Najwaniejsze informacje na temat epiki

1.wiat przedstawiony czyli inaczej wiat wewntrzny utworu literackiego. Jest to

caoksztat zjawisk, procesw, dziaa ludzkich, postaci, przedmiotw, czasoprzestrzeni oraz
innych elementw materialnych i niematerialnych ukazanych w utworze.

Czynnikiem organizujcym i ksztatujcym wiat przedstawiony jest temat.

Elementarnymi jednostkami konstrukcyjnymi wiata przedstawionego s motywy.
wiat przedstawiony moe istnie w konwencji realistycznej wiat
przedstawiony, ktrego elementy i ukad (nastpstwo w czasie, zwizki przyczynowoskutkowe, motywacja zdarze i zachowa postaci) zgodne s ze spoecznie
utwierdzonymi stereotypami poznawczymi, moe by okrelany jako, e ma on

charakter realistyczny.
wiat przedstawiony moe istnie w konwencji fantastycznej

- wiat

przedstawiony budowany w opozycji do utrwalonego spoecznie sposobu pojmowania

rzeczywistoci i praw ni rzdzcych przypisuje si znamiona fantastycznoci.
Skadniki wiata przedstawionego:

Czas i miejsce akcji

Fabua
Bohaterowie (gwni, drugoplanowi, epizodyczni)
rodowisko

1.1 Miejsce akcji umiejscowienie wiata przedstawionego.

Moe mie metaforyczne, symboliczne znaczenie.
Psychizacja przestrzeni przestrze wpywa na bohatera. Np.: miasta labirynt
(Bruno Schulz), miasto przestrze zamknita, wizienie (G.Orwell).
1.2 Czas - kady utwr posiada rozpito czasow.
Czy wydarzenia dziej si w trackie opowiadania?
Czy osoba mwica mwi, o tym, co byo?
Czy osoba mwica mwi, o tym, co bdzie?
Czy w powieci zachowana jest chronologia?
a)czas narracji to inaczej, rozpito czasowa narracji, zwykle krtsza ni czas fabuy.

Na og w formie czasu przeszego, pniejszy od czasu fabuy.

b) czas akcji w czasie akcji rozgrywaj si wydarzenia bezporednio ukazane w utworze.

Retrospekcje - przywoanie wczeniejszych wydarze przez bohatera bd bohaterw.

(Retrospekcji mona dokona w mowie zalenej lub niezalenej.)

c) czas fabuy czas fabuy obejmuje wszystkie zdarzenia, o ktrych mowa w utworze,
cznie z czasem przedakcji, przywoanych wspomnie, dygresji, itp.
Zachodzi czsto inwersja czasowa pominicie porzdku chronologicznego w narracji.

Retrospekcje
Przedakcja
Prolog

ZAWIZANIE
AKCJI

CZAS
AKCJI

Poakcja
Epilog

ROZWIZANIE
AKCJI

Przedakcja - zdarzenia, ktre rozegray si przed rozpoczciem si waciwej fabuy

utworu, a take dziaania bohaterw w tym okresie.

Poakcja - zdarzenia relacjonowane w narracji, a rozgrywajce si ju poza ram
czasow opowiadanych zdarze.

c) czas historyczny odwoania do wydarze historycznych, to historyczne.

epika wspczesna teraniejszo. Przestrze czasowa, w ktrej yje autor realia bliskie
autorowi.
Gdy wiat przedstawiony odsya do zjawisk pozostajcych w polu bezporedniego
dowiadczenia spoecznego pisarza, egzystujcych w tym samym co i on czasie.

epika historyczna przeszo. Jeeli autor pisze o wydarzeniach z przeszoci, w ktrych

uczestniczy.

Gdy wiat przedstawiony zbudowany jest z elementw pochodzcych z rzeczywistoci

historycznej, ktr twrca mg zna tylko z porednich wiadectw: zabytkw, rde
pisanych, poda yjcych w tradycji etc.
epika fantastyczna przyszo. Dzieje si niezalenie, wydarzenia rozgrywaj si w
nieokrelonej przyszoci lub przeszoci.
Gdy wiat przedstawiony ulokowany jest w czasie nie majcym

historycznych

odpowiednikw: w legendarnej przeszoci lub w wyobraanej przyszoci.

1.3 Bohaterowie postaci literackie, ktre s si napdow fabuy (jej istotnym elementem).
Pasywni
Statyczni
Dynamiczni
Aktywni
a) pierwszoplanowi gwna posta, ktrej losy tworz gwny wtek fabuy. Znajduj si w
centrum zainteresowania, ich dziaania maj decydujcy wpyw na przebieg zdarze.
b) drugoplanowi nazywani niekiedy pobocznymi, uczestnicz w niektrych wydarzeniach.
Zwizani z bohaterami pierwszoplanowymi, nie maj tak wielkiego wpywu na fabu.
c) epizodyczni wystpuj w pojedynczych sytuacjach, zaistniaych na marginesie gwnego
nurtu wydarze w utworze literackim. Pojawiaj si jednorazowo, tworz to.
1.4. Motyw elementarny skadnik wiata przedstawionego.
a) Motyw dynamiczny, zdarzeniowy.
Pedro Trzeci chwyci gitar [...] i uderzy w struny. Sta tak ze wzrokiem utkwionym w pana,
podczas gdy jego aksamitny, peen pasji gos rozbrzmiewa w sennej porze sjesty. Esteban
Trueba nie by durniem i zrozumia wyzwanie.
I.Allende: Dom duchw

b) Motyw opisany, statyczny.

Rozlegy salon zastawiony by skrzanymi fotelami. [...] Strop trzyma si na ugitych
belkach pocitych gbokimi szparami.

W. Albiski: Kalahari
1.5 Wtek cig motyww zdarzeniowych, ktrego orodkiem jest gwny bohater lub
gwni bohaterowie czy ich wsplny cel.
a) Gwny.
b) Poboczne.
c) Obiegowe, wdrowne (toposy) powtarzajce si w rnych utworach na przestrzeni
wiekw; szablon zdarzeniowy.
1.6 Fabua ukad zdarze, wtkw (motyww dynamicznych). Jest tworzona z
poszczeglnych zdarze. Utwr jest zazwyczaj wielowtkowy.
a) Przyczynowo skutkowa.
b) Chronologiczna.
c) Teleologiczna (celowociowa).
a) Jednowtkowa - typowa zwaszcza dla noweli i tragedii. charakteryzuje si ona znaczn
spjnoci i brakiem epizodw.
b) Wielowtkowa - typowa dla powieci i przybierajca najbardziej urozmaicone formy, ma
charakter mieszany wyrnia si w niej najczciej wtek gwny i wtki poboczne.
c) Epizodyczna - nie wystpuje adna hierarchizacja wtkw, a relacje midzy zdarzeniami
s bardzo lune zdarzenia ukadaj si w samodzielne epizody nie skadajce si na
uporzdkowane caoci wyszego rzdu.
1.7 Akcja cao zdarze przedstawionych w utworze. Skadaj si na ni wszystkie
wtki. Akcja

obejmuje

wycznie

wydarzenia,

ktrych

jestemy "bezporednimi"

uczestnikami, czytajc utwr. Do akcji nie zaliczaj si wspomnienia i retrospekcje.

Czci akcji:
1.
2.
3.
4.
5.

Zawizanie akcji
Rozwinicie
Punkt kulminacyjny
Rozwizanie akcji
Poakcja.

Akcja

obejmuje

wycznie

wydarzenia,

ktrych

jestemy

"bezporednimi"

uczestnikami, czytajc utwr. Do akcji nie zaliczaj si wspomnienia i retrospekcje.

2. Narrator osoba opowiadajca fikcyjna, skonstruowana przez autora, kreuje wiat
przedstawiony.

Przez swoj relacj, wpywa na wygld i charakter wiata przedstawionego. Moe on

by obiektywny, bd subiektywny w stosunku do odtwarzanych faktw i zdarze.

Midzy wiatem przedstawionym a narratorem zachodzi okrelony stosunek, gdy
narrator jest albo niewidoczny, albo uwidacznia swoje stanowisko, lub w skrajnych
przypadkach traktuje fabu jako pretekst do wasnych przemyle i wypowiedzi.

2.1 Typologia narratora

a) Narrator pierwszoosobowy narrator jest uczestnikiem wydarze. Czasowniki s w
pierwszej osobie liczby pojedynczej lub mnogiej, wystpuj zaimki takie jak: mi, mnie, mj,
ja. Narrator posiada wiedz ograniczon (wie tylko to, co powiedzieli mu inni lub co sam
zobaczy/ usysza). Taki narrator nazywany jest narratorem konkretnym.
Ojciec by pierwszym zmarym, jakiego widziaem w yciu. Wprawdzie kilka razy byem na
pogrzebach, widziaem zmarych niesionych przez wie w pomalowanych skrzyniach, ale nie
umiaem i nie chciaem przypomina sobie tych nieboszczykw[...].
T. Nowak: A jak krlem, a jak katem bdziesz

NARRATOR
1- OSOBOWY

3 - OSOBOWY

AUKTORIALNY

PERSONALNY

b)Narrator personalny wiat przedstawiony jest pokazany z perspektywy jednego lub

kilku bohaterw. Wystpuje narracja 3-osobowa, punkt widzenia narratora jest umiejscowiony
w wiadomoci bohatera, przewaga mowy pozornie zalenej.

Pokazuje wiat, tak, jak jawi si on w wiadomoci bohatera (lub wielu bohaterw).
Nierzadko ukazuje emocjonalny stosunek bohatera do wiata.
Czytelnik nie odnosi wraenia, e kto opowiada, wydaje si, e narrator nie istnieje.
Obserwujemy wiat oczami bohatera, poznajemy jego wiadomo i podwiadomo.

Narrator trzecioosobowy ale punkt widzenia z perspektywy bohatera, narracja

personalna:
Ostatniej wiosny napatrzya si jej do woli. Uczua jeszcze teraz zapach powietrza, gorzki
od nagrzanych, poudniowych lici. Staa za matk na duym balkonie nadwodnej willi. Nad
balkonem wisiaa markiza, a powietrze pod markiz pene byo wietlistego cienia, pachnce
gorzko, jakby skr pomaraczy. Byo poudnie. Niej w ogrodzie kwity grubymi kwiatami
bezlistne gazie magnolii. Matka bya zdenerwowana, naprzd spieszya si, a teraz czekaa
niecierpliwie. Lepiej byo milcze[...]. Mylaa o matce, e jest niedobra. Ale co jest
naprawd w dobroci dotykalne i rzeczywiste, co jest ni sam?[]
Z. Nakowska: Granica
Ranek by soneczny, ale diablo chodny. Triss obudzia si zzibnita, niewyspana, ale
uspokojona i zdecydowana. () Komnata Ciri bya ciemn kopi kwater wiedminw. Nie
byo tu praktycznie nic poza zbitym z desek kiem, stokiem i kufrem.
c) Narrator autorski/auktorialny Narracja prowadzona w 3-osobie, nie uczestniczy w
wiecie przedstawionym i opowiada o nim w sposb mniej lub bardziej
zobiektywizowany, narrator jest ukryty, ale moe komentowa wiat przedstawiony,
wyprzedza fakty, moe by narratorem wszechwiedzcym.

3-osobowy narrator.
Daje o sobie zna wtrceniami i komentarzami.
Na pierwszy rzut oka wydaje si identyczny z autorem, jednak po wnikliwej analizie

okazuje si, e wie mniej ni autor.

Narrator jest postaci samodzieln, ktra na rwni z innymi postaciami zostaa

stworzona przez autora.

Narrator stoi na progu wiata rzeczywistego autora i czytelnika oraz wiata

fikcyjnego.
Typow dla tej narracji form opowiadania jest relacja w czasie przeszym.
Moe wyprzedza bieg wydarze.

Zachowuje dystans wobec wiata przedstawionego, pozwalajcy mu go interpretowa,

ocenia, wprowadza informacje o wydarzeniach poprzedzajcych waciwy bieg
wypadkw

Ludzie pracowali od rana, kiedy tylko soce zaczo spija ros z trawy i zwierzcej sierci.
Dugie, wiszce prawie do ziemi kozie runo naleao starannie wyczesa zgrzebem, a kaczki
weny zebra do workw. Kz nie strzyono tak jak owiec. Wyczeski wdroway w kobiece
rce, a spod ich zrcznych palcw wychodziy nastpnie weniane szale niezrwnanej
delikatnoci, ktre mona byo przewlec przez piercionek, albo paszcze synne w caej
prowincji ciepe, a jednoczenie tak lekkie, e si ich prawie nie czuo na ramionach.
E. Biaocka Naznaczeni bkitem
"Bogatsi mieszkacy przebkiwali o potrzebie zaoenia uniwersytetu, do czego i rzd
stanowy musiaby si przyczyni. Mieszkacom dobrze si dziao. Handel ywym srebrem,
pomaraczami, jczmieniem i winem przynosi im znakomite zyski. Byli uczciwi, rzdni,
pracowici, systematyczni, otyli. Kto by w pniejszych czasach odwiedzi ju
kilkunastotysiczn Antylop, ten by w bogatych kupcach miejscowych nie pozna tych
niemiosiernych wojownikw, ktrzy pitnacie lat temu spalili Chiavatt."
H. Sienkiewicz "Sachem"
narrator wszechwiedzcy narrator, ktry obnosi si ze swoj wiedz na temat wiata
przedstawionego, jego stosunek jest neutralny.
Opowiada wydarzenia cakowicie z zewntrz, sprawiajc wraenie jakby wszystko o
wszystkich wiedzia i by w stanie w kadej chwili wnikn w najtajniejsze obszary psychiki
wszystkich bohaterw wystpujcych w dziele. Narrator taki nie pojawia si w akcji dziea
nawet na moment. Czasami mwi si, e funkcjonuje "z pozycji Pana Boga". Tego rodzaju
narrator jest charakterystyczny dla powieci klasycznej.
narrator z wiedz pozornie ograniczon narrator wiadek, opowiada zdarzenia z
zewntrz, ale w takiej formie, w jakiej mgby to robi naoczny wiadek.
Opowiada zdarzenia z zewntrz, ale w takiej formie w jakiej mgby to robi naoczny
wiadek. Czsto zdarza si, e narrator taki jest wpleciony (na drugim planie) w akcj dziea.
7

 narrator interpretujcy i oceniajcy opisuje cechy bohaterw, prowadzi wasne

rozmylania, ocenia bohaterw, formuuje wasne osdy.
narrator neutralny nie jest zaangaowany w akcj, nie ocenia, zachowuje dystans do
wiata przedstawionego.
Narrator auktorialny wszechwiedzcy ma wgld w myli postaci:
Pan ukasz siedzia zamylony. By to starzec wysoki, chudy, pochylony. Liczy sobie okoo
siedemdziesiciu lat i mia czarne, dosy gste wosy. []Siedzia w pokoju duym, od
kilkunastu lat nieoczyszczanym, zapchanym sprztami[]. Prcz tego byy jeszcze dwa
pokoje mniejsze, tak ju zapenione gratami, e chodzenie po nich przedstawiao pewne
trudnoci.
B. Prus: Nawrcony
Narrator auktorialny neutralny

Swobodnie porusza si w przestrzeni (jest w dwch miejscach na raz).

Ma wgld w myli bohaterw.
Wszechwiedzcy:

Daleko, daleko od Gribojedowa, w wielkiej, owietlonej tysicwiecowymi

arwkami sali, na trzech obitych blach cynkow stoach leao to, co
jeszcze niedawno byo Michaem Aleksandrowiczem Berliozem.

Subiektywny:

i doprawdy niepotrzebnie zocili si i krzyczeli Deniskin, Guchariow, Kwant i

Bieskudnikow.
[]Mgby chocia zadzwoni! krzyczeli Deniskin, Guchariow i Kwant.
Ach, daremne byy to krzyki Micha Aleksandrowicz donikd nie mg zadzwoni. Daleko,
daleko od Gribojedowa, w wielkiej, owietlonej tysicwiecowymi arwkami sali, na trzech
obitych blach cynkow stoach leao to, co jeszcze niedawno byo Michaem
Aleksandrowiczem Berliozem. Na pierwszym stole lea nagi, pokryty zaschnit krwi tuw
ze zmiadon klatk piersiow i zmasakrowan rk, na drugim gowa z wybitymi przednimi
zbami, z otwartymi, zmtniaymi oczyma, ktrych nie razio ju nawet tak jaskrawe wiato, a na
trzecim kupa zesztywniaych szmat. Przy zdekapitowanym sta profesor medycyny sdowej,

anatomopatolog i jego prosektor, przedstawiciele organw ledczych oraz wezwany telefonicznie,

oderwany od chorej ony zastpca Berlioza w Massolicie, literat edybin. Po edybina posano
wz, ktry przede wszystkim zawiz go wraz z przedstawicielami organw ledczych (byo
to okoo pnocy) do mieszkania denata, gdzie dokonano opiecztowania papierw zmarego, a
potem ju wszyscy pojechali do kostnicy.
Tak, Berlioz nie mg zadzwoni donikd i doprawdy niepotrzebnie zocili si i
krzyczeli Deniskin, Guchariow, Kwant i Bieskudnikow. Dokadnie o pnocy caa dwunastka
literatw opucia pierwsze pitro i zesza do restauracji. Tu raz jeszcze brzydko pomyleli o
Berliozie, poniewa na werandzie wszystkie stoliki byy ju oczywicie pozajmowane i musieli
zasi do kolacji w jednej z owych piknych, lecz dusznych sal.
Rwnie dokadnie o pnocy w pierwszej z owych sal co gruchno, zadzwonio,
potoczyo si, zadygotao. I zaraz cienki mski gos przekrzykujc muzyk desperacko zawoa:
Alleluja! Tak zagrzmia synny jazzband Gribojedowa. Pokryte kropelkami potu twarze
zajaniay, wydawao si, jak gdyby oyy wymalowane na suficie konie, lampy jak gdyby
zawieciy janiej i nagle obie sale poszy w tany, jakby si zerway z acucha, a za nimi posza
w tany i weranda.[].
Michai Buhakow: Mistrz i Magorzata

2.2 Podstawowe formy wypowiedzi narracyjnej

a) Opowiadanie podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej (nie mylcie jej z
opowiadaniem jako gatunkiem epickim!), prezentuje narastanie w czasie kolejnych zdarze
(wyodrbnia

si

trzy

typy

opowiadania:

waciwe,

unaoczniajce,

informacyjne).

Opowiadanie jest form wypowiedzi opozycyjn wobec opisu (dynamiczne statyczne,

budowanie fabuy budowanie wygldu wiata przedstawionego), z ktrym najczciej

przenika si i przeplata w utworze epickim.

Antoni da mu scyzoryk, Wacek wyskoczy z baraku i skrywajc si w gszcz opianw

na naroniku, nagle odwali kamienie. Pocz naprzd nakuwa do such ziemi
noem, a potem grzeba apami, palcami, aby jak najprdzej rozkopa to miejsce. Pniej
kopa coraz szybciej, a nagle poczu, e do czego si dokopa.

opowiadanie waciwe czas przeszy, zwizki przyczynowo-skutkowe, najczciej ukad

chronologiczny, denie do punktu kulminacyjnego.

Podkomorzy rusza
I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza[...]
Za Podkomorzym szereg w pary si gromadzi[...]
Dano haso, zaczto taniec on prowadzi.
A. Mickiewicz: Pan Tadeusz

opowiadanie unaoczniajce maksymalnie konkretyzuje i uplastycznia opowiadane

zdarzenia, ukazujc je bezporednio, czsto w czasie teraniejszym (jest to praesens
historicum uycie gramatycznego czasu teraniejszego dla oznaczenia czasu przeszego,
bdce sposobem narracyjnego unaocznienia i aktualizacji zdarze minionych), a wic
przybliajc do paszczyzny czasowej, w ktrej znajduje si narrator.

Niedugo jednak zostawiono Dbrowskiego w spokoju. Ju 18 lutego Prusacy z du

si 3000 ludzi napadli zarwno z prawego flanku na Starogard, w rwninach midzy
lasami, jak rwnie i na Pelplin. W Starogardzie tego wanie dnia stan korpus generaa
Menarda w sile szeciu tysicy ludzi, przeznaczonych do wzmocnienia generaa
Dbrowskiego[...]
S. eromski: Popioy

opowiadanie informacyjne przekazuje uoglnion i skondensowan wiedz narratora o

okrelonych odcinkach fabuy.

10

b) Opis jedna z podstawowych form wypowiedzi narracyjnej; w przeciwiestwie do

opowiadania przedstawia pozazdarzeniowe skadniki wiata przedstawionego (to zdarze,
wygld postaci itp.). Wchodzi w cise zwizki z opowiadaniem ich czci skadowe
wzajemnie si przenikaj; w powieci realistycznej zaoeniem opisu byo przedstawienie
rzeczy i zjawisk w sposb obiektywny, z perspektywy narratora wszechwiedzcego, w prozie
nowszej opis konstruowany jest zazwyczaj z punktu widzenia bohatera, ukazuje wic wiat
zewntrzny tak, jak zarysowuje si on przed jego oczami. Zadaniem opisu jest nie tylko
pokazanie wiata, w ktrym dziaaj bohaterowie, wnosi on bardzo czsto wartoci Antoni
symboliczne.

Fanny Price skoczya wanie dziesi lat i cho na pierwszy rzut oka nie wydawaa si
szczeglnie pocigajca, nie miaa w sobie nic, co mogoby wzbudzi niech patrzcych.
Na swj wiek niedua, bez rumiecw na policzkach czy jakichkolwiek oznak urody[].
J. Austen: Mansfield Park

opis postaci

Natychmiast ogarnia go strach. Chwilami tak dokadnie wyobraa sobie, co go czeka,

e serce walio mu jak motem, a w pucach brakowao tchu.
G. Orwell: Rok 1984

opis przey wewntrznych

By to pikny poranek majowy, przepojony gorzk woni mdych lici. Na ziemi leay
brzowe upinki od kasztanowych pkw i lepiy si do ng. pieway ziby[...]
M. Dbrowska: Noc ponad wiatem

opis ta zdarze/opis przestrzeni

Esteban Trueba otworzy drzwi i zawoa siostr, lecz nie odway si wej do rodka.
Wok byo ciemno. Clara pierwsza przekroczya prg[...]. Ojciec Antonio zapali zapak
[...]
I.Allende Dom duchw

opis sytuacji
d) Wypowiedzi bohaterw sposb przytaczania wypowiedzi postaci w tekcie
narracyjnym. Do podstawowych typw nale: mowa zalena, mowa niezalena i mowa
pozornie zalena.

11

- I proces zaczyna si na nowo? spyta K. z niedowierzaniem.

- Bez wtpienia rzek malarz proces zaczyna si na nowo.
F. Kafka: Proces

Mowa zalena sposb przedstawiania sw postaci w utworze literackim.

Charakteryzuje si on uyciem formy zda podrzdnych w przytoczeniach, np.:

"Andrzej wielokrotnie mwi, e nie naley miesza poj".

Mowa niezalena wszelkie przytoczenia wypowiedzi zawartych w warstwie
narracyjnej postaci dziaajcych w ramach utworu literackiego na zasadzie expressis
verbis. Mona wyrni dwa podstawowe sposoby przytaczania mowy niezalenej:
dialog, gdzie racje postaci zostaj wzajemnie skonfrontowane,
monolog, gdzie przedstawiona jest racja jednego z bohaterw, jego
subiektywne odczucia czy denia.

Dialog w mowie niezalenej - mowa niezalena jest wydzielona z narracji i skadniowo od

niej niezalena; w przytaczanych w ten sposb wypowiedziach dominuje forma pierwszej
osoby gramatycznej; w utworach epickich mowa niezalena moe ogranicza si do
cytowania.

Pan Rudolf mia lat trzydzieci cztery. By brutalny z natury i bystrego umysu, a e
wiele mia do czynienia z kobietami, zna je dobrze. Ta wydawaa mu si adna; zamyli
si wic o niej i o jej mu.
-

Jest pewno bardzo gupi. Musi by nim znudzona. Pan doktor ma brudne paznokcie i

brod

od trzech dni nie golon. Gdy drepce do chorych, ona siedzi w domu i ceruje

skarpetki. I nudzi si biedactwo. Biedna kobieta!

G. Flaubert: Pani Bovary

Monolog w mowie niezalenej

Panna Izabela bya oburzona i przypomniaa panu Pieczarkowskiemu, e nie kto inny,
tylko on chwali artyst. Pan Pieczarkowski zaprzeczy i powoa si na wiadectwo
obecnego pana Rydzewskiego i nieobecnego Szastalskiego, e Molinari od pierwszej
chwili nie budzi w nim zaufania.

12

B. Prus: Lalka
Dialog w mowie zalenej mowa zalena przytoczenie wypowiedzi postaci jest
podporzdkowane narratorowi (typowa konstrukcja: powiedzia, e); mowa zalena nie
zakada cytowania, stanowi relacj o wypowiedzi z punktu widzenia narratora.

Pomylaa, e ju matki nigdy nie zobaczy, e j tamci ludzie po cichu zamcz.

Znowu poczua w sercu ten okropny, zimny strach. Powoli zacza sobie wyobraa, co z
ni bdzie, jak zostanie sama na wiecie. Co zrobi, jak matka naprawd umrze? Uczua,
e pyn jej zy po twarzy, i mylaa dalej, co zrobi[...]
Z. Nakowska: Granica

Monolog w mowie pozornie zalenej mowa pozornie zalena sposb przytaczania

wypowiedzi bohatera znoszcy cise rozgraniczenie midzy narratorem a bohaterem.
Najbardziej charakterystyczne dla mowy pozornie zalenej s czasowniki oznaczajce
mylenie, mwienie, odczuwanie itp., drugim wyznacznikiem jest sam charakter
przytoczonych sw, ktre ze wzgldu na dobr sownictwa, skadnie, intonacj itp. tumaczy
si mog tylko jako cudze wyraenia wmontowane w narracj. Np.: Bez myli o tym
wiedzia jedno, e nie wrci o domu z Grodna! Przenigdy! By tu u siebie, na swojej drodze.
Szed naprzd z zadart gow i kwita. Mimo e ta wypowied jest prowadzona w trzeciej
osobie i formalnie wyglda na wypowied narratora, to dominuje punkt widzenia bohatera.
Mowa pozornie zalena ma ukazywa wiat w wikszym stopniu z perspektywy bohatera, a
nie tylko wszechwiedzcego narratora, wie si to z wikszym zainteresowaniem yciem
wewntrznym postaci, deniem do bezporedniego przedstawienia ekspresji bohatera.
Jeszcze przykad tej samej wypowiedzi przytoczonej w rny sposb:
1. Mowa pozornie zalena
By taki dobry, delikatny, hojny! A nawet gdyby si waha, czy odda jej przysug, ju ona
potrafi go zmusi, jednym spojrzeniem wskrzesi ich upion mio.

2. Mowa zalena
Wydawao jej si teraz, e zawsze by dla niej dobry, delikatny i hojny. Bya pewna, e
nawet gdyby si waha, czy odda jej przysug, potrafiaby go do tego zmusi, jednym
spojrzeniem wskrzesiaby ich upion mio.
3. Mowa niezalena
13

Mylaa: Jest taki dobry, delikatny, hojny! A nawet gdyby si waha, czy odda mi t
przysug, ju ja potrafi go zmusi, jednym spojrzeniem wskrzesz nasz upion mio.
Wnioski: Przewaga mowy pozornie zalenej: zwizo, niespodzianka, zblienie czytelnika do bohaterki,
spotgowanie jej samoistnego bytu przez wycofanie si narratora. Niebezpieczestwem jest dua sugestywno
czytelnik moe si zagubi i przypisa autorowi myli bohaterki.

Gatunki epiki:

1. powie utwr pisany proz, obszerny, wielowtkowy, o duej liczbie bohaterw;

np. Quo vadis; wystpuje kilkanacie rodzajw powieci, np. historyczna, polityczna,
przygodowa, sensacyjna, spoeczno-obyczajowa, psychologiczna, biograficzna,
fantastyczno-naukowa, fantasy, kryminalna itp.
2. nowela utwr krtki, jednowtkowy, z ma liczb bohaterw i punkcie
kulminacyjnym znajdujcym si w zakoczeniu; np. Janko Muzykant czy
Latarnik
3. epos (epopeja) rozbudowany utwr wierszowany, przedstawiajcy dzieje
mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterw na tle przeomowych
wydarze dla danej spoecznoci; np. Iliada, Odyseja lub Pan Tadeusz
4. opowiadanie utwr niewielki, tematycznie ograniczony do jednego wtku, rnicy
si od noweli brakiem wyranej konstrukcji, lunym ukadem akcji czsto
wzbogacanej epizodami
5. ba utwr opowiadajcy dzieje bohaterw z reguy fantastycznych, nie posiadajcy
okrelonego miejsca oraz czasu (dawno, dawno temu za grami, za lasami)
6. legenda (podanie) opowie (nasycona elementami fantastyki, zawierajca jednak
cz prawdy) o bohaterze, czsto o yciu witego, mczennika ujawniajca czas i
miejsce akcji
7. anegdota krtkie, czsto zabawne opowiadanie o jakim specyficznym wydarzeniu,
np. historyjka z ycia sawnej postaci

14

8. satyra utwr omieszajcy i pitnujcy ukazywane w nim zjawiska, osoby,

obyczaje, stosunki spoeczne uwaga! jest to gatunek mieszany (synkretyczny), czy
elementy epiki i liryki, podobnie jak ballada czy powie poetycka.
9. pamitnik opisuje przeycia uczestnika, bd wiadka jakiego wydarzenia,
chronologicznie uoone.

15