2011-01-24

TWORZYWA SZTUCZNE II
Podstawy ksztatowania
elementw maszyn
z tworzyw sztucznych

KORPUSY, OBUDOWY
I ZBIORNIKI

2011-01-24

Tworzywa sztuczne stosowane

na obudowy i korpusy
PS-HI, ABS
PA, POM, PC, PPO, PPS, PVC, PE-HD, PP
Kompozyty na osnowie termoplastw:
PA, POM, PC, ABS wzmacniane
wknem szklanym, wglowym,
aramidowym (Kevlar)
ywice termoutwardzalne - MF, PF
ywice chemoutwardzalne (EP, UP)
w postaci laminatw szklanych, wglowych
3

Korpusy i obudowy

technologiczno konstrukcji
Projektujc element z tworzywa sztucznego
naley uwzgldni uwarunkowania technologiczne.
a) uwzgldni pochylenie cianek,
b) zapewni odpowiednie promienie zaokrgle
krawdzi,
c) uwzgldni ograniczenia wymiarw stempli
(rdzeni) ze wzgldu na ich wyginanie si pod
wpywem cinienia panujcego w formie,
d) wybra paszczyzn podziau formy,
zwykle w miejscu najwikszego przekroju,
wykorzysta naturalne krawdzie,
e) otwory atwiej ksztatowa gdy umieszczone
s wzdu kierunku otwierania formy.

2011-01-24

Korpus technologiczno konstrukcji

Pochylenie cianek
Ksztatki powinny mie cianki nieznacznie pochylone,
aby ich wyjmowanie z formy nie byo utrudnione
(moliwo uszkodzenia). Dotyczy to przede
wszystkim cianek, powierzchni otworw, eber,
wnk itp., ktre s skierowane rwnolegle do
kierunku otwierania formy.

Korpus technologiczno konstrukcji

Pochylenie cianek
Praktyczna minimalna warto nachylenia cianek
powierzchnie zewntrzne: 15 1,5 (3)
powierzchnie wewntrzne: 30 2 (5)
powierzchnie otworw (h < 1,5d): 14 45
powierzchnie szorstkie (Ra = 12,5 m): 2 15
Mniejsze pochylenie przyjmuje si dla wyrobw z
tworzyw charakteryzujcych si maym skurczem
(np. PS) oraz gdy wypraska ma ma wysoko.

2011-01-24

Korpusy i obudowy
Gruboci cianek

Grubo cianki [mm]

Elementy wykonane z tworzyw sztucznych

powinny mie jak najmniejsz grubo
(wzgldy technologiczne i ekonomiczne).
Najmniejsza grubo cianek wynika midzy
innymi z dugoci drogi pynicia w formie
6
5
4
3
2
1
0

trudno pynne WP 1:100

rednio pynne WP 1:150
atwo pynne WP 1:250
0

100

200
300
400
droga pynicia [mm]

PC, PVC
PA, POM,
PMMA, ABS
PS, PP,
PE-HD
500
7

Korpus

Gruboci cianek
Gruboci cianek powinny by w miar
jednolite w caej wyprasce.
Grubo cianek wynika midzy innymi
z zapewnienia ich odpowiedniej sztywnoci
Maksymalna grubo cianek wynosi:
dla termoplastw: 8 mm,
dla duroplastw : 12 mm
Miejscowe zgrubienia
przeduaj czas stygnicia
tworzywa wprowadzajc
rny skurcz wywoujcy
naprenia wasne,
pcherze i zapadnicia

2011-01-24

Deformacja cianek korpusu

Odchyki ksztatu wynikaj
z nierwnomiernoci skurczu
Nierwnomierno skurczu wynika z:
rnicy gruboci cianek,
rnicy temperatury w formie,
nierwnomiernego stygnicia,
wpywu orientacji czstek
wypeniacza,
pooeniu wlewka
9

cianki korpusu
zmiana gruboci

Zakadany ksztat

Uzyskany ksztat

10

2011-01-24

Obudowa

- rne gruboci cianek

Zakadany ksztat

Uzyskany ksztat

11

cianki korpusu
- Krawdzie
jama
skurczowa

12

2011-01-24

Korpus technologiczno konstrukcji

Zaokrglenia krawdzi
Zaokrglenia krawdzi
przeduaj ywotno
form, uatwiaj pynicie
tworzywa podczas
formowania, zapewniaj
korzystne wasnoci
mechaniczne
(zmniejszenie dziaania
karbu)
Zaokrglenia dotycz
zarwno krawdzi
zewntrznych jak i
wewntrznych

13

Naroe

Zaokrglenie krawdzi
Typ
krawdzi

Rodzaj tworzywa

cianka
boczna

Termoplast krystaliczny
(PA, PE, itp.)
Termoplast
bezpostaciowy

Dno

Minimalny
promie
zaokrglenia
[mm]

0,4
0,6 1,5

Termoplast

1,0 1,5

Duroplast

0,8

14

2011-01-24

Wzmocnienie cianek korpusu

- ebrowanie

zapadnicie

jama
skurczowa
15

Wzmocnienie cianek korpusu

- ebrowanie
Propozycje rozwiza konstrukcyjnych

Kilka cienkich
eber

Dekoracyjne
wgbienie

Dekoracyjna
wypuko

ebra
krawdziowe

16

2011-01-24

Ksztatowanie korpusu
Obrzee

Obrzee stanowi
czsto powierzchni
bazow do ustalenia
pooenia dwch
czonych ze sob
czci obudowy
(korpusu)

17

Ksztatowanie korpusu
Obrzee i dno

Usztywnienie korpusw mona uzyska poprzez

odpowiednie uksztatowanie obrzey

Zalecane sposoby
usztywnienia obrzey i den
18

2011-01-24

Otwory w ciankach korpusu

Otwory powinny by odpowiednio oddalone
od krawdzi wypraski aby nie powodoway
powstawania pkni
pknicie

19

Wzmocnienie otworw
Przeciwdziaanie
nadmiernego
gromadzenia si
materiau
w zgrubieniach
w pobliu otworw

Jama
skurczowa

Jama
skurczowa

a) na ciance
b) w naroniku
Rozwizania alternatywne
20

10

2011-01-24

Modu sprystoci E [GPa]

Obliczanie korpusw
6
PA +30%WS
4
POM
2 PA
PE-HD
PTFE
0
0

40

80

120

Temperatura T[C]

Obliczenia
prowadzone s przede
wszystkim ze wzgldu
na dopuszczalne
odksztacenia (ugicie)
cianki
Naley uwzgldni
wpyw temperatury na
sztywno cianek (E)
Analityczne metody
oblicze maj
przybliony charakter
21

Zbiorniki i pojemniki
Zalety zbiornikw
z tworzyw sztucznych
Maa masa
Odporno na korozj
Niska cena

Materiay stosowane na
zbiorniki
Kompozyty ywic EP, UP
PVC, PP, PE-HD, PC

22

11

2011-01-24

Poczenia elementw
z tworzyw sztucznych
Poczenia
termiczne

chemiczne

klejone

mechaniczne

nierozczne

zgrzewane

wciskowe

spawane

nitowe

rozczne
zaczepowe
gwintowe
ksztatowe

23

Poczenia zgrzewane
Zgrzewanie stosuje si jedynie do czenia
termoplastw, np. PVC, PMMA, PS, PA, PE, PP
Metody zgrzewania:
gazowe
nagrzewania pyt
ultradwikami
tarciowe

24

12

2011-01-24

Poczenia klejone

Przykady zastosowa kleju

Monta (zabezpieczenie przed poluzowaniem)

Uszczelnianie

czenie,
naprawianie
25

Poczenia klejone
Nie wszystkie materiay dobrze si klej np. PE,
PP, POM, PTFE, ABS, PC s trudne do sklejania.
Przy projektowaniu poczenia dy si do
uzyskania duej powierzchni skleiny
Skleina rozrywana ma mniejsz o 10-20%
wytrzymao ni skleina cinana.
Przykady
pocze
klejonych
26

13

2011-01-24

Warunki konstrukcyjne
zcza klejonego
Wytrzymao i trwao zcza klejowego
zale gwnie od nastpujcych parametrw:
Kleju (adhezja do materiau klejonego,
kohezyjna wytrzymao zcza)
Materiau klejonego (rodzaj materiau, stan
powierzchni)
rodowiska pracy (temperatura, wilgotno,
chemikalia)
Konstrukcji zcza (wypenienie szczeliny
klejem)
Obcienia (rodzaj dominujcych napre)

27

Najbardziej popularne rodzaje

obcie pocze klejonych

28

14

2011-01-24

Poczenia klejone

- wpyw temperatury i czasu

Przykadowa
zaleno
wytrzymaoci kleju
cjanoakrylowego
LOCTITE 460 od
temperatury
otoczenia oraz
czasu odniesiona do
jego wytrzymaoci
w temperaturze
22C

29

Poczenia wciskowe
Zesp piasta-waek

Er

Czas obcienia

Relaksacja
- zaleno moduu od czasu dziaania
obcienia

30

15

2011-01-24

Poczenia nitowe
Spczanie na zimno
Nitowanie na gorco
Nitowanie za pomoc ultradwikw

31

Poczenia zaczepowe
Warianty rozwiza konstrukcyjnych

32

16

2011-01-24

Poczenia zaczepowe
- ksztatowanie otworw

pknicia
zaokrglenia

zgrubienie

33

Zatrzaski

34

17

2011-01-24

Poczenia rubowe

- gwint z tworzywa sztucznego

Przenoszenie obcienia przez gwint

Udzia obcienia
przenoszonego
przez zwoje gwintu
35

Poczenia rubowe
Nakrtka zabezpieczona
przed obrotem

Metalowa zapraska
z otworem gwintowanym

podtopienie

36

18

2011-01-24

Poczenia rubowe

- wkrty samogwintujce

37

Poczenia ksztatowe przenoszce

moment obrotowych
Rowki wpustowe
Naley unika
wystpowanie karbu

38

19

2011-01-24

Poczenia ksztatowe przenoszce

moment obrotowych
Poczenie
jednocite

Poczenie
dwucite

Poczenie
wielozbkowe

Obliczenia pocze ksztatowych polegaj na

sprawdzeniu naciskw na powierzchni czonych
elementw. Nie mog one przekracza nacisku
dopuszczalnego dla zastosowanego materiau
polimerowego

39

Koa zbate - materiay

Termoplasty
PA, POM, PET
PC, PEEK
PE-HD, PE-UHMW
Kompozyty wypeniane
wknem szklanym
na osnowie PA, POM,
PET, PC itp.
Duroplasty
EP + wkno szklane
FP + wkno

40

20

2011-01-24

Koa zbate - materiay

Zalety materiaw polimerowych
moliwo pracy bez smarowania,
cichobieno przekadni,
tumienie drga,
odporno na korozj,
may ciar i masa,
niskie koszty wytwarzania
(wtryskiwanie)
Rozgrzewanie materiau w wyniku tarcia
Najczciej jedno z k jest metalowe (zwykle jest
to zbnik, ze wzgldu na wiksze obcienie zbw)

41

Przekadnie zbate
- zalecenia konstrukcyjne
Due koa zbate oraz produkowane w liczbie
poniej 1000 szt. wykonuje si metod obrbki
wirowej z pfabrykatw (pyt, tarcz, tulei, itp.)
Wtryskiwanie duych k z maksymaln gruboci
cianek (14 mm) jest mao opacalne ze wzgldu na
dugi czas stygnicia

42

21

2011-01-24

Materiay polimerowe na
lizgowe elementy maszyn
Termoplasty
PA, POM, PTFE, PEEK, PET,
PBT, PC, PE-HD,PE-UHMW.......
Kompozyty termoplastyczne
zawierajce napeniacze
wkniste (w. szklane, wglowe,
aramidowe itp.) a take
dyspersyjne (grafit, MoS2,
PTFE, proszki metali)
Duroplasty
Kompozyty na osnowie EP, FP

43

Zalety polimerowych
materiaw lizgowych
Moliwo pracy bez smarowania, maa warto
wspczynnika tarcia po innych materiaach,
Dobra odporno chemiczna (oleje, smary, rodowisko agresywne) oraz odporno na korozj
Dobra odporno na zuycie tribologiczne
atwo formowania, niski koszt wytwarzania
Moliwo wchaniania przez powierzchni materiau polimerowego pewnej iloci zanieczyszcze
Cichobieno i tumienie drga
May ciar waciwy
44

22

2011-01-24

Wady polimerowych
materiaw lizgowych
Maa przewodno cieplna (kilkaset razy
mniejsza ni stali)
Dua rozszerzalno cieplna
Higroskopijno niektrych materiaw
polimerowych
Mniejsza wytrzymao mechaniczna
w porwnaniu z metalami
Wymienione wady dotycz przede wszystkim
polimerw niemodyfikowanych (tzw. czystych).
Z tego powodu na elementy lizgowe najczciej
stosuje si kompozyty polimerowe w ktrych
wymienione wady nie s tak widoczne

45

Materiay stosowane
w technice uszczelniania
Kauczuki: naturalny i syntetyczne
(NR, NBR, BR, SBR, EPDM itp.)
Elastomery termoplastyczne - PUR, PVC mikki,
polietylen chlorosulfonowy
Termoplasty PTFE, PA,
ywice silikonowe SI

46

23

2011-01-24

PODSUMOWANIE
Wykad 1
Co to s tworzywa sztuczne
oraz
jak odksztacaj si
Wykady 2, 3
polimery ?
Jakie waciwoci maj
polimery oraz
gdzie
je stosujemy ?
Wykad 4
Jak ksztatujemy elementy
maszyn z tworzyw sztucznych
oraz jak je czymy ze sob ?

SPRAWDZIAN
WIADOMOCI

TEST

47

Wymagany zakres wiedzy

Podstawowa terminologia dotyczca tworzyw
sztucznych (mer, polimer, kompozyt, pezanie ...)
Wpyw temperatury i czasu na waciwoci
tworzyw sztucznych
Oznaczenia polimerw oraz ich podstawowe
waciwoci i zastosowanie
Zasady ksztatowania korpusw, oysk oraz k
zbatych
Rodzaje oraz charakterystyka pocze
48

24