Uczulajce dziaanie wybranych

produktw kosmetycznych na skr

We wspczesnym spoeczestwie istnieje silne denie do poprawy wygldu
zewntrznego i zachowania modoci, poprzez stosowanie rnorodnych produktw
kosmetycznych. Efektem tych oczekiwa jest intensywna produkcja na caym wiecie coraz
to wikszych iloci kosmetykw, ktre s oparte przede wszystkim na substancjach
syntetycznych i chemicznych. Stosowanie ich sprzyja coraz to czstszemu wystpowaniu
uczule skrnych.
Celem niniejszej pracy byo przedstawienie problematyki dotyczcej uczulajcego
dziaania wybranych produktw kosmetycznych na skr: czstoci wystpowania uczule,
rodzaju i skadnikw produktw, ktre wywouj reakcje alergiczne i niepodane dziaania
uboczne na skr.
Kosmetykiem jest kada substancja lub

preparat przeznaczone do zewntrznego

kontaktu z ciaem czowieka: skr, wosami, wargami, paznokciami, zewntrznymi

narzdami pciowymi, zbami i bonami luzowymi jamy ustnej, ktrych wycznym lub
podstawowym celem jest utrzymanie ich w czystoci, pielgnowanie, ochrona, perfumowanie,
zmiana wygldu ciaa lub ulepszenie jego zapachu. 1
Niezalenie jednak od definicji, jak przyjmuje si dla tych produktw, najwaniejsz
cech powinna by pewno, i kosmetyk wprowadzony do uytku, nie stanowi zagroenia
dla zdrowia czowieka. Jednak pomimo ostrych procedur obserwuje si wystpowanie
objaww niepodanych, rozumianych jako kade niekorzystne i niezamierzone dziaanie
kosmetyku wprowadzonego do obrotu, uywanego w zwykych lub innych dajcych si
przewidzie warunkach, z uwzgldnieniem szczeglnoci jego wygldu, prezentacji,
oznakowania, wszystkich instrukcji uycia i innych wskazwek lub informacji pochodzcych
od producenta. 2
Kosmetyki to szeroki asortyment produktw, ktre su do pielgnowania, ochrony
i upikszania ciaa czowieka. Ze wzgldu na liczne produkty kosmetyczne wprowadzono
kilka rodzajw podziaw, aby znacznie atwiej byo je dobiera. Jednym z oglniejszych
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie I, Warszawa
2010, s. 4-5.
2
Haat Z., Reakcje niepodane po uyciu kosmetykw, Alergia 2003/2, s. 36-40.
1

kryteriw dzielcych kosmetyki jest rwnie ich funkcja. Pod ktem tego kryterium
kosmetyki naleaoby podzieli na: pielgnujce, ochronne, czyszczce, upikszajce,
zapachowe (wyroby perfumeryjne). Nastpny jest podzia pod wzgldem kryterium czci
ciaa, a wic wyrniamy kosmetyki przeznaczone dla: wosw, paznokci, do ciaa, twarzy.
Kolejnym kryterium podziau kosmetykw jest grupa docelowa, w tym przypadku kosmetyki
dzieli si na kosmetyki dla: mczyzn, kobiet, nastolatkw, dzieci.
Podzia ten jest tylko umowny, poniewa wikszo kosmetykw ma charakter
uniwersalny i mona je przypisa do kilku grup. W tej sytuacji dobr ich do naszych potrzeb
odbywa si jedynie na podstawie zapotrzebowania oraz gustu klienta. Niestety, bardzo czsto
kosmetyki zawieraj liczne substancje, ktre powoduj niepodane objawy skrne.
Do najczstszych preparatw kosmetycznych, ktre mog powodowa uczulenia
w zalenoci od kryterium czci ciaa i funkcji mona zaliczy:
- kosmetyki do pielgnacji i upikszania wosw: preparaty czyszczce (szampony), preparaty
do koloryzacji wosw, rozjaniajce wosy, trwaej ondulacji, depilacji.
- kosmetyki do pielgnacji i upikszania twarzy: myda, preparaty do demakijau, toniki,
emulsje, kremy, maski, podkady, preparaty nawilajce, fotoprotekcyjne, wybielajce,
hamujce proces starzenia si skry, szminki, cienie i kredki do powiek, tusz do rzs, kremy
pod oczy, kremy i pianki do golenia, pyny do golenia.
- kosmetyki do pielgnacji ciaa: balsamy, ele, pyny do higieny intymnej, dezodoranty,
wody toaletowe i koloskie, perfumy.
- kosmetyki do pielgnacji i upikszania paznokci: lakiery, podkady, utwardzacze. 3
Tabela 1. Najczstsze kosmetyki uczulajce i miejsce wystpowania objaww
niepodanych.
Obszar ciaa

Najczstsze kosmetyki uczulajce

Twarz

Kremy nawilajce, maseczki, preparaty z filtrami przeciwsoneczne,

podkady, pudry, re, perfumy, kosmetyki do demakijau, farby do
wosw, wody po goleniu.

Powieki

Cienie do powiek, kredki, tusze, kosmetyki, farby do wosw, rodki

rozjaniajce, lakiery do paznokci.

Usta

Pomadki, byszczyki, pasty do zbw.

Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki Pol. Merk. Lek, 2008 XXV, s. 87.

Uszy

Kosmetyki do wosw (farby), perfumy.

Szyja i dekolt

Kremy, farby do wosw, rodki rozjaniajce.

Koczyny

Depilatory chemiczne, woski, balsamy do ciaa.

Donie

Myda, Kremy nawilajce, kosmetyki do demakijau, perfumy,

kosmetyki uywane do pielgnacji paznokci (lakiery, zmywacze, ele,
akryle).

Owosiona
gowy

skra Farby do wosw, preparat, do trwaej ondulacji, lakiery do wosw,

perfumy, rodki rozjaniajce.

Pachy

Dezodoranty, antyperspiranty, depilatory.

Narzdy pciowe

rodki do higieny intymnej, myda.

rdo: opracowanie wasne.

Kobiety i mczyni uywaj do pielgnacji skry innych produktw, dlatego

grupach pci rankingi najczciej uczulajcych kosmetykw rni si. 4

Tabela 2. Najczciej uczulajce kosmetyki powodujce nadwraliwo wrd kobiet
i mczyzn.
Pe
Kobiety

Mczyni

Najczciej uczulajce kosmetyki.

1. Dezodorant
2. Zapachowe mleczko
kosmetyczne(np. balsam do ciaa)
3. Tusz do rzs
4. Perfumy, woda toaletowa.
5. Szampon do ciaa i wosw.
1. Dezodorant
2. Szampon do ciaa i wosw
3. Perfumy/woda toaletowa
4. Kosmetyki uywane po goleniu
5. Zapachowe mleczko kosmetyczne
( np. balsam do ciaa)

rdo: Opracowanie na podstawie: Doryska A., Problemy dermatologiczne w salonie kosmetycznym i

fryzjerskim, Instytut Dermatologii, Krakw 2009.

Doryska A., Problemy dermatologiczne w salonie kosmetycznym i fryzjerskim, Instytut Dermatologii, Krakw
2009.

Kosmetyki do pielgnacji i upikszania wosw

Preparaty do koloryzacji wosw

Gwnym skadnikiem farb do wosw jest para-fenylenodiamina (PPD), ktra posiada silne
waciwoci alergizujce. Ponadto uczulenie mog powodowa inne aminy aromatyczne
takie, jak siarczan p-toluenodwuaminy, o-fenylenodwuamina, p-nitro-fenylenodwuamina, pnitroaminofenol. W farbach do wosw uczula take rezorcyna, przeciwutleniacze, parabeny,
hydrochinon, czy te tak powszechny nikiel. 5
Niekorzystna reakcja po zastosowaniu farb do wosw moe objawia si widem,
zmianami rumieniowo zapalnymi, ktre wystpuj w obrbie skry owosionej gowy,
przechodzcych na granic skry gadkiej (czoo), skry wok oczu, kocwkach uszu oraz
na tylnej powierzchni szyi. Nasilenie zmian moe powodowa take obrzk twarzy i wok
oczu. W cikich przypadkach moe towarzyszy temu utrata wosw, przebarwienia
i przeczosy. 6

Rysunek 4. Zapalenie kontaktowe skry w odpowiedzi na farby do wosw.

rdo: Majewski S Atlas Dermatologii Klinicznej Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 63.

rodki rozjaniajce wosy

Alkaliczne substancje zawarte w preparatach do rozjaniania wosw powoduj

wyjaowienie wosa, przypieszaj proces oksydacji oraz nadmierne wysuszenie wosa, wosy
5
6

Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 67.
Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej WydanieMedyczne Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 62-63.

staj si amliwe i kruche. Mog powodowa take odczyny uczuleniowe w postaci

zaczerwienienia, widu, obrzku, a nawet sczenia. Zmiany wystpuj na owosionej skrze
gowy, a take na szyi, karku i powiekach.

Trwaa ondulacja
Niepodane objawy wystpujce na skutek wykonania trwalej to podranienie,

rumie, a take nasilona reakcja pcherzow na skrze otaczajcej owosion skr gowy.
Niewaciwie wykonany zabieg, zbyt due stenie preparatu, zbyt dugi czas ekspozycji,
niedokadne spukanie pynu, zbyt pne uycie neutralizatora, czste powtarzanie zabiegu
moe spowodowa amliwo, sucho i wypadanie wosw. Tioglikolan glicerolu po trwaej
ondulacji mog pozostawa we wosach co najmniej przez trzy miesice, co u osoby
uczulonej jest niekorzystne i powoduje zaczerwienienie skry. 7

Szampony do wosw
W szamponach substancjami ktre mog uczula s konserwanty, rodki

powierzchniowo czynne (laurylosiarczan sodu - SLS). Ponadto stosuje si barwniki (typu

azotowego lub trifenylometanowego) i zapachy ktre mog powodowa alergie. Pomimo tego
szampony maj sab si alergizujc, poniewa czas kontaktu ze skr jest zbyt krtki,
a jeeli wystpuj uczulenia, to ze wzgldu na ich zasadowy charakter. Dolegliwoci
zwizane ze stosowaniem szamponu ograniczaj si do zaczerwienienia, uszczenia, widu,
pieczenie skry gowy, amliwo wosw, wysuszenie, pieczenia oczu wynikajcego
z nieostronego stosowania. 8

Preparaty depilujce
Stosowanym rodkiem, ktry moe powodowa uczulenie jest tioglicerol. Mog take

wystpi reakcje podranienia, spowodowane bardzo zasadowymi pH. Czsto spotykane jest
kontaktowe zapalenie skry z podranienia, rzadko jednak wywouj one alergiczny wyprysk
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III Toru 2009, s.182,
Jurkowska S., Produkty kosmetyczne, Wydanie I, Dbrowa Grnicza 2001, s. 162.
8
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wydanie III Toru 2009, s. 174,
Jurkowska S., Produkty kosmetyczne, Wyd. I, Dbrowa Grnicza 2001, s. 165-175, Martini M-C., Placek W.,
Kosmetologia i Farmakologia skry., Wyd. Lek. PZWL, W-wa 2007, s.226-227.
7

kontaktowy i zapalenie mieszkw wosowych w miejscu stosowania preparatu. Natomiast w

przypadku depilatorw mechanicznych, jakimi s woski, czynnikiem uczulajcym jest
colofan, ktry

u osb wraliwych moe wywoa zmiany. 9

Kosmetyki do pielgnacji i upikszania twarzy

Nadwraliwo i podranienia wywoane preparatami do pielgnacji twarzy mog by
zalene od skadnikw takich jak: podoa i rozpuszczalniki (lanolina, eurycyna, glikol
propylenowy, wosk pszczeli, mirystynian izopropylu, kalafonia, alkohol izopropyle nowy),
konserwanty, antyoksydanty, filtry przeciwsoneczne, substancje zapachowe, substancje
barwice, a take skadniki stanowice o istocie dziaania preparatu np. ekstrakty rolinne.
Przyczyn nietolerancji mog by take produkty kosmetyczne, zawierajce zjeczae podoe
tuszczowe mog wywoa uczulenia, podranienia skry i miejscowe stany zapalne. Podczas
jeczenia w preparacie dochodzi bowiem do systematycznego powstawania zwizkw
dranicych. Zmiany lokalizuj si w miejscu kontaktu kosmetyku z skr (np. twarz, szyja,
powieki, policzki i donie). 10
Kremy i preparaty do demakijau, a take maseczki na og powoduj uszkodzenia
skry, spowodowane zawart substancj uczulajc w swoim skadzie lub w efekcie
niewaciwie dobranego kremu (na przykad uczulenie na ktry ze skadnikw), wan rol
odgrywa te nieodpowiednie stosowanie kosmetyku do rodzaju skry, np. kremu tustego na
cer majc skonno do przetuszczania si. Natomiast peelingi ze wzgldu na zwarto
drobinek, mog posiada waciwoci dranice.
Kosmetyki do makijau, dostpne s w rnych postaciach jak puder sypki, puder
prasowany, podkad w kremie lub fluid, korektory, re, kredki do oczu, tusze do rzs, cienie
do powiek, szminki, byszczyki.
Preparaty te czciej uczulaj, poniewa w swoim skadzie zawieraj znaczn ilo
barwnikw oraz dodatkw zagszczajcych, nabyszczajcych i konserwantw, substancji
zapachowych, rodkw z filtrami przeciwsonecznymi. Ponadto kosmetyki kolorowe mog
zawiera talk, ktry posiada dziaanie kancerogenne, a wymieszany z innymi kosmetykami
i wydzielanym serum, zaburza oddychanie skry i zapycha pory. Moe wic przyczyni si
do powstawania stanw zapalnych skry.
9

Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wyd. Lekarskie PZWL, W-wa 2007, s. 246.
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III Toru 2009, s. 147.
http://www.pfm.com.pl/new/str4.php5?id1=61&id2=71&id3=87&id4=97.
10

Podkady zawieraj w swoim skadzie parafiny i oleje silikonowe, a ich warstwa na

skrze skutecznie zapycha pory, wic ich stosowanie moe powodowa podranienie, reakcje
alergiczne i powstawanie wypryskw. Natomiast w pudrach najczciej przyczyn uczule s
barwniki oraz substancje zapachowe; reakcja na te produkty objawia si najczciej
zaczerwienieniem i przebarwieniem skry twarzy. 11
Szminki zawieraj wiele alergenw takich jak substancje zapachowe (aldehyd
cynamonowy, absolut mchu dpowego, izoeugenol), konserwanty, barwniki (eozyn),
substancje fotoprotekcyjne (oksybenzon), lanolin, kalafoni, ywice (Shellac) mog
powodowa zapalenie czerwieni warg, uczucie pieczenia, suchoci, powstawanie rumienia
i pcherzykw w okolicy ust. 12
Uczulajce skadniki zawarte w tuszach do rzs to konserwanty, substancje
zapachowe, barwniki i kalafonia. Powoduj podranienie, rumie, bolesno i obrzk powiek.
Cienie do powiek powoduj czciej reakcje podranienia ni alergie i mog by wywoane
barwnikami.
Kosmetyki do pielgnacji ciaa
Spord preparatw do pielgnacji ciaa najczciej uczulaj dezodoranty i perfumy,
a take balsamy. Dezodoranty i antyperspiranty zawieraj skadniki antybakteryjne
redukujce flor bakteryjn okolicy pach. Wrd substancji, ktre mog powodowa reakcje
z podranienia s sole glinu, natomiast za reakcje alergiczne odpowiedzialne s czciej
substancje zapachowe. Substancje zapachowe zastosowane dezodorantach i antyperspirantach
mog wywoa zapalenie skry, poniewa penetracja antygenw przez skr okolicy
pachowej zachodzi atwiej, co sprzyja wystpowaniu uczulenia.38
W

dezodorantach

wystpuje

wiele

zwizkw

chemicznych,

tym

hydroksycytronellal i aldehyd cynamonowy, ktre powoduj zmiany w doach pachowych. 13

Najczstszymi alergenami s perfumy, a zmiany pojawiaj si zwykle w miejscu ich
aplikacji, najczciej na szyi i nadgarstkach (rys.4.). 14
Kompozycja zapachowa perfum zawiera zwykle okoo 50 skadnikw w postaci
syntetycznych

substancji

zapachowych,

olejkw

eterycznych,

balsamw,

rodkw

http://www.uroda.com/artykuly/czego szuka a czego unika w kosmetykach-kolorowych/.

Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 70.
13
Kie - wierczyska M., Krcisz B., wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki. rodki
zapachowe,Medycyna Pracy 2004/ 55 (2), s. 203- 206.
14
Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 62-63.
11
12

konserwujcych, a kady z tych skadnikw moe sta si przyczyn alergii kontaktowej.

Zapach perfum wzmacnia si dziki temperaturze ciaa i utrzymuje si nawet do pitnastu
godzin. Pod wpywem promieniowania UV niektre perfumy mog powodowa zmiany
pigmentacji lub podranienie skry. 15

Rysunek 5. Kontaktowe zapalenie skry w odpowiedzi na perfumy.

rdo: Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 63.

Kosmetyki do pielgnacji i upikszania paznokci, sztuczne paznokcie

Kosmetyki do pielgnacji i upikszania paznokci to: lakiery podkadowe,
pokrywajce, powierzchowne, barwne i bezbarwne, zmywacze. W celu przeduania
i upikszania paznokci wykorzystuje si take metod akrylow, elow. Odczyny alergiczne
spowodowane s najczciej przez lakiery do paznokci, zmywacze do paznokci oraz przez
przeduanie paznokci metod akrylow i w nielicznych przypadkach metod elow.

Lakiery do paznokci
Czynnikiem uczulajcym w przypadku lakieru do paznokci s przewanie zawarte

w nich substancje bonotwrcze. Z tej grupy wymieni mona: ywice mocznikowo

formalinowe, meta akrylany i nitroceluloz. W przypadku lakierw reakcja alergiczna
wystpuje w postaci ognisk rumieniowych ze zuszczaniem, zlokalizowanych na szyi, dolnej
czci twarzy i powiekach, w wyniku kontaktu skry z mokrym, nie wysuszonym, lakierem. 16
15

http://www.pfm.pl/u235/navi/198643
Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wyd. Lekarskie PZWL, W-wa 2007, s. 278,
Majewski S., ., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 63.

16

Rysunek 6. Kontaktowe zapalenie skry spowodowane lakierem do paznokci.

rdo: Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Med.. Urban & Partner, Wrocaw 2002, s. 63.

Rysunek 7. Zapalenie skry spowodowane lakierem do paznokci.

rdo: Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocaw 2002, s.63.

Skra wok paznokci jest rzadko zmieniona. Gdy lakier wyschnie staje si niezwykle
sabym alergenem. Zmiany, jakie moe powodowa produkt w tym stanie, wynikaj
z dugotrwaego kontaktu z substancj, na ktr dana osoba jest wraliwa. Do takich
zwizkw, ktre mog wywoa niepodane reakcje, nale zwizki niklu, ktre czasem s

dodawane do lakierw w celu utrzymania ciekego stanu produktu. Substancje te mog

wywoa odlege w czasie zmiany z onycholiz wcznie. Rozpuszczalniki zawarte
w lakierach mog powodowa miejscowe podranienie (objawiajce si pieczeniem czy
kuciem), a take mog wysusza pytk paznokciow. 17

Zmywacze do paznokci
Zmywacze do paznokci zawieraj rozpuszczalniki takie jak: aceton, alkohol

izopropylowy, octan etylu i octan butylu. W skad zmywacza bezacetonowego wchodzi

metyloetyloketon (MEK). Zmywacze wzbogacone s rwnie o substancje oleiste, ktrych
zadaniem jest ochrona naturalnej pytki przed utrat wody. Zmywacze do paznokci mog
powodowa podranienie okolicznych tkanek mikkich, a take onycholiz (oddzielenie
pytki paznokcia od oa naczyniowego), mog powodowa rwnie wysuszenie pytki, a co
za tym idzie jej rozdwajanie i amliwo. 18

Przeduanie paznokci metod akrylow

Czynnikiem uczulajcym w przypadku przeduania paznokci metod akrylow jest

kwas metakrylowy i jego pochodna metakrylan butylu. Akrylowa metoda przeduenia

paznokci polega na zastosowaniu polimeru/proszku oraz pynu akrylowego (liguidu
i primera). W wyniku poczenia tych dwch substancji, w procesie polimeryzacji powstaje
masa akrylowa suca do przeduenia i wymodelowania pytki paznokciowej. Gwny
skadnik, kwas metakrylowy jest wchaniany do organizmu przez drogi oddechowe, skr
oraz przewd pokarmowy. Wdychane opary drani luzwk jamy ustnej, nosa, oczu oraz
wysuszaj skr, co moe spowodowa zawienie, nieyt nosa, kaszel, ble w klatce
piersiowej i nieyt odka. 19
Reakcje alergiczne skrne wywoane akrylami mog pojawi si w rnym odstpie
czasowym po pierwszej aplikacji. Do pierwszych objaww naley wid pod paznokciami,
bl oraz mrowienie w okolicy paznokci, natomiast zmiany skrne czciej obserwowane s na
twarzy, powiekach w wyniku przenoszenia alergenu na doniach. Naturalna pytka jest sucha,

17

http://www.enas.com.pl/pl/publikacje/zdrowie/52-how-nail-styling-affects-the-natural-nail-plate/
Sokoowska- Wojdyo M., Sobjanek M., Wo- Wasilewska E., Dermatologia dla stylistw paznokci, Gdask
2009, s. 68.
19
Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki, Pol. Merk. Lek. 2008, XXV, s. 88.
18

10

sucha z cechami onycholizy. W skrajnych przypadkach dochodzi do trwaej utraty pytki

paznokciowej.44

Przeduanie paznokci metod elow

Metoda elowa z wykorzystaniem promieni ultrafioletowych uwaana jest za bardziej

bezpieczn, poniewa nie wystpuje charakterystyczny zapach, jaki cechuje metod

akrylow. Jednake stosowanie eli wiato utwardzalnych w nielicznych przypadkach,
rwnie moe powodowa reakcje alergiczne z wypryskiem kontaktowym, a take
podranienia u stylisty i klienta. Zmiany mog dotyczy okolicy paznokcia, czci ciaa
odlegych (twarz, powieki). Reakcja moe by zarwno natychmiastowa, a take nastpi po
kilku miesicach. Niepodane reakcje wynikaj z budowy chemicznej eli, ktre skadaj si
z akrylowych komponentw podobnych do tych, jakie znajduj si w produktach z metody
akrylowej, nale do nich: akrylany - HEMA (2 hydoxyethyl methacrylate) oraz HEPA
(2-hydroxypropyl methacrylate). Za zmiany odlege np. w obrbie powiek
odpowiedzialny jest zwizek TREGDA (triethylenglycol diacrylate). 20
Inn przyczyn niepodanych reakcji zwizanych z zastosowaniem sztucznych
paznokci jest stosowanie kleju do przytwierdzenia tipsw, co prawdopodobnie wynika ze
znacznej zawartoci w nim formaldehydu. Stosowanie tego skadnika ograniczono z przyczyn
silnie alergizujcych.

21

Rysunek 8. Reakcja na elowe produkty do przeduania paznokci.rdo: SokoowskaWojdyo M, Sobjanek M, Wo- Wasilewska E, Dermatologia dla stylistw paznokci, Gdask 2009r, s. 69.

Sokoowska- Wojdyo M., Sobjanek M., Wo- Wasilewska E., Dermatologia dla stylistw paznokci, Gdask
2009, s.69-70.
21
Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki, Pol. Merk. Lek. 2008/XXV, s. 88.
20

11

Skadniki uczulajce zawarte w kosmetykach

Kosmetyki s preparatami zoonymi, zawierajcymi od kilkunastu do kilkudziesiciu
skadnikw. Spord wielu substancji stosowanych do produkcji kosmetykw wiele wykazuje
dziaanie uczulajce, a kilka charakteryzuje si szczeglnie silnymi waciwociami
alergizujcymi. Za wikszo reakcji alergicznych wystpujcych po zastosowaniu
kosmetykw odpowiadaj konserwanty, substancje zapachowe, i barwniki, antyoksydanty,
filtry przeciwsoneczne, rzadziej podoa emulsji. Spord innych alergenw wymieniane s
lanolina i jej pochodne, skadniki lakierw do paznokci, a take niektre zwizki
powierzchniowo czynne. 22
Substancje te mog powodowa uczulenia pojedynczo a take reagowa krzyowo. Na
przykad p-fenylodiamina reaguje krzyowo z parabenami, balsam peruwiaski z kalafoni,
benzoesami i eugenolem, ktry z kolei jest zdolny do wywoania reakcji krzyowych
z izoeugenolem. 23

Kacalak-Rzepka A., Bielecka - Grzela S., Rewicka - Czabaska M., Maleszka R., Klimowicz A.,
Nadwraliwo kontaktowa na wybrane skadniki kosmetykw oraz inne alergeny wrd kosmetyczek i studentek
kosmetologii, Postpy Dermatologii i Alergologii 2010, XXVII, 5, s. 401, Kie-wierczyska M., Krcisz B.,
wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki rodki zapachowe, Medycyna Pracy 2004/55(2), s. 203206.
23
Kie-wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Uczulenie na rodki zapachowe, Alergia
4/2009, s. 11-16.
22

12

rodki konserwujce
Konserwanty obok substancji zapachowych i barwnikw s jednymi z najbardziej
kontrowersyjnych surowcw kosmetycznych, gdy s powodem najczstszych uczule
u uytkownikw.
Konserwanty to substancje chemiczne dodawane do kosmetyku w celu zahamowania
rozwoju mikroorganizmw (bakterii, pleni, grzybw), a tym samym przeduenia trwaoci
preparatu kosmetycznego (przeciwdziaaj fermentacji, zmianom zapachu, konsystencji
i wygldu). Maj one za zadanie utrzyma produkty kosmetyczne w stanie pozbawionym
zanieczyszcze podczas ich produkcji, pakowania, a take podczas caego okresu ich
stosowania, a zarazem musz by bezpieczne. rodki konserwujce s szczeglnie niezbdne
w kosmetykach zawierajcych wod i skadniki organiczne, ktre cechuje wyjtkowa
podatno na wpyw mikroorganizmw. 24
Dziaanie rodka konserwujcego jest tym lepsze, im wiksze jest jego stenie.
Jednoczenie wzrasta w tym samym stopniu niebezpieczestwo wywoania uczulenia przez t
substancje. Substancje konserwujce odgrywaj coraz istotniejsz rol jako czynniki
etiologiczne alergicznego kontaktowego zapalenia skry, kontaktowego zapalenia skry
z podranienia i pokrzywki kontaktowej. Pomimo dziaania uczulajcego, konserwanty s
niezbdnymi skadnikami produktw kosmetycznych zapewniajcymi im trwao i ochron
przeciwdrobnoustrojow. 25
Do

tego

celu

zwykle

wykorzystywane

parabeny

(estry

kwasu

parahydroksybenzoesowego) i zwizki chemiczne uwalniajce formaldehydu - donory

formaldehydu : Bronopol, Bronidox, Quaternium 15, Germall 115, German II, Dowcil
200, Glydant; izotiazolinony (Katon CG); mertiolat (timerosal) i inne. 26
Ze wzgldu na dziaanie uczulajce surowce tej grupy wyszczeglnione s na licie
zwizkw dopuszczonych do stosowania w produktach kosmetycznych, z odpowiednimi
ograniczeniami i wymaganiami, w tym take maksymalnymi steniami, w jakich mog by
one wykorzystywane jako rodki konserwujce. Ich zawarto powinna by ograniczona do

24

Bojarowicz H., Wojciechowska M., Gocki J., Substancje konserwujce stosowane w kosmetykach oraz ich
dziaania niepodane, Problemy Higieniczno Epidemiologiczne 2008/89(1) s. 30-33.
25
Peters B., Kosmetyka- Podrcznik do nauki zawodu i poradnik, Wydanie 2009, s. 158.
26
Kie wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Uczulenie na konserwanty i paragrup,
Alergia 2010/1.

13

minimum, szczeglnie w kosmetykach dla dzieci, kosmetykach pod oczy, czy majcych
kontakt z bon luzow 27.

Rysunek 9. Zapalenie skry wok oczu wywoane kontaktowa nadwraliwoci na

rodki konserwujce zawarte w kosmetykach.
rdo: Graham- Brown R., Bourke J., Dermatologia- Podrcznik I atlas Wyd. Urban & Partner, Wrocaw
2010, s. 190.

Substancje zapachowe
Najczstsz przyczyn nadwraliwoci i alergii na kosmetyki s substancje
zapachowe, jest to zwizane midzy innymi z coraz szerszym zastosowaniem zapachw do
podstawowych produktw pielgnacyjnych. Wzrost uczulenia na substancje zapachowe
zwizany jest ze stosowaniem kompozycji zapachowych wielu skadnikw, zwizku z tym
uczulajc si na jeden rodzaj perfum, nabywa si uczulenia na inne rodzaje, w ktrych dana
substancja rwnie uczula. 28
Substancje zapachowe stosowane s do produkcji perfum, wd kwiatowych
i toaletowych, kremw, mleczek kosmetycznych, tonikw i emulsji, preparatw do kpieli,
preparatw do pielgnacji wosw, do wyrobu past, pynw do zbw, lakierw i emalii do
paznokci, a take do wyrobu kosmetykw kolorowych. 29

27

http://biotechnologia.pl/biotechnologia-portal/info/kosmetologia/34 artykuy/8412,surowce kosmetyczne

bezpieczestwo preparatu.html
28
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 66.
29
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III, Toru 2009, s. 66.

14

Obecnie znana jest ogromna ilo substancji zapachowych. Ich liczb okrela si na
ponad 3000, a najwicej tych substancji znajduje si w perfumach, dezodorantach, wodach
koloskich, wodach toaletowych i po goleniu. Pojedyncze produkty mog zawiera od 10 do
300 zwizkw. Zawarto rodkw zapachowych w perfumach siga 20%, w wodach
koloskich 8%, wodach toaletowych 4%. Ocenia si, e u 1-16% populacji wystpuje
nadwraliwo na produkty zapachowe, najczciej objawiajca si pod postaci alergicznego
kontaktowego zapalenia skry, pokrzywki kontaktowej oraz reakcji fototoksycznych. U 3045% chorych zapachy s przyczyn zej tolerancji kosmetykw. 30
Substancje zapachowe s przewanie mieszaninami naturalnych i/ lub syntetycznych
substancji zapachowych, zawierajce rwnie substancje podkrelajce zapach lub
zmieniajce odcie zapachu, skadniki stabilizujce (utrwalajce zapach - fiksatory)
i rozpuszczalniki. 31
Ze wzgldu na sposb otrzymywania substancje zapachowe dzieli si na olejki
eteryczne wyodrbnione z naturalnych surowcw rolinnych (stanowice mieszanin wielu
zwizkw) i syntetyki o znanej budowie chemicznej lub wydzielone z olejkw eterycznych
bd syntetyzowane na podobiestwo ich skadowych. Wystpuj take syntetyki zapachowe,
nie wystpujce w naturze.
Olejki eteryczne pod wzgldem chemicznym s to mieszaniny terpenw i ich
produktw utleniania (alkohole, aldehydy, ketony, kwasy, estry), w zalenoci od ich skadu
wykazuj okrelone dziaanie fitoterapeutyczne. S to produkty naturalne, pozyskiwane
z rnych czci rolin (kwiatach, liciach, odygach, korzeniach, owocach). Kady olejek
eteryczny ma indywidualny zapach (cytrusowy, korzenny, kwiatowy, zioowy). Olejki
eteryczne s na og produktami otrzymywanymi przez wytaczanie, destylacje z par wodn,
ekstrakcj w gazach i cieczach. 32
Wszystkie olejki, w

mniejszym

lub wikszym stopniu,

mog powodow

nadwraliwo lub alergie, najczciej objawiajce si pod postaci alergicznego

kontaktowego zapalenia skry, pokrzywki kontaktowej oraz reakcji fototoksycznych.
Zmiany skrne dotycz rnych okolic skry, w tym twarzy, szyi, dow pachowych, a take
rk. Czsto alergii na poszczeglne olejki jest mao poznana. Z olejkw, ktre mog
Kie-wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry .Uczulenie na rodki zapachowe, Alergia
2009/4, s. 11-16.
31
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III Toru 2009, s. 66.
Kie-wierczyska M., Alergia na kosmetyki. Alergia kontaktowa. Mediton, d 2005,s. 43-55.
32
Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry., Wyd. Lek. PZWL, W-wa 2007, s. 310.
Peters B., Kosmetyka, Podrcznik do nauki zawodu, Wyd. 2009, s.167.
30

15

powodowa podranienia mona wymieni: ylangowy, rany, geraniowy, kananga,

cytonellowy, mitowy, tymiankowy, cynamonowy, pimentowy, lebiodkowy, cytrynowy,
melisowy, eukaliptusowy i geraniowy, jodowy i wierku syberyjskiego. Jednake wraliwo
skry na olejki eteryczne jest cech indywidualn. Osoby o jasnej karnacji na og s bardziej
wraliwe i mog mie problemy po uyciu preparatw zawierajcych w skadzie
recepturalnym olejki uznane powszechnie za bezpieczne. Olejki eteryczne s wysoko
skoncentrowanymi substancjami, ktrych nie mona stosowa na skr w postaci czystej.
Wyjtek stanowi olejki: herbaciany, lawendowy, ktre mona uy punktowo w niewielkiej
iloci. Olejki stosowane w kremach, mleczkach do ciaa, olejkach do masau nie powinny
przekracza stenia 0,5 2%, natomiast w elach pod prysznic, pynach do kpieli
i w szamponach stenia 1%. 33
W przemyle kosmetycznym znalazy zastosowanie rwnie syntetyczne substancje
zapachowe, ktre s znacznie tasze i atwiejsze w produkcji, ale cechuj si silniejszymi
waciwociami alergizujcymi. Syntetyki s szczeglnie cenione przy produkcji perfum,
poniewa pozwalaj na tworzenie niebanalnych wielowymiarowych kompozycji. 34
Do najczciej alergizujcych substancji zapachowych nale balsam peruwiaski
oraz mieszanina perfumowana zawierajca osiem aromatw. S nimi w kolejnoci rosncej
waciwoci uczulajcych: absolut mchu dbowego, geraniol, hydroksycytronellal, eugenol,
izoeugenol, aldehyd i alkohol cynamonowy oraz aldehyd alfa-amylocynamonowy.
Mieszanina tych omiu substancji w odpowiednim steniu uywana jest do prb
kontaktowych. W sytuacjach szczeglnych dodatkowo wykonuje si prby z poszczeglnymi
substancjami. 35
Geraniol, eugenol i izoeugenol reaguj krzyowo wywoujc reakcje alergiczne. 36
Okoo poowa pacjentw z alergi na mech dbowy reaguje rwnie na kalafoni.
Ostatnio do zestawu podstawowego alergenw wprowadzono now mieszanin rodkw
zapachowych - fragrance mix II, ktra zawiera lyral, cytral, farnezol, cytronellol, aldehyd
heksylcynamonowy

kumaryn.

Testujc

pacjentw

poszczeglnymi

zapachami,

Kie-wierczyska M., Krcisz B., wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki rodki zapachowe,
Medycyna Pracy 2004/55(2), s. 203-206.
34
http://www.phenome.pl/pl/main/baza wiedzy phenome/niebezpieczne skladniki w kosmetykach/syntetyczne
zapachy.
35
Kacalak-Rzepka A., Bielecka-Grzela, Rewicka-Czabaska M., Maleszka R., Klimowicz Nadwraliwo
kontaktowa na wybrane skadniki kosmetykw oraz inne alergeny wrd kosmetyczek i studentek kosmetologii,
Post Dermatol Alergol 2010; XXVII/5, s.400405.
36
Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki. Pol. Merk. Lek. 2008, XXV, s. 88.
33

16

stwierdzono, i zwykle uczulaj aldehyd i alkohol cynamonowy, izoeugenol, absolut mchu

dbowego, geraniol, eugenol, hydroksycytronellal, olejek ilangowy, rany i geraniowy.
Alergia na pozostae zapachy jest rzadsza. Alkohol cynamonowy (zapach hiacyntw)
i aldehyd cynamonowy (aromat przypraw) oraz eugenol (zapach godzikw) i izoeugenol
(zapach chryzantem) do czsto powoduj alergi jednoczesn. 37
Widzc te dane, staje si oczywiste, e osoba uczulona na substancje zapachowe moe
mie trudnoci ze znalezieniem dla siebie perfumowanego, niealergizujcego kosmetyku.
Dzieje si to dlatego, e jeden skadnik uczulajcy znajduje si w rnych olejkach
eterycznych. Jest to tzw. reakcja pseudo krzyowa. Trzeba pamita, e te substancje s
obecne prawie we wszystkich kosmetykach (w tym w mydach), nawet w wielu takich, ktre
nosz nazw hipoalergicznych.
Istnieje take szereg substancji zapachowych, ktre w normalnych warunkach nie
wywouj odczynw alergicznych, jednak pod wpywem promieni sonecznych mog
powodowa rnego rodzaju niepodane efekty skrne tzw. fotoalergiczne.
Barwniki kosmetyczne
Kolejnymi zwizkami zawartymi w kosmetykach o silnych waciwociach
uczulajcych s barwniki.
Barwniki zabarwiaj produkt kosmetyczny i/lub nadaj kolor skrze i/lub jej
przydatkom. Wszystkie substancje barwice uyte w produkcji kosmetykw s umieszczone
w pozytywnym wykazie barwnikw (zacznik IV do Dyrektywy w sprawie produktw
kosmetycznych). 38
W przemyle kosmetycznym barwniki stosowane s w celach upikszajcych (kremy,
podkady, pudry, re, tusze, cienie do powiek, pomadki, kredki, farby, lakiery), a take
w celu nadania estetycznego wygldu preparatw lub zharmonizowania barwy z zapachem.75.
Do produkcji preparatw kosmetycznych musz by stosowane barwniki bezpieczne
dla czowieka, zarwno przy stosowaniu zewntrznym, jak i ze wzgldu na moliwo
przenikania do organizmu.79
Przemys kosmetyczny zuywa bardzo due iloci barwnikw naturalnych pochodzenia

Kie-wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry Uczulenie na rodki zapachowe, Alergia
2009/ 4, s. 11-16.
38
Molski M., Chemia pikna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s.182.
37

17

naturalnego i organicznego oraz syntetycznych barwnikw organicznych. 39

Barwniki mona podzieli na trzy kategorie: naturalne (rolinne i zwierzce),
metaliczne i syntetyczne.
Jedynym stosowanym obecnie barwnikiem pochodzenia rolinnego jest henna.
Aktywnym skadnikiem henny jest henny jest nafto chinon (2-hydroksy-1,4-naftochinon),
okrelany potocznie jako lawson, otrzymywanym z wysuszonych lici i kwiatw krzeww
Lawsonia inermis i Lawsonia alba (Lawsonia spinosa). Czysta henna daje zabarwienie
czekoladowobrzowe lub ciemne czerwonomahoniowe, a jego intensywno zaley od koloru
malowanej skry. Henna nie wykazuje zdolnoci przenikania do ywych warstw naskrka
i skry waciwej, pozostaje w obrbie warstwy rogowej naskrka przez wiele godzin,
wykazujc due powinowactwo do keratyny. W celu wzmocnienia koloru i uzyskania
wyraniejszych

wzorw

do

henny

dodawane

inne

barwniki

najczciej

parafenylodwuamina (PPD), po mimo, i jest zakazane stosowanie PPD do tatuay trwaych

i ptrwaych. Naturalna henna bardzo rzadko wywouje odczyn alergiczny. Dodanie PPD do
henny naturalnej i wykonanie tatuau moe przyczyni si do niezamierzonej prowokacji
wystpienia zmian typu alergicznego wyprysku kontaktowego u osb z nadwraliwoci na
zwizki tzw. para-grupy lub przyczyni si do jej powstania. 40
Natomiast barwniki metaliczne zawieraj octan oowiu sucy midzy innymi do
barwienia wosw na kolor ty, brzowy lub czarny. Do uzyskania szerokiej palety barw
stosuje si rwnie sole bizmutu, srebra, miedzi, niklu i kobaltu. Barwniki metaliczne
stosowane w farbach powoduj amliwo wosw i utrudniaj trwa ondulacj dlatego te,
uywane s bardzo rzadko.
W organicznych barwnikach syntetycznych mona wyrni barwniki nietrwae
i ptrwae.
Barwniki nietrwae (antrachinowe, azowe i eozynowe), pokrywaj powierzchnie
osonki wosa i s wypukiwane podczas pierwszego mycia. Stosowane s najczciej
w szamponach, piankach i pukankach koloryzujcych. 41
Barwniki ptrwae s substancjami chemicznymi, nie wnikaj w gb wosa lecz
w osonk wosa, ale s stopniowo wypukiwane w czasie 5 do 10 my. S to substancje
barwne nie wymagajce stosowania nadtlenku wodoru. Do tej grupy zaliczane s
nitrofenylodwuaminy, nitroaminofenol, antrachinony.83
Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III Toru 2009, s.67.
Zegarska B., Woniak M., Zegarski W., Romaska-Gocka K., Kaczmarek-Skamira K., Powikania po tatuau
wykonanym czarn henn-opis przypadku, Postpy Dermatologii Alergologii 2006/XXIII/(6),s. 278-281.
41
Jurkowska S., Produkty kosmetyczne, Wydanie I, Dbrowa Grnicza 2001, s.194
39
40

18

Barwniki trwae stanowi najwaniejsz grup substancji barwicych do wosw.

Maskuj siwe wosy i zmieniaj naturalny kolor wosw na barwy od brzw po czerwie. S
one utleniane wewntrz odygi wosa poprzez reakcje z nadtlenkiem wodoru lub innym
zwizkiem oksydacyjnym. Gwnym skadnikiem farb do wosw jest para-fenylenodiamina
(PPD). Utlenienie PPD prowadzi do powstawania benzochinonu, p-aminofenolu i N-fenyloPPD, ktre maj silne waciwoci alergizujce.
Niekorzystna reakcja po zastosowaniu barwnikw w farbach trwaych moe objawia
si widem, zmianami rumieniowo zapalnymi, ktre wystpuj w obrbie skry owosionej
gowy, przechodzcych na granic skry gadkiej, czoo i powieki. Nasilenie zmian moe
powodowa take obrzk twarzy i powiek. Zmiany mog take zajmowa szyj, dekolt,
ramiona. 42
Filtry przeciwsoneczne i inne zwizki absorbujce promienie UV
Filtry przeciwsoneczne to zwizki, wykorzystywane w kosmetykach, ktre maj za
zadanie chroni skr przed szkodliwym dziaaniem promieniowania UV. Nale do nich trzy
grupy substancji: filtry fizyczne, chemiczne oraz zwizki wychwytujce wolne rodniki.
Wystpuj w rnych preparatach kosmetycznych w postaci kremw, olejkw, pianek,
aerozoli i sztyftw. 43
Filtry fizyczne dziaaj na zasadzie odbicia promieniowania z caego zakresu dugoci
fal, s to substancje na og pochodzenia mineralnego, nale do nich: dwutlenek tytanu
(Titanium Dioxide), tlenek cynku (Zinc Oxide), tlenek elaza. Filtry fizyczne s bezpieczne
i nietoksyczne dla organizmu i na og nie powoduj uczule i podranie skry. 44
Natomiast
karboksylow,

filtrami chemicznymi s czsteczki aromatyczne,

ktra

pod

wpywem

energii

pochonitego

majce grup

promieniowania

ulega

izomeryzacji. Pochaniaj cz promieni krtkich. Druga cz o dugoci fali duszej ni

380 nm, widzialnej lub IR, a wic nieszkodliwej jest odbijana.91
Do filtrw chemicznych zaliczamy filtry syntetyczne, ktre s najbardziej aktywne
i nale do surowcw kosmetycznych, ktre musz podlega odpowiednim normom
ustawowym i s wpisane na list substancji dozwolonych, ktra stanowi aneks VII

42

Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 67.

43

Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wyd. III Toru 2009, s. 150.
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 186.

44

19

europejskich wytycznych kosmetycznych. Obecnie na ta list jest wpisanych 26 filtrw

chemicznych.91
Filtry te powinny by stosowane w kosmetykach z pewnymi ograniczeniami,
poniewa mog powodowa uczulenia podranienia skry, std te pojawia si ich wykaz
zawierajcy midzy innymi limity ste, w jakich mog wprowadzane do receptur
kosmetycznych. Filtry zastosowane w produktach kosmetycznych powinny by dobrze
tolerowane przez skr i bezpieczne, nie mog przekracza substancji bariery skrnej
i przedostawa si do krenia oglnego. 45
Wikszoci wypadkw reakcje alergiczne, tzw. fotoalergie, spowodowane s przez
filtry chemiczne, poniewa cechuj si maym ciarem czstkowym, co powoduje, e s
w stanie penetrowa przez naskrek i wnika do wntrza organizmu czowieka. Naley do
nich: pochodne kwasu p-aminobenzoesowego (PABA),
oxybenzony,

oraz dibenzylometany,

szczeglnie

benzofenony, szczeglnie

izopropyldibezoilometan

i butylo-

metoksydibezoilometan. 46

Przeciwutleniacze (antyoksydacyjne, antyoksydanty, zmiatacze rodnikw)

Przeciwutleniacze s to substancje, ktre ograniczaj proces autooksydacji
w preparatach kosmetycznych i dermatologicznych. Chroni kosmetyki przed degradacj
spowodowan

czynnikami

fizycznymi-

wiatem,

podwyszon

temperatur,

oraz

chemicznymi- tlenem z powietrza, rodnikami, jonorodnikami. 47

S one reduktorami zdolnymi do przerywania reakcji peroksydacji i nie dopuszczaj
do powstawania rodnikw wodorotlenkowych i nadtlenkowych, szczeglnie w przypadku
stosowania nienasyconych olejw rolinnych. Antyoksydanty s wprowadzane do wszystkich
preparatw

kosmetycznych

zawierajcych

zwizki

tuszczowe

nienasyconych

ugrupowaniach w czsteczce, a czasami take do faz wodnych, gdzie znajduj si wycigi

wodne bogate w utleniacze. Stosowane stenie mieci si w granicach 0,02-0,05. 48
Ze wzgldu na sposb otrzymywania mona podzieli je na trzy grupy:

45

Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wyd. Lek. PZWL, W-wa 2007, s. 175-177.
http://biotechnologia.pl/biotechnologia-portal/info/kosmetologia/34 artykuly/8412,surowce kosmetyczne
bezpieczenstwo preparatu.html
47
Molski M., Chemia pikna, Wydawnictwo Naukowe PWN-Warszawa 2009, s. 214.
48
Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, W-wa 2007,
s.386.
46

20

- naturalne, wystpujce w organizmach rolinnych lub zwierzcych np. tokoferole, kwas

askorbinowy, wycigi z rozmarynu.
-

syntetyczne

np.

BHT

(di-tert-butylohydroksytoluen),

BHA

(mono-tert-

butylohydroksyanizol), ACP (palmitynian L-askorbutylu), galu sany (propylu, oktylu,

dodecylu).
- synergetyki, czyli zwizki dziaajce synergistycznie z przeciwutleniaczami (kwas
cytrynowy, kwas fosforowy, aminokwasy, alkohole, cukry i inne). S to zwizki pomocnicze,
ktre same nie powstrzymuj procesu samoutleniania, lecz wspomagaj dziaanie
przeciwutleniaczy, co jest charakterystyczna cech w przypadku stabilizacji kosmetykw
zawierajcych tuszcze i witaminy. 49
Alergie i podranienia, a take raka i zmiany genetyczne, powoduj przede wszystkim
syntetyczne przeciwutleniacze. Najczstszymi substancjami wywoujcymi reakcje alergiczne
s BHA i BHT. 50
S to zwizki organiczne, ktre do czsto wystpuj w skadach kremw. S
stosowane w kosmetykach, nie tylko jako przeciwutleniacze, ale take jako konserwanty.
Stenie BHT w kosmetykach nie powinno przekracza zalecanej maksymalnej dawki
0,1%.94
W przypadku wysokiego stenia lub wraliwoci skry powoduj swdzce wysypki
na skrze i rumie, a u niektrych osb alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Z punktu
widzenia ryzyka wystpienia dziaania toksycznego niektre dane wskazuj, e jest ono
wiksze w przypadku BHT. Zwizek ten przenika do podskrnej tkanki tuszczowej,
kumulujc si w niej, moe mie toksyczny wpyw na nerki. Obecnie wystpuje tendencj do
wycofywania BHT i BHA z kosmetykw dla niemowlt i najmodszych dzieci oraz
zastpowanie ich bezpieczniejszymi i mniej kontrowersyjnymi naturalnymi antyoksydantami,
takimi jak np. mieszanina tokoferoli, kwas askorbinowy, jego sole i estry, retinol i jego
pochodne. 51

Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wydanie III Toru 2009, s.148.
http://luskiewnik.strefa.pl/acne/toksyny.htm
51
http://www.biotechnologia.com.pl/biotechnologia-portal/info/kosmetologia/34_artykulyopracowania/227389,znaczenie odpowiedniego doboru skadnikow w kosmetykach dla niemowlat i dzieci czesc
II .html
49
50

21

Podoa i rozpuszczalniki kosmetykw

Jedn z przyczyn uczule, jednake nie zbyt czst, s skadowe podoa kremw
i emulsji kosmetycznych. Podoem kosmetykw moe by cao skadnikw produktu, poza
czynnikiem aktywnym i wwczas mwi si o podou pojedynczym, bdcy synonimem
przenonika. Moe by nim take kady skadnik oddzielnie, a wtedy mwi si o podoach,
ktre tworz cz skadow przenonika i s w rzeczywistoci surowcami, z ktrych kady
ma charakterystyczne waciwoci. 52
Do uczulajcych substancji wykorzystywanych w podoach kosmetykw nale
kolejno: lanolina i jej pochodna euceryna, glikol propylenowy, wosk pszczeli, mirystynian
izopropylu, kalafonia i alkohol izopropylenowy. 53
rodki powierzchniowo czynne: SLS i SLES
Laurylowy

siarczan

sodu

(Sodium

Lauryl

Sulfate,

SLS)

i etoksylowany

laurylosiarczan sodu SLES (Sodium Laureth Sulfate, SLES), s to detergenty syntentyczne,

substancje

powierzchniowo

czynne,

waciwociach

myjcych,

pianotwrczych

i emulgujcych. Uatwiaj mieszanie si wody z substancjami tuszczowymi i brudem. Dziki

temu zanieczyszczenia mog by atwo spukane z powierzchni skry lub wosw. SLS
i SLES to sole siarczanw alkoholi tuszczowych. W kosmetykach stosowanych jest wiele
substancji z tej grupy, np. Ammonium Lauryl Sulfate, Sodium Myreth Sulfate, Magnesium
Lauryl Sulfate, Sodium Cetearyl Sulfate, TEA Lauryl Sulfate.108

Niepodane reakcje skry po zastosowaniu kosmetykw

Stosowanie preparatw kosmetycznych bdcych mieszaninami wielu substancji
wi si z moliwoci wystpienia po ich uyciu niepodanych reakcji skrnych. Reakcj
niepodan po uyciu kosmetyku jest kade niekorzystne i niezamierzone dziaanie produktu
kosmetycznego wprowadzonego do obrotu, uywanego w zwykych lub innych dajcych si
przewidzie warunkach. 54

52

Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wyd. Lek. PZWL, W-wa 2007, s. 415.
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s. 68.
54
Bojarowicz H., Wojciechowska M., Gocki J., Substancje konserwujce stosowane w kosmetykach oraz ich
dziaania niepodane, Problemy Higieniczno- Epidemiologiczne 2008, 89(1), s. 30-33
53

22

Reakcje te mog mie charakter podranienia lub nadwraliwoci. Nadwraliwoci

nazywa si obiektywnie powtarzaln nieprawidow reakcj organizmu wywoan przez
ekspozycje na okrelony bodziec obecny w dawkach dobrze tolerowanych przez osoby
zdrowe. U podoa reakcji nadwraliwoci na preparaty kosmetyczne mog lee
mechanizmy immunologiczne i nieimmunologiczne. Natomiast alergie na kosmetyki
stwierdza si, gdy u podoa reakcji nadwraliwoci le mechanizmy immunologiczne. 55

Reakcje niepodane po zastosowaniu

kosmetykw

Podranienie

Nadwraliwo

Alergiczna

Niealergiczna

Rysunek 10. Podzia reakcji niepodanych po kontakcie z kosmetykami.

rdo: Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Wystpowanie objaww ubocznych, nadwraliwoci i alergii na
wybrane skadniki kosmetykw oraz chrom i nikiel wrd studentek kosmetologii Alergia Astma Immunologia
2007,12(2).s. 88.

Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Wystpowanie objaww ubocznych, nadwraliwoci i alergii na
wybrane skadniki kosmetykw oraz chrom i nikiel wrd studentek kosmetologii, Alergia Astma Immunologia
2007,12(2), s.88.

55

23

Podranienie skry
Z wielu rde literaturowych wynika, e podranienie skry jest najczstsz form
zapalenia skry z zwizanego ze stosowaniem kosmetykw.
Zjawisko podranienia pojawia si, gdy dochodzi do ingerencji w morfologi i/lub
funkcjonowanie komrek naskrkowych. Wystpowanie podranienia zaley od stenia
substancji dranicej, czasu kontaktu ze skr oraz waciwoci chemiczne. Zmiany skrne
zlokalizowane s w miejscu aplikacji kosmetyku. Niepodane efekty s rwnie zwizane
z indywidualn wraliwoci czowieka. Taka sama ilo produktu dranicego u niektrych
osb spowoduje intensywn reakcj , inne na ni nie zareaguj. Podranienie skry mona
zaobserwowa po pierwszej aplikacji produktu kosmetycznego, jak i po duszym
stosowaniu. 56
Mona wyrni posta reakcji obiektywn i subiektywn.
Obiektywne podranienie jest to miejscowy stan zapalny skry, objawiajcy si
zaczerwienieniem i zuszczaniem naskrka. Ostre reakcje mog powodowa preparaty do
upikszania wosw, depilujce, gdy nie s przestrzegane zasady ich uywania. Kosmetyki
o waciwociach czyszczcych mog powodowa przewleke podranienia skry, podczas
gdy rodki nawilajce mog powodowa umiarkowane podranienie skry. Natomiast
produkty kosmetyczne, ktre zawieraj ziarnistoci np. peelingi mog wywoa tzw.
mechaniczne podranienie skry. Reakcje podranienia wystpuj czciej w przypadku
stosowania kosmetyku na twarzy lub na skr such lub wraliw. Jedn z obiektywnych
cech ubocznego dziaania niektrych kosmetykw jest wywoanie zmian trdzikowych, co
jest zwizane z ich wpywem na proces keratynizacji w obrbie mieszkw wosowych.116
Subiektywne podranienie, w ktrym aplikacja kosmetyku powoduje uczucie widu
i pieczenia, przy braku widocznych zmian skrnych. Moe by ono wywoane przez wiele
skadnikw obecnych w kosmetykach (np. glikol propylenowy, hydroksykwasy, etanol,
itp.).w steniach nie powodujcych obiektywnego podranienia skry. 57

56
57

Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wyd. Lekarskie PZWL, W-wa 2007, s. 204.
Majewski S., Podranienia i alergie jako reakcja na kosmetyki, Alergia Zima 2003/2004, s. 22.

24

Reakcje alergiczne na kosmetyki

Alergia na kosmetyki zachodzi w momencie, w ktrym substancja chemiczna w nich

zawarta staje si dla ustroju swoistym alergenem, na ktry organizm reaguje zmienion
odczynnoci w skutek reakcji odpornociowej. 58
Alergia (nadwraliwo) jest to stan nadwraliwoci organizmu indukowany
ekspozycj na dany antygen (alergen), wyzwalajcy niekorzystne reakcje immunologiczne. 59
Nadwraliwo cechuje si wystpowaniem obiektywnych, powtarzalnych objaww
wywoywanych przez ekspozycje na okrelony bodziec o dawce dobrze tolerowanej przez
osoby zdrowe. Nadwraliwo moe mie charakter alergiczny i niealergiczny. Alergia jest
nadwraliwoci zapocztkowanej przez mechanizmy immunologiczne. 60
Reakcja ta polega na nieprawidowym rozpoznawaniu przez organizm substancji,
pochodzenia zewntrznego, tzw. alergenw, jako obcych i szkodliwych, a nastpnie
mobilizowaniu przeciw nim si ukadu immunologicznego. W wyniku tej reakcji dochodzi do
nadmiernej mobilizacji ukadu immunologicznego, ktry za pomoc komrek wchodzcych
w jego skad (limfocyty T, limfocyty B, komrek tucznych) i wydzielanych przez te komrki
pewnych specyficznych substancji biakowych, tzw. przeciwcia (immunoglobulin nalecych
gwnie do klasy IgE) i pobudzenia swoistych komrek (limfocytw T) rozpoczyna walk
z alergenem. Wskutek oddziaywa komrkowych dochodzi do wystpienia objaww
chorobowych, oglnych lub narzdowych. Reakcja ta jest nieprawidow reakcj
odpornociow: jest ona silniejsza a w pamici immunologicznej organizmu do koca ycia
pozostaje zakodowana informacja i skonno do powtrzenia tej reakcji. 61
Alergeny (antygeny) s to substancje, ktre powoduj stan nadmiernego pobudzenia ukadu
immunologicznego i wywouj reakcj nadwraliwoci. Alergenem moe by kada
czsteczka biakowa. W zalenoci od rda pochodzenia mog to by alergeny rolinne lub
zwierzce. Natomiast w zalenoci od drogi, jak przedostaj si do ustroju, alergeny
dzielimy na wziewne (drogi oddechowe), pokarmowe (przewd pokarmowy), kontaktowe
(poprzez skr).62

58

http://kosmetologia.com.pl/wokol-kosmetologii/niepozadane-dzialanie-kosmetykow.html
Pczek L., Mucha K., Foroncewicz B., Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i
poonictwa, Wydanie Lekarskie PZWL, W-wa 2006, s 198.
60
Daniluk J., Jurkowska G., Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielegniarstwa, Wyd. Czelej Lublin
2005, s. 597.
61
http://www.e-diagnoza.pl/Alergia/
62
Daniluk J., Jurkowska G., Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielegniarstwa, Wyd. Czelej Lublin
2000, s. 597.
59

25

Czynniki warunkujce powstawanie niepodanych reakcji skry na kosmetyki

Powstanie objaww ubocznych skry w wyniku stosowania kosmetykw jest
uwarunkowane wieloma czynnikami: czasu kontaktu kosmetyku, miejscem aplikacji
kosmetyku, czstoci aplikacji, stanu skry. Im sabszy jest alergen, tym wicej dodatkowych
elementw ma wpyw na wyzwolenie procesu uczulenia. 63

Czas kontaktu kosmetyku ze skr

Im duszy kontakt substancji ze skr, tym wiksze ryzyko podranienia

i nadwraliwoci. Czciej powodem nietolerancji skry s produkty kosmetyczne

pozostawione na skrze (leave-on) nale do nich balsamy do ciaa, kremy do twarzy,
maseczki, perfumy, produkty do opalania, kosmetyki kolorowe (pudry, cienie do powiek).
Natomiast rzadziej s przyczyn nietolerancji spukiwane kosmetyki (rinse-of), do ktrych
zaliczamy szampony i detergenty, poniewa ich kontakt ze skr jest ograniczony, aby ilo
niezbdna do spowodowania uczulenia moga przenikn przez naskrek. 64

Miejsce aplikacji kosmetyku

Skra w rnych miejscach jest bardziej lub mniej wraliwa na dziaanie rnego

rodzaju czynnikw, zaley to przede wszystkim od gruboci naskrka, iloci znajdujcych si

na powierzchni skry mieszkw wosowych oraz predyspozycji genetycznych. Skra twarzy
i wok oczu jest bardziej wraliwa, ni pozostae czci ciaa. Alergeny kremw mog
powodowa zmiany rumieniowe w okolicach oczu, zdarza si take, e przy czstym
stosowaniu kremw (w duej iloci) dochodzi do zajcia caej skry twarzy. Do kosmetykw,
ktre mog powodowa uczulenie na powiekach mona zaliczy cienie do powiek, tusze do
rzs oraz kredki do oczu. Obserwowano take obrzk i zmiany rumieniowe dotyczce tylko
powiek, powstae w wyniku rozpylania perfum na wosy. Do wraliwych okolic ciaa nale
take przedramiona oraz miejsca z naturaln okluzj, np. fady pachowe, pachwinowe.125

63

Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki, Pol. Merk. Lek, 2008, XXV, s87,145.
Kie-wierczyska M., Krcisz B., wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki rodki zapachowe,
Medycyna Pracy 2004/55(2), s. 203-206.

64

26

Alergie w tych miejscach s powodowane przez dezodoranty, antyperspiranty, rodki

do higieny intymnej. Okazuje si, e alergia na dezodoranty moe powtrzy si nawet po ich
odstawieniu, gdy resztki dezodorantu kumuluj si w fadach odziey.
Okolice skry, na ktrych rzadko wystpuj objawy niepodane to donie, podeszwy
oraz skra gowy, ze wzgldu na du liczb mieszkw wosowych. Dlatego te
w uczuleniach na farby do wosw zmiany wystpuj na szyi, czole, a nawet na powiekach. 65
Czsto aplikacji
Wystpuje wyrana zaleno pomidzy czstoci aplikacji a czstoci odczynw
niepodanych. Szacuje si, e kobieta uywa rednio siedmiu kosmetykw dziennie. Dlatego
te systematyczne uywanie preparatu kosmetycznego, zawierajce w swoim skadzie
recepturalnym potencjalny, nawet saby czynnik alergizujcy, czciej powoduje uczulenia
ni w przypadku rzadkiego uywania kosmetyku.

Stan skry

Stan skry

jest

take

wanym

czynnikiem

decydujcym

powstawaniu

niepodanych reakcji w wyniku stosowania kosmetykw. Zdrowa skra rzadko reaguje

niekorzystnie. Czasami ten sam kosmetyk zastosowany na skr podranion lub zmienion
zapalnie uczula, natomiast w przypadku skry zdrowej moe nie powodowa alergii. Osoby
posiadajce skr wraliw, tj. posiadajc zwikszon zdolno odczuwania bodcw,
nasilon reaktywno immunologiczn, osabion oson lipidow- kwasow i skrn czciej
s naraone na powstawanie alergii. Wraliwo skry spowodowana jest osabieniem barier
ochronnych naskrka, zapobiegajcych penetracji substancji dranicych i alergizujcych.
Objawami skry wraliwej jest wid, pieczenie, uczucie cigania, lekkie zaczerwienienie.
Na wraliwo skry wpywa take oglny stan zdrowia, jak rwnie pe i wiek osoby. Na
og kobiety i ludzie modzi maj bardziej wraliw skr ni mczyni i ludzie starsi. 66

Kie-wierczyska M., Krcisz B., wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki rodki zapachowe,
Medycyna Pracy 2004/55(2), s. 203-206.
66
Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki, Pol. Merk. Lek, 2008, XXV, s. 87,145.
65

27

4.3.

Obraz kliniczny reakcji skrnych na kosmetyki

Kliniczne zmiany wywoane przez kosmetyki cechuje charakterystyczna lokalizacja

zwizana z miejscem aplikacji produktw. Jednak obraz kliniczny moe by na tyle

zrnicowany, e postawienie waciwej diagnozy jest trudne.
Kosmetyki wywouj wszystkie typy odczynw kontaktowych, tzn.:
1. Wyprysk kontaktowy (z podranienia i alergiczny).
2. Fototoksyczne i fotoalergiczne zapalenie skry.
3. Pokrzywk kontaktow.

Wyprysk kontaktowy (Contact egzema, Contact dermatitis)

Okrelenie zapalenie skry i wyprysk uywane s czsto wymiennie

w odniesieniu do polimorficznych zmian skrnych. Jest to zbiorcze okrelenie chorb

o zrnicowanej etiologii, ktre wykazuj podobiestwa obrazu klinicznego i przebiegu.
Pojcie wyprysk kontaktowy wskazuje, e czynnik zewntrzny prowokuje powstawanie
stanu zapalnego skry przez bezporedni kontakt ze skr.
Pierwotnym wykwitem jest grudka wysikowa i pcherzyk. Wyprysk kontaktowy
moe by ostry lub podostry, w zalenoci od nasilenia zmian zapalnych, wystpowania
pcherzykw i grudek wysikowych. W wyprysku przewlekym doczaj si objawy
lichenizacji. 67
Wyrnia si dwie gwne odmiany: wyprysk kontaktowy z podranienia i alergiczny
wyprysk kontaktowy. 68
Wyprysk kontaktowy z podranienia niealergiczny (irritant contact dermatitis) s
to kontaktowe zmiany wypryskowe skry wywoane czynnikami dranicymi.
W wyprysku kontaktowym z podranienia zmiany zwizane s z substancjami pierwotnie
dranicymi, ktre wywouj stan zapalny skry w miejscu dziaania, przy czym nie
wymagaj wstpnego uczulenia. Wystpuje u wszystkich ludzi eksponowanych i zaley od
dawki oraz stenia substancji pierwotnie dranicej zawartej w kosmetyku, powodujc

Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL, 2008, s.169170.
68
piewak R., Wyprysk kontaktowy, Postpy Dermatologii i Alergologii 2009/XXVI(5),s. 375.
67

28

zniszczenie naturalnej bariery ochronnej naskrka, jak stanowi lipidy i kwany odczyn
pH. 69
Zmiany skrne mog powsta w wyniku mechanicznego lub chemicznego dziaania
substancji zawartej w kosmetyku. Ze wzgldu na si dziaania zwizkw pierwotnie
dranicych wyrnia si silne i agodne podraniacze. Silne podraniacze mog dziaa ju
w czasie pierwszego kontaktu ze skr, a zmiany przez nie wywoane w rnym stopniu
przypominaj oparzenia termiczne, przy czym po przerwaniu kontaktu ze skr, gojenie
nastpuje wzgldnie szybko. Mechanizm dziaania silnych podraniaczy to przede wszystkim
koagulacja biaek skry lub odwodnienie tkanek. W przypadku agodnych podraniaczy
dochodzi do typowego, kontaktowego niealergicznego zapalenia skry. Wyprysk -powstajcy
zwykle po duszym stykaniu si z dranicymi substancjami, utrzymuje si przez duszy
czas od momentu przerwania kontaktu z danym kosmetykiem. 70
Najczstszymi czynnikami dranicymi wywoujcymi s myda i detergenty,
szampony (obecno zwizkw powierzchniowo czynnych) dezodoranty i antyperspiranty
(sole magnezu i elaza), kremy nawilajce i emolienty (oleje i rozpuszczalniki zawarte
w kosmetykach). Ostre reakcje z podranienia mog by spowodowane rodkami do trwaej
ondulacji, farbami do wosw, rodkami do depilacji. 71
Stan zapalny skry to czynnik uatwiajcy przechodzenie substancji zewntrznych
przez skr, a tym samym inicjujcy powstawanie alergii kontaktowej. Dlatego te, pierwotne
zmiany bdce skutkiem podranienia, sprzyjaj powstawaniu wtrnej w stosunku do
podranienia - reakcji alergicznej kontaktowej. 72
Wyprysk kontaktowy alergiczny (allergic contact dermatitis) jest to choroba skry
powstajca w miejscu kontaktu z substancj chemiczn zawart w kosmetykach
(konserwanty, barwniki, substancje zapachowe) o maej masie czsteczkowej (hapteny) lub
protein u osoby z alergi kontaktow na dan substancje. Alergiczny wyprysk kontaktowy
rozwija si wycznie u osb predysponowanych genetycznie, z alergi kontaktow, czyli
nabyt swoist nadwraliwoci na dany hapten. 73

Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL 2008,
s. 169.
70
Szczepaniak E., Prokop J., Wyprysk kontaktowy, Postpy Dermatologii i Alergologii2004 XXI//4,
s. 205,206.
71
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s.136-137.
72
Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wyd. Lek. PZWL, Wyd. I, W-wa 2010, s.136,137.
73
piewak R., Alergia kontaktowa- diagnostyka i postpowanie, Alergia Astma Immunologia 2007/12(3), s.110.
69

29

Alergiczne kontaktowe zapalenie warg s to zmiany spowodowane dranicym lub

uczulajcym dziaaniem kosmetykw. Przewanie powstaj po kontakcie z pomadkami
i byszczykami oraz preparatami do pukania jamy ustnej. Stan zapalny jest rozmaicie
nasilony. Zmiany charakteryzuj si obrzkiem, zuszczaniem, pkniciami i strupami.
Zmiany ograniczone s tylko do czci warg lub obejmuj ca czerwie wargow, a nawet
otaczajc skr.140

Rysunek 11. Wyprysk kontaktowy.

rdo: http://www.cabines.pl/artykuly/index.php/21/wyprysk.

Fototoksyczne i fotoalergiczne zapalenie skry

S to zmiany powstae w wyniku dziaania zewntrzpochodnych rodkw

wiatouczulajcych zawartych w kosmetykach i promieniowaniu UV.

Fototoksyczne zapalenie skry wystpuje u wikszoci ludzi pod wpywem
skojarzonego dziaania substancji zwikszajcych reakcje skry na dziaanie promieni
ultrafioletowych, gwnie o wikszej dugoci fali (UVA 320-400).
Czynnikami wywoujcymi mog by roliny, rodki chemiczne, substancje
zapachowe, barwniki zawarte w kosmetykach. Zmiany skrne przypominaj oparzenia
soneczne, wystpuj rumienie, niekiedy z obecnoci pcherzy w obrbie skry
eksponowanej na wiato soneczne. Zmiany rumieniowe ograniczaj si do miejsca kontaktu,
wystpuj ju po pierwszym kontakcie, a cofaj si po usuniciu substancji.
30

Mog powstawa take smugowate przebarwienia pojawiajce si po zadziaaniu

promieni UV w miejscu zetknicia si z rolinnymi substancjami fitotoksycznymi, np.
w wodzie koloskiej, perfumach lub innych kosmetykach. 74

W fotoalergicznym zapaleniu skry wystpuj odczyny immunologiczne zwizane

nadwraliwoci opnion. Zmiany skrne majce charakter wyprysku, s najbardziej

nasilone w okolicach odsonitych, lecz mog take rozprzestrzenia si na okolice
chronione przed wiatem. W reakcji tej uczestnicz te same mechanizmy alergii
opnionej (typu IV), co w alergicznym kontaktowym zapaleniu skry, z tym e wiato
jest tu niezbdne
podczas
Substancjami

w pierwszym etapie procesu do uaktywnienia haptenu lub

procesu
wiato

uczulajcymi

prezentacji
s

kwas

antygenu.143

p-aminobenzoesowy

(PABA)

i heksachlorofenzawarty w filtrach UV, butylohydroksytoluen (konserwant kosmetyczny),

aldehyd cynamonowy, oleoywice pochodne kwasy cynamonowego, dziegcie drzewne,
balsam peruwiaski, pimo ambretowe (skadnik perfum).
Odzczyny fotoalergiczne s rzadsze od fototoksycznych, mog by wywoane
mniejszymi dawkami UVA i maj rozmaity obraz kliniczny. 75

Rysunek 12. Uczulenie kontaktowe na kosmetyk zawierajcy ladowe iloci niklu

u osoby silnie nadwraliwej na nikiel i wiato soneczne.
74

Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL,2008
s. 197.
75
Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL,2008,
s. 169.

31

Pokrzywka kontaktowa alergiczna (contact urticaria)

Pokrzywka kontaktowa stanowi inny typ reakcji skrnej na kosmetyki. Jest to reakcja
miejscowa, objawiajca si zaczerwienieniem i wykwitami bblowymi w krtkim czasie po
zastosowaniu kosmetyku. W czci przypadkw zwizana z mechanizmem natychmiastowym
typu I, zalenym od przeciwcia klasy IgE.
Wykwitem podstawowym jest bbel barwy rowej lub porcelanowobiaej z obwdk
rumieniow, wielkoci od kilku do kilkunastu centymetrw i wyniosej powierzchni, szybko
powstajcy i ustpujcy po kilku, kilkunastu godzinach nie pozostawiajcych ladu.
Bbel pokrzywkowy powstaje w wyniku wzmoonej przepuszczalnoci naczy
i obrzku. Zwizane jest to z uwalnianiem histaminy i innych mediatorw (serotonina,
prostaglandyny, enzymy proteolityczne, leukotrieny), z ulegajcych degranulacji komrek
tucznych. Zmianom w pokrzywce na og towarzyszy wid i pieczenie.
Najczstsz form jest pokrzywka nieimmunologiczna, w ktrej wystpuj tylko
zmiany skrne i nie stwierdza si innych objaww. 76
Mechanizm kontaktowej pokrzywki nie alergicznej nie zosta w peni wyjaniony.
Najprawdopodobniej dochodzi do zaburze wydzielania rozmaitych cytokin, w tym rwnie
histaminy. Od niedawna podkrela si rwnie wpyw stanu ukadu nerwowego przede
wszystkim stresu, na rozwj choroby. 77
Natomiast pokrzywka kontaktowa immunologiczna wystpuje u osb uczulonych
(zwaszcza ze wspistniejc atopi) i towarzysz jej inne objawy, np. zapalenie spojwek,
bony luzowej, nosa i astmy. Ten rodzaj pokrzywki moe by wywoany przez substancje
rolinne, z substancjami zapachowymi, konserwanty (parabeny), henn i inne substancje
alergizujce. Pokrzywka kontaktowa alergiczna ma przewleky wieloletni przebieg. Zmiany
pokrzywkowe s ograniczone do miejsca kontaktu i rozwijaj si w cigu kilku minut do
godziny po kontakcie z alergenem. 78

76

Majewski S., Podranienia i alergie jako reakcja na kosmetyki, Alergia Zima2003/2004, s. 22.
Nowicka D., Dermatologia, Podrcznik dla studentw kosmetologii, Wyd. Medyczne-Grnicki, s. 48.
78
Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL 2008 s. 151,
Majewski S., Podranienia i alergie jako reakcja na kosmetyki, Alergia Zima 2003/2004, s. 22.
77

32

Rysunek 13. Bble pokrzywkowe.

rdo: Jaboska S., Majewski S., Choroby skry dla studentw medycyny i lekarzy, Wyd. Lek. PZWL,2008
s. 166.

Produkty kosmetyczne s substancjami powszechnie uywanymi we wspczesnym

spoeczestwie. Kosmetyki wprowadzone do obrotu powinny by bezpieczne, jednak czsto
s przyczyn wystpienia niepodanych reakcji skrnych, pomimo stosowania zgodnie ze
swoim przeznaczeniem i zaleceniami producenta. Niepodane reakcje skrne po
zastosowaniu kosmetykw mog by spowodowane ich dranicym dziaaniem lub mie
charakter nadwraliwoci. Niepodane reakcje skrne wywoane przez kosmetyki zale od
rodzaju zwizku chemicznego zawartego w kosmetykach, czasu ekspozycji, miejsca aplikacji
i stanu skry.
Postpujca chemizacja rodowiska, coraz to nowe rodzaje preparatw stosowanych
w kosmetykach powoduj, e coraz wicej osb boryka si z problemem wystpowania
niepodanych reakcji skrnych wystpujcych po zastosowaniu preparatw kosmetycznych.
Celem niniejszej pracy byo okrelenie, jak czsto i jakiego rodzaju kosmetyki s
odpowiedzialne za te reakcje, jakie s najczstsze objawy niepodanych reakcji skrnych po
uyciu kosmetyku i ich umiejscowienie.

33

Bibliografia
Druki zwarte:
1. Daniluk J., Jurkowska G., Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa
Wydawnictwo Czelej Lublin, 2005.
2. Getrig H., Regulacje prawne w kosmetyce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Medycznego. im. Karola Marcinkowskiego, Pozna 2007.
3. Jabonska S., Majewski S., Choroby skry i choroby przenoszone drog pciow,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
4. Jurkowska S., Produkty kosmetyczne, Wydanie I, Dbrowa Grnicza 2001.
5. Majewski S., Atlas Dermatologii Klinicznej, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner,
Wrocaw 2002.
6. Martini M-C., Placek W., Kosmetologia i Farmakologia skry, Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2007.
7. Marzec A., Chemia kosmetykw- surowce pprodukty preparatyka wyrobw, Wydanie III,
Toru 2009.
8. Molski M., Chemia pikna Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
9. Noszczyk M., Kosmetologia pielgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Wydanie I, Warszawa 2010.
10. Nowicka D., Dermatologia- Podrcznik dla studentw kosmetologii, Wydawnictwo
Medyczne-Grnicki.
11. Pczek L., Mucha K., Foroncewicz B., Choroby wewntrzne- Podrcznik dla studentw
pielgniarstwa i poonictwa, Wydanie Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.

12. Peters B., Kosmetyka- Podrcznik do nauki zawodu i poradnik, Wydanie 2009.
13. Rassner G., Dermatologia- Podrcznik i atlas, Wydanie Medyczne Urban & Partner,
1992.
14. Sokoowska- Wojdyo M., Sobjanek M., Wo- Wasilewska E., Dermatologia dla stylistw
paznokci, Gdask 2009.
15. Stander Ch., Bogdanowski T., Zarys dermatologii i wenerologii, Wydanie I Polskie, 1997.

34

Wydawnictwa cige:
1. Bogusz Kali W., Wymagania przepisw prawnych dotyczce znakowania kosmetykw,
wiat Przemysu Kosmetycznego,2011/01.
2. Bojarowicz H., Wojciechowska M., Gocki J., Substancje konserwujce stosowane w
kosmetykach oraz ich dziaania niepodane, Problemy Higieniczno Epidemiologiczne
2008,89/1.
3. Haat Z., Reakcje niepodane po uyciu kosmetykw, Alergia 2003/2.
4. Kacalak-Rzepka A., Bielecka - Grzela S., Rewicka - Czabaska M., Maleszka R.,
Klimowicz A., Nadwraliwo kontaktowa na wybrane skadniki kosmetykw oraz inne
alergeny wrd kosmetyczek i studentek kosmetologii, Postpy Dermatologii i Alergologii
2010, XXVII/5.
5. Kie-wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Uczulenie na rodki
zapachowe, Alergia 2009/4.
6. Kie-wierczyska M., Krcisz B., wierczyska-Machura D., Uczulenie na kosmetyki
rodki zapachowe, Medycyna pracy 2004,55/2.
7. Kie wierczyska M., wierczyska- Machura D., Saweta G., Kowalski M., Uczulenie
na timerosal w rnych grupach wiekowych- zwizek z odczulaniem Cataletem, Alergia
Astma Immunologia, 1999,4/3.
8. Kie-wierczyska M., Alergia na kosmetyki, Alergia kontaktowa, Mediton, d 2005.
9. Kie-wierczyska M., Alergiczne kontaktowe zapalenie skry Uczulenie na konserwanty
i para grup,. Alergia 2010,1/43.
10. Majewski S., Podranienia i alergie jako reakcja na kosmetyki, Alergia Zima 2003/2004.
11. Pierzchaa E., Lis-wity A., Odczyny alergiczne okolicy ust i czerwieni wargowej
spowodowane kosmetykami, Dermatologia Estetyczna 2005,7/5.
12. Pytkowska K., Wpyw rozjaniania i trwaej ondulacji na struktur i waciwoci wosw,
Politechnika Radomska, Wydzia MITO.
13. Rudzki E., Alergeny- wyprysk, Alergia Zima 2003/2004,
14. Rudzki E., Alergeny- formalina jako konserwant, Medycyna Praktyczna 1998/07.
15. Rudzki E., Parabeny, Medycyna Praktyczna 1997/04.
16. Rudzki E., Rebandel P., Jaworski E., Alergia kontaktowa na skadowe perfum izoeugenol
i eugenol, Postpy Dermatologii i Alergologii 2004, XXI /4.
17. Suligowska I., Poradnik dla ucznia- Rozjanianie i odbarwianie wosw, Wydawnictwo
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy Radom 2007.
35

18. Szczepaniak E., Prokop J., Wyprysk kontaktowy, Postpy Dermatologii i Alergologii
2004,XXI /4.
19. piewak R., Wyprysk kontaktowy, Postpy Dermatologii i Alergologii 2009, XXVI /5.
20. piewak R., Alergia kontaktowa- diagnostyka i postpowanie, Alergia Astma
Immunologia 2007, 12/3.
21. Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Alergia na kosmetyki, Pol. Merk. Lek. 2008,
XXV.
22. Wojciechowska M., Gocki J., Bartuzi Z., Wystpowanie objaww ubocznych,
nadwraliwoci i alergii na wybrane skadniki kosmetykw oraz chrom i nikiel wrd
studentek kosmetologii, Alergia Astma Immunologia 2007,12/2.
23. Wojciechowska M., Koodziejczyk J., Muka J., Gocki J., Bartuzi Z., Wystpowanie
objaww ubocznych i alergii na wybrane skadniki kosmetykw u osb z chorobami
alergicznymi, Postpy Dermatologii i Alergologii, 2010, XXVII/6.
24. Zegarska B., Woniak M., Zegarski W., Romaska-Gocka K., Kaczmarek- Skamira K.,
Powikania po tatuau wykonanym czarn henn-opis przypadku, Postpy Dermatologii
Alergologii 2006;XXIII/6.
rda internetowe:
1. http://biotechnologia.pl/biotechnologiaportal/info/kosmetologia/34
artykuy/10697,oznakowanie opakowania kosmetyku.html/12.05.2012.
2. http://biotechnologia.pl/biotechnologia-portal/info/kosmetologia/34 artykuy/8412,surowce
kosmetyczne bezpieczestwo preparatu.html/ 12.05.2012.
3. http://www.biotechnologia.com.pl/biotechnologia-portal/info/kosmetologia/34_artykulyopracowania/227389,znaczenie odpowiedniego doboru skadnikw w kosmetykach dla
niemowlt i dzieci cze II .html/ 12.05.2012.
4. http://www.enas.com.pl/pl/publikacje/zdrowie/52-how-nail-styling-affects-the-natural-nailplate/ 12.05.2012.
5.http://www.kosmopedia.org/bezpieczenstwo_kosmetykow/bezpieczenstwo_skladnikow_kos
m/ 12.05.2012.
6. http://www.kosmopedia.org Bezpieczestwo kosmetykw - jak sie ocenia
bezpieczestwo/19.05.2012.
7. http://www.kosmopedia.org/o kosmetykach/kosmetyki wymagania prawne/19.05.2012/
8. http://www.kosmopedia.org/o kosmetykach/oznakowanie kosmetykw/19.05.2012.
9. http://www.kosmetyczni.pl/pdf/wprowadzenie kosm do obrotu.pdf 7/19.05.2012.
36

10. http://kosmetologia.com.pl/wokol-kosmetologii/niepozadane-dzialanie-kosmetykow.html/
15.05.2012.
11. http://www.phenome.pl/pl/main/baza-wiedzy-phenome/niebezpieczne-skladniki-wkosmetykach/lanolina/ 15.05.2012.
12. http://www.phenome.pl/pl/main/baza-wiedzy-phenome/niebezpieczne-skladniki-wkosmetykach/chemiczne-filtry-uv/ 17.05.2012.
13. http://www.phenome.pl/pl/main/baza wiedzy phenome/niebezpieczne skladniki w
kosmetykach/formaldehyd./23.05.2012.
14. http://www.phenome.pl/pl/main/baza-wiedzy-phenome/niebezpieczne-skladniki-wkosmetykach/chemiczne-filtry-uv/oxybenzone/ 24.05.2012.
15. http://www.phenome.pl/pl/main/baza wiedzy phenome/niebezpieczne skladniki w
kosmetykach/parabeny/ 04.04.2012.
16. http://www.phenome.pl/pl/main/baza-wiedzy-phenome/niebezpieczne-skladniki-wkosmetykach/sls-oraz-sles/14.04.2012.
17. http://www.phenome.pl/pl/main/baza wiedzy phenome/niebezpieczne skladniki w
kosmetykach/syntetyczne zapachy/ 23.04.2012.
18. http://www.phenome.pl/pl/main/baza-wiedzy-phenome/niebezpieczne-skladniki-wkosmetykach/poliethylene-glycol/ 25.03.2012.
19. http://www.pfm.com.pl/new/str4.php5?id1=61&id2=71&id3=87&id4=97/23.05.2012
20. http://luskiewnik.strefa.pl/acne/toksyny.htm/ 23.05.2012
21. http://www.uroda.com/artykuly/czego szuka a czego unika w kosmetykachkolorowych/23.05.2012.

37

38