UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

PREDMET: Osnove saobraajnih i komunikacijskih sistema
ODSJEK: Saobraaj
SMJER: Zrakoplovni
TEMA:

Historijski razvoj cjevovodnog transporta u Bosni i Hercegovini

- seminarski rad -

KANDIDAT:
Trajkov Denijel
Broj indeksa: 7752

MENTOR:
V. Prof. Dr. Abidin Deljanin

Sarajevo, Oktobar 2016

Sadraj:

1.Uvod.............................................................................................................
2. Pojam cjevovodnog transporta....................................................................
3. Historijski razvoj cjevovoda u BiH............................................................
3.1. Karakteristike transportnog sistema Ruske Federacije u
BiH..................................................................................................................
4. Koritenje cjevovodnog transporta i njegova podjela u BiH......................
4.1. Vodovod ...............................................................................................
4.2. Gasovod.................................................................................................
4.3. Toplovod...............................................................................................
5. Zkljuak.......................................................................................................
6. Literatura.....................................................................................................

1. UVOD

Cilj ovog seminarskog rada je prezentiranje historijskog razvoja cjevovodnog transporta

u Bosni i Hercegovini. Spomenuti ce se njegove njegove glavne uloge u ovoj grani
saobraaja, sam pojam kao i njegova podjela. Nakon toga slijedi nain djelovanja ove
vrste sistema, koristivost i naravno njegova najvea prednost jeste jednostavnost i
ekonominost naspram drugih saobraajnih sistema. Opisuje se gasovodno-transportna
mrea ruske Federacije kao glavni izvor prirodnog gasa za BiH sto je i ujedno jedan od
najvecih gasovodnih sistema na prostoru Balkana. Na tebelarnim i grafikim prikazima
se ukazuje na potrosnju fluida kroz razdoblja.

2. POJAM CJEVOVODNOG TRANSPORTA

3

Cjevovod je sistem hijerarhijski povezanih cijevi namijenjen transportu i distribuciji

materije u tenom ili gasovitom stanju do objekata na teritoriji jedne oblasti (optine,
grada, regiona, drave, kontinenta, prekookenaski itd.). U zavisnosti od materije koja se
transportuje moe biti vodovod (voda za pie), toplovod (topla voda za grijanje),
parovod (para za zagrijavanje) i gasovod (gas za grijanje i industriju). Cjevovodni
transport je najmlaa saobraajna grana. Bez obzira na tu injenicu jedan je od
najracionalnijih oblika transporta odreenih vrsta tereta, sa relativno niim trokovima
transporta nego kod drugih vidova kopnenog saobraaja. Iako su poeci primjene
cjevovodnog transporta dosta rani, transport cijevima poeo se naglo razvijati tek u
vrijeme poslije II svjetskog rata zbog naglog irenja potreba potronje nafte, naftnih
proizvoda i gasa.
Posljednjih dvadesetak godina u Evropi se dogaa vrlo brza izgradnja cjevovodnih
sistema kojima se u prvom redu transportuju zemni gas, a zatim druge vrste
industrijskih gasova, te tenih medija naroito nafte i naftnih derivata. Danas je itava
Evropa iarana cjevovodnim sistemima, a planirana je ili se nalazi u toku izgradnja
mnogobrojnih novih. Uzmemo li u obzir da su obezbjeenje i potronja energije
direktno proporcionalni stepenu razvoja svake zemlje, a najei medij koji se
transportuje cjevovodima su upravo energenti, jasno je da je dalji razvoj neke zemlje
uslovljen razvojem i transportnih sistema.
Postoji jako puno razliitih vrsta cjevovoda poput:naftovoda, plinovoda, cjevovoda za
transport otpadnih voda, vodovoda ili ak cvjevovoda za transport piva. Najvaniji
cjevovodi s ekonomske take gledita su cjevovodi za prijevoz sirove nafte i zemnog
plina. To je i najbolji nain za prjevoz tih sirovina u usporedbi s eljeznikim
prijevozom ima niu cijenu po jedinici i bri prijenos sirovina. Naftovodi se grade od
nehrajueg elika. Cijevi su s unutarnjim promjerom od 30 do 120 cm. Gdje je god
mogue, grade se na povrini zemlje. Sirova nafta obino se transportira brzinom od
oko 1 do 6 m/s.Prvi cjevovod sagraen je u SAD 1865.godine., a drugi u Rusiji
1878.godine, pri emu nisu predstavljali sredstva javnog transporta, nego samo sastavni
dio proizvodnog procesa nastajanja nafte, iji je zadatak bio prostorno premjetanje
nafte od mjesta dobivanja do mjesta dostave.

3. Historijski razvoj cjevovoda u BiH

U periodu nakon II svjetskog rata, razvijajui se pod dejstvom dva suprotna procesa:
snanom industralizacijom i dinamikom urbanizacijom, Sarajevo nije moglo izbjei
potekoe koje su neminovni pratioci spomenutih procesa.
Prva mjerenja aerozagaenosti u Sarajevu zapoeta su 1961.godine i pokazala su da je
zagaenost u gradu izuzetno velika naroito u zimskom periodu kada je koncentracija
ai, SO2 i sedimenta daleko iznad dozvoljenih granica.
Posljedica ovakve situacije bila je, naalost, poveana smrtnost kao i pojava hroninih
oboljenja disajnih organa stanovnitva.
Uzrok zagaenosti vazduha su specifini klimatski uslovi i upotreba neadekvatne vrste
goriva, tj. goriva pri ijem sagorijevanju se stvara visoki procenat ai SO2.
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0

godina

emisija so

-grafiki prikaz aerozagaenosti od 1971-1999 god-

Shvativi svu teinu i mogunost jo teih posljedica od aerozagaenosti Skuptina

grada je u okviru Programa izgradnje i prostornog razvoja Sarajeva pristupila rjeavanju
ovog problema.
U periodu od 1972.godine do 1974.godine razmatrano je vie varijanti rjeavanja
aerozagaenosti uz pomo domaih i stranih strunih institucija i izabrana je varijanta
za koritenje prirodnog gasa na mjesto uglja i tenih goriva u kotlovnicama i
individualnim loitima, kao optimalno rjeenje zasnovano na ekonomskim i ekolokim
pokazateljima.
Ova varijanta zasnovana je na mogunosti prikljuenja Gasnog sistema grada Sarajeva
na gasni sistema Srbije (SR Jugoslavije) to je podrazumijevalo ukljuenje u projekat
izgradnje Gasnog sistema grada i finansijska uea za gradnju magistralnog gasovoda
5

Batajnica-Zvornik.Ovo rjeenje je prihvatila i Meunarodna banka za obnovu i razvoj

izVaingtona donosei odluku, prvu takve vrste od kada postoji, da uestvuje znaajnim
sredstvima u finansiranju izgradnje gasnog sistema grada Sarajeva. Snadbijevanje
gasom Gasnog sistema Sarajevo predvieno je da se vri uvozom gasa iz Rusije.
Realizacija ove varijante gasnog sistema grada je, zapravo, i zaetak izgradnje gasnog
sistema Bosne i Hercegovine gdje je kao prvi potroa bila TG Bira, a kasnije grad
Sarajevo, te izgradnjom kraka Semizovac-Zenica, RMK Zenica i ostali potroai na tom
kraku.
Nakon donoenja ovakve odluke nije se moglo izbjei prisjeanje da Sarajevo nije grad
bez gasne tradicije. 1913. godine je projektovana i poela izgradnja gasnog sistema na
bazi gradskog gasa niske kalorine vrijednosti sa vie od 60 km razvedene mree na
koju je bilo prikljueno oko 15.000 domainstava. Ovaj gasni sistem je funkcionirao sve
do 1958. godine kada je ukinut i naputen zbog dotrajalosti mree koja je proputala
oko 30% transportovane koliine gasa. U globalu se moe rei da se transport prirodnog
gasa za potrebe potroaa u BIH vri se transportnim sistemom ruske Federacije, koji
koji je u mjestu Beregovo vezan za transportni sistem Maarske do Kiskumdorozne
(Horgoa) na maarsko-jugoslovenskoj granici.
3.1 KARAKTERISTIKE CJEVOVODNOG TRANSPORTNOG SISTEMA RUSKE
FEDERACIJE
Put gasa od Sibira do Bosne i Hercegovine iznosi 5400km. Sve koliine prirodnog gasa
za Bosnu i Hercegovinu se uvoze iz Ruske Federacije. Do Bosne i Hercegovine se
transportuju transportnim sistemima Ukrajine, Maarske i Srbije. Transportni sistem
prirodnog gasa u BiH ima sljedee glavne karaktaristike:
1. Duina gasovoda 191 km
2. Prenik gasovoda 406,4 mm
3. Projektovani pritisak 50 bara
4. Projektovani kapacitet 1 milijarda m3/godinje
Sadanji zakupljeni transportni kapacitet do Bosne i Hercegovine je 750 miliona
m3/god, a pritisak preuzimanja prirodnog gasa u primopredajnoj stanici u Zvorniku je
26 bara. Gasovod je projektovan i izgraen prema propisu ANSI B31.8; eline cijevi su
6

tvorniki predizolovane polietilenom, a kompletan sistem je pokriven katodnom

zatitom. Na transportnom sistemu postoji 9 mjernih stanica, 12 blok stanica i 4 istake
stanice. BH-Gas upravlja duinom gasovoda od 135 km.

Slika 2. Shema transportnog sistema Bosne i Hercegovine

Na ovom transportom sistemu nalazi se 9 mjernih stanica, 12 blok stanica i 4 istake

stanice.

4. KORITENJE CJEVOVODNOG TRASNPORTA I NJEGOVA

PODJELA U BIH

Cjevovodni trasnport u BiH se dijeli na gasovodni, vodovodni i toplovodni oblik

transporta.
a) Gasovodi
Inicijativa za uvoenje prirodnog gasa u BiH pokrenuta je stratekom odlukom gradskih
vlasti grada Sarajeva o gasifikaciji gradskog podruja s ciljem poboljanja kvaliteta
zraka. Naime, ubrzanom industrijalizacijom, aerozagaenje u gradu Sarajevu ezdesetih
i sedamdesetih godina poprimilo je vrlo dramatine dimenzije, sa mogunou jo teih
posljedica. Uzrok zagaenosti vazduha su specifini klimatski uslovi i upotreba
neadekvatne vrste goriva, tj. goriva pri ijem sagorijevanju se stvara visoki procenat
ai SO2.

Slika3. Prije i poslije uspostavljanja gasovodnog sistema

Tada su uvedeni gasovodi kao potpuno drugi nain funkcionisanja i nain koritenja
prirodnih resursa koji su sluili za sve potrebe jednog domainstva, institucije, fabrike
itd. Ispostavilo se kao veoma praktino rjeenje za problem tog vremena a to su bile
velike koncetracije aerozagaenja.
1990. godine potronja prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini je iznosila oko 610
miliona m3 sa stalnim trendom rasta. U godinama neposredno nakon rata potronja se
kretala u granicama 150-200 miliona m3, to je najveim dijelom posljedica
nemogunosti pokretanja ratom razorene industrije. U zadnjih nekoliko godina
potronja je znaajno porasla i kree se u granicama od 300-380 miliona m3.

Slika 4. Potronja prirodnog gasa

b) Vodovodi
Prvi vodovod u Sarajevu sagradio je Isa-beg Ishakovi, davne 1461. godine. Brojne
bogate Sarajlije, dobrotvori, gradili su vodovode, te je Sarajevo bilo poznato kao grad
esama, hamama, sebilja i adrvana. Ti vodovodi su bili gravitacioni, graeni od
glinenih i drvenih cijevi. Posljednjih godina Turske vladavine, u Sarajevu je bilo 156
javnih esama i 68 raznih vodovoda, duine 55 kilometara.Bistrika esma bila je jedno
vrijeme najvea u Sarajevu. Izgradnjom vodovoda Moanica, poinje masovno
uvoenje vode u kue, ime javne esme gube svoju funkciju. Austrougarske vlasti su
po dolasku u Bosnu i Hercegovinu 1889.godine izgradile vodovod "Moanica", pa
moemo rei, da je tada i udaren temelj modernom vodovodu u Sarajevu. U ovom
periodu je dovedena voda i sa Vrela Prae i Bistrice, 30-tak kilometara udaljenih od
grada. Na kraju Austro - Ugarske vladavine, vodovodna mrea grada je iznosila oko 97
km.
Prva gradnja vodovoda u austro-ugarskom periodu je poela sredinom marta 1890
godine polaganjem cijevi od fabrike duhana prema gradu. Cijevi su postavljane po
glavnim gradskim ulicama i to velikom brzinom, tako da je ve u oktobru 1890. godine
bio gotov glavni sarajevski vodovod koji je bio dovoljan za snabdijevanje veeg dijela
grada. Voda je bila uzeta s izvora potoka Moanice koji je od grada udaljen oko 7 km i
mogla se zbog visoke nadmorske visine prirodnom gravitacijom dovesti u grad.
Sagraen je i jedan rezervoar visoke zone sa 400 m 3 zapremine i jedan rezervoar niske
zone sa 1100 m 3 zapremine.Koliina vode na izvoru je bila 53,7 litara u sekundi, dok je
9

od izvora poloena mrea cijevi u duini od 44.914 metara. Ovaj vodovod je bio
namjenjenza razne ustanove i javne esme i hidrante. Uvoenjem vodovoda gradsko
poglavarstvo je pozvalo sve kuevlasnike da podnesu prijave ukoliko ele da u kuu
uvedu vodu iz javnog vodovoda. Ukoliko su za to postojale tehnike mogunosti uprava
vodovoda je o troku kuevlasnika uvodila vodu s gradske vodovodne mree. Voda se
plaala prema propisanoj skali ili paualno godinje. Meutim uskoro se pokazalo da
moaniki vodovod ne zadovoljava potrebe grada u vodi. Bilo je stoga nuno da se
kapacitet izgraenog vodovoda pojaa na taj nain to e se pronai nove koliine
izvorske vode.
c) Toplovodi
Toplovod je vrsta cjevovoda namijenjenog transportu i distribuciji toplotne energije u
vidu zagrijane vode od njenog izvora do krajnjih korisnika (domainstva, industrijski
pogoni, staklenici). Kao izvorite pojavljuju se toplane, elektrane (hidroelektrana,
termoelektrana, nuklearna ili solarna elektrana).
Toplovod je dio sistema daljinskog grijanja, odnosno toplifikacije, koji je u funkciji
transporta fluida. Sastoji se uvijek od predizolovanih cijevi koje omoguavaju nizak
nivo gubitaka toplote pri prenosu fluida na daljinu.
U zavisnosti vrste zemljita i duine toplovoda isti moe biti izgraen:
Nadzemno - u sluajevima kada je neracionalno ili nemogue ukopavanje cijevi, ili
Podzemno - to je najei sluaj u izgradnji gradskih toplovoda.
Toplane u Sarajevu osnovane su 1. januara 1978. godine kao samostalna organizacija
Toplane Sarajevo. Dvije godine nakon toga otpoela je rekonstrukcija i konverzija
kotlovnica na prirodni gas. Bio je to znaajan korak Toplana Sarajevo ka smanjenju
zagaenosti zraka u gradu i poveanju ekonominosti toplifikacijskih sistema. Od tada,
pa sve do danas kompanija e zatitu ovjekove sredine odrati u samom vrhu svojih
prioriteta.
Tri osnovne funkcije:
1. Zagrijavanje 46 000 stanova i pripadajuih poslovnih prostora i objekata prikljuenih
na sistem centralnog zagrijavanja
2. Zatita prirodne sredine
3. Odravanje stabilnog energetskog sistema Kantona Sarajevo

10

5. ZAKLJUAK
Iako je cjevovodni transport najmlaa grana saobraaja ima enormnu ulogu u naem
svakodnevnom ivotu. Pomou takvog sistema elementarne stvari koje nam ine
svakodnevnicu su mnogo praktinije, efikasnije i zdravstveno povoljnije. U Bosni i
Hercegovini jos ima dosta prostora za napredak ovakve vrste sistema, sto mora
ukljuivati redovnije odravanje cijevi za gas i vodu kako bi ovaj sistem funkcionisao u
potpunosti efektivno.

11

6. Literatura
Pisana literatura:
1. Dr. Milan Adamovi, Uvod u saobraaj, Univerzitet u Beogradu, Saobraajni fakultet
2000. godina.
2. Razvoj saobraaja i komunikacija u svijetu i Bosni i Hercegovini (skripta
predavanja), Prof. Dr. Sc. Abidin Deljanin, Sarajevo 2013
Internet stranice:
1. www.sarajevogas.ba
2. www.bh-gas.ba
3. www.viksa.ba

12