Wgle kopalne i gaz ziemny

Przygotowa: Dominik Mytych klasa 1 I

Pochodzenie wgla kamiennego

Wgiel powstawa w bagnistych ekosystemach zagbie jezior, delt rzek lub
nisko poonych terenw na skrajach ldw z prehistorycznych rolin. Te
najpierw, dziki energii sonecznej, tworzyy z powietrza, wody i substancji
mineralnych wglowodory. Po obumarciu dostaway si pod powierzchni
mokrade, gdzie w rodowisku bez obecnoci tlenu nie mogy rozoy si
drog naturalnych procesw biologicznych. Dowodw na takie pochodzenie
wgla i gatunkowego skadu prehistorycznych ekosystemw dostarczaj liczne
odkrycia paleontologiczne.
Kolejne procesy geologiczne przykryy warstwy pochodzenia biologicznego
innymi materiaami czsto dziao si to nagle, za spraw rnego rodzaju
katastrof. wiadcz o tym czsto bardzo ostre przejcia midzy pokadem wgla
a przyleg ska.
Masa pocztkowo podobna do torfu stopniowo dostawaa si na wiksze
gbokoci. Za spraw zwikszajcego si cinienia i temperatury bya z niej
wypierana woda i inne substancje a w ten sposb wzrastaa ilo wgla.
Przemian substancji biologicznych w wgiel w uproszczony sposb ukazuje
rwnanie:
substancje biologiczne (celuloza) = tlenek wgla + woda + metan + czysty
wgiel1

1http://www.okd.cz/pl/wydobywamy-wegiel/jak-powstal-wegiel

Skad pierwiastkowy

2http://wegielkamienny.blox.pl/resource/3.JPG
3http://home.agh.edu.pl/~kepw/student/plik/an_e_k.pdf

Skad chemiczny zwizki chemiczne

Wgiel ma zdolno do tworzenia bardzo dugich acuchw zawierajcych wizanie C-C.
Zdolno ta nosi nazw katenacji. Wizanie wgiel-wgiel jest bardzo silne i stabilne.
Ta zdolno pozwala wglowi tworzy praktycznie nieskoczon liczb zwizkw. Liczba
zwizkw zawierajcych wgiel w swojej strukturze jest wiksza ni wszystkich pozostaych
zwizkw nie zawierajcych wgla (nie liczc zwizkw zawierajcych wodr, gdy
praktycznie kady zwizek organiczny zawiera atom wodoru).
Najprostszymi zwizkami organicznymi s wglowodory- zwizki zawierajce w swojej
strukturze tylko atomy wgla i wodoru. Dugo acucha, boczne acuchy oraz grupy
funkcyjne wpywaj na waciwoci zwizku.
Wgiel jest gwnym skadnikiem wszystkich plastikowych
materiaw uywanych powszechnie w gospodarstwach
domowych
Wgiel wystpuje w kadym organizmie ywym oraz jest
podstaw chemii organicznej. Wglowodory to grupa palnych
zwizkw ktre odgrywaja istotn rol w przemyle
polimerowym, petrochemicznym oraz paliw kopalnych.
Gdy w zwizku obok wgla i wodoru wystpuje tlen, tworzy si wiele wanych biologicznie
grup zwizkw, takich jak cukier, chityna, alkohole, tuszcze, zapachowe estry, karotenoidy
oraz terpeny. Zwizki zawierajce azot tworz alkaloidy, aminokwasy, zawierajce
siarkantybiotyki. Zwizki zawierajce fosfor tworz DNA, RNA oraz ATP, najwaniejszy
przenonik energii w komrce.

Zwizki nieorganiczne
Spord nieorganicznych zwizkw wgla due znaczenie maj dwutlenek wgla, tlenek
wgla, kwas wglowy, wglany oraz wgliki. Powszechnie stosowany jest w stopach z
elazem (stal i eliwo). W zwizkach wgiel jest zazwyczaj czterowartociowy, rzadko

dwuwartociowy (np. w tlenku wgla oraz zwizkach kompleksowych). Wystpuje na

rozmaitych stopniach utlenienia w zakresie od IV do IV.
Do najwaniejszych tlenkw wgla nale tlenek, dwutlenek i podtlenek.4

Sposoby i miejsca wydobycia

Jako pierwsi wgiel odkryli Chiczycy, ktrzy prawdopodobnie zauwayli go jako minera
zalegajcy bezporednio na powierzchni ziemi. Eksploatujc zoe, staroytni grnicy
posuwali si wydronymi korytarzami coraz gbiej. Obecnie odkrywaniem nowych
pokadw zajmuj si geolodzy.
Na wiecie wgiel kamienny wydobywa si dwoma metodami. Pierwsz z nich jest metoda
odkrywkowa polegajca na wydobywaniu wgla ze z lecych pytko pod ziemi. Opa
pozyskuje si za pomoc gigantycznych koparek. Najwiksza koparka na wiecie jest w stanie
udwign 13 000 ton adunku.
5

Metoda odkrywkowa dominuje w zakadach w Australii i USA. Wykorzystywana jest rwnie

przy eksploatacji z wgla brunatnego we wschodniej Europie. Jej najwikszym minusem
4https://pl.wikipedia.org/wiki/W
%C4%99giel_(pierwiastek)#Zwi.C4.85zki_w.C4.99gla
5http://www.rwe.com/web/cms/mediablob/pl/2086836/data/2/blob.jpg

jest degradacja rodowiska naturalnego w miejscu wydobycia. Roboty grnicze rozpoczynaj

si od usunicia wierzchnich warstw gleby i ska, ktre odrzucone na ssiadujce tereny
tworz olbrzymie hady. Du zalet jest natomiast bardzo niski koszt wydobycia (od 5 euro
za ton, kiedy koszt wydobycia w kopalni gbinowej moe wynie nawet 170 euro za ton).

Drug metod eksploatacji z wgla jest metoda gbinowa, dominujca w Europie, Azji
oraz Afryce. Grnictwo gbinowe opiera si na budowie poziemnych korytarzy. Dziki
takiemu rozwizaniu wgiel mona wydobywa ze z pooonych nawet kilometr pod
ziemi. Sama podziemna kopalnia moe zajmowa wielki obszar, a specjalne kolejki wo
grnikw od szybu do ciany wgla, pokonujc wielokilometrowe odlegoci.

Wydobycie odbywa si za pomoc dwch podstawowych technologii. Pierwsza z nich,

metoda filarowa, polega na dreniu zoa, przy jednoczesnym pozostawieniu czci wgla
majcych peni funkcj filarw zabezpieczajcych strop. Jednak przy stosowaniu tej metody
spora cz z zostaje pod ziemi. O wiele efektywniejsza jest metoda polegajca na
kopaniu dwch rwnolegych tuneli, a specjalne maszyny grnicze wybieraj wgiel midzy
tunelami.
Zalet

stosowania tej metody jest fakt, e surowiec moe by wydobywany nawet w silnie

zurbanizowanych rejonach (zakady nie zajmuj bowiem wiele miejsca na powierzchni). Przy
zastosowaniu tej metody istnieje jednak ryzyko zawalenia si.6

Sposoby przerobu wegla (piroliza)

Piroliza wgla kamiennego (pirogenizacja, odgazowanie wgla kamiennego,

sucha destylacja wgla)- jest to proces, ktry polega na ogrzewaniu wgla
bez dostpu powietrza w temperaturze ok. 1000. Podczas tego procesu , kiedy
wgiel kamienny ulega wielu przemianom chemicznym, powstaja:
1.PRODUKTY GAZOWE
2.PRODUKTY CIEKLE
3.PRODUKTY STALE
1. PRODUKTY GAZOWE
Produktem gazowym pirogenizacji wgla kamiennego jest tzw. gaz
koksowniczy. Skada on si gwnie z tlenku wgla (II), wodoru i metanu. W
niewielkich ilociach zawiera gaz koksowniczy rwnie wglowodory cikie,
tlenek wgla (Iv) i azot.
Wykorzystywany jest jako rodek opaowy.
2. PRODUKTY CIEKLE
W wyniku suchej destylacji wgla kamiennego powstaj dwa produkty cieke:
-SMOLA POGAZOWA
-WODA POGAZOWA7

6http://www.taniopal.pl/pl/poradnik/pozostale/wydobywanie-wegla
7 http://sciaga.pl/tekst/50833-51-pirogenizacja_wegla_kamiennego

Zagroenia ekologiczne zwizane z wydobyciem, transportem

i metodami przerobu wgla

Powszechnie znane jest zniszczenie terenw Grnego lska spowodowane

dziaajcymi tam kopalniami wga, co prawda podstawowym problemem jest
jego spalanie uwaam, e warto krtko wspomnie o samym wydobyciu. Na
skutek wydobycia znacznie obnia si poziom wd gruntowych, powstaj tzw. leje
depresyjne, skutkiem samego wydobycia s zapadliska kopalniane, osiadanie
gruntu i zwizane z tym pkanie cian budynkw, niszczenie drg oraz linii
kolejowych, ponadto wystpuje skaenie rzek zrzutami wd kopalnianych. W
przypadku kopal odkrywkowych, rwnie tworzy si lej depresyjny, ktry jest
przyczyn zaniku wd gruntowych w strefie przykopalnianej. Samo wydobycie
surowcw przez kopalnie powoduje powstawanie had, ktre zajmuj due
obszary nie nadajce si do ycia zarwno dla flory jak i fauny. W okolicy kopalni
cakowicie niszczone jest rodowisko naturalne, gwnie przez zasypywanie
obszarw lenych i nieuytkw na rzecz skadowisk odpadw, ktra cigle
wzrasta, czy te zniszczenie ycia biologicznego na terenie wyrobisk kopalni
odkrywkowych.. rodowisko naturalne niszczone jest zanim powstanie kopalnia,
gdy aby je postawi naley wczeniej przygotowa teren, a nastpnie proces si
rozszerza w wyniku spalania kopalin.
3. Zanieczyszczenie rodowiska w wyniku emisji spalin i popiow do atmosfery;
Spalaniu wgla towarzyszy emisja pyw i szkodliwych gazw. W przypadku braku
urzdze oczyszczajcych spalenie 1 mln ton wgla kamiennego redniej jakoci
powoduje emisj okoo 20 000 t pyw, 35 000 t SO 2 , 6000 t NOx, a take 2 mln
ton CO 2 , ktrego nie potrafimy si pozby. Poza tym na wysypiska trafia okoo
300 000 ton popiow. W Polsce w 1994 roku spalilimy 108 mln ton wgla
kamiennego, w tym 32 mln ton w piecach domowych oraz lokalnych kotowniach;
ponadto 66 mln ton wgla brunatnego, ktry jest rdem kilkakrotnie wikszej
iloci popiow ni wgiel kamienny. O ile pyy usuwano w 97%, to cakowita
redukcja szkodliwych gazw wynosia tylko 25%, a w przypadku przemysu
paliwowo-energetycznego nie przekraczaa 3%. Najwikszym zagroeniem
rodowiska jest emisja dwutlenku siarki i tlenkw azotu powodujca kwane

deszcze, ktre niszcz ycie w akwenach, dewastuj olbrzymie obszary lasw i

powoduj korozj konstrukcji metalowych i niszczenie budynkw. 8

Zanieczyszczenia emitowane przy spaleniu 1 tony wgla

Zanieczyszczenie

Jednostka

Ilo

Tlenki siarki SOx

9,60

Tlenki azotu NOx

3,20

Tlenek wgla CO

10
kg

Dwutlenek wgla CO2

2130

Py (zawieszony)

10

Benzo()piren

0,0039

Pochodzenie gazu ziemnego

Zoa gazu ziemnego prawie zawsze powstaj w skaach osadowych, ktre tworz si przez
nagromadzenie i osadzanie na powierzchni skorupy ziemskiej (najczciej na dnie duych
akwenw, zwaszcza mrz) szcztkw organizmw rolinnych i zwierzcych, okruchw
mineralnych pochodzcych z rozkruszenia i wietrzenia ska magmowych (np. piaski, wiry,
piaskowce, gliny skay osadowe okruchowe) oraz substancji nieorganicznych z wody
morskiej (np. sl kamienna, gips, dolomit, krzemie).

Poza skaami osadowymi gaz moe powstawa w formacjach ska magmowych i

metamorficznych. Skay magmowe powstaj w gbi skorupy ziemskiej w wyniku obnienia
8 http://sciaga.pl/tekst/68173-69-gaz_ziemny_i_wegiel_a_srodowisko_naturalne
9 http://www.nie-truje.pl/baza-wiedzy/zagrozenia-dla-zdrowia/co-emitujemypodczas-spalania

temperatury i krystalizacji magmy (np. granit) lub zakrzepnicia lawy na powierzchni ziemi
(np. bazalt, porfir). Skay metamorficzne powstaj w wyniku przeobraania zarwno ska
osadowych, jak i magmowych, pod wpywem gwnie cinienia i wysokiej temperatury, ale
rwnie wskutek zmian wywoanych deformacjami mechanicznymi (np. marmur, kwarcyt,
gnejs). Zmianom ulega skad mineralny, struktura, a bardzo rzadko rwnie skad chemiczny.
W trakcie bada nad gazem ziemnym stawianych byo kilka hipotez na temat jego powstania.

Mona je podzieli na dwie zasadnicze grupy: teori o nieorganicznym pochodzeniu gazu

ziemnego i o jego organicznych korzeniach. Do pierwszej grupy zaliczy mona hipotezy
przedstawiane ju od drugiej poowy XVIII wieku przez omonosowa, Bertholeta i Byassona,
Mendelejewa, Sokoowa czy Weismana. Wedug teorii Bertholeta i Byassona wglowodory
znajdujce si wewntrz ziemi mogy powsta w wyniku reakcji kwasu wglowego z
metalami alkalicznymi (lit, sd, potas) w obecnoci wody przy podwyszonej temperaturze.

Przeprowadzone wwczas dowiadczenia umoliwiy uzyskanie ciekych wglowodorw,

ktre byy uznawane za podobne do ropy naftowej. Pod koniec XIX wieku Mendelejew
otrzyma proste wglowodory (odpowiadajce gwnym skadnikom gazu ziemnego) w
wyniku reakcji wglikw metali z wod. Jego hipoteza (tzw. karbidowa) gosia, e w gbi
ziemi wystpuj wspomniane wgliki metali, ktre mog reagowa z par wodn. Niezbdna
do przeprowadzenia reakcji para wodna powstawaa z wody przenikajcej do wntrza ziemi.
Powstae wglowodory miay przemieszcza si ku powierzchni gbokimi szczelinami
tektonicznymi. Sab stron tej hipotezy jest mae prawdopodobiestwo wystpowania takich
szczelin na duych gbokociach ze wzgldu na wysokie cinienia (25 m pod ziemi
cinienie wynosi ponad 600 MPa) i du plastyczno ska. Drugim wanym zarzutem byo
istnienie z wglowodorw o rnym skadzie chemicznym. Inn hipotez mwic o
nieorganicznej genezie wglowodorw, tzw. kosmiczn, sformuowa Sokoow. Bya ona
oparta na wynikach bada skadu atmosfery zewntrznych planet Ukadu Sonecznego.
Atmosfery Jowisza, Saturna, Uranu czy Neptuna zawieraj rne wglowodory, a gwnym
ich skadnikiem jest wodr.

Kolejne hipotezy kosmiczne mwiy, e w zewntrznej otoczce kadej planety w fazie jej
wczesnego, wysokotemperaturowego rozwoju istniay warunki sprzyjajce powstaniu z
prostych gazw (wodr, metan, dwutlenek wgla, tlenek wgla) prostych czsteczek
organicznych, ktre mogy by substancj wyjciow do tworzenia si gazu ziemnego. W
miar stygnicia roztopiona magma wchaniaa je, a potem ju podczas stygnicia skorupy
ziemskiej nastpowaa ich kondensacja. Ostatni z hipotez nieorganicznych jest hipoteza
Weismana, przedstawiona w latach 70. ubiegego wieku. Wedug niej znaczna cz zasobw
gazu ziemnego powstaa w wyniku przemian nieorganicznych podczas wdzierania si gorcej
magmy w skay wglanowe. Zdaniem Weismana w nastpstwie termicznego rozkadu
wglanw uwalnia si dwutlenek wgla, ktry wchodzi w reakcj z wodorem (wydzielonym
z magmy), w wyniku czego powstawa metan. Te hipotezy nie spotkay si z szersz aprobat,
gdy due zoa gazu ziemnego wystpujce w skaach magmowych lub metamorficznych
znaleziono tylko w kilkunastu przypadkach. Natomiast zdecydowana wikszo (kilkanacie
tysicy z) znajduje si w skaach osadowych.

Bardzo wielu badaczy i wiat nauki skania si ku hipotezie o organicznym pochodzeniu gazu
ziemnego. Przy czym naley pamita, e mylimy tutaj o organicznej substancji wyjciowej,
gdy pniejsze jej przeksztacenia s bardzo zoone i jeszcze nie do koca precyzyjnie
opisane. Zaliczy do nich naley przede wszystkim procesy zwizane ze zmianami cinienia i
temperatury, ale rwnie oddziaywanie promieniowania radioaktywnego lub naturalnych
katalizatorw. Mimo istniejcych wtpliwoci oraz trudnego do odtworzenia oddziaywania
wspomnianych czynnikw prowadzone s dalsze badania majce wzmocni uzasadnienie dla
tej najpopularniejszej obecnie wrd uczonych teorii. Najwaniejsze argumenty
przemawiajce za organicznym (biogenicznym) pochodzeniem gazu ziemnego to:
znakomita wikszo z gazu ziemnego (lub wsplnych z ropno-gazowych) wystpuje
w warstwach ska osadowych; rwnie w obecnie osadzajcych si warstwach ska stwierdza
si obecno wglowodorw;
zoa gazu ziemnego (take ropy naftowej) rozoone s nierwnomiernie i zazwyczaj
wystpuj w okrelonych warun kach geologicznych;
due zoa gazu ziemnego zwizane s z tzw. basenami sedymentacyjnymi (czyli miejscami
osadzania si, tzn. opadania, materiau), obejmujcymi warstwy ska osadowych pochodzce
z tych okresw geologicznych, w ktrych wystpowao bujne ycie biologiczne (karbon,
perm, kreda, trzeciorzd), maksymalnie 1 mld lat temu.

Organizmy ywe mogce stanowi pramateri gazu ziemnego pojawiy si w okresie kambru.
W akwenach rozwija si plankton rolinny i zwierzcy, ktry po obumarciu osadza si na
dnie, a nastpnie by przykrywany przez kolejne warstwy. Warunki gromadzenia si
substancji organicznej nie wszdzie byy takie same. Panuje pogld, e najdogodniejsze
wystpoway w zatokach, lagunach i pytkich morzach oraz na szelfach, gdzie ycie
organiczne jest najbujniej rozwinite.

W zalenoci od tego, jakiego rodzaju substancja organiczna przewaaa na danym obszarze,

prowadzio to do powstania innego zoa. Jeeli dominowaa substancja organiczna rolinna
(humusowa), to w wyniku odpowiednich przemian powstaway zoa gazu ziemnego. W
przypadku substancji organicznej zwierzcej (sapropelowej) powstaway zoa ropy naftowej.

Przemiany towarzyszce przeobraaniu si substancji pocztkowej do gazu ziemnego zale

gwnie od temperatury. We wstpnej fazie przemian na gbokoci do 1000 m wpyw
temperatury (do okoo 60C) nie jest istotny. Ale w kolejnym etapie (katageneza) ju tak,
poniewa mwimy o wystpujcych gwnie przemianach termicznych substancji organicznej
w temperaturach do 200C, co odpowiada gbokociom do 6000 m. W ostatnim stadium
(metamorfizm) zachodz przemiany wysokotemperaturowe powyej 200C, na gbokociach
ponad 7000 m.10

Skad pierwiastkowy i chemiczny gazu

ziemnego
W skad gazu ziemnego wydobywanego w rnych miejscach na ziemi czy przy
wykorzystaniu rnych technologii wsplnym mianownikiem s wystpujce w nim
pierwiastki, z t istotn rnic, e ich proporcje s rne. Do gwnych skadnikw gazu
ziemnego zaliczamy:

Metan

Etan, propan, butan

Azot

10http://www.gazownictwopolskie.pl/technologie/z%C5%82o%C5%BCa-gazuziemnego/

Dwutlenek wgla

Reszta skadnikw stanowi ok. 0,5%11

Zupenie innym obszarem odniesienia jest wynik wartoci opaowej piszc najprociej im
wiksza warto opaowa gazu tym wicej energii moemy uzyska ze spalania tej samej
iloci (objtoci) gazu ziemnego. Wpyw na wysoko wartoci opaowej ma oczywicie
skad gazu ziemnego.
Gaz ziemny moemy take podzieli ze wzgldu na skad. Wyrniamy nastpujce gazy:

mokry, ktry oprcz metanu zawiera take wglowodory wysze,

chudy, w skad ktrego w 90% wchodzi metan,

kwany (zanieczyszczony siarka).

Gaz ziemny w skorupie ziemskiej wystpuje, jako gaz lub jest zwizany w hydratach
wglowodorw. Moe take wystpowa w formie rozpuszczonej, w wodzie podziemnej,
ropie naftowej.
Gaz ziemny jest bezwonny, bezbarwny i mniejsz gsto ni powietrze. Charakterystyczny
zapach gazu ziemnego jest uzyskiwany w procesie nawaniania. Tylko wtedy czowiek jest
zdolny go wyczu. Moe tworzy mieszank wybuchow w wyniku reakcji z powietrzem.
Waciwoci gazu ziemnego

Lejszy od powietrza

Stan skupienia : gazowy

Zapach : bezwonny

Dziaanie : duszce

Kolor : bezbarwny

Gaz palny

Wybuchowy : przy steniu z tlenem - granice wybuchowoci 5 % - 15 %

warto opaowa 35200-62800 kJ/m3,12

11 https://zmianasprzedawcygazu.pl/gaz-ziemny-sklad/
12 http://student.agh.edu.pl/~kakum/wlasciwosci.html

Wydobycie gazu ziemnego

Wydobycie gazu ziemnego odbywa si metod otworow. W zalenoci od budowy

geologicznej skay zoowej pojawiaj si niewielkie rnice w zastosowaniu tej metody.
Niezalenie od tego, jakiego rodzaju zoe bdzie eksploatowane, trzeba wykona odwiert
eksploatacyjny. W przypadku z tradycyjnych (konwencjonalnych) jest to odwiert pionowy.
Pionowy otwr jest wystarczajcy do uzyskania duej wydajnoci odwiertu ze wzgldu na
stosunkowo wysok przepuszczalno warstwy zbiornikowej. Z tego wzgldu gaz ziemny
znajdujcy si w takiej warstwie moe swobodnie przepywa w kierunku odwiertu i dalej na
powierzchni. Odwierty staj si coraz gbsze, w miar jak z upywem czasu zmieniaj si
uwarunkowania ekonomiczne i akceptowalne koszty wydobycia surowca.
Natomiast w przypadku niekonwencjonalnych z gazu (np. w warstwach upkw lub w
skale macierzystej) wykonanie tylko odwiertu pionowego nie jest wystarczajce do
stworzenia warunkw sprzyjajcych wydobyciu, czyli moliwoci uwolnienia odpowiednio
duych objtoci gazu. Spowodowane to jest zdecydowanie mniejsz przepuszczalnoci
skay (upku), w ktrej znajduj si zasoby gazu ziemnego. Gboko wierce jest podobna
jak w przypadku z konwencjonalnych, jednak najwiksza rnica polega na koniecznoci
wykonania wiercenia horyzontalnego. Jest to kontynuacja odwiertu, lecz w kierunku
poziomym, wzdu zoa. Takie dziaanie umoliwia zwikszenie objtoci, ktra moe by
objta eksploatacj z jednego odwiertu pionowego. Praktykowane jest wykonanie z jednego
odwiertu pionowego kilku odwiertw poziomych. Dugo poziomego wiercenia moe

dochodzi nawet do kilku kilometrw. Najwaniejsze rnice midzy obiema opisanymi

technikami ilustruje poniszy rysunek.
Podczas eksploatacji odwiertu gazowego wykorzystywany jest sprzt wydobywczy, ktry
mona podzieli na dwie grupy:
wgbny znajdujcy si pod powierzchni ziemi i sucy do przesyania gazu ze zoa na
powierzchni oraz izolowania zwaszcza wodononych warstw gruntu; s to m.in.: rury
wydobywcze, pakery, czniki, zawory bezpieczestwa;
napowierzchniowy odpowiedzialny za odbir gazu ze zoa (tzw. gowica eksploatacyjna),
za wstpne przygotowanie do przesyania do miejscaoczyszczania (seperator, rozdzielacz)
oraz ukad pomiarowy (najczciej zwkowy) iloci wydobytego gazu. W przypadku
niewielkich z eksploatacja odbywa si jednym lub kilkoma odwiertami. Jeli zoa s
bardzo due, liczba odwiertw moe wynosi kilkadziesit, a nawet kilkaset. Ma to na celu
zwikszenie wydajnoci wydobycia oraz objcie eksploatacj jak najwikszego obszaru zoa,
a take zapewnienie stabilnych warunkw pracy.
Instalacje na powierzchni bardziej przypominaj zakad przerbki lub rafineri ni kopalni
gazu. Jej obszar (instalacje oczyszczajce gaz ziemny, instalacje przyczeniowe do
gazocigu, budynki administracyjne i drogi komunikacyjne) zajmuje zaledwie kilka hektarw
oraz kilka dodatkowych punktw wykonania odwiertw w niewielkiej odlegoci od orodka
centralnego, gdzie zamontowane s gowice eksploatacyjne. Instalacje w kopalniach gazu nie
s tak spektakularne jak np. w przypadku kopalni wgla brunatnego, gdzie sama odkrywka
moe mie kilka kilometrw kwadratowych, a had zebranego nadkadu wida z odlegoci
kilkunastu kilometrw.
Wydobywanie gazu ziemnego ze z konwencjonalnych odbywa si przez pionowe otwory
sigajce do tzw. skay zbiornikowej, czyli do zoa. Po wykonaniu i odpowiednim uzbrojeniu
odwiertu na powierzchni mona przystpi do eksploatacji. W pocztkowym okresie gaz
ziemny wypywa pod wasnym cinieniem (cinieniem zoowym), ktre w trakcie
eksploatacji zoa ulega obnieniu. W nastpstwie tego zmniejsza si rwnie moliwy do
odebrania strumie gazu. Czsto nakada si na to spadek cinienia w zou spowodowany
rwnoczesnym wydobywaniem ropy naftowej (w przypadku z ropno-gazowych).
Wraz z upywem czasu konieczne stao si wydobywanie gazu z coraz wikszych gbokoci.
Spowodowane to byo wyczerpywaniem si zasobw pycej pooonych. Postp w nauce
przyczyni si do ulepszania technologii wydobycia, a w lad za tym do sigania po coraz
gbiej pooone zoa. Rwnoczesny rozwj techniki poszukiwawczej umoliwi dokadne
rozpoznanie takich z, a ich eksploatacja nastpuje wraz z zaakceptowaniem znacznie
wyszych cakowitych kosztw wydobycia gazu.

Techniki wiertnicze wykorzystuj klasyczne metody wykonywania otworw wydobywczych.

Urzdzenia wiertnicze dziel si na obrotowe i udarowe, w zalenoci od metody
rozkruszania (zwiercenia) skay na dnie otworu. Metody obrotowe podzielone s ze wzgldu

na wykorzystywan si napdow potrzebn do obracania widra. Niewielkie wiertnie rczne

nazywane s okrtnymi, natomiast bardzo due, napdzane mechanicznie, to wiertnie
maszynowe. Rwnie wiercenia udarowe mona podzieli na rczne i mechaniczne.
Zasadnicz rnic midzy metodami obrotowymi a udarowymi jest dodatkowy ruch wzdu
osi, ktry ma skruszy urabian ska.

Urobek, czyli tzw. zwierciny, usuwany jest metodami suchymi lub mokrymi. Metody suche
polegaj na wybieraniu go za pomoc specjalnych yek lub widrw, a w metodach mokrych
uywana jest puczka wiertnicza wypukujca rozdrobniony materia skalny. W zalenoci od
sposobu wtaczania puczki do otworu rozrniane jest tzw. prawe i lewe krenie puczki. W
przypadku krenia prawego puczka zataczana jest przewodem wiertniczym na spd otworu,
skd wypywa na powierzchni przestrzeni pomidzy przewodem wiertniczym a cian
otworu.
Istniej rwnie inne sposoby wprowadzania widra w ruch obrotowy. W starszych metodach
silniki napdowe znajdoway si na powierzchni i poprzez przewody wiertnicze napdzay
wider znajdujcy si na dnie otworu. W nowszych metodach, turbinowych, silnik
napdzajcy znajduje si wewntrz otworu wiertniczego, bezporednio nad widrem. W tym
przypadku przewd wiertniczy wykorzystywany jest tylko do transportu puczki. Turbina

obracajca wider napdzana jest przez przepywajc puczk wiertnicz. Moliwe jest
rwnie zastosowanie elektrycznego silnika asynchronicznego.13

Sposoby przerobu gazu ziemnego

Gaz ziemny docierajcy do kocowego uytkownika znacznie si rni od skadu
gazu wydobywanego. Wikszo dostarczanego gazu to jest tzw. gaz
wysokometanowy, ale gaz surowy zanim zostanie wtoczony do rurocigw musi
zosta oddzielony od innych frakcji wglowodorw i oczyszczony z
zanieczyszcze. Niektre wglowodory takie jak etan, propan, butan s bardzo
wartociowe jako niezalene produkty, ale nie mog by toczone gazocigami ze
wzgldu na tendencj do skraplania si. W surowym gazie ziemnym wystpuj
te para wodna, hel, siarka i siarkowodr, dwutlenek wgla, resztki ropy
(zwaszcza przy gazie towarzyszcym wydobywaniu ropy naftowej). Instalacje do
przetwrstwa gazu ziemnego nie wymagaj a tak duych nakadw jak rafinerie
ropy naftowej, ale wraz z ca infrastruktur przesyow s one na tyle wysokie w
przypadku gazu towarzyszcego wydobywaniu ropy naftowej, e czsto firmy
wydobywcze wol surowy gaz spali ni przetworzy i przesa rurocigami lub w
postaci
gazu
skroplonego
do
kocowego
uytkownika [10].
Redukcja
nieuzasadnionego spalania surowego gazu ziemnego jest jedn z trosk Banku
wiatowego majc na celu ochron rodowiska naturalnego i redukcj emisji
dwutlenku wgla.14

13 http://www.gazownictwopolskie.pl/technologie/wydobycie/
14 https://pl.wikipedia.org/wiki/Gaz_ziemny

Zagroenia ekologiczne zwizane z wydobyciem, transportem

i metodami przerobu gazu ziemnego
Eksploatacja zoa wglowodorw odbywa si w oparciu o wydan koncesj na cile
okrelonym obszarze grniczym, ktrego granice pokrywaj si z reguy z konturem zoa.
Teren grniczy, czyli obszar moliwych wpyww dziaalnoci zwizanej z wydobywaniem
gazu i/lub ropy naftowej nie zawsze pokrywa si z obszarem grniczym, poniewa jest to
teren objty wpywem dziaalnoci kopalni od momentu jej budowy do likwidacji. W czasie
funkcjonowania kopalni, przez dugi czas, zagroenia rodowiska naturalnego zwizane
z dziaalnoci kopalni naley rozpatrywa bardzo szczegowo. Trwajce przez wiele lat
ujemne oddziaywanie na poszczeglne elementy rodowiska moe doprowadzi do
powstania nieatwy do usunicia szkd ekologicznych.
Zagroenia rodowiska naturalnego wystpujce w trakcie eksploatacji gazu ziemnego
zwizane s z:
zrzutami gazu podczas testowania bd syfonowania odwiertw,
dziaaniem urzdze instalowanych w celu zapewnienia bezpieczestwa odbioru gazu
poprzez niedopuszczenie do nadmiernego wzrostu cinienia,
ucieczkami gazu przez nieszczelnoci gazocigw i armatury, zwaszcza przez zawory,
zcza i uszczelki,
przedostawaniem si do atmosfery par z regeneratorw glikolu etylenowego,
zawierajcych niekiedy wglowodory aromatyczne i siarkowodr,
nieszczelnociami w instalacjach odsiarczania gazu oraz odprowadzaniem do atmosfery
kwanych gazw resztkowych z tych instalacji.
Szczeglne zagroenia powietrza atmosferycznego wystpuj w przypadku awarii i s
zwizane z gwatownym wypywem siarkowodoru oraz wglowodorw z otworw.
Towarzyszce wydobyciu gazu ziemnego zagroenia gleby, wd powierzchniowych
i podziemnych s spowodowane odprowadzaniem do rodowiska zanieczyszczonych ciekw
i odpadw wytwarzanych podczas funkcjonowania kopalni. cieki i odpady, oprcz
substancji zawartych w pynach zoowych, zawieraj rwnie wiele skadnikw
wprowadzanych w wyniku operacji technologicznych majcych na celu intensyfikacj
wydobycia, uatwieniu rozdziau pynw zoowych, przygotowywaniu gazu do transportu
przez odsiarczanie, odrtcianie i osuszanie.15
Zanieczyszczenia emitowane podczas spalenia 1 m3 gazu ziemnego:
15
http://naftowka.pl/zsp4/media/pomoce/miner/eksploatowanie_zloz_gazu_ziemneg
o.pdf

Zanieczyszczenie

Jednostka

Ilo

Tlenki siarki SOx

0,08

Tlenki azotu NOx

1,65

Tlenek wgla CO

0,30
gram

Dwutlenek wgla CO2

2000

Py (zawieszony)

0,0005 (waciwie brak)

Benzo()piren

Znikome/brak16

16