostkowe nakady inwestycyjne na modernizacj przyjto: dla
ukadu Hot Windbox i mod = 839 USD/kW, dla ukadu rwnolegego w wariancie
I i mod = 394 USD/kW, dla ukadu rwnolegego w wariancie IIa
i mod = 455
USD/kW.
Badajc wpyw zmian cen poszczeglnych nonikw energii oraz rocznego
czasu pracy elektrowni na wysoko opat ekologicznych najdogodniej jest
posuy si rniczkami
205
(dp )
SO 2 e = var
g
(dp )
SO 2 e = var
el
SO 2 e
pal = var
SO2 = var
R
(4.137)
(1 el )
deel ,
BTG
(dp )
(dp )
1
deg ,
BTG
(4.138)
A
de pal ,
B
(4.139)
( z + rem )i mod
d R .
B R2
Na przykad stosunek pochodnej dp SO2 deel
(4.140)
do pochodnej dp SO2 de g
wariancie IIa przyjmuje bezwzgldn warto rwn 0,11, co przy takich

samych wartociach zmian ceny eel i e g oznacza, e istotnie wikszy wpyw na
zmian opat ekologicznych ma cena gazu. Taki sam charakter zmian ma
miejsce w pozostaych wariantach modernizacji elektrowni. Warto pochodnej
dp SO2 d R dla tego wariantu modernizacji elektrowni przy R = 6000 h/a
wynosi zaledwie -2,5810-7 co powoduje, e wpyw czasu R na p NO x i p SO2 nie
jest relatywnie wielki.
Przykadowe obliczenia wartoci p NO x = p SO w funkcji cen eel i e g
2
przedstawiono na rysunku 4.24.
1,8
R = 6000 h/a
2b
1,6
epal = 1,9 USD/GJ
pSO2 = pNOx [USD/kg]
1,4
1,2
1
2a
1b
0,8
0,6
3b
1a
0,4
3a
0,2
0
20
21
22
23
24
25
26
206
27
28
29
30
Rys. 4.24. Wartoci opaty p SO za emisj SO2 w funkcji ceny eel sprzeday energii
2
elektrycznej z elektrowni (1 ukad Hot Windbox; 2 wariant I; 3 wariant IIa;
cena gazu eg: a 3,0 USD/GJ; b 4,0 USD/GJ)
Jak wynika z przeprowadzonych oblicze, najnisze konieczne opaty za

emisj szkodliwych substancji do otoczenia gwarantujce opacalno modernizacji elektrowni, s dla wariantu IIa. Wynika to z najwikszej termodynamicznej opacalnoci tego sposobu modernizacji elektrowni, z najwikszego
moliwego zmniejszenia iloci spalanego w nich wgla. Najwysze opaty przy
cenie sprzeday energii elektrycznej z elektrowni wynoszcej ok. eel = 25
USD/MWh musiayby by natomiast w wariancie I. W przypadku wariantu
IIa opaty te przy tej cenie eel = 25 USD/MWh i przy cenie gazu e g = 4 USD/GJ,
powinny wynosi p NO x = p SO2 = 0,643 USD/kg, a przy cenie gazu rwnej
3 USD/GJ natomiast 0,267 USD/kg. Opaty te s zatem kilkakrotnie wiksze od
opat obecnych, wynoszcych 0,4 z/kg.
Najsabszym ogniwem w elektrowni z punktu widzenia wytwarzania w

niej energii elektrycznej jest opalany wglem kocio parowy, pomimo jego
wysokiej sprawnoci energetycznej. Kocio stanowi bowiem generujc
najwiksze straty egzergii ciank wymiennika pomidzy spalinami a
wod, bdc porednim nonikiem energii w acuchu przemian
wytwarzania w elektrowni energii elektrycznej. Efektywno energetyczna
modernizacji elektrowni bdzie zatem rosa, gdy bd male w kotle straty
egzergii. Cakowite wyeliminowanie kota wglowego ma miejsce w
klasycznym, obecnie najdoskonalszym termodynamicznie, szeregowym
ukadzie gazowo-parowym (rys. 4.29), w ktrym w turbinie gazowej do
bezporedniego wytwarzania energii elektrycznej su spaliny o wysokiej
temperaturze, a dopiero w czci parowej w kotle odzyskowym wykorzystywana jest ju niskotemperaturowa entalpia tych spalin. Spitrzenia
temperaturowe w kotle odzyskowym s kilka rzdw mniejsze ni w kotle
wglowym, a tym samym straty w nim egzergii na skutek nieodwracalnego
przepywu ciepa pomidzy spalinami a czynnikiem roboczym s wielokrotnie mniejsze. Termodynamicznym kryterium poszukiwania optymalnego rozwizania modernizacji elektrowni przez nadbudow turbin
gazow powinna by zatem minimalizacja sumy strat egzergii w kotle
odzyskowym i w istniejcym kotle wglowym z uwzgldnieniem ogra-
207
nicze, takich jak dopuszczalne technicznie zmiany obcienia kota

wglowego i turbozespou parowego w istniejcej elektrowni. Nadbudowa
w ukadzie rwnolegym pozwala niemale na podwojenie mocy
elektrowni (tabela 3.3), co powodowaoby, e niepotrzebna byaby budowa
w kraju nowych rde energii w przypadku jej deficytu.
Podstawowym warunkiem ekonomicznej opacalnoci modernizacji
elektrowni ze stosowaniem w nich turbin gazowych i spalaniem w nich
ekologicznego gazu ziemnego, s poprawne ekonomicznie relacje cenowe
pomidzy cen gazu do ceny wgla i ceny energii elektrycznej. Graniczne
relacje cenowe pomidzy nonikami energii dla energetyki powinny by
wyznaczane dla granicznej wartoci efektywnoci ekonomicznej pracy.
Przy aktualnej strukturze cen nonikw energii modernizacja elektrowni
przez nadbudow turbin gazow czy to w ukadzie Hot Windbox czy w
ukadzie rwnolegym, jest nieopacalna. Zwikszenie ceny sprzeday
energii elektrycznej przez elektrownie (lub obnienie ceny wgla przez
urealnienie kosztw jego wydobycia) do poziomu odzwierciedlajcego
faktyczne koszty jej wytwarzania, tj. przy aktualnych cenach wgla do
poziomu powyej 42 USD/MWh, spowodowaoby ju opacalno ich
modernizacji, przy rwnoczesnym znaczcym wzrocie efektywnoci
energetycznej wytwarzania w nich energii elektrycznej. Co wicej, wysoka
cena gazu ziemnego, przy niskiej cenie energii elektrycznej w kraju, nie
pozwala na szerokie jego wprowadzanie do energetyki. Naleaoby
ponadto wprowadzi odzwierciedlajce rzeczywiste wyrzdzane szkody
w rodowisku odpowiednio wysokie opaty za emisj do otoczenia
dwutlenku siarki SO2, tlenkw azotu NOx, emisj pyw oraz odpowiednio
wysokie opaty za emitowany do atmosfery dwutlenek wgla CO2 i
wyrzdzane przez niego, chocia bardzo trudne do oszacowania, szkody.
Wprowadzenie realnych opat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska
naturalnego powinno przyczynia si do opacalnoci ekonomicznej
budowy instalacji zmniejszajcych zanieczyszczanie rodowiska naturalnego oraz powinno przyczynia si do wykorzystywania gazu ziemnego w
energetyce. Istotnie zwikszyoby ekonomiczn opacalno spalania
ekologicznego gazu ziemnego w turbinach gazowych.
4.6. Optymalny rozdzia obcie pomidzy rwnolegle

pracujce urzdzenia w zespole elektrociepowni
pracujcych na wspln sie ciepownicz
208
W sytuacji, gdy zesp dwch lub wicej ( n 2 ) elektrociepowni pracuje

rwnolegle na wspln sie ciepownicz [20] i jeeli ponadto jego sumaryczne
n
chwilowe (godzinowe, dobowe) obcienie cieplne Q& =
Q&
i =1
jest zdetermi-
nowane przez potrzeby odbiorcw, to mona (naley) dokona optymalnego

rozdziau pomidzy poszczeglne elektrociepownie obcie Q& i tak, aby przy
danym kadorazowo chwilowym obcieniu Q& =
Q&
i =1
= const by zapew-
niony najwikszy zysk z eksploatacji caego zespou. Rozdzia obcienia Q&

podlega rwnociowym i nierwnociowym ograniczeniom wynikajcym m.in.
z moliwoci przesyowych ciepa z poszczeglnych elektrociepowni przez sie
ciepownicz do poszczeglnych odbiorcw.
Warunkiem koniecznym dokonywania rozdziau obcienia Q& jest, aby
zesp elektrociepowni mia jednego waciciela. W przeciwnym przypadku
kady z wacicieli poszczeglnych elektrociepowni bdzie dy do jak
najwikszego zysku dla siebie i bdzie stara si przej z cakowitej mocy
chwilowej Q& jak najwiksz moc ciepln Q& i .
W sytuacji
elektrociepowni
rozdziau mocy
zatem jednego waciciela, na przykad zespou trzech

(n = 3; wzr (4.142)), celowa (konieczna) jest optymalizacja
Q& i nastpnie rozdziau mocy Q& i pomidzy pracujce w
poszczeglnych elektrociepowniach urzdzenia tak, aby zagwarantowa

maksymalny zysk rwnie i z ich eksploatacji. Optymalizacja rozdziau mocy
cieplnej Q& i w elektrociepowniach, bdcych ogniwami cigu technologicznego
wytwarzania ciepa grzejnego w zespole, bdzie bowiem dodatkowo
maksymalizowa efekt ekonomiczny osigany z eksploatacji caego zespou.
Optymalny rozdzia obcienia Q& i opt = Q& i A opt + Q& i B opt + Q& i C opt + ... w i-tej
elektrociepowni pomidzy poszczeglne pracujce w niej urzdzenia A, B, C...
jest zagwarantowany, gdy wystpuje rwno przyrostw wzgldnych kosztw
eksploatacji (koszty amortyzacji maj sta warto) ich dziaania Ke A, Ke B, Ke C...
przy obcieniu Q& i A , Q& i B , Q& i C ... [22]
K e A K e B K e C
= ...
=
=
Q& i A Q& i B Q& i C
i = 1n
(4.141)
Rozwizanie (4.141) jest rozwizaniem szczeglnym przy rwnociowym

ograniczeniu mocy cieplnej Q& i = Q& i A + Q& i B + Q& i C + ... = const . W przypadku n
209
elektrociepowni moc Q& i jest zmienna, Q& i = Q& i A + Q& i B + Q& i C + ... = var , przy
warunku Q& =
Q&
i =1
= const. Naley przy tym zaznaczy, e zesp n elektro-
ciepowni mona traktowa jako jedn elektrociepowni i przy poszukiwaniu

optymalnego rozdziau obcie posugiwa si zalenoci (4.141), jako e
ograniczenie
i =1
i =1
Q& i = Q& iA + Q& iB + Q& iC + ... = const jest rwnociowe. W rze-
czywistoci jednak w czasie pracy elektrociepowni wystpuje co najmniej kilka

ogranicze i to nie tylko rwnociowych, ale i nierwnociowych, majcych
charakter techniczny, technologiczny, eksploatacyjny, ekonomiczny, rwnie
losowy (w przypadku awarii ktrego urzdzenia w algorytmie optymalizacyjnym musi by moliwo podstawienia za jego sprawno energetyczn
wartoci rwnej zero), i optymalnego rozdziau obcie naley dokonywa
wykorzystujc pojcie zysku ekonomicznego Z (wzr (4.142)).
Wspomniane powyej ograniczenia wyznaczaj obszar dopuszczalnych
rozwiza, tj. obszar, do ktrego nale wszystkie zmienne decyzyjne (zmienne
wejciowe), ktre determinuj prac elektrociepowni. W obliczeniach
optymalizacyjnych naley przyj, ktre zmienne decyzyjne bd traktowane
jako zmienne niezalene (ich liczba jest mniejsza od sumarycznej liczby
zmiennych o liczb ogranicze rwnociowych), a ktre bd wyliczane z
ogranicze rwnociowych. Wszystkie zmienne decyzyjne musz ponadto
spenia ograniczenia nierwnociowe. Jeli tak nie jest, to funkcjona (4.142)
naley obcia funkcj kary (np. odj bardzo du liczb od (4.142)) istotnie
pomniejszajc jego warto, aby w konsekwencji warto ta, jako bardzo maa,
zostaa odrzucona, a z ni zostay odrzucone wartoci zmiennych
decyzyjnych jako wartoci nieoptymalne.
Chwilowy zysk Z (jeli chwilowe zyski bd maksymalne, to rwnie
bdcy ich sum roczny zysk Z R bdzie maksymalny) z eksploatacji zespou
elektrociepowni przedstawia si za pomoc funkcjonau
3
i =1
i =1
Z = (Q iA + Q iB + Q iC + ...)ec i + E elECiA + E elECiB + E elECiC + ... eel i

3
i =1
i =1
(4.142)
(K kap iA + K kap iB + K kap iC + ...) (K e iA + K e iB + K e iC + ...) max
gdzie:
ec , eel jednostkowe ceny ciepa i energii elektrycznej,
210
Qi = Q iA + Q iB + Q iC + ... chwilowa (np. godzinowa lub dobowa) produkcja

netto ciepa w poszczeglnych elektrociepowniach,
EelECi = EelECiA + EelECiB + EelECiC + ... chwilowa (np. godzinowa lub dobowa)
produkcja netto energii elektrycznej w poszczeglnych elektrociepowniach,
K kap i = K kap iA + K kap iB + K kap iC + ... koszty kapitaowe (amortyzacja) w
poszczeglnych elektrociepowniach odniesione do rozpatrywanego czasu
produkcji ciepa i energii elektrycznej,
K e i = K e iA + K e iB + K e iC + ... koszty eksploatacji w poszczeglnych elektrociepowniach ponoszone w rozpatrywanym czasie produkcji ciepa i energii
elektrycznej.
Maksymaln warto zysku Z naley wylicza w nastpujcy sposb. Dla
wynikajcej z potrzeb cieplnych sumarycznej chwilowej mocy cieplnej zespou
trzech elektrociepowni Q& =
Q&
i =1
= const (chwilowa sumaryczna moc cieplna
Q& jest wielkoci zadan; sposb jej zadawania rwnie jest funkcjonaem,
tj. zaley od wielu funkcji, np. od temperatury otoczenia bdcej funkcj czasu)
jest dokonywany jej rozdzia pomidzy poszczeglne elektrociepownie w taki
sposb, aby produkowana bya w nich maksymalna ilo energii elektrycznej
przy rwnoczenie minimalnych rocznych kosztach dziaania zespou: sumy
kosztw kapitaowych i eksploatacji. Gwarantuje to maksymalny zysk z jego
pracy (wzr (1.34)). W tym celu musz by wykorzystywane aktualizowane na
bieco statyczne charakterystyki energetyczne kotw i turbozespow we
wszystkich elektrociepowniach (konieczne jest zatem biece zdalne zbieranie wynikw pomiarw termicznych parametrw pracy poszczeglnych
urzdze). Wyliczenia, jak ju zaznaczono, podlegaj wielu ograniczeniom,
rwnociowym i nierwnociowym, wynikajcym ze specyfiki dziaania
zespou i poszczeglnych elektrociepowni. Na przykad podlegaj ograniczeniom wynikajcym z moliwoci przesyowych ciepa z poszczeglnych
elektrociepowni przez sie ciepownicz do poszczeglnych odbiorcw, z
moliwoci i koniecznoci sprzeday energii elektrycznej obwarowanej
kontraktami bilansujcymi na rynku energii itd. Struktura ogranicze ma zatem
charakter hierarchiczny, musi by ustopniowana wedug wanoci, tj. zalenoci
i podporzdkowania.
Poszukiwania online maksimum funkcjonau (4.142) dogodnie jest
przeprowadza wyliczajc w pierwszym etapie jego wartoci dla dostatecznie
duej liczby zmiennych decyzyjnych przeczesujc obszar dopuszczalnych
rozwiza (np. metod Monte Carlo). Pozwala to na znalezienie obszaru, w
211
ktrym znajduje si maksimum globalne. Nastpnie w celu dokadniejszego

ustalenia jego wartoci mona posuy si jedn z metod gradientowych [8],
przyjmujc, e punktem startowym (bazowym) do tych oblicze jest zesp
zmiennych decyzyjnych, dla ktrych wyliczona w pierwszym etapie warto
funkcjonau osigna warto najwiksz ze wszystkich wyliczonych wartoci.
4.6.1. Moliwe zaoenia upraszczajce

Jak ju zaznaczono, koszty kapitaowe (koszty amortyzacji)
K kap i
i =1
wynikajce z nakadw inwestycyjnych s stae (symulacja i analiza sposobw

modernizacji elektrociepowni, pozwalajcych na zwikszanie zysku Z dziki
zwikszaniu produkcji energii elektrycznej przy zadanych potrzebach na ciepo
grzejne, wymaga bdzie uwzgldnienia kosztw amortyzacji; w elektrociepowniach mog na przykad zosta zmodernizowane ukady przepywowe
turbin zwikszajce ich sprawno wewntrzn, moe by przeprowadzona
modernizacja ukadw chodzenia i zabiegi zmniejszajce elektryczne potrzeby
wasne, moe zosta dobudowany akumulator ciepa i niskoprny czon
kondensacyjny do turbin przeciwprnych lub upustowo-przeciwprnych, czy
w kocu moe zosta nadbudowany turbin gazow ukad cieplny ktrej z
elektrociepowni) i w rachunku optymalizacyjnym koszty te znosz si, i
mona dokona optymalnego rozdziau obcie, biorc pod uwag wycznie
koszty eksploatacji
Ke i
. Jeeli dodatkowo zaoy si, e wszystkie skadniki
i =1
kosztw eksploatacji
K e = K pal + K wu + K p + K rem + K m + K P + K r
(4.143)
gdzie:
Kpal koszt spalanego w elektrociepowni paliwa (np. wgla),
Kwu koszt wody uzupeniajcej,
Kp koszt pac,
Krem koszt konserwacji i remontw,
Km koszt surowcw nieenergetycznych i materiaw pomocniczych,
KP koszt energii elektrycznej do napdu pomp przetaczajcych wod
sieciow i pomp uzupeniajcych,
Kr koszt za gospodarcze korzystanie ze rodowiska naturalnego,
poza kosztami paliwa Kpal, kosztami energii elektrycznej do napdu pomp
przetaczajcych wod sieciow i pomp uzupeniajcych KP oraz kosztami za
gospodarcze korzystanie ze rodowiska Kr rwnie pozostan stae: Kwu = const,
Kp = const, Krem = const, Km = const, to kryterium optymalizacji (4.142) sprowadza
212
si do dania, aby przyrost zysku Z z pracy zespou trzech elektrociepowni

osiga warto maksymaln
3
3
3
3
Z = Z 1 Z 2 = Q i ec i + E elECi 1 eel i K kap i K e1 i
i =1
i =1
i =1
i =1
3
3
3
3
Q i ec i + E elECi 2 eel i K kap i K e2i =

i =1
i =1
i =1
i =1
3
i =1
i =1
i =1
i =1
(4.144)
= E elECi eel i K pal K P K r max

Podsumowujc, optymalne wartoci obcie Q& iA opt , Q& iB opt , Q& iC opt ...
naley wylicza za pomoc funkcjonaw (4.142) lub (4.144).
4.7. Warunki ekonomicznej opacalnoci stosowania

akumulatorw ciepa w elektrociepowniach
Produkcja dodatkowej iloci energii elektrycznej w elektrociepowni w
szczycie obcienia krajowego systemu elektroenergetycznego (KSE) i jej
obnienie w okresie doliny dziki akumulacji ciepa moe zwikszy
efektywno ekonomiczn pracy elektrociepowni. W Polsce idea akumulacji
(rys. 4.25), w przeciwiestwie do krajw skandynawskich i Niemiec, spotyka si
jeszcze z maym, cho rosncym, zainteresowaniem.
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci stosowania w elektrociepowniach akumulatorw ciepa (zwanych rwnie zasobnikami ciepa lub
zasobnikami gorcej wody sieciowej [22, 23]) i ich pracy, ze wzgldu na
maksymalizacj produkcji szczytowej energii elektrycznej, jest rozliczanie jej
zakupu przez spki dystrybucyjne za odpowiednio wysok cen. Konieczne
jest zatem ustalenie taryfowej rnicy cen zakupu energii elektrycznej w
szczycie i w dolinie obcienia KSE. Cena w szczycie w stosunku do ceny z
doliny powinna by na odpowiednio wysokim poziomie.
Warunkiem wystarczajcym ekonomicznej opacalnoci budowy zasobnikw ciepa w elektrociepowniach jest, aby w wyniku ich budowy obnienie
jednostkowego kosztu produkcji ciepa gwarantowao odpowiednio duy
przyrost zdyskontowanego skumulowanego zysku netto, odpowiednio wysok
stop oprocentowania zainwestowanego kapitau oraz krtki okres zwrotu
poniesionych nakadw inwestycyjnych na budow (rozdzia 1). Z reguy
inwestor chce, aby zysk z inwestycji, z uwagi na ponoszone ryzyko
inwestowania, przewysza zysk z lokat na rynku kapitaowym.
213
4.7.1. Analiza termodynamiczna stosowania akumulatorw ciepa

w elektrociepowniach
Akumulator ciepa (rys. 4.25) pozwala gromadzi gorc wod sieciow
w godzinach a zmniejszonego zapotrzebowania na energi elektryczn.
Nel
W S
G
4
mI
WII
5
Tg
Akumulator
Ciepa
Vc
WI
6
Tp
Rys. 4.25. Schemat ideowy elektrociepowni z akumulatorem ciepa
Akumulacji podlega wwczas dodatkowa ilo wody sieciowej, ktra jest

podgrzewana w wymienniku podstawowym WI (wymaga to zwikszenia mocy
wymiennika) dziki zwikszonemu strumieniowi upustowej pary grzejnej o
& I (wzr (4.148)). W godzinach szczytu ( D a ) natomiast upust
warto m
zasilajcy wymiennik WI jest zamykany i caa upustowa para grzejna jest
kierowana do czci kondensacyjnej turbiny w celu produkcji dodatkowej,
szczytowej energii elektrycznej, a zgromadzona w akumulatorze podgrzana
214
Q& I = m& I (i3 i6 )
QI
adowanie akumulatora
rozadowanie
akumulatora
QI
QII
bez akumulacji
Strumie ciepa Q
woda jest w tym czasie wprowadzana do sieci ciepowniczej i uzupenia

brakujc moc ciepln (rys. 4.26. 4.27).
QI
D a
Czas
[h]
24
Rys. 4.26. Obcienie cieplne elektrociepowni z akumulatorem ciepa
W ukadzie bez akumulacji moc elektryczna turbozespou parowego

wyraa si wzorem (w celu uproszczenia rozwaa pominito regeneracyjne
podgrzewania wody zasilajcej)
N el = [m& 1 (i1 i2 ) + ( m& 1 m& II )(i2 i3 ) + (m& 1 m& II m& I )(i3 i4 )] me ,
(4.145)
gdzie:
i1 , i2 , i3 , i4 entalpia waciwa pary wieej, par upustowych oraz pary

odprowadzanej do skraplacza,
m& 1 , m& I , m& II strumie pary wieej, pary upustowej zasilajcej wymienniki
ciepowniczy podstawowy WI w ukadzie bez akumulacji i strumie pary
zasilajcej wymiennik szczytowy WII ,
me sprawno elektromechaniczna turbozespou,

natomiast ilo ciepa grzejnego przekazanego do sieci w wymienniku
podstawowym WI (rys. 4.25, 4.26) zalenoci
QI = m& I (i3 i6 ) D ,
gdzie:
i6 entalpia waciwa wody za wymiennikiem WI ,
D liczba godzin doby.
215
(4.146)
Moc elektryczna N el
a)
m
& I (i3 i4 ) me
N elsz
bez akumulacji
& I (i3 i4 ) me
m
D a
Czas
24
[h]
m
& I (i1 i3 ) me
N elsz
& I + m
& I )(i3 i4 )me
(m
bez akumulacji
Moc elektryczna N el
b)
D a
a
Czas
[h]
24
Rys. 4.27. Obcienie elektryczne elektrociepowni z akumulatorem ciepa:

a) ukad bez zmiany wydajnoci kota b) ukad ze zwikszon wydajnoci kota
W przypadku ukadu z akumulacj t sam ilo ciepa QI wyznacza si

z rwnania przy zaoeniu, e w okresie szczytu wymiennik WI nie dziaa (rys.
4.26)
QI = (m& I + m& I )(i3 i6 ) a ,
216
(4.147)
gdzie:
a liczba godzin adowania akumulatora ciepa (liczba godzin doliny
obcienia KSE),
skd z (4.146) i (4.147) przyrost strumienia upustowej pary grzejnej zasilajcej
wymiennik WI musi wynosi
m& I = m& I
D a
.
a
(4.148)
Wykonujc bilans energii wymiennika podstawowego WI mona wyznaczy objto Vc akumulatora ciepa (zasobnika gorcej wody sieciowej).
Pomijajc straty ciepa do otoczenia objto ta wyraa si rwnaniem
Vc = m& I a
(i3 i6 )
c c w (Tg T p )
(4.149)
gdzie:
c , c w gsto i pojemno cieplna waciwa wody,

Tg , T p temperatura wody sieciowej po i przed podgrzaniem (rys. 4.25).
Rozwaajc prac elektrociepowni z akumulacj ciepa mona rozpatrzy
dwa przypadki. W wariancie pierwszym elektrociepownia pracuje bez zmiany
wydajnoci kota, a w wariancie drugim ze zmian jego wydajnoci o warto
& I strumienia upustowej pary grzejnej zasilajcej wymiennik WI , co
przyrostu m
wymaga bdzie wzrostu zuycia energii chemicznej paliwa w kotle o warto
E ch =
m& I (i1 i w )
D
K
(4.150)
gdzie:
iw entalpia waciwa wody zasilajcej kocio,
K sprawno energetyczna kota elektrociepowni.

Analizujc zmian mocy turbozespou w ukadzie z akumulacj w
porwnaniu z ukadem bez akumulacji (wzr (4.145)) otrzymuje si:
217
WARIANT I
ukad bez zmiany wydajnoci kota
w czasie doliny a obcienia KSE (rys. 4.27a)
N el a = m& I (i3 i4 ) me
w czasie szczytu ( D a ) obcienia KSE (rys. 4.27a)
N el D a = m& I (i3 i4 ) me
WARIANT II
(4.152)
ukad ze zwikszon wydajnoci kota o m

&I
w czasie doliny a obcienia KSE (rys. 4.27b)
N el a = m& I (i1 i3 ) me
(4.151)
(4.153)
w czasie szczytu ( D a ) obcienia KSE (rys. 4.27b)
N el D a = ( m& I + m& I )(i3 i 4 ) me .
(4.154)
4.7.2. Analiza ekonomiczna stosowania akumulatorw ciepa

w elektrociepowniach
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci stosowania w elektrociepowniach akumulatorw ciepa jest, aby zysk z eksploatacji zmodernizowanej elektrociepowni co najmniej nie uleg zmniejszeniu w stosunku do
zysku przed modernizacj. Jest to rwnoznaczne z przynajmniej niezwikszeniem kosztu produkowanego w elektrociepowni ciepa. Wyliczany zgodnie
z obowizujc metod kosztu uniknitego koszt produkcji ciepa (wzr (1.34),
rozdzia 1.2.1) w ukadzie z akumulacj K caku musi by nie wikszy od kosztu
bez akumulacji K c
K caku =
( z + rem )( J EC + J EC + J aku )
+ K e + K P + K pal + K r ( E el + E elaku )eel
365
Kc =
( z + rem ) J EC
+ K e E el eel
365
218
(4.155)
gdzie:
eel
cena energii elektrycznej,
E el , E
aku
el
ukadzie z akumulacj,
nakady inwestycyjne pod klucz na akumulator ciepa (warto
nakadw J aku i ich struktur mona znale np. w pracy [23];
nakady te musz uwzgldnia rodki finansowe na zwikszenie
mocy wymiennika WI ),
aku
J EC
J EC
dobowa produkcja i przyrost produkcji energii elektrycznej w
nakady inwestycyjne na elektrociepowni przed modernizacj,

przyrost nakadw inwestycyjnych na kocio i turbin w wyniku
zwikszonej wydajnoci kota),
dobowe koszty eksploatacji bez kosztw konserwacji i remontw
K pal
urzdze,
koszt dodatkowego paliwa spalanego w kotle elektrociepowni,
KP
dobowy koszt energii elektrycznej do napdu pomp wsppra-
K r
cujcych z akumulatorem,
przyrost dobowych kosztw za gospodarcze korzystanie ze
z + rem
rodowiska naturalnego w wyniku wzrostu zuycia paliwa w

kotle,
roczna stopa (z) obsugi kapitau inwestycyjnego (stopa amor-
tyzacji oprocentowanej) oraz stopa (rem) pozostaych kosztw

staych zalenych od nakadw inwestycyjnych (koszty konserwacji, remontw urzdze),
365
liczba dni w roku.
W wariancie I, tj. w ukadzie bez zmiany wydajnoci kota J EC = K pal = K r
= 0. Przyrost produkcji energii elektrycznej E elaku w zalenoci od wariantu
ukadu wylicza si z wykorzystaniem wzorw od (4.151) do (4.154).
Warunek konieczny mona zatem sprowadzi do dania, aby przychd ze
sprzeday dodatkowej, szczytowej energii elektrycznej, by co najmniej nie
mniejszy od przyrostu kosztw zwizanych z budow akumulatora ciepa.
Z warunku tego mona wic wyznaczy ekonomicznie uzasadnion minimaln
rnic cen zakupu przez spki dystrybucyjne energii elektrycznej w szczycie i
w dolinie obcienia KSE. Za moc szczytow naley przy tym oczywicie
uwaa wycznie przyrost mocy N elsz ponad moc z doliny (rys. 4.27a, b).
219
Uwzgldniajc powysze uwagi warunek konieczny (4.155) ekonomicznej

opacalnoci stosowania akumulacji ciepa przedstawiono poniej.
WARIANT I
ukad bez zmiany wydajnoci kota (rys. 4.27a)
m& I (i3 i4 ) me ( D a )(eelsz eeld ) + m& I (i3 i4 ) me ( D a )eelsz

m& I (i3 i4 ) me a eeld
(4.156)
( z + rem ) J aku
+ KP,
365
gdzie:
eeld , eelsz cena energii elektrycznej w dolinie i szczycie obcienia KSE.

Nakady inwestycyjne na akumulator ciepa mona wyrazi zalenoci
J aku = Vc iVc ,
(4.157)
gdzie:
iVc jednostkowe (na jednostk objtoci) nakady inwestycyjne na akumulator
ciepa.
Pierwszy skadnik po lewej strony zalenoci (4.156) oznacza przyrost
przychodu ze sprzeday szczytowej energii elektrycznej wynikajcy tylko z
rnicy cen energii szczytowej i z doliny obcienia (w ukadzie bez akumulacji
energia m
& I (i3 i 4 ) me ( D a ) jest sprzedawana po cenie eeld ), skadnik drugi
oznacza przychd ze sprzeday energii po cenie szczytowej, skadnik trzeci
wynika ze zmniejszenia przychodu ze sprzeday energii elektrycznej w dolinie
obcienia KSE.
Skadniki po prawej stronie relacji (4.156) oznaczaj koszty kapitaowe
( zJ aku / 365) i eksploatacji ( rem J aku / 365 + K P ) zwizane z akumulatorem
ciepa.
WARIANT II
ukad ze zwikszon wydajnoci kota o m

& I (rys. 4.27b)
220
m& I (i1 i3 ) me D eeld + (m& I + m& I )(i3 i4 ) me ( D a )eelsz
(4.158)
( z + rem )(J EC + J aku ) m& I (i1 i w )

+
D e pal + K P + K r
365
K
gdzie:
e pal cena paliwa spalanego w kotle elektrociepowni.
Skadnik drugi prawej strony relacji (4.158) oznacza koszt dodatkowego
paliwa spalanego w kotle. Przyrost dobowych kosztw K r przy oficjalnych
niskich opatach ekologicznych w kraju mona we wzorze (4.158) pomin jako
warto relatywnie ma.
Wykorzystujc zalenoci (4.148), (4.149), (4.156) i (4.157) przy zaoeniu, e
K P 0 , mona wyznaczy konieczn minimaln rnic cen energii
elektrycznej w szczycie i w dolinie obcienia KSE dla wariantu I
I
(eelsz eeld ) min
=
( z + rem )iVc
(i3 i6 ) a
.
365 me c c w (Tg T p ) (i3 i4 ) D
(4.159)
Dla wariantu II mona wyznaczy z (4.158) minimaln warto ilorazu ceny

energii elektrycznej w szczycie do ceny w dolinie obcienia KSE w funkcji ceny
z doliny
eelsz
d
eel
II
( z + rem )(J EC + Vc iVc ) (i3 i6 ) a (i1 i w ) 1 e pal i1 i3
.
=
+
d
d
(
i
i
)
(
i
i
)
i
i
365
V
c
(
T
T
)
e
e
D
me
K
3
4
3
4
3
4
me
c
c
w
g
p
el
el
min
(4.160)
W celu porwnania ekonomicznej opacalnoci dwch moliwych

wariantw pracy elektrociepowni z akumulacj ciepa, przeksztacajc
rwnanie (4.159) do postaci
eelsz
d
eel
( z + rem )iVc
(i3 i6 ) a ,
= 1 +
d
(
365
c
(
T
T
)
e
me c w
g
p
el i3 i 4 ) D
min
(4.161)
i odejmujc od niego rwnanie (4.160), przy zaoeniu, e J EC = 0 , otrzymuje

si
221
eelsz
d
eel
e sz
eld
min eel
II
(i i ) 1 e pal .
i i
= 1 4 1 w
d
min i3 i4 (i3 i4 ) me K eel
(4.162)
Podstawiajc do wzoru (4.162) za i1 = 3495, i3 = 2600, i4 = 2355, i w = 670 kJ/kg,
K = 0,85, me = 0,95, e pal = 2 USD/GJ, eeld = 25 USD/MWh uzyskuje si warto

rnicy niewiele rnic si od zera, a wic warianty I i II pracy
elektrociepowni s porwnywalne. W rzeczywistoci jednak J EC > 0
(rezerwa wydajnoci kota jest bowiem najczciej mniejsza od przyrostu
strumienia m
& I upustowej pary grzejnej dochodzcego do kilkudziesiciu
procent strumienia m
& 1 pary wieej, jak rwnie ukad przepywowy turbiny
nie pozwala na zwikszenie strumienia przepywajcej przez ni pary o warto
m& I ; wymaga to przebudowy kota i turbiny) i wariant I bdzie korzystniejszy
od wariantu II, poniewa zaleno (4.162) przyjmie wwczas warto ujemn
po uwzgldnieniu w niej nakadw J EC .
Wariant II wymagaby ponadto dugotrwaego, wielomiesicznego postoju
bloku na czas jego przebudowy wystpiyby zatem straty ekonomiczne
zwizane z postojem. Takich problemw nie stwarza wariant I.
Podstawiajc do rwnania (4.159) wartoci: c w = 4,19 kJ/(kgK), i3 = 2600,
i4 = 2355, i6 = 305 kJ/kg, iVc = 80 USD/m3, Tg T p = 25 K, z + rem = 16%/a,

me = 0,95, c = 1000 kg/m3, a D = 2/3, otrzymuje si, e minimalna rnica cen
energii elektrycznej w szczycie i w dolinie obcienia KSE w wariancie I
I
powinna wynosi: (eelsz eeld ) min
8 USD/MWh.
Naley przy tym jednak pamita, e na efektywno ekonomiczn pracy
elektrociepowni, zgodnie z obowizujc metod kosztu uniknitego liczenia
kosztu produkcji w nich ciepa, wpywa przede wszystkim cena sprzeday
produkowanej energii elektrycznej, a wic cena eeld . Cena ta powinna by na
odpowiednio wysokim poziomie, takim, aby zysk z pracy elektrociepowni
umoliwia nie tylko ich funkcjonowanie, ale rwnie rozwj i modernizacj, a
tym samym i budow akumulatorw ciepa.
Jeeli rnica cen zakupu energii elektrycznej z elektrociepowni w szczycie
i w dolinie obcienia KSE rwnaaby si tylko 8 USD/MWh, to wwczas zysk z
budowy akumulatora ciepa byby rwny zero i czas zwrotu poniesionych
nakadw finansowych na t budow byby dugi, wynosiby kilkanacie,
kilkadziesit lat, rwnaby si kalkulacyjnemu okresowi eksploatacji zmodernizowanej elektrociepowni. Czynioby to inwestycj mao atrakcyjn ekonomicznie. Zatem jeeli rnica cen zakupu energii elektrycznej przez spki
dystrybucyjne w szczycie i dolinie obcienia KSE nie byaby istotnie wiksza
222
od minimalnej rnicy cen wyznaczanej za pomoc zalenoci (4.159) (co w

krajowych realiach wydaje si na razie mao prawdopodobne), to stosowanie
akumulatorw ciepa bdzie mao opacalne.
Naley rwnoczenie zaznaczy, e przedstawione wyniki termodynamiczno-ekonomicznych oblicze budowy akumulatora ciepa w elektrociepowni s obliczeniami przykadowymi. W konkretnych przypadkach
niezbdne s szczegowe analizy opacalnoci ekonomicznej tych przedsiwzi uwzgldniajce lokalne warunki dziaania elektrociepowni, oferty
dostawcw urzdze, moliwe sposoby finansowania inwestycji.
Konieczne jest uwzgldnienie istniejcej infrastruktury elektrociepowni,
sprawnoci urzdze itd. W warunkach energetyki rynkowej, gdy ceny energii
bd odzwierciedla rzeczywiste koszty jej wytwarzania, a nie bd podyktowane cigle jeszcze warunkami spoeczno-politycznymi, modernizacje
elektrociepowni przez budow w nich akumulatorw ciepa czy rwnoczesn
ich nadbudow turbin gazow, bd ekonomicznie uzasadnione i konieczne.
4.8. Termodynamiczna i ekonomiczna celowo stosowania

sprarkowych pomp ciepa w systemach grzewczych
Gwn motywacj do budowy i eksploatacji pomp ciepa jest fakt, e ilo
ciepa grzejnego przez nie dostarczanego do przestrzeni ogrzewanej lub do
strumienia czynnika ogrzewanego jest zawsze wiksza o bezpatne ciepo
odpadowe od zuytej patnej energii do ich napdu (rys. 4.28).
TG
TG > TD
Nel
&
Q
C
POMPA
&
Q
D
TD
& = N +Q
&
Q
C
el
D
Rys. 4.28. Wykres pasmowy bilansu energii sprarkowej pompy ciepa
223
Tam zatem, gdzie istnieje rdo niskotemperaturowej bezpatnej energii

odpadowej, o duym stopniu pewnoci i odnawialnoci, naley przeanalizowa
moliwo zastosowania pompy ciepa pozwalajcej przenie je na wyszy
poziom energetyczny do przestrzeni ogrzewanej. rdem takim jest wiele
procesw technologicznych w zakadach przemysu chemicznego, spoywczego, lekkiego, oczyszczalnie ciekw, zakady odsalania wd kopalnianych,
naturalne zbiorniki wodne, wody geotermalne, grunt, powietrze atmosferyczne,
spaliny wylotowe z silnikw i turbin gazowych oraz kolektory soneczne.
Odzyskiwanie i wykorzystywanie takich zasobw niskotemperaturowego
ciepa moe stanowi rdo konkurencyjnego cenowo ciepa w porwnaniu z
uzyskiwanymi cenami ciepa z innych alternatywnych rde.
Zalee to bdzie od relacji cenowych pomidzy nonikami energii, od
efektywnoci energetycznej wytwarzania ciepa w pompie i w rdach alternatywnych oraz od nakadw inwestycyjnych na te ukady. W duym stopniu
powinno to zalee od wysokoci opat ekologicznych, a szczeglnie od opaty
za termiczne zanieczyszczenie rodowiska naturalnego.
4.8.1. Analiza termodynamiczna ukadu pompy ciepa

i alternatywnych rde ciepa
Analiz efektw energetycznych stosowania pomp ciepa naley wykona
porwnujc przy tym samym cieplnym efekcie kocowym pomp z innymi
alternatywnymi rdami.
Do analizy naley wykorzysta wskanik zuycia energii chemicznej
paliwa w tych ukadach (pompie i rdach alternatywnych) na jednostk
wyprodukowanego w nich i dostarczonego odbiorcom ciepa. Wskanik ten jest
zatem odwrotnoci efektywnoci energetycznej wytwarzania w tych ukadach
ciepa (wzory (4.163), (4.169)).
W sytuacji, gdy analizujemy efekty energetyczne globalnie czy te w skali
kraju, naley posugiwa si wskanikiem skumulowanego zuycia energii
chemicznej paliwa, tj. wskanikiem uwzgldniajcym obok samego jego zuycia
w ukadach termodynamicznych, rwnie zuycie energii na jego wydobycie,
przerb i transport (cznie z wynikymi z tego transportu stratami) oraz straty
transformacji i transportu ciepa, i energii elektrycznej do miejsca ich
uytkowania.
W gospodarce rynkowej w rachunku ekonomicznym analizujc dane
rdo ciepa mona tych skumulowanych efektw nie uwzgldnia, jako e
powinny one by ju uwzgldnione w kosztach zakupu i sprzeday nonikw
energii loco rdo. Koszty te powinny by wic rodkiem do racjonalizacji
gospodarki surowcami i nonikami energii. Waciciela rda ciepa nie
224
interesuj ponadto skumulowane korzyci energetyczne w skali globalnej czy w

skali kraju, w sytuacji, gdy nie czerpie on z tego tytuu adnych profitw
finansowych.
To unormowania prawne i tworzone na ich podstawie koszty powinny by
rdem racjonalizacji zuycia paliw pierwotnych. Dla waciciela liczy si, co
jest oczywiste, wycznie efektywno energetyczna jego rda ciepa, a przede
wszystkim efektywno ekonomiczna, jako e jest ona nadrzdna dla
efektywnoci energetycznej.
To efektywno ekonomiczna ostatecznie decyduje o celowoci zastosowania danego rozwizania technicznego, podczas gdy analiza energetyczna
(egzergetyczna) pozwala jedynie na poszukiwanie moliwoci doskonalenia
realizowanych w ukadach termodynamicznych procesw cieplnych.
Gdy w alternatywnym rdle (elektrociepowni) obok ciepa wytwarzana
jest ubocznie rwnoczenie energia elektryczna, to efektywno energetyczn
wytwarzania w nim ciepa naley wyznacza jako stosunek strumienia ciepa
grzejnego do strumienia energii chemicznej paliwa obciajcego jego
wytwarzanie [22].
Zgodnie z powysz definicj sprawno ta, zwana czstkow sprawnoci
wytwarzania ciepa, wyraa si wzorem
Ec =
Q& c
N
P& Wd el
E el
E ec
E ec
1 ec
1
E el
(4.163)
przy czym cakowita sprawno energetyczna rda (elektrociepowni) wyraa

si rwnaniem
E ec =
Q& c + N el
,
P& W
(4.164)
a wskanik skojarzonej pracy rda (elektrociepowni) zalenoci
ec =
N el
,
Q& c
(4.165)
gdzie:
N el E el strumie energii chemicznej paliwa obciajcy wytwarzanie mocy

P& Wd
elektrycznej N el w elektrociepowni,
energia chemiczna paliwa spalonego w rdle ciepa,
225
E el
sprawno energetyczna netto elektrowni kondensacyjnej.
Z uwagi na ma warto rnicy wielkoci wystpujcych w mianowniku

wzoru (4.163), warto Ec jest bardzo czua na zmian ich wartoci.
W powyszych rwnaniach pominito zuycie energii zwizane z
wydobyciem, przerobem i transportem paliw oraz straty transportu i
transformacji ciepa i energii elektrycznej do miejsca ich uytkowania.
Uwzgldniajc natomiast te energetyczne efekty strat, otrzymuje si
skumulowan sprawno czstkow wytwarzania ciepa
Q& c odb
Ec
=
(P& W )
d zr
N el odb
= Ec t pal t c
(4.166)
E el
oraz skumulowan sprawno energetyczn
E ec =
Q& c odb + N el odb

E ec t pal t c E ec t pal t el .
P& W
(4.167)
zr
Znaki rwnoci we wzorze (4.167) zachodz, gdy t el = t c .

W powyszych rwnaniach zaoono, e sprawnoci transformacji i
przesyania paliwa, energii elektrycznej do oraz z elektrociepowni i elektrowni
kondensacyjnej s sobie rwne, przy czym zachodz zalenoci
Q& c odb = Q& ct c ;
N el odb = N el t el ; ( P& Wd ) r = P& Wd / t pal ; E el = E elt palt el .
W praktyce t c 0,9 , t el 0,89 , sprawno dostawy wgla t pal 0,93

( t pal 0,98 dla gazu ziemnego, t pal 0,8 dla paliwa ciekego).
Dla pracujcej samodzielnie sprarkowej pompy ciepa napdzanej
silnikiem elektrycznym o mocy ( N el ) PC (loco pompa), skumulowane zuycie
energii chemicznej paliwa do jej wytworzenia w elektrowni kondensacyjnej
(lub w innym rdle energii elektrycznej) wynosi ( P& Wd ) PC . Skumulowan
sprawno energetyczn pompy dostarczajcej ciepo grzejne odbiorcom w
iloci Q& c odb (loco odbiorca) wyznacza si zatem z rwnania
226
c =
Q& c odb
Q& c odb ( N el ) PC
Q& c tPC
( N el ) PC tElel
c
El El ,
=
=
= E E el tPC
c t el t pal
( P& Wd ) PC ( N el ) PC ( P& Wd ) PC ( N el ) PC ( P& Wd ) PC
tElpal
(4.168)
a jej sprawno energetyczn bez uwzgldnienia efektw skumulowanych z

zalenoci
c = E E el ,
(4.169)
gdzie:
( P& Wd ) PC energia chemiczna paliwa spalonego w elektrowni konden-
Q& c
sacyjnej na wytworzenie mocy ( N el ) PC = ( N el ) PC tElel ,

moc cieplna pompy ciepa loco pompa,
E = Q& c ( N el ) PC
wskanik efektywnoci energetycznej pompy ciepa
(warto
odwrotnoci
oznacza
udzia
patnej
energii
E el
napdowej w uytecznym cieple grzejnym doprowadzanym do

przestrzeni ogrzewanej, pozostaa cz to bezpatne ciepo
pobierane ze rda niskotemperaturowej energii odpadowej lub
otoczenia; warto wskanika efektywnoci jest tym wiksza, im
wysza jest temperatura rda bezpatnego ciepa i im nisza jest
temperatura czynnika lub przestrzeni ogrzewanej),
PC
= ( N el )
( P& Wd ) PC sprawno energetyczna netto elektrowni
El
t pal
kondensacyjnej,
sprawno energetyczna dostawy paliwa uwzgldniajca zuycie
tPC
c
energii na wydobycie, przerb i transport paliwa do elektrowni

kondensacyjnej (rda energii elektrycznej),
sprawno energetyczna transformacji i przesyania ciepa z
tElel
pompy ciepa do odbiorcw,

sprawno energetyczna transformacji i przesyania energii elek-
trycznej z elektrowni kondensacyjnej (rda energii elektrycznej)

do pompy ciepa.
Skumulowan oszczdno energii chemicznej paliw naturalnych dziki
zastosowaniu pompy ciepa wyznacza si zatem odejmujc jej zuycie od
zuycia, jakie wystpioby w alternatywnym rdle zastpionym przez pomp.
1
1
P& Wd = Q& c odb
Ec c
227
(4.170)
Skumulowana oszczdno energii chemicznej wystpi, jeeli wyraenie

w nawiasie wzoru (4.170) jest dodatnie.
Wystarczy zatem, aby
.
c > Ec
(4.171)
Gdy sprawnoci transformacji, przesyania paliwa oraz energii elektrycznej

do i z elektrociepowni i elektrowni kondensacyjnej s sobie rwne, to relacja
(4.171) redukuje si do postaci
c > Ec .
W tej sytuacji, aby bada opacalno energetyczn
sprarkowych pomp ciepa, wystarczy bada znak relacji (4.172).
(4.172)
stosowania
4.8.1.1. Sprarkowa pompa ciepa zastpujca kotowni

Jeeli pracujca samodzielnie sprarkowa pompa ciepa miaaby zastpi
kotowni wglow, olejow lub gazow, ktrej sprawno energetyczna
tosama jest ze sprawnoci energetyczn zainstalowanego w niej kota K i
jeeli sprawno dostawy paliwa do kotowni rwna si tKpal , a sprawno
przesyania z niej ciepa do odbiorcy wynosi tKc , to wwczas skumulowana
sprawno wytwarzania ciepa w kotowni przedstawia si wzorem
Ec
= K tKpal tKc ,
(4.173)
i podstawiajc (4.168) i (4.173) do (4.170), pomijajc przy tym straty przesyania

energii elektrycznej z elektrowni kondensacyjnej (rda energii elektrycznej) do
K
) oraz zakadajc, e tPC
i tKpal = tElpal , otrzymuje
pompy ciepa ( tPC
el = 1
c = t c
si warunek, jaki musi spenia wskanik efektywnoci energetycznej pompy,
aby bya ona efektywna energetycznie
E >
K
.
E el
(4.174)
Przy zaoeniu, e sprawno kota rwna si K = 0,8, sprawno zastpionej elektrowni parowej E el = 0,36 , wskanik efektywnoci pompy E powinien by wikszy od 2,2.
228
Dla E el = 0,5 (sprawno elektrowni gazowo-parowej) wskanik ten

powinien by wikszy ju tylko od 1,6.
Pompa ciepa byaby zatem efektywna energetycznie, gdy wskaniki
efektywnoci energetycznej produkowanych pomp zawieraj si w granicach od
E 3; 3,4 .
4.8.1.2. Sprarkowa pompa ciepa zastpujca elektrociepowni

Jeeli samodzielnie pracujca pompa ciepa zastpowaaby elektrociepowni, to pomijajc efekty skumulowane, ze wzorw (4.163), (4.169) i (4.172)
wynika, e wskanik efektywnoci energetycznej pompy ciepa powinien
spenia relacj
E ec
E >
Ec
=
E el
E el
E ec
1 ec
1
E el
(4.175)
Po podstawieniu do (4.175) przykadowych danych dla elektrociepowni

parowej: ec = 0,3 , E ec = 0,8 oraz sprawnoci zastpionej elektrowni parowej
rwnej E el = 0,36 , wskanik efektywnoci pompy musi by wikszy od 3,51.
Warto wskanika E istotnie zaley od wartoci wskanika skojarzonej
pracy elektrociepowni ec (oraz od E el ). Im warto ec jest wiksza, tym
wskanik E
musiaby przyjmowa wiksze wartoci, aby pompa bya
efektywna termodynamicznie.
Na przykad, gdyby w elektrociepowni zastosowa nisze parametry
upustowej pary grzejnej zasilajcej wymienniki ciepownicze WC (rys. 4.29)
przez obnienie maksymalnych termicznych parametrw wody sieciowej, np. ze
150/70oC na 110/70oC (w krajach zachodnich i skandynawskich maksymalna
temperatura wody sieciowej wynosi 110120oC, istnieje zatem problem
okrelenia optymalnej wartoci tej temperatury dla nowych elektrociepowni w
kraju), tym wiksze byyby efekty termodynamiczne skojarzonej pracy
elektrociepowni i w tym wikszym stopniu pompa byaby nieefektywna
termodynamicznie, bowiem wskanik E , jak ju zaznaczono, musiaby
przyjmowa jeszcze wiksze, nieosigalne wwczas dla produkowanych pomp
ciepa, wartoci.
229
4.8.1.3. Sprarkowa pompa ciepa uzupeniajca elektrociepowni

Wprowadzenie sprarkowej pompy ciepa PC (rys. 4.29) do ukadu
elektrociepowni (np. gazowo-parowej) pozwala na dodatkowe wykorzystanie
strumienia entalpii spalin wylotowych z kota jako dolnego odpadowego rda
ciepa dla pompy (w przypadku elektrociepowni z turbin upustowokondensacyjn moe by to rwnie np. ciepo skraplania pary w skraplaczu),
co zwiksza sprawno energetyczn ukadu.
GAZ ZIEMNY
T
POWIETRZE
TP
PC
&
Q
U
WC
KOCIO
ODZYSKOWY
NTG
NTP
KOMIN
P& Wd
&
Q
C
&
Q
SKR
Rys. 4.29. Schemat elektrociepowni gazowo-parowej wyposaonej w sprarkow

pomp ciepa PC
Przy rwnoczesnym napdzaniu pompy wytwarzan w ukadzie energi

elektryczn i cznej mocy cieplnej nowego ukadu (mocy pompy + nowej,
pomniejszonej o moc pompy mocy cieplnej elektrociepowni) rwnej mocy
ukadu bez pompy Q& c = Q& c (1 ) + Q& PC ( = Q& PC Q& c ), uzyskuje si zmniejszenie zuycia paliwa w elektrociepowni, ale niestety zmniejsza si rwnie jej
moc elektryczna.
Wykonujc bilans energii dla elektrociepowni gazowo-parowej (w przypadku elektrociepowni parowej w poniszych bilansach naley podstawi
warto zero za sprawno turbozespou gazowego: TG = 0) otrzymuje si
bowiem:
230
elektrociepownia
kondensacyjn
gazowo-parowa
Q& PC = Q& c
N TG = P& Wd (1 )TG
P& Wd (1 )
turbin
parow
upustowo-
( N PC = Q& PC E )
P& Wd (1 )(1 TG )(1 KO )
N TP = P& Wd (1 )(1 TG ) KO TP
TG P& Wd (1 )(1 TG ) KO P& Wd (1 )(1 TG ) KO TP

Q& skr = P& Wd (1 )(1 TG ) KO (1 TP ) (1 ) N TP
P& Wd (1 )(1 TG ) KO (1 TP )
WC Q& c (1 ) = (1 ) N TPWC
(1 ) N TP
straty do otoczenia: (1 ) N TP (1 WC ) ,
przy czym parametr oznacza stosunek mocy cieplnej upustowej pary grzejnej
zasilajcej wymienniki ciepownicze WC do mocy turbozespou parowego:
= Q& u N TP (rys. 4.29)
elektrociepownia gazowo-parowa z turbin parow upustowo-przeciwprn

Q& PC = Q& c
N TG = P& Wd (1 )TG
P& W d (1 )
TG
( N PC = Q& PC E )
P& Wd (1 )(1 TG )(1 KO )
P& W d (1 )(1 TG )
P& Wd (1 )(1 TG ) KO (1 TP )
KO
N TP = P& Wd (1 )(1 TG ) KO TP
P& W d (1 )(1 TG ) KO
TP
WC Q& c (1 ) = P& Wd (1 )(1 TG ) KO (1 TP )WC
231
straty do otoczenia: P& Wd (1 )(1 TG ) KO (1 TP )(1 WC )

i zmniejszenie zuycia paliwa oraz mocy elektrycznej elektrociepowni kolejno
wynosz: P& W d i N el + N PC , przy czym: N el = N TG + N TP i P& Wd s kolejno
moc elektryczn i strumieniem energii chemicznej spalanego w elektrociepowni paliwa przed wprowadzeniem do niej pompy ciepa, a TG , TP , KO ,
WC oznaczaj kolejno sprawno energetyczn turbozespou gazowego,

parowego, sprawno kota i wymiennika ciepowniczego (gdy = 0 to
otrzymuje si bilans energii elektrociepowni przed wprowadzeniem do niej
pompy).
Czstkowa sprawno wytwarzania w ukadzie ciepa po wprowadzeniu
do elektrociepowni pompy wyraa si zatem wzorem
Ec =
Q& c (1 ) + Q& PC
.
(
1
)
N
N
el
PC
P& Wd (1 )
E el
(4.176)
Porwnujc za pomoc warunku (4.172) sprawno (4.176) z (4.163),

wykorzystujc przy tym zaleno E = Q& PC N PC , otrzymuje si tak sam
posta wzoru na progow warto wskanika efektywnoci pompy jak wzr
(4.175).
Po podstawieniu do (4.175) danych dla elektrociepowni gazowo-parowej:
ec = 1,1 , E ec = 0,8 oraz wartoci sprawnoci zastpionej elektrowni gazowoparowej rwnej E el = 0,5 (analizujc efektywno skojarzenia w elektrociepowni gazowo-parowej bdem byoby wstawianie do oblicze jej wartoci
sprawnoci elektrowni parowej zamiast gazowo-parowej wysoka warto
sprawnoci czstkowej produkcji ciepa wynikaaby bowiem wwczas nie ze
skojarzenia, a z manipulacji liczbami), wwczas wskanik efektywnoci pompy
musi by wikszy od E > 4,7 (dla E el = 0,55 wskanik ten przyjmuje warto
ju tylko E > 2,9).
4.8.1.4. Pompa ciepa wsppracujca z silnikiem lub turbin gazow

Efektywno energetyczn stosowania sprarkowych pomp ciepa mona
zwikszy stosujc do ich napdu turbiny gazowe lub silniki spalinowe.
Stosowanie turbiny gazowej (silnika spalinowego) nie zwiksza wskanika
efektywnoci energetycznej E samego obiegu pompy ciepa, obnia jednak
232
doln granic jego wartoci, dla ktrego opaca si ju ze wzgldw energetycznych zastpi pomp elektrociepowni, kotowni rejonow lub inne
alternatywne rdo ciepa.
Uzyskuje si to dziki ciepu oddawanemu przez spaliny wylotowe z
turbiny (silnika) do czynnika ogrzewanego (rys. 4.30; ciepo spalin nie jest
dolnym rdem ciepa dla pompy).
CIEPO ODPADOWE
GAZ ZIEMNY
&W
P
d
&
Q
D
N e l = N TG N PC
N TG
NPC
NPC
G
POWIETRZE
TG
UR
& =Q
& +N
Q
CI
D
PC
Q& C II = (1 T G )u P& Wd
DOPALANIE
SF
KO
KOMIN
& =Q
& +Q
&
Q
C
CI
CI I
WODA SIECIOWA C.O. I C.W.U
Rys. 4.30. Skojarzona gospodarka cieplno-elektryczna z zastosowaniem sprarkowej

pompy ciepa i turbozespou gazowego (TG turbozesp gazowy,
KO wodny kocio odzyskowy, SF sprarka freonowa,
P parowacz, S skraplacz, UR urzdzenie rozprne)
Gdy w ukadzie wystpuje nadwyka mocy elektrycznej nad potrzeby

mocy pompy ciepa, to cakowita sprawno energetyczna takiego ukadu
(wwczas elektrociepowni; ukad taki jest modyfikacj rozwizania przedstawionego w podrozdziale 4.8.1.3) wyraa si wzorem
E ec =
Q&c + Nel
N
N
= E TG el + (1TG)u + el ,
&W
&W
P&Wd
P
P
d
d
233
(4.177)
a sprawno czstkowa wytwarzania w nim ciepa relacj
Ec =
Q& c
N
P& Wd el
E el
N
E TG el
&
PWd
=
+ (1 TG ) u
N el
1
E el P& Wd
(4.178)
przy czym
TG =
&
NTG
, E = QcI , Nel = NTG N PC , Q& cII = (1TG )u P&Wd ,
N PC
P&Wd
&
Qc = Q& cI + Q& cII , Q& cI = Q& d + N PC ,
gdzie:
NTG
P& W
strumie energii chemicznej paliwa spalanego w turbinie (silniku);
stopie
moc turbozespou gazowego;

wykorzystania
strumienia
entalpii
spalin
wylotowych
z turbiny gazowej;
Q& cI , Q& cII , Q& d kolejno: uyteczne ciepo grzejne oddawane do strumienia
Q& c
czynnika ogrzewanego przez pomp grzejn, przez spaliny wylotowe

z turbiny oraz strumie niskotemperaturowej energii odpadowej;
strumie ciepa grzejnego wytwarzanego w elektrociepowni;
N PC moc napdowa sprarki pompy ciepa;

Nel
moc elektryczna elektrociepowni.

Gdy turbina gazowa napdza tylko sprark pompy ( Nel = 0), wwczas
E ec = Ec = E TG + (1 TG ) u
(4.179)
Z zalenoci (4.172) wykorzystujc wzr (4.178) otrzymuje si relacj na

progow warto wskanika efektywnoci energetycznej pompy E
234

N el
Ec 1
(1 TG ) u
P& W
E el
d
E >
N
TG el
P& Wd
(4.180)
Przyjmujc warto czstkowej sprawnoci dostawy ciepa z klasycznej

elektrociepowni parowej rwn Ec = 1,26 (wzr (4.163) dla E ec = 0,8,
ec = 0,3 , E el = 0,36) oraz TG = 0,32, u = 0,8 i np. N el / P& Wd = 0,07, otrzymuje

si, e E > 1,88.
W przypadku braku skojarzenia, N el = 0 , otrzymuje si E > 2,24. S to
wielkoci zdecydowanie nisze od progowej wartoci E = 3,51 otrzymanej przy
napdzie sprarkowej pompy ciepa energi elektryczn wyprodukowan w
klasycznej parowej elektrowni kondensacyjnej. Stosowanie w takim przypadku
pompy byoby efektywne energetycznie, przyniosoby zmniejszenie iloci
spalanych paliw pierwotnych w krajowej energetyce przy wytwarzaniu tej
samej iloci ciepa i energii elektrycznej. Warto progowa E ronie ze
wzrostem sprawnoci Ec .
Przyjmujc dostawy ciepa z elektrociepowni gazowo-parowej o wartoci
czstkowej sprawnoci jego wytwarzania rwnej Ec = 2,35 ( E ec = 0,8,
ec = 1,1 , E el = 0,5), otrzymuje si, e wskanik E powinien by ju wikszy

od 5,91 (dla N el = 0 E > 5,64). Jak ju zaznaczono, z uwagi na ma warto
rnicy wielkoci wystpujcych w mianowniku wzoru (4.163), warto Ec jest
bardzo czua na zmian ich wartoci.
Jeeli przyj sprawno energetyczn zastpionej elektrowni kondensacyjnej gazowo-parowej na poziomie E el = 0,55 , wwczas Ec = 1,6 i warto
progowa E maleje z wartoci E > 5,64 ( dla N el = 0 ) do osigalnej w praktyce
dla pomp ciepa wartoci ju tylko E > 3,3.
W sytuacji gdy Ec jest relatywnie due, wwczas ukad pompy ciepa
napdzanej turbin gazow moe by mniej efektywny energetycznie od pompy
napdzanej energi elektryczn wytworzon w elektrowni gazowo-parowej.
Wynika to z wyszej sprawnoci granicznej elektrowni gazowo-parowej E el
(wartoci E el obecnie dochodz do 60%) od sprawnoci turbiny gazowej TG
(sprawnoci TG dochodz do 42%) oraz relatywnie maej wwczas wartoci
wyraenia (1 TG )u w porwnaniu z Ec .
235
4.8.2. Analiza ekonomicznej efektywnoci stosowania pomp ciepa

i alternatywnych rde ciepa
Spenienie warunku (4.172) termodynamicznej opacalnoci stosowania
pomp ciepa nie wiadczy jeszcze o ich opacalnoci.
O celowoci instalowania pompy ciepa powinien decydowa rachunek
ekonomiczny: moliwy do osignicia zysk, czas zwrotu poniesionych nakadw inwestycyjnych, oprocentowanie jakie przyniesie zainwestowany w pomp
ciepa kapita (rozdzia 1).
4.8.2.1. Pompa ciepa pracujca samodzielnie

Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci stosowania pracujcej
PC
samodzielnie sprarkowej pompy ciepa jest, aby roczny koszt K Rc
produkcji
EC
w niej ciepa by niszy od kosztu ciepa K Rc
ze rda alternatywnego
wyliczanego zgodnie z obowizujc metod kosztu uniknitego

PC
K Rc
= ( z + rem ) J PC +
QR
Q +E
EC
eel + K rPC K Rc
= ( z + rem ) J EC + R R R e pal + K rEC E R eel ,
E
E ec
(4.181)
gdzie:
eel , e pal
jednostkowa cena energii elektrycznej i paliwa spalanego w
ER
alternatywnym rdle ciepa,

roczna produkcja energii elektrycznej w alternatywnym rdle
ciepa,
J PC , J EC nakady inwestycyjne na pomp i alternatywne rdo ciepa,

K rPC , K rEC roczne koszty za gospodarcze korzystania ze rodowiska
QR
z + rem
ER ec
naturalnego,
roczna produkcja ciepa w pompie lub alternatywnym rdle
ciepa,
roczna stopa (z) obsugi kapitau inwestycyjnego oraz stopa (rem)
pozostaych kosztw staych zalenych od nakadw inwestycyjnych (koszty konserwacji, remontw urzdze),
sprawno energetyczna elektrociepowni (wyliczana dla okresu
rocznego z uwagi na zmienn moc ciepln elektrociepowni w
cigu roku).
236
Drugie skadniki po lewej i prawej stronie wzoru (4.181) oznaczaj kolejno

koszt energii elektrycznej napdzajcej pomp ciepa oraz koszt paliwa
spalanego w rdle alternatywnym. Skadnik E R eel w tym wzorze oznacza
koszt uniknity produkcji ciepa w rdle.
W rwnaniu (4.181) mona pomin roczne koszty za gospodarcze
korzystania ze rodowiska naturalnego z uwagi na ma ich warto. Aktualne
taryfy opat ekologicznych s bowiem niskie.
Warunkiem wystarczajcym ekonomicznej opacalnoci stosowania pompy
ciepa jest natomiast, aby przyrost rocznego zysku Z R rwny obnieniu
rocznego kosztu produkcji ciepa w pompie w porwnaniu ze rdem
alternatywnym
EC
PC
Z R = K Rc = K Rc
K Rc
> 0,
(4.182)
gwarantowa odpowiednio wysok (przewyszajc oprocentowanie lokat na

rynku kapitaowym) wewntrzn stop zwrotu IRR inwestycji oraz krtki okres
zwrotu przyrostu nakadw inwestycyjnych J = J EC J PC zwizanych z
budow pompy (rozdzia 1.2)
ln
DPBP =
K Rc (1 p) + z ( J EC J PC )
K Rc (1 p) + zs ( J EC J PC )
.
ln(1 + r )
(4.183)
Ze wzorw (4.181) i (4.182) otrzymuje si warunek konieczny, jaki musi

spenia wskanik efektywnoci energetycznej pompy, aby jej stosowanie byo
ekonomicznie opacalne
e pal 1 + ecR
1
<
E
eel ER ec
EC
PC
ecR + ( z + rem )( J J ) ,
Q R eel
przy czym w powyszym wzorze wielko ecR = E R Q R
(4.184)
oznacza roczny
wskanik skojarzonej pracy alternatywnego rda ciepa.

Gdy pompa ciepa napdzana byaby silnikiem spalinowym lub turbin
gazow (rys. 4.30), to we wzorze (4.181) skadnik QR eel / E naley zastpi
wartoci rocznej iloci energii chemicznej spalanego w turbinie gazu,
wykorzystujc rwnanie (4.177) oraz w sytuacji gdyby moc turbozespou
gazowego (silnika spalinowego) NTG bya wiksza od mocy pompy N PC
237
( Nel = NTG N PC > 0 ), to rwnie naley po lewej stronie zalenoci (4.181)

uwzgldni przychd ze sprzeday energii elektrycznej rwny ERPC eel = N el R eel
( R roczny czas pracy pompy). Zaleno (4.184) przedstawia si wwczas
nastpujco
R
1 + E PC
e
1 + R ( z + rem )( J EC J PC ) ,
R
< el ( PC
ecR ) + R ec +
ETG + (1 TG ) u e pal
QR eel
E ec
(4.185)
R
przy czym PC
= E RPC Q R .
Spenienie warunkw (4.184) i (4.185) jest moliwe jedynie przy bardzo

niskich nakadach inwestycyjnych J PC na pomp, niskiej cenie energii
elektrycznej eel i wysokiej cenie paliwa e pal .
Warunki (4.184) i (4.185) s na og ostrzejsze od warunkw (4.174), (4.175)
i (4.180) energetycznej celowoci stosowania sprarkowych pomp ciepa.
Uzyskiwane bowiem wartoci wskanika E za pomoc tych wzorw s istotnie
wiksze od wartoci wskanikw uzyskiwanych z warunkw termodynamicznej opacalnoci ich stosowania.
Gdy sprarkowa pompa ciepa zastpowaaby kotowni ( REC = 0 )
zaleno (4.184) redukuje si do postaci
1 e pal 1 ( z + rem )( J K J PC ) ,
<
+
E
eel K
QR eel
(4.186)
i wstawiajc do niej aktualne ceny zakupu energii elektrycznej oraz gazu przez
indywidualnych odbiorcw wynoszce: eel 90 USD/MWh , e pal 8 USD/GJ
(naley jednak pamita, e cena energii elektrycznej w kraju jest na znacznie,
prawie dwukrotnie niszym poziomie ni ceny w krajach byej 15. Unii
Europejskiej i naley oczekiwa, e bdzie ona rosa, gdy natomiast cena gazu
jest na poziomie wyszym) oraz dane dla domu jednorodzinnego:
QR 150 GJ/rok , J PC 10 000 USD , J K 5000 USD oraz podstawiajc za
z + rem = 0,16 , za sprawno kota warto K = 0,8, otrzymuje si, e

wskanik E powinien by wikszy od 5,4. Pompa ciepa zastpujca kotowni
gazow byaby zatem nieopacalna ekonomicznie, chocia jest efektywna
termodynamicznie. Gdyby natomiast zamiast gazu spala w kotle wgiel,
ktrego cena jest nisza od ceny gazu, to w jeszcze wikszym stopniu pompa
byaby nieefektywna. Jedynie gdyby rozway spalanie w kotle bardzo drogiego
238
paliwa (oleju opaowego) przy rwnoczenie niskiej cenie energii elektrycznej,

pompa ciepa mogaby si okaza efektywna ekonomicznie. Rwnie w razie
gdyby jednostkowa cena ec ciepa dostarczanego do domu w iloci Q R przez
dostawc z zewntrznej sieci ciepowniczej bya na tyle wysoka, istotnie wiksza
PC
od jednostkowego kosztu k cPC = K Rc
/ Q R (wzr (4.181)) jego wytwarzania w
pompie: ec >> k cPC , to wwczas wacicielowi domu mogoby opaca si jej
zainstalowanie, gdyby zysk Z R = Q R (ec k cPC ) , jaki osigaby z tego tytuu,
gwarantowa krtki okres zwrotu poniesionych nakadw inwestycyjnych J PC
na pomp
ln
DPBP =
Z R (1 p) + z J PC
Z R (1 p) + zsJ PC
.
ln(1 + r )
(4.187)
Ale i wwczas bardziej opacalny byby kocio gazowy, a tym bardziej

wglowy. Oceniajc jednak celowo stosowania pompy ciepa naley
uwzgldni fakt, e czasami decyzja o zainstalowaniu pompy moe wynika z
przesanek pozaekonomicznych, na przykad z chci zapewnienia wyszego
komfortu ycia.
4.8.2.2. Pompa ciepa wsppracujca z elektrociepowni

Wprowadzenie sprarkowej pompy ciepa do elektrociepowni gazowoparowej (rys. 4.29), bez zmiany cakowitej mocy cieplnej ukadu, powoduje
zmniejszenie kosztu zuycia paliwa w elektrociepowni o warto K pal ,
zmniejszenie jej mocy elektrycznej, a tym samym rwnoczesne zmniejszenie na
ni nakadw inwestycyjnych o J EC . Malej bowiem moce turbozespow:
gazowego i parowego oraz maleje moc kota odzyskowego. Warunkiem
koniecznym ekonomicznej opacalnoci takiego rozwizania jest zatem, aby
zmniejszone roczne koszty zakupu gazu K pal , zmniejszone koszty ekologiczne
K r oraz zmiana nakadw inwestycyjnych J EC J PC w caoci skompensoway zmniejszenie przychodu EelEC, R eel ze sprzeday energii elektrycznej
z elektrociepowni
K pal + ( z + rem )(J EC J PC ) + K r EelEC, R eel 0

przy czym
239
(4.188)
K pal =
QR + E R
e pal ,
ER ec
(4.189)
Q
EelEC, R = E R + R ,
E
(4.190)
J EC = J EC .
(4.191)
Ze wzorw od (4.188) do (4.191) otrzymuje si analogiczn zaleno na

minimaln warto wskanika efektywnoci energetycznej sprarkowej pompy
ciepa jak relacja (4.184)
1 e pal 1 +
<
E
eel ER ec
R
ec
ecR +
( z + rem )( J EC
QR eel
J PC
)
+ K r .
QR eel
(4.192)
Zmniejszenie rocznych kosztw K r za gospodarcze korzystanie ze

rodowiska naturalnego przy oficjalnych niskich opatach ekologicznych mona
we wzorze (4.192) pomin jako warto relatywnie ma. Wprowadzajc jednak
odpowiednio wysokie taryfy opat za emisj szkodliwych substancji do
otoczenia, mona by uatrakcyjni ekonomiczn sytuacj pomp ciepa.
Jak ju zaznaczono, uzyskiwane za pomoc wzorw (4.184), (4.185) i (4.192)
wartoci wskanikw E s na og na tyle due (nawet wielokrotnie wiksze
od ich wartoci uzyskiwanych za pomoc wzorw na termodynamiczn
opacalno ich stosowania), e w praktyce s nieosigalne dla produkowanych
pomp ciepa. Wyznaczajc natomiast za pomoc wzorw (4.184), (4.185), (4.192)
jako zagadnienie odwrotne np. graniczn warto ceny energii elektrycznej eel
przy danej cenie paliwa e pal i danej realnej wartoci wskanika E , uzyskuje si
dla tej ceny warto ujemn, co oznacza, e pompa musiaaby by dofinansowywana. Jej uytkownik musiaby otrzymywa dotacje w wysokoci iloczynu
zuytej energii elektrycznej do napdu pompy i otrzymanej ujemnej jej wartoci.
Stosowanie sprarkowych pomp ciepa jest na og ekonomicznie
nieopacalne nawet w tych przypadkach, gdy jest ono opacalne termodynamicznie.
Warunkiem koniecznym ekonomicznej opacalnoci stosowania pomp s
bardzo niskie ceny napdzajcej je energii elektrycznej przy wysokich cenach
paliwa zasilajcego alternatywne rda ciepa.
240
Dostarczanie ciepa za pomoc pomp mogoby by opacalne ekonomicznie

wwczas, gdyby zmniejszeniu iloci spalanych paliw pierwotnych w energetyce
towarzyszyyby odpowiednio wysokie taryfy opat za emisj szkodliwych
substancji do otoczenia, w tym dodatkowo odpowiednio wysoka taryfa opaty
za termiczne zanieczyszczanie rodowiska naturalnego.
Dziki stosowaniu pomp ciepa ulegaoby bowiem zmniejszeniu jego tzw.
termiczne zanieczyszczenie poprzez mniejsze odprowadzenie bezuytecznego
ciepa do otoczenia. Unormowania prawne powinny zatem wpywa na
wysoko oficjalnych opat ekologicznych tak, aby odzwierciedlay one
rzeczywiste szkody wyrzdzane w rodowisku naturalnym. Sumujc, to koszty
ekologiczne, obok zmniejszenia iloci spalanych paliw pierwotnych w
energetyce, powinny by rdem ekonomicznej opacalnoci stosowania
pomp ciepa.
241
Literatura
[1] BARTNIK R.: Analiza termodynamiczna i ekonomiczna modernizacji
energetyki cieplnej z wykorzystaniem technologii gazowych. Zeszyty
Naukowe Politechniki dzkiej, nr 943, d 2004.
[2] BARTNIK R.: Analiza termodynamiczna i ekonomiczna skojarzonego
wytwarzania ciepa i energii elektrycznej w ukadach gazowo-parowych.
Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2002.
[3] BEHRENS W., HAWRANEK P. M.: Poradnik przygotowania przemysowych
studiw feasibility, UNIDO, Warszawa 1993.
[4] BIJAK W. i in.: Matematyka finansowa. Bizant, Warszawa 1994.
[5] BRIGHAM E. F., GAPENSKI L. G.: Zarzdzanie finansami, PWE,
Warszawa 2000.
[6] CHMIELNIAK T.: Nowe technologie energetyczne, stan aktualny i
przewidywane kierunki rozwoju. ZN Pol. lskiej, s. Energetyka, z. 125,
Gliwice 1995.
[7] CHMIELNIAK T. : Ukady dwupaliwowe jako wany potencja modernizacyjny energetyki. Materiay Konferencji Dostosowanie Energetyki do
Standardw Europejskich w zakresie Techniki i Ekologii, Bielsko-Biaa, maj
1999.
[8] FINDEINSEN W., SZYMANOWSKI J., WIERZBICKI A.: Teoria i metody
obliczeniowe optymalizacji. PWN, Warszawa 1980.
[9] Gas Turbine World. 2004-2005 Handbook. Volume 24, Pequot Publication,
Inc. Southport, USA.
[10] JAJUGA K., JAJUGA T.: Inwestycje. Instrumenty finansowe, ryzyko
finansowe, inynieria finansowa, PWN, Warszawa 1996.
[11] JARUGA A.A., NOWAK W.A., SZYCHTA A.: Rachunkowo zarzdcza,
Wyd. Absolwent, d 1999.
[12] LAUDYN D.: Rachunek ekonomiczny w elektroenergetyce. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999.
[13] MARECKI J.: Gospodarka skojarzona cieplno-elektryczna. WNT, Warszawa
1991.
[14] MILLER A., LEWANDOWSKI J.: Ukady gazowo-parowe na paliwo stae.
WNT, Warszawa 1993.
[15] ROGOWSKI W.: Rachunek efektywnoci przedsiwzi inwestycyjnych,
Oficyna Wydawnicza, Krakw 2004.
[16] ROGOWSKI W., MICHALCZEWSKI A.: Zarzdzanie ryzykiem w przedsiwziciach inwestycyjnych, Oficyna Wydawnicza, Krakw 2005.
[17] SIEGEL J. G., SHIM J. K., HARTMAN S. W.: Przewodnik po finansach.
242
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
PWN, Warszawa 1995.

SKOREK J.: Ocena efektywnoci energetycznej i ekonomicznej gazowych
ukadw kogeneracyjnych maej mocy. Wydawnictwo Politechniki lskiej,
Gliwice 2002.
SKOREK J., KALINA J.: Gazowe ukady kogeneracyjne, WNT, Warszawa
2005.
SZABLEWSKI A.: Kontrowersje wok prywatyzacji Zespou Elektrociepowni w odzi SA. Wok Energetyki 2005, nr 2.
SZARGUT J.: Zagadnienie doboru rde ciepa dla Opola, Energetyka 1998,
nr 7.
SZARGUT J., ZIBIK A.: Podstawy energetyki cieplnej, PWN, Warszawa
1998.
ZIBIK A., ZUWAA J.: Akumulacja ciepa w elektrociepowniach. Energetyka Cieplna i Zawodowa 2003, nr 2.
243

PA Bartnik Poprawiony

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PA Bartnik Poprawiony

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ryszard BARTNIK

Podstawowe zasady analizy efektywnoci ekonomicznej

Warto rynku ciepa i energii elektrycznej .....................................

Rynkowa warto elektrowni i elektrociepowni ............................

elektrowni i elektrociepowni przed ich sprzeda ................

Efektywno energetyczna i ekonomiczna modernizacji

4.5.1. Analiza efektywnoci energetycznej modernizacji

4.8.1.3. Sprarkowa pompa ciepa uzupeniajca

roczna rata amortyzacji,

jednostkowy koszt produkcji ciepa w elektrociepowni,

jednostkowy koszt produkcji energii elektrycznej

redni roczny zysk brutto pracy elektrowni lub elektrociepowni,

W ksice omwiono metody oceny efektywnoci ekonomicznej decyzji

Metody dyskontowe uznawane s, i susznie, za znacznie efektywniejsze

ciepa w elektrociepowniach oraz termodynamiczn i ekonomiczn celowo

1. Podstawowe zasady analizy efektywnoci

inwestycyjnego [11, 15]. Godnym podkrelenia jest to, e: Na podstawie metod

1.1. Rachunek dyskonta

Rys. 1.1. Pogldowy diagram czasowy obowizujcy w rachunku dyskonta

Doliczajc do kapitau pocztkowego odsetki (jest to dyskontowanie

r1V0 , gdzie wielko r1 oznacza stop oprocen-

towania (stop dyskonta) kapitau w pierwszym roku

po dwch latach (t = 2) otrzymuje si

r2 jest stop dyskonta (oprocentowania kapitau) w drugim roku, po 3

F3 = V0 (1 + r1 )(1 + r2 ) + V0 (1 + r1 )(1 + r2 )r3 = V0 (1 + r1 )(1 + r2 )(1 + r3 ) , (1.3)

rt przyjmuje sta warto w kolejnych latach t = 1 N,

Jeeli stopa dyskonta

Wyraenie (1 + r) t we wzorze (1.5) nosi nazw czynnika dyskontujcego

a na moment t = M (rys. 1.1) prowadzi do zalenoci

Vt w latach t = 1 M maj warto

Vt = VM = const, a w latach t = M + 1 N warto Vt = V N = const, to dyskontujc je na przykad na moment t = 0 (rys.1.1) otrzymuje si

Kocowe postacie prawych stron wzorw od (1.7) do (1.10) otrzymuje si,

1.2. Wskaniki oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji

1.2.1. Warto zaktualizowana netto NPV

0 moment rozpoczcia eksploatacji (t = 0)

Rys. 1.2. Diagram czasowy realizacji przedsiwzicia inwestycyjnego

przy NPV max. Wielkociami podlegajcymi optymalizacji (zmiennymi

J 0 wydatki (nakady inwestycyjne) poniesione w okresie trwania budowy

LN warto likwidacyjna przedsiwzicia inwestycyjnego po opodatkowaniu

Z rachunku dyskonta, wzr (1.15), przy staej stopie r i w przypadku gdy

We wzorze (1.14) ostatni skadnik po prawej stronie czsto mona pomin,

inwestycji naley rwnie uwzgldni koszty obsugi finansowej kredytu (opat

gdzie w rocznej stopie z obsugi (zwrotu kapitau inwestycyjnego i corocznych

skd stopa amortyzacji s rwna si

i zachodzi wwczas oczywicie zaleno

Jak wyej zaznaczono, rednia roczna stopa zwrotu zdyskontowanego

okresie eksploatacji elektrowni lub elektrociepowni N, gdy oprcz spaty

W warunkach inflacji stop dyskonta r (pozbawion ju wpywu inflacji) naley

Warto ta wynika np. z waloryzacji przepyww pieninych CFR

przy czym J 0 = J kre + J w .

przy czym roczne przychody S R w przypadku elektrociepowni obejmuj

Wielko CFR zJ = S R K e zJ we wzorze (1.17) przedstawia redni

Rnica midzy przychodami i wydatkami pieninymi CFR = S R K e

w przypadku elektrowni natomiast

gdzie: Eel , R roczna produkcja netto energii elektrycznej w elektrowni,

natomiast jednostkowy koszt wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni

Suma K e + Jz we wzorach (1.32) i (1.33) oznacza cakowite roczne koszty

dziaania elektrociepowni lub elektrowni, sum kosztw eksploatacji

1.2.2. Wewntrzna stopa zwrotu IRR

IRR wyznacza si ze wzoru (1.14) przy zaoeniu, e inwestycja nie

We wzorze (1.35) zaoono, e warto likwidacyjna LN jest pomijalnie maa.

przy czym zapis np. [ Z R ] r oznacza, e warto ZR otrzymano przy stopie

IRRkre , IRRwl , IRR0 , jakie

J kre pochodzcy z kredytu bankowego, z kapitau