Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

Obszarem bezpieczestwa narodowego Polski, ktry nabiera kluczowego znaczenia w XXI w.,
jest bezpieczestwo spoeczne, najoglniej rozumiane jako ochrona egzystencjalnych
podstaw ycia ludzi, zapewnienie moliwoci zaspokajania indywidualnych potrzeb
(materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji yciowych przez tworzenie warunkw do
pracy i nauki, ochron zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

Bezpieczestwo spoeczne obejmuje caoksztat dziaa prawnych, organizacyjnych i

wychowawczych realizowanych przez podmioty rzdowe (narodowe i ponadnarodowe),
pozarzdowe oraz samych obywateli, ktre maj na celu zapewnienie pewnego poziomu ycia
osobom, rodzinom, grupom spoecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i
wykluczenia spoecznego. Chodzi tu zwaszcza o zapewnienie pomocy ludziom, ktrzy czasowo
lub trwale s niezdolni do pracy zawodowej, znaleli si przez wasn niezaradno w trudnych
sytuacjach yciowych, lub ze wzgldu na zaistniae okolicznoci zewntrzne (np. powd,
poar) dowiadczyli pogorszenia warunkw ycia. Warto jednak zaznaczy, i oferowana
pomoc i wsparcie spoeczne nie moe prowadzi do tzw. bezradnoci i biernoci obywatelskiej,
czyli oczekiwania, e pastwo rozwie za obywateli wszystkie problemy yciowe.

Zagroenia spoeczne
We wspczesnym wiecie oprcz tradycyjnych ju zagroe bezpieczestwa - politycznych,
militarnych, naturalnych itp. - pojawiaj si coraz to inne niebezpieczestwa
"niekonwencjonalne", ktre realnie zagraaj spoeczestwom, a ktre nie s jeszcze do koca
zidentyfikowane i zdefiniowane. Godz one bezporednio w sam nard i jego biologiczne oraz
egzystencjalne podstawy istnienia, a co za tym idzie stanowi take realne zagroenie dla
bezpieczestwa pastwa. W literaturze przedmiotu zagroenia te zostay nazwane
zagroeniami spoecznymi, w obrbie ktrych mona wyrni zagroenia socjalne i
psychospoeczne. Zagroenia te w istotny sposb wpywaj na jako i standard ycia
spoecznego, a tym samym na poziom rozwoju cywilizacyjnego nie tylko danego pastwa, ale
rwnie spoecznoci midzynarodowych, wrd ktrych, w dobie globalizacji, istnieje nie tylko
swobodny przepyw dbr i usug, ale rwnie wszelkiego rodzaju zagroe, z AIDS, narkomani
i handlem ludmi i ich organami na czele. Niepokojcym zjawiskiem jest rwnie gwatowny
upadek wartoci rodziny jako podstawowej komrki spoecznej, a co za tym idzie katastrofalny
wprost wskanik przyrostu naturalnego, ktry w poczeniu z innymi zagroeniami spoecznymi
przyczynia si znaczco do destrukcji wspczesnego spoeczestwa, groc przerwaniem
cigoci ycia narodowego.

Wrd najwaniejszych zagroe spoecznych XXI w. naley wymieni przede wszystkim

narkomani i HIV/AIDS, ktre ze wzgldu na swj zasig stay si prawdziw plag
rozpowszechnion na caym wiecie. Oficjalne dane podaj, e w cigu minionych 20 lat

1 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

wirusem HIV zarazio si okoo 60 mln ludzi, a na AIDS zmaro 20 mln, czyli dwukrotnie wicej
ni zgino w I wojnie wiatowej (okoo 9 mln onierzy). Kadego dnia choroba ta zabija 8
tysicy ludzi - niemal trzy razy wicej ni zgino w terrorystycznych zamachach z 11 wrzenia.
Zdaniem ekspertw do 2010 roku bdziemy mieli 100 min zakaonych i 25 min sierot .

W tej sytuacji jake wymowne i alarmujce jest stwierdzenie sekretarza stanu USA Colina
Powella, e HIV/AIDS to najpotniejsza bro masowego raenia na naszej planecie. W ocenie
Amerykanw rwnie narkotyki s broni masowego raenia i wielkim zagroeniem dla
amerykaskiej ojczyzny.

W opinii jednego z najwikszych polskich autorytetw Jana Nowaka-Jezioraskiego zagroenia

spoeczne to rwnie gwny problem Polski. Uwaa on, i najwaniejsze problemy III RP to
walka z bezrobociem, korupcj, zapewnienie obywatelom bezpieczestwa i zwalczanie
schorze spoecznych, takich jak szerzenie si epidemii AIDS, narkomania, alkoholizm.

Bezrobocie, ubstwo, bezdomno, narkomania, alkoholizm s zagroeniami spoecznymi

powodujcymi dysfunkcj caych grup spoecznych, ktre zaczynaj egzystowa na marginesie
ycia spoecznego. Zagroone spoecznoci nie tylko nie mog podoa prawom i obowizkom
wynikajcym z bycia obywatelem RP, ale przede wszystkim nie wypeniaj podstawowych
obowizkw rodzicielskich i wychowawczych w stosunku do swoich dzieci, tym samym
rozszerzajc zjawiska patologiczne na coraz to modsze pokolenia. O tym, i zagroenia
spoeczne zaczynaj w Polsce dominowa wiadczy przede wszystkim fakt, i zdecydowana
wikszo Polakw obawia si utraty pracy i pogorszenia warunkw materialnych oraz sytuacji
zdrowotnej. Coraz wikszym zagroeniem dla Polakw jest przestpczo oraz problem
modych ludzi pozostajcych bez staego zajcia . Negatywny jest rwnie fakt, i dla co
najmniej 10 min Polakw gwn podstaw egzystencji stanowi wiadczenia socjalne, ktre
musz wystarczy na zaspokojenie potrzeb nierzadko licznej rodziny.

Ochrona bytu i wizi spoecznych

Rozpatrujc zoony problem bezpieczestwa spoecznego naley rozway, czy mona
wytypowa pewne zbiorowoci szczeglnie podatne na zagroenia spoeczne. Analizujc
spoeczestwo pod wzgldem pozycji zawodowej i spoecznej, cech
spoeczno-demograficznych oraz warunkw ycia i zamieszkania (kryterium przyjte za
psychologiem spoecznym J. Daneckim), mona wytypowa pewne grupy ludzi majcych
najwiksze problemy z osigniciem stanu bezpieczestwa spoecznego.

2 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

Ze wzgldu na pozycj zawodow i spoeczn grup najbardziej podatn na zagroenia

spoeczne s osoby:
- ktre utraciy prac lub nie maj moliwoci jej podjcia. Bezrobocie nie tylko wpywa
destrukcyjnie na nich samych, ale wywouje negatywne zjawiska w spoecznociach lokalnych;
- zatrudnione w przedsibiorstwach, ktre s z rnych przyczyn przeznaczone do
likwidacji. Osoby te yjw cigym zagroeniu, godzc si na niskie i nieregularne
wynagrodzenia;
- utrzymujce si z pracy w sferze budetowej, zwaszcza pracownicy publicznej suby
zdrowia, owiaty, kultury, sdownictwa, administracji. Wraz z degradacj materialn nastpi
spadek prestiu zawodowego i pozycji spoecznej, a przez to zwikszyy si moliwoci korupcji
i przestpczoci wrd tych osb;
- utrzymujce si z pracy na roli ze wzgldu na z sytuacj rolnictwa w kraju. Zjawisko to
potguje fakt pozostawienia na obszarach dawnych PGR-w okoo 370 tys. osb bez
moliwoci zatrudnienia w innych dziedzinach gospodarki.

Biorc pod uwag kryterium spoeczno-demograficzne najmniej odporne na zagroenia

spoeczne s:
- rodziny wielodzietne oraz rodziny niepene z przewag matek samotnie wychowujcych
dzieci;
- osoby upoledzone umysowo i fizycznie;
- dzieci i modzie wychowujce si w rodzinach patologicznych;
- osoby starsze, utrzymujce si z emerytur i rent poniej minimum socjalnego;
- osoby z rnych przyczyn "wypaczone" spoecznie, naraone na bezdomno,
alkoholizm, narkomani, prostytucj itp.

Wreszcie z uwagi na warunki ycia, a przede wszystkim uwarunkowania lokalne

prawdopodobiestwo znalezienia si w bardzo trudnej sytuacji yciowej wystpuje wrd
mieszkacw regionw:
- najuboszych ekonomicznie;
- o najwyszym bezrobociu;
- dotknitych klskami naturalnymi, ekologicznymi (powodzie, poary, inne).

Zjawisko zagroe spoecznych nie odnosi si do pojedynczych osb, co najmniej grupy ludzi

3 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

lub danego zbiorowiska osb, przy czym negatywne zjawisko wystpuje z pewnym nateniem
lub nastpuje kulminacja oddziaywania kilku wyznacznikw. Okrela si, i osoby, ktre
funkcjonuj w takich warunkach znalazy si w "krytycznych sytuacjach yciowych". Sytuacje te
mona rozpozna po kumulacji nastpujcych zespow objaww:
1.
2.
3.
4.
5.

niezaspokojenie podstawowych potrzeb czowieka;

konieczno podjcia decyzji o wysokim stopniu ryzyka;
zawodno dotychczasowych mechanizmw adaptacyjnych;
zaamanie drogi yciowej;
niemono samodzielnego wyjcia z sytuacji trudnej.

Krytyczne sytuacje yciowe mog pojawia si gwatownie lub narasta przez duszy okres, a
mog by spowodowane zarwno przez czynniki obiektywne (wypadek losowy, kryzysy
rozwojowe), jak i subiektywne (bierno, niezaradno, zaburzenia psychiczne).

Z ycia czowieka nie mona wyeliminowa krytycznych sytuacji yciowych, niektre s wrcz
potrzebne w praktycznym radzeniu sobie z trudnociami i wpywaj stymulujco na prawidowy
rozwj osobowoci. Niebezpieczne j est natomiast kumulowanie si rnego rodzaju trudnoci
w yciu jednostki, zwaszcza w sytuacji, gdy przestaje ona panowa nad zachodzcymi
zjawiskami czy procesami. Kryzysy dotykajce znacznych zbiorowoci spoecznych
powodujna szerok skal skrajnie trudne sytuacje w yciu jednostek i rodzin oraz niszcz
wizi spoeczne w stopniu zagraajcym stabilnoci spoeczestwa wwczas krytyczne
sytuacje yciowe przeksztacaj si w tzw. "kwestie spoeczne".

Termin "kwestia" oznacza "zagadnienie do rozwizania, co, z czym naley si upora". Zatem
kwestia spoeczna to stan lub proces spoeczny polegajcy na niezaspokojeniu na szerok
skal podstawowych potrzeb ludzkich lub problem spoeczny szczeglnie dokuczliwy dla danej
spoecznoci, ktry naley rozwiza, poniewa stanowi dolegliwo o wysokim stopniu
natenia dla biologicznej substancji narodu, potencjau kulturowego i spjnoci
spoeczestwa8. W rzeczywistoci spoecznej funkcjonuje wiele rodzajw kwestii spoecznych,
a ich identyfikacja i klasyfikacja zaley od przyjtych kryteriw. Biorc pod uwag problem
zaspokojenia potrzeb, mona wyrni m.in. kwesti ubstwa, bezrobocia, bezdomnoci,
owiaty i kultury, patologii spoecznych, kryzysu zdrowia, ekologii itp.

Zadania pastwa w zakresie bezpieczestwa spoecznego

Pastwo jako najwysza forma organizacji spoeczestwa przyjo na siebie wiele obowizkw
dotyczcych m.in. zagwarantowania adu, bezpieczestwa oraz przestrzegania prawa. Peni

4 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

wic ze swej natury funkcje usugowe, zarwno wobec jednostki, jak i grup spoecznych.
Dlatego te powinno tak organizowa przestrze spoeczn gospodarcz i polityczn aby dla
podmiotw, ktre go ustanowiy, stworzy warunki bezpiecznej egzystencji. Najoglniej ujmujc,
wszystko co czyni pastwo, czyni dla dobra spoeczestwa, zapewniajc mu warunki trwania,
przetrwania i rozwoju. Pastwo prowadzc polityk zagraniczn wewntrzn finansow
gospodarcz czy edukacyjn ma na celu okrelony dobrostan ludzi, ktrych reprezentuje.

Taka dziaalno pastwa jest postrzegana i odczuwana przez poszczeglne jednostki i grupy
spoeczne. Nadaj one jej subiektywnego znaczenia i oceniaj j z perspektywy interesw
wasnych, grupowych i narodowych. Mog one odmiennie dowiadcza dziaalno pastwa,
lecz w obrbie tego zrnicowania wystpuje zwykle pewna zgodno definiowania
podstawowych kwestii. W takim rozumieniu kada dziaalno pastwa stwarza sytuacje
wywoujce u jednostek czy grup spoecznych poczucie bezpieczestwa, pewnoci i optymizmu
lub te zagroenia, niepewnoci, zniechcenia i frustracji. Od tych subiektywnych ocen zaley
reakcja spoecznoci na dziaania podejmowane przez pastwo. Jeeli jaka grupa nie
dostrzega w warunkach panujcych w pastwie szans rozwoju dla siebie, czy te ma poczucie
upoledzenia pod wzgldem dostpu do nalenych jej dbr, okazuje swe niezadowolenie i
przyjmuje rne strategie postpowania, aby zmieni niekorzystny dla siebie stan rzeczy. Te
dziaania mog godzi w dobro innych spoecznoci, utrudnia wypenianie funkcji przez
pastwo, a przez to destabilizowa struktur spoeczn i by zagroeniem dla stabilnoci i
bezpieczestwa zarwno jednostek, jak i caej spoecznoci. Funkcjonowanie jednostek i
spoecznoci w obrbie jednego pastwa wymaga wic zapewnienia kadej z nich okrelonego
poziomu dobrostanu. Co najmniej takiego, aby ich aktywno ukierunkowana bya na popraw
wasnej sytuacji i prac dla dobra wsplnego, a nie na destabilizacj struktury spoecznej i
ograniczanie szans rozwojowych pozostaej czci spoeczestwa.

Pastwo, aby zapewni korzystne warunki funkcjonowania jednostkom i grupom spoecznym,

dajce im poczucie szansy rozwoju oraz braku zagroe, prowadzi okrelon polityk
spoeczn. Jest to dziaalno podmiotw ustawodawczych, wykonawczych oraz kontrolnych
pastwa, a take samorzdw i organizacji pozarzdowych, zmierzajca do ksztatowania
odpowiednich warunkw pracy i bytu, podanych struktur spoecznych oraz stosunkw
spoeczno-kulturowych, w ktrych przy aktywnoci ludnoci bdzie moliwe zaspokojenie
potrzeb spoeczestwa na poziomie moliwym w danym okresie.

Polityka spoeczna ma na celu obron czowieka przed niezaspokojeniem jego potrzeb,

pocztkowo najbardziej elementarnych, a nastpnie take rozwojowych . Uoglniajc mona
zatem powiedzie, i celem polityki spoecznej jest kreowanie "dobra" spoecznego, a wic
urzeczywistnianie sprawiedliwoci spoecznej oraz likwidacja "za" spoecznego, czyli usuwanie
i agodzenie kwestii spoecznych.

5 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

Dziaalno pastwa w sferze polityki spoecznej ma na celu:

-

popraw pozycji grup sabych ekonomicznie i spoecznie;

zapobieganie czynnikom zagraajcym egzystencji najuboszych grup spoecznych;
organizowanie postpu spoecznego;
obron przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb czowieka;
agodzenie nierwnoci i ubstwa;
minimalizowanie spoecznego ryzyka;
optymalizacj podziau pomylnoci.

Tak ujt polityk spoeczn moemy utosamia z deniami pastwa do zapewnienia

bezpieczestwa spoecznego rozumianego jako stwarzanie ludziom warunkw do trwania,
przetrwania i rozwoju. Motywem aktywnoci pastwa nie s tylko okrelone problemy i
zagroenia, lecz denie do takiego rozwoju spoecznego i gospodarczego, ktry zapobiega
powstawaniu ostrych kwestii spoecznych. W przedstawianym ujciu polityka spoeczna ma
wymiar zarwno krajowy, regionalny, jak rwnie lokalny.

Podmiotami polityki spoecznej s przede wszystkim pastwo oraz jego organy i instytucje,
podmioty ponadpastwowe, podmioty niepastwowe, a take siy spoeczne. W hierarchii tych
podmiotw najistotniejsz rol odgrywa pastwo. Obejmuje ono bowiem ca ludno kraju, ma
moliwo mobilizowania rnych si i zasobw poprzez prawo i przymus. Pastwo rwnie
formuuje generalne cele, wartoci i zasady polityki spoecznej, umoliwia redystrybucj
dochodw poprzez wiadczenia socjalne, tworzy baz materiaow organizacyjn i kadrow do
realizacj i celw polityki spoecznej.

Wobec tego w obszarze bezpieczestwa spoecznego mona wydzieli trzy gwne sektory
prowadzce dziaalno na rzecz dobra spoecznego:
- sektor publiczny, obejmujcy dziaalno realizowan przez instytucje rzdowe i
samorzdowe;
- sektor wsplnotowy, obejmujcy wsparcie spoeczne i wymian wiadcze oraz usugi
pomidzy rodzin przyjacimi, ssiadami;
- sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy, wykorzystujcy inicjatywy spoecznoci
lokalnych, wolontariat i organizacje pozarzdowe.

6 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

W pastwach demokratycznych o stabilnych systemach spoeczno-ekonomicznych du rol w

zakresie ksztatowania bezpieczestwa spoecznego odgrywaj rwnie podmioty gospodarcze.
Rozwijaj one rne formy dziaalnoci socjalnej i bytowej, istotne dla dobrego samopoczucia
zaogi, lepszej pracy, rozwoju zawodowego oraz pozwalajcych zatrzyma deficytowe kadry.

Ze wzgldu na to, e niektre kwestie spoeczne swym zasigiem znacznie wychodz poza
obszar danego pastwa, a take wstpienie Polski do UE, wymieni naley rwnie podmioty
ponadpastwowe, biorce udzia w kreowaniu polityki spoecznej na forum europejskim i
midzynarodowym. Przykadem takich organizacji jest Komisja Europejska, Europejski
Rzecznik Praw Obywatelskich, ONZ, wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO), Midzynarodowa
Organizacja Pracy (MOP).

W zakresie polityki spoecznej dziaaj rwnie pozarzdowe podmioty, ktrych zadaniem jest
wszechstronne uzupenianie dziaa pastwa na rzecz jednostek i grup socjalnie najsabszych.
Do tych podmiotw zaliczamy wszelkie dobrowolne zrzeszenia, formalne lub nieformalne. S to
przede wszystkim organizacje pozarzdowe, ruchy spoeczne, zwizki zawodowe, kocioy i
zwizki wyznaniowe. Zajmuj si one bezporednio zaspokajaniem okrelonych potrzeb
spoecznych, s forum artykulacji interesw i potrzeb rnych grup spoeczestwa, uczestnicz
w procesie podejmowania decyzji w zakresie polityki spoecznej poprzez wspprac lub
protest.

Warto rwnie wyrni tzw. siy spoeczne, czyli ludzi wiadczcych usugi spoeczne i
decydujcych o przyznaniu dbr ekonomicznych potrzebujcym, ktrzy stanowi i stosuj
prawo, wychowuj ucz i radz czyli cay kapita ludzki danego pastwa. Jest on szczeglnie
doceniany w tych dziedzinach ycia spoecznego, w ktrych podmiotem dziaania jest ywy
organizm pastwa, a wic jego obywatele. Do kapitau ludzkiego zalicza si zatem i tych, ktrzy
decyduj o kierunkach polityki spoecznej (politykw, parlamentarzystw, samorzdowcw), jak
i tych, ktrzy wiadcz profesjonalne usugi dla konkretnych ludzi - s to tzw. suby spoeczne.
Do nich zaliczymy nauczycieli, resocjalizatorw, lekarzy, pielgniarzy, inspektorw pracy,
pracownikw socjalnych, a take w szczeglnych przypadkach policjantw, sdziw i
kuratorw. Nieocenionym, chocia stosunkowo mao wykorzystywanym potencjaem
spoecznym s wolontariusze, a wic ci, ktrzy poprzestajc na symbolicznej zapacie realizuj
spoecznie potrzebne zadania, czsto wrd najbardziej zaniedbanych grup spoecznych.

Podmioty polityki spoecznej w realizacji podstawowych zada z zakresu pomocy spoecznej

kieruj si pewnymi normami, zasadami i dyrektywami. W polityce spoecznej demokratycznych

7 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

pastw najczciej artykuowanymi bd realizowanymi zasadami s:

- zasada przezornoci: oznacza odpowiedzialno czowieka za przyszo wasn i swojej
rodziny, a wic takie gospodarowanie dobrami materialnymi, eby zaspokoi nie tylko biece
potrzeby, ale zapewni bezpieczn przyszo;
- zasada samopomocy: przejawia si w udzielaniu pomocy wzajemnej, silniejszy
sabszemu, caa rodzina poszczeglnym jej czonkom;
- zasada solidarnoci spoecznej: rozumiana jako przenoszenie ryzyka socjalnego z
jednostek na cae spoeczestwo;
- zasada pomocniczoci: polega na przyjciu okrelonego porzdku, w jakim instytucje
spoeczne dostarczaj jednostce pomocy. Oznacza to, i w pierwszej kolejnoci do pomocy
zobowizana jest najblisza rodzina, nastpnie spoeczno lokalna, a na kocu pastwo;
- zasada partycypacji: oznacza prawo do bycia czonkiem grupy spoecznej i zbiorowoci
oraz do aktywnego w nich dziaania;
- zasada samorzdnoci: jest realizowana poprzez tak organizacj ycia spoecznego, aby
jednostki miay prawo do aktywnego udziau w istniejcych instytucjach spoecznych w celu
skutecznego zaspokajania potrzeb;
- zasada dobra wsplnego: polega na takim dziaaniu wadz publicznych, aby interesy
wszystkich grup spoecznych byy zaspokajane;
- zasada wielosektorowoci: oznacza rwnoczesne funkcjonowanie pastwowych i
niepastwowych podmiotw polityki spoecznej, a take instytucji rynkowych, ktre dostarczaj
rodkw i usug.

Wymienione zasady polityki spoecznej s zasadami uniwersalnymi, natomiast poszczeglne

modele polityki spoecznej dostosowuj do swoich potrzeb specyficzne zbiory zasad.

Zagroenia spoeczne XXI w. ze wzgldu na swj zasig, natenie oraz dugotrwao staj si
zagroeniami globalnymi, czsto wykraczajcymi poza granice pastw i kontynentw. Dlatego
w realizacji zada pastwo musi zosta wsparte caym potencjaem, jakim dysponuje
spoeczestwo. Aby ten potencja (warto spoeczna, kapita spoeczny) by maksymalny,
spoeczestwo musi by "silne i zdrowe", a nie toczone przez choroby spoeczne. Dlatego
konieczne i niezbdne jest dostrzeenie wanoci poruszanych zagadnie oraz podjcie
dziaa majcych na celu popraw bezpieczestwa socjalnego i spoecznego Polakw.
Niezmiernie wane jest rwnie wczenie do tych dziaa wszystkich podmiotw dziaajcych
na rzecz bezpieczestwa, zarwno rzdowych, samorzdowych, jak i pozarzdowych.

Sytuacja bytowa spoeczestwa decyduje o sile narodu i sile pastwa, zgodnie z zasad: im
zamoniejsze spoeczestwo, tym atwiej poradzi sobie w skrajnych sytuacjach yciowych. Bez

8 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

tego polska racja stanu by moe nie bdzie miaa racji bytu.

Wyzwania demograficzne
Polska w lad za wikszoci pastw Unii Europejskiej wesza na ciek katastrofy
demograficznej, ktra zwiastuje najwiksze zagroenie dla tworzenia bezpieczestwa w
wymiarze narodowym, regionalnym i midzynarodowym.

Od koca lat dziewidziesitych obserwujemy w Polsce sta tendencj do spadku liczby

urodze, co w konsekwencji prowadzi do gronego niu demograficznego, ktry zasadniczo
wpywa na moliwo przetrwania i rozwoju naszego pastwa. Po raz pierwszy od zakoczenia
II wojny wiatowej liczba zgonw w 1999 r. zrwnaa si z liczb urodze, a wspczynnik
przyrostu naturalnego osign poziom zera. Ponadto od roku 2002 odnotowujemy ujemny
przyrost naturalny, co przy rwnie ujemnym saldzie migracji zagranicznych (prawie 14 tys.
osb wicej z Polski wyemigrowao, ni przyjechao na stale) jest wielce niekorzystnym
zjawiskiem, rzutujcym zarwno na stabilno rodziny, jak i na bezpieczestwo caego pastwa.
Podobnego zjawiska dowiadczaj rwnie pastwa demokracji zachodnich, ktre w roku 2000
odnotoway wicej zgonw ni narodzin i gdyby nie migracj ludno tych krajw ju by zmalaa.

Niski przyrost naturalny jest bez wtpienia jednym ze skutkw kryzysu, przez jaki przechodzi
tradycyjna rodzina, bdca gwarancj stabilnoci, bezpieczestwa i trwaego wzrostu pastwa.
Warto w tym miejscu przypomnie sowa prezydenta USA George'a Busha dotyczce rodziny,
ktry przedstawiajc strategi rozwoju pastwa zapowiedzia restytucj tradycyjnej rodziny jako
podstawowego budulca cywilizacji. Rodzina bowiem, jako podstawowa komrka spoeczna,
wypenia wiele istotnych funkcji na rzecz spoeczestwa, zaspokajajc zarazem potrzeby
psychiczne, emocjonalne i spoeczne swych czonkw. Innymi sowy rodzina w yciu narodu i
pastwa wypenia dwojakiego rodzaju zadania: wobec spoeczestwa oraz wobec jednostek
wchodzcych w jej skad (rodzice, dzieci).

Zatem zapewnienie trwaoci rodziny, opartej na zwizku mczyzny i kobiety oraz

odpowiedniej liczby urodze dzieci stao si prawdziwym wyzwaniem dla wspczesnych
pastw demokratycznych, w tym Polski.

Rwnoczenie warto pamita o tym, i wbrew pozorom, rodzina i macierzystwo nie jest
prywatn spraw kadego czowieka. Trosk o rodzin i przyrost naturalny powinno wykazywa
pastwo, w ktrego interesie narodowym ley zapewnienie bezpieczestwa moralnego oraz
naturalnego procesu wymiany pokole jako podstawowego warunku przetrwania i rozwoju, czyli

9 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

tworzenia bezpieczestwa narodowego. Dla Polski kwestie ludnociowe powinny mie

wyjtkowe znaczenie, poniewa od nich w znacznym stopniu zawisa nie tylko obronno
Rzeczypospolitej w sensie militarnym, lecz i jej spjno wewntrzna, a tym samym odporno
w stosunku do tendencji majcych zagraa jej caoci.

W jaki sposb czynniki demograficzne wpywaj na bezpieczestwo narodowe?

Znaczenie przyrostu demograficznego zauwaono ju w latach midzywojennych, kiedy to
nasz kraj uwaany by jeszcze za przeludniony (ponad 400 000 osb rocznego przyrostu
naturalnego): Od czasu jak w wikszoci pastw Europy wprowadzono powszechn sub
wojskow i odkd wojna stawia pod broni cae narody, liczba ludnoci staa si elementarn
podstaw i poniekd miernikiem obronnej i zaczepnej siy pastwa.

Istotna zmiana modelu rodziny nastpia po II wojnie wiatowej, przede wszystkim pod
wzgldem dzietnoci. Polska rodzina redniodzietna przeksztacia si w rodzin maodzietn w
miastach i podobn staj e si rwnie na wsiach.

Tymczasem, jak alarmuj demografowie, aby proste zastpowanie pokole byo moliwe, na
kobiet winno przypada dwa i jedenacie setnych (2,11) dziecka . Tymczasem w Polsce ten
wskanik ju od kilku lat jest niszy i obecnie wynosi 1,2 dziecka (a np. w USA 2,1, w Irlandii
1,98, w
Danii
1,8).

Demografowie przewiduj, i w latach 2000-2050, przy tak niskim wskaniku dzietnoci, nastpi
stopniowy spadek ludnoci Polski z 38,7 min do okoo 27,3 min obywateli. Nastpstwem spadku
liczby urodzonych dzieci bdzie niewtpliwie szybki proces starzenia si polskiego
spoeczestwa. Konsekwencje zmniejszajcego si przyrostu naturalnego s widoczne ju
obecnie - likwidacja szk podstawowych, zwalnianie nauczycieli. Stopniowo ni demograficzny
pojawi si w szkoach rednich, a nastpnie na uczelniach wyszych. Na rynku pracy bdzie
mao modych ludzi. Pocztkowo bdzie to zjawisko pozytywne. Ale po pitnastu czy
dwudziestu latach pojawi si kopoty. Zacznie lawinowo rosn liczba emerytw. Grozi to
cakowitym zaamaniem systemu emerytalnego, w ktrym obecnie na pi pracujcych osb
przypada jeden emeryt, a za 50 lat moe na jednego emeryta pracowa ju tylko jedna osoba.

Liczba urodze dzieci zaley nie tylko od kobiet, ale w duej mierze od postawy pastwa i
spoeczestwa oraz wiadomoci wanoci tego problemu dla ich prawidowego

10 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

funkcjonowania. Jak zatem pogodzi dwie sfery ycia kadej kobiety: zawodow i rodzinn?
Niewtpliwie wsparciem winno suy pastwo. Bez jego pomocy w sferze zawodowej i polityki
prorodzinnej, kobiety bd prawdopodobnie podejmoway decyzje o realizacji wasnej drogi
zawodowej i odsuwaniu spraw macierzystwa na dalszy plan. W. Lutosawski w "Pracy
narodowej" zaznacza: Macierzystwo kobiety nie jest jej spraw prywatn - obchodzi ono cay
nard i nard ma obowizki wobec matki, jeli przysze pokolenie ma by silniejsze i
dzielniejsze od obecnego.

wiadomo priorytetowego znaczenia macierzystwa i rodziny dla prawidowego

funkcjonowania narodu powinna towarzyszy zarwno organom wadzy, pracodawcom, jak i
caemu spoeczestwu. Pastwa, ktre dowiadczyy negatywnych skutkw obnienia przyrostu
naturalnego, rozpadu rodziny czy zaamania naturalnych wizi rodzinnych powinny by
dostatecznym przykadem tego, co by moe sta si w Polsce w bliszej lub dalszej
przyszoci. Aby tego unikn, ju teraz naley zastosowa odpowiedni profilaktyk, ktra
pozwoli unikn tak tragicznych skutkw. Na zakoczenie watro zacytowa jeszcze raz W.
Lutosawskiego: Nard majcy najwiksz, wiadom odwag podnoci, przez to jedno
zapewnia sobie w przyszoci przewag i ekonomiczn i polityczn nad ociennymi narodami.

Zapobieganie i przeciwdziaanie katastrofie demograficznej powinno stanowi jedn ze

strategicznych misji pastwa, obejmujc kompleks przedsiwzi w sferze spoecznej,
ekonomicznej, edukacyjnej i kulturowej, dotyczcych midzy innymi:
- uwiadamiania znaczenia trwaoci rodziny i macierzystwa (przyrostu naturalnego) dla
pastwa i spoeczestwa, w tym dla bezpieczestwa narodowego;
- przywrcenia rangi tradycyjnej rodzinie, penicej funkcj prokreacyjn socjalizacyjn
patriotyczno-obywatelsk usugowo-opiekucz;
- powrotu do modelu rodziny wielodzietnej i wielopokoleniowej, jako gwaranta
wyksztacenia wizi spoecznych i midzyludzkich;
- zapewnienia prawnych gwarancji socjalno-bytowych dla rodzin, obejmujcych m.in.
obnienie kosztw pobytu dzieci w obkach i przedszkolach oraz zwikszenie moliwoci
korzystania z nich, obnienie podatku w rodzinach wielodzietnych, obnienie kosztw edukacji
dzieci i modziey;
- wsparcia pastwa dla modych rodzin, np. w postaci zagwarantowania bezpieczestwa
pracy dla matki po urlopie macierzyskim oraz moliwoci pynnej regulacji wymiaru
przepracowanych w cigu tygodnia godzin.

Podsumowujc rozwaania na temat bezpieczestwa spoecznego warto zwrci uwag, i w

pastwie demokratycznym centralne miejsce zajmuj potrzeby bytu i rozwoju czowieka.
Priorytet czowieka nad struktur wyraa si rwnie tym, e to obywatele przez sw aktywno

11 / 12

Bezpieczestwo spoeczne w Polsce

pitek, 30 kwietnia 2010 12:59

tworz okrelone stany rzeczy. W demokratycznych spoeczestwach nie s oni tylko

odbiorcami polece wyraajcych wol wadzy. To raczej wadze pastwowe musz wyraa
interesy obywateli. Pastwo jest w tym przypadku organizacj suc tworzeniu jak
najlepszych warunkw rozwoju dla jednostek i poszczeglnych spoecznoci. W takiej sytuacji
moe doj do gloryfikowania interesw jednych grup kosztem innych, czy te egalitaryzacji
spoeczestw. Grozi to w pierwszym przypadku wystpieniem konfliktw, w drugim za
osabieniem ludzkiej aktywnoci.

Pastwo zatem powinno spenia rol sprawiedliwego arbitra, nie dopuszczajcego do

nieuczciwej gry pomidzy podmiotami i oceniajcego ich dziaalno z perspektywy dobra
spoecznoci. W przeciwnym razie prorocze moe okaza si ostrzeenie sformuowane przez
J. Kuronia: Kiedy due grupy spoeczne maj poczucie, e zostay wypchnite poza
spoeczestwo, e pozbawiono je szansy udziau w normalnym yciu, e odebrano im
moliwo spenienia swych aspiracji, to zaczynaj si buntowa przeciwko takim porzdkom i
mog je zniszczy.

Zagroenia spoeczne bezpieczestwa narodowego ujawniaj si ze zdwojon moc w okresie

przeobrae spoeczno-politycznych oraz gospodarczych. Panujca wtedy tendencja do
ograniczania wadzy pastwowej przy jednoczesnym wystpowaniu wielu niekorzystnych
procesw i zjawisk spoecznych stwarza wyjtkowo niekorzystn sytuacj. Pastwo ma
ograniczone moliwoci przeciwdziaania szkodliwym procesom, a spoeczestwo ze wzgldu
na nieuksztatowan jeszcze kultur obywatelsk nie ma zdolnoci samoregulacyjnych.
Kumuluje si w ten sposb okrelony potencja kryzysowy majcy negatywny wpyw na
sprostanie przez nard wyzwaniom cywilizacyjnym, co godzi w jego szanse rozwojowe.

Wadliwe relacje midzy jednostkami, czy te jednostkami a spoecznoci oraz powszechna

akceptacja szkodliwych norm spoecznych godzcych w dobro wsplne, to dla narodu i pastwa
polskiego nie mniej grone zjawiska ni zewntrzne czynniki destabilizujce pastwowo.
Pokj spoeczny stanowi natomiast si pastwa i niezbdny warunek rozwoju narodu.

rdo: R. Jakubczak (red.), Bezpieczestwo narodowe Polski w XXI wieku: wyzwania i

strategie
, Warszawa 2006.

12 / 12