Glosariusz

fechtunku

Wielka nauka mwi o przyswajaniu wiedzy i deniu do doskonaoci.

Poprzez przyswajanie rozumiem tutaj
podstawow znajomo wszystkiego co ludziom wiadomo.
Doskonao za wynika std, e gdy ju pozyskasz t podstawow
wiedz,
to wiesz praktycznie wszystko
i jeste praktycznie zdolny do wszystkiego.
Nigdy niczego nie osigniesz,
jeli nie poznasz podstawowych regu.
Munenori Yagyu,
Ksiga
przekazw rodzinnych o sztuce wojny, 1632

WSTP
Bydgoszcz.01.08.2004

Glosariusz Fechtunku historycznego zawiera zbir poj, nazw okrelonych czynnoci, technik
oraz ich objanienia. Zosta opracowany na potrzeby Szkoy Maximusa na podstawie rde
historycznych i dowiadcze wyniesionych z treningw, potyczek oraz bitew. Ze wzgldu na ma
ilo lub niedostpno materiaw rdowych z okresu redniowiecza czy baroku dodatkowo
wykorzystalimy terminy zaczerpnite z historii szermierki europejskiej innych epok lub sztuk walk,
ktre rozwijay si poza naszym kontynentem. Ponadto w skad glosariusza wchodz autorskie nazwy
stworzone przez trenerw. Zestaw tych poj buduje swoisty eklektyzm teoretyczny, ktry skada si
na umiejtnoci czonkw Szkoy Fechtunku Historycznego Maximus.
Wszystkich bardziej uwanych i zaawansowanych szermierzy prosz o ewentualne uwagi, sugestie
i poprawki w razie wykrycia bdw i moich niedopatrze.
Wydanie II
Bydgoszcz 29.03.2006

Autor: Micha Sikora

www.kuzniakultury@wp.pl
e-mail: kuzniakultury@wp.pl

RODZ. I
POJCIA ANALOGICZNE DLA RNYCH
RODZAJW BRONI
1. POJCIA OGLNE
FECHTUNEK HISTORYCZNY (od czas. fechtowa si) 1- sztuka wadania broni bia. Obecnie
zamiowanie grupy osb, ktre staraj si jak najrzetelniej odtworzy realia walki z dawnych czasw
(np. epoki redniowiecza, baroku), Stosujc przy tym zasady sportowej rywalizacji tworz now
dziedzin ruchowej autoekspresji.
FECHTOWA SI (niem. fechten) - uprawia szermierk, wiczy si w walce na florety, szpady
lub szable.
BICIE SI W PALCATY - w Polsce w XVIII i pierwszej poowie XIX w. tak okrelano
fechtunek, trenowany w szkoach jako gry, zabawy, wiczenia.
HOPOLOGIA- nauka zajmujca si badaniem kultur bojowych np. Mongoowie, rycerze, samuraje.
WERSETY (niem. Merkverese) -nauki mistrzw przekazywane byy pod postaci wierszy, eby
atwiej je byo zapamita; pierwsze znane nam wersety pochodz od mistrza Johannesa
Liechtenauera ( z XIV w ).
TAKTYKA - w szermierce - celowe i skuteczne stosowanie rnych dziaa szermierczych w walce.
Taktyka w szermierce polega na tym, aby przez umiejtne, rozumne, celowe wykorzystanie swoich si,
waciwoci, umiejtnoci, sprawnoci czynnociowo-ruchowej oraz nawykw ruchowych
-uwzgldniajc siy, styl walki, technik i taktyk przeciwnika -wygra walk lub osign moliwie
najbardziej dla siebie korzystny wynik.
TECHNIKA (szem. sport.) -prawidowo ruchw, oparta na ich celowoci, dokadnoci, szybkoci i
niedostrzegalnoci. Zadaniem techniki jest osignicie najlepszych wynikw przy najmniejszym

W nawiasach podano pochodzenie terminw.

nakadzie si. Oznacza to naukowy sposb stosowania siy dla osignicia celu. Aby ruchy
odpowiaday wymogom techniki, szermierz musi si uczy ich szybkiego i dokadnego wykonywania.
SYSTEM SZERMIERCZY (szerm. sport.) -okrelenie oznaczajce cay materia nauczania, dzieli
si na postawy i dziaania szermiercze.
DZIAANIA SZERMIERCZE (szerm. sport.) -s to takie czynnoci, za pomoc ktrych zadaje si
trafiania lub ich unika.
WOLNA WALKA -prowadzona na zasadzie pojedynku. Licz si trafienia w newralgiczne partie
ciaa. Celem takiego starcia jest osignicie symbolicznego zwycistwa nad przeciwnikiem.
Mona j porwna do walki pojedynkowej dawnych czasw.
Nazwa wolnej walki pochodzi std, e wszystko, czego si ucze nauczy teoretycznie i praktycznie
na lekcjach szermierki, moe tu stosowa zupenie swobodnie i bez ogranicze.
SZKOLNA WALKA -sposb nauczania fechtunku, poprzez techniczne, systematyczne powtarzanie
danych sekwencji, wicze. wiczona w parach lub samodzielnie.
WALKA POKAZOWA- walka dla publicznoci. Ma na celu zaprezentowa uroki i efektowno
starcia. Bardziej przypomina teatr ni pojedynek.
BLOSFECHTEN (niem.) -walka bez opancerzenia lub w lekkim opancerzeniu. Uywane te na
okrelenie walki dugim mieczem opisanej przez mistrza Liechtenauera.
KAMPFFECHTEN (niem.) walka w zbroi pieszo.
HARNISCHFECHTEN (niem = walka w zbroi) -walka z przeciwnikiem cakowicie opancerzonym
w zbroj pytow.
ZAPASY (niem. Ringen) -system walki wrcz zawierajcy mocowania, uderzenia, kopnicia,
dzwignie i amania.
ZAPASY NA MIECZU (niem. Ringen am Swert) -okrelenie technik przechodzenia od zwarcia do
zapasw rzutw, odebrania miecza itp.
ODEBRANIE MIECZA (niem. Swertnehmen, Schweretnehmen), ROZBROJENIE (szerm. sport.)
-zestaw technik pozwalajcych szermierzowi odebra lub wytrci przeciwnikowi bro.
PALCAT- (wg. pa`lca, B. palcat- kij ) -daw. kij uywany do wprawiania si w szermierce w dawnej
Polsce; gruby kij, paka.
KATA (w karate- formy), WALKA Z CIENIEM -wiczenie bez przeciwnika. Polega na powtarzaniu
rnych ukadw postaw, ci, blokw, poczone z prac ng.
KIARI (w szkole ninja- okrzyk ducha) -okrzyk wydawany przy zadawaniu cicia lub stosowaniu
zastawy np. KA !, TOCH!, TOO!. Uatwia synchronizacj oddechu z dynamik walki. Pomaga
wyprowadzi silniejszy cios, pobudza wydzielanie adrenaliny w organizmie.

2. KONSTRUKCJA MIECZA i GOWNI

1.gownia
2.rkoje
3.zastawa
4.sztych
5.nasada
6.ostrze
7.zbrocze
8.paz
9.gra(o)
10.trzon
11.gowica
12.jelec
13.taszka
14.trzpie
15.okadzina
16.podstawa gowicy
17.nakadka gowicy
18.szyjka
19.trzewik

W dawnej Polsce rozrniano trzy zasadnicze czci gowni:

a) ZASTAWA
-ulokowana przy nasadzie,
b) MISZYZNA -cz rodkowa.
c) CIESZYZNA -cz kocowa

-cz twarda/odpr.
-cz mikka.

FASZYWE OSTRZE -w mieczu jest to ostrze przeciwlege do ostrza, ktre w danym momencie
tnie. W broni jednosiecznej w tym miejscu znajduje si tylec.

3. PATRZENIE
Wyrniamy kilka sposobw patrzenia -czyli rozpoznawania ruchw przeciwnika by je
niezawodnie i zawczasu zauway:
a) SPOJRZENIE OBWODOWE (szerm. sport.) -sposb patrzenia na przeciwnika by wykry jego
ruchy. Polega na tym, e obejmujemy obserwacj wszystko co jest w naszym polu widzenia, a
wic ca posta przeciwnika i jego ruchy -jako oglny zarys. Sposb ten w najmniejszym stopniu
wyczerpuje nerwy patrzcego.
b) OBSERWOWANIE KLINGI (szerm. sport.) -wymaga, by spojrzenie byo skierowane na kling
przeciwnika i stale i wszdzie za ni podao. Ani na chwil nie mona jej spuszcza z oka.
c) OBSERWACJA KOSZA (szerm. sport.) -niezawodno tej metody zaley w wysokim stopniu
od sposobu prowadzenia klingi przez przeciwnika. Kosz, ktry porusza si na maej przestrzeni, w
mniejszym stopniu zdradza zamiary przeciwnika, ni kosz poruszany na wikszej przestrzeni.
Najtrudniejsze do ledzenia s ruchy w linii oczu lub poziomo w przd lub w ty. Najatwiejsze
do zauwaenia s ruchy wykonywane w bok lub prostopadle. Mona zatem stwierdzi, e kosz
prowadzony duymi widocznymi ruchami stanowi lepszy punkt obserwacyjny ni klinga.

4. ODLEGO/ fazy walki

a) ZUFECHTEN (mistrz Johannes Liechtenauer), ODLEGO DALEKA (szerm. sort.) -w tej
fazie szermierz zblia si do przeciwnika spoza dystansu pozwalajcego na uderzenie.
Wykorzystuje ten czas na ocen przeciwnika i obranie najlepszej taktyki walki.

b) ODLEGO REDNIA (szerm. sport.) -odlego w ktrej dla trafienia przeciwnika trzeba
wykona wypad.

c) HANDARBEIT (-praca rk, J. Liechtenauer), ODLEGO BLISKA (szerm. sport)

-walka w bliskim dystansie, przy ktrej mona dosign przeciwnika przez wycignicie
ramienia.

d) NADMIERNIE DALEKA ODLEGO (szerm. sport.) -mwimy o niej wtedy gdy dochodzi
do przekroczenia odlegoci duej (zufechten)

e) ODLEGO CISA, PDYSTANS (szerm. sport.) -jeli jest mniejsza ni odlego bliska,
tzw. WALKA Z BLISKA.

f) CIAO Z CIAEM (szerm. sport.) -walka, w ktrej ciaa przeciwnikw stykaj si, co
uniemoliwia regularn walk.

g) ABZIEHEN (np. mistrz Joachim Meyer) -wycofanie

MENZURA (-rozstp, szermierka sportowa1 ) -jest to odlego midzy walczcymi szermierzami.
Na og szermierze staraj si zapewni sobie w walce tak odlego do przeciwnika, ktra
uatwiaaby obron, a jednoczenie pozwalaa na przeprowadzenie zaskakujcego natarcia. Ocena
odlegoci oraz dobr odpowiedniej pracy ng i rk stanowi niezmiernie wan umiejtno
techniczn szermierza.

5. PODZIA CIAA
W szermierce ciao ludzkie dzieli si na cztery wiartki, ktre wyznacza si umownymi liniami.
Pierwsz pionow przez rodek ciaa. Drug poziom na wysokoci pasa.
STAROPOLSKI PODZIA CIAA (z szabli):
SRTONA WRCZNA -prawa strona szermierza w postawie szermierczej (prawe rami)
= STRONA ZEWNTRZNA (szerm. sport.)
SRTONA ODWROTNA -lewe rami =STRONA WEWTRZNA (szerm. sport.)
STRONA RDZENNA -rodek pola trafienia (gowa, tuw, brzuch)

6. DZIAANIA ZACZEPNE

(starop. zaczepne)

W lad za mistrzem Liechtenauerem rozrniamy trzy podstawowe rodzaje ciosw zw: DREY
WUNDER ( tumaczone jako trzy zranienia lub trzy cudy)
a) CICIE (niem. Schnitt) -naley silnie przecign ostrze po ciele przeciwnika (jakby si co
kroio), uywane w dystansie handerbeit.

W dawnej Polsce (szermierka szabl) rozrniano dwa rodzaje ci:

CICIE WRCZNE -krtkie, trafiajce w rk.
CICIE RDZENNE -gbokie, trafiajce w tuw, gow, ramiona.
b) UDERZENIE ( niem. Hau, Haw) -stosowane najczciej w rednim dystansie.
c) SZTYCH (niem. Stich) -pchnicie czym ostrym zw. bia broni.
Obecnie ze wzgldw bezpieczestwa nie stosowany w szermierce na miecze!
NASADZENIE (niem. Ansetzen) =pchnicie. W naukach Lichtenauera wymienia si pchnicia grne
(obere Ansetzen) i pchnicia dolne (untere Ansetzen). Kade pchnicie mona wykona w dowolne
otwarcie.
MISTRZOWSKIE UDERZSENIE (niem. Meisterhau, Meisterhaw) -okrelenie nadane przez
Joachima Meyera na sekretne uderzenia Johannesa Liechtenauera.
SEKRETNE UDERZENIA (niem. Verbogen haue) -takie uderzenia, ktre jednoczenie chroni
szermierza i rani jego przeciwnika; Johannes Liechtenauer wymienia ich pi:
1. GNIEWNE UDERZENIE (niem. Zornhau, Zornhaw) -proste ukone uderzenie grne.
2. KRZYWE UDERZENIE (niem. Krumphau, Krumphaw) wykonywane krtkim lub
dugim ostrzem w zalenoci od przekazu, czsto wymierzone w rce
3. UDERZENIE KRZYOWE (niem. Zwerchau, Zwerchhau) -poziome uderzenie
wykonywane na praw stron krtkim, a na lew dugim ostrzem; jest rwnie
przeamaniem postawy Vom Tag.
4. UDERZENIE SPOJRZENIA (niem. Schielhau) -uderzenie grne, zadawane krtkim
ostrzem w rami albo twarz.
5. UDERZENIE CIEMIENIA (niem. Scheitelhau) -pionowe uderzenie grne, wykonywane
przez wyrzut miecza do przodu, bez zamachu wymierzone w ciemi przeciwnika.
Mistrz Liechtenauer rozrnia dwa podstawowe cicia:
OBERHAU (uderzenie grne, J. Liechtenauer) -cios zadany z gry w d.
UNTERHAU (uderzenie dolne, J. Liechtrnauer) -cios skierowany z dou w gr.
Wszystkie nastpne cicia to wariacje dwch podstawowych.
WARIACJE rozwinicie podstawowych ci Liechtenauera (patrz. PAGISKI, RA WIATRW)
NATARCIE (szerm. sport.) -takie dziaanie, ktre jest prowadzone z wasnej inicjatywy, od pocztku
do koca i bez przerwy w przd, ktre stale zagraa wanej powierzchni trafienia przeciwnika i ktre
w kocowej fazie moe mu zada trafienie.
NATARCIE NA KLING (szerm. sport.) -stosujemy wwczas gdy przeciwnik zagradza nam drog
kierujc na nas koniec swej broni przez wycignicie rki, w jzyku szermierczym oznacza to, e
trzyma swoj kling w linii. W takim wypadku trzeba usun kling przeciwnika aby na ni nie
wpa. To usunicie jak te cae dziaanie -nazywa si natarciem na kling.

NACISK NA KLING (szerm. sport.) -wasna klinga dotyka klingi przeciwnika tylko w jednym
punkcie, nie lizgajc si po niej. Nacisk na kling wykonuje si na jej sab cz, a bezporednio po
nim nastpuje cicie /pchnicie -zanim przeciwnik zdoa wykona przeciwnacisk.
ZWARCIE (niem. Binden) -moment , w ktrym spotykaj si gownie mieczy.
PCHNICIE PO KLINDZE (franc. FILO, szerm. sport.) -pchnicie wykonane z utrzymaniem styku
gowni, wykonuje si przez wyprostowanie ramienia.
FLANCONADE (szerm. sport.) -boczne pchnicie po klindze.
NATARCIE ZOONE NA KLING (szerm. sport.) -polega na wykonaniu bez przerwy dwu lub
kilku nastpujcych po sobie natar na kling. Celem zoonego natarcia na kling, oprcz usunicia z
linii klingi przeciwnika, jest wprowadzenie go w bd, ukrycie wasnych zamiarw, ukrycie kierunku i
czasu rozpoczcia wasnego natarcia, zblienie si do przeciwnika, udaremnienie przeciwnatarcia.
Natarcie zoone na kling mona wykona w miejscu, lepiej jest jednak poczy je zblieniem si do
przeciwnika.

8 PASZCZYZN NATARCIA, RA WIATRW- osiem podstawowych ciosw (kierunkw

natarcia) opracowanych ju przez mistrzw redniowiecznych (patrz Posta Anioa).

Symboliczna Posta Anioa. Przedstawia osiem podstawowych kierunkw natar i ich numeracj.

CIOS TWARDY -cios wykonany z duym impetem, gdzie energia kocowa wyadowuje si na
zasonie /ciele przeciwnika (cios ten podobny jest do rbania).

10

CIOS MIKKI -cios, w ktrym tu przed zetkniciem si naszej klingi z celem odpuszczamy impet.
CIOS Z DZWIGNI -polega na tym, e tu przed zetkniciem si naszej gowni z celem stosujemy
dzwigni, ktr tworz nasze rce w poczeniu z rkojeci.
CIOS NA ODLEW -dugi cios zadany w celu odstraszenia przeciwnika i utrzymania go na dystans.
Zadany nie koniecznie z intencj trafienia przeciwnika.
ATAK Z OPOZYCJ (mistrz Liechtenauer), CIOS Z ZAMKNICIEM (szerm. sport.) -jest to atak
tak wymierzony, e bro jednoczenie odbija/blokuje nadchodzcy cios i uderza w przeciwnika.
ODSUNICIE (niem. Absetzen) -zestaw technik, ktre zmieniaj trajektori ataku przeciwnika
(pchnicia lub uderzenia), jednoczenie go trafiajc.
PRZEAMANIE (niem. Versetzen) -dowolne uderzenie zmieniajce kierunek lub przechwytujce
cios przeciwnika. Take jedno z czterech sekretnych uderze
JEDNOCZENIE (niem. Indes, In des, Inndes) -koncepcja taktyczna opisujca dziaanie jednoczesne
z dziaaniem przeciwnika albo analogiczne do fuhlen, wybr odpowiedniej techniki w momencie
zderzenia mieczy (zwarcia)
TRAFIENIE WYPRZEDZAJCE (szerm. sport.) -trafienie wyprzedzajce cios przeciwnika.
Skuteczne zwaszcza gdy przeciwnik wykonuje zwd.
VOR (niem. = przed) -kluczowa koncepcja taktyczna, okrelajca zarwno czas wykonania akcji
szermierczej, jak i zasad ofensywn -atakowanie przeciwnika w celu uniemoliwienia mu zadania
ciosu =PRZECIWNATARCIE
NACH (niem. = po) -kluczowa koncepcja taktyczna niemieckich sztuk walki. Oznacza zarwno czas
wykonania techniki, jak i zasad defensywn -wykorzystanie kontrataku po ataku przeciwnika.
ODPOWIED, ODCIOS, RIPOSTA, KONTRA -dziaanie zaczepne wykonywane natychmiast po
odparciu natarcia przeciwnika.
OTWARCIE ( niem. Plosen ) -jedna z kluczowych koncepcji taktycznych zawartych w naukach
Johannesa Liechtenauera, podzia ciaa ludzkiego na cztery czci wzdu linii pionowej dzielcej
ciao na p oraz na wysokoci pasa.
Strefa ciaa przeciwnika, ktra nie jest broniona w danym momencie. Stwarza dogodn sytuacj do
trafienia adwersarza w to miejsce.
USZIRO WAZA (w aikido) -atak tam gdzie zmierza przeciwnik.
MYNIEC POLSKI (starop. z szabli) -skierowany od dou ku grze.
MYNIEC FRANCUSKI (starop. z szabli) -od gry w d.
ZWD -w szerokim tego sowa znaczeniu , oznacza wszelkie postawy, ruchy, dziaania szermiercze, a
nawet okrzyki, ktre maj na celu wprowadzenie przeciwnika w bd co do naszych zamiarw. Zwd
w wskim tego sowa znaczeniu -zwd broni- oznacza pozorowane dziaanie broni, ktre ma na celu
wywoanie podanego dla nas dziaania ze strony przeciwnika, aby je odpowiednio wykorzysta.
Pojciu temu odpowiada woski termin FINTA.
FINTA (w. finta -udanie, zmylenie, sport. w szermierce) ruch pozorny, wykonany dla zmylenia
przeciwnika i uatwiajcy wykonanie ruchu zamierzonego.

11

ZWD CIAEM (z szermierki sportowej) -polega na wychyleniu ciaa w jednym kierunku jakby si
chciao z tej strony atakowa, podczas gdy cicie trafia z przeciwnej.
CICIE/PCHNICIE KOCOWE (szerm. sport.) -trafienie po wykonanym uprzednio zwodzie.

7. DZIAANIA OBRONNE

(starop. odporne)

Do dziaa obronnych nale: zasony, uniki i obrona odlegoci:

a) UNIKI
Za pomoc unikw mona uchroni si przed trafieniem poprzez zastosowanie uniku w d
(przysiad lub wypad do tyu) lub w bok (zejcie z linii natarcia).
Uniki byy czsto stosowane w epoce rapieru, a potem w klasycznych woskich szkoach floretu
oraz szkole francuskiej XIX w.
W szermierce na miecze za wzgldu na ciar rynsztunku uniki w d nie s wykonywane.
O wiele czciej stosuje si zejcie.
b) OBRONA ODLEGOCI
Polega na cofniciu si krokiem, krokami do tyu przed natarciem przeciwnika.
c) ZASONY
ZASONA (szermierka sportowa) -jest to dziaanie obronne, polegajce na odparciu natarcia czy
innego dziaania przeciwnika przez zatrzymanie jego brzeszczotu lub usunicie go sprzed pola
trafienia. Broni si zason, czyli parowa, mona jakkolwiek czci broni -jelcem, gowni itp.
PAROWA (fr. parer) -sport. Odpiera cios, uderzenie (zwaszcza w szermierce): przen. odpiera
argumenty przeciwnika w sporze.
PARADA (sport. w szermierce, w boksie) -odparcie ciosu lub uderzenie obronne w odpowiedzi na
cios przeciwnika; zasona.
PRZECIWNATARCIE (szerm. sport.) -natarcie wyprzedzajce uderzenie przeciwnika (dziaanie w
tempo)
4 PODSTAWOWE ZASADY OBRONY PRZY POMOCY ZASON:
a) zasona musi cakowicie ochrania okrelony wycinek pola trafienia
b) dobra zasona (mowa o zasonach usuwajcych) to taka, w ktrej bronicy si wykorzystuje
korzystny stosunek dwigni panuje swoim odporem nad mikk czci elaza przeciwnika
c) zason naley wykona tak, by jednym ruchem przyja swoje ostateczne, waciwe pooenia
d) zasona powinna uatwia zadanie precyzyjnej, szybkiej odpowiedzi
ZASONA MIKKA -to taka zasona, ktrej nie trzymamy sztywno lecz odpuszczamy
przekierowujc cios przeciwnika. Bro przeciwnika zelizguje si wwczas po naszej gowni.
ZASONA TWARDA -polega na tym, e bro trzymamy sztywno podczas stosowania zasony. Przy
zasonie ca energi uderzenie przyjmuje nasza bro oraz rce, co mczy organizm.

12

ZASONA LIZGOWA NA SZTYCH (zasona mikka) -zasona tak wykonana, e bro

przeciwnika zelizguje si po naszej klindze w kierunku cieszyzny. Nasze onie i jelec znajduj si
wwczas u gry.
ZASONA LIZGOWOA NA JELEC -zasona, w ktrej bro przeciwnika zelizguje si po gowni
na jelec.
PARADA TWARDA =PARADA -obrona ofensywna (wychodzimy nasz broni na spotkanie broni
przeciwnika), w ktrej twardo trzymamy bro w czasie zetknicia si gowni. Impet uderzenia
przyjmuj bro i rce obydwu przeciwnikw.
PARADA LIZGOWA (mikka) -zasona ofensywna, w ktrej bro przeciwnika zelizguje nieco po
naszej klindze.
PARADA LIZGOWA W GR -parada, w ktrej bronimy si wykonujc zason skierowan do
gry. Walka odbywa si wwczas w grnych partiach ciaa. Skutecznie deprymuje przeciwnika.
PARADA Z DZWIGNI -zasona ofensywna, w ktrej tu przed zetkniciem si gowni stosujemy
dzwigni, ktr tworz nasze rce w poczeniu z rkojeci. Powoduje to, e impet uderzenia
przechodzi na bro i rce przeciwnika.
STICHPARADE (niem.), OBRONA SZTYCHOWA -polega na przekierowaniu /zepchniciu broni
przeciwnika z kierunku natarcia tak by nie trafia w cel .

8. TEMPO
TEMPO SZERMIERCZE (szerm. sport.) -czas potrzebny do wykonania prostego cicia ze redniej
odlegoci. Sowo tempo pochodzi z woskiego i oznacza po polsku czas. W pojciu szermierza
tempo jest bardzo krtkim wymiarem czasu, jak gdyby punktem czasu, ktry trwa nie duej ni
sekund lub uamek sekundy. Szermierz musi uchwyci ten moment, kiedy przeciwnik jest cakowicie
lub czciowo niezdolny do dziaania. Owe dogodne momenty powstaj wwczas, gdy przeciwnik
wykonuje nieprzemylane lub niecelowe ruchy kling lub nogami, gdy jego uwaga si rozprasza, a
gotowo do dziaania ulega zmniejszeniu. Takie momenty wystpuj rwnie, gdy przeciwnik jest np.
zajty ukadaniem planu walki lub te gdy w skutek niepomylnego jej przebiegu popada w
przygnbienie.
Moe si zdarzy, e przeciwnik przez wadliwe wykonanie odsania swoje sabe punkty. Takie i im
podobne dogodne momenty okrelamy mianem tempo.
DZIAANIA /NATARCIA W TEMPO (szerm. sport.) -dziaania, ktre skutecznie wykorzystuj
tempo.
MOMENT NIEZDOLNOCI DO DZIAANIA (szerm. sport.) -moment, w ktrym szermierz nie
jest zdolny do natychmiastowego dziaania.
ZMIANA TEMPA (RYTMU) (szerm. sport.) -polega na tym, e dziaanie lub zmieniajce si fazy
poszczeglnych dziaa przeprowadzane s czasem szybciej, czasem wolniej. Przez co przeciwnik nie
moe dostosowa si do zmiany rytmu lub dopasowuje si do niej z trudem co zakca i utrudnia
skuteczne przeprowadzenie dziaa.
UDERZENIE RWCEJ WODY (Musashi Miyamoto) -uderzenie zadane w momencie gdy
zauwaysz otwarcie wywoane bdem przeciwnika. Polskim odpowiednikiem tego terminu jest
pojcie:

13

WYCZUCIE ZASKOCZENIA / TEMPA (tempo -termin po raz pierwszy uyty przez Marco
Dorciolini z Florencji w Trattato in materia di scherma z 1601 r, l` a propos, timing) -termin
pochodzi z szermierki sportowej. Jest to oparte na byskawicznej i trafnej ocenie sytuacji taktycznej,
uchwycenie okazji do zadania trafienia.
Wyczucie zaskoczenia jest wrodzone, stanowi niejako miernik talentu szermierza i moe by rozwijane drog
odpowiednich wicze. Jest ono cile zwizane z orientacj, szybkoci reagowania, sprawnoci przerabiania
informacji, umiejtnociami technicznymi i techniczno-taktycznymi szermierza. W zaskoczeniu wbrew woskiej
nazwie tempo, odgrywa rol nie tylko czas, ale zgranie caego szeregu czynnikw walki: menzura, ruchy
broni i zamiary przeciwnika, stan skupienia uwagi, wzajemne pooenia broni.

ZASTOSOWANIE TEMPA W PRACY NG (szerm. sport. szkoa wgierskiej szabli)

-wykorzystanie bezwadnoci przeciwnika w najdogodniejszym do natarcia momencie -szermierz
naciera, gdy przeciwnik wanie rozpocz, ale nie ukoczy ruchu ng.
TEMPO NERWW (szerm. sport.) -moment kiedy zbyt napite nerwy zawiod i gdy uwaga
osabnie -jeden z momentw nadajcych si do skutecznego natarcia.
ZASONA W TEMPO (szerm. sport.) = obrona ofensywna - zasona, ktra na podstawie pewnych
oznak wstpnych rozpoczyna si rwnoczenie z atakiem przeciwnika albo nawet wczeniej.

9. ZMYS DOTYKU
CZUCIE ELAZA (w szermierce sportowej ) -przeduenie wraliwoci dotyku i czucia minioworuchowego od ramienia a do koca broni.
WYCZUCIE NACISKU (niem, Fulen, Fuhlen) -kluczowa koncepcja dla fechtunku mieczem, ktrej
celem jest odpowiednie wybranie techniki w zalenoci od nacisku, jaki przeciwnik wywiera swoim
mieczem.
TWARDY (niem. Hart) -okrelenie na przeciwnika, ktry mocno (twardo) napiera gowni na nasz
gowni.
MIKKI (niem. Weich) -okrelenie przeciwnika, ktry wywiera saby nacisk na gowni.

10. DZIAANIA NA ELAZO

Polegaj na dotykaniu, odbijaniu, usuwaniu, przemieszczaniu wasn broni gowni przeciwnika.
Dziaania na elazo speniaj rol:
a) DZIAA PRZYGOTOWAWCZYCH -kiedy przy pomocy stykw, wiza, odbi (gra
brzeszczotw) staramy si rozpozna sposb trzymania broni, reakcje przeciwnika, kiedy tymi
dziaaniami utrudniamy mu skupienie si i ocen odlegoci:
b) Czci skadowej wstpnej natarcia z dziaaniem za elazo, kiedy odbicie wizanie etc. stanowi
cz skadow natarcia PRAWDZIWEGO.
Dziaania na elazo s wykonywane albo w sposb gwatowny (odbicia czyli natarcia na elazo), albo
w sposb bardziej agodny (rne rodzaje wiza). Dziaania na elazo stanowice cz wstpn
natar z dziaaniem na elazo maj na celu:
a) utorowanie drogi do pola trafienia przeciwnika przez usunicie jego brzeszczotu (odbicie, odbicie
lizgowe, nacisk, wizanie)

14

b) wywoanie podanego dla nacierajcego ruchu np. zasony przeciwnika

c) usunicie i cakowite opanowanie w toku natarcia gowni przeciwnika.
DZIAANIA ZWIADOWCZE (szerm. sport.) -dziaania przygotowawcze, ktre maj na celu
wyczucie przeciwnika.
POTYCZKA WSTPNA (szerm. sport.) -sytuacja w ktrej obydwaj przeciwnicy jednoczenie
prowadz dziaania zwiadowcze.
ROZMWNICA (niem. Sprechfenster) -koncepcja taktyczna i postawa u Johannesa Liechtenauera.
Szermierz niepewny dziaa przeciwnika powinien dy do powizania mieczy i stamtd prbowa
wykona wasne akcje =POTYCZKA WSTPNA
OBEJCIE CHWYTU ELAZA -jest to obrona przed dziaaniem na elazo. Plega na unikniciu
wasn broni dziaania na elazo ze strony przeciwnika i jeli to moliwe zadaniu mu trafienia.
ODBICIE -(jeden z wariantw dziaa na elazo) -jest to mocne, szybkie, suche uderzenie na
mikk lub redni cz elaza przeciwnika.
ODBICIE ZWYKE -jest to krtkie, szybkie uderzenie gowni przeciwnika. Uderzajc krawdzi
elaza o brzeszczot przeciwnika i odrzucajc go nieco w bok. Odbicie stosuje si na przeciwnika,
ktry trzyma bro lekko.
ODBICIE LIZGOWE -polega na wykonaniu ruchu broni prawie rwnolegle do brzeszczotu
przeciwnika odrzucajc jego gowni mocno w d i nieco w bok tak, e przez chwil zupenie traci
panowanie nad swoj broni, co nam uatwia zadanie trafienia.
ODJCIE (niem. Abnehmen) -zestaw technik polegajcy na zsuniciu wasnej owni z miecza
przeciwnika i uderzenie po jej drugiej stronie.
ZAWINICIA (niem. Winden) -zestaw technik stosowanych po zwarciu polegajcych na obrceniu
miecza tak, aby uzyska kontrol nad gowni przeciwnika.
NACISK -nie jest tak gwatownym dziaaniem jak odbicie: wykonuje si go przez naciskanie
wasnym brzeszczotem z boku na mikk lub redni cz elaza przeciwnika i usuwajc je wyranie
w bok.
Jeeli chcemy naciskiem utorowa sobie drog do pola trafienia (otworzy lini natarcia),
wykonujemy nacisk ruchem stosunkowo agodnym. Jeeli chcemy wywoa zason po to, by trafi,
wykonujemy nacisk mocno, co najczciej wywouje zason. Nacisk jest bardzo skutecznym
sposobem wywoywania ruchw obronnych przeciwnika, ktry -czujc, e traci panowanie nad
wasn broni -usiuje broni si zason

11. POSTAWY
W postawach naley odrni: POSTAWY CIAA i POZYCJE BRONI.
POSTAWY CIAA:
GARDA (niem. Hut) -jedna z podstawowych koncepcji w walce dugim mieczem, uywane
naprzemiennie z terminem postawa (niem. Lager). Nie jest ona tosama z terminem zasona i oznacza
pozycj, w ktrej znajduje si szermierz na pocztku lub w trakcie walki.

15

a) POSTAWY PORZDKOWE:
POSTAWA FRONTOWA (szerm. sport.) -jest identyczna z wojskow postaw zasadnicz (na
baczno). Szermierz wychodzc na plansz, trzyma bro sztychem w d, doni pod jelcem, ochron
gowy (hem. mask) -siatk do przodu. Obie przyciska do lewego biodra. Postaw frontow
przyjmuje si najczciej przed i po lekcjach grupowych i przy rozpoczciu pochodw. W marszu
bro i hem trzyma si tak samo jak w postawie frontowej.
POSTAWA ZASADNICZA (szerm. sport.) na planszy przyjmuje si postaw zasadnicz. Z tej
postawy wykonuje si ukon. Z niej przechodzi si w postaw szermiercz i do niej wraca po
ukoczeniu walki. Przy nauczaniu postawy zasadniczej wystpuje pojcie LINII BOJOWEJ. Jest to
pojcie umowne i oznacza lini prost, czc pity obu przeciwnikw stojcych naprzeciwko siebie.
Postaw zasadnicz przyjmuje si w nastpujcy sposb: stopa nogi zakrocznej stoi pod ktem
prostym w stosunku do stopy nogi wykrocznej. Pity s zczone, a nogi wyprostowane w kolanach.
Bro w prawej rce sztychem w d. Ochrona gowy trzymana w lewej rce, przycinita do klatki
piersiowej. Barki i o bioder rwnolegle do linii bojowej. Spojrzenie skierowane na przeciwnika.
POSTAWA SPOCZYNKU (szerm. sport.) -postaw spoczynku wyprowadza si z postawy
zasadniczej. Nog wykroczn wysuwa si wzdu linii bojowej o dugo stopy. Ta swobodna
postawa ma da mono odpoczynku i uporzdkowania broni i ubioru.
b) POSTAWY WALKI:
POSTAWA SZERMIERCZA (postaw podobn do wspczesnej postawy szermierczej opisywa
ju Charles Besnard w 1653r.) -postawa idealnej rwnowagi, pewnoci i bezpieczestwa. Prawa noga
wysunita do przodu. Nogi lekko ugite w kolanach. Stopa nogi wysunitej (wykrocznej) powinna by
skierowana palcami w stron przeciwnika. Druga stopa prostopadle do pierwszej. Nogi ustawione w
linii na osi ciaa (linia bojowa). Postawa szermiercza, dostosowana do indywidualnych cech
zawodnika, pozwala na swobodne i szybkie manewrowanie na polu walki oraz na stosowanie dziaa
zarwno zaczepnych, jak i obronnych.
POSTAWA SZERMIERCZA W PENYM OPANCERCENIU- ze wzgldu na lepsz rwnowag
stopa zakroczna przesunita nieco w bok od osi ciaa
POSTAWA SZERMIERCZA Z WYKROKIEM -polega na wykonaniu niewielkiego kroku z
postawy szermierczej
WYPAD (po raz pierwszy wprowadzony przez mistrzw: Giganti, 1606 i Capo Fero, 1610 r.)
-najczciej stosowany przy walce lekk broni barokow oraz w szermierce sportowej. Istota wypadu
polega na wyprostowaniu uzbrojonego ramienia, wyrzuceniu nogi wykrocznej do przodu i mocnym
wyprocie nogi zakrocznej tak, e bro i tuw nacierajcego szybko przemieszczaj si do przodu w
kierunku przeciwnika. Pozwala on na szybkie i dokadne zblienie koca broni do pola trafienia
przeciwnika, a w razie niepowodzenia natarcia umoliwia zachowanie rwnowagi i stosowanie innych
dziaa.
POSTAWY W NIEMIECKIEJ SZKOLE DUGIEGO MIECZA opisy postaw dugiego miecza
wykorzystywanych w fechtunku historycznym znajduj si na stronie www.arma.pl
Postawy w niemieckiej szkole dugiego miecza -ARMA

POZYCJE BRONI:
Pozycje broni mog by wolne i wizane:

16

a) WOLNE POZYCJE BRONI (gdy klingi nie stykaj si)

LINIE
S to pojcia umowne zaczerpnite z szermierki sportowej. Przy ich pomocy okrelamy wzajemne
pooenia broni obu przeciwnikw.
KLINGA W LINII = LINIA (szerm. sport.) pooenie broni, w ktrym koniec klingi przy
wycignitym ramieniu jest skierowany na przeciwnika. Wedug tego czy koniec broni
skierowany jest na grn, redni lub nisk powierzchni trafienia rozrniamy grn, redni i
doln lini.
BRO W LINI GRNEJ -mwimy tak kiedy nasza bro znajduje si powyej broni przeciwnika.
BRO W LINII DOLNEJ -nasza bro znajduje si poniej broni przeciwnika.
BRO W LINI WEWNTRZNEJ -nasza bro znajduje si na lewo od brzeszczotu przeciwnika, po
naszej lewej stronie.
BRO W LINI ZEWNTRZNEJ -bro znajduje si na prawo od gowni przeciwnika, czyli po
naszej prawej stronie.
ZAWIESZENIA (niem. Hengen) -pozycje miecza, w ktrych sztych wymierzony jest w przeciwnika
-grne zawieszenia u Liechtenauera jest pokrewne postawie wou, a dolne puga.
DUGI SZTYCH ( niem. Langen Ort) -drugorzdna postawa szermiercza. Rce s prawie
wyprostowane, a sztych wymierzony w przeciwnika. Naturalne zakoczenia dolnych pchni.
POSTAWA BLISKA (niem. Nebenhut) -drugorzdna postawa, wystpuje jedynie w traktacie
Sigmunda Ringecka jako dodatek do nauk Liechtenauera. Jej opis nie jest do koca jasny.
POOENIE BRONI (szerm. sport) -pozycja broni w chwili zakoczenia dziaania.
ZAPROSZENIA (szerm. sport.) -jest to takie pooenie wasnej broni, e odsaniamy cz wasnego
ciaa prowokujc przeciwnika do uderzenia w to miejsce wprowadzajc go w puapk.

b) WIZANE POZYCJE BRONI (gownie stykaj si):

STYK -gownie stykaj si.
WIZANIE (szerm. sport.) -wizanie jako dziaanie jest zmian pooenia broni wychodzc z
pooenia wolnego, przy ktrym najpierw klinga przeciwnika zostaje usunita z linii, a
bezporednio potem nastpuje trefienie.
ZMIANY POZYCJI:
a) ZMIANY POSTAWY CIAA -przechodzenie z jednej postawy w drug.
b) ZMIANY POZYCJI KLINGI:

17

ZMIANA POOENIA BRONI (szerm. sport.) -ruch w ktrym bro z jednego pooenia
przechodzi do drugiego ma na celu stworzenie korzystnej pozycji wyjciowej do poszczeglnych
dziaa szermierczych, zmylenie przeciwnika, utrudnienie lub uniemoliwienie wykonania jego
zamiarw, uwolnienie wasnej klingi z wizania przeciwnika i udaremnienie wizania wasnej
kilngi przez przeciwnika.
ZMANY LINII (szerm. sport.) -ruchy klingi midzy grn doln i rodkow lini. Ruchy te maj
na celu utrudnienie i udaremnienie przeciwnikowi dziaa skierowanych na kling w linii; maj go
zmyli i przeszkodzi mu w wykonaniu jego zamierze. Zmiany linii stosowane s gwnie wobec
przeciwnikw, ktrzy ze szczeglnym upodobaniem wykonuj natarcia na kling.
PRZEJCIA (szerm. sport.) -ruchy czce rozmaite wolne pooenia broni. Zalenie od tego z
jakiego pooenia i w jakie si przechodzi rozrniamy:
a) przejcie z zaproszenia do zaproszenia
b) przejcie z jednego pooenia broni do zaproszenia
POZYCJA BEZ POZYCJI(Musashi Miyamoto) -zmiana pozycji, ruch wykonywany w trakcie
przechodzenia z jednej postawy w drug.

12. PRACA NG
NOGA WYKROCZNA (starop. wstpna) -w postawie szermierczej jest to noga ustawiona z przodu.
NOGA ZAKROCZNA (starop. zstpna) -noga ustawiona z tyu.
KROK DOSTAWNY (szermierka sportowa) -wychodzi si z postawy szermierczej. Krok w przd
wykonuje si wysuwajc najpierw praw nog, a nastpnie natychmiast lekkim, sprystym ruchem
dostawia si stop nogi zakrocznej. Ruch ten naley wykona szybko i pynnie, nie uderzajc przy tym
stopami o podog, ani nie cignc lewej stopy po ziemi. Krok w ty wykonuje si przeciwnie:
najpierw lew nog przesuwamy w ty, potem dostawiamy praw nog.
KROK PRZESTAWNY - polega na tej samej zasadzie co zwyky chd, tyle e z lekko ugitymi
nogami.

13. SAVOIR -VIVRE [fr. wym,

sawuar wiwr]

SALUT (ac. salus -pozdrowienie) -pewna liczba salw armatnich, oddawanych okazji uczczenia
osoby, jakiego wydarzenia, jakiej rocznicy; uroczyste powitanie, pozdrowienie; oddanie honorw
wojskowych.
W szermierce jest to gest broni wyraajcy szacunek dla przeciwnika.
SALUTOWA -(ac. saluto -pozdrawiam) - oddawa salut, honory wojskowe, pozdrawia po
wojskowemu.
PAROL ( fr. parole sowo, mowa) a) umwione tajne haso, umoliwiajce wartownikowi,
patrolowi itp. rozpoznanie wasnych onierzy b) sowo honoru.
SALWOWA (ac. salvo) -dawn. ratowa, wybawia, ocala.
SUKURS (redw.-ac. succursus) dawn. pomoc, wsparcie; w bitwie: posiki, odsiecz; dzi tylko w
zwrocie: i komu w s. i, pieszy z pomoc, z odsiecz

18

PARDON -przebaczenie, darowanie ycia

SATYSFAKCJA (ac. satisfactio -zadouczynienie) -zadouczynienie z wyrzdzon komu
krzywd, za obraz, dawniej zwaszcza pojedynek, przyjcie wyzwania.
ROZPRAWA (starop.) -walka
SD BOY- jedna z form sdu boego polega na zbrojnym starciu dwch powanionych ludzi, z
ktrych jeden by oskarycielem, a drugi oskaronym. Wynik walki okrela czy oskarenie byo
suszne.
SAVOIR -VIVRE WOLNEJ WALKI
a) Przeciwnicy wchodz w szranki, pozdrawiaj salutem sdziw, publiczno i siebie nawzajem.
b) Po walce przeciwnicy pozdrawiaj si, podaj sobie rce i opuszczaj szranki.
SAVOIR -VIVRE SZKOLNEJ WALKI -szermierze staj na przeciw siebie w pozycji szermierczej.
Lekko stukaj klingami broni co jest znakiem, e jest to walka szkolna. Po stukniciu rozpoczynaj
trening.

ANEKS
1. SOWNICTWO
AWANGARDA (fr. avant-garde) wojsk. -oddzia lub pododdzia ubezpieczajcy maszerujc
kolumn od czoa; stra przednia.
ARIERGARDA (fr. Arriere -garde) wojsk. - oddzia lub pododdzia onierzy ubezpieczajcy
maszerujc kolumn od tyu; stra tylna.
BURMA -dawniej wizienie
SURMA -trbka wojskowa z drewna
PIKADA -przesieka lena
MITRGA strata czasu
FURDA przestarzale gupstwo
PRASZCZUR przodek
POHYBEL (ukr.) dawn. zguba, zatracenie, szubienica; zwykle w wyraeniu: np. na zgub, na
nieszczcie.
PIKIETA przestarz. onierz lub niewielki oddzia (zwykle kawalerii) stojcy na czatach.
CZATA (wg. Csta= bitwa) 1. CZATY (lm), ledzenie, pilnowanie. 2. wojsk. Oddzia onierzy
ubezpieczajcy wojsko w czasie postoju lub prowadzcy rozpoznanie na wyznaczonym terenie.
STRA pilnowanie (np. grodu)

19

LARUM dawniej wrzawa, haas, alarm.

Bibliografia:
gen. Broni Jerzy Bordziowski, Maa Encyklopedia Wojskowa,
Zbigniew Czajkoowski, Szermierka floret, Warszawa 1987
Zbigniew Czajkowski, Teoria i metodyka wspczesnej szermierki, Pozna 1968
Grzegorz abiski, Europejskie sztuki walki okresu redniowiecza i wczesnego renesansu, ARMA PL 2002
Glosariusz, 2004 ARMA-PL, http://arma.lh.pl/zrodla/glosariusz.html
Stanisaw Tokarski, Sztuki walki, Szsczecin 1989
Sownik wyrazw obcych, PWN Warszawa 1993
Musashi Miyamoto, Ksiga Piciu Krgw
Adam Papee, Na bia bro, Warszawa 1987
Zoltan Ozoray Schenker. Szermierka na szable, Warszawa 1962