Gwny Urzd Statystyczny

00-925 WARSZAWA, al. Niepodlegoci 208

http://www.stat.gov.pl

Notatka zostaa przygotowana na posiedzenie Sejmowej Komisji Polityki Senioralnej dotyczce

Informacji Ministra Zdrowia na temat wpywu zmian demograficznych i starzenia si
spoeczestwa na organizacj systemu ochrony zdrowia i Narodowy Program Zdrowia
(w dniu 19.02.2016 r.)

Ludno w wieku 60 lat i wicej

1. Liczba i struktura ludnoci w wieku 60 lat i wicej
2. Umieralno osb starszych
3. Przecitne dalsze trwanie ycia
4. Zmiany przewidywane w liczbie i strukturze ludnoci w wieku 60 lat i wicej
w perspektywie do 2050 r.

Zdrowie osb starszych w wietle bada statystyki publicznej

1. Stan zdrowia i problemy zdrowotne na podstawie Europejskiego Ankietowego
Badania Zdrowia 2014
1.1. Samoocena stanu zdrowia
1.2. Choroby przewleke i dolegliwoci zdrowotne wystpujce w okresie 12 miesicy
1.3. Niepenosprawno biologiczna osb starszych wedug kryterium unijnego
1.4. Waga ciaa
1.5. Sprawno narzdw zmysu i ruchu oraz poziom moliwoci samoobsugi
i wykonania czynnoci domowych
1.6. Profilaktyka zdrowotna i czsto korzystania z usug medycznych

2. Ochrona zdrowia osb starszych

2.1. Porady w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej
2.2. Wybrane placwki opieki zdrowotnej
2.3. Ratownictwo medyczne
2.4. Wydatki gospodarstw domowych na zdrowie
2.5. Subiektywna ocena jakoci opieki zdrowotnej

Departament Bada Demograficznych

i Rynku Pracy GUS

Ludno w wieku 60 lat i wicej

(struktura wedug pci i wieku, trwanie ycia, umieralno, prognoza)
W okresie ostatniego wierwiecza obserwujemy w Polsce spowolnienie rozwoju
demograficznego oraz znaczce zmiany w strukturze wieku jej mieszkacw. Trwajcy proces
starzenia si ludnoci Polski (Wykres 1) bdcy wynikiem korzystnego zjawiska, jakim jest
wyduanie si trwania ycia, jest pogbiany niskim poziomem dzietnoci. Zmiany te s
jednoczenie zintensyfikowane przez zwikszon emigracj modych osb.
Wykres 1. Ludno wedug pci i wieku w latach 1989 i 2014 (piramida wieku)

Co prawda, Polska nadal jest postrzegana w Europie jako kraj demograficznie mody,
jednak od pocztku lat 90. ub. wieku przecitny mieszkaniec Polski postarza si o ponad 7 lat.
W 2014 r. mediana wieku1 dla caej ludnoci Polski wyniosa 39 lat; kobiety s starsze ich wiek
rodkowy to ponad 41 lat, dla mczyzn prawie 38 lat. Natomiast w 1990 r. wiek rodkowy
wynosi: ogem niewiele ponad 32 lata, mczyni niespena 31, a kobiety prawie 33 lata.
1 Mediana wieku (wiek rodkowy) parametr wyznaczajcy granic wieku, ktr poowa badanej populacji ju
przekroczya, a druga poowa jeszcze nie osigna.

1. Liczba i struktura ludnoci w wieku 60 lat i wicej

W kocu 2014 r. liczba ludnoci Polski wynosia 38,5 mln, w tym ponad 8,5 mln stanowiy
osoby w wieku 60 lat i wicej (ponad 22%). W latach 1989-2014 liczba osb w starszym wieku
wzrosa o ponad 2,9 mln, w tym najwikszy wzrost o 1 mln odnotowano dla grupy 60-64
latkw. Udzia osb w wieku co najmniej 60 lat w oglnej populacji wzrs o 7,5 punktu
procentowego, tj. z 14,7% w 1989 r. do 22,2% w 2014 r. Dla porwnania odsetek dzieci i modziey
zmniejszy si w tym czasie o ponad 12 p.proc. z prawie 30% do 18% (Tablica 1).
W subpopulacji osb w starszym wieku najliczniejsz grup (prawie 1/3) stanowi osoby
60-64-letnie i w okresie minionych 25 lat ich liczebno wzrosa o blisko poow. Jednak
najwysze tempo przyrostu dotyczyo osb w wieku co najmniej 80 lat, ich udzia w oglnej liczbie
ludnoci Polski jest niewielki, ale podwoi si z niespena 2% w 1989 r. do 4% w 2014 r.,
tj. z wielkoci ok. 753 tys. do 1 529 tys. osb (Tablica 1 i Wykres 2).
Tablica 1. Ludno w wieku 60 lat i wicej w latach 1989 i 2014
Wiek
Ludno ogem w tys.
60 lat i wicej w tys.
60 lat i wicej
60-64 lata
65-69 lat
70-74 lat
75-79 lat
80 lat i wicej
60-64 lata
65-69 lat
70-74 lat
75-79 lat
80 lat i wicej

1989
ogem

mczyni

2014
kobiety

ogem

mczyni

kobiety

38038,4

18540,5

19497,9

38478,6

18619,8

19858,8

5603,9

2225,4

3378,5

8547,8

3515,8

5032,0

w % do ogem
17,3
22,2
5,2
6,9
4,3
5,1
2,4
3,2
2,7
3,0
2,7
4,0

18,9
6,7
4,7
2,7
2,3
2,5

25,3
7,2
5,5
3,6
3,6
5,3

35,3
24,9
14,4
12,2
13,3

28,4
21,8
14,4
14,3
21,1

14,7
4,8
3,8
2,1
2,2
2,0

12,0
4,3
3,2
1,6
1,6
1,2

32,4
25,5
13,9
14,7
13,4

65 lat i wicej = 100%

36,2
30,0
31,3
26,5
24,8
23,0
13,7
14,1
14,4
13,3
15,6
13,4
10,3
15,5
17,9

Jest to bezporedni przykad na starzenie si ludnoci Polski w wyniku oddziaywania coraz

duszego trwania ycia (wzrost odsetka osb w mocno zaawansowanym wieku) w poczeniu
z obserwowan w Polsce nisk dzietnoci, tj. rosncy udzia osb w starszym wieku w oglnej
populacji, w miejsce udziau dzieci i modziey.
Wrd populacji w starszym wieku wikszo stanowi kobiety (59%), na 100 mczyzn
przypada ich 143 (dla caej ludnoci Polski wskanik feminizacji wynosi 107). Rosncy wraz
z wiekiem udzia kobiet w populacji jest konsekwencj nadumieralnoci mczyzn
i zrnicowania parametrw trwania ycia kobiety osigajce wiek 60 lat maj przed sob
o ponad 5 lat wicej dalszego trwania ycia ni mczyni. Przewaga liczebna kobiet wzrasta wraz
z przechodzeniem do kolejnych grup podeszego wieku, np. w grupie wieku 60-64 lata kobiety

stanowi 54% zbiorowoci i wspczynnik feminizacji wynosi 125, a wrd osb co najmniej
80-letnich ju 70% to kobiety i na 100 mczyzn przypada ich 228.
Wykres 2. Zmiany w liczbie ludnoci w wieku 60 lat i wicej w latach 1989-2014
w % do oglnej liczby ludnoci Polski

W miastach ludno w starszym wieku stanowi prawie czwart cz populacji; na terenach

wiejskich mieszka ich zdecydowanie mniej i stanowi niespena 20% mieszkacw.

2. Umieralno osb starszych

Wrd 376 tys. osb zmarych w 2014 roku osoby w wieku 60 lat i wicej stanowiy
okoo 82%, natomiast blisko wier wieku wczeniej w 1990 r. 74%. Wielko tego
wskanika jest uwarunkowana nie tylko czynnikami demograficznymi, ale i biologicznymi,
tj. zwikszajcym si udziaem ludnoci w starszym wieku w oglnej populacji Polski, ale take
spadkiem czstoci zgonw modszych osb w wieku poniej 60 lat.
Na przestrzeni ostatniego wierwiecza pomimo wzrostu liczebnoci subpopulacji w wieku
60 lat i wicej i tym samym wzrostu liczby zgonw w tej grupie zdecydowanie zmniejszyo si
natenie umieralnoci (Tablica 2).
Wspczynnik zgonw2 dla caej grupy starszych osb obniy si w tym czasie o prawie
14 punktw promilowych (z ponad 50 w 1990 r. do prawie 37 w 2014 r.), a w przypadku
seniorw (80 lat i wicej) a o 42 p.prom. podczas gdy wspczynnik dla caej populacji Polski
pozosta na zblionym poziomie i wynosi ok. 10 (Tablica 2).
Dodatkowo, naley podkreli przesuwanie wrd osb starszych najwikszego odsetka
zgonw w stron coraz to starszych grup wieku, co moe wskazywa na popraw stanu zdrowia
ludnoci. W latach 90. ub. wieku wrd zmarych osb starszych najwikszy odsetek stanowiy
osoby w grupie wieku 80-84 lata, poczwszy od 2000 r. jest to grupa w wieku 85 lat i wicej.
Przedstawione zmiany znajduj odzwierciedlenie w wyduaniu si przecitnego dalszego trwania
ycia ludnoci.
2

Liczba zgonw osb o danej pci i wieku na 1000 ludnoci tej pci i grupy wieku.

Tablica 2. Zgony wedug wieku osb zmarych w latach 1990-2014

Z tego w wieku 60 lat i wicej
Lata

Ogem

razem

1990
2000
2010
2014

390343
368028
378478
376467

287308
284578
297265
308141

1990
2000
2010
2014

10,2
9,6
9,8
9,8

50,3
44,6
40,0
36,6

60-64

65-69

70-74

75-79

W liczbach bezwzgldnych
37426
43572
36275
57782
28922
41045
52332
56405
32330
28081
40752
54011
35675
35785
33909
47917
Na 1000 ludnoci danej grupy wieku
20,4
29,2
43,2
75,4
16,9
25,3
38,4
60,2
14,4
20,5
29,9
47,0
13,5
19,0
27,3
41,8

80-84

85 lat i
wicej

58214
39050
62171
60595

54039
66824
79920
94260

115,5
96,9
78,4
70,4

198,0
189,4
159,6
146,3

Ze starzeniem si najbardziej zwizane s choroby ukadu krenia. W 2013 roku spord

oglnej liczby zgonw spowodowanych chorobami ukadu krenia ponad 80% dotyczyo osb
w wieku co najmniej 60 lat.
Wykres 3. Zgony osb w wieku 60 lat i wicej wedug wybranych przyczyn (w %)
w latach 1990, 2000, 2010 i 2013

Na przestrzeni ostatniego wierwiecza u osb w wieku 60 lat i wicej nastpi spadek

udziau zgonw kardiologicznych niemniej nadal stanowi one ponad poow wszystkich
zgonw osb starszych (Wykres 3). W 2013 r. byy przyczyn 54% zgonw osb w wieku 60 lat i
wicej, w tym prawie jedn czwart stanowiy: choroba niedokrwienna serca (11%) oraz
miadyca (12%). Czsto zgonw w wyniku chorb ukadu krenia bya blisko dwukrotnie
wysza w grupie osb starszych ni w grupie osb w wieku do 60 lat.

Drug najczstsz przyczyn zgonw s nowotwory, w tym nowotwory zoliwe.

W tym przypadku na przestrzeni analizowanych ponad 20 lat obserwujemy wrd osb starszych
wzrost udziau o ponad 7 p.proc. zgonw spowodowanych nowotworami. W 1990 r. odsetek
zmarych w wyniku nowotworw osb starszych wynis okoo 18%, natomiast w 2013 r.
ju 25%.
Dane Krajowego Rejestru Nowotworw (KRN) wskazuj, e obecnie co drugi przypadek
nowotworw zoliwych wykrywany jest u osb w wieku co najmniej 65 lat. O skali tego zjawiska
moe wiadczy liczba nowotworw zoliwych stwierdzona wrd osb starszych tylko w cigu
jednego roku; zgodnie z najnowszymi danymi KRN w 2013 r. stwierdzono blisko 110 tys. takich
przypadkw, czyli o blisko poow (48%) wicej ni w 2000 r. Spord nowotworw najczciej
u osb starszych wystpuje nowotwr tchawicy, oskrzela i puca oraz nowotwory jelita grubego.
Inne przyczyny zgonw osb starszych to: cukrzyca, zapalenie puc, choroby ukadu
moczowo-pciowego (w tym zapalenie nerek), choroba wrzodowa odka i dwunastnicy oraz
przewleka choroba wtroby.
Struktura zgonw wedug przyczyn rni si ze wzgldu na pe. Wrd kobiet czciej
przyczyn zgonu s choroby ukadu krenia, natomiast mczyni czciej ni kobiety umieraj
na skutek nowotworw zoliwych. W 2013 roku dla ponad 55% kobiet zmarych w wieku
co najmniej 60 lat przyczyn byy choroby ukadu krenia, a odsetek ten wrd mczyzn wynis
niecae 46%. Natomiast w wyniku nowotworw zoliwych zmaro blisko 28% mczyzn i okoo
20% kobiet. Rnice te wynikaj ze struktury wieku osb starszych kobiety przewaaj liczebnie
wrd osb w bardzo zaawansowanym wieku, dla ktrych choroby ukadu krenia
s najczciej wskazywane przez lekarzy jako przyczyna zgonu.

3. Przecitne dalsze trwanie ycia

Szybki postp w dziedzinie medycyny umoliwiajcy wczeniejsze i dokadniejsze
diagnozowanie chorb, a tym samym skuteczniejsze ich leczenie, jak rwnie prowadzenie
zdrowszego stylu ycia, zmiana diety oraz dziaania programowe prowadzce do zapewnienia
lepszych warunkw ycia, pracy, ksztacenia, kultury fizycznej oraz wypoczynku i rekreacji
wpywaj na popraw kondycji zdrowotnej Polakw i ich dusze ycie.
Rok 1992 zapocztkowa okres dynamicznego wzrostu przecitnego trwania ycia
w Polsce (Wykres 4). Korzystne zmiany, tj. spadek natenia zgonw spowodoway,
e na przestrzeni lat 1991-2014 przecitne trwanie ycia mczyzn wzroso o 7,9 lat (do 73,8 lat),
a kobiet o 6,5 lat (do 81,6).
W cigu ostatnich 23 lat wyduyo si take dalsze trwanie ycia osb w wieku 60 lat
(Wykres 4). W 2014 r. 60-letni mczyzna mia przed sob jeszcze 19,2 lat ycia, a kobieta
w tym wieku rednio 24,3 lat. Zatem, dalsze trwanie ycia 60-latkw wyduyo si w stosunku
do 1991 r. o 4,1 lat dla mczyzn i 4,5 dla kobiet. Jednoczenie oznacza to, e zgodnie
z tablicami trwania ycia w 2014 r. wieku 60 lat nie doyo ok. 17% mczyzn i 7% kobiet
rnica ta jest wynikiem nadumieralnoci mczyzn obserwowanej we wszystkich, take
modszych, grupach wieku ludnoci. W 1991 r. odsetek dla umieralnoci przedwczesnej (przed 60
rokiem ycia) by znacznie wyszy i wynosi odpowiednio 29% dla mczyzn i 12% dla kobiet.

Wykres 4. Przecitne trwanie ycia w Polsce noworodka

oraz osoby w wieku 60 lat w latach 1990-2014
80
75
70

dla osb w wieku 60 lat

65
60
55
50
45
1990

1994

1998

2002

2006

2010

2014

W 2014 r. przewidywane kolejne lata ycia dla mczyzny w wieku 70 lat to 12,9 lat
(o 3,2 wicej ni w 1991 r.), dla kobiety 16,3 (wicej o 3,9 lat). Z kolei 80-letni mczyzna mia
przed sob jeszcze 7,7 roku ycia, tj. o 2,2 lata wicej ni jego rwienik w 1991 r., natomiast
kobieta 9,4 lat, tj. o ponad 2,7 lat wicej.
Pomimo sukcesywnego wyduania si dalszego trwania ycia Polska nadal wypada bardzo
niekorzystnie na tle rozwinitych krajw europejskich. W 2013 r. w Polsce dalsze trwanie ycia
mczyzn w wieku 65 lat byo prawie o 4 lata krtsze ni ich rwienikw we Francji czy
Szwajcarii (dane Eurostatu). Z kolei wrd kobiet w tym wieku co najmniej 3,5 letni przewag
nad Polkami miay Francuzki i Hiszpanki.
Peniejsz interpretacj danych dotyczcych trwania ycia umoliwia analizowanie ich
w powizaniu ze stanem zdrowia. Wskanik przecitnego trwania ycia w zdrowiu okrela dla
osoby (o danej pci i wieku) redni liczb lat ycia bez niepenosprawnoci (w zdrowiu). Zatem,
wskanik ten dodaje wymiar jakociowy do przewidywanej liczby lat ycia i pozwala
na obserwacj, czy dusze ycie oznacza jednoczenie dusze ycie w dobrym zdrowiu.
Jak wskazuj wyniki bada Eurostat-u dotyczce 2013 roku (Wykres 5), trwanie ycia
w zdrowiu w Polsce stanowio dla mczyzn 81% przewidywanej dugoci ycia, a dla kobiet 77%.
Oznacza to, e dla urodzonego w 2013 r. mczyzny pierwsze 59 lat bdzie okresem bez
ogranicze spowodowanych niepenosprawnoci (np. przewlekymi chorobami), a dla kobiet
pierwsze 63 lata. Jednak wraz z wiekiem wskaniki te ulegaj obnieniu i udzia procentowy
pozostaego ycia bez niepenosprawnoci zmniejsza si. Dla mczyzn w wieku 65 lat dalsze
ycie w zdrowiu dotyczy ju tylko mniej ni poowy (ok. 46%) pozostaych lat ycia, co przekada
si na 7,2 lat, a dla kobiet 39%, tj. 7,8 lat. W porwnaniu ze wspomnianymi wczeniej krajami
europejskimi jest to rednio o 3,1 lat mniej w przypadku mczyzn i o 2,6 dla kobiet.

Wykres 5. Przecitne dalsze trwanie ycia i przecitne dalsze trwanie ycia

w zdrowiu dla osb w wieku 65 lat w Polsce i wybranych krajach europejskich w 2013 r.
Mczyni
Przecitne dalsze trwanie ycia
Przecitne dalsze trwanie ycia w UE (18,3)

W tym w zdrowiu
Przecitne dalsze trwanie ycia w zdrowiu w UE (10,3)

25

20

18,7 19,2 19,3 18,9

17,8 17,7 18,2 18,1

18,6 18,8 18,5 19,4 18,8

18,2
17,8

18,2
15,5

15

10

10,8 11,6

10,6 15,1 15,0 10,6 12,9

10,9

7,0

8,0

9,7 9,8

7,7

9,5

8,9

7,2

9,6

Kobiety
Przecitne dalsze trwanie ycia
Przecitne dalsze trwanie ycia w UE (21,5)

25
21,4 20,4 21,1 20,8 21,6

W tym w zdrowiu
Przecitne dalsze trwanie ycia w zdrowiu w UE (10,4)

23,4 23,6 22,6

21,6 20,9 21,2 21,4

21,2 21,5

22,4

21,3

19,9

20

15

10

7,0

10,7 15,1 14,8 10,4

10,7

12,1

10,9 12,7

6,8

rdo: dane Eurostu (luty 2016 r.)

9,0

7,1

9,2

8,8

7,8

9,3

13,8

4. Zmiany przewidywane w liczbie i strukturze ludnoci w wieku 60 lat i wicej

w perspektywie do 2050 r.
Zgodnie z zaoeniami opracowanej przez Gwny Urzd Statystyczny prognozy
demograficznej3, obejmujcej okres do 2050 r., w przyjtej perspektywie wystpi znaczne
zmniejszenie liczby dzieci (w wieku 0-14 lat) i osb dorosych (w wieku 15-59), natomiast
zwikszy si liczba i udzia osb w wieku co najmniej 60 lat (Wykres 6).
Wykres 6. Prognozowana liczba ludnoci wedug wybranych grup wieku (w mln)
25

0-14

15-59

60+

20

15

10

2013

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

Do koca horyzontu prognozy spodziewany jest przyrost odsetka ludnoci w wieku 60 lat
i wicej o prawie 19 p.proc. (w miastach o 19,3 p.proc. oraz o 18,7 na wsi). W rezultacie udzia
osb starszych w populacji mieszkacw Polski zwikszy si z 21,5% w 2013 r. (8,3 mln)
do 40,4% (13,7 mln) w ostatnim roku prognozy (Wykres 7).
Wykres 7. Udzia ludnoci w wieku 60 lat i wicej w oglnej liczbie ludnoci (w %)

40,4
37,8
34,4
25,9
21,5

2013

27,6

29,0

31,3

22,9

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

Prognoza ludnoci na lata 2014-2050, Studia i analizy statystyczne, GUS 2014

2050

Liczebno tej zbiorowoci zwikszy si w skali kraju o 5,4 mln w 2050 r., ale znaczcy
wzrost liczby osb starszych wystpi ju w pierwszych latach prognozy, poniewa populacj ludzi
starszych bd zasilay bardzo liczne roczniki wyu urodze z lat 50 i 60-tych ub. wieku. Przebieg
zmian liczebnoci subpopulacji w wieku 60 lat i wicej pokrywa si z wystpowaniem wyw
i niw urodze notowanych w drugiej poowie ubiegego stulecia. Po 2020 roku dynamika
procesu ulegnie spowolnieniu a do roku 2030, po czym nastpi ponownie znaczne zwikszenie
liczebnoci tej grupy ludnoci jako konsekwencja wchodzenia w wiek staroci demograficznej
licznych rocznikw z lat 1975-1985. W ostatnim roku prognozowanego okresu liczba osb
w wieku 60 lat i wicej bdzie stanowia 165,2% zasobw z 2013 r. (Wykres 7); w miastach 148,3%
i 196,5% na terenach wiejskich.
Obok wyw demograficznych, ktre zasil subpopulacj osb starszych istotn rol
w zwikszeniu liczby i odsetka osb w wieku co najmniej 60 lat odegra te wyduanie si dalszego
trwania ycia. Zgodnie z zaoeniami prognozy urodzony w 2050 r. mczyzna bdzie mia przed
sob rednio 81,1 lat ycia, a wic o 9 lat wicej ni w 2013 r., natomiast przecitne trwanie ycia
kobiet wyniesie 87,5, czyli o 6,4 lat duej ni obecnie. Zatem wyduy si take dalsze trwanie
ycia osb, ktre w 2050 r. bd w wieku 60 lat lub starszym.
Jak wspomniano wczeniej zbiorowo osb starszych nie jest grup jednorodn.
Dla zobrazowania zmian w przyszej strukturze ludnoci w starszym wieku istotne jest
wyodrbnienie w tej zbiorowoci trzech grup, tj. osb w wieku 60-69 lat, 70-79 oraz 80 lat i wicej
(Wykres 8).
Wykres 8. Struktura populacji osb starszych wedug grup wieku (w %)
60

50

40

30

20

10

60-69

70-79

80+

0
2013

2018

2023

2028

2033

2038

2043

2048

W przebiegu zmian struktury populacji w starszym wieku znakomicie wida wpyw wyw
i niw urodze z przeszoci. Do 2030 r. systematycznie bdzie wzrasta udzia ludnoci w wieku
70-79 lat, natomiast odsetek najmodszej subpopulacji (60-69 lat) bdzie mala. Zjawisko to

ulegnie odwrceniu w latach 2030-2043. W ostatnim okresie prognozy ponownie bdzie rs

odsetek najmodszej grupy, a zmniejsza si odsetek osb w wieku 70-79 lat.
Do 2025 bdziemy obserwowa niewielki spadek odsetka najstarszej grupy wieku,
tj. 80 lat i wicej (z 17,9% w 2013 do 16,1%). Potem jednak, do okoo roku 2040, bdzie
nastpowa szybki i wyrany wzrost udziau tej subpopulacji, zwizany z wchodzeniem w wiek
pnej staroci bardzo licznych rocznikw urodzonych pomidzy kocem drugiej wojny
wiatowej, a pocztkiem lat szedziesitych. W latach 2025-2040 odsetek osb w wieku 80 lat
i wicej w zbiorowoci osb starszych (60 lat i wicej) wzronie z 16,1% do 27,5%. Ostatnia
dekada prognozy przyniesie niewielki spadek wielkoci tego wskanika do poziomu 25,8%
w 2050 r.
Liczba ludnoci w wieku 80 lat i wicej, wykazywana w biecych bilansach w wielkoci
okoo 1,5 mln tys., wzronie w 2050 r. ponad dwukrotnie do ponad 3,5 mln osb, w tym 60%
ludnoci w podeszym wieku bdzie mieszkao w miastach. Uwzgldniajc struktur wedug pci
w kocu prognozowanego okresu kobiety bd stanowiy 64% tej grupy wieku.

Podsumowanie
Udzia ludnoci w wieku 60 lat i wicej w caej populacji wynosi obecnie ponad 22%
(8,5 mln osb) wobec ok. 15% (5,6 mln) na pocztku lat 90. ub. wieku.
W perspektywie kolejnych dziesitkw lat nadal bdzie rosn zarwno liczba jak i udzia
tej grupy osb. Wzrost ten bdzie bardzo dynamiczny w okresie najbliszej dekady ze wzgldu na
osiganie wieku 60 lat przez osoby urodzone w drugiej poowie lat 50. ub. wieku s to
najliczniejsze roczniki w caym okresie powojennym. Np. osb urodzonych w 1956 r. jest obecnie
ok. 580 tys. i w biecym 2016 roku przekrocz 60 lat. Rwnie licznymi rocznikami s urodzeni
w latach 60. ub. wieku (obecnie roczniki te licz po ok. 530-480 tys. osb) dla porwnania,
w ostatnich latach rodzi si mniej ni 400 tys. dzieci rocznie.
Dodatkowo, naley oczekiwa, e trwanie ycia bdzie si sukcesywnie wyduao
sprzyjajc zwikszeniu zarwno liczby, jak i odsetka ludnoci w starszym wieku w oglnej
populacji Polski. Niestety dla zdecydowanej wikszoci tej grupy ludnoci nie bdzie to ycie
w zdrowiu. Podkrelenia wymaga take fakt, e obecnie w przypadku osb w wieku sdziwym
(80 lat i wicej) ponad 2/3 to osoby owdowiae. S to przede wszystkim kobiety (85% osb
owdowiaych w tym wieku), przewanie mieszkajce i yjce samotnie oraz wymagajce wsparcia.
Zatem, naley liczy si z powanym narastaniem problemu samodzielnej egzystencji przez
rosnc liczebnie zbiorowo osb w wieku starszym, wymagajcych pomocy opieki, leczenia
i rehabilitacji.
Z opracowanej w 2014 roku prognozy ludnoci wynika, e w perspektywie do 2050 roku
oglna liczba ludnoci Polski zmniejszy si o ponad 4,5 mln, natomiast bdzie wzrasta zarwno
liczba jak i odsetek osb w wieku 60 lat i wicej:
w 2025 r. (za 10 lat) osb w wieku co najmniej 60 lat bdzie ponad 10 mln i bd stanowili
prawie 28% ludnoci kraju,
w 2035 roku (za 20 lat) 11,4 mln (32%), tj. prawie 1/3 populacji,
a w ostatnim roku prognozy (2050) ich udzia wzronie do ponad 40% (13,7 mln osb w wieku
co najmniej 60 lat).

Departament Bada Spoecznych

i Warunkw ycia GUS

Zdrowie osb starszych w Polsce

w wietle bada statystyki publicznej
1. Stan zdrowia i problemy zdrowotne na podstawie Europejskiego Ankietowego
Badania Zdrowia 2014
Europejskie ankietowe badanie zdrowia (European Health Interview Survey EHIS)4
to kluczowe narzdzie realizacji jednego z gwnych celw Unii Europejskiej w dziedzinie
statystyki zdrowia publicznego, jakim jest stworzenie systemu monitoringu zdrowia obejmujcego
stan zdrowia, chorobowo, zdrowie psychiczne, wypadki i urazy, korzystanie z opieki
zdrowotnej, profilaktyk zdrowotn oraz styl ycia. Badanie realizowane jest cyklicznie
co 5 lat w krajach UE ostatnia runda zostaa przeprowadzona w 2014 r. Wyniki badania
umoliwiaj poznanie sytuacji zdrowotnej mieszkacw Unii oraz jej uwarunkowa w powizaniu
z charakterystyk demograficzno-spoeczn oraz miejscem zamieszkania.
W notatce przedstawiono podstawowe informacje o stanie zdrowia osb starszych w Polsce
i ich zachowaniach pro-zdrowotnych oraz informacje na temat czstoci korzystania z opieki
zdrowotnej, zarwno o charakterze leczniczym jak i zachowawczym5.
Zapoznajc si wynikami badania wrd osb starszych naley jednake pamita,
e Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia jest badaniem subiektywnym, ktrego przedmiotem
jest wiedza i odczucia respondentw na temat wasnego zdrowia, a nie ocena obiektywna
potwierdzona diagnoz lekarsk.
Aktywno czowieka wraz z upywem lat ulega stopniowemu ograniczaniu. Jest to
uwarunkowane nie tylko samym procesem starzenia si, ale take stanem zdrowia oraz wpywem
warunkw yciowych. Populacji ludzi starszych nie mona traktowa jako jednolitej grupy ju
tylko cezura wieku wyznacza konieczno wydzielenia specjalnych podgrup. Zdrowia
i sprawnoci osoby np. szedziesicioletniej nie mona bezporednio porwnywa z kondycj
osiemdziesiciolatka, bo jest o 20 lat od niego modsza. Konieczne jest zatem wyodrbnienie
3 specjalnych podgrup, tj. osb we wczesnej staroci (60-69 lat), starszych (70-79 lat),
jak i najstarszych, sdziwych (80 lat i wicej). Istota wymogu porwnywania podobnych
subpopulacji wrd osb starszych ma swoje uzasadnienia rwnie w odmiennych, bardzo
zrnicowanych warunkach ycia. Dla najstarszych mieszkacw Polski okres dziecistwa lub
wczesnej modoci przypada na trudny okres wojenny lub powojenny, szybko podejmowano
wtedy prac zawodow, za poziom ycia i warunki pracy pozostawiay wiele do yczenia.
Gwny Urzd Statystyczny reprezentacyjne ankietowe badanie zdrowia ludnoci Polski przeprowadzi ju
czterokrotnie. Badania w 1996 r. i 2004 r. przygotowano stosujc zalecenia midzynarodowych organizacji
zajmujcych si statystyk zdrowia (Polish HIS). Kolejne dwa badania zrealizowano w 2009 r. oraz w IV kwartale
2014 r. jako Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia.
5
Szczegowe wyniki badania zostan zaprezentowane w raporcie podstawowym Stan zdrowia ludnoci Polski
w 2014 r., ktrego wydanie planowane jest w czerwcu 2016 roku. Publikacja bdzie zawieraa cz analityczn oraz
obszerny aneks tabelaryczny.
4

Natomiast najmodsi, ktrzy ju kwalifikuj si do grupy osb starszych, urodzili si do poowy

lat 50-tych, za prac zawodow podejmowali w poowie lat 70-tych, gdy poziom ycia i pracy by
wyszy.

1.1 Samoocena stanu zdrowia

Jak wynika z ostatniego badania, aktualna samoocena stanu zdrowia starszych
mieszkacw Polski nieznacznie si polepszya w cigu ostatnich 5 lat i dotyczyo to zwaszcza
dwch pierwszych grup, tj. szedziesiciolatkw i siedemdziesiciolatkw. W tych grupach
odsetek oceniajcych swoje zdrowie jako bardzo dobre i dobre wzrs o ponad 6 punktw
procentowych, niestety pogorszyy si oceny stanu zdrowia w grupie najstarszych, nieznacznie
mniej osb ocenio swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre. Biec ocen stanu zdrowia
Polakw w wieku 60 lat i wicej przedstawia poniszy wykres.
Wykres 9. Samoocena stanu osb w wieku 60 lat i wicej w %

50
44

43

43

28

38

35

35
29
21

21
12

60 lat i wicej
bardzo i dobre

60-69 lat

70-79 lat

takie sobie, ani dobre ani ze

80 lat i wiecej
ze i bardzo ze

Wikszo osb starszych ocenia swoje zdrowie jako takie sobie, ani dobre ani ze (43%),
29% jako ze i bardzo ze, a tylko 28% jako bardzo dobre i dobre. Oceny wasnego zdrowia
pogarszaj si wraz z upywem lat ycia. Wrd szedziesiciolatkw co trzecia osoba ocenia
swoje zdrowie jako bardzo dobre lub dobre, a tylko co pita jako ze lub bardzo ze; natomiast
wrd osb najstarszych (80 lat i wicej) co druga osoba deklarowaa zy lub bardzo zy stan
swojego zdrowia, a tylko co sma co najmniej dobry stan zdrowia.
Uwzgldniajc pe osb starszych mona stwierdzi e kobiety generalnie gorzej oceniaj
swoje zdrowie ni ich rwienicy i tak prawidowo obserwujemy we wszystkich grupach osb
starszych. Stosunkowo najwiksze dysproporcje zaobserwowano wrd siedemdziesiciolatkw.
W tej grupie wieku a 28% mczyzn ocenio swoje zdrowie jako bardzo dobre i dobre, ale wrd
kobiet rwnolatek niespena 17% (tj. o ponad 10 pkt. procentowych mniej). W pozostaych dwch
grupach dysproporcje oceny stanu zdrowia byy nieznacznie mniejsze i wyniosy niespena 4%
na korzy mczyzn 60-latkow i blisko 8% dla najstarszych mczyzn.

Pomimo nieznacznej poprawy subiektywna ocena zdrowia starszych mieszkacw naszego

kraju niestety nie jest zbyt wysoka. Gorzej ni Polacy swoje zdrowie oceniali jedynie starsi (65 lat
i wicej)6 mieszkacy Chorwacji, Estonii, Wgier, Portugalii, otwy i Litwy. Pozostali starsi
mieszkacy Unii Europejskiej (ale take Szwajcarii, Islandii i Norwegii) swj stan zdrowia oceniali
duo lepiej ni Polacy. Stosunkowo najwysze oceny zdrowia zadeklarowali starsi mieszkacy
Szwecji i Szwajcarii. W krajach tych 2/3 osb starszych ocenio swoje zdrowie jako dobre lub
bardzo dobre. Take nasi poudniowi ssiedzi w starszym wieku oceniaj swoje zdrowie lepiej
ni Polacy.
1.2 Choroby przewlekle i dolegliwoci zdrowotne wystpujce w okresie ostatnich 12 miesicy
Podstawow zmienn uwzgldnian w ankietowych badaniach zdrowia jest wystpowanie
przewlekych stanw chorobowych. Przy wyborze chorb czy dolegliwoci przewlekych objtych
badaniem wiodcym kryterium bya czsto wystpowania danej choroby oraz ocena, na ile dana
choroba jest powana z medycznego i spoecznego punktu widzenia. Lista okrelona dla osb
dorosych obejmowaa a 21 pozycji, z czego 17 stanowio obligatoryjny standard europejski tego
badania. Kada osoba moga zaznaczy dowoln liczb chorb przewlekych. Wystpienie ju
jednej z nich oznaczao zaliczenie danej osoby do grupy osb dotknitych kiedykolwiek chorob
lub dolegliwoci przewlek.
Prezentowane dane dotycz starszych osb chorujcych, tj. zgaszajcych wystpowanie
wybranych chorb lub dolegliwoci w cigu ostatnich 12 miesicy przed przeprowadzeniem
badania. Jak wskazuj wyniki badania, wystpowanie chorb czy dolegliwoci przewlekych
stwierdzono u wikszoci starszych osb; tylko co 9 deklarowaa brak takich problemw.
Wraz z wiekiem poszerza si lista wystpujcych chorb przewlekych czy dolegliwoci.
Na 1 osob z grupy 60-69 lat przypadao tylko 3,1 chorb przewlekych czy dolegliwoci, wrd
siedemdziesiciolatkw ju 4,1, a wrd osb najstarszych 4,5.
Tablica 3. rednia liczba schorze na 1 osob
Grupy wieku

Ogem

Mczyni

Kobiety

Ogem

3,6

3,2

3,9

60-69 lat

3,1

2,8

3,4

70-79

4,1

3,7

4,4

80 lat i wicej

4,5

4,3

4,6

Przewlekle choroby lub dolegliwoci czciej zgaszaj kobiety i prawidowo ta

wystpuje we wszystkich grupach wieku. W miar starzenia si jestemy coraz bardziej
schorowani. Wzrasta bowiem nie tylko odsetek osb ze schorzeniami przewlekymi, ale rwnie
ich liczba, w wikszym stopniu dotyczy to kobiet.
Najczstsza dolegliwo zdrowotna starszych Polakw to nadcinienie ttnicze, ktre
wystpuje u ponad poowy tej grupy. Bardzo czsto starsze osoby skar si na ble dolnej partii

Kryterium przyjte przez Eurostat, ostatnie dostpne dane dotycz 2013 r.

plecw, ktre wystpuj u ponad 40% populacji. Trzecim najczciej zgaszanym problemem
zdrowotnym bya choroba zwyrodnieniowa staww wystpuje u blisko 40% osb starszych,
nastpnie ble szyi lub rodkowej czci plecw (po 29%) oraz choroba wiecowa, ktra wystpuje
u co czwartej starszej osoby. Kolejne pozycje zajy cukrzyca (18%), nietrzymanie moczu, choroby
tarczycy oraz migrena ( po okoo 12%).
Jeeli uwzgldni si pe badanych to mona stwierdzi, e starsze kobiety czciej
ni starsi mczyni choruj na zwyrodnienie staww, choroby tarczycy, ble szyi i plecw,
czciej rwnie maj nadcinienie ttnicze, problemy z nietrzymaniem moczu i stany migrenowe.
Z kolei u starszych mczyzn znacznie czciej wystpuje zawa serca lub udar oraz ich negatywne
konsekwencje, jak rwnie przewleke zapalenie oskrzeli, przewleka obturacyjna choroba puc
(POCHP) czy rozedma puc oraz cukrzyca i marsko wtroby.
Tablica 4. Dziewi najczstszych chorb lub dolegliwoci zdrowotnych wg pci
Mczyni

w%

Kobiety

w%

Wysokie cinienie krwi

Choroba zwyrodnieniowa staww

47,2
36,2
29,0

Choroba wiecowa, dusznica bolesna

24,8

Ble rodkowej partii plecw

Ble szyi (karku) lub inne przewleke
dolegliwoci szyi (karku)
Choroby prostaty (przerost gruczou
krokowego)
Cukrzyca

24,0

Ble dolnej partii plecw

Ble szyi (karku) lub inne przewleke
dolegliwoci szyi (karku)
Ble rodkowej partii plecw

56,3
47,3
45,5

23,7

Choroba wiecowa, dusznica bolesna

28,0

22,5

Cukrzyca

17,6

17,7

17,2

Zawa serca i jego konsekwencje

13,0

Choroby tarczycy
Nietrzymanie moczu, problemy z
kontrolowaniem pcherza moczowego

Wysokie cinienie krwi

Ble dolnej partii plecw

Choroba zwyrodnieniowa staww

33,9
32,4

15,4

1.3. Niepenosprawno biologiczna osb starszych wedug kryterium unijnego

Wedug metodologii Eurostatu w Polsce pod koniec 2014 r. blisko co druga osoba w wieku
60 lat i wicej zostaa zaliczona do populacji osb niepenosprawnych biologicznie, czyli osb,
ktre z powodu problemw zdrowotnych miay ograniczon zdolno wykonywania czynnoci,
jakie ludzie zwykle wykonuj (uwzgldniono powane i mniej powane ograniczenia). Prawie 2/3
wspominanej populacji stanowi osoby, ktre maj niezbyt powane ograniczenie w wykonywaniu
czynnoci, a pozostaa 1/3 ma ograniczenia powane. Czsto wystpowania niepenosprawnoci
biologicznej ronie znaczco po ukoczeniu 70 roku ycia. Wedug kryteriw unijnych wrd
szedziesiciolatkw troch czciej ni co trzecia osoba zostaa zaliczona do grupy osb
niepenosprawnych, wrd siedemdziesiciolatkw troch wicej ni poowa zbiorowoci,
za wrd najstarszych ponad zbiorowoci. Starsze kobiety, zwaszcza po ukoczeniu 70 roku
ycia, znacznie czciej ni mczyni w tym wieku zaliczane s do populacji osb
niepenosprawnych; jedynie wrd szedziesiciolatkw czsto niepenosprawnoci
biologicznej u mczyzn bya wysza ni wrd kobiet.

Oceniajc poziom niepenosprawnoci biologicznej osb starszych w Polsce (w kocu

2013
mona stwierdzi, e ksztatuje si ona na nieco wyszym poziomie ni rednia unijna.
Tym niemniej, w wielu krajach Europy udzia osb starszych niepenosprawnych biologicznie jest
duo wyszy ni w Polsce, np. na otwie i w Sowacji osb starszych to osoby niepenosprawne
biologicznie; natomiast w Estonii, Rumunii, na Litwie, we Woszech, na Wgrzech, w Grecji
i w Niemczech okoo 60-70% populacji osb starszych stanowi niesprawni biologicznie.
r.7)

1.4. Waga ciaa

Obiektywne mierniki masy ciaa BMI (wedug aktualnych norm WHO) wskazuj,
e znaczna cz populacji ludzi starszych boryka si z problemem nadwagi lub otyoci. Zbyt du
mas ciaa ma ju blisko 70% osb starszych, a co czwarta zostaa zaliczona do grona osb otyych
(BMI>30). Relatywnie czciej problemy z nadmiern mas ciaa wystpuj wrd modszych
seniorw, wrd najstarszych problem ten nie jest tak czsty, co wida na poniszym wykresie.
Wykres 10. Zbyt dua masa ciaa (BMI>25) w %

44

43

46
42

26

28

26

60 lat i wicej

60-69 lat

70-79

otyo

19
80 lat i wicej

nadwaga

Uwzgldniajc zrnicowanie wedug pci mona stwierdzi, e odsetek starszych

mczyzn wacych zbyt duo jest nieco wyszy ni kobiet w podobnym wieku, lecz znaczcy
udzia w tej grupie maj mczyni tylko z nadwag, natomiast wrd kobiet znacznie czciej
wystpuje problem otyoci, co zostao zaobserwowane we wszystkich grupach wieku osb
starszych.

1.5. Sprawno narzdw zmysu i ruchu oraz poziom moliwoci samoobsugi

i wykonania czynnoci domowych
W miar upywu lat zmniejsza si sprawno narzdw zmysu i ruchu. Najszybciej psuje
si nam wzrok. Tylko co szsta osoba starsza nie uywa okularw lub szkie kontaktowych.
Pomimo korzystania z tych urzdze pomocniczych, blisko co druga ma problemy z widzeniem,
zwaszcza osoby najstarsze. W grupie wieku 80 lat i wicej problemy z widzeniem zgasza
2/3 tej populacji, z tego co 5 osoba deklarowaa, e ma powane problemy z widzeniem
lub w ogle nie widzi.

Ostatnie dostpne s dane dla 2013 r.; dotycz osb w wieku 65 lat i wicej

Tylko co dwunasta osoba starsza uywa aparatu suchowego, Z tego urzdzenia relatywnie
najczciej korzystaj najstarsi co 6 osoba w wieku 80 lat i wicej. le syszy rozmow z 1 osob
w cichym pomieszczeniu co czwarta osoba starsza, ale wrd osiemdziesiciolatkw poowa,
za co 10 sdziwa osoba zadeklarowaa powane problemy ze suchem, bd nawet guchot.
Czciej ni co trzecia starsza osoba zgosia w wywiadzie, e ma trudnoci w przejciu
500m samodzielnie (bez korzystania z pomocy innej osoby czy urzdzenia takiego jak laska, kula,
balkonik). Problemy z przejciem na odlego 500 m dotycz najczciej osb 70-letnich
i starszych. W grupie wieku 70-79 lat mniejsze lub wiksze problemy z przemieszczaniem si ma
prawie co druga osoba, a w grupie najstarszej prawie tej populacji. Kopoty z samodzielnym
wejciem i zejciem ze schodw (na 1 pitro i bez adnej pomocy) deklarowao blisko 30% osb
w grupie wieku 60-69 lat, ponad poowa z grupy 70-79 lat i prawie 80% osb 80-letnich
lub starszych.
W badaniu stanu zdrowia pytano rwnie o zdolno do samoobsugi (tj. czy badana osoba
moe wykona czynnoci, ktre kady czowiek dorosy wykonuje codziennie) oraz do
prowadzenia gospodarstwa domowego. Pytania byy zadawane wycznie osobom w wieku 65 lat
i wicej.
Wykres 11. Trudnoci w samoobsudze w %
60

50

kadzenie si i wstawanie z
ka lub siadanie i wstawanie
z krzesa

40

kpanie lub mycie si pod

prysznicem

30

ubieranie si i rozbieranie

20

jedzenie posikw

10

korzystanie z toalety (WC)

0
65 lat i wicej

65-69 lat

70-79

80 lat i wicej

Z uoglnionych informacji pozyskanych w badaniu wynika, e co trzecia osoba w wieku

65 lat i wicej ma trudnoci z wykonaniem codziennych czynnoci zwizanych z samoobsug
(Wykres 11). Dla tej grupy osb najwiksz trudno stanowi kadzenie si i wstawanie z ka
lub siadanie i wstawanie z krzesa, w nastpnej kolejnoci kpanie si lub mycie pod prysznicem
oraz ubieranie si i rozbieranie. Problemy z wykonaniem co najmniej jednej z tych czynnoci
deklarowaa co czwarta osoba w wieku 65 lat i wicej. Poziom codziennej samoobsugi maleje
wraz z wiekiem, wrd najstarszych problemy z samoobsug deklaroway ju 3 osoby z 5.
O skali potrzeb w tym podstawowym aspekcie ycia czowieka moe wiadczy fakt, e blisko
45% osb starszych majcych problemy z podstawow samoobsug musi sobie radzi sama,
bo nie ma adnej pomocy.

W odniesieniu do kwestii moliwoci prowadzenia gospodarstwa domowego mona

wnioskowa, e wystpujce ograniczenia zdrowotne nie pozwalaj osobom starszym wykonywa
okazjonalnie cikich prac domowych. Co druga osoba majca 65 lat i wicej ma trudnoci
z takimi czynnociami. Take robienie codziennych zakupw sprawia trudno co trzeciej starszej
osobie, a w dalszej kolejnoci wykonywanie lejszych prac domowych czy te dbanie o sprawy
administracyjne czy finansowe. Moliwo wykonywania samodzielnie tych czynnoci maleje
wraz z wiekiem. Wyranie obrazuje to wykres 4.
Wykres 12. Trudnoci w prowadzeniu gospodarstwa domowego w %
80
przygotowanie posikow

70

korzystanie z telefonu
domowego

60

robienie zakupw

50

stosowanie lekw/leczenia

40

lekkie prace domowe

30
20

okazjonalne cizkie prace

domowe

10

dbanie o sprawy finansowe i

administracyjne

0
65 lat i wicej

65-69 lat

70-79

80 lat i wicej

Prawie 28% starszych osb zgaszajcych ograniczenia w prowadzeniu gospodarstwa

domowego nie ma adnej pomocy i musi sobie radzi sama.

1.6. Profilaktyka zdrowotna i czsto korzystania z usug medycznych

Analizujc wyniki badania zdrowia z koca 2014 r., mona pokusi si o stwierdzenie,
e ludzie starsi stosunkowo czsto poddaj si podstawowym badaniom profilaktycznym.
W cigu ostatnich 12 miesicy przed terminem wywiadu blisko 84% ludzi starszych miao
wykonane profesjonalne badanie cinienia krwi; badanie poziomu cholesterolu oraz cukru we krwi
wykonao ponad 70% oglnej populacji ludzi starszych. Te podstawowe badania stosunkowo
czciej wykonywane byy przez sdziwe osoby, czciej te wykonyway je kobiety ni
mczyni.
Niestety konieczno wykonywania corocznych szczepie przeciw grypie, zwaszcza dla
osb starszych, nie znajduje realnego oddwiku. Tylko co czwarta osoba starsza zadeklarowaa,
e przynajmniej raz w yciu szczepia si przeciw grypie, a tylko niespena co dziesita zaszczepia
si w okresie ostatnich 2 lat (w 2013 lub 2014 roku). Wykonywane szczepienia zgodnie
z zaleceniami relatywnie czciej deklaroway najstarsze osoby, znacznie czciej mczyni ni
kobiety.

Nowotwory zoliwe stanowi powany problem zdrowotny polskiego spoeczestwa,

std te niezwykle istotna staje si profilaktyka, zwaszcza dziaania zmierzajce do wykrycia raka
we wczesnym stadium rozwoju. W badaniu zdrowia zadano pytania osobom starszym na temat
czstoci wykonywania bada wykrywajcych raka piersi, macicy, jelita grubego lub prostaty.
Wyniki badania wskazuj na dalszy wzrost powszechnoci bada mammograficznych, take wrd
kobiet w wieku 60-69 lat, ktre objte s jeszcze specjalnym programem profilaktycznym.
Blisko 90% szedziesicioletnich kobiet miao wykonane takie badanie chocia 1 raz w yciu,
a blisko 60% z nich ostatnie badanie wykonao w cigu ostatnich 2 lat. Niespena co 3 starsza
osoba zostaa chocia jeden raz przebadana w kierunku wykrywania raka jelita grubego, wykonujc
kolonoskopi lub badanie krwi utajonej w kale. Najczciej badania te wykonywali najstarsi
mczyni co trzeci z grupy w wieku 80 lat i wicej. U mczyzn coraz czciej diagnozuje si
nowotwr zoliwy prostaty. Std te zadawano wane pytanie, czy mczyni poddaj si
badaniom w tym kierunku. Jak wynika z EHIS, co drugi starszy mczyzna mia wykonane badanie
lekarskie prostaty, a wrd mczyzn 70-letnich lub starszych 2/3 tych osb. Blisko poowa
mczyzn 70-letnich i starszych lekarskie badanie prostaty miaa wykonane stosunkowo niedawno,
tj. w cigu ostatnich 2 lat.
Czsto korzystania z usug medycznych jest uzaleniona zarwno od przyjtego
sposobu dbaoci o swoje zdrowie, jak i od kondycji zdrowotnej czowieka w przypadku usug
o charakterze leczniczym (naprawczym). Osoby majce problemy zdrowotne, zarwno stae
jak i tymczasowe, potrzebuj pomocy medycznej, a zatem czciej z niej korzystaj ni osoby
cieszce si dobrym zdrowiem. Nie trudno zatem wysnu wniosek, e osoby starsze stanowi
stosunkowo liczn grup pacjentw zarwno w placwkach ambulatoryjnej, jak i stacjonarnej
opieki zdrowotnej. W tej czci opracowania skupimy si wycznie na oszacowaniu potencjalnej
liczby starszych pacjentw (tj. jaka cz korzysta z poszczeglnych usug medycznych), natomiast
intensywno leczenia przedstawimy w kolejnym rozdziale opisujcym dziaalno
poszczeglnych placwek suby zdrowia.
Jak wynika z badania, w okresie 12 miesicy przed przeprowadzeniem wywiadu leczeniu
szpitalnemu, ktre czyo si przynajmniej z 1 noclegiem, poddaa si co pita osoba starsza.
Relatywnie czciej hospitalizacji podlegali mczyni ni kobiety, zwaszcza ci najstarsi.
Generalnie czsto hospitalizacji wzrasta z wiekiem, kiedy pogarsza si stan zdrowia.
O ile w grupie 60-latkw niespena 18% tej populacji poddao si hospitalizacji, to w najstarszej
ju 25%, tj. co czwarta osoba.
Tylko co 10 osoba starsza w cigu ostatnich 12 miesicy nie bya ani razu u lekarza
pierwszego kontaktu czy rodzinnego, co oznacza, e 90% polskich seniorw na takiej wizycie byo
chocia 1 raz. Z usug lekarza rodzinnego stosunkowo czsto korzystali najstarsi mieszkacy
Polski; tylko co 20 zadeklarowa, e w ostatnim roku nie by ani razu u lekarza rodzinnego.
Generalnie porad lekarza rodzinnego czciej potrzebuj kobiety ni mczyni w starszym wieku.
Ponad 70% populacji osb starszych w cigu ostatnich 12 miesicy leczyo si u lekarzy
specjalistw. Stosunkowo najliczniej z porad specjalistycznych korzystay osoby w wieku 70-79
lat, znacznie rzadziej modsi i starsi. Podobnie jak w przypadku wizyt u lekarzy POZ, w tej
dziedzinie usug zdrowotnych stosunkowo czciej pacjentkami lekarzy specjalistw byy kobiety
ni mczyni, za wyjtkiem najstarszej grupy (80 lat i wicej).

W okresie ostatnich 2 tygodni przed dat wywiadu ponad 80% ogu osb w wieku 60 lat
i wicej zaywao leki, ktre zostay przepisane przez lekarza na recept. Wrd najmodszych
seniorw leki z zalecenia lekarza zaywao tej zbiorowoci, a wrd najstarszych ponad 90%.
Relatywnie czciej leki na recept zaywane byy przez kobiety ni przez mczyzn.
Starszym osobom lekarze najczciej przepisywali leki obniajce cinienie krwi;
przyjmowao je 54 na 100 starszych osb. Znacznie rzadziej osobom z tej grupy wieku lekarze
przepisywali leki na inn chorob sercowo-naczyniow, jak udar i zawa serca, ble staww lub
obniajce poziom cholesterolu we krwi. Tego typu leki przepisane przez lekarza zaywao 28-29
na 100 osb starszych. Co szsta osoba starsza zaywaa leki na ble szyi lub plecw
i na cukrzyc.

2. Ochrona zdrowia osb starszych

Sytuacja demograficzna i stan zdrowia ludnoci to bezporednie czynniki majce istotny
wpyw na ksztat popytu na wiadczenia zdrowotne, ktry realizowany jest w placwkach
stacjonarnej (szpitale, zakady opieki dugoterminowej) ambulatoryjnej opieki zdrowotnej,
w ramach systemu ratownictwa medycznego, a take wiadczonych w domach pomocy spoecznej.
Prezentowana informacja o dziaalnoci tych placwek pochodzi z bada realizowanych w ramach
statystyki publicznej; zawiera dane scalone z bada prowadzonych przez GUS, jak rwnie
resortowych bada Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji
(stan w 2014 r.). Ze wzgldu na tre/zawarto/zakres przedmiotowy formularzy
sprawozdawczych, analiza dotyczy grupy wieku 65 lat i wicej8.

2.1 Porady w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej

Ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne udzielane osobom starszym obejmuj porady
lekarskie w zakresie podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz porady
stomatologiczne w przychodniach i w ramach praktyk lekarskich9.
Tablica 5. Struktura porad ambulatoryjnych udzielonych w 2014 r.
osobom w wieku 65 lat i wicej
Wyszczeglnienie
Porady ogem
udzielone osobom
w wieku 65 lat i wicej

Razem porady

Specjalistyczne
Stomatologiczne
lekarskie

POZ

100,0

52,3

36,6

11,1

100,0

59,1

35,2

5,7

rdo: Gwny Urzd Statystyczny; ZD-3 Sprawozdanie z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej.

W 2014 r. w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej osoby w wieku 65 lat i wicej

skorzystay z 77,6 mln porad lekarskich. W ramach podstawowej opieki zdrowotnej lekarze
udzielili ponad 48,6 mln porad, co stanowio 30,5% wszystkich porad w tym zakresie. Udzia porad
Wicej szczegowych danych na temat dziaalnoci placwek opieki zdrowotnej zawiera publikacja Zdrowie i ochrona zdrowia
w 2014 r., ktra jest dostpna na stronie Internetowej GUS http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-iochrona-zdrowia-w-2014-r-,1,5.html W publikacji odrbny rozdzia powicony jest opiece zdrowotnej nad osobami starszymi,
ktry wykorzystano do sporzdzenia tej notatki.
9 Prezentowane dane w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej nie obejmuj porad udzielonych w ramach praktyk lekarskich i
stomatologicznych, dziaajcych wycznie w ramach rodkw niepublicznych.
8

POZ udzielonych osobom w wieku 65 i wicej by nieco wyszy na wsi ni w miecie

(odpowiednio 31,4% i 30,2%). Niewielk cz udzielonych porad lekarskich stanowiy porady
domowe. W 2014 r. odnotowano 2,5 mln porad domowych (1,6% porad POZ), z czego 62,0%
udzielono osobom starszym.
W porwnaniu do 2010 r. liczba porad lekarskich udzielonych starszej grupie pacjentw
w podstawowej opiece zdrowotnej wzrosa o 12,4%, podczas gdy wzrost oglnej liczby porad POZ
odnotowano na poziomie 4,9%.
W opiece specjalistycznej lekarze udzielili osobom starszym blisko 29 mln porad
lekarskich, tj. 25,9% wszystkich porad specjalistycznych. W porwnaniu z 2010 r. liczba wizyt
osb starszych w opiece specjalistycznej zwikszya si o ponad 7,6 mln (tj. 35,6%). Najwicej
wizyt osoby starsze zrealizoway w poradniach chirurgicznych (5,0 mln), a take w okulistycznych
(4,2 mln), kardiologicznych (3,1 mln) i neurologicznych (2,1 mln).
Wykres 13. Udzia porad udzielonych osobom w wieku 65 lat i wicej w poradach
specjalistycznych ogem wedug rodzajw poradni (%)
Geriatryczna
Urologiczna
Kardiologiczna
Diabetologiczna
Nefrologiczna
Onkologiczna
Reumatologiczna
Okulistyczna
Grulicy i chorb puc
Rehabilitacyjna
Neurologiczna
Inna
Endokrynologiczna
Chirurgiczna
Otolaryngologiczna
Dermatologiczna
Zdrowia psychicznego
Chorb zakanych
Chorb wewntrznych
Ginekologiczno-poonicza
Alergologiczna
Poradnia leczenia uzalenie

91,8
54,1
48,2
47,5
40,9
39,3
38,6
36,4
35,2
31,7
28,0
27,6
27,2
24,8
23,0
20,2
17,6
17,0
12,8
8,5
5,4
4,6
0

%
20

40

60

80

100

rdo: Gwny Urzd Statystyczny; ZD-3 Sprawozdanie z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej.

Specjalistyczn, ambulatoryjn opiek lekarsk skierowan do ludzi w podeszym wieku

oferuj poradnie geriatryczne. Geriatria zostaa wydzielona z pozostaych dziedzin medycyny
ze wzgldu na istotne rnice pomidzy t grup wieku, a modszymi osobami dorosymi.
Osoby starsze cierpi na wiele schorze przewlekych oraz charakterystycznych dla wieku
podeszego. Z uwagi na postpujcy wzrost liczby osb starszych w spoeczestwie poczwszy od

2012 r. w ramach sprawozdawczoci GUS w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej badana

jest dziaalno poradni geriatrycznych. Na koniec 2014 r. dziaao 115 poradni geriatrycznych,
w ktrych udzielono 62 927 porad lekarskich; stanowiy one ok. 0,2% wszystkich porad
udzielonych osobom starszym w ramach specjalistycznej opieki zdrowotnej. Najwicej (31,2%)
wszystkich wizyt w poradniach geriatrycznych zrealizowano w 29 przychodniach w wojewdztwie
lskim.
Wykres 14. Struktura liczby specjalistycznych porad lekarskich udzielonych osobom
w wieku 65 lat i wicej w wybranych poradniach w 2014 r.

rdo: Gwny Urzd Statystyczny; ZD-3 Sprawozdanie z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej

Lekarze dentyci udzielili osobom starszym ponad 4,7 mln porad stomatologicznych,
co stanowio 13,9% wszystkich udzielonych przez nich porad. Najczciej byy to porady
wiadczone przez poradnie stomatologiczne (80,9%), protetyki stomatologicznej (10,1%) oraz
chirurgii stomatologicznej (6,4%). W porwnaniu z rokiem 2010 odnotowano wzrost oglnej
liczby porad stomatologicznych o ponad 2,6 mln (8,5%), z czego porady udzielone osobom
w wieku co najmniej 65 lat wzrosy o 589 tys. (14,3%).
Przecitna liczba porad lekarskich udzielonych w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej
w przeliczeniu na 1 mieszkaca w 2014 r. wyniosa 7,2 porady, podczas gdy w przypadku osb
w wieku 65 lat i wicej wskanik ten stanowi 13,4 porad na 1 mieszkaca w tym wieku.
W przypadku porad stomatologicznych wskanik dla grupy starszych pacjentw by nieco
mniejszy ni dla caej populacji (0,8 w porwnaniu do 0,9 dla caej populacji).

2.2. Wybrane placwki stacjonarnej opieki zdrowotnej

Wedug szacunkw Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Pastwowego Zakadu
Higieny w 2013 r. w szpitalach oglnych leczonych byo 2,4 mln osb w wieku 65 lat i wicej,
co stanowio 30,3% wszystkich pacjentw szpitalnych.
Tablica 6. Leczeni w wieku 65 lat i wicej w szpitalach oglnycha w latach 2010-2013
Wojewdztwa

2010

2011

2012

2013

2010

2011

2012

2013

na 10 tys. ludnoci w tym wieku

w tys.
POLSKA.......................

2074,4

2205,9

2269,3

2386,7

4006

4199

4200

4283

Dolnolskie ..................

112,5

130,8

130,6

135,1

2893

3323

3212

3199

Kujawsko-pomorskie .....

108,0

112,4

119,9

122,0

4106

4194

4312

4231

Lubelskie .......................

150,3

153,6

167,7

170,3

4813

4880

5230

5197

Lubuskie ........................

53,6

56,1

54,9

61,9

4479

4598

4318

4656

dzkie ..........................

163,6

168,8

173,0

185,2

4310

4376

4348

4525

Maopolskie ...................

183,5

193,8

187,6

206,3

4073

4240

4012

4297

Mazowieckie .................

292,7

340,6

335,1

319,0

3861

4436

4260

3950

Opolskie.........................

50,4

56,8

58,2

62,8

3494

3922

3939

4152

Podkarpackie .................

135,6

141,3

143,9

153,5

4898

5041

5022

5220

Podlaskie .......................

71,3

73,9

65,9

54,1

4062

4191

3700

2982

Pomorskie ......................

96,9

99,6

102,0

134,9

3518

3552

3512

4456

lskie ...........................

246,9

249,1

275,5

301,2

3757

3744

4045

4298

witokrzyskie ..............

85,8

88,7

89,6

96,8

4520

4628

4573

4816

Warmisko-mazurskie ...

61,8

52,7

64,7

75,4

3642

3072

3667

4142

Wielkopolskie ................

179,7

197,8

207,2

204,9

4414

4724

4715

4477

Zachodniopomorskie .....

81,7

89,8

93,5

103,2

3884

4186

4187

4431

Liczba pacjentw bez ruchu midzyoddziaowego. Osoba przebywajca w szpitalu kilkakrotnie w cigu roku, liczona
jest za kadym razem niezalenie.
rdo: dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Pastwowego Zakadu Higieny.

W porwnaniu do 2010 r. liczba starszych pacjentw wzrosa o 15,1%, a ich odsetek

w oglnej liczbie leczonych w szpitalach oglnych o 2,7 p. proc.
W opiece stacjonarnej oddziaami szpitalnymi, zapewniajcymi kompleksow opiek
medyczn i usugi pielgnacyjne dla osb w starszym wieku, s oddziay geriatryczne. W latach
2010-2014 liczba tego typu oddziaw wzrosa z 21 do 38. Na koniec 2014 r. oddziay geriatryczne
dysponoway 853 kami, na ktrych w cigu roku leczono 21,8 tys. pacjentw, tj. o prawie
poow wicej ni w 2010 r. Jednoczenie odnotowano spadek redniego czasu pobytu na tych
oddziaach, co odzwierciedla oglne tendencje skracania okresu hospitalizacji. W 2010 r. redni
pobyt wynosi 10 dni, a w 2014 r. 8,4 dnia.
Uzupenieniem opieki szpitalnej jest opieka dugoterminowa i hospicyjno-paliatywna
skierowana do pacjentw przewlekle czy nieuleczalnie chorych lub niesamodzielnych, ktrzy
ze wzgldu na stan zdrowia, niesprawno fizyczn lub brak samodzielnoci w samoopiece

i samopielgnacji, wymagaj staej kontroli lekarskiej, profesjonalnej pielgnacji i/lub

rehabilitacji. Dziaalno stacjonarn w ramach szeroko rozumianej opieki dugoterminowej
prowadz zakady opiekuczo-lecznicze oraz pielgnacyjno-opiekucze o profilu oglnym,
zakady opiekuczo-lecznicze i pielgnacyjno-opiekucze o profilu psychiatrycznym, hospicja
oraz oddziay opieki paliatywnej.
Tablica 7. Oddziay geriatryczne w latach 2010-2014
Wyszczeglnienie

2010

2011

2012

2013

2014

Oddziay (stan w dniu 31 XII) ..........

21

20

29

31

38

ka (stan w dniu 31 XII)...............

569

558

697

721

853

Leczeni .............................................

14600

14244

17353

19300

21787

Osobodni leczenia ............................

146477

136661

156008

166996

182652

redni pobyt w dniach ......................

10,0

9,6

9,0

8,7

8,4

rdo: Dane Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Spraw Wewntrznych.

Na koniec 2014 r. dziaao 685 zakadw opieki dugoterminowej, ktre dysponoway

32,6 tys. ek, czyli o 5,4% wicej ni w roku poprzednim. Zapewniay one opiek w warunkach
stacjonarnych 92,5 tys. osb, co stanowio blisko 2,7% wicej w stosunku do 2013 r. Struktura
wieku pacjentw wskazuje, e ponad 75% korzystajcych ze stacjonarnych zakadw opieki
dugoterminowej (cznie z hospicjami i oddziaami opieki paliatywnej) stanowiy osoby w wieku
65 lat i wicej, a dominujc grup chorych byy osoby w wieku 80 lat i wicej ponad 44%
pacjentw.
Wykres 15. Struktura wieku pacjentw w stacjonarnych zakadach opieki dugoterminowej
i hospicyjno-paliatywnej w 2014 r. (stan w dniu 31.XII)

Inn form opieki zdrowotnej, z ktrej korzystaj osoby starsze, jest leczenie prowadzone
w zakadach lecznictwa uzdrowiskowego10 zlokalizowanych na obszarach uzdrowisk oraz
w stacjonarnych zakadach rehabilitacji leczniczej. Leczenie realizowane w tych placwkach
Obejmuj szpitale i sanatoria uzdrowiskowe, szpitale/sanatoria w urzdzonym podziemnym wyrobisku grniczym, przychodnie
uzdrowiskowe, zakady przyrodolecznicze.
10

jest kontynuacj leczenia szpitalnego lub ambulatoryjnego, celem odzyskania sprawnoci po

chorobie, wypadku lub z powodu choroby zawodowej. W 2014 r.11 spord 794,5 tys. osb
korzystajcych z leczenia w tych zakadach, pacjenci w wieku 65 lat i wicej stanowili 38,6%
(tj. 306,5 tys.).
Osoby znajdujce si w trudnych sytuacjach yciowych i wymagajce caodobowej opieki
z powodu wieku, choroby lub niepenosprawnoci wymagaj wsparcia jednostek wiadczcych
usugi pomocy spoecznej domw i zakadw pomocy spoecznej, ktre zapewniaj swoim
mieszkacom take opiek medyczn. Na koniec 2014 r. w stacjonarnych zakadach pomocy
spoecznej grupa pensjonariuszy w wieku 65 lat i wicej liczya 46,3 tys., z czego 2/3 przebywao
w placwkach prowadzonych przez organ publiczny. W porwnaniu do 2011 r. 12 liczba osb
starszych objtych opiek instytucjonaln jednostek wiadczcych usugi pomocy spoecznej
wzrosa o 8,7%, a jej udzia w oglnej liczbie mieszkacw tych zakadw wzrs z 41,8%
do 43,8%.
Tabl. 8. Mieszkacy stacjonarnych zakadw pomocy spoecznej w wieku 65 lat i wicej
w latach 2011-2014
Wyszczeglnienie

2011

2012

2013

2014

42583

43695

44593

46271

17144
13595
6277
2299
51
961
36
2153
67

17455
13944
6722
2260
63
931
25
2270
25

17509
14251
6869
2192
71
1075
65
2506
55

18308
14372
7322
2209
76
1022
19
2889
54

W liczbach bezwzgldnych

OGEM....................................................................
w tym przebywajcy w zakadach dla:
osb w podeszym wieku..............................................
osb przewlekle somatycznie chorych .........................
osb przewlekle psychicznie chorych ..........................
dorosych niepenosprawnych intelektualnie................
dzieci i modziey niepenosprawnych intelektualnie
osb niepenosprawnych fizycznie ...............................
matek z maoletnimi dziemi i kobiet w ciy .............
osb bezdomnych .........................................................
innych osb ...................................................................

rdo: Gwny Urzd Statystyczny; PS-03 Sprawozdanie zakadu stacjonarnego pomocy spoecznej.

2.3 Ratownictwo medyczne

W 2014 r. w skali kraju zespoy ratownictwa medycznego udzieliy pomocy medycznej
ponad 3 mln osb, z czego osoby w wieku 65 lat i wicej stanowiy 40,8% pacjentw.
W porwnaniu do 2010 r. w skali kraju liczba osb w wieku 65 lat i wicej, ktrym zespoy
ratownictwa medycznego udzieliy wiadczenia, wzrosa o 15,8%. W 2014 r. na kade 1000 osb
w wieku 65 lat i wicej przypadao ponad 220 osb, ktrym udzielono pomocy w trakcie wyjazdw
zespow ratownictwa medycznego. W stosunku do 2010 r. liczba osb starszych korzystajcych
z pomocy zespow ratownictwa medycznego na 1 tys. ludnoci w wieku 65 lat i wicej w skali
kraju zwikszya si o ponad 8 osb.

11

12

Dane dotyczce leczenia uzdrowiskowego pacjentw w wieku 65 lat i wicej gromadzone s poczwszy od danych za 2013r.
Za 2010 r. brak danych o liczbie mieszkacw w wieku 65 lat i wicej.

Wykres 16. Wyjazdy zespow ratownictwa medycznego do pacjentw w wieku 65 lat

i wicej wedug miejsc zdarzenia w 2014 r.
Zespoy
ratownictwa
medycznego
najczciej udzielay pomocy osobom
starszym w domu (83,9%). Na drugiej pozycji
znalazo si inne miejsce zdarzenia (np. sklep,
koci itp.), w ktrym pomocy udzielono
13,3% pacjentom w wieku 65 lat i wicej.
rdo: Gwny Urzd Statystyczny; ZD-4
Sprawozdanie z pomocy doranej i ratownictwa
medycznego

Tablica 9. Osoby, ktrym udzielono wiadcze w ramach

systemu ratownictwa medycznego
Wyszczeglnienie

2010

2011

2012

2013

2014

W trakcie wyjazdw na miejsce zdarzenia

w odsetkach porad
OGEM
w tym osoby w wieku 65 lat i wicej

100,0
38,3

100,0
100,0
100,0
39,3
40,2
41,1
na 1 tys. ludnoci w danym wieku

100,0
40,8

OGEM
75,1
74,1
74,1
78,0
80,9
w tym osoby w wieku 65 lat i wicej
212,1
213,5
212,5
221,4
220,4
W izbach przyj i szpitalnych oddziaach ratunkowych (w trybie ambulatoryjnym)
w odsetkach porad
OGEM
w tym osoby w wieku 65 lat i wicej

100,0
21,3

OGEM
w tym osoby w wieku 65 lat i wicej

108,1
170,9

100,0
100,0
100,0
21,0
22,2
22,2
na 1 tys. ludnoci w danym wieku
111,1
170,8

108,3
171,4

111,0
170,0

100,0
21,1
117,2
164,9

rdo: Gwny Urzd Statystyczny; ZD-4 Sprawozdanie z pomocy doranej i ratownictwa medycznego.

W 2014 r. ze wiadcze zdrowotnych udzielonych w izbie przyj/szpitalnym oddziale

ratunkowym w trybie ambulatoryjnym (niezakoczonym hospitalizacj) skorzystao ponad
4,5 mln osb, z czego osoby starsze stanowiy 21,1%. Na przestrzeni lat 2010-2014 struktura
wiadcze udzielonych osobom starszym w izbie przyj/szpitalnym oddziale ratunkowym
w trybie ambulatoryjnym nie zmienia si. Osoby starsze najczciej korzystay ze wiadcze w
zakresie chorb wewntrznych (27,5%), oglnym wiadczenia niezakwalifikowane
do innych poradni (18,3%), chirurgii (15,9%) oraz chirurgii urazowo-ortopedycznej (15,4%).
W 2014 r. na kade 1 tys. osb w wieku 65 lat i wicej przypadao niespena 165 osb, ktrym

udzielono wiadczenia zdrowotnego w izbie przyj/szpitalnym oddziale ratunkowym w trybie

ambulatoryjnym, byo to o 48 osb wicej ni w przypadku ogu populacji. Wskanik ten by
niszy ni w 2010 r. o 6 osb.
2.4 Wydatki gospodarstw domowych na zdrowie
W gospodarstwach domowych z osobami starszymi rosn znaczco koszty leczenia.
Na podstawie wynikw badania budetw gospodarstw domowych z 2014 r. mona stwierdzi,
e przecitne wydatki na osob przeznaczone na zdrowie w gospodarstwach domowych
z osobami starszymi (w ktrych skadzie znajduje si co najmniej jedna osoba w wieku 60 lat lub
wicej) s znaczco wysze ni w gospodarstwach domowych bez osb starszych (miesicznie
wynosz odpowiednio ok. 80 i 40 z). Rwnie udzia wydatkw na zdrowie w wydatkach
na towary i usugi konsumpcyjne (w przeliczeniu na 1 osob) jest ponad dwukrotnie wyszy
w gospodarstwach domowych z osobami starszymi i wynosi ponad 7%.
Ta dysproporcja jest jeszcze wiksza w gospodarstwach, gdzie wystpuj wycznie osoby
starsze. W takich gospodarstwach, skadajcych si z 1 lub 2 osb starszych, udzia wydatkw
na zdrowie w wydatkach na towary i usugi konsumpcyjne wynosi niemal 10% (odpowiednio 9,9%
i 9,8%).
Wykres 17. Udzia wydatkw na zdrowie w WTUK* w zalenoci od liczby osb
w wieku 60 i wicej lat w gospodarstwie domowym
9,0
8,0
7,0

w%

6,0
5,0
4,0
3,0

2,0
1,0
0,0
0

1
2
3
4
Ogem
liczba osb w wieku 60+ w gospodarstwie domowym

* Wydatki na towary i usugi konsumpcyjne

Struktura przecitnych miesicznych wydatkw na zdrowie rwnie zmienia si

w zalenoci od liczby osb starszych w gospodarstwie. Niemal 98% wydatkw stanowi wydatki
na wyroby medyczno-farmaceutyczne, urzdzenia i sprzt medyczny oraz ambulatoryjn opiek
zdrowotn. W gospodarstwach domowych bez osb starszych przecitne wydatki na 1 osob
na artykuy medyczne i farmaceutyczne stanowi prawie 60%, podczas, gdy w gospodarstwach
z osobami starszymi wydatki te stanowiy niemal 75% ogu wydatkw na zdrowie.
W gospodarstwach samotnych osb w wieku 60 lat lub wicej wydatki na artykuy farmaceutyczne
i medyczne stanowi 77% wydatkw na zdrowie.

Wykres 18. Struktura przecitnych miesicznych wydatkw na zdrowie

w gospodarstwach z osobami starszymi i bez osb starszych
100%
80%
60%
40%
20%
0%
gospodarstwa bez osb gospodarstwa z osobami
starszych
starszymi

Ogem

Usugi szpitalne i sanatoryjne

Usugi ambulatoryjne i inne usugi zwizane ze zdrowiem
Wyroby medyczno-farmaceutyczne, urzdzenia i sprzt medyczny

2.5 Subiektywna ocena jakoci opieki zdrowotnej

Cykliczne badanie ankietowe Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych
w 2013 r.13 dostarczyo informacji na temat subiektywnej oceny jakoci opieki zdrowotnej. Opini
osb starszych na temat wybranych aspektw opieki zdrowotnej przedstawiono na tle badanej
populacji (w wieku 15 lat i wicej).
W ocenie 24% osb w wieku 60 lat i wicej opieka zdrowotna pogorszya si w porwnaniu
z ubiegym rokiem, 5% uwaao, e poprawia si, a 63%, e pozostaa bez zmian (7% tych osb
nie miao zdania na ten temat). Mniej krytyczne oceny uzyskano dla ogu ludnoci w wieku 15 lat
i wicej w ocenie 19% badanych jako opieki medycznej pogorszya si, 3% uwaao, e si
poprawia, a 64% stwierdzio, e pozostaa bez zmian.
Zdaniem 22% osb w grupie wieku 60 lat i wicej, dostp do opieki lekarskiej w domu
pacjenta w 2013 r. by bardzo atwy, a w ocenie 9% bardzo trudny. Dla ogu badanych
wskaniki te przedstawiay si odpowiednio: 19% i 17%.
Wrd respondentw w wieku 60 lat i wicej znaczca wikszo bya zadowolona
ze swego lekarza pierwszego kontaktu: 30% byo bardzo zadowolonych, a 61% twierdzio,
e s raczej zadowoleni. Opinie grupy osb starszych nie rniy si istotnie od deklaracji ogu
respondentw (w wieku 15 lat i wicej).
Zdaniem 61% osb w wieku 60 lat i wicej lekarz podczas wizyt zaleca im zdrowy tryb
ycia, w przypadku 40% badanych lekarz pyta rwnie o emocjonalne problemy chorego, a 64%
twierdzio, e czas powicony przez lekarza podczas wizyty by wystarczajcy. Opinie grupy osb
starszych rniy si od krytycznych opinii ogu badanych, gdzie tylko 45% odpowiadao,
e lekarz zaleca zdrowy tryb ycia, 31% byo pytanych o emocjonalne problemy i 60% ocenio
czas powicony przez lekarza podczas wizyty jako wystarczajcy.
Wicej szczegowych danych na temat zrealizowanego przez gospodarstwa domowe popytu na wiadczenia opieki zdrowotnej
zawiera publikacja Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych w 2013 r., ktra jest dostpna na stronie Internetowej GUS
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/ochrona-zdrowia-w-gospodarstwach-domowych-w-2013-r-,2,5.html
13

Wykres 19. Czas oczekiwania na wizyt u lekarza specjalisty w 2013 roku

w przypadku osb w wieku 60 lat i wicej (w %)
2%

4%

4%

15%

12%

11%
28%

24%

do godziny

do tyg.

do 2 tyg.

do mies.

do 2 mies.

do 3 mies.

do p roku

powyej p roku

Wykres 20. Responsywno w podstawowej opiece zdrowotnej

w ocenie osb w wieku 60 lat i wicej w 2013 r.

Lekarz zachca do zadawania pyta

Lekarz informuje o moliwociach leczenia i

angauje pacjenta w podejmowanie decyzji o
najlepszym leczeniu
Lekarz udziela informacji i wyjanie w sposb
zrozumiay

22%

17%

27%

26%

42%

Lekarz zna histori leczenia

26%

35%

27%

35%

53%

28%

20%

18% 5%

13% 6%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100%

Zawsze

Czsto

Czasami

Rzadko albo nigdy

W opinii 43% respondentw w starszym wieku najwikszy wpyw na stan zdrowia maj
czynniki, na ktre nie mamy wpywu, 40% badanych wskazywao na wasne zachowanie jako
czynnik majcy najwikszy wpyw na nasze zdrowie, a tylko 17% na jako opieki zdrowotnej.
Podejcie takie rnio si od zdania wyraanego przez og badanych w tym przypadku
wskaniki wyniosy odpowiednio: 38%, 47% i 14%.

Podsumowanie
Prezentowane wyniki bada potwierdzaj, e w populacji osb starszych wystpuje wiele
problemw zdrowotnych, ktre ulegaj nasileniu z upywem lat ycia. Pogarszajcy si wraz
z wiekiem stan zdrowia powoduje ograniczenia w codziennym yciu, potrzeb zewntrznego
wsparcia oraz zwikszon intensywno korzystania z usug opieki zdrowotnej.
Tendencje demograficzne wskazuj na znaczcy postp starzenia si populacji
mieszkacw Polski. Nieunikniona w dugiej perspektywie kontynuacja tego procesu
(potwierdzaj to prognozy liczby i struktury ludnoci), bdzie prowadzi do dalszego wzrostu
potrzeb w zakresie opieki wiadczonej przez placwki opieki zdrowotnej i rodkw niezbdnych
na realizacj programw ochrony zdrowia.