TMMOB EMO ANKARA UBES HABER BLTEN 2015/3

Askeri Aviyonik
Sistemler ve
Modernizasyon(6)

M. Oktay ELDEM

Elektronik Y. Mhendisi
EMO Ankara ubesi yesi
oktay.eldem@gmail.com

Geen Blmlerin zeti

Bltenin nceki be saysnda (2014-2, 2014-3, 2014-4, 2015-1
ve 2015-2) askeri Aviyonik sistemlerin neler olduu, Aviyonik
modernizasyonun geliimi anlatlm, daha sonra navigasyon
sistemleri tantlm, ardndan navigasyon sistemlerinden lkemizde neler yapld incelenmiti.
Bu sayda Haberleme ve Tanma-Tantma sistemleri ele
alnacak, ardndan bu sistemlerden lkemizde neler yapld
incelenecektir.
Haberleme ve Tanma-Tantma Sistemleri

Sz konusu sistemlerin artan frekans sralamas ile listesi

aadaki gibidir:

Askeri uaklar grevlerini tamamlayabilmek iin belli

hesaplama yeteneklerine ve uan dnda, uzaklardaki
hesaplama kaynaklarna ihtiya duyar. Bu kaynaklar, Bltenin nceki saylarnda anlatlan Navigasyon sistemlerine
ek olarak unlardr:
1.

2.

Haberleme (Communications): Dost kuvvetlerle,

ayn uaktaki personelle, filodaki dier uaklarla,
yerdeki komuta kontrol merkezi veya karadaki
askerle ses veya veri olarak iletiim kurma yetenei.

Haberleme Birimleri.

HF telsizleri

VHF/ UHF telsizleri

Uydu Haberlemesi (SatCom)

Veri linki

Tanma-Tantma Birimleri:

Tanma - Tantma (Identification): Verilen bir hedefe

nian alma kurallar. Ate etmeden nce hedefi
snflandrma ve tanmlama yetenei.

Sz konusu sistem, askeri uaklarda CNI (Communication, Navigation, Identification) olarak tanmlanmaktadr.

Dost Dman Tanma Tantma Sistemi (IFF).

Hava Trafik Kontrol (ATC) mode S;

TCAS;

CNI fonksiyonlarn salamak zere uak gvdesine

birok anten monte edilmesi gerekmektedir. Aadaki
ekilde, askeri bir uaa dntrlm sivil bir Boeing 777 uann gvdesine monte edilmi antenler
gsterilmitir.

a) Haberleme Sistemleri
CNI fonksiyonlarnn RF spektrumu, aadaki ekilden
de grld zere 100 kHz ile 4 GHz aralnda yer
almaktadr.

10

TMMOB EMO ANKARA UBES HABER BLTEN 2015/3

yani alc verici antenlerin birbirini grmesi gerekir.

Haberleme mesafesi antenlerin yerden olan yksekliine
baldr.
VHF haberlemesinde birok veri linki (VHFDL)
kullanlmaktadr. Yer istasyonuna operasyonel bilgiler
gnderen ACARS (Aircraft Communication and Reporting System) telsizleri 131.55 MHz frekansnda, veri
haberlemesi salayan zel telsizlerdir.
Yandaki ekilde Raytheon
firmasnn AN/ARC-231 VHF/
UHF/LOS/SATCOM hava
telsizi grlmektedir. Bu sistem
gvenli bir anti-jam ses, veri
ve grnt iletimi salayan, a
zellikli ve uydu haberlemesi
yapabilen son tasarm bir telsizdir.

alma karekteristiklerine ve gnderme zelliklerine bal

olarak her bir antenin kendi montaj kriteri vardr. GPS ve
SATCOM anteni yukardadr, uydular grmek zere, ini
ile alakal ILS antenleri n tarafta, gvdenin alt ksmnda
yer alr.
Haberleme Kontrol Sistemleri
Bir uaktaki haberleme sistemini kontrol etmek gittike
zor bir hal almaktadr. Karklk, uan hzna, hava
trafik younluuna ve haberleme eitlerinin artmas ile
gittike artmtr. Kolaylk salamak amacyla; haberleme
tipi, frekans seimi gibi ayarlar Uu Ynetim Sistemi
(FMS) tarafndan yaplmaktadr. Bu sayede pilotun i yk
azaltlabilmitir.

Uydu haberlemesi
Uaklar INMARSAT (International Maritime Satellite
Organisation) uydusu ile L-bandnda haberleir,

HF Haberlemesi
Kara, deniz ve hava haberlemesi iin yaygn olarak
kullanlr. Haberleme band (HF SSB/AM) 2 MHz ile 30
MHz aralndadr. Uak ile yer haberleme istasyonlar
arasnda direkt gr olmad zaman, ok uzun mesafe haberlemeleri iin, rnein okyanus amnda,
HF haberlemesi kullanlr. Haberlemenin kalitesini
artrmak iin HF veri linki (HFDL) kullanlr. Bu sayede ses
haberlemesindeki bozulmalar azaltlr.

gnderme frekans 1626.51660.5 MHz ve alma frekans

1530.01559.0 MHz bandndadr. Uydu ile yer istasyonu
ise C-bandnda haberleir.
Uaktan yerdeki bir alcya sinyalin ak u ekilde
gerekleir. Uak-Uydu-Yer stasyonu-Yerdeki Bir Alc.
Yerden uaa haberleme yolu ise bu yolun tersidir.
Telsiz ald zaman
otomatik olarak uydu
frekanslarn tarar (15301559Mhz) sinyali bulunca
o uydunun balantl
olduu yer istasyonlar
ana kaydolur. Bylece
yerdeki herhangi bir
istasyon ua grr. Kayt
gerekletikten sonra uak ile yerdeki bir kullanc arasnda

Yukardaki resimde Rockwell Colins firmasna ait Link 11

kabiliyetli HF-9500, 400Wlk telsiz sistemi grlmektedir.
VHF ve UHF Haberelemesi
VHF band sivil, UHF band ise askeri havaclk iin
kullanlmaktadr. Sivil havaclkta kullanlan VHF
band 118.000135.975 MHz aralndadr. VHF/UHF
haberlemesi direkt haberlemedir, (Line Of Sigth, LOS)

11

TMMOB EMO ANKARA UBES HABER BLTEN 2015/3

haberleme gerekleebilir. alma ekli GSM sisteminde

olduu gibidir. Yandaki ekilde VHF / UHF / SATCOM
antenin uak gvdesine montaj grlmektedir.

peryodik olarak yaynlayabilirler (Automatic Dependent

Survaillance - Broadcast, ADS-B). Bu sayede daha iyi
bir trafik kontrol ve da az elektromanyetik kirlenme
salanabilmitir.

b) Tanma Tantma Sistemleri

TCAS (Traffic Collision Avoidance system): Hava

Trafik kazalarndan korunma sistemleri, Bltenin 2014-3
saysnda anlatlmt.

IFF
Dost-dman tanma-tantma sistemi (Indentification
Friend or Foe) olarak bilinen IFF (Identification Friend or
Foe) sistemi gnmzde gerek askeri gerekse sivil alanlarda etkin olarak kullanlmaktadr. Bu sistem sayesinde dost
kuvvetlerin birbirlerini tanmalar ve birbirlerine zarar
vermelerini nlemek mmkn olmaktadr.

c) Veri Linki
Ses, veri ve grntnn ezamanl olarak iletiminde
salanan gelimeler sava alannda byk yeniliklere
olanak sunmutur. Bu olanaklardan en nemlisi ise link-16
sistemidir. JTIDS (Joint tactical information distrubition
system) veya MIDS (Multifunctional Information Distrubition System) olarak da isimlendirilir.
Dost birimlerin kendi aralarnda sava ortamnda kullanmak zorunda olduu yaamsal bilgiler link-16 bilgisayarlar
aras veri deiimi format ile paylalr. Bu format ayn
zamanda NATO lkelerinin ordularnn ortak bir veri
paylam dilidir.
Link 16; 960-1215 MHz bandnda alr, TDMA (Time
Division Multiple Access) temelli, gvenli ve kartrmaya
kar direnli network radio sistemidir.

IFF sistemi bir sorgulama ve cevaplama sistemidir,

sorgulayc ve cevaplayc cihazlardan oluur. Sorgulayc,
platformdaki birincil sensr ile koordineli olarak
almaktadr ve radarn tespit ettii hedefleri sorgulamakta ve sonu olarak uan dost/bilinmeyen bilgisi ile uaa
ait bilgiler elde edilmektedir.
Mode S Transponder
Hava Trafik Kontrol Transponder: sivil uaklar artan say
ve hzlaryla hava trafik denetiminde sorunlar yaratabilmektedirler. Bu sorunlarn stesinden gelebilmek iin,
dnya apndaki sivil kurulular IFF teknolojisini sivil hava
trafik kontrol ortamlarna uyarlamlardr. Bu ortamlarda
IFF sistemi, SSR (Secondary Surveillance Radar) olarak
adlandrlmaktadr.

Yukardaki ekilde Viasat firmasnn sava uaklarnda

kullanlan MIDS-LVT(1) - Link 16 Tactical Airborne Terminal grlmektedir

Mod S (Selective), youn trafik ortamlarnda Hava Trafik

Kontrol sistemlerini (ATC) desteklemek iin kullanlan
bir gzetleme (Surveillance) ve veri linki sistemi olarak
gelitirilmitir.
Sistemin Sivil havaclktaki uygulama ekilleri Uluslararas
Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) tarafndan, ICAO Annex 10
(Volume III ve IV) dokmanlarnda tanmlanmaktadr.
Mod S sistemi ile; adresli sorgulama yetenei, veri linki
kabiliyeti ile uaa ait uu bilgisi, hz, gzergah, hava durumu gibi bilgilerin aktarlabilmesi mmkndr. Bu sayede
hava trafik kontrol daha etkin yaplabilmektedir.
Mod Ste uaklar kendilerine bir sorgulama yaplmadan
dahi, kimlik ve uu durumlar hakkndaki bilgileri

Yukardaki ekilde Amerikan silahl kuvvetlerinin JTIDS ile

nasl entegre olduu grlmektedir.

12

TMMOB EMO ANKARA UBES HABER BLTEN 2015/3

Trkiyede Haberleme ve Tanma Tantma Sistemlerinin Modernizasyonu

Milli IFF Mod

5/S Sorgulayc
ve Cevaplayc
cihazlar ile
birlikte kullanlan
M5K Kripto
Birimi TUBTAK-BLGEM tarafndan gelitirilmitir.

d) VHF/UHF Hava ve Yer Telsizleri

ASELSAN MXF serisi VHF/UHF hava telsizlerini Amerikan
Raytheon lisans ile retmektedir. zellikleri yledir:
VHF/UHF Telsizleri, hava telsiz haberlemesinin elektronik
harp tehditlerinden etkilenmeden gvenli ve etkin bir
ekilde yaplabilmesini salayan Have Quick I-II ve Saturn
(opsiyonel) frekans atlama zelliklerine sahip telsizlerdir.

Milli IFF sistemi, F-4 uaklar ile Hava Savunma

Radarlarna entegre adilerek test edilmi olup uzmanlardan tam not almtr. TSK envanterindeki mevcut
cihazlarn Milli Mod 5/Se ykseltilmesi amacyla seri

Hava Platform Telsizleri

Panel
Monteli
(MXF483) ve
uzaktan
kontroll
tip (MXF484)
olmak zere iki farkl birimden olumaktadr. MXF-243A
Uzak Komuta Kontrol Birimi, MXF-484 hava platform
telsizlerinin uzak komutas iin tasarlanm olan ve telsizin
tm fonksiyonlarn kontrol edebilen bir cihazdr.

retim ve entegrasyon almalar devam etmektedir.

Amerikan firmas BAE lisans ile retilmekte olan AN/
APX-123 Cevaplayc Birimi ile TSKnn ksa vadedeki
ihtiyalarnn karlanmas hedeflenmitir.

Yer Telsizleri

a) Link-16 Taktik Veri Linki

2005lerde, Trk Hava Kuvvetleri, mevcut F-16 Block
30/40/50 filosunu link-16 veri transferi sistemleri ile FMS
kapsamnda modernize ederek balamtr. Daha sonralar
Savunma Sanayi Mstaarl (SSM) nderliinde
1) Lockheed Martin firmas ile birlikte alabilirlik kavram
(Interoperability) oluturulmu,

4300 VHF/UHF Yer Telsizleri, harekt ihtiyalarna gre,

MXF-793 Srt Telsizi, MXF-794 Ara Telsizi ve MXF-795
Sabit Merkez Telsizi birimlerinden olumaktadr.

2) HAVELSAN ile GENESS, MLSOFT ile AVLST,

ASELSAN/METEKSAN ile KEMENT projeleri ile Link 16
almalarna devam edilmi.

e) Milli Mod 5/S IFF Sistemi

ASELSAN, dost
dman tanma
tantma sistemi
olarak bilinen Mod
5/S IFF sistemini,
benim de iinde
bulunduum bir
Ar-Ge projesi ile tmyle yerli tasarm
olarak gelitirmeyi
baarmtr. Sistem,
NATOdaki gelimelere parelel olarak, STANAG 4193
uyumlu Mod 1, 2, 3/A, C, 4, 5 (Seviye 1 ve Seviye 2) ve
Mod S sorgularna yant iletme kabiliyetine sahiptir.

3) VIASAT firmasndan Link-16 terminal tedarik almalar

yaplmaktadr.
Sonu olarak; Link 16 almalar yazlm asndan ksmen
milli, donanm asnda ise dardan temin edilme yoluna
gidilmitir.
Kaynaklar:
1) Military Avionics Systems, Ian Moir, Allan G. Seabridge
2)http://www.aselsan.com.tr/tr-tr/Sayfalar/default.aspx
3)http://uekae.bilgem.tubitak.gov.tr/tr/urunler/m5k-mod4mod-5-kripto-birimi
4) http://1080plus.com/b8X4oP0EJxI.video
5) http://www.ssm.gov.tr

13