Andrzej Strupczewski Nie Bojmy Sie Energetyki Jadrowej

Stowarzyszenie Elektrykw Polskich
Centralny Orodek Szkolenia i Wydawnictw

ul. witokrzyska 14
00-050 Warszawa
tel./fax: (22) 336-14-25
www.cosiw.pl
e-mail: handlowy@cosiw.pl
Stowarzyszenie Ekologw
na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN
www.seren.org.pl
ISBN 978-83-61163-18-3
Nie bjmy si energetyki jdrowej!
Stowarzyszenie Elektrykw Polskich

czonek Federacji SNT NOT
ul. witokrzyska 14
00-050 Warszawa
tel. (22) 556-43-02
fax: (22) 556-43-01
www.sep.com.pl
e-mail: sep@sep.com.pl
Doc. dr in. Andrzej Strupczewski
Stowarzyszenie Ekologw
na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN
WARSZAWA 2010
Ksik t dedykuj moim dzieciom i wnukom, by mogy

cieszy si tanim prdem z czystego rda energii
Nie bjmy si energetyki jdrowej

Spis treci
1. Czemu potrzebujemy energetyki jdrowej w Polsce? ............................. 9
1.1. Co postanowi rzd polski w styczniu 2009 roku? ......................... 9
1.2.
1.3.
1.4.
Na ile wystarczy nam wgla? .................................................... 10

Renesans energetyki jdrowej na wiecie .................................. 13
Korzyci z energetyki jdrowej ................................................. 17
2. Czy zaszkodzi nam promieniowanie przy normalnej pracy elektrowni

jdrowych? ...................................................................................... 22
2.1.
2.2.
Im wyej tym promieniowanie wiksze wielko dawek

od ta naturalnego ................................................................... 22
Gdzie poziom promieniowania jest wikszy w Polsce
2.3.
2.4.
czy w Finlandii? ....................................................................... 25

Gdy powstawao ycie promieniowanie byo silniejsze ................. 27
Hipoteza o liniowej zalenoci zagroenia od dawki
2.5.
2.6.
promieniowania ....................................................................... 28
Jakie s dawki promieniowania, ktre uwaamy
za dopuszczalne? .................................................................... 29
Wpyw maych dawek promieniowania na due grupy ludnoci .... 30
2.6.1.
2.6.2.
Badania w USA ........................................................... 30

Brak ujemnych efektw zdrowotnych podwyszonego
promieniowania wrd duej grupy mieszkacw Chin ... 34
2.6.3.
2.6.4.
Rnice poziomu promieniowania w Polsce .................... 36

Senatorowie USA te nie boj si przebywa w Bibliotece
i w Gmachu Kongresu. ................................................ 37
2.6.5.
2.7.
Czemu nie mamy zmysu wykrywajcego

promieniowanie? ......................................................... 37
Wpyw naraenia na promieniowanie powodowane
przez czowieka ....................................................................... 38
2.7.1. Badania pracownikw przemysu jdrowego .................. 38
2.7.2. Badania brytyjskich radiologw .................................... 41
2.7.3.
2.7.4.
Klucz do bezpieczestwa rozoenie dawek w czasie .... 42

Napromieniowanie rodzicw maymi dawkami
nie ma wpywu na potomstwo ...................................... 43
2.7.5.
2.8.
2.9.
Nowe osignicia w badaniach procesw biologicznych

po napromieniowaniu ludzi .......................................... 44
Podsumowanie ........................................................................ 49
Dawki wokoo elektrowni jdrowych te s bardzo mae
i nie szkodz! ....................................................................... 49
2.9.1.
2.9.2.
2.9.3.
2.9.4.
2.9.5.
Stanowisko energetyki jdrowej redukujemy dawki

ile tylko mona! .......................................................... 49
Mae i wci obniane naraenie radiacyjne pracownikw
elektrowni. ................................................................. 51
Stae zmniejszanie emisji promieniowania z elektrowni
jdrowych. ................................................................. 52
Dawki wokoo elektrowni jdrowych dopuszczalne
i rzeczywiste. ............................................................. 54
Wod z elektrowni jdrowej mona pi! ........................ 56
2.9.6.
Porwnania ryzyka powodowanego bliskoci elektrowni

jdrowej .................................................................... 57
2.10. Sprawa ognisk zwikszonej czstoci wystpowania biaaczki
dziecicej. .............................................................................. 58
2.10.1. Ogniska zwikszonej czstoci wystpowania
biaaczki dziecicej w Wielkiej Brytanii .......................... 58
2.10.2. We Francji instalacje jdrowe rwnie nie powoduj
zagroenia ................................................................. 59
2.11. Zarzuty Zielonych w Niemczech i rzeczywisto ....................... 60
2.11.1. Przypadki biaaczki blisko EJ Krummel dugoletnie
spory ......................................................................... 60
2.11.2. Wyjanienie zagadki biaaczka skutekiem produkcji
materiaw wybuchowych ............................................ 62
2.11.3. Analizy zachorowalnoci wokoo elektrowni jdrowych
w Niemczech wykazuj e promieniowanie z EJ
nie moe by przyczyn chorb. ................................... 62
3. Czy powinnimy obawia si odpadw radioaktywnych? ....................... 65
3.1. Czym gro nam odpady radioaktywne? .................................... 65
3.2.
3.3.
Recykling paliwa zamknity cykl paliwowy (paliwo jdrowe

jako surowiec wtrny) ............................................................. 67
Co lepiej: czy odpady (radioaktywne lub nie, z elektrowni
jdrowych czy z innych) wyrzuca do otoczenia,
czy przechowywa pod kontrol? .............................................. 70
3.3.1. System barier zatrzymujcych produkty radioaktywne
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
3.3.5.
z dala od biosfery ....................................................... 71

Jak dugo system barier bdzie skuteczny? ................... 72
Okrt wojenny Wasa skutki dziaania wody
przez 350 lat .............................................................. 73
Odpady radioaktywne z reaktorw naturalnych w Oklo
co pozostao po 2 miliardach lat? ............................... 74
Na jak dugo musimy zabezpieczy odpady
radioaktywne? ............................................................ 76
4. Czy mamy ba si awarii jdrowych? ................................................. 81

4.1. Jak nowoczesne elektrownie jdrowe zapobiegaj awariom? ....... 81
4.1.1. rda energii w elektrowni jdrowej ............................ 81
4.1.2.
4.1.3.
4.1.4.
Ukady odbioru ciepa w typowym reaktorze .................. 82

Ukady regulacji mocy reaktora .................................... 85
rda zagroenia w elektrowni jdrowej ...................... 86
4.1.5.
4.2.
Bariery powstrzymujce uwalnianie substancji

promieniotwrczych .................................................... 87
Zasady bezpieczestwa jdrowego ............................................ 88
4.3.
4.2.1. Zasady oglne ............................................................ 89

4.2.2. Zasada gbokiej obrony. ............................................. 89
Konstrukcja EJ zapewniajca bezpieczestwo jdrowe ................ 90
4.3.1.
4.3.2.
Naturalne sprzenie zwrotne regulujce moc reaktora .... 90

Ukad wyczenia reaktora oparty na dziaaniu siy
cienia ..................................................................... 91
4.3.3.
Zalanie rdzenia wod chodzc w przypadku rozerwania

obiegu pierwotnego ..................................................... 92
Rnorodno ukadw ................................................ 93
4.3.4.
4.3.5.
4.3.6.
4.3.7.
4.4.
zatrzymujca radioaktywno ...................................... 98

Elektrownie jdrowe III generacji odporne nawet na najcisze
awarie .................................................................................. 100
4.4.1.
4.4.2.
4.4.3.
4.5.
4.6.
Rozdzielenie przestrzenne ukadw ............................... 95

Odporno na poar, zalanie wod, wstrzsy sejsmiczne
i warunki otoczenia ..................................................... 95
Obudowa bezpieczestwa najwaniejsza bariera
Reaktor EPR odporny na wyciek stopionego rdzenia

ze zbiornika reaktora ................................................. 100
Reaktor AP 1000 skuteczne chodzenie rdzenia
nawet przy zaniku zasilania elektrycznego .................. 102
Obudowa bezpieczestwa reaktora AP1000 zapewnia
ochron nawet przy braku zasilania i bez dziaa
operatora. ................................................................ 104

Dziaania i organizacja pracy zapewniajce bezpieczestwo
jdrowe ................................................................................ 106
Bezpieczestwo EJ III generacji na tle innych gazi energetyki .. 109
4.6.1. Bilans zdrowotny reaktorw budowanych w XX wieku ... 109
4.6.2. Poziom bezpieczestwa reaktorw III generacji ........... 109
5. A co z Czarnobylem? ...................................................................... 112

5.1. Reaktor RBMK w Czarnobylu odmienny od reaktorw wodnych ... 112
5.1.1.
Jakie rnice zadecydoway o tragicznych skutkach

bdw operatorw? .................................................. 112
5.1.2.
5.1.3.
5.2.
Gwna wada reaktora RBMK samoczynny wzrost

mocy w pewnych sytuacjach awaryjnych. .................... 115
Bd konstrukcyjny w ukadzie prtw bezpieczestwa .. 116
5.1.4. Moliwo odczenia ukadu zabezpiecze reaktora ..... 118

5.1.5. Przebieg samej awarii ............................................... 119
Skutki Czarnobyla mity i fakty ............................................. 120
5.3.
Czy jednak w polskiej elektrowni jdrowej moe doj do awarii

takiej jak w Czarnobylu? ........................................................ 125
6. Czy nas sta na budow elektrowni jdrowej? ................................... 128
6.1.
Czemu energetyka jdrowa staa si tasza od innych rde

energii ................................................................................. 128
6.1.1. Osignicia w eksploatacji elektrowni jdrowych
6.1.2.
6.1.3.
6.2.
obcienia ................................................................ 130

6.1.4
Oglna ocena kosztw ............................................... 130
Korzyci ekonomiczne w cyklu paliwowym ............................... 131
6.2.1.
6.2.2.
6.2.3.
Koszty paliwa dla elektrowni jdrowej ......................... 131

Koszty unieszkodliwiania odpadw .............................. 132
Pozytywne dowiadczenie z likwidacji i rozbirki
elektrowni po zakoczeniu jej okresu pracy. ................ 132
6.2.4.
czne koszty paliwa, unieszkodliwiania odpadw

i likwidacji elektrowni. ............................................... 133
Koszty spalania wgla w elektrowni wglowej .............. 134
6.2.5.
6.3.
wysoka dyspozycyjno. ......................................... 128

Wzrost stopnia wypalenia paliwa ................................ 129
Wprowadzenie moliwoci regulacji mocy w funkcji
Nakady inwestycyjne ............................................................ 134

6.3.1. Standaryzacja elementw i skrcenie czasu budowy .... 134
6.3.2. Nakady inwestycyjne dla elektrowni jdrowych ........... 135
6.3.3.
6.4.
Porwnanie nakadw inwestycyjnych dla EJ

z nakadami na elektrownie wglowe .......................... 136
Porwnania kosztw energii z rnych rde ........................... 137
6.4.1.
6.4.2.
6.5.
Porwnanie kosztu wytwarzania energii elektrycznej

z rnych rde opracowane w MIT ............................ 137
Porwnanie nakadw inwestycyjnych na energetyk
jdrow i wiatrow .................................................... 138

Pene porwnanie kosztw energii uzyskiwanej z rnych
rde .................................................................................. 141
6.5.1.
6.5.2.
Ocena ekonomiczna opracowana w Finlandii. ............... 141

Analizy brytyjskie potwierdzaj, e elektrownie jdrowe
wytwarzaj energi najtaniej ..................................... 144
6.5.3.
Czy przykad trudnoci firmy British Energy nie przeczy

pozytywnym ocenom kosztw elektrowni jdrowych? ... 145
6.6.
6.7.
Warunek sukcesu: Terminowe uruchomienie elektrowni

jdrowej ............................................................................... 151
A wic czy Polsk sta na budow elektrowni jdrowej? ............ 153
7. Czemu ekolodzy popieraj obecnie energetyk jdrow? ................... 154

7.1. Dawne stanowisko ekologw wobec rozwoju energetyki
7.2
7.3
jdrowej ............................................................................... 154

Zmiana nastawienia ekologw wobec energii jdrowej .............. 157
Jak przebiega dyskusja o energetyce jdrowej ......................... 161
7.3.1
7.3.2
7.4
To historyczne protesty przeciw nowym

technologiom w przeszoci. ....................................... 161
Zarzuty przeciwnikw energetyki jdrowej w XX wieku .. 164
7.3.3
Zarzuty stawiane w Polsce ......................................... 167
7.3.4
Ataki na dr Galea lekarza Czarnobyla ................... 169
Stowarzyszenie Ekologw na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN ... 170
1. Czemu potrzebujemy energetyki jdrowej

w Polsce?
1.1.
Co postanowi rzd polski w styczniu 2009 roku?
Budowy pierwszej elektrowni jdrowej w Polsce nad jeziorem arnowieckim zaniechano w r. 1990. Gwnym powodem bya nieufno spoeczestwa wobec tego reaktora, ktremu zarzucano, e musi by zy,
bo projektowano go w Zwizku Radzieckim. By to okres zaraz po katastrofie w Czarnobylu i chocia w arnowcu mia powsta reaktor zupenie inny ni czarnobylski, obawy przed radzieck konstrukcj byy silniejsze od argumentw rozumowych. Z perspektywy czasu wida, e
decyzja wczesna bya bdna elektrownie jdrowe wyposaone w reaktory tego samego typu s do dzi bezpiecznie i bardzo ekonomicznie
eksploatowane w Finlandii, Czechach, na Wgrzech i w Sowacji1.
Analizy, ktrych wyniki podane s w rozdziale szstym pokazuj, e
energetyka jdrowa jest obecnie konkurencyjna ekonomicznie i ekologicznie w stosunku do elektrowni na paliwa organiczne (wgiel, gaz
i ropa naftowa). Jest ona niezbdna dla trwaego utrzymania obecnego
poziomu cywilizacji wiata i dalszego jej rozwoju. Unia Europejska zdaje
sobie spraw jak wane jest to rdo energii wskazuje na to wyranie uchwaa Parlamentu Europejskiego z 14 padziernika 2007 r.2 oraz
wielokrotnie owiadczenia przedstawicieli Komisji Europejskiej (w tym
przewodniczcego Jose Manuela Barroso) o koniecznoci uwzgldnienia energetyki jdrowej w unijnej polityce energetycznej.
Przeciwnicy energetyki jdrowej czsto posuguj si argumentem Czarnobyla, wyzyskujc szok emocjonalny jaki w roku 1986 wzbudzia ta katastrofa w spoeczestwie wiata. Dzisiaj wiemy, e wczesne obawy byy ogromnie przesadzone (patrz rozdz. 5). Wielokrotnie
te sprawdzono, e w reaktorach budowanych zgodnie z europejskimi
zasadami bezpieczestwa awaria typu czarnobylskiego jest niemoliwa dziki rygorystycznemu zastosowaniu zasady, e po awarii moc reaktora musi male, a nie rosn, jak to byo w Czarnobylu. Reaktory III
generacji, ktre zapewne powstan w Polsce, s tak bezpieczne, e
gdyby nawet doszo do najciszych awarii, to ich skutki nie mogyby
by odczuwalne dalej ni w odlegoci 1-3 km od reaktora.
1
Sowacy, ktrzy w latach 80-tych ub. wieku budowali swoj elektrowni jdrow w Mochovcach podobn do naszej w arnowcu w latach 90-tych ukoczyli i oddali do
eksploatacji 2 bloki energetyczne, za w zeszym roku wznowili budow pozostaych
dwch blokw.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego (2007 / 2091 (INI) z 24 padziernika 2007 roku
o rdach energii konwencjonalnej oraz technologiach energetycznych
10
Do wznowienia programu energetyki jdrowej skaniaj nas wzgldy

ekonomiczne. Elektrownie jdrowe s ju obecnie ekonomicznie konkurencyjne, a wysokie opaty za emisje CO2 istotnie zwikszaj t
konkurencyjno. Ponadto radykalnie zaostrzono normy emisji innych
zanieczyszcze. Obecnie planowanie przyszoci energetyki w oparciu o dalsze spalanie wgla prowadzioby do ogromnych strat finansowych i odpywu przemysu z naszego kraju do krajw z tasz energi
elektryczn. Nie bez znaczenia s te due trudnoci i koszty (szacowane na ponad 50 mld z) udostpnienia nowych z i pokadw wgla
kamiennego i brunatnego, jako e aktualnie eksploatowane zasoby operatywne wyczerpi si w cigu nastpnych 30-40 lat3. Z drugiej strony,
same odnawialne rda energii (OZE) nie zapewni stabilnych i wystarczajcych dostaw energii elektrycznej, a poza tym energia z tych
rde jest znacznie drosza od energii wytwarzanej w konwencjonalnych elektrowniach cieplnych i jdrowych i z tego powodu wymaga
duych dotacji obciajcych kadego z nas, jako podatnika.
Z powyszych wzgldw Rada Ministrw w dniu 13 stycznia 2009 r.
postanowia stworzy program rozwoju energetyki jdrowej. W maju
2009 r. na stanowisko Penomocnika Rzdu ds. Polskiej Energetyki Jdrowej zostaa powoana pani Hanna Trojanowska w randze Podsekretarza Stanu. Penomocnik ma opracowa program rozwoju energetyki
jdrowej w Polsce, ktry w kocu 2010 r. zostanie przedstawiony parlamentowi do zatwierdzenia. Realizacja tego programu wymaga bdzie pokonania wielu barier, ale oferuje krajowi wiele korzyci. Jakie
zobaczymy poniej.
1.2.
Na ile wystarczy nam wgla?
Zasoby wgla w Polsce s due, ale ju w 2008 roku Polska staa si importerem wgla netto, a w perspektywie 30 lat grozi nam jego brak. Jak pisze
E. Sobczyk z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN4,
zasoby przemysowe wgla kamiennego wg stanu na koniec 2006 roku
wynosiy 5 miliardw ton. Zasoby operatywne s jednak mniejsze s
to zasoby przemysowe pomniejszone o przewidywane straty. Wielko
zasobw operatywnych cznie wgla energetycznego i koksowego
w kopalniach czynnych na koniec 2006 r. wynosia 3 miliardy ton. Oznacza to, e przy zaoeniu cakowitego wydobycia na poziomie 100 mln
ton rocznie wystarczalno zasobw wynosi okoo 30 lat5.
3
4
5
Sobczyk E. Czy krajowej energetyce wystarczy polskiego wgla? Energetyka Cieplna i

Zawodowa Raport 1/2009, str 113-117
tame
Tame s 114
11
Ale rzeczywisto jest jeszcze gorsza. Cz zasobw wgla znajduje

si w filarach ochronnych, ktrych nie mona naruszy ze wzgldu na
grob zawalenia si chodnika i powstania szkd grniczych na terenach
zabudowanych. Ponadto cz zasobw znajduje si w pokadach cienkich, poniej 1,5 m gruboci, wystpuj uskoki uniemoliwiajce zaprojektowanie cian o wikszych wybiegach, istniej te zagroenia naturalne.
Z tych wzgldw ocenia si, e co najmniej 20-30% zasobw zaliczanych
do operatywnych nie zostanie wykorzystane. Dlatego rzeczywista ywotno kopalni bdzie krtsza od tej, ktra wynika z oblicze.
Z przeprowadzonych symulacji wystarczalnoci zasobw wynika,
e po roku 2030 zostanie czynnych tylko 12 kopal wgla kamiennego,
w ktrych pozostanie 390 mln ton zweryfikowanych zasobw operatywnych. Kopalnie te bd w stanie wydoby maksymalnie 47 mln ton
wgla rocznie. Nawet przy bardzo duym zmniejszeniu zapotrzebowania rynku krajowego na wgiel kamienny bdzie to wielko niewystarczajca dla pokrycia wymaga odbiorcw.
Zoa wgla brunatnego klasyfikowane jako pewne obejmuj ponad 24 mld ton. Z wgla brunatnego uzyskuje si obecnie okoo 10 000
MW elektrycznych. Ale wydobycie w kopalniach obecnie czynnych spadnie w 2030 roku o ok. 20% a w 2050 cakowicie zaniknie. Jeli nie
zostan wykorzystane zoa perspektywiczne, to moc blokw energetycznych zmaleje w roku 2030 do 7000 MW i do roku 2050 spadnie do
zera6. Wydobycie wgla brunatnego moe si zwikszy, ale wymaga
to otworzenia nowych z, przede wszystkim zoa Gubin, a w dalszej kolejnoci zoa Legnica. Przy uwzgldnieniu odpowiednich duych nakadw na budow kopalni i zaoeniu, e zagospodarujemy te
zoa mimo problemw ekologicznych, wydobycie wgla brunatnego
zostanie utrzymane ale wobec przewidywanego wzrostu zapotrzebowania na energi i zmniejszenia poday wgla kamiennego i tak pozostanie luka w zaopatrzeniu polskiego systemu energetycznego7.
A przy tym wgiel, podobnie jak ropa naftowa i gaz ziemny, to
cenny surowiec dla chemii. Spalanie go to grzech wobec naszych wnukw skd bd bra podstawowy materia dla wszystkich procesw
chemii organicznej? Wgiel jest czci dziedzictwa, ktre otrzymalimy w spadku od poprzednich pokole i ktre powinnimy pozostawi
naszym prawnukom. Spalajc wgiel, pozbawiamy ich monoci wykorzystania go jako surowca chemicznego. Natomiast uran jest nieprzydatny do niczego poza rozszczepieniem i wytworzeniem w ten sposb
6
Kasztelewicz Z, O planach wobec wgla brunatnego, ? Energetyka Cieplna i Zawodowa

Raport 1/2009, str 128-130
Duda M.: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi do 2030 roku, Prezentacja dla
Polskiego Komitetu wiatowej Rady Energetycznej, Warszawa, 20 maja 2009 r.
12
energii. Wykorzystujc go w reaktorach jdrowych robimy to samo, co

zrobi z nim nasze wnuki i prawnuki. Mamy wic moralne prawo zuywa uran zwaszcza, e jego zasoby, przy efektywnym wykorzystaniu, wystarcz na o wiele duej ni paliwa kopalne ale jest dylematem, czy mamy moralne prawo spali cay nasz wgiel.
Dla naszego bezpieczestwa energetycznego wan spraw jest
te mono tworzenia zapasw paliwa. Zgromadzenie w kraju rocznego zapasu paliwa jdrowego jest technicznie atwe, mona te zgromadzi jego zapas na 10 lat lat a nawet i duej. Natomiast zgromadzenie zapasu jakichkolwiek innych paliw na 10 lat ani nawet na 1 rok
nie jest wykonalne, poniewa np. wgla potrzeba 75 000 razy wicej
ni uranu. Do jednej elektrowni jdrowej roczny zapas paliwa (24-30
ton) przywozi jedna ciarwka, do elektrowni wglowej do przywozu
3 mln ton potrzeba byoby 100 000 takich pojazdw. W Polsce zapasy
wgla zmagazynowane przy elektrowniach i elektrociepowniach wystarczaj na 35 dni, a gazu na 11 dni. To ogranicza nasz odporno na
zagroenia naturalne i naciski polityczne.
W kadej elektrowni jdrowej jest zapas paliwa na ponad rok,
a nawet jeli nie bdziemy gromadzili zapasw uranu na wiele lat, to
i tak energetyka jdrowa zapewnia bezpieczestwo energetyczne, bo
uran wydobywany jest w wielu krajach, w tym gwnie w krajach rozwinitych gospodarczo i w krajach o stabilnej sytuacji politycznej. Nie
grozi nam uzalenienie od jego producentw w Australii, Namibii, USA,.
RPA czy w Kanadzie. Co wicej, zoa uranu wystpuj take i w Polsce. Zasoby zidentyfikowane i prognozowane w Polsce wg OECD8 ocenia si na ponad 105 tysicy ton o zawartoci uranu w rudzie od 230 do
1100 ppm9. Dowiadczenie wiatowe pokazuje, e mona z zyskiem
eksploatowa rud o zawartoci uranu od 130 ppm w gr. Ponadto
znaczce iloci uranu wyrzucane s jako odpad przy wydobyciu rudy
miedzi (poniewa uran czsto wystpuje razem z miedzi, a czwarta
pod wzgldem wielkoci wydobycia uranu na wiecie jest australijska
kopalnia Olympic Dam, bdca przede wszystkim kopalni miedzi).
Obecnie ilo uranu zrzucana na hady w postaci odpadw o niskiej
zawartoci uranu to ~ 1 700 t/rok10. Stanowi to rocznie ekwiwalent
paliwa dla 10 elektrowni jdrowych o cznej mocy 10 000 MW11.
8
9
10
11
Prasser H.M. 2008, Are the sources of uranium big enough for the nuclear energy
industry, Nuclear Energy In Poland - Opportunity or necessity? Oct. 20-21, 2008, Warszawa, Poland
Ppm parts per million czci na milion. 100 ppm rwne jest 0,01%, lub 0,1 grama na kg.
t/rok czyli ton rocznie.
Prasser H.M. 2008, Are the sources of uranium big enough for the nuclear energy
industry, Nuclear Energy In Poland - Opportunity or necessity? Oct. 20 - 21, 2008,
Warszawa, Poland
13
Paliwo uranowe na wiecie jest tak tanie, e przez dugi czas o wykorzystaniu polskich zasobw uranu nawet nie mylano. Obecnie powstaj
nowe moliwoci rozwj energetyki jdrowej w Polsce zaktywizuje
rwnie rozwj pozyskania uranu w naszym kraju.
1.3.
Renesans energetyki jdrowej na wiecie
Pierwszym krajem Unii Europejskiej, ktry po zastoju, spowodowanym

syndromem czarnobylskim (tj. panicznym i nieuzasadnionym strachem
przed energi atomow, wywoanym awari w Czarnobylu w 1986 r.,
ktra bdzie omwiona w rozdziale 5), wznowi budow elektrowni jdrowych, bya Finlandia. Obecnie trwa budowa reaktora w Olkiluoto,
na pnoc od Helsinek. Jest to reaktor wodny cinieniowy EPR (skrt od
European Pressurized Reactor), zapewniajcy podwyszone bezpieczestwo i lepsze osigi ekonomiczne, ale wymagajcy produkcji elementw wikszych ni w reaktorach poprzedniej generacji. W dodatku jest
on budowany po wieloletniej przerwie w rozwoju energetyki jdrowej
w Unii Europejskiej. Powoduje to trudnoci i opnienia, ale Finowie
zgodnie z zasadami bezpieczestwa obowizujcymi w caej energetyce jdrowej uwaaj, e bezpieczestwo jest waniejsze ni tempo
budowy, bo elektrownia ma pracowa niezawodnie i bezpiecznie przez
60 lat. Dlatego przestrzegaj wszystkich wymaga jakoci, nawet gdy
powoduje to opnienia. Zreszt Finowie s pewni, e te kopoty s
typowe dla budowy boku prototypowego i nie powtrz si one w nastpnych projektach. Dobitnym dowodem na to jest fakt, e trzy rne
firmy fiskie zoyy ju wnioski o zezwolenie na budow dalszych trzech
elektrowni jdrowych.
Finlandia buduje nie tylko elektrownie jdrowe, ale take i skadowisko wysokoaktywnych odpadw promieniotwrczych (a waciwie
skadowisko wypalonego paliwa, poniewa w Finlandii nie praktykuje
si jego przerobu). Budowa jest oparta na decyzji parlamentu fiskiego, ktry uzna budow elektrowni jdrowych i skadowiska odpadw
za dziaania dla dobra spoeczestwa fiskiego i przy penym poparciu miejscowej ludnoci.
Wkrtce po Finlandii, rozpoczto budow nowej elektrowni jdrowej z reaktorem EPR we Francji we Flamanville. Nastpny reaktor we
Francji bdzie budowany w Penly poczwszy od 2011 roku. Francja
przoduje w wytwarzaniu energii elektrycznej ze rde odnawialnych
ale konsekwentnie rozwija energetyk jdrow, ktra zaspakaja 80%
jej potrzeb i zapewnia czyst, bezpieczn i tani energi elektryczn.
A w lad za Finlandi i Francj id inne kraje. W styczniu 2008
roku, po dwuletnich analizach ekonomicznych i wszechstronnej dyskusji
14
spoecznej, rzd brytyjski wyda Bia Ksig uzasadniajc konieczno budowy nowych elektrowni jdrowych w Wielkiej Brytanii. Minister gospodarki podkreli, e nie bdzie si to wizao z obcieniem
krajowego budetu, bo koszty budowy elektrowni jdrowych, ich likwidacji i unieszkodliwiania odpadw radioaktywnych bd ponosiy w peni
przesibiorstwa energetyczne (czyli waciciele tych elektrowni).
Mimo protestw organizacji Greenpeace, programowo zwalczajcej energetyk jdrow, decyzja ta zostaa przyjta z pen aprobat
przez spoeczestwo brytyjskie. Poparcie jest tak mocne, e nawet
minister gospodarki w opozycyjnym gabinecie cieni owiadczy, i
opozycja uwaa za swj obywatelski obowizek odoy na bok spory
polityczne i walk o gosy wyborcze i wsppracowa z rzdem dla dobra kraju na rzecz rozwoju energetyki jdrowej12.
W lecie 2009 roku opublikowano raport przemysu brytyjskiego13
opracowany na podstawie analiz firmy McKinsey, bardzo aktywnej w sprawach zmiany klimatu. Wbrew oczekiwaniom, e firma ta bdzie wzywaa do rozwoju odnawialnych rde energii (OZE) okazao si, e dla
utrzymania konkurencyjnoci przemysu brytyjskiego i uniknicia ogromnego importu gazu konieczne jest zmniejszenie planowanego udziau
OZE w 2020 roku z planowanych 32% do okoo 25% i zdecydowane
zwikszenie udziau energetyki jdrowej. W przeciwnym razie wystpi
wzrost cen energii elektrycznej o okoo 30% i import gazu rzdu 90
mld m3 rocznie, z czego ponad poow trzeba bdzie uzyska z gazu
skroplonego LNG. Wida tu skutki rabunkowej gospodarki, ktra spowodowaa wyczerpanie z gazu pod Morzem Pnocnym, o czym mwi
rozdzia omawiajcy przejciowe kopoty firmy British Electric. Nawiasem
mwic, Polska ma znacznie mniejsze zasoby gazu ni Wielka Brytania.
Skoro Brytyjczycy boj si uzalenienia od importu gazu, czy nie powinnimy si ba tego jeszcze bardziej?
Podobny raport opracowany na polecenie premiera Wielkiej Brytanii przedoy byy minister energetyki Malcolm Wick14. Wick stwierdzi
w swym raporcie, e planowany udzia energii odnawialnej wynoszcy
15% w 2020 roku jest ju celem bardzo ambitnym i nie naley dy
do wyszego udziau OZE, przeciwnie, naley wycofa si z dotychczasowych planw ekspansji OZE a podnie udzia energetyki jdrowej
z 20% do 35-40% w 2030 roku.
Raport ten zosta przyjty z aprobat przez rzd i przemys. Ale
pomylmy, jaki std wniosek dla Polski. W Wielkiej Brytanii rednie
12
13
14
To do whats right for our country. Times Online, January 10, 2008
Confederation of British Industry "Decision Time" July 2009 www.cbi.org.uk
Wick M.: Energy Security: A national challenge in a changing world, August 2009
15
prdkoci wiatru wynosz okoo 8-10 m/s, a w Polsce okoo 5 m/s.

Moc wiatraka jest proporcjonalna do trzeciej potgi prdkoci wiatru.
Skoro Wielka Brytania, dysponujca potencjaem energetyki wiatrowej duo wikszym ni Polska uznaje, e 15% jest celem bardzo
ambitnym, ktrego w perspektywie 2020 roku nie naley przekracza, to i w Polsce naley uzna, e osignicie 15% energii ze rde
odnawialnych w 2020 roku bdzie wielkim sukcesem. Wezwania fundacji Greenpeace do jeszcze szybszego rozwoju OZE nie s uzasadnione15.
We Woszech, ktre po awarii w Czarnobylu wycofay si z energetyki jdrowej, przerway budow nowych reaktorw i zamkny istniejce elektrownie jdrowe, na jesieni 2008 roku premier a potem minister gospodarki owiadczyli, e Wochy popeniy w ten sposb
straszliw pomyk, ktra kosztowaa je 20 lat opnienia w rozwoju gospodarczym i ponad 50 miliardw euro strat16. Budowa pierwszej elektrowni jdrowej ma zacz si w 2013 roku (a wic wczeniej
ni w Polsce). Warto doda, e zanim rzd woski podj decyzj o rozwoju energetyki jdrowej, energetycy woscy ju wczeniej zdali sobie
spraw z konkurencyjnoci ekonomicznej elektrowni jdrowych. Dlatego wykupili oni w Hiszpanii udziay w elektrowniach jdrowych (na
czn moc 2650 MW, prawie tyle co druga co do wielkoci polska elektrownia Kozienice) oraz kupili elektrowni jdrow Mochowce z blokami17 1 i 2 na Sowacji, gdzie w 2008 rozpoczli budow dwch dalszych blokw nr 3 i 4. Bloki te s oparte na tym samym projekcie co
bloki 1 i 2, a wic jest to wznowienie budowy zatrzymanej na pocztku
lat 90-tych, w tym samym czasie i z dokadnie t sam technologi, co
nasza elektrownia jdrowa w arnowcu z t rnic, e Sowacy swojej
nie porzucili.
Decyzja o budowie tych blokw ma dla Polakw szczegln wymow
s to bloki z takimi samymi reaktorami i o konstrukcji podobnej do
tych, ktre miay pracowa w arnowcu. Autor tej ksiki zosta zaproszony jako ekspert ds. bezpieczestwa reaktorowego przez rzd austriacki w grudniu 2008 roku na spotkanie austriacko-sowackie z udziaem Wochw, ktrzy peni rol wiodc w rozbudowie EJ Mochowce.
Przedyskutowno tam problemy bezpieczestwa tych blokw. Okazao
15
16
17
do roku 2020 Polska moe pokry 26% , a do 2050 a 80% zapotrzebowania na prd
z OZE [R]ewolucja energetyczna dla Polski, Greenpeace www.greenpeace.org/raw/
.../rewolucja-energetyczna-polska.pdf
http://www.world-nuclear-news.org/NP_Nuclear_phase_out_a_50_billion_mistake_2010081.html
Blok energetyczny elektrownia skada si zwykle z dwch lub wicej blokw, kady
z reaktorem energetycznym, ukadem wytwarzania pary, turbozespoem i generatorem
elektrycznym.
16
si, e speniaj one wymogi wspczesne i nie ma powodw, by sprzeciwia si ich budowie18.
Woska firma ENEL podpisaa ju porozumienie z francusk firm
EDF o wsppracy w budowie elektrowni jdrowych we Woszech19. Decyzja rzdu woskiego o wznowieniu programu rozwoju energetyki jdrowej we Woszech przywrcia nadziej na obnienie kosztw energii
elektrycznej, ktra we Woszech jest bardzo wysoka druga w Unii
Europejskiej. Przy okazji warto wspomnie, e po najwyszej cenie
w UE energi elektryczn kupuj odbiorcy prdu w Danii, ktra wyrzeka si energetyki jdrowej (rys. 1.1).
30
Ceny elektrycznoci UE 2007, odbiorcy indyw.
Euro/100 kW
25
20
VAT
podatki
podst
15
10
5
an
D
ol
H
or
N
ie
-2
7
g
W
EU
Fr
PL
Fi
n
Z
C
ve
Sl
Li
Bu
Rys. 1.1. Ceny energii elektrycznej dla odbiorcw indywidualnych

w Unii Europejskiej20
Powrt do energetyki jdrowej ogosia rwnie w lutym 2009 roku

Szwecja, ktra po referendum w 1979r., zorganizowanym na fali dyskusji nt. bezpieczestwa energetyki jdrowej jaka nastpia po awarii
w amerykaskiej EJ Three Mile Island, podja decyzj o zaprzestaniu
budowy elektrowni jdrowych i wycofaniu si z energetyki jdrowej.
Obecnie rzd szwedzki oznajmia, e bd budowane reaktory o wikszej
18
19
20
questions raised by the Austrian experts were answered to the satisfaction of the
Austrian side, 16th Bilateral Meeting under the Agreement between the Government
of the Slovak Republic and Government of Austria on Issues of common interest in the
field of nuclear safety and radiation protection, 1st and 2nd December 2008.
http://www.world-nuclear-news.org/C_Company_to_develop_Italian_nuclear_is_launched_0308091.html
GOERTEN J. CLEMENT E., Electricity prices for EU households and industrial consumers
on 1 January 2007, Statistics in focus, ENVIRONMENT AND ENERGY, 80/2007
17
mocy na miejsce starych, a ponad 62% Szwedw popiera rozbudow

energetyki jdrowej21.
Podobne decyzje podejmowane s w innych krajach Europy
w Holandii, w Czechach, na Sowacji, na Wgrzech, w Bugarii, w Estonii, w Szwajcarii, Albanii, Chorwacji czy Biaorusi. Rosja, Chiny, Korea
Pd., Indie i Japonia maj wielkie plany rozbudowy energetyki jdrowej,
a dalsze elektrownie powstaj lub s projektowane w Turcji, Egipcie,
Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, w Indonezji,
w RPA, Brazylii, Argentynie, krajach arabskich nad Morzem rdziemnym (tzw. pastwa Maghrebu) i w innych krajach. W USA zoono ju
wnioski o zezwolenie na budow ponad 30 blokw jdrowych duej mocy,
a opinia publiczna zdecydowanie popiera rozwj energetyki jdrowej22.
Firmy reaktorowe podejmuj zdecydowane kroki dla zwikszenia
swego potencjau produkcyjnego. Firma AREVA zamierza zatrudni
12 000 nowych pracownikw w 2009 roku23 i tworzy nowe zakady
produkcji cikich elementw EJ, a podobnie postpuje Westinghouse
i inne wielkie firmy reaktorowe.
1.4.
Korzyci z energetyki jdrowej
Gwnym powodem renesansu energetyki jdrowej jest jej konkurencyjno ekonomiczna i ekologiczna. Opiera si ona na wysokim wspczynniku wykorzystania mocy zainstalowanej24 przekraczajcym 90%,
zerowej emisji CO2 i na bardzo niskich i stabilnych kosztach paliwa.
Dodatkowym bodcem dla budowy elektrowni jdrowych jest wprowadzenie przez Uni Europejsk opat za emisj CO2, ktre bd zakupywane w drodze licytacji na wolnym rynku. Celem tych opat jest zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych. Spodziewane ceny to przynajmniej
40 euro/t CO2, ale mog one by znacznie wysze. Wobec tego, e
praca elektrowni jdrowej nie powoduje emisji CO2, kraje majce elektrownie jdrowe bd cieszyy si znacznie niszymi cenami energii ni
kraje spalajce wgiel.
O tym, dlaczego energia z elektrowni jdrowych jest obecnie tasza od energii z innych rde, mwi rozdzia 6 Czy sta nas na budow elektrowni jdrowej?
21
22
23
24
WNP: Szwedzi chc rozwoju energetyki jdrowej 13. Lutego 09

Record support for American nuclear, WNA, 23 March 2009
http://www.world-nuclear-news.org/C-Areva_launches_international_recruitment_drive-1505094.html
wspczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej to stosunek energii wytworzonej
w cigu roku do energii, ktr mona byoby otrzyma, gdyby elektrownia pracowaa
na penej mocy projektowej przez cay czas.
18
Z punktu widzenia kadego z nas, najwaniejsze jednak jest to, e

energetyka jdrowa pozwala produkowa energi elektryczn przy zachowaniu czystego powietrza, czystej gleby i wody. Nie powoduje ona
emisji zanieczyszcze powietrza zwizanych ze spalaniem wgla (SO2,
NOx i pyw, metali cikich, midzy innymi rtci), dla ktrych normy
dopuszczalnych wielkoci emisji s coraz bardziej zaostrzane przez UE
i ktre powoduj realne straty zdrowia.
Badania przeprowadzone w USA, Europie Zachodniej a take w innych krajach wykazay, e zanieczyszczenie powietrza czstkami pyu
pociga za sob wzrost zachorowalnoci i umieralnoci. Ju przy poziomach ste pyu obecnie wystpujcych na wielu obszarach zurbanizowanych wystpuje pogorszenie funkcjonowania puc, zwikszona
czsto wystpowania chorb ukadu oddechowego i naczyniowosercowego, zwikszony zakres hospitalizacji oraz umieralnoci. Najgroniejsz frakcj pyu jest py drobny o rednicy mniejszej od 2,5
mikrona (PM2.5), przenikajcy przez naturalne filtry w ukadzie oddechowym i osadzajcy si gboko w pucach. Powoduje on choroby
narzdu oddechowego i prawdopodobnie dziaa promocyjnie na rozwj nowotworw puc. Niestety ten wanie drobny py najatwiej przenika przez filtry instalowane w ukadach odlotowych spalin z elektrowni cieplnych. Wraz z pyami emitowane s metale cikie, czsto
o dziaaniu toksycznym. Substancje takie jak ow i rt powoduj
trwae szkody zdrowotne, a arszenik, beryl czy kadm s trujce i rakotwrcze.
Krtkotrwae naraenie na SO2 wywouje nasilenie symptomw
chorobowych, a przy dugotrwaym naraeniu obserwowano systematycznie zwikszon umieralno, wzrost przyj do szpitala i chroniczne choroby puc. Stenie w wysokoci kilku ppm powoduje zaburzenie
w fotosyntezie rolin. SO2 jest obok tlenkw azotu gwn przyczyn
powstawania kwanych deszczw, ktre powoduj nie tylko niszczenie
wiata rolinnego, ale i przyspieszaj korozj obiektw wykonanych
z metalu, kamienia i betonu. Zakwaszanie tymi deszczami gleby powoduje rozpuszczanie soli metali cikich, co z kolei pogarsza jako
zdrowotn produktw ywnociowych otrzymywanych na tych glebach.
W niskich temperaturach tlenki siarki w obecnoci wykroplonej wody
skraplaj si jako kwas siarkowy, ktry oddziauje rco na bony luzowe, a osadzajc si na powierzchni metalowych i betonowych konstrukcji wywouje ich korozj25.
25
Strupczewski A., Borysiewicz M, Tarkowski S., Radovic U. : Ocena wpywu wytwarzania

energii elektrycznej na zdrowie czowieka i rodowisko i analiza porwnawcza dla rnych rde energii. Symp. Energia Jdrowa dla Polski, Warszawa, 2001
19
Dwutlenek azotu powoduje choroby ukadu oddechowego, a naraenie na jego wysokie stenia moe powodowa bronchit u astmatykw i u osb zdrowych. Najbardziej naraone s dzieci i astmatycy.
Badania epidemiologiczne wykazay zwikszone o 20% ryzyko chorb
ukadu oddechowego u dzieci przy wzrocie stenia NO2 o okoo 30
mg/m3 w cigu 2 tygodni26. W maych ilociach NO2 oddziauje na roliny jak nawz, w ilociach wikszych hamuje jednak ich rozwj. W upalne
dni i w kontakcie z wglowodorami wytwarza ozon (substancj szkodliw), w kontakcie z rodnikami hydroksylowymi powstaje kwas azotowy,
istotny skadnik kwanych deszczw. Podtlenek azotu N2O jest gazem
wnoszcym wkad w efekt cieplarniany. Obecno N2O w stratosferze
prowadzi do jego reakcji z tlenem atomowym, ktry bierze udzia
w katalitycznym niszczeniu warstwy ozonu. Co najwaniejsze jednak,
tlenki azotu podobnie jak dwutlenek siarki przeksztacaj si w aerozole wtrne, o bardzo maych rozmiarach, i podobnie jak py drobny emitowany z elektrowni oddziaywuj szkodliwie na puca czowieka.
W krajach rozwinitych mieszanina dymu z kominw domowych
i z zakadw przemysowych i energetycznych jeszcze niedawno powodowaa wyrany przyrost zgonw. Na przykad w 1952 roku wskutek przejciowego wzrostu skae powietrza nad Londynem zmaro ponad 4000
ludzi. Ilustruje to rys. 1.2, na ktrym wida, jak w tym okresie krzywa
zgonw nadaa za krzyw stenia zanieczyszcze w powietrzu27.
3500
Stenie smogu
3000
Liczba zgonw
dziennie
1000
900
800
700
2500
600
2000
500
1500
400
300
1000
200
500
Data, grudzie 1952
0
Liczba zgonw dziennie
Stenie smogu, mikrogram/m3
4000
100
0
Rys. 1.2. Wzrost umieralnoci w Londynie w 1952 w czasie wzrostu

stenia smogu.28
26
27
28
WHO (2000) . Air Quality Guidelines for Europe, second edition. WHO Regional Publications, European Series No. 91
Lipfert F.W. Air Pollution and community health, Van Nostrand N. York, 1994.
Strupczewski A. et al. Ocena wpywu wytwarzania energii elektrycznej na zdrowie czowieka i rodowisko i analiza porwnawcza dla rnych rde energii, Symp. Energia
Jdrowa dla Polski, Warszawa, 2001.
20
Podobne skutki obserwowano w innych latach w Londynie, a take

w innych miastach jak Oslo, Osaka (Japonia), czy Nowy Jork. W Polsce
szczeglnie wyrane skutki skae powietrza obserwowano na lsku,
gdzie np. w kocu lat 70-tych w Wabrzychu docierao na ziemi o 40%
mniej wiata sonecznego ni w innych rejonach Polski, a redni okres
ycia by tam o 6 lat krtszy od redniej krajowej29.
Dziaania podjte przez energetyk w celu zmniejszenia emisji zanieczyszcze przyniosy istotn popraw sytuacji. Dzisiaj katastrofalne
skaenia powietrza nie zdarzaj si, a nowoczesne techniki oczyszczania spalin obniaj emisje w cigu normalnej pracy elektrowni. Niestety, nawet po znacznym zmniejszeniu emisji i wprowadzeniu wysokich
kominw zapewniajcych lepsze rozpraszanie zanieczyszcze, iloci
szkodliwych dla czowieka tlenkw siarki i azotu oraz pyw emitowanych z elektrowni pozostaj znaczce.
Spalanie wgla jest jednym z gwnych rde drobnego pyu w powietrzu miejskim30. Spalanie wgla i ropy dla celw przemysowych
i ogrzewania mieszka stanowi gwne rdo PAH (wielocyklicznych
wglowodorw aromatycznych), dwutlenku azotu, tlenku wgla i rnych zwizkw organicznych i nieorganicznych. Zwizki PAH o piciu
lub wicej piercieniach (np. B[a]P) wystpuj gwnie w postaci aerozoli, w poczeniu z drobnym pyem o rednicy poniej 2 mikronw31.
Wzrost liczby zachorowa i zgonw w okresach zwikszonego stenia skae w powietrzu obserwowano w wielu krajach. Efekty zdrowotne
naraenia na wdychanie dwutlenku siarki SO2 czono z efektami wdychania pyw ze wzgldu na ich blisk czno w zakresie rde i ste,
mianowicie spalanie wgla dla ogrzewania mieszka i dla wytwarzania
energii elektrycznej32.
Wielkie studium Unii Europejskiej nazwane EXTERNE majce na
celu oceni wpyw rnych rde energii elektrycznej na zdrowie czowieka wykazao, e obok hydroenergii i wiatru energia jdrowa jest
najbardziej korzystna z punktu widzenia rodowiska i zdrowia czowieka33. W studium tym rozpatrywano cao oddziaywa zdrowotnych
29
30
31
32
33
PAN: Ochrona i ksztatowanie rodowiska w makroregionie poudniowo-zachodnim, PAN,

Urzd Wojewdzki w Legnicy, Komisja Planowania przy Radzie Ministrw, Legnica 1978
SPENGLER J, WILLSON R, Emissions, dispersion and concentration of particles. In :
Particles in Our Air; Concentrations and Health Effects. (Spengler J.,Wilson R, eds)
Boston, Harvard University Press, 1996; -62
ALLEN J.O, ET AL. (1996) Measurement of polycyclic aromatic hydrocarbons associated with
size-segregated atmospheric aerosol in Massachusetts. Environ Sci Technol 30:1023-1031
WHO (2000) . Air Quality Guidelines for Europe, second edition. WHO Regional Publications, European Series No. 91
EXTERNE-JOULE project, "Externalities of Energy, Methodology Report", European Commission DGXII, Science, Research and Development, (1999)
21
zwizanych z danym cyklem energetycznym, od kolebki a do grobu,

to jest od pocztku projektowania elektrowni poprzez wydobycie potrzebnych dla niej materiaw, produkcj urzdze, wydobycie paliwa,
eksploatacj elektrowni a do jej likwidacji i unieszkodliwienia odpadw. Wielko oddziaywania na zdrowie czowieka i rodowisko przeliczono na jednostki monetarne. Przykadowe wyniki, typowe dla krajw
Europy Zachodniej, przedstawione sa na rys. 1.3 opracowanym na podstawie pracy A. Rabla34.
7
Koszty zewntrzne [Rabl 05]
6
Reszta cyklu
Euro cent/kWh
5
Elektrownia
4
3
2
1
0
WB
WK
Ropa
Gaz
PWR
Hydro
PV scal
Wiatr
Rys. 1.3. Porwnanie kosztw zewntrznych dla rnych rde

energii elektrycznej, dane z pracy A. Rabl et al. (WB wgiel brunatny,
WK wgiel kamienny, PWR reaktory wodne cinieniowe, PV scal ogniwa
fotoelektryczne efekty scakowane dla caego cyklu)
Zajmijmy si jednak tym, co najbardziej nas niepokoi: wpywem

promieniowania na nasze zdrowie.
34
Rabl A. et al.:Externalities of Energy: Extension of accounting framework and Policy

Applications, Final report ExternE-Pol 1 Version 2, August 2005.
22
2. Czy zaszkodzi nam promieniowanie przy

normalnej pracy elektrowni jdrowych?
2.1.
Im wyej tym promieniowanie wiksze wielko

dawek od ta naturalnego
Promieniowanie jonizujce, dalej bdziemy o nim krtko mwili promieniowanie (oznaczane symbolem tzw. koniczynki), jest normalnym
elementem codziennego ycia na Ziemi. Rozpad promieniotwrczy atomw powoduje emisj czstek alfa, beta i gamma, a z kosmosu dochodzi do nas promieniowanie gamma, neutrony, protony i inne czstki.
Czstki alfa to jdra helu, zoone z dwch protonw i dwch neutronw. S one atwo zatrzymywane przez materi na przykad cakowicie przez kartk papieru. Promieniowanie beta wydobywa si gwnie
z jder atomowych wskutek przemian neutronw w protony. Przenika
ono dalej ni czstki alfa, ale wystarczy cienka blacha by je zatrzyma.
Natomiast promieniowanie gamma to fotony o duej energii, przenikajce przez beton i elazo nawet o znacznej gruboci. Do osabienia
promieniowania gamma wysyanego przez zuyte paliwo jdrowe do
wartoci nie powodujcej zagroenia potrzeba okoo 4 metry wody, lub
ponad 2 metry ziemi.
Dawki promieniowania35 w rnych rejonach wiata s rne. Najwikszy wkad do sumy dawek z rnych rde, jak otrzymuje pojedynczy czowiek, daje radon, wydzielany z ziemi w postaci gazowej
i wdychany z powietrzem do naszych puc. Przy rozpadzie promieniotwrczym36 radon emituje czstki alfa i przemienia si w krtkoyciowe
pierwiastki promieniotwrcze, rwnie emitujce czstki alfa. S to z reguy pierwiastki cikich metali, ktre w przeciwiestwie do radonu nie
mog by wydychane. Jeli atomy radonu lub produktw jego rozpadu
rozpadaj si w naszych pucach, to czstki alfa uderzaj w tkank puc
i powoduj uszkodzenia jej komrek. Dawka promieniowania beta i alfa
z produktw rozpadu radonu przeliczona na cae ciao zaley silnie od
skadu gleby, ale rednio na Ziemi wynosi 1,27 mSv/rok37. Radon wnosi
okoo 50% redniej indywidualnej rocznej dawki naturalnej, nie liczc
naraenia powodowanego przez procedury medyczne.
35
36
37
Dawka promieniowania okrelona jest przez ilo energii promieniowania pochonitej

w tkance naszego ciaa. Do okrelania biologicznych skutkw napromieniowania oywa
si tzw. dawki rwnowanej mierzonej w siwertach (Sv).
Rozpad promieniotwrczy to zjawisko spontanicznej przemiany jdra atomowego danego izotopu w inne jdro, przy ktrej emitowane jest promieniowanie
mSv to jedna tysiczna cz Siverta, rednio na Ziemi czowiek otrzymuje okoo 2,4
mSv na rok ze rde naturalnych i 0,8 mSv /rok od zastosowa radiacji w medycynie.
23
Dalsze 40% dawki naturalnej pochodzi od promieniowania gamma

powodowanego przez promieniowanie kosmiczne i promieniowania materiaw radioaktywnych znajdujcych si w glebie i przenikajcych do
naszego ciaa. Promieniowanie byo z nami od zarania dziejw, a gdy
powstawao ycie na Ziemi natenie promieniowania byo wiksze ni
obecnie38. Moe dlatego promieniowanie jest niezbdne do ycia wiele
dowiadcze potwierdzio, e w przypadku cakowitego odcicia promieniowania roliny i zwierzta dowiadczalne przestaj si rozwija i rozmnaa.
Zanim przejdziemy do dyskusji dawek wokoo EJ, przypomnijmy, e
rednia globalna dawka naturalna wynosi 2,4 mSv/rok39, a dawka powodowana przez czowieka (gwnie przez medycyn) 0,86 mSv/rok40. Energetyka jdrowa zwiksza dawk redni o minimaln wielko, ktra
nawet na granicy terenu elektrowni jest mniejsza od 0,01 mSv/rok.
toron
3,0%
radon
25,4% zastosowanie medyczne
40,6%
26,0%
0,2% awaria czarnobylska
13,8%
promieniowanie
gamma
8,5%
8,1%
promieniowanie
kosmiczne
radionuklidy
naturalne
wewntrz
organizmu
0,4% inne
dawne wybuchy jdrowe (opad);
dziaalnoci zawodowe;
przedmioty powszechenego uytku
Rys. 2.1. Udzia rnych rde promieniowania jonizujcego

w redniej rocznej dawce skutecznej (3,35 mSv) otrzymanej przez
statystycznego mieszkaca Polski41
38
39
40
41
Karam A.P, Leslie S.A, Anbar A.: The effects of changing atmospheric oxygen concentrations and background radiation levels on radiogenic DNA damage rates. Health Physics, 2001, Vol. 81, No 3.p. 545-553
Siwert (Sv) to jednostka stosowana w ochronie przed promieniowaniem, oznaczajca
dawk odpowiadajc pochoniciu 1 dula energii przez 1 kg masy ciaa, skorygowana
ze wzgldu na rodzaj promieniowania i wywoywane przez nie skutki biologiczne. Poniewa jest to dua jednostka, w energetyce jdrowej jestemy zainteresowani dawkami tysic razy mniejszymi, oznaczanymi skrtem mSv (milisieverty).
Pastwowa Agencja Atomistyki, Dziaalno prezesa Pastwowej Agencji Atomistyki
oraz ocena stanu bezpieczestwa jdrowego i ochrony radiologicznej w Polsce w 2007
roku, Warszawa 2008
tame
24
Przed promieniowaniem kosmicznym chroni nas tylko pole magnetyczne i warstwa powietrza wokoo Ziemi. Im wyej jestemy, tym ciesza i mniej gsta jest ta warstwa, a wic i promieniowanie silniejsze. Np.
w Zakopanem dawka roczna od promieniowania kosmicznego jest o 50%
wiksza ni w Gdasku. Moc tej dawki na poziomie morza wynosi 0,28
mSv/rok.
Izotopy promieniotwrcze znajduj si take i w samej Ziemi. Ich
rozpad dostarcza ciepa, dziki ktremu Ziemia utrzymuje sw umiarkowan temperatur, tak bardzo nam potrzebn do ycia. Prawd mwic,
wntrze Ziemi to jedno wielkie skadowisko odpadw radioaktywnych.
Promieniowanie gleby, w ktrej znajduj si pierwiastki radioaktywne,
rozpadajce si powoli przez miliony lat, odkd powstaa Ziemia, daje
rednio 0,36 mSv/rok. Wrd tych pierwiastkw dominujc rol peni
izotop potasu K-40, ktry podobnie jak i inne izotopy stanowi cz
naszego poywienia. Aktywno samego potasu K-40 w ciele czowieka
to 31 000 rozpadw na sekund. I wchaniamy t radioaktywo z kad
kropl mleka matki, lub mleka z butelki. Jeeli w mleku nie ma potasu,
to znaczy, e jest to woda, a nie mleko. Wskutek tego nasze wasne ciaa
promieniuj, a take promieniuj inne osoby obok nas. Dawka z tych
rde wewntrznych w naszych organizmach wynosi 0,33 mSv/rok42.
Promieniowanie przenika do naszych organizmw i powoduje uszkodzenia w komrkach naszego ciaa. Nie jest to bynajmniej jedyny powd
takich uszkodze prawd mwic uszkodzenia powodowane przez promieniowanie s minimaln czci sumy uszkodze z rnych przyczyn,
gwnie z powodu naturalnych procesw zachodzcych w naszym organizmie, takich jak procesy utleniania. Ale promieniowanie byo z nami
przecie take wtedy, gdy ycie rodzio si na Ziemi. Co wicej, promieniowane byo wtedy silniejsze. I nasze organizmy rozwiny si i wyksztaciy reakcje obronne, ktre chroni nas przed skutkami tych uszkodze. Te reakcje obronne aktywuj si pod wpywem promieniowania
i pomagaj w usuwaniu nie tylko komrek uszkodzonych przez promieniowanie z kosmosu, ale take uszkodzonych wskutek wielu innych przyczyn. Wielu uczonych twierdzi, e wpyw na nasze organizmy maych
dawek promieniowania, takich jakie pochodz ze rde naturalnych,
jest pomijalnie may. Inni utrzymuj, e dla bezpieczestwa naley przyj, e kada dawka promieniowania moe by szkodliwa. W tym rozdziale zapoznamy si z wieloma obserwacjami, ktre poka, jakie s
skutki promieniowania w rnych rejonach Ziemi i w rnych sytuacjach.
42
Czowiek i promieniowanie jonizujce, Praca zbiorowa pod redakcj A. Hrynkiewicza,

PWN, Warszawa 2001
2.2.
25
Gdzie poziom promieniowania jest wikszy

w Polsce czy w Finlandii?
Wahania ta, powodowane gwnie rnicami w zawartoci radonu

w glebie, s bardzo due, typowo od 2 do 10 mSv/rok, ale s okolice,
gdzie moce dawki s znacznie wiksze, do kilkudziesiciu mSv rocznie.
Poziom promieniowania naturalnego w Szwecji jest dwukrotnie wikszy ni w Polsce, a w Finlandii ponad 2,5 razy wikszy, jak wida na
rys. 2.2.
Dawka, mSv (w cigu 70 lat)
600
redania dawka promieniowania
w cigu ycia w krajach Europy
500
wg [IAEA: Sustainable Development and Nuclear Power, 1997]
400
300
200
100
ta
ni
a
.B
ry
we
c
ja
ria
Sz
jca
lsk
a
Sz
wa
Po
pa
ni
a
Hi
sz
G
re
cja
an
cja
Fr
a
an
di
nl
Fi
Au
st
ria
Rys. 2.2. rednie dawki otrzymywane przez statystyczn osob przez

70 lat w rnych krajach Europy43
W pewnych rejonach Brazylii, Indii, czy Iranu moce dawki s znacznie wiksze i dochodz do 35 mSv/rok (Kerala w Indiach lub Guarapari
w Brazylii), a nawet do 260 mSv/rok (Ramsar, Iran). Ale wahania mocy
promieniowania w granicach ta naturalnego nie maj wpywu na zdrowie i dugo ycia. Ilustruje to Rys. 2.3, pokazujcy redni oczekiwan
dugo ycia (czyli przewidywan dugo ycia a do naturalnej mierci) kobiet w rnych krajach wiata w zalenoci od zuycia energii elektrycznej.
43
IAEA: Sustainable development and Nuclear Power, 1997, Vienna
26
Jap
Szwaj
Niem Fra Szwe
Wo Hol
Au Fin Kan Nor
Gre
Bel USA
Por
Chile
So
Irak
Dan
Polska
Kub
Cze
KRLD Bu Kor
Ser
Arg Rum
Wen
Wg
Chiny
Bra Rosja
Syr Thai
Viet
Tun
Fil Per
RPA
Egl
Mar
Alg Tur Mek
Mya Indon
Przecitne oczekiwane trwanie ycia kobiet, lat
80
70
60
Gua
Mad
Ken Kam
Mal
Ban
Sud
Iran
Pak
Indie
Gha
Zai
WKS
Nig
Tan
50
Eti
Nep
Moz
Uga
40
Roczne zuycie energii elektrycznej, kWh/mieszk.

30 50
100
200
500 1000 2000
5000 10000 20000
Rys. 2.3. rednia oczekiwana dugo ycia kobiet w rnych krajach

w zalenoci od zuycia energii elektrycznej44. (kobiety nie prowadz
wojen dlatego ich dugo ycia jest uznana za bardziej reprezentatywn)
A czy promieniowanie szkodzi zdrowiu? Naukowcy prowadz od wielu

lat badania starajc si wykry ujemny wpyw zwikszonych dawek
promieniowania ta naturalnego na zdrowie czowieka. Bez skutku. Nawet
w rejonach o najwyszych dawkach czsto zachorowa na nowotwory
nie jest wiksza ni przecitna, a przeciwnie co wydaje si na pierwszy
rzut oka zaskakujce jest ona czsto nieco nisza od przecitnej.
W Finlandii, gdzie zuycie energii elektrycznej jest wysokie, ludzie yj
znacznie duej ni w Polsce, pomimo e w Finlandii to promieniowania
jest jednym z najwyszych na wiecie. Jak wida wysokie to promieniowania nie powoduje skrcenia ycia ani pogorszenia zdrowia. Poziom promieniowania naturalnego moe si zmienia nawet dziesitki razy i nie
wpywa to, wedug naszej obecnej wiedzy, na dugowieczno ludzi.
44
Strupczewski A. Analiza korzyci i zagroe zwizanych z rnymi rdami energii

elektrycznej Polskie Towarzystwo Nukleoniczne, Report PTN -3/1999, Warszawa (1999),
2.3.
27
Gdy powstawao ycie promieniowanie byo

silniejsze
Czemu nasze organizmy tak skutecznie broni si przed ujemnymi skutkami promieniowania? Pomylmy, jakie byo promieniowanie na Ziemi,
gdy rozwijao si ycie. Skoro promieniowanie powstaje, gdy atomy
uranu, toru, czy potasu ulegaj rozpadowi, to po wyemitowaniu promieniowania ju tych radioaktywnych atomw nie ma, przechodzimy do nastpnego ogniwa w acuchu rozpadw radioaktywnych, a na
koniec do pierwiastkw stabilnych jak ow, ktre ju nie emituj adnego promieniowania. Z kad emisj promieniowania czna energia
pozostaych w acuchu izotopw promieniotwrczych jest mniejsza.
Procesy radioaktywnych rozpadw trwaj na Ziemi od jej powstania, a wic od 4,6 miliardw lat. Przed 4 miliardami lat promieniowanie
beta i gamma pochodzce od pokadw geologicznych i emiterw wewntrznych wynosio okoo 6 mGy/rok i malao od tego czasu. Obecnie
rednia moc dawki pochodzcej z promieniowania beta i gamma wynosi
0,95 mGy/rok45. czna moc dawki otrzymywanej przez nasze organizmy jest dwukrotnie mniejsza ni bya w czasie, gdy powstawao ycie.46
Uczeni sdz, e nasze mechanizmy obronne zwalczajce choroby
nowotworowe s przystosowane do najskuteczniejszego dziaania wtedy,
gdy pole promieniowania jest wysze ni wystpuje obecne. W wielu dowiadczeniach wykazano, e napromieniowanie organizmw maymi dawkami zwiksza ich odporno na nowotwory47, a Komitet Naukowy ONZ
do Badania Skutkw Promieniowania (UNSCEAR) z inicjatywy polskiej
delegacji uzna znaczenie promieniowania dla podnoszenia odpornoci
organizmw i wyda specjalny raport z zaleceniem dalszych bada pozytywnej roli promieniowania48.
Przykadw pozytywnej roli promieniowania s setki kilka z nich
przedstawi poniej. Wobec trudnoci w okreleniu wielkoci ujemnych
skutkw promieniowania przy maych dawkach s one niezauwaalnie mae trzeba byo przyj jak podstaw do ocen i porwna.
Sformuowano j w czasach, gdy naukowcy starali si powstrzyma
wycig zbroje.
45
46
47
48
Karam A.P, Leslie S.A: Calculation of background beta-.gamma radiation dose through
geological time, Health Physics, 77 No 6 (1999), p. 662-667.
Karam A.P, Leslie S.A, Anbar A.: The effects of changing atmospheric oxygen concentrations and background radiation levels on radiogenic DNA damage rates. Health Physics, Nov. 2001, Vol. 81, No 3.p. 545-553
JAWOROWSKI Z. Radiation risk and ethics, Physics Today (1999) 52(9) 24-29
UNSCEAR Report to the General Assembly, Annex B: Adaptive Response, United Nations, New York, 1994
28
2.4.
Hipoteza o liniowej zalenoci zagroenia

od dawki promieniowania
Wobec braku wykrywalnych efektw maych dawek promieniowania,

a dc do maksymalnie ostronego postpowania z substancjami radioaktywnymi i starajc si doprowadzi do przerwania prb broni jdrowej,
w 1959 r. Midzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) wprowadzia hipotez, zwan modelem liniowym bezprogowym LNT (Linear
No Threshold). Wg LNT, jeli od pewnej dawki promieniowania umiera
100% napromieniowanych osb, od 2 razy mniejszej 50% osb, to od 10
razy mniejszej umrze 10% osb, a dla milion razy mniejszej powinno
umrze 0,0001%, ale nikt nie jest w stanie zmierzy, czy tak jest faktycznie. Model ten zakada, e zarwno zachorowania na nowotwory jak
i skutki genetyczne maych dawek promieniowania s wynikiem mutacji
powodowanych bezporednio przez promieniowanie jonizujce. Przy niskich dawkach brak jest bezporednich danych o skutkach zagroenia.
Arbitralnie postanowiono wic stosowa dla maych dawek i maych mocy
dawki (czyli dawki na jednostk czasu) ekstrapolacj skutkw duych
dawek promieniowania oraz wielkich mocy dawek po gwatownym (w cigu okoo jednej sekundy) napromieniowaniu ludnoci Hiroszimy i Nagasaki zaatakowanej broni jdrow. Jest wtpliwe czy taka ekstrapolacja
ma sens, skoro w ataku jdrowym ludno napromieniono moc dawki
tryliony razy wysz od mocy wystpujcych wok elektrowni jdrowych,
w okolicy Czarnobyla, czy na jak s eksponowani pracownicy zakadw
jdrowych w cigu dziesitkw lat pracy49.
Hipotez LNT przyjto jako oficjaln podstaw ochrony radiologicznej.
Na niej oparto zasad ograniczania dawek tak bardzo, jak tylko jest to
rozsdnie moliwe i wprowadzono bardzo kosztowny system barier chronicych przed rozprzestrzenianiem promieniowania z elektrowni jdrowych.
Ale wrd naukowcw trwa dyskusja, w ktrej wymienia si zarwno
obserwacje potwierdzajce hipotez LNT jak i wiele nowszych obserwacji,
ktre sugeruj, e ekstrapolacja wg modelu liniowego bezprogowego LNT jest przesadnie pesymistyczna. Badania powstawania nowotworw wskazuj, e jest to proces wieloetapowy, a takie procesy maja
w przyrodzie charakter nie liniowy, lecz krzywoliniowy z progiem.
Wiemy, e wiele substancji i zjawisk jest korzystnych dla ycia przy
maych dawkach, chocia s one szkodliwe przy duych. Przykadw jest
mnstwo aspiryna, dobroczynna przy spoywaniu jednej piguki dziennie, chocia szkodliwa przy jednorazowej dawce kilkuset pastylek, wita-
49
Jaworowski, Z. (1999). Radiation risk and ethics. Physics Today. 52(9), pp. 24-29.
29
miny (zbyt due iloci powoduj hiperwitaminoz, a zbyt mae lub ich
brak awitaminoz) i mikroelementy niezbdne w maych ilociach
a szkodliwe w duych, wiato soneczne, a nawet temperatura, sprzyjajca czowiekowi, gdy wynosi 20-25C, a zabjcza, gdy przekracza 50C.
Podobnie promieniowanie jest niezbdne do ycia w maych ilociach,
takich, jakie otrzymujemy codziennie od otoczenia. Dowiadczenia,
w ktrych otaczano organizmy ywe osonami nieprzepuszczajcymi promieniowania wykazay, e organizmy te choroway i umieray, podczas
gdy niewielki wzrost promieniowania pomaga ich rozwojowi50.
Ponadto, due znaczenie ma te rozkad czasowy pochonitej dawki
promieniowania. Skutki takich samych dawek promieniowania pochonitego przez organizm jednorazowo, czy w krtkim czasie, s bowiem
z reguy bardziej szkodliwe ni wwczas, gdy to napromieniowanie rozoone jest na duszy okres. Rzecz w tym, e ujmujc to w duym
uproszczeniu przy mniejszej intensywnoci napromieniowania (czyli
mocy dawki) organizm jest w stanie nady z naprawami uszkodze
materiau DNA51 lub eliminacj uszkodzonych komrek. Dowodz tego
wyniki bada opisane poniej w pkt 2.7.3 i 2.7.5.
Tym niemniej, eksperci zajmujcy si ochron przed promieniowaniem przyjli hipotez liniow bezprogow jako narzdzie majce zapewni, e promieniowanie powodowane przez dziaalno czowieka
bdzie minimalne. Zasada redukcji dawek promieniowania jest obowizujca w caej energetyce jdrowej (tzw zasada ALARA As Low As
Reasonably Achievable tak mao jak to rozsdnie moliwe, ktra
zostanie wyjaniona dokadniej w nastpnych rozdziaach). Zasada ta,
jak i sama hipoteza LNT, zostay przyjte dla uproszczenia ochrony radiologicznej i uatwienia jej administracji, natomiast nigdy nie zostay
udowodnione naukowo. Jest ona uzasadniana twierdzeniem, e dopki
nie wiemy, czy mae dawki nie powoduj pewnych ujemnych skutkw,
zasada przezornoci wymaga, by unika napromieniowania ludzi, o ile
nie jest to rwnowaone odnoszonymi korzyciami.
2.5.
Jakie s dawki promieniowania, ktre uwaamy

za dopuszczalne?
Dla zrozumienia sytuacji w zakresie obecnych przepisw ochrony radiologicznej, dobrze jest wiedzie, jak mierzone jest promieniowanie.
50
51
Duport Ph.: Low-Dose Radiation and Risk: A Perspective, Centre for Low-Dose Radiation Research, Institute of the Environment, University of Ottawa, January 2002
Charpak G., Garwin R. L.: Bdne ogniki i grzyby atomowe. WNT, Warszawa 1999. (str.
158-161).
30
Radioaktywno opisuje intensywno rda promieniowania. W ukadzie SI jednostk aktywnoci jest 1 Bq (bekerel) = 1 rozpad atomu na
sekund. Agencja Ochrony rodowiska USA (EPA Environmental
Protection Agency) zaproponowaa limit radioaktywnoci dla wody pitnej rwny 0,18 Bq na litr. Radioaktywno wody usuwanej z EJ (Elektrowni Jdrowej) jest ograniczona wg przepisw do 0,36 Bq na litr. Na
pierwszy rzut oka wydaje si to rozsdne.
Ale litr normalnej wody morskiej, w ktrej pywamy przy okazji pobytu na jakiejkolwiek play, ma aktywno rednio 12 Bq. Innymi sowy,
normalna woda morska jest 33 razy bardziej radioaktywna ni woda
usuwana z EJ w procesie chodzenia elektrowni. Mleko ma aktywno
rednio 47 Bq na litr, w tym rednia aktywno naturalnego izotopu
promieniotwrczego potasu (K-40) w mleku wynosi ok. 43 Bq/dm3. Oliwa do saatek ma pene 170 Bq na litr, co oznacza, e oliwa saatkowa
jest 1000 razy bardziej radioaktywna ni woda z kranu. A jednak nikt
nie twierdzi, e woda morska, mleko i oliwa saatkowa stanowi obecnie
zagroenie radiacyjne dla spoeczestwa.
Przepisy ograniczaj dawki powodowane przez dziaania czowieka
do wartoci tak maych, e s one wielokrotnie mniejsze ni rnice ta
promieniowania naturalnego midzy Polsk a Finlandi, a nawet midzy
miejscowociami Polsce, np midzy Wrocawiem a Krakowem. Tak ostre
ograniczenia s wiadectwem ostronoci specjalistw w zakresie ochrony
przed promieniowaniem. Trzeba jednak zdawa sobie spraw, e promieniowanie byo, jest i bdzie naturalnym elementem naszego wiata i
wcale nie jest pewne, czy rola jego jest negatywna, czy te moe przeciwnie pomocna i niezbdna dla ycia.
Teoretyczne zalenoci powinny odzwierciedla rzeczywisty stan
obserwowany w naturze. Zajmijmy si wic przegldem istniejcych
wynikw badawczych dla rnych grup ludzi napromieniowanych maymi dawkami. Pozwoli to nam przekona si, czy racj maj zwolennicy
hipotezy, e kada, nawet bliska zerowej, dawka promieniowania jest
szkodliwa, czy te naukowcy twierdzcy, e mae dawki promieniowania
pobudzaj siy obronne i prowadz do polepszenia zdrowia czowieka.
2.6.
Wpyw maych dawek promieniowania na due

grupy ludnoci
2.6.1. Badania w USA

W USA badania korelacji midzy tem promieniowania a umieralnoci
na nowotwory prowadzono wielokrotnie. Najwiksze zainteresowanie
budziy one na pocztku, gdy przeciwnicy energii jdrowej oczekiwali,
e zachorowania na nowotwory bd najczstsze w rejonach o najwy-
31
szym tle promieniowania. Spodziewano si tysicy dodatkowych zgonw powodowanych przez zwikszone promieniowanie. Ale rzeczywisto zdecydowanie zaprzeczya tym oczekiwaniom.
Okazao si, e we wszystkich stanach o podwyszonym tle promieniowania umieralno na nowotwory jest mniejsza od przecitnej. Wyniki te otrzymywali badacze zupenie nie zwizani z energetyk jdrow,
ludzie o nieposzlakowanej uczciwoci, tacy jak Frigerio i Stowe (kwakrzy), ktrzy badali umieralno na nowotwory zoliwe w 50 stanach
USA w funkcji ta promieniowania52. Przed przeprowadzeniem bada oczekiwano, e umieralno na nowotwory bdzie rosa o okoo 350 zgonw
na 100 000 mieszkacw na kady 1 mSv/rok53. Wyniki nie wykazay
takich tendencji, raczej przeciwne. Autorzy studium opisuj jak zaczlimy od zaoenia, e promieniowanie ta powoduje nowotwory i jak
fakty zmusiy nas do stwierdzenia, e tak nie jest.
Jak wida na rys. 2.4, z pord 14 stanw o tle promieniowania
powyej 1,4 mSv/rok (140 mrem/rok) w 12 stanach umieralno
na nowotwory bya bardzo wyranie PONIEJ redniej dla USA,
w jednym nieco nisza, i tylko w jednym nieco wysza.
200
Umieralno na raka
190
180
170
160
150
warto rednia w USA
140
130
120
110
100
1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
To naturalne, mSv/rok
Rys. 2.4. Umieralno na nowotwory w funkcji ta naturalnego w rnych
stanach USA mierzona na 100 000 mieszkacw. Linia pozioma i puste
kko oznaczaj redni umieralno i to promieniowania w USA54
52
53
54
FRIGERIO, N.A., STOWE, R.S., Carcinogenic and genetic hazards from background
radiation, in: Proc. of a Symp. on Biological Effects of Low-Level Radiation Pertinent to
Protection of Man and His Environment , (Chicago 3-7 Nov. 1975), IAEA, Vienna (1976)
Wedug pesymistycznej hipotezy LNT, e kada dawka jest szkodliwa, przy uyciu wspczynnika przyjtego przez ICRP, otrzymujemy 1,0 10-3 Sv/rok x 70 lat x 0,05 zgonu/
osobo-Sv x 100 000 osb= 350 dodatkowych zgonw.
FRIGERIO, N.A., STOWE, R.S., j.w.
32
Umieralno, moc dawki mSv/r
W 1981 badania epidemiologiczne w 39 regionach metropolitalnych i 4 tradycyjnych regionach gospodarczych USA wykazay, e umieralno na nowotwory drg oddechowych jest nisza w regionach o wyszym poziomie promieniowania55.
W USA prowadzono najwiksze na wiecie badania wpywu stenia radonu w domach na umieralno na nowotwory puc56, wpywu
ta promieniowania na umieralno na nowotwory w trzech stanach
USA o najwyszym i najniszym tle promieniowania czstoci zachorowania na nowotwory puc, w stanach USA o najwyszym tle promieniowania (Connecticut, Massachusetts, Nevada, Dakota Poudniowa, Utah, Wyoming) i w stanach o najniszym tle promieniowania
(Indiana, Oregon, Waszyngton)57. Wszystkie te badania wykazay, e
wrd populacji naraonych na zwikszone to promieniowania nie
wystpuj adne obserwowalne ujemne skutki zdrowotne. Przeciwnie, w regionach o wysokim promieniowaniu wystpuje maa umieralno na nowotwory.
Analizy wpywu ta promieniowania na umieralno na nowotwory
w USA przedstawi Jagger59. Do porwnania wybra on trzy stany o nis20
18
18,5
16
14
12
10
8
6
4
2
0
14,7
Porwnania dla stanw USA

Niskie pr
Wysokie pr
7,16
14,7
2,25
Moc dawki
6,8
4,7
1,4
Zgony na raka
Radon
Zgony, rak puc
Rys. 2.5. Umieralno na nowotwory w stanach USA mierzona

na 100 000 mieszkacw, dane z pracy Jaggera58
55
56
57
58
59
HICKEY, R.J. et al. Low level ionizing radiation and human mortality: multi-regional
epidemiological studies, Health Physics, Vol. 40, (May 1981) 625-641
Cohen BL. 1995. Test of the linear-no threshold theory of radiation carcinogenesis for
inhaled radon decay products. Health Phys 68: 157-174
SANDQUIST G.M. et al., Assessing Latent Health Effects from U.S. Background Radiation, Proc. of ANS Meeting, Nov. 1997
JAGGER J. Natural Background Radiation and Cancer Death in Rocky Mountain States
and Gulf Coast States, Health Physics, October 1998, Vol. 75, No 4, 428-430
tame
33
kim tle promieniowania (Luizjana, Misissippi i Alabama) i trzy stany

o wysokim tle promieniowania (Idaho, Colorado, Nowy Meksyk). rednie moce dawki promieniowania wynosz w nich odpowiednio 2,25
i 7,16 mSv/rok, a stosunek stenia radonu wynosi 3,9 na otwartej
przestrzeni i 5,2 w domach. Wedug hipotezy LNT mona byoby oczekiwa wikszej umieralnoci na nowotwory w regionach o wysokim tle
promieniowania i steniu radonu, tymczasem jest przeciwnie, jak wida na rys. 2.5.
Podobne wnioski wynikaj z porwnania pokazanego na rys. 2.6,
zaczerpnitym z pracy Duporta60, na ktrym przedstawiono obok siebie
mapy ta promieniowania naturalnego (a) i umieralnoci na nowotwory
w USA (b).
Rys. 2.6a. Naraenie na ziemskie promieniowanie gamma na wysokoci 1 m nad ziemi w USA61
60
61
DUPORT P. Low Dose Radiation and Risk, Ottawa University, Institute of Environment,
Intern. Centre for Low Dose Radiation Research, January 2002
http://energy.cr.usgs.gov/radon/usagamma.gif, rysunek zaczerpnity z pracy Duporta
34
Rys. 2.6b. Umieralno na nowotwory w USA, rysunek zaczerpnity

z pracy Duporta
2.6.2.
Brak ujemnych efektw zdrowotnych podwyszonego

promieniowania wrd duej grupy mieszkacw
Chin
Badania obszaru o wysokim tle promieniowania (high radiation background area HBRA) w rejonie Yangjiang w Chinach trwaj od 1972
roku. Obejmuj one dwa ssiadujce ze sob obszary, cznie 500
km2, gdzie zwikszone to promieniowania powodowane jest przez
piaski monazytowe o duej zawartoci toru. W ssiedztwie znajduje
si rejon o niskim tle promieniowania, ktry wybrano jako rejon kontrolny (control area CA).
Oba tereny s zamieszkae przez rolnikw (93% i 94%), a struktura
ludnoci jest podobna. Wszystkie parametry rodowiskowe s podobne
(np. procent palaczy w HBRA 37,9%, w CA 37,6%). W rejonie kontrolnym rednia dawka roczna promieniowania gamma ze rde zewntrznych wynosi 2 mSv, a dawki w rejonie HBRA od 4,8 do 6,2 mSv. czne
dawki otrzymane rosn z kadym rokiem ycia, tak e osoby 50 letnie
w HBRA otrzymay rednio dawk skumulowan od naturalnego promieniowania gamma wynoszc okoo 274 mSv.
Po uwzgldnieniu dawek pokarmowych otrzymano rednie dawki
roczne w terenie HBRA rwne 6,4 mSv, a w terenie kontrolnym 2,4 mSv.
35
Umieralno na raka na 100 000 mieszk.
180
160
HBRA
CA
140
120
100
80
60
40
20
0
Caa populacja
Osoby 40-70 lat
Rys. 2.7. Umieralno powodowana przez choroby nowotworowe

w rejonie Yangjiang o wysokim promieniowaniu (HBRA) i o niskim (CA).
Badania objy 100 000 mieszkacw z rejonu HBRA i podobn liczb

mieszkacw rejonu kontrolnego CA62. Wyniki ich pokazano na rys. 2.7.
W rejonie o wyszym promieniowaniu nie zaobserwowano adnego
wzrostu zachorowa. Dalsze badania potwierdziy poprzednie wyniki
umacniajc wniosek, e umieralno na nowotwory jest w HBRA nisza
ni w obszarze kontrolnym. Uczeni chiscy i japoscy prowadzcy badania stwierdzaj, e badania w Chinach systematycznie daj wyniki sugerujce dobroczynne dziaanie promieniowania jonizujcego na organizm czowieka63.
Podobne s wyniki bada w innych krajach, np w nadmorskim rejonie Kerala w Indiach64, w uzdrowisku Misasa w Japonii65, na plaach
Guarapari w Brazylii, w grskim miasteczku Ramsar w Iranie itd. Zdrowi
s te mieszkacy Finlandii, Szwecji, Masywu Centralnego we Francji
i wielu innych rejonw na wiecie, gdzie dawki s wysze od redniej.
62
63
64
65
WEI, L., Health effects on populations exposed to low level radiation in China in:
Radiation and Public Perception, Benefits and Risks, in: Advances in Chemistry Series
243, American Chemical Society, Washington DC (1995).
SUN Q, et al.: Excess Relative Risk of Solid Cancer Mortality after Prolonged Exposure
to Naturally Occurring High-Background Radiation in Yangjiang, China, Radiation Res.
(Tokyo) 41, (2000) Suppl 433-52
NAIR MK, et al., Population study in the high natural background radiation area of
Kerala, India. Radiat Res. 152, 145-148S, 1999
MIFUNE M, et al. Cancer mortality survey in a Spa area (Misasa, Japan) with a high
radon background. Jpn. J. Cancer Res. (1992) ; 83: 1-5.
36
2.6.3. Rnice poziomu promieniowania w Polsce

Nie sigajc jednak daleko, nawet midzy miastami w samej Polsce s
znaczne rnice w poziomie promieniowania. Wartoci redniej mocy
dawki gamma w powietrzu, uwzgldniajce promieniowanie kosmiczne oraz ziemskie (pochodzce od izotopw promieniotwrczych zawartych w glebie), pokazane s w tabeli zaczerpnitej z raportu Pastwowej Agencji Atomistyki (PAA)66.
Tabela 2.1. Wartoci redniej mocy dawki gamma w powietrzu
w miastach Polski
Miejscowo
(lokalizacja)
rednia roczna
[mSv/rok]
Rnica dawki rocznej w odniesieniu

do Wrocawia, mSv/rok
Wrocaw
0,517
0,596
0,079
Biaystok
0,613
0,096
IEA Swierk,
0,613
0,096
Zielona Gra
0,640
0,113
Wodawa
0,666
0,149
Koszalin
0,675
0,158
Szczecin
0,683
0,166
Toru
0,745
0,228
Warszawa
0,753
0,236
Mikoajki
0,797
0,280
winoujcie
0,797
0,280
Olsztyn
0,806
0,289
Sanok
0,806
0,289
Lublin
0,858
0,341
Gdynia
0,867
0,350
Gorzw
0,867
0,350
Krakw
0,885
0,368
Legnica
0,955
0,438
Lesko
0,998
0,481
Zakopane
1,042
0,525
Oczywicie poza tymi dawkami kady z nas dostaje dawki z innych

rde, np. z poywienia (spoycie banana lub wypicie mleka powoduje
otrzymanie dawki potasu K-40), od innych osb znajdujcych si w danym
66
PAA; Dziaalno prezesa Pastwowej Agencji Atomistyki oraz ocena stanu bezpieczestwa
jdrowego i ochrony radiologicznej w Polsce w 2007 roku, Warszawa, maj 2008 r., str. 40
37
pomieszczeniu lub przytulonych do nas w przystpie ywych uczu itd.

I nikt nie myli wtedy o zagroeniach radiologicznych. Nie mylimy te,
e np. przeprowadzka z jednego miasta do innego moe spowodowa
wzrost dawki. Abymy jednak mogli w dalszym tekcie oceni znaczenie
dawek od elektrowni jdrowych, ostatnia kolumna w tabeli 2.1 podaje
wielko dawki rocznej, jak dodatkowo otrzymamy przenoszc si
z Wrocawia do innego miasta i mieszkajc w tym miecie przez rok.
Czy powiesz, e to mieszne, e o tym nikt nie myli, e to bez
znaczenia? Tak, to prawda pamitaj tylko, e takie jest Twoje zdanie,
gdy bdziemy rozwaa skutki awarii w Czarnobylu, rzekomo tak gronej dla caego wiata.
2.6.4.
Senatorowie USA te nie boj si przebywa

w Bibliotece i w Gmachu Kongresu.
Jeli nie boisz si jecha do Krakowa gdzie promieniowanie daje dawk gamma o 0,368 mSv/rok wiksz ni we Wrocawiu to masz racj.
Senatorowie USA te nie boj si wej do Biblioteki Kongresu, chocia
zbudowano j z granitu i marmuru, materiaw zawierajcych wiksze
ni przecitna iloci izotopw promieniotwrczych, powodujcych dawki
gamma wiksze nie tylko ni w Krakowie, ale nawet i w Zakopanem, bo
wynoszce 2,6 mSv/rok67. Taka moc dawki jest duo wiksza, ni rednia dawka powodowana przez ssiedztwo elektrowni jdrowej. Mimo
to senatorowie USA nie boj si obradowa i studiowa dokumenty
w bibliotece Kongresu!
2.6.5.
Czemu nie mamy zmysu wykrywajcego

promieniowanie?
Jeli kto z nas ma ogrdek, to moe by ciekaw, ile te pierwiastkw
radioaktywnych w nim si znajduje. Lord Marshall, byy prezes brytyjskiego Zarzdu Grupy Energetycznej (Central Electricity Generating
Board), a jednoczenie zamiowany ogrodnik wykona takie obliczenie.
Okazao si, e w typowym ogrdku brytyjskim o wymiarach 20 m x 20
m na gbokoci 1 m znajduje si rednio 2 kg uranu, 6 kg toru i 0.8 kg
potasu K-4068. I nikt si tym nie przejmuje!
Inni eksperci zmierzyli, ile uranu zawieraj rne pokarmy okazao
si, e stosunkowo mao uranu jest w ziemniakach 2,6 nanograma na
gram, wicej w marchwi 7,7 ng/g, a najwicej w soli kuchennej
67
68
Milloy S.J., Gough M.: Radiation Sources at the U.S. Capitol and Library of Congress
Buildings, JunkScience.com. http://www.mitosyfraudes.org/Nuclear.html
The Lord Marshall of Goring: Your Radioactive Garden Nuclear Waste in Perspective,
Central Electricity Generating Board-lecture, 1990
38
40 ng/g69. Ale czy z tego powodu mamy przesta je marchew lub soli
potrawy?
Gdy mylimy o maych dawkach promieniowania, takich jak pochodzce ze rde naturalnych lub z elektrowni jdrowych, warto pamita
odpowied, jak Lord Marshall da na pytanie, czemu czowiek nie ma
dodatkowego zmysu wykrywajcego promieniowanie. Powiedzia on:
Bo promieniowanie nie jest wane dla zdrowia, po prostu nie jest
wane...
I my w codziennym yciu te wiemy, e promieniowanie naturalne
nie jest wane. Nie dajmy sobie wmawia, e mae dawki promieniowania z elektrowni jdrowych maj inne efekty ni te same dawki powodowane przez mleko, marchew czy sl kuchenn!
2.7.
Wpyw naraenia na promieniowanie

powodowane przez czowieka
2.7.1. Badania pracownikw przemysu jdrowego

Wyniki bada 95 000 pracownikw przemysu jdrowego USA, Kanady
i W. Brytanii opracowane przez Midzynarodow Agencj Bada Nowotworw (IARC) wskazuj, e w zakresie maych dawek promieniowania
zachorowalno na nowotwory nie ronie, lecz maleje ze wzrostem otrzymanej dawki w proporcji 7%/Sv. Wzgldna umieralno na nowotwory i biaaczk w funkcji dawki skumulowanej w cigu ycia otrzymanej przez pracownikw naraonych na promieniowanie jonizujce
pokazana jest na rys. 2.8, opracowanym przez autora na podstawie
danych liczbowych z pracy IARC70.
Wzrost umieralnoci wrd pracownikw naraonych zawodowo
wystpi tylko w przypadku duych dawek i tylko w odniesieniu do biaaczki. Dla porwnania rednia dawka otrzymywana od promieniowania naturalnego i z procedur medycznych przez mieszkaca Polski
w cigu 70 lat to 230 mSv, rednia dawka otrzymana dodatkowo w cigu
70 lat przez osob mieszkajc przy pocie elektrowni jdrowej wskutek
pracy EJ to 0,7 mSv, a dawki jednorazowe przy przewietleniu krgosupa wynosz okoo 4,3 mSv71. Do wpywu mocy dawki czy jest ona
otrzymana w krtkim czasie, gdy organizm nie ma czasu by si skutecznie broni, czy te w dugim czasie, w postaci maych dawek rozoonych
69
70
71
Wg Leikin J.B., McFee R. Nuclear Biological and Chemical Agent Exposure, CRC Press
New York 2007
CARDIS E. et al., Combined analysis of cancer mortality among nuclear industry workers in Canada, UK and the USA, IARC Techn. Report No. 25, Lyon, (1995).
Pastwowa Agencja Atomistyki; Dziaalno prezesa PAA i ocena stanu bezpieczestwa
i ochrony radiologicznejw Polsce w 2007 roku, Warszawa, maj 2008 str. 68
39
na wiele dodajcych si ekspozycji powrcimy jeszcze poniej omawiajc naraenie pracownikw stoczni w Shippingport (stocznia remontowa
okrtw z napdem jdrowym) poddanych dziaaniu maych dawek (rys.
2.9) i osb poddawanych napromieniowaniu w celach medycznych (rys.
2.10) (jodoterapia i diagnostyka). Wykresy na rys. 2.8 i na nastpnych
rys. 2.9 i 2.10 stanowi dobr ilustracj rnicy jakociowej w dziaaniu
maych i duych dawek. Przy wysokich dawkach wzrost zachorowa jest
wyrany. Natomiast dawki takie jak od elektrowni jdrowej a wic
rzdu 1 mSv cznie przez cae ycie nie wi si z adnym zagroeniem, a przebiegi krzywych sugeruj, e w tym zakresie dawek wystpuje obniona umieralno na choroby nowotworowe.
3
Wpyw promieniowania na zdrowie
pracownikw, dane z [Cardis,95]
Umieralno wzgldna
2,5
2
Na raka
Na biaaczk
1,5
1
0,5
Dawka maks.
do EJ - 1 mSv
0
0
200
400
Dawka skumulowana w cigu ycia, mSv
600
Rys. 2.8. Wzgldne ryzyko zgonu na raka lub biaaczk w zalenoci

od dodatkowej dawki, otrzymanej wskutek pracy ze rdami promieniowania, skumulowanej w cigu ycia, dane z pracy IARC (poziom 1
odpowiada redniej umieralnoci pracownikw nienapromieniowanych).
Dla penego obrazu trzeba doda, e autorka pracy, p. dr Cardis,

w kilka lat pniej opublikowaa wyniki dalszych studiw, ktre wg jej
owiadczenia wskazuj na wzrost zagroenia zgodnie z hipotez, e kada
dawka promieniowania moe by szkodliwa, proporcjonalnie do jej wielkoci72. Jednake dane liczbowe z tej nowej pracy nie zostay ujawnione.
Komitety ICRP (International Commission on Radiation Protection
72
Cardis E. et al. Risk of cancer after low doses of ionising radiation: retrospective cohort
study in 15 countries, BMJ, doi:10.1136/bmj.38499.599861.E0 (published 29 June 2005)
40
Midzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej) i UNSCEAR (United

Nations Scientific Committee on Effects of Atomic Radiation Komitet
ONZ ds Skutkw Promieniowania Atomowego) przyjy t prac pozytywnie, natomiast szereg niezalenych naukowcw przeciwnych hipotezie LNT podj krytyk tej pracy73,74.
Umieralno SMR dla stoczniowcw Shippingport
Dawki powyej 5 mSv
1,4
Dawki zerowe
1,2
RMS
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
Wszystkie
przyczyny
Biaaczka
LHC
Rak puc
Wszystkie
nowotwory
Rys. 2.9. Umieralno75 wrd stoczniowcw z Shippingport

(SMR standardized mortality ratio, znormalizowana umieralno wzgldna,
LHC nowotwory ukadu krwiotwrczego)
W innym studium zbadano wpyw promieniowania na du grup

28 000 pracownikw stoczni Shippingport, w ktrej remontowano okrty o napdzie jdrowym. Stwierdzono, e umieralno na nowotwory
wrd osb napromieniowanych niskimi dawkami (powyej 5 mSv) bya
o 24% mniejsza ni w grupie kontrolnej zoonej z pracownikw tej
samej stoczni, ktrzy nie byli napromieniowani76 (patrz rys. 2.9).
Dobr grupy kontrolnej z pracownikw tej samej stoczni jest o tyle
wany, e czsto ignorowano wyniki bada wskazujcych na zmniejszon umieralno na nowotwory wrd osb napromieniowanych twierdzc, e s one wynikiem efektu zdrowego pracownika, tzn lepszego
73
74
75
76
Fornalski, K. W. and Dobrzyski, L., Ionizing radiation and health of nuclear industry
workers, Int. J. of Low Radiation, vol. 6, no 1, 2009, pp. 57-78 oraz Lagarde F.: Tiny
excess relative risks hard to pin down, 5 August 2005, BMJ, http://www.bmj.com/cgi/
eletters/bmj.38499.599861.E0v1#114265
Feinendegen and Neumann: Physics must join with biology in better assessing risk
from low-dose irradiation Radiat Prot Dosimetry. 2005; 117: 346-356.
Umieralno liczba zgonw w populacji wskutek danej choroby na 100 000 osb
MATANOSKI, G.M., Health effects of low-level radiation in shipyard workers- final report, DOE DE-AC02-79 EV 10095, US Dept. of Energy, (1991).
41
zdrowia osb pracujcych ni ogu ludnoci. To twierdzenie jest silnie

krytykowane.77 Przeciw hipotezie, e efekt zdrowego pracownika jest
powodem lepszego stanu zdrowia osb napromieniowanych przemawia
to, e ani przy przyjmowaniu pracownikow do nuklearnych stoczni, ani
do wszystkich innych zakadow atomowych, nie s prowadzone badania
genetyczne wykrywajace podatno na nowotwory, ani badania przesiewowe majce wykry ju istniejce nowotwory. W przypadku stoczni
Shippingport takie tumaczenie jest niemoliwe, bo nie ma powodu, dla
ktrego pracownicy tej samej stoczni mieliby by zdrowymi pracownikami w grupie pracujcej na okrtach z napdem jdrowym , a niezdrowymi w grupie pozostaych stoczniowcw.
Rwnie studium wykonane w Japonii, obejmujce badania 115 tysicy pracownikw poddanych maym dawkom promieniowania wykazao, e zarwno liczba zachorowa na nowotwory jak i oglna umieralno w tej populacji s mniejsze ni przecitne dane dla odpowiedniej
grupy mczyzn w Japonii78. Przy redniej dawce skumulowanej 13,9
mSv/osob, standaryzowany wspczynnik umieralnoci79 dla caej populacji napromieniowanej wynis SMR = 0,83 dla wszystkich przyczyn,
SMR = 0,89 dla chorb nowotworowych. A wic i w Japonii umieralno
na nowotwory wrd pracownikw napromieniowanych bya mniejsza
od redniej w populacji oglnej.
2.7.2. Badania brytyjskich radiologw
W Wielkiej Brytanii przeprowadzono obszerne badania umieralnoci na
nowotwory wrd lekarzy radiologw. Stadium to objo okres 100 lat
(1897-1997), w cigu ktrego lekarze otrzymywali bardzo zrnicowane dawki promieniowania80. W wyniku studium okrelono standaryzowany wspczynnik umieralnoci SMR dla zgonw radiologw ze
wszystkich powodw, zgonw na nowotwory i wszystkich zgonw nie
wynikajcych z chorb nowotworowych, po czym porwnano te wielkoci z wartociami SMR dla trzech grup:
(i) wszystkich mczyzn w Anglii i Walii,
(ii) wszystkich mczyzn w klasie spoecznej I (do ktrej nale
lekarze)
(iii) wszystkich lekarzy pci mskiej.
77
78
79
80
Fornalski K.W., Dobrzyski L. The healthy worker effect and nuclear industry workers,
Dose-Response, w druku
HOSODA, Y. et al., First analysis of mortality of nuclear industry workers in Japan,
1986-1992, J. of Health Physics, Vol. 32 No. 2, (1997) 173-184.
Wskanik umieralnoci standaryzowany wzgldem wieku, obliczany w odniesieniu do
100 000 osb.
BERRINGTON A, Darby SC, Weiss HA, Doll R. 100 years of observation on British radiologists: mortality from cancer and other causes 1897-1997. Br J Radiol 2001;74:507, 19
42
Jako grupa, radiolodzy zarejestrowani w latach 1921-1979 nie wykazuj znaczcej rnicy w SMR na nowotwory w porwnaniu z innymi
lekarzami. Natomiast radiolodzy maj znacznie niszy SMR na nowotwory ni inni mczyni (SMR=0.63 ) lub mczyni z klasy spoecznej
I (SMR=0.82). Radiolodzy, ktrzy zarejestrowali si po 1920 r., to jest
po wprowadzeniu przepisw ochrony radiologicznej, maj niszy SMR
dla zgonw ze wszystkich przyczyn ni inni lekarze mczyni
(SMR=0.91), mczyni z klasy spoecznej I (SMR=0.91) lub wszyscy
mczyni (SMR=0.72).
Ponadto u radiologw zarejestrowanych po 1955 r. SMR na nowotwory by o 29% niszy ni dla innych lekarzy. Rwnie wspczynnik
umieralnoci radiologw ze wszystkich przyczyn by znacznie niszy ni
dla innych lekarzy. Czemu radiolodzy mieliby by zdrowsi ni inni lekarze? Cz uczonych stawia hipotez, e odporno radiologw na choroby wynika ze stymulacji ukadu immunologicznego przez promieniowanie.
2.7.3. Klucz do bezpieczestwa rozoenie dawek w czasie
Diagnostyka medyczna wie si czsto z napromieniowaniem maymi
dawkami. Obszerne studia prowadzone na pacjentach dorosych, poddanych napromieniowaniu w celach diagnostycznych nie wykazay wzrostu zachorowa. Np. analiza danych 34 000 pacjentw w Szwecji, ktrym podawano I-131 w celach leczniczych wykazaa, e przy redniej
dawce cznej 1100 mSv zachorowalno na raka tarczycy w grupie
23319 osb, ktre przed badaniami nie byy podejrzane o nowotwory
(w tym 8% osb w wieku poniej 20 lat) wystpi 25-procentowy deficyt rakw tarczycy w porwnaniu z ogem ludnoci81.
W Kanadzie badano 64172 pacjentw poddanych wielokrotnemu
napromieniowaniu maymi dawkami. cznie sigay one od kilkunastu
mSv do kilku Sv ale byy otrzymywane przy redniej mocy dawki (0,6
mSv/s)82. Autor studium stwierdzi, e nie ma adnego zwizku midzy
ryzykiem zgonu na nowotwory a dawk83. Porwnanie z umieralnoci
na nowotwory wrd Japoczykw z tzw. kohorty ABS (Atomic Bomb
Survivors), ktrzy przeyli atak na Hiroszim i Nagasaki, a wic otrzymali dawki jednorazowe przy wysokiej mocy dawki wykazao, e ryzyko
81
82
83
HALL, P., et al., Thyroid cancer after diagnostic administration of Iodine 131, Radiation
Research,. 145 (1996) 86-92
Maa moc dawki to 0,05 do 0,1 mGy/min, wiksze moce kwalifikuje si jako rednie
HOWE G.R., Lung cancer mortality between 1950 and 1987 after exposure to fractionated moderate dose rate ionizing radiation in the Canadian fluoroscopy cohort study
and a comparison with lung cancer mortality in the atomic bomb survivors study,
Radiation Research, 142, p295-304, 1995
43
Wzgldne ryzyko zgonu na raka, SMR
przy maych mocach dawki ma zdecydowanie inny charakter. Na rysunku 2.10 pokazano umieralno dla grup, ktre otrzymay czne dawki
promieniowania zawarte w przedziale: Grupa 1 0,01-0,49 Sv, grupa 2
0,50-0,99 Sv, grupa 3 1,0-1,99 Sv, grupa 4 2,00-2,99 Sv i grupa
5 i 6 powyej 3 Sv.
Porwnanie skutkw napromieniowania terapeutycznego maymi
dawkami ze skutkami jednorazowego napromieniowania
w Hiroszimie i Nagasaki kohorta ABS
3
2,65
2,65
2,5
Radioterapia
Kohorta ABS
2
1,5
1,93
1,45
1,09
1,26
1
0,87
0,5
0
0,82
1,04
0,94
3
4
Grupa dawek
Rys. 2.10. Wyniki bada skutkw napromieniowania medycznego

maymi dawkami ze skutkami napromieniowania w Hiroszimie
i Nagasaki. Dane z pracy Howe 199584
W przypadku kohorty ABS ryzyko wyranie ronie z dawk. Natomiast w przypadku kohorty poddanej napromieniowaniu o maych mocach dawki, mimo e czna dawka otrzymana przez pacjenta bya taka
jak w kohorcie ABS, przy maych dawkach wida obnienie umieralnoci
na nowotwory. Dopiero przy wysokich dawkach cakowitych ryzyko nieco wzrasta powyej redniej dla osb nienapromieniowanych, ale i tak
jest bliskie jednoci, duo nisze ni dla kohorty ABS.
2.7.4.
Napromieniowanie rodzicw maymi dawkami nie ma

wpywu na potomstwo
Badania dzieci z Hiroszimy i Nagasaki, ktre przeyy wybuch bomb
atomowych jako pody i otrzymay dawki powyej 0,01 Sv (rednia
dawka 0,309 Sv), nie wykazay wzrostu zachorowa na nowotwory, a adne z nich nie umaro na biaaczk. Tym bardziej nie
84
tame
44
ma zagroenia dla dzieci w ssiedztwie elektrowni jdrowych, gdzie

roczne dawki na pocie elektrowni wynosz okoo 0,00001 Sv.
Po zbadaniu 36 000 dzieci w cigu 30 lat i analizie danych 120 000
pracownikw naraonych na promieniowanie Urzd Ochrony Radiologicznej Wielkiej Brytanii (NRPB) oznajmi w listopadzie 1999 roku, e:
Wyniki nowego wielkiego studium epidemiologicznego nie zgadzaj
si z tez, e naraenie rodzicw na promieniowanie przed poczciem
dziecka jest przyczyn biaaczki i choniaka (non-Hodgkin lymphoma)
u dzieci.
Nie wykryto te zwizku midzy napromieniowaniem przed poczciem dziecka a innymi kategoriami nowotworw u dzieci85. Raporty brytyjskiego komitetu ds. Aspektw Medycznych Promieniowania
w rodowisku COMARE, zarwno raport sprzed 15 lat (z 1994 r86) jak
i najnowszy raport87, w ktrym uyto najbardziej czuych metod statystycznych i matematycznych, potwierdziy, e nic nie wskazuje na
zwikszenie zachorowalnoci na jakiekolwiek dziecice choroby nowotworowe w promieniu 25 km od elektrowni jdrowych.
Nie ma te zagroenia zwizanego z przerobem wypalonego paliwa
jdrowego. Badania przeprowadzone wrd 17 000 osb mieszkajcych
w jednej z miejscowoci graniczcych z terenem zakadw przerobu
materiaw jdrowych w Pennsylwanii potwierdziy, e nie mona wiza adnego ryzyka wzrostu zachorowa na nowotwory z zamieszkiwaniem w pobliu tych zakadw88, a obszerne studia prowadzone na
zlecenie francuskiego ministerstwa zdrowia i ochrony rodowiska wykazay, e zakady przerobu paliwa wypalonego w La Hague te nie
powoduj zagroenia radiacyjnego89.
2.7.5.
Nowe osignicia w badaniach procesw

biologicznych po napromieniowaniu ludzi
Analizy procesw zachodzcych w organizmie ssakw wykazuj, e
normalny metabolizm powoduje powstawanie dziennie w kadej ko-
85
86
87
88
89
NRPB, NATIONAL RADIOLOGICAL PROTECTION BOARD, Cancer in the offspring of radiation workers: a record linkage study, NRPB-R298, Nov. 1997
COMARE, Committee on Medical Aspects of Radiation in the Environment, Fourth Report, The incidence of cancer and leukaemia in young people in the vicinity of Sellafield
site (1994)
COMARE, Committee on Medical Aspects of Radiation in the Environment, Tenth Report, The incidence of childhood cancer around nuclear installations in Great Britain
(2005) www.comare.org.uk
Boice D.J. et al.: Cancer Incidence in Municipalities near Two Former Nuclear Materials
Processing Facilities in Pennsylvania, Health Physics, Vol. 85, No c6, pp. 691-699, 2003
GROUPE RADIOECOLOGIE NORD CONTENTIN Estimation des niveaux dexposition aux
rayonnements ionisants et des risques de leucemies associes de populations du NordContentin, Synthese, (July 1999)
45
mrce okoo miliarda uszkodze DNA. Metabolizm powoduje setki milionw razy wicej uszkodze DNA (naprawianych i nienaprawianych)
ni promieniowanie naturalne90.
Aby organizm przey, musi posiada bardzo skuteczne metody usuwania wolnych rodnikw oraz naprawy i eliminowania uszkodze DNA.
Te same ukady, ktre chroni go przed skutkami metabolizmu tlenu,
dziaaj obronnie rwnie w przypadku promieniowania jonizujcego.
Ostatnie dziesiciolecie przynioso ogromny postp w zrozumieniu
procesw biologicznych, ktre zapewniaj obron komrek i organizmu czowieka przed zagroeniem radiacyjnym. Okazao si, e charakter procesw obronnych jest zrnicowany i zaleny od wielkoci
dawki. Poprzednio twierdzono, e zarwno mae jak i due dawki powoduj podobne uszkodzenia DNA, a procesy naprawcze mog czasami prowadzi do bdw i zapocztkowywa procesy rakotwrcze.
Obecnie Francuska Akademia Nauk i Francuska Akademia Medycyny
podkrelaj, e chocia uszkodzenia DNA w komrce przebiegaj jednakowo niezalenie od mocy dawki, to charakter procesw obronnych
na poziomie komrki, tkanki i caego organizmu jest odmienny w zalenoci od mocy i wielkoci dawki.
W szczeglnoci przy maych dawkach (rzdu kilku mSv) aktywacja procesw obronnych przez promieniowanie powoduje zwikszenie
odpornoci organizmu na inne zagroenia, wystpujce w normalnych
procesach metabolicznych. Ronie na przykad skuteczno usuwania
toksyn, takich jak aktywne utleniacze, co chroni DNA przed uszkodzeniem. Podczas gdy liczba uszkodze DNA wskutek procesw metabolicznych siga miliarda dziennie w kadej komrce, liczba uszkodze
radiacyjnych w komrce przy maych mocach dawki promieniowania,
np. 1 mSv/rok, wynosi okoo 0,005 na dzie91. Podobnie jak uszkodzenia powodowane metabolizmem, uszkodzenia radiacyjne s usuwane
lub naprawiane, tak e liczba mutacji pozostajcych po procesach
naprawy biologicznej redukowana jest do okoo jednej na dziesi
milionw na komrk na dzie, a wic jest tryliony razy mniejsza ni
z powodu procesw metabolicznych.
Promieniowanie jonizujce czciej powoduje uszkodzenia polegajce na zerwaniu obu nici DNA, co zwiksza niebezpieczestwo bdnej
naprawy i zainicjowania procesw rakotwrczych. Wystpuj take
90
91
POLLYCOVE M, FEINENDEGEN LE. Radiation-induced versus endogenous DNA

possible effects of inducible protective responses in mitigating endogenous
Human Exp Toxicol 2003, 22, 290-306.
POLLYCOVE M, FEINENDEGEN LE. Radiation-induced versus endogenous DNA
possible effects of inducible protective responses in mitigating endogenous
Human Exp Toxicol 2003, 22, 290-306
damage:
damage.
damage:
damage.
46
kompleksy uszkodze, ktre s typowe dla promieniowania jonizujcego a znacznie mniej dla procesw metabolicznych. Pomimo to, prawdopodobiestwo uszkodzenia podwjnego powodowanego przez promieniowanie o maej mocy jest tysic razy mniejsze ni wskutek procesw
metabolicznych. Ponadto, napromieniowanie maymi dawkami pobudza
w organizmie biologiczne mechanizmy obronne, ktre chroni nas zarwno przed uszkodzeniami komrek wskutek promieniowania, jak i wskutek
procesw metabolicznych. Ma to skutki wielokrotnie przewyszajce minimalny wzrost liczby uszkodze DNA przez mae dawki promieniowania.
Przy bardzo maych mocach dawki nie dostrzega si adnych ujemnych skutkw napromieniowania tkanki, poniewa uszkodzone komrki
nie s naprawiane, lecz eliminowane drog apoptozy, czyli zaprogramowanej mierci tych komrek, w ktrych wystpuj nienaprawione uszkodzenia DNA. Z punktu widzenia organizmu (przy bardzo maej frakcji uszkodzonych komrek) jest to najbezpieczniejsze rozwizanie. Wg raportu
obu akademii francuskich, Eliminacja tych uszkodzonych komrek zabezpiecza organizm przed potencjalnymi zoliwymi nowotworami92. Tak
wic mae dawki promieniowania nie daj znaczcego wkadu w procesy
kancerogenne, a raczej odwrotnie, prowadz do ich hamowania.
Przy dawkach powyej kilku mSv, ale poniej okoo 100 mSv, aktywowane s mechanizmy obronne, tak e komrki uszkodzone wskutek wszystkich przyczyn s eliminowane lub naprawiane przez procesy
o wysokiej efektywnoci93,94. Procesy te rozwiny si wraz z powstaniem ycia na Ziemi, a przede wszystkim wraz z powstaniem atmosfery
tlenowej, najwikszej katastrofy ekologicznej w historii planety, ktra
wyeliminowaa wikszo dominujcych przez miliard lat organizmw
beztlenowych. Gdyby nie powstay mechanizmy obrony przeciwrodnikowej, aden organizm nie przetrzymaby milionw uszkodze DNA
zachodzcych codziennie w kadej komrce naszego ciaa. Skuteczno
pobudzania tych procesw obronnych ronie z dawk, tak e w zakresie kilkunastu i kilkudziesiciu mSv moe wystpowa efekt hormezy95
zmniejszanie liczby uszkodze komrki wywoanych procesami me92
93
94
95
Acadmie Nationale de Mdecine , Institut De France, Acadmie Des Sciences -: Doseeffect relationships and estimation of the carcinogenic effects of low doses of ionizing
radiation, March 30, 2005
JAWOROWSKI Z. Radiation risk and ethics, Physics Today (1999) 52(9) 24-29.
UNSCEAR Report to the General Assembly, Annex B: Adaptive Response, United Nations, New York, 1994
Hormeza zjawisko polegajce na tym, e czynnik wystpujcy w przyrodzie, szkodliwy
dla organizmu w wikszych dawkach, w maych dawkach dziaa na korzystnie. Ju w XVI
wieku szwajcarski lekarz Paracelsus stwierdzi, e to dawka (a nie substancja) czyni
trucizn. Hormeza radiacyjna hipotetyczny korzystny wpyw maych dawek promieniowania jonizujcego na ywe organizmy, polegajcy m.in. na zmniejszeniu prawdopodobiestwa zachorowania na nowotwory zoliwe i inne choroby o podou genetycznym.
47
tabolicznymi gra znacznie wiksz rol ni moliwe niedoskonaoci

w procesach naprawczych. Faktem jest, e wskutek promieniowania
powstaje wiksza frakcja uszkodze podwjnych nici DNA ni przy procesach metabolicznych, co utrudnia napraw nici DNA. Jednak wedug
opinii akademii francuskich liczba uszkodze wskutek procesw metabolicznych jest tak ogromna, e zwikszenie skutecznoci ich napraw
wskutek promieniowania przy maych dawkach moe w sumie wpywa
pozytywnie na zdrowie pomimo owej wikszej frakcji uszkodze podwjnych.
Przy wikszych dawkach, w przedziale 100-200 mSv, koncentracja uszkodze w komrkach ronie i procesy naprawcze DNA mog
przebiega z bdami, ktrych prawdopodobiestwo ronie z moc dawki.
Bdy w naprawie DNA mog prowadzi do utrwalenia mutacji i zapocztkowania procesu nowotworowego.
Powyej 500 mSv tempo rozmnaania komrek ronie, by zrekompensowa utrat komrek uszkodzonych przez promieniowanie.
Szybkie dzielenie komrek przeszkadza w procesach naprawczych i ronie prawdopodobiestwo bdnej naprawy i rozwoju nowotworu.
Te rnice w procesach naprawczych tumacz, czemu przy maych dawkach wpyw promieniowania moe by pozytywny dla zdrowia, chocia przy duych dawkach jest on negatywny. Badania i oceny
procesw naprawy biologicznej s bardzo trudne i wci nie znamy
w peni ich uwarunkowa. Dlatego ICRP i UNSCEAR nadal podtrzymuj
hipotez LNT i stanowi ona podstaw przepisw o ochronie przed promieniowaniem a take analiz porwnawczych, chocia wedug zgodnej
opinii Francuskiej Akademii Nauk i Francuskiej Akademii Medycyny
obecny stan wiedzy wskazuje, e bardzo mae dawki nie s grone.
Francuska Akademia Medycyny podkrela, e najnowsze dane biologiczne wskazuj na zoono i rnorodno procesw molekularnych i komrkowych decydujcych o przeyciu lub mutagenezie komrki w zalenoci od wielkoci i mocy dawki. Zarwno Akademia
Medycyny jak i Akademia Nauk Francji, podobnie jak wielu uczonych
np. w Polsce prof. Z. Jaworowski, wieloletni przewodniczcy Rady Naukowej Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej i byy przewodniczcy UNSCEAR uwaaj, e do opisu procesw zachodzcych
po napromieniowaniu ludzi maymi dawkami naley stosowa model
uwzgldniajcy zjawisko hormezy. W cigu ubiegych kilkudziesiciu
lat opublikowano okoo 6000 prac potwierdzajcych istnienie zjawiska
hormezy zarwno w przypadku promieniowania jonizujcego jak i wielu innych czynnikw fizycznych i chemicznych, ktre w duych dawkach s szkodliwe, a w maych dobroczynne. Jest to zjawisko wystpujce powszechnie w wiecie biologicznym i badane intensywnie w wielu
48
dziedzinach nauki. Doprowadzio to ostatnio do koniecznoci ujednolicenia terminologii i definicji uzywanych w hadaniach hormezy.96
Jak pisa prof. Hrynkiewicz w ksice Czowiek i promieniowanie
jonizujce wydanej w 2001 r. przez PWN, powszechne uznanie hipotezy hormezy radiacyjnej bdzie miao powane konsekwencje spoeczne i ekonomiczne... nakady finansowe zwizane z zabezpieczaniem ludnoci przed najmniejszymi nawet dawkami bd mogy by uyte w innych dziedzinach zdrowia spoeczestwa ... a informacje o dawkach kolektywnych bd miay jedynie ... orientacyjne znaczenie.97
Obecnie trwaj w rnych krajach prace zmierzajce do zastpienia hipotezy liniowej bezprogowej modelem, ktry uwzgldniaby pobudzanie ukadu immunologicznego przez promieniowanie. Francuska
Akademia Nauk i Francuska Akademia Medycyny przyjy w maju 2005
roku jednogonie uchwa stwierdzajc, e hipoteza liniowa bezprogowa nie ma podstaw naukowych i e w analizach porwnawczych naley uwzgldnia moliwy dobroczynny wpyw promieniowania. Oznacza to zdecydowane zmniejszenie szacowanych zagroe ze strony
maych dawek dziaajcych przez wiele pokole.
Dotychczas we wszelkich analizach porwnawczych stosowano
model liniowy bezprogowy (LNT) i uwzgldniano dawki kolektywne
powodowane przez bardzo mae zagroenia. Przeciw temu modelowi
oraz uywaniu dawki kolektywnej (pochodnej LNT) wypowiedziao
si amerykaskie Towarzystwo Fizyki Medycznej w owiadczeniu
stwierdzajcym, e brak jest podstaw do przyjcia, e ryzyko radiacyjne
wystpuje poniej mocy dawki 50 mSv/rok lub 100 mSv w cigu
caego ycia98.
W 2001 r. ICRP zgodzia si z twierdzeniami uczonych przedstawianymi w rnych pracach99, e liczenie dawki kolektywnej cakowanej przez wiele pokole jest niewaciwe i prowadzi do mylcych wnioskw. Zdaniem ICRP naley tylko zapewni, e przysze pokolenia bd
rwnie bezpieczne jak pokolenie obecne, a nie oblicza wtpliwe nawet
matematycznie straty zdrowia wynikajce z mnoenia zaniedbywalnie
maych dawek przez ogromne liczby ludnoci na ziemi i ogromne przedziay czasu. Wobec tego, e nawet przy uwzgldnianiu owych hipote96
97
98
99
Calabrese I inni: 2007. Biological stress response terminology: Integrating the concepts of adaptive response and preconditioning stress within a hormetic dose-response
framework. Toxicology and Applied Pharmacology 222: 122-128
Czowiek i promieniowanie jonizujce, Praca zbiorowa pod redakcj A. Hrynkiewicza,
PWN, Warszawa 2001
Mossman KL, Goldman M, Masse F, Mills WA, Schaiger KJ, and Vetter RL. 1996. Radiation Risk in Perspective Health Physics Society Position Statement, March, 1996.
http://www.physics.isu.edu/radinf/hprisk.htm.
JAWOROWSKI Z. Radiation risk and ethics, Physics Today (1999) 52(9) 24-29.
49
tycznych ujemnych skutkw promieniowania przez bardzo dugie okresy czasu wyniki porwna przemawiay zdecydowanie na korzy energii
jdrowej, obecnie proponowane podejcie da jeszcze wyraniejsz przewag energii jdrowej.
2.8.
Podsumowanie
Dugoletnie badania w wielu rejonach wiata i wrd rnych populacji

wykazay dobitnie, e dziaanie maych dawek promieniowania, porwnywalnych z wielkoci ta naturalnego, nie spowodowao adnych negatywnych skutkw zdrowotnych ani wrd populacji dorosej, ani wrd
dzieci lub potomstwa osb naraonych na promieniowanie.
Tym niemniej, w analizach porwnawczych przyjmowano dotychczas, e kada dawka promieniowania wie si z ryzykiem proporcjonalnie do wielkoci dawki. Jak dotd, takie podejcie przy ktrym
zakada si moliwie najbardziej pesymistycznie skutki zagroenia ze
strony energii jdrowej nadal formalnie obowizuje.
UNSCEAR i ICRP podtrzymuj stosowanie hipotezy LNT. Przytaczaj one wyniki wielu prac wykazujcych wzrost zachorowa przy rednich dawkach, co zdaniem zwolennikw hipotezy LNT daje podstawy,
by wnioskowa o moliwych ujemnych skutkach dziaania maych dawek. Jednake przytoczone wyej wyniki bada w populacjach naraonych na dziaanie promieniowania o wielkociach zblionych do ta naturalnego wykazuj, e negatywnych skutkw dziaania maych dawek
nie wida, natomiast wida pozytywne. Tak wic nie ma powodu obawia si maych dawek promieniowania, porwnywalnych z wielkoci
promieniowania naturalnego.
Czy dawki powodowane przez elektrownie jdrowe s naprawd
mae, przedyskutujemy w nastpnym rozdziale.
2.9.
2.9.1.
Dawki wokoo elektrowni jdrowych te s bardzo

mae i nie szkodz!
Stanowisko energetyki jdrowej redukujemy dawki

ile tylko mona!
Elektrownie jdrowe wytwarzaj obecnie okoo 17% energii elektrycznej zuywanej na wiecie, a liczba blokw z reaktorami energetycznymi przekroczya 440 w 32 krajach wiata. Mimo to wkad elektrowni
jdrowych w oglny poziom promieniowania jest pomijalnie may
0,001 mSv/rok wobec rednio 2,4 mSv/rok jakie otrzymuje czowiek
wskutek promieniowania ta naturalnego i dodatkowo 0,86 mSv/rok
z zabiegw medycznych.
50
Wraz z rozwojem energetyki jdrowej podnoszono stale bezpieczestwo jdrowe i obniano dawki promieniowania. Obecne uwolnienia
produktw radioaktywnych z elektrowni jdrowych (EJ) s pomijalnie
mae, a take w przeszoci uwolnienia podczas normalnej eksploatacji
EJ nie powodoway wykrywalnych efektw zdrowotnych. Ale dyskusja
trwa. Skutki katastrofy w Czarnobylu, chocia bya ona tylko jednym
odosobnionym wypadkiem, bynajmniej nie reprezentatywnym dla energetyki jdrowej, rzucaj cie wtpliwoci na dobre wyniki wszystkich
innych elektrowni. Z drugiej strony wiemy, e inne elektrownie poza
Czarnobylem z uwagi na cakowicie odmienn konstrukcj nie mog
spowodowa podobnego skaenia otoczenia. Ponadto przeciwnicy energetyki jdrowej donosz wci o zachorowaniach na biaaczk, rzekomo
powodowanych przez instalacje jdrowe. Jaka jest prawda? Zacznijmy
od faktw.
Uwolnienia radioaktywne z EJ i z zakadw przerobu paliwa wypalonego s stale kontrolowane. Wyniki pomiarw podlegaj kontroli
urzdw dozoru jdrowego w krajach prowadzcych eksploatacj EJ,
a w skali globalnej s zbierane i publikowane przez Komitet Naukowy
ONZ ds. Skutkw Promieniowania Atomowego (UNSCEAR). UNSCEAR
publikuje take inne dane dotyczce promieniowania, midzy innymi
wielkoci uwolnie substancji radioaktywnych z elektrowni opalanych
paliwem organicznym ktre wbrew oczekiwaniom porwnywalne s
z uwolnieniami z EJ.
Systematyczne wysiki energetyki jdrowej zmierzajce do redukcji
emisji substancji radioaktywnych (czyli ich emisji do otoczenia) i utrzymania naraenia naraenia pracownikw i ludnoci na promieniowanie
na poziomie tak niskim jak to moliwe w rozsdnych granicach (as low
as reasonably achievable ALARA)100 doprowadziy do imponujcych
sukcesw. Nikt ani z personelu, ani z ludnoci wokoo elektrowni nie
otrzyma dawek, ktre spowodowayby utrat zdrowia lub ycia, nikt
poza ofiarami Czarnobyla, ktry nie jest typowy dla reaktorw energetycznych i zasuguje na osobn dyskusj. Energetyka jdrowa z natury rzeczy nie wydziela gazw powodujcych efekt cieplarniany101, ani
nie powoduje zanieczyszcze atmosfery zwizkami siarki, azotu i pyami tak jak energetyka wglowa. Dziki temu za, e od pierwszych lat
100
101
Zasada wprowadzona w okresie prb z broni jdrow, stanowica logiczne uzupenienie hipotezy LNT twierdzcej, e nie ma progu, poniej ktrego promieniowanie przestaje by zagroeniem.
Nie wnikam w problem zmian klimatycznych i ewentualnego wpywu czowieka na ocieplanie klimatu, zostawiajc to specjalistom z tej dziedziny, natomiast podkrelam, e
praca elektrowni jdrowych nie powoduje emsisji CO2. Fakt ten skoni wielu ekologw
do popierania energetyki jdrowej.
51
jej rozwoju przywizywano ogromn wag do redukowania emisji

substancji radioaktywnych i naraenia radiacyjnego personelu, energetyka jdrowa osigna wyniki, ktre mog by wzorem dla innych
gazi przemysu. Dotyczy to zarwno dziaa zmierzajcych do zmniejszania zagroe spoeczestwa jak i pracownikw.
2.9.2.
Mae i wci obniane naraenie radiacyjne

pracownikw elektrowni.
Ludmi najbardziej naraonymi na promieniowanie z EJ s jej wasni
pracownicy. Dlatego kierownictwo elektrowni przykada du wag do
redukcji dawek, jakie pracownicy otrzymuj w czasie normalnej pracy
i remontw urzdze. Nie wystarcza przy tym chroni najbardziej naraonych pracownikw kosztem dawek otrzymywanych przez innych
pracownikw. Celem jest zmniejszenie dawki kolektywnej102, czyli sumy
wszystkich dawek otrzymywanych przez wszystkich pracownikw elektrowni i personel czasowo zatrudniony przy pracach naprawczych.
Dbao o zmniejszanie naraenia radiacyjnego nie powoduje bynajmniej obnienia efektywnoci pracy elektrowni, wrcz przeciwnie,
ich wspczynniki wykorzystania mocy zainstalowanej rosn, chocia
dawki pracownikw malej. Dane zbierane przez urzdy dozoru jdrowego w rnych krajach i przez wiatowe Stowarzyszenie Operatorw EJ WANO (World Association of Nuclear Operators) wykazuj, e
w elektrowniach o najwyszych wspczynnikach wykorzystania mocy
zainstalowanej dawki kolektywne s najnisze103.
Na Rys. 2.11 wida krzywe oparte na danych WANO przedstawiajce wzrost redniego wspczynnika wykorzystania mocy zainstalowanej
we wszystkich EJ na wiecie104, oraz dawki kolektywne w EJ z reaktorami
PWR (Pressurized Water Reactor reaktor wodny cinieniowy)105, a wic
takimi, jakie prawdopodobnie bd budowane w Polsce (nie przesdzajc oczywicie wynikw przyszych przetargw na dostaw technologii,
102
103
104
105
Dawka kolektywna (mierzona w osobo-siwertach) to suma dawek indywidualnych

otrzymanych przez wszystkich pracownikw wykonujcych dan prac (np. wymian urzdze w EJ) lub naraonych na promieniowanie z danego rda (np. mieszkajcych w pobliu elektrowni jdrowej). Jej wad jest brak biologicznego znaczenia
oraz likwidacja informacji o naraeniu indywidualnym, najbardziej istotnym dla oceny skutkw naraenia na promieniowanie. Jest uyteczna dla formalnego porwnywania rnych technik, natomiast nie powinna by uywana dla oceny medycznych
skutkw naraenia.
Szczegowe informacje znajduj si na stronie internetowej WANO www.wano.info
WANO 2008 plant indicators, http://www.wano.info/PerformanceIndicators/PI_Trifold/
PI_2008_TriFold.pdf
Opisy reaktorw rnych typw s w ksice Strupczewski A., Celiski Z.: Podstawy
energetyki jdrowej, WNT, Warszawa, 1984
52
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
Wsp. wykorzystania mocy zainst.

Dawka kol. w EJ z PWR
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
Dawka kolektywna osobo-Sv
Wspczynnik wykorzystania mocy
ktre s ju kwesti biznesow). Dawki te, otrzymywane cznie przez

wszystkich pracownikw elektrowni jdrowych, wczajc w to zespoy
remontowe spoza elektrowni, systematycznie malej.
Rys. 2.11. Wzrost redniego wspczynnika wykorzystania mocy

zainstalowanej w EJ na wiecie i obnianie redniej dawki kolektywnej na rok pracy bloku z reaktorem PWR. Dane z raportu WANO106
W przemyle jdrowym przyjto zasad Bezpieczestwo jest spraw

wspln i elektrownie jdrowe prowadz stale wymian dowiadcze,
tak e metody pracy opracowane w jednej elektrowni s udostpniane
innym elektrowniom. Pomaga to bardzo w podnoszeniu niezawodnoci
i obnianiu naraenia radiacyjnego.
2.9.3.
Stae zmniejszanie emisji promieniowania

z elektrowni jdrowych.
Gdy rozwaamy rozwj energetyki jdrowej w Polsce, pytmy przede
wszystkim, czy bezpieczne jest ssiedztwo elektrowni jdrowych.
Wedug zasad przyjtych przez Komisj Energii Atomowej USA
w poowie XX wieku, a wic na samym pocztku rozwoju energetyki
jdrowej, adna osoba nie moe by naraona na znaczce dodatkowe
zagroenie wskutek pracy elektrowni jdrowej, a spoeczne ryzyko wynikajce z pracy EJ powinno by porwnywalne z ryzykiem powodowanym przez inne formy wytwarzania energii i nie moe powodowa
znaczcego zwikszenia cakowitego zagroenia spoecznego. Dla osignicia tego celu ustalono, e dawki wokoo EJ naley ograniczy tak,
by powodowane przez nie rednie ryzyko zgonu na choroby nowotwo106
WANO 2008 plant indicators, http://www.wano.info/PerformanceIndicators/PI_Trifold/

PI_2008_TriFold.pdf
53
rowe (zgodnie z hipotez LNT) wrd populacji mieszkajcej w promieniu 16 km nie przekraczao 0.1% sumy zgonw na choroby nowotworowe wynikajcych ze wszystkich innych przyczyn107.
W owym czasie rednia umieralno na nowotwory wynosia w USA
okoo 2 zgonw na 1000 mieszkacw na rok, tak e okrelona liczbowo warto zagroenia dopuszczalnego ze strony elektrowni jdrowych
dla krytycznej grupy ludnoci108 wynosia 2 zgony na milion osb na
rok. Od tej pory uwolnienia produktw rozszczepienia z reaktorw jdrowych do otoczenia elektrowni stale malay. Na rys. 2.12 pokazano
spadek uwolnie jodu, gazw szlachetnych i pyw radioaktywnych do
atmosfery z elektrowni jdrowych z reaktorami PWR.
530
< Gazy szlachetne TBq/GWe.a
TBq/GWe.a
500
430
Jod-131 GBq/GWe.a
400
> Pyy radioaktywne GBq/GWe.a
300
220
200
81
100
0
1970-1974
1975-1979
1980-1984
1985-1989
27
13
1990-1994
1995-1997
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
GBq/GWe.a
Redukcja emisji z reaktorwj PWR wg [UNSCEAR 2000]

600
Rys. 2.12. Redukcja emisji z reaktorw PWR, dane liczbowe

z UNSCEAR109 (emisje okrelone w TBq lub GBq na energi elektryczn
wyprodukowan w cigu roku przy cigej mocy 1 GW)
Jak wida, starania energetyki jdrowej by zredukowa naraenie

radiacyjne daj wyniki. Najbardziej reprezentatywne s elektrownie francuskie, poniewa Francja jest europejskim liderem w rozwoju energetyki jdrowej. czna moc tych elektrowni wynosi 63,26 GW, a wic jest
okoo dwukrotnie wiksza od caej mocy wszystkich elektrowni w Polsce.
rednie uwolnienia jodu i aerozoli z elektrowni francuskich wynosiy
w 2000 r. okoo 0,4% dopuszczalnych uwolnie w skali rocznej110. Uwolnienia ciekych odpadw radioaktywnych wynosiy okoo 0,5% wielkoci
107
108
109
110
US NUCLEAR REGULATORY COMMISSION, US NRC Policy Statement on Nuclear Power

Plant Safety Goals, Atomic Energy Clearing House, 32(26); (23 June 1986).
Krytyczna grupa ludnoci grupa najbardziej zagroona, np. w przypadku ludnoci
wokoo EJ jest to zwykle grupa niemowlt, lub dzieci w wieku 2-7 lat, zamieszkaych
w rejonie wokoo EJ.
UNSCEAR Report 2000: Sources and Effects of Ionizing Radiation.
FRANCE 3rd French National Report on Implementation of the obligations of the Convention on Nuclear Safety issued for the 2005 Peer Review Meeting, July 2004
54
dopuszczalnych. Im nowsze reaktory, tym wydzielenia s mniejsze.

W innych krajach emisje s rwnie systematycznie redukowane.
2.9.4.
Dawki wokoo elektrowni jdrowych dopuszczalne

i rzeczywiste.
Wielko rekomendowanej dawki dopuszczalnej dla ludnoci powodowanej przez instalacje jdrowe okrelia Midzynarodowa Komisja Ochrony
Przed Promieniowaniem (ICRP) jako 1 mSv/rok. Wielko t przyjto jako
obowizujc w krajach Unii Europejskiej. Jak wida z rys. 2.13, jest ona
znacznie mniejsza od rnic dawek promieniowania naturalnego midzy
rnymi krajami w Europie, np. midzy Finlandi a Polsk. Ponadto, graniczne wielkoci uwolnie ustalane przez dozr jdrowy111 s mniejsze od
dawek okrelonych przez ICRP, a elektrownie staraj si utrzyma emisje
na poziomie jak najmniejszym zgodnie z zasad ALARA. W efekcie rzeczywiste dawki wokoo EJ s znacznie mniejsze od dozwolonych.
8
7,3
0,6
5
4
0,4
0,3
0,2
0,1
0
aw
Bi d
a
y
W sto
ar
k
sz
aw
Lu a
b
G lin
or
z
Kr w
ak
Le w
gn
ic
L a
Za esk
ko o
pa
ne
2,4
W
ro
c
mSv/rok
mSv/rok
Dawki roczne
promieniowania
2
1
1
0
Rnica dawki gamma

w stosunku do Wrocawia
mSv/rok
0,5
Finlandia
wiat, r
To naturalne
ICRP, UE
0,3
0,1
0,03
0,01
Dozr
jdrowy
EUR
EJ Ringhals
EJ Francja
Ograniczenia
Dawki od EJ
Rys. 2.13. Porwnanie dawek promieniowania od EJ z tem naturalnym

i dawkami dozwolonymi
Gdyby mieszkaniec Wrocawia przeprowadzi si do Krakowa, to

jego dawka roczna od naturalnego promieniowania gamma wzrosaby
o 0,36 mSv. Gdyby za koo jego mieszkania we Wrocawiu wybudowano nowoczesn elektrowni jdrow z typowym francuskim reaktorem
PWR, to dodatkowa dawka promieniowania wyniosaby (na pocie tej
elektrowni!) tylko 0,01 mSv/rok, a wic ponad 30 razy MNIEJ!
111
Dozr jdrowy czuwa nad bezpieczestwem reaktorw i innych instalacji jdrowych,

podobnie jak dozr techniczny czuwa nad bezpieczestwem naczy cinienowych i innch ukadw technicznych. W Polsce rol dozoru jdrowego peni Pastwowa Agencja
Atomistyki, patrz www.paa.gov.pl
55
Nic dziwnego, e elektrownie jdrowe s dobrymi ssiadami i nie

powoduj zagroenia radiologicznego. Przy tak maych dawkach niemoliwe jest, by powodoway one jakiekolwiek zagroenie dla zdrowia. Potwierdziy to prowadzone na wielk skal badania we Francji, w Wielkiej
Brytanii i w USA112 Czyste niebo nad elektrowniami jdrowymi pozostaje
osigniciem, do ktrego mog tylko dy inne gazie przemysu.
Polski czytelnik nie powinien sdzi, e wyniki Szwajcarw, Niemcw
czy Amerykanw s dla nas nieosigalne ze wzgldu na rnice w kulturze technicznej i uwarunkowania spoeczne. W ssiadujcej z nami Sowacji w kocu lat 80-tych budowano EJ z dwoma reaktorami typu WWER440 (rosyjski odpowiednik zachodnich reaktorw PWR), podobnymi do
budowanych wwczas w Polsce reaktorw w EJ arnowiec. Po zmianie
ustroju na Sowacji zatrzymano budow EJ Mochovce na kilka lat, ale nie
porzucono jej i po wprowadzeniu szeregu ulepsze uruchomiono jednak
oba te reaktory (a dzi trwa budowa kolejnych dwch, takich samych).
Reaktory te dostarczaj obecnie energi elektryczn dwukrotnie taniej
ni elektrownie konwencjonalne i speniaj wszystkie wymagania bezpieczestwa obowizujce w UE.
Pomiary radiologiczne wykazay, e moce dawek w ich otoczeniu s
tak mae, e nie daje si ich mierzy. Gdy dokonano oblicze, okazao
si, e w cigu 6 lat od chwili uruchomienia EJ Mochovce roczne dawki
dodatkowe powodowane przez t elektrowni nigdy nie przekroczyy
jednej MILIONOWEJ siwerta (wahay si od 0,1 do 0,7 mikroSv)113. Podobnie na Wgrzech roczne dawki efektywne w odlegoci 3 km od EJ
Paks z 4 reaktorami WWER-440 wynosz od 0,1 do 0,5 mikrosiwerta114.
Jeli takie wyniki mog osiga rok po roku Sowacy czy Wgrzy w elektrowniach z reaktorami zaprojektowanymi przed 30 laty, ktre odrzucilimy jako niedostatecznie dobre dla Polski, to chyba bdziemy potrafili
dorwna im majc EJ z najnowszymi reaktorami, dostarczonymi przez
najlepsze firmy reaktorowe w XXI wieku!
W tej chwili moemy ju stwierdzi, e w praktyce redukcje uwolnie radioaktywnych dyktowane przez zasad ALARA wykraczaj daleko poza wymagania urzdw dozoru jdrowego. Dziki temu wpyw
elektrowni jdrowych na poziom promieniowania i dawki w okolicy elektrowni jest tak may, e najczciej nie daje si go wykry bezporednio i wyniki szacuje si na podstawie oblicze, w ktrych przyjmujemy
zaoenia niekorzystne dla elektrowni jdrowej.
112
113
114
JABLON, S., et al., Cancer in populations living near nuclear facilities, National Cancer
Institute, NIH Publication No 90-874, US Dept. of Health and Human Services, (July 1990)
SLOVAK REPUBLIC National report compiled in terms of the Convention on Nuclear
Safety, Sept. 2004
REPUBLIC OF HUNGARY, National Report, Convention on Nuclear Safety, Third Report, 2004
56
2.9.5. Wod z elektrowni jdrowej mona pi!

Przez wiele lat wiedziaem, e wokoo elektrowni jdrowej poziom promieniowania jest may, ale nie byem cakiem pewien, czy woda wypywajca z elektrowni jest radioaktywna czy nie. Moje wtpliwoci rozstrzygnem w czasie wizyty w elektrowni jdrowej Loviisa w Finlandii,
ktr zorganizowaem dla przeciwnikw energetyki jdrowej i dziennikarzy w 1991 roku.
W elektrowni jdrowej caa radioaktywno skupia si w elementach
paliwowych115. Do pierwotnego obiegu chodzenia116 przenika zaledwie uamek procenta tej aktywnoci, obieg wtrny jest ju czysty, a trzeci obieg
(wody chodzcej) ktrego wody wypywaj poza elektrowni nie
zawiera adnych produktw radioaktywnych. Gdy zdaem sobie z tego
spraw, chciaem to udokumentowa. Przy cigym ujciu kamery TV
wziem szklank wody wypywajcej z elektrowni Loviisa, podstawiem j pod licznik Geigera-Mullera ktry wykaza, e nie jest radioaktywna, a nastpnie wypiem. Filmowa to wydarzenie znany specjalista
od telewizyjnych programw naukowych, pan redaktor Wiktor Niedzicki. Czy jest to dowd, e woda wypywajca jest nieszkodliwa? Sdz,
e jest to przynajmniej dowd, e ja jestem o tym przekonany- i e
licznik promieniowania potwierdza to moje przekonanie.
Rys. 2.14. Elektrownia jdrowa Loviisa w Finlandii. Wod z elektrowni jdrowej mona pi! (fot. Fortum Generation)
115
116
Prty z dwutlenku uranu, tworzce rdze reaktora, w ktrych zachodzi reakcja rozszczepienia, a wic uran znika lub jak si mwi argonowo spala si. Oczywicie proces
spalania tam nie zachodzi, jest to skutek rozszczepie jder uranu, ale przez analogi
z elektrowniami wglowymi mwimy o paliwie i o procesie spalania. Patrz Strupczewski A., Celiski Z.: Podstawy energetyki jdrowej, WNT, Warszawa, 1984
Obieg omywajcy elementy paliwowe i odbierajcy od nich ciepo, by odda je do obiegu parowego zwanego obiegiem wtrnym.
57
2.9.6.
Porwnania ryzyka powodowanego bliskoci

elektrowni jdrowej
Zgodnie z Encyklopedi Energii z 2004 roku, nastpujce czynnoci
powoduj ten sam wzrost ryzyka, rwny prawdopodobiestwu zgonu 1
na milion w cigu 1 roku:
Wypalenie 1,4 papierosa
Jazda 16 km na rowerze
Wypicie 30 puszek dietetycznego napoju gazowanego zawierajcego sacharyn
Mieszkanie przez 50 lat w odlegoci 8 km od reaktora jdrowego 117.
mieszkanie przez 2 dni w Nowym Jorku118

Porwnanie wielkoci dawek wystpujcych typowo wokoo elektrowni jdrowych z dawkami z innych rde pokazane w tabeli 2.2
obrazuje jak znikome jest zagroenie ze strony EJ.
Tabela 2.2. Dawki otrzymywane od rde naturalnych lub wskutek

dziaa czowieka, mSv
420
Dawka roczna kosmonauty na orbicie
300
Dawka roczna od promieniowania naturalnego w Ramsar (Iran)
20
Dawka roczna w niewietrzonym domu na podou granitowym
3,6
Dawka roczna od promieniowania naturalnego na wysokoci

1500 m npm.
2,4
Dawka roczna rednia na ziemi od rde naturalnych
0,7
Dawka otrzymywana przy przewietleniu rentgenowskim puc
0,06
Dawka od promieniowania kosmicznego podczas lotu

Warszawa-New York-Warszawa
<0,01
Dawka otrzymywana podczas tygodniowego pobytu na nartach

w grach
<0,01
Dawka roczna w najbliszym ssiedztwie elektrowni jdrowej
Dodatkowa moc dawki poniej 0,01 mSv/rok powodowana przez

EJ jest niezauwaalnym przyrostem na tle waha promieniowania ta
naturalnego.
117
118
INHABER H.: Risk Analysis Applied to Energy Systems, Encyclopedia of Energy, Volume
5. Elsevier, 2004.
Wilson R. 1979. Analyzing the daily risks of life. Technology Review 81: 41-46
58
2.10. Sprawa ognisk zwikszonej czstoci

wystpowania biaaczki dziecicej.
2.10.1. Ogniska zwikszonej czstoci wystpowania
biaaczki dziecicej w Wielkiej Brytanii
Ognisko zwikszonej czstoci wystpowania biaaczki dziecicej
wykryto w Seascale w pobliu zakadw przerobu paliwa wypalonego w Sellafield. Szereg studiw wykaza, e nie s one skutkiem emisji
substancji radioaktywnych z zakadw w Sellafield, a podobne ogniska
istniej w rnych rejonach wiata. Gdy w latach 1990-1992 wysunito hipotez, e wzrost zachorowa na biaaczk moe by skutkiem
mutacji komrek rozrodczych u ojcw naraonych zawodowo na promieniowanie, podjto badania kontrolne w wielkiej skali by sprawdzi
t hipotez. Studium objo 35 949 dzieci z chorobami nowotworowymi i ponad 120 000 pracownikw zarejestrowanych w brytyjskim rejestrze osb naraonych zawodowo na promieniowanie.
Wyniki wykazay, e nie ma zwizku przyczynowego midzy dawkami promieniowania otrzymywanymi przez rodzicw, a biaaczk i choniakiem nieziarniczym u dzieci119. W szczeglnoci, nie wykryto dowodw na wzrost ryzyka wrd ojcw, ktrzy otrzymali skumulowane dawki
przed poczciem dziecka przekraczajce 100 mSv, ani wrd tych, ktrzy otrzymali 10 mSv lub wicej w okresie 6 miesicy przed poczciem
dziecka. Wystpowanie skupisk biaaczki moe wynika ze spadku odpornoci i wzrostu naraenia na infekcj wskutek przemieszcze i mieszania ludnoci120. Hipotez t popar brytyjski Urzd Ochrony przed
Promieniowaniem NRPB.
Wzrost czstoci wystpowania biaaczki dziecicej i choniaka nieziarnicznego w rejonach o duym mieszaniu ludnoci zaobserwowa
take wybitny lekarz i epidemiolog brytyjski, sir Richard Doll121. Stwierdzi
on, e w powstajcych w dawnych rejonach wiejskich nowych miasteczkach, w populacjach gdzie rodzice musieli dojeda do pracy
opuszczajc swe dotychczasowe miejsce zamieszkania, w nowych miasteczkach i miastach powstajcych na wybrzeu Morza Pnocnego,
gdzie powstawa przemys naftowy i zapecze wydobycia gazu ziemnego, podobnie jak wokoo nowego centrum zamieszkania koo Sellafield
czsto wystpowania biaaczki wrd dzieci w wieku od 0 do 14 lat
119
120
121
COMARE, Committee on Medical Aspects of Radiation in the Environment, Tenth Report, The incidence of childhood cancer around nuclear installations in Great Britain
(2005) www.comare.org.uk
Kinlen L. Epidemiological Evidence for an Infective Basis in Childhood Leukaemia: in
The Royal Society of Edinburghs Symposium Leukaemia Clusters 7 Dec. 1994.
Doll R. The Seascale cluster: a probable explanation. Br J Cancer 1999; 81:1-3 [Medline]
59
bya wysza od redniej krajowej. Stosunek liczby przypadkw zaobserwowanych do liczby przypadkw oczekiwanych w danej populacji
(oczekiwanej na podstawie znajomoci redniej krajowej) wynosi rednio od 1,4 do 1,6, a w osiedlach o najwyszym ryzyku dochodzi do 14.
Dla porwnania, w promieniu 10 km od Sellafield warto rednia wynosia 1.5, a warto maksymalna 11,5. Profesor Doll potwierdzi hipotez Kinlena o wpywie mieszania si ludnoci na obnienie odpornoci
na poszczeglne rodzaje biaaczki. Przeciwnicy energetyki jdrowej
zaatakowali te obserwacje twierdzc, e np. na wybrzeu Morza Pnocnego powodem wzrostu zachorowa dzieci byo naraenie rodzicw
na napromieniowanie podczas operacji sprawdzania spaww przy pomocy radiografii. Jednak to rozpaczliwe poszukiwanie radiacyjnych korzeni wzrostu biaaczki w skupiskach mieszanej populacji ostatecznie
odrzucono, gdy okazao si, e czsto biaaczki dziecicej wzrosa
take o okoo 50% podczas II wojny wiatowej w rejonach wiejskich,
do ktrych przybyway znaczne iloci osb ewakuowanych z miast wskutek bombardowa122. Nie ma wtpliwoci, e w czasie II wojny wiatowej nie byo w Anglii elektrowni jdrowych, ani nie stosowano radiografii do kontroli szczelnoci barakw dla uchodcw.
2.10.2. We Francji instalacje jdrowe rwnie nie powoduj
zagroenia
We Francji zarzuty pod adresem zakadw przerobu paliwa wypalonego
COGEMA w La Hague wysun prof. Viel twierdzc, e wykry wzrost
zachorowa na biaaczk wrd modziey poniej 25 lat mieszkajcej
w odlegoci do 35 km od zakadw. Opublikowa on hipotez, goszc
e ten wzrost zachorowa jest skutkiem promieniowania emitowanego
przez odpady radioaktywne z zakadw w La Hague. Wykryty wzrost zachorowa by minimalny. czna liczba przypadkw stwierdzonych w populacji obserwowanej w okresie 1979-96 wyniosa 4, podczas gdy liczba
oczekiwana na podstawie redniej czstoci we Francji wynosia 2. Rnica nie jest znaczca statystycznie. ale wobec tego, e zarzut dotyczy
energii jdrowej spowodowao to wielkie zaniepokojenie. W odpowiedzi
minister ochrony rodowiska i sekretarz stanu do spraw zdrowia we Francji
utworzyli komitet naukowy majcy zbada ten problem.
Komitet stwierdzi, e czna liczba zachorowa na biaaczk, jak
teoretycznie (w oparciu o hipotez, e kada dawka jest szkodliwa
LNT) mogyby spowodowa cieke odpady radioaktywne normalnie wydzielane z zakadw przerobu wypalonego paliwa jdrowego wynosi
122
Leukemia clusters, Occasional papers No 1, Leukemia Research Fund, the Royal Society of Edinburgh, 1994, page 8
60
0,0009 przypadku wrd caej zagroonej ludnoci i przez wszystkie

lata dziaania zakadw. Ponadto, w okresie od 1979 do 1996 roku wystpiy uwolnienia awaryjne, ktre mogy spowodowa 0,0001 przypadku oraz poar w silosie, ktry mg spowodowa 0,0004 przypadku.
czny wkad uwolnie rutynowych i awaryjnych z zakadw przerobu
paliwa wypalonego mg spowodowa 0,0014 przypadku biaaczki Wyniki prac Komitetu wykazay, e uwolnienia radioaktywne z zakadw
w La Hague nie byy powodem wzrostu zachorowa na biaaczk u dzieci w okolicy zakadw123.
2.11. Zarzuty Zielonych w Niemczech i rzeczywisto.

Ale chocia na caym wiecie wyniki bezstronnych bada rnych komisji powoywanych przez ministerstwa ochrony rodowiska i ministerstwa zdrowia w takich krajach jak USA, Wielka Brytania czy Francja
potwierdzay, e elektrownie jdrowe s nieszkodliwe, przeciwnicy
energetyki jdrowej w Niemczech, twardo walczcy o gosy wyborcw i wadz, twierdzili uporczywie, e elektrownie jdrowe jednak
szkodz. Wykorzystywali oni przypadki biaaczki w pobliu EJ Krummel
oraz wyniki studiw zachorowalnoci na nowotwory w ssiedztwie wybranych instalacji jdrowych. Warto pozna fakty, by wiedzie, co kryje si za twierdzeniami przeciwnikw energetyki jdrowej.
2.11.1. Przypadki biaaczki blisko EJ Krummel dugoletnie
spory
W latach 1990/91 w bezporednim ssiedztwie EJ Krummel zachorowao na biaaczk 5 dzieci, potem w dwch falach jeszcze 9 dzieci,
cznie 14 w cigu 15 lat. Powstao podejrzenie, e biaaczki spowodowao promieniowanie z EJ. Powoano kolejno 4 komisje, ktre przez 16
lat prowadziy intensywne analizy sytuacji, przede wszystkim sprawdzajc czy z EJ Krummel mogo wydzieli si promieniowanie powodujce owe biaaczki. W komisjach uczestniczyli zarwno zwolennicy jak
i przeciwnicy energetyki jdrowej i jak owiadczy Erich Wichmann,
kierownik Instytutu Epidemiologii w Orodku Badawczym w Monachium,
przewodniczcy jednej z tych komisji i czonek innej, W tych komisjach nastpowao zderzenie dwch rnych wiatw, spory byy ostre
i czsto personalne124. Zdaniem takich autorytetw jak prof. Blettner,
123
124
GROUPE RADIOECOLOGIE NORD CONTENTIN Estimation des niveaux dexposition aux

rayonnements ionisants et des risques de leucemies associes de populations du NordContentin, Synthese, July 1999
D. Rhrlich Die Leukmiekinder von Krmmel, http://www.dradio.de/dlf/sendungen/
wib/406152/
61
(kierownik Niemieckiego Rejestru Zachorowa Dzieci na Nowotwory),

dr Kaatsch (rzecznik Komisji ds. Biaaczki), prof. Wichmann (przewodniczcy komisji ds. Wskanikw obcienia czynnikami powodujcymi
biaaczk) i prof. Greiser, oraz wedug Instytutu Ekologicznego OekoInstitut z Darmstadt, promieniowanie z EJ byo tak mae, e nie mogo
by przyczyn wzrostu biaaczki w okolicach Krummel125.
W kocu 2004 roku minister ochrony rodowiska prowincji, w ktrej rzdy sprawowaa antynuklearna koalicja zielono-czerwona (Zieloni-SPD), sam czonek partii Zielonych, zamkn spraw dochodze
owiadczeniem, e wysoka czsto biaaczek wokoo Krummel nie jest
spowodowana przez prac elektrowni jdrowej. Nawet ci czonkowie
komisji, ktrzy twierdz, e biaaczk moe powodowa niskie promieniowanie przyznaj, e normalna praca EJ nie moe spowodowa uwolnienia radioaktywnoci, ktra mogaby by powodem biaaczki.
Sprawdzenie czy nie doszo do niedozwolonych uwolnie powierzono Instytutowi Ekologicznemu w Darmstadt, ktry bynajmniej nie
jest przyjazny wobec energetyki jdrowej. Jak owiadczy Michael Sailer, Koordynator Wydziau Bezpieczestwa Instalacji Jdrowych w koinstitut i czonek Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niemiec:
Wykonalimy ogromn prac i chocia sami nie moglimy pocztkowo w to uwierzy, eksperci naszego Instytutu Ekologicznego stwierdzili, e EJ Krummel nie ponosi winy.
Nie znaleziono take adnych wskaza, ktre mogyby prowadzi
do wniosku, e w jakimkolwiek czasie wystpiy uwolnienia radioaktywnoci z EJ Krummel, ktre mogy prowadzi do wystpienia biaaczki.
Po prostu nie byo adnych podstaw do takiego twierdzenia126.
Badania uszkodze chromosomw127 wykazay, e liczba ich jest
podwyszona w miejscowoci Elbmarsch w okolicy EJ Krummel, ale
dalsze badania porwnawcze wykazay, e jeszcze wiksze iloci uszkodze wystpuj w miejscowoci Plm, lecej dalej od elektrowni128.
Spowodowao to debat co do moliwoci sfaszowania wynikw.
Czy nie zamieniono prbek? Czy lekarze uczciwie pobierali prbki krwi?
Czy laboratoria, ktre pracoway z anonimowymi prbkami, rzeczywicie nie znay ich pochodzenia? Ktnia zataczaa coraz dalsze krgi,
ale ostatecznie uzgodniono wynik dochodze: adnych nieuczciwych
manipulacji nie byo.
125
126
127
128
tame
tame
Chromosom forma organizacji materiau genetycznego wewntrz komrki.
Bruske-Hohlfeld I et al. A cluster of childhood leukaemias near two neighbouring nuclear installations in Northern Germany: prevalence of chromosomal aberrations in peripheral blood lymphocytes International Journal of Radiation Biology 77:111-116, 2001
62
2.11.2. Moliwe wyjanienie zagadki biaaczka skutkiem

produkcji materiaw wybuchowych
Sprawa pozostawaa zagadk przez wiele lat. Skoro promieniowanie
z instalacji jdrowych nie mogo by przyczyn biaaczki dziecicej,
a mimo to biaaczki wystpoway, to co byo ich przyczyn? Dziaacze
antynuklearni twierdzili, e nie ma sensu wierzy w zaprzeczenia lekarzy i komisji, skoro dzieci choruj. Ich zdaniem, winna bya energetyka
jdrowa.
Dopiero niedawno okazao si, e przyczyn zachorowa mog by
pozostaoci po dziaajcej w okolicy w latach 1865-1945 fabryce materiaw wybuchowych zaoonej przez Alfreda Nobla. W pobranych prbkach gruntu nie wykryto zwikszonej radioaktywnoci, ale jest wiele
toksycznych metali cikich ow, arsen, cynk, nikiel, chrom i inne,
o ktrych wiadomo, e mog wywoywa biaaczk129. Poniewa na terenie dawnej fabryki dziaa orodek naukowy eksploatujcy badawczy
reaktor jdrowy, przeciwnicy energetyki jdrowej twierdzili, e win
ponosi orodek. Jego pracownicy mieli rzekomo ukrywa fakt, e 12
wrzenia 1986 doszo tam do wycieku. Zarzuty te nie potwierdziy si
natomiast s skaenia ziemi metalami cikimi. Wtpicy mog
zobaczy zdjcie lotnicze fabryki materiaw wybuchowych wykonane 7 kwietnia 1945, na kilka dni przed zniszczeniem fabryki przez alianckie lotnictwo bombowe (fot. dostpna w serwisie flickr.com)130: To bombardowanie i skaenia to fakty. Ale o tym ju Zieloni milcz...
2.11.3. Analizy zachorowalnoci wokoo elektrowni jdrowych
w Niemczech wykazuj e promieniowanie z EJ nie moe
by przyczyn chorb.
Poza analiz okolicy Krummel, w Niemczech przeprowadzono trzy due
studia zachorowalnoci na nowotwory wokoo elektrowni jdrowych.
Dwa badania dotyczce porwnania czstoci zachorowa wokoo EJ
przeprowadzi zgodnie z reguami sztuki Niemiecki Rejestr Dziecicych
Chorb Nowotworowych. Pierwsze studium uwzgldnio czsto wszystkich zachorowa diagnozowanych od 1980 do 1990 r. dla osb mieszkajcych w promieniu 15 km od dowolnej z 20-tu EJ w Niemczech w porwnaniu z rwnowanymi i podobnymi demograficznie rejonami. Gwnym celem byo zbadanie czstoci zachorowa dzieci w wieku od 0 do
14 lat. Nie znaleziono podwyszonego ryzyka.
Drugie stadium objo dane z lat 1991-1995. Cel by ten sam.
Wyniki z pierwszego studium dotyczce biaaczki u dzieci poniej 5 lat
129
130
http://www.thelocal.de/national/20090707-20427.html
http://www.flickr.com/photos/24302898@N08/3218986034/
63
mieszkajcych w promieniu 5 km zostay sprawdzone, czstoci zachorowa okazay si nieco nisze ni w pierwszym studium i statystycznie nieznaczce131. Wydawao si, e sprawa zostaa rozstrzygnita na korzy elektrowni jdrowych.
Ale w kocu XX wieku wadz w Niemczech obja koalicja antynuklearna i postanowia przeprowadzi badania tak, by udowodni, e elektrownie jdrowe s szkodliwe. Przeprowadzono trzecie studium, na wstpie ktrego grupa ekspertw rzdowych wykluczya z analizy cz
instalacji, mianowicie reaktory badawcze w Kahl, Jlich i Karlsuhe, reaktor wysokotemperaturowy w Hamm i EJ Mhlheim-Krlich. Ponadto zamiast testu dwustronnego w ktrym rozpatruje si zarwno wyniki
wysze jak i nisze od redniej przyjto test jednostronny, w ktrym
wszystkie wyniki nisze od redniej traktuje si jako przypadkowe bdy
i odrzuca. Wyniki porwnywano ze redni dla caej populacji w Niemczech.
Podobnie jak w poprzednich badaniach, rozwaenie wszystkich zachorowa nowotworowych u dzieci poniej 5 lat mieszkajcych w promieniu 5 km przy tecie dwustronnym nie wskazao na podwyszone
ryzyko, bo wyniki nie byy statystycznie istotne. Natomiast przy uyciu
testu jednostronnego dla okrojonej, jak podalimy powyej, populacji
wybranych instalacji udao si wykaza wzrost ryzyka.
Naley doda, e jak stwierdza G. Dallal, Kierownik Zespou Biostatycznego w Tufts University w Bostonie, Cech, ktra powoduje, e
wikszo ekspertw w zakresie statystyki odrzuca test jednostronny,
jest przyjte w takim tecie zaoenie, e wszystkie rnice w nieprzewidzian stron due i mae musz by traktowane jako po prostu
nieistotne. Nigdy nie widziaem sytuacji pisze dr Dallal w ktrej
badacze zgodziliby si na to w praktyce... Zadziwiajce jest, gdy widzi
si testy jednostronne w uyciu w XXI wieku.132
C, dr Dallal nie ma nic wsplnego z energetyk jdrow, ani
z metodami jej zwalczania stosowanymi przez motywowane politycznie partie, jest tylko wybitnym specjalist w zakresie bada epidemiologicznych. Aby nie by posdzonym o przekamania w tumaczeniu
jego sformuowa, podaj je w przypisie w oryginale133. Mona je te
131
132
133
Peter Kaatsch et al.: Epidemiologische Studie zu Kinderkrebs in der Umgebung von

Kernkraftwerken (KiKK Studie) UMWltforschungsplan des BundesuMWltministerium
(UFOPLAN)N Reaktorsicherheit und Strahlenschutz Vorhaben Stsch 4334 2007 Bundesamt fur Strahlenschutz
G. E. Dallal, One Sided Tests http://www.tufts.edu/~gdallal/onesided.htm, in The Little Handbook of Statistical Practice.
What damns one-tailed tests in the eyes of most statisticians is the demand that all
differences in the unexpected direction--large and small--be treated as simply nonsignificant. I have never seen a situation where researchers were willing to do this in
practice. It is surprising to see one-sided tests still being used in the 21-st century,
64
znale w jego ksice o metodach statystycznych, dostpnej w Internecie.134

Ponadto specjalici zwracaj uwag, e w omawianym studium wyniki dla otoczenia EJ byy porwnywane ze redni dla ludnoci, a nie
ze redni dla podobnych miejscowoci135. Ot elektrownie jdrowe
s zwykle lokowane w ssiedztwie orodkw przemysowych, zawierajcych wiele fabryk, zakadw, rafinerii itp. Nie s to najbogatsze czci
kraju, ani nie oferuj czystego wiejskiego powietrza. Tak wic mieszkanie obok elektrowni jdrowej w Niemczech oznacza mieszkanie w ssiedztwie centrum przemysowego, w ssiedztwie wysokich kominw
emitujcych wszystkie zanieczyszczenia. Nic dziwnego, e porwnanie
stanu zdrowia ludzi w takich miejscach z przecitn dla Niemiec wypada niekorzystnie dla tych orodkw.
Tak wic niemiecka komisja potwierdzia, e dla rejonw celowo wybranych przez ekspertw pracujcych na zlecenie rzdu antynuklearnego
i przy stosowaniu metody testu jednostronnego obserwuje si niewielki
wzrost zachorowa. Ta sama komisja stwierdzia jednak, e promieniowanie z elektrowni jdrowych nie moe by przyczyn tego wzrostu136.
Warto to powtrzy: Komisja NIE STWIERDZIA, e elektrownie jdrowe s przyczyn biaaczki, co wicej, specjalnie owiadczya, e promieniowanie NIE MOE by jej przyczyn. Nawet antynuklearny minister
Sigmar Gabriel (znany z ostrych atakw na niemieckie elektrownie jdrowe) musia to przyzna137. Ponadto komisja przypomniaa w podsumowaniu wyniki poprzednich dwch studiw, prowadzonych dla wszystkich EJ
w Niemczech metod testu dwustronnego, ktre nie wykazay wzrostu
zachorowa. Komisja nie rozpatrywaa te wpywu zjawiska migracji
ludnoci, ktre jak stwierdzono poprzednio w innych krajach (W. Brytania, USA, Francja) powoduje wzrost czstoci zachorowa.
W tej sytuacji aby nie wydawa sdu o metodach zwalczania EJ
w Niemczech proponuj ograniczy si do powtrzenia wniosku samej komisji niemieckiej wedug obecnego stanu wiedzy, promieniowanie z normalnie dziaajcej EJ nie moe by traktowane jako przyczyna wzrostu zachorowa na biaaczk.
134
135
136
137
G. E. Dallal, Ph.D: The Little Handbook of Statistical Practice, www.tufts.edu/~gdallal/

LHSP.HTM
German Study finds Nuclear Energy Causes Leukemia or maybe notJanuary 13th,
2008, http://depletedcranium.com/?p=339
Peter Kaatsch et al.: Epidemiologische Studie zu Kinderkrebs in der Umgebung von
Kernkraftwerken (KiKK Studie) UMWltforschungsplan des BundesuMWltministerium
(UFOPLAN)N Reaktorsicherheit und Strahlenschutz Vorhaben Stsch 4334 2007 Bundesamt fur Strahlenschutz
http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2994904,00.html
65
3. Czy powinnimy obawia si odpadw

radioaktywnych?
3.1.
Czym gro nam odpady radioaktywne?
Zanim przystpimy do oceny zagroenia ze strony odpadw promieniotwrczych, trzeba sobie zda spraw, e caa Ziemia pena jest pierwiastkw ulegajcych rozpadom radioaktywnym138, i to wcale nie wskutek awarii w Czarnobylu. Kilkadziesit izotopw promieniotwrczych139
rozpada si w naszym rodowisku naturalnym, na przykad potas
K-40, stanowicy nieodczn cz mleka, ktre tylu ludzi pije i ktre
jest tak zdrowe, gdy niemowl ssie je z piersi matki. Jedyna moliwo
by zmniejszy radioaktywno mleka to doda do niego wody, ale nawet i w zwykej wodzie s rozpuszczone pierwiastki emitujce promieniowanie. We wntrzu Ziemi nieustannie wytwarzane s ogromne
iloci ciepa wanie wskutek rozpadu izotopw promieniotwrczych,
dlatego mimo oddawania ciepa w przestrze kosmiczn Ziemia nadal
jest ciepa. Wszyscy yjemy stale i ylimy od zarania dziejw w rodowisku radioaktywnym, a nasze organizmy s do niego przystosowane.
Dlatego w dyskusji o odpadach promieniotwrczych patrzmy na proporcje skutkw dziaa czowieka i przyrody i na tej podstawie dokonujmy ocen naszego postpowania.
Rys. 3.1. Typowy odpad promieniotwrczy iga radowa ze szpitala

w pojemniku osonowym
138
139
Rozpad radioaktywny to przeksztacenie atomu pewnego izotopu w inny, zwykle przez

emisj czstki alfa lub beta.
O waciwociach chemicznych pierwiastka decyduje liczba znajdujcych si w jego
jdrze protonw rwna krcej wokoo jdra liczbie elektronw. Liczba protonw w
jdrze danego pierwiastka jest staa, np. dla uranu wynosi ona 92, natomiast liczba
neutronw w jdrze moe by wiksza lub mniejsza, np. jdro uranu moe zawiera
cznie 238, 235 lub 233 neutrony i protony. Takie odmiany danego pierwiastka rnice si liczb neutronw nazywamy izotopami. Ich waciwoci chemiczne s takie same,
natomiast rni si ich wasnoci fizyczne, np. U-238 ma okres poowicznego rozpadu
4,5 miliarda lat, a U-235 0,7 mld lat.
66
Promieniowanie odpadw radioaktywnych ma ma energi140 i najczciej wystarcza niewielka grubo materiau osonowego by je zatrzyma. Pojemniki, w ktrych przewozi si odpady radioaktywne, s
wyposaone w warstwy osonowe z elaza lub oowiu, ktre zapewniaj pen ochron otoczenia przed promieniowaniem. Zasadniczym potencjalnym zagroeniem jest rozsypanie odpadw promieniotwrczych
po powierzchni ziemi, przeniknicie ich do wody pitnej i wchonicie
przez istoty ywe, w ktrych promieniowanie moe oddziaywa bezporednio na komrki i procesy zachodzce w organizmie.
Dlatego w gospodarce odpadami radioaktywnymi stosujemy system barier, ktre zapewniaj skuteczne zatrzymywanie izotopw radioaktywnych daleko od otoczenia czowieka. Pojcie odpadw radioaktywnych obejmuje szerok gam przedmiotw i materiaw, poczwszy od
izotopw stosowanych w medycynie i przemyle, wymagajcych czasem
grubych oson (jak wida na rys. 3.1), rkawiczek gumowych i pokrowcw ochronnych na obuwie (s to tzw. odpady niskoaktywne), poprzez
przetworzone cieki z obiegw chodzenia elektrowni (odpady rednioaktywne) a do odpadw z procesu przerobu wypalonego paliwa jdrowego (stanowicych odpady wysokoaktywne141).
Musimy wyranie powiedzie, e odpady promieniotwrcze bd
nam towarzyszy niezalenie od tego czy bdziemy mie elektrownie
jdrowe czy te nie. Do skadowiska w Ranie trafiaj jako odpady
promieniotwrcze przedmioty codziennego uytku, jak choby powszechnie stosowane czujniki dymu, ktre zawieraj promieniotwrczy izotop
Am-241. Trafiaj tam rwnie odpady pochodzce ze szpitali i klinik,
gwnie z zakadw medycyny nuklearnej i radioterapii. Rwnie przemys i nauka generuj pewne iloci odpadw radioaktywnych.
W Polsce mamy ju blisko p wieku dowiadczenia z odpadami
o niskiej i redniej aktywnoci, i wiemy dobrze, e Krajowe Skadowisko Odpadw Promieniotwrczych (KSOP) w Ranie pracujce od 1960
roku nie spowodowao adnego zagroenia dla zdrowia okolicznej ludnoci i pracownikw142 wrcz przeciwnie, gmina i miasto Ran nale do okolic o NAJNISZEJ w Polsce zachorowalnoci na nowotwory143.
140
141
142
143
Za wyjtkiem wypalonego paliwa jdrowego i odpadw wysokoaktywnych powstajcych przy przerobie wypalonego paliwa.
Odpady dziel si na niskoaktywne, rednioaktywne i wysokoaktywne. Np. dla cieczy
odpady niskoaktywne to takie substancje, ktre przy spoyciu 1 litra powoduj otrzymanie od 0,00001 do 0,1 rocznej dawki dopuszczalnej (RDD), rednioaktywne od 0,1
do 100 RDD, a wysokoaktywne- powyej 100 RDD
Iwanowska J., Tyczynski J.: Analiza zagroenia nowotworami zoliwymi ludnoci
w miecie i gminie Ran w aspekcie ewentualnego skaenia radioaktywnego rodowiska, Centrum Onkologii, Instytut im M. SkodowskiejCurie, Warszawa, 1989
Iwanowska J. Prawda o Ranie, Wiedza i ycie, maj 1990, str. 43.
67
Podobnie pozytywne dowiadczenia z pracy skadowisk odpadw

o redniej i niskiej aktywnoci zebrano w wielu innych krajach. Zazwyczaj skadowiska te s akceptowane przez miejscow ludno, bo zapewniaj one dobre miejsca pracy (dobrze patnej, czystej i zdrowej),
a radioaktywno po kilkunastu lub kilkudziesiciu latach zanika 144
i przestaje by problemem. Natomiast gwnym przedmiotem ataku
organizacji antynuklearnych s skadowiska odpadw o wysokiej aktywnoci, powstajcych po przerobie paliwa, lub zawierajcych paliwo,
ktrego nie poddano przerobowi.
3.2.
Recykling paliwa zamknity cykl paliwowy

(paliwo jdrowe jako surowiec wtrny)
Po wydobyciu rudy uranowej z ziemi, oczyszczeniu jej i wzbogaceniu145

uranu nastpuje produkcja paliwa, wypalenie paliwa w reaktorze i wstpne studzenie wypalonego paliwa. Iloci tego paliwa s bardzo mae
jak wida na rys. 3.2 paliwo wystarczajce by dostarczy czowiekowi
ca potrzebn mu w cigu ycia energi mona zmieci w doni. Dlatego przemys jdrowy moe zapewni bezpieczne skadowanie i usuwanie odpadw radioaktywnych powstajcych w elektrowniach jdrowych przy rozszczepieniu uranu zawartego w paliwie. Po kilkunastu
latach, gdy aktywno paliwa zmaleje, a generacja ciepa stanie si tak
maa, e mona je odprowadzi bez chodzenia wod, nastpuje moment decyzji: albo paliwo w caoci usuwamy do ostatecznego skadowania pod ziemi, albo te postanawiamy odzyska zawarty w nim
jeszcze uran (okoo 1% U-235 i niemal cay U-238) i nagromadzony
w toku pracy w reaktorze pluton146, a do skadowiska odesa tylko
odpady o wysokiej aktywnoci, ulegajce znacznie szybszemu rozpadowi ni pluton.
Jest to tzw. zamknity cykl paliwowy, z przerobem lub recyklizacj
paliwa. Cykl zamknity mona uwaa za postpowanie najbardziej
zgodne ze strategi ludzkoci przyjt w kocu XX wieku, polegajc
na rozdzielaniu rnych materiaw odpadowych i odzyskiwaniu materiaw uytecznych (tzw. surowcw wtrnych), a usuwaniu tylko tych,
ktre do niczego si nie nadaj. W przypadku wypalonego paliwa j144
145
146
Kady rozpad radioaktywny oznacza, e jakie jdro wysao promieniowanie i przestao by radioaktywne. Dlatego aktywno odpadw jdrowych maleje z kadym dniem,
miesicem i rokiem, i odpady wymagajce dzisiaj oson staj si nieszkodliwe po upywie 10 czy 50 lat.
Wzbogacanie to zwikszenie frakcji rozszczepialnego izotopu U-235 z okoo 0,71% (tyle
jest w uranie naturalnym) do okoo 3-4% (tyle jest w paliwie reaktorw PWR i BWR).
pierwiastek powstajcy w wyniku reakcji jdrowych w reaktorze, nadajcy si do rozszczepiania tak jak uran, a wic bdcy dobrym materiaem na paliwo jdrowe
68
drowego, w ktrym nadal pozostaje okoo 95% energii potencjalnie

moliwej do wykorzystania, usuwanie go do skadowania ostatecznego
byoby racym marnotrawstwem. Co wicej, stenie plutonu w wypalonym paliwie jest na tyle due, e mona z niego wytwarza nowe
paliwo bez wzbogacania uranu. Wariant ten pokazany jest na rys. 3.3.
W praktyce takie nowe paliwo wykonuje si z mieszaniny tlenkw uranu wzbogaconego147 lub zuboonego i plutonu. Takie paliwo zwane MOX
(mixed oxide mieszanina tlenkw) pracuje w wielu elektrowniach
jdrowych w Europie, Rosji i Japonii. Iloci odpadw wysokoaktywnych
w takim procesie s mae, np. w elektrowniach francuskich przypada
okoo 3 m3 odpadw wysokoaktywnych na roczn prac reaktora o mocy
1000 MW, a wic okoo 3 m3 na gigawato-rok wyprodukowanej energii
elektrycznej (m3/GWe-rok)148.
Zarzdzanie wypalonym paliwem jdrowym pozostaje powanym
zadaniem dla przemysu jdrowego. Ilo wypalonego paliwa usuwanego rocznie z elektrowni jdrowych na caym wiecie to okoo 8 000
ton, co w porwnaniu z 25 miliardami ton dwutlenku wgla emitowanych bezporednio do atmosfery przez spalanie paliw organicznych
wydaje si iloci ma. Przy ciarze waciwym okoo 10 t/m3 daje to
800 m3/rok, czyli prostopadocian o boku 20 m x 10m i o wysokoci 4 m.
Jest to objto jednej duej sali balowej! W przypadku przerobu paliwa
wypalonego do skadowania trafia tylko 4% wagi pierwotnego paliwa,
a pozostae 96% zoone z uranu i plutonu bd ponownie wykorzystywane do wykonania nowych elementw paliwowych. Dziki temu, e
odpadw promieniotwrczych jest tak mao, mona je gromadzi, zamyka w szczelne pojemniki i utrzymywa z dala od biosfery dopki ich
aktywno nie zmniejszy si tak bardzo, e przestan one stanowi
zagroenie.
Tabela 3.1. Iloci odpadw z EJ z reaktorem PWR149
Aktywno odpadw
147
148
149
Objto m3/GWe-rok
Wysoka
rednia
22
Niska
155
Uran zuboony jest odpadem powstajcym w procesie wzbogacania uranu. Frakcja

uranu rozszczepialnego U-235 jest w nim mniejsza ni w uranie naturalnym, std nazwa zuboony.
EXTERNE 1995: Externalities of Energy, Vol. 1-7, published by European Commission,
Directorate General XII, Science Research and Development, EUR 16522, Luxembourg, 1995
EXTERNE 1995: Externalities of Energy, Vol. 1-7, published by European Commission, Directorate General XII, Science Research and Development, EUR 16522, Luxembourg, 1995
69
Rys. 3.2. Objto odpadw radioaktywnych (zeszkliwionych), jakie przypadayby na jedn osob
otrzymujc energi w cigu caego ycia tylko
z energii jdrowej. Rysunek zaczerpnity z pracy
J. Wodarskiego150 za zgod autora.
Odzyskane paliwo
Produkcja paliwa
Przerb wypalonego
paliwa
Transmutacja
jdrowa
Reaktor jdrowy
Odpady
promieniotwrcze
Skadowanie wyp.
paliwa
Skadowanie
odpadw
Wodny przechowalnik
wypalonego
paliwa
Suchy przechowalnik
wypalonego paliwa
(na 50 lat)
Rys. 3.3. Schemat postpowania z wypalonym paliwem: Z wodnego lub

suchego przechowalnika przewoone jest ono albo 1) do ostatecznego skadowania pod ziemi, albo 2) do zakadu przerobu paliwa wypalonego, z ktrego wraca
do elektrowni jdrowej do ponownego wypalenia. W tym drugim przypadku pod
ziemi usuwane s tylko odpady wysokoaktywne, bez plutonu i uranu.
150
Wodarski J.: Skadowanie odpadw promieniotwrczych, referat na sympozjum: Czysta

i bezpieczna? Elektrownia jdrowa w Polsce, Polskie Towarzystwo Bada Radiacyjnych,
Polskie Towarzystwo Nukleoniczne Pastwowy Zakad Higieny Warszawa, 11 marca 2005 r.
70
Natomiast iloci odpadw produkowane rocznie przez nowoczesne

elektrownie wglowe s ogromne. Dane dla elektrowni niemieckich
podajemy wg studium Komisji Europejskiej w tabl. 3.2. Dane dla elektrowni polskich s podobne.
Tabela 3.2. Iloci odpadw z elektrowni opalanej wglem kamiennym
(WK) lub brunatnym (WB)151
Elektrownia
Lauffen,
wgiel kamienny
Grevenbroich,
wgiel brunatny
ton/GWe-rok
ton/GWe-rok
Popi
310 000
557 000
Gips
147 000
67 000
cieki wodne
131 000
2 230 000
Dziki temu, e iloci odpadw promieniotwrczych s mae, moliwe jest stosowanie w gospodarce odpadami jdrowymi innej strategii
ni w energetyce wglowej.
Tabela 3.3. Rnice w strategii postpowania z odpadami w cyklu
jdrowym i wglowym.
Energetyka jdrowa
Spalanie wgla
Odpady radioaktywne s zamykane

szczelnie i trwale oddzielane od otoczenia
czowieka
uel i popi s oddzielane od wody

na kilkadziesit lat
Radioaktywno odpadw maleje

z czasem do zera
uel i popi pozostaj toksyczne

na zawsze
Skutki tych rnic w podejciu do gospodarki odpadami omwimy

poniej.
3.3.
Co lepiej : czy odpady (radioaktywne lub nie,

z elektrowni jdrowych czy z innych) wyrzuca
do otoczenia, czy przechowywa pod kontrol?
Odpady radioaktywne s zagszczane, zamykane w pojemnikach i skadowane w magazynach pod kontrol, podczas gdy odpady z elektrowni
z paliwem organicznym s rozpraszane w otoczeniu.
152
tame
71
3.3.1.
System barier zatrzymujcych produkty radioaktywne

z dala od biosfery
System zamykania odpadw radioaktywnych i ich skadowania wybiera
si stosownie do aktywnoci odpadw i dugoci czasu, w cigu ktrego
odpady stanowi potencjalne zagroenie dla czowieka i rodowiska.
Zeszklone odpady wysokoaktywne zawierajce praktycznie wszystkie
izotopy dugoyciowe152, s zwykle zamykane w systemie wielu barier
i umieszczane gboko pod ziemi std czsto stosowana nazwa skadowiska gbinowego. W systemie tym stosuje si materiay naturalne,
tak by ukad skadowiska geologicznego by maksymalnie podobny do
rodowiska naturalnego. Ukad wielu kolejnych barier gwarantuje bezpieczestwo nawet, jeli jedna z nich zawiedzie, pozostae powstrzymaj skutecznie rozchodzenie si materiaw radioaktywnych.
Rys. 3.4. Skadowsko paliwa wypalonego KBS w Szwecji153
Na pocztek odpady wysokoaktywne s witryfikowane154 w postaci

cylindrw szklanych o bardzo wysokiej odpornoci na wymywanie przez
wod. Odporno t potwierdzio wiele dowiadcze, w ktrych wykazano, e przez tysic lat zaledwie may uamek procenta odpadw
przenika do wody, nawet jeli zeszklone odpady s omywane wod.
W rzeczywistoci nie dopuszczamy do tego, bo zeszklone odpady s
zamykane w pojemniki z miedzi lub stali nierdzewnej, nie dopuszczajce
152
153
154
W zalenoci od szybkoci rozpadu promieniotwrczego, radioizotopy dzielimy na krtko yciowe (aktywno ich maleje dwukrotnie w cigu sekund lub godzin), rednio
yciowe miesice lub lata i dugo yciowe setki, miliony a nawet miliardy lat.
SKB: Deep repository for spent nuclear fuel, 2008
Zatapianie odpadw w szkle. Produktem tego procesu s bardzo trwae i atwe do przechowywania cylindry o strukturze szkliwa.
72
do kontaktu wody ze szkem. Jak dugo pojemnik miedziany jest szczelny,

adne radioizotopy nie mog wydosta si na zewntrz. Gwne zagroenie stanowi korozja (powodowana przez tlen i zwizki siarki rozpuszczone w wodach podziemnych) i ruchy grotworu, ktre mog spowodowa pknicie pojemnika.
Mied jest materiaem bardzo odpornym na dziaanie agresywnych
substancji w wodzie podziemnej. Wkadka stalowa lub eliwna pozwala
pojemnikowi znie ogromne obcienia mechaniczne bez uszkodzenia.
Pojemnik jest otoczony warstw gliny bentonitowej, zwanej buforow, ktra zabezpiecza pojemnik przed maymi ruchami skay i utrzymuje go na miejscu. Ta warstwa buforowa spenia dwie dodatkowe
funkcje. Bentonit puchnie w zetkniciu z wod, co zabezpiecza znakomicie przed przenikniciem wody do wntrza pojemnika. Jednoczenie
glina bentonitowa dziaa jako filtr. Radionuklidy przylegaj do powierzchni czstek gliny. W mao prawdopodobnym przypadku pknicia pojemnika, ogromna wikszo radionuklidw pozostanie wewntrz pojemnika. Wikszo z tych, ktre wydostan si z pojemnika, zostanie
schwytana przez czstki gliny bentonitowej. Transport radionuklidw
na powierzchni bdzie w ten sposb skutecznie opniony, co zapewni dalszy rozpad radioaktywny i zmniejszenie aktywnoci odpadw zanim wydostan si na powierzchni.
Rwnie skaa opnia transport radionuklidw. Gwn jej funkcj jest jednak zabezpieczenie pojemnika i warstwy buforowej przed
uszkodzeniem mechanicznym i zapewnienie stabilnego rodowiska chemicznego. Dla caoci pojemnika wane jest, by wody podziemne nie
zawieray rozpuszczonych tlenkw. Niska prdko przesczania wody
przez ska jest wielk zalet wspomagajc utrzymanie systemu barier. Taki system barier przyjto w Szwecji do przechowywania wypalonego paliwa155. a podobne ukady barier stosowane s w przechowalnikach paliwa zaprojektowanych w innych krajach np. w Finlandii, USA,
Japonii czy w Korei Pd.
3.3.2. Jak dugo system barier bdzie skuteczny?
Czemu wci podkrelamy spraw wymywania i systemu barier? Dlatego, e odpady wysokoaktywne umieszczane s gboko pod ziemi,
na gbokoci 500-900 m. i dopki tam pozostaj, ich promieniowanie
nie ma adnego znaczenia, bo ju kilka metrw gruntu wystarcza, by
stao si ono niewykrywalnie mae. Zagroenie moe powsta jedynie
wtedy, gdy woda spowoduje skorodowanie pojemnikw, nastpnie
wymyje odpady ze szka, w ktrym zostay one zatopione, a na koniec
155
Deep repository for spent nuclear fuel, Svensk Krnbrnslehantering AB, www.skb.se
73
uniesie rozpuszczone odpady w kierunku powierzchni ziemi, do rde

wody pitnej. Dopiero, gdy odpady zostan wypite przez czowieka, mog
stanowi zagroenie. Ale na przykad pokady solne zostayby dawno
rozpuszczone, gdyby przenikaa do nich woda. Sl rozpuszcza si znacznie szybciej, ni szko!
Gdy umieszczamy pojemniki z odpadami w pokadach soli, mamy
pewno, e woda do nich nie przeniknie. Jak dugo? Na pewno duej,
ni odpady bd niebezpieczne. ycie czowieka trwa krtko w stosunku do okresu poowicznego rozpadu niektrych radioizotopw, ale przemiany geologiczne nastpuj bardzo wolno. Szybko wymywania zeszklonych odpadw bdzie minimalna, bo metody zamykania odpadw
stosowane przez przemys jdrowy s bardzo skuteczne. Odpady bd
wic odseparowane od biosfery przez bardzo dugi czas, a nawet w razie
ich wymycia z pojemnikw tempo przesczania bdzie bardzo mae.
Ale ponadto, samo przechowywanie paliwa w pojemnikach szczelnych
zapewnia ich separacj od otoczenia nie przez setki, ale przez tysice
lat156! Nie jest to technicznie trudne przemys jdrowy ju buduje
takie skadowiska odpadw promieniotwrczych w rnych krajach,
i to za wasne pienidze.
3.3.3.
Okrt wojenny Wasa skutki dziaania wody przez

350 lat
Syszaem nieraz powtpiewania, czy potrafimy utrzyma produkty rozszczepienia tak dugo w jednym miejscu. Dwa przykady, kady z zupenie innej epoki, mog pomc nam zrozumie, e procesy naturalne
przebiegaj znacznie wolniej ni dziaania czowieka. Pierwszy przykad to historia okrtu wojennego Wasa, zbudowanego w czasach wojen
szwedzkich, a wic przed 400 laty. Warto powici jej chwil uwagi, nie
tylko z powodu odpadw radioaktywnych.
Ot wczesny krl szwedzki, chcc mie najpotniejszy okrt
wojenny na Batyku, kaza wyposay go w dodatkowy pokad armatni,
co oczywicie znacznie przesuno w gr rodek cikoci okrtu. Okrt
by niestabilny, ale nikt nie mia tego powiedzie, bo w owym czasie
krl szwedzki by w Szwecji z definicji uwaany za najlepszego znawc
sztuki budowy okrtw.
Wedug wczesnych regu, stabilno okrtu sprawdzano tak, e
zaoga biegaa od jednej burty okrtu do drugiej i z powrotem, w sumie
czterdzieci razy. Jednake ju przy drugim biegu przechylenie okrtu
byo tak silne, e kapitan rozkaza przerwa prb przed jej ukoczeniem.
156
Juhani Vira: Disposal Of High-Level Radioactive Waste In Finland Posiva Oy, Fin-00100
Helsinki, Finland , Chapter 9
74
C mia robi? Krl walczy w tym czasie na Pomorzu i czeka na potny okrt wic kapitan rozkaza postawi agle i wypyn. Podr
bya krtka po pierwszym silnym podmuchu wiatru najpotniejszy
na Batyku okrt wojenny Wasa przechyli si i przewrci. Zaoga
posza na dno, wraz ze wszystkimi rzeczami, ktre znajdoway si
na statku.
Czemu mwimy o tym? Nie tylko dlatego, e w energetyce jdrowej przechowujemy starannie w pamici wszelkie przykady wykazujce, e nie wolno ama zasad bezpieczestwa. W odniesieniu do skadowania odpadw istotne jest rwnie to, e gdy po 350 latach okrt
Wasa wydobyto z dna morza okazao si, e okrt i wiele przedmiotw pozostao niezniszczonych mimo cigego dziaania sonej wody,
podmorskich prdw i burz. Co wicej, gdy wydobyto z okrtu beczki
z piwem, okazao si, e nadal jest w nich piwo! A wic zwyke beczki
wykonane przez bednarzy szwedzkich pozostay szczelne przez 350 lat.
Jeli przedmioty z drewna bez adnej osony pozostay nienaruszone po kilkuset latach w wodzie, czy naprawd mamy wtpi w techniczne moliwoci wykonania w XXI wieku pojemnikw, ktre zapewni trwae
przechowywanie zeszklonych odpadw umieszczonych w najstaranniej
jak mona wybranych, stabilnych i suchych pokadach skalnych?
3.3.4.
Odpady radioaktywne z reaktorw naturalnych

w Oklo co pozostao po 2 miliardach lat?
Drugi przykad pochodzi z zupenie innej epoki, bo sprzed niemal 2
miliardw lat. W owym czasie frakcja uranu U-235 w uranie naturalnym bya znacznie wiksza ni obecnie i wynosia okoo 3% (bo U-235
ulega rozpadowi naturalnemu z okresem poowicznego rozpadu okoo
700 milionw lat, podczas gdy dla U-238 okres ten wynosi ponad 4,5
miliarda lat). Stwarzao to moliwo wystpienia acuchowej reakcji
rozszczepienia, jeli bogata ruda uranowa bya w kontakcie z wod.
Taka sytuacja powstaa w miejscowoci Oklo w Gabonie (Afryka rwnikowa), co spowodowao uksztatowanie kilku naturalnych reaktorw
jdrowych, pracujcych z przerwami przez kilkaset tysicy lat. A jak to
stwierdzono?
Oto pracownicy zatrudnieni w przedsibiorstwie eksploatujcym
rud uranow zauwayli, e w rudzie tej jest za mao uranu rozszczepialnego U-235. Byo go tylko okoo 0,717 %, zamiast okoo 0,72% jak
zwykle we wszystkich prbkach rudy uranowej z rnych miejsc na
kuli ziemskiej. Bya to rnica maa, co oznaczao, e reaktory naturalne pracoway na maej mocy, i wypalay poniej 1% uranu U-235, ale
dalsze pomiary wykazay, e w Oklo wystpuj rwnie fragmenty
rudy o frakcji U-235 obnionej do 0,621%, a w jednej z prbek frakcja
75
U-235 wyniosa tylko 0,440%. Oznaczao to, e w cigu kilkuset tysicy

lat pracy tych reaktorw frakcja wypalonego uranu wyniosa ponad 30%!
Niezy wynik jak na reaktor naturalny wypalenie osigane w nowoczesnych reaktorach dochodzi do 50-60%.
Liczba prbek z rnych z
25
Zawarto U-235 w prbkach
20
15
10
Zoe w Oklo
Zoa z rnych stron wiata
5
0
0,717
0,7175
0,718
0,7185
0,719
0,7195
Zawarto U-235, %
0,72
Rys. 3.5. Zawarto uranu U-235 w prbkach pobranych z rnych

z na wiecie. Dane liczbowe z pracy Menshika157.
Co wicej, w mineraach z Oklo znaleziono produkty rozszczepienia takie jak neodym, a nawet ksenon gaz, ktry uwiziony w ziarnach fosforanw glinu pod obszarem grzzawisk wodnych przetrwa
przez blisko dwa miliardy lat!158 Produkty rozszczepienia z reaktorw
naturalnych w Oklo nie byy przechowywane w zoach skalnych, nie
byy zamykane w pojemniki ani nie ulegay zeszkleniu oddziaywaa
na nie woda (ktrej obecno bya niezbdna, by reaktory mogy zacz prac), znajdoway si tu pod powierzchni gruntu, naraone na
wszelkie procesy mogce sprzyja ich migracji a mimo to pozostay
na miejscu, dopki nie ulegy naturalnemu rozpadowi. Tylko te najtrwalsze o bardzo, bardzo dugich okresach rozpadu i odpowiednio
bardzo, bardzo maej aktywnoci wiadcz dzi o tym, e reaktory
naturalne dziaay naprawd i e nie spowodoway skae radioaktywnych w okolicy.
Dzi geologowie pisz, e procesy wymywania odpadw s bardzo
powolne, i nawet gdyby odpady byy pozbawione pojemnikw i witryfikacji, to i tak nie wydostayby si z gbokoci 500 m na powierzchni
157
158
Menshik A.: The workings of an ancient nuclear reactor Scientific American November
2005, a take w Swiat nauki, grudzie 2005
tame
76
ziemi wczeniej ni za 20-100 tysicy lat. Patrzc na prbki gazu wci

tkwice w mineraach w Oklo myl, e mona w to uwierzy!
Trzeba za pamita, e odpady z elektrowni wglowych nie s
zamykane ani izolowane trwale od otoczenia. Cz z nich ulatnia si
w postaci popiou lotnego, ktry spada w otoczeniu elektrowni nieraz
sigajc na due odlegoci od punktu emisji przedostaje si do gleby
i rozpuszcza si w wodzie pitnej, a cz pozostaje na filtrach elektrostatycznych i jest usuwana razem z popioem i ulem na okoliczne
pola i hady. Oddzielanie odpadw ciekych od otoczenia wykonuje si
tak, by przegrody wystarczyy na kilkadziesit lat i spoeczestwo
godzi si z tym, nie zdajc sobie sprawy, e chocia odpady radioaktywne mog rozpada si wolno, to jednak z czasem aktywno ich
zanika do zera, natomiast toksyczno arsenu, kadmu, rtci czy oowiu
pozostaje zawsze taka sama, przez tysice i miliony lat.
Elektrownie wglowe emituj take odpady radioaktywne, ktre
zawarte s w popiele wglowym (pozostao po spalonym wglu).
Odpady te nie s tak zabezpieczane jak odpady z elektrowni jdrowych. Promieniotwrczy popi zwykle trafia na hady. Obecnie w Polsce pracuje kilkanacie elektrowni spalajcych wgiel do tej pory
chyba nikt nie da ich zlikwidowania z powodu problemu odpadw
radioaktywnych. Dlaczego wic mielibymy obawia si elektrowni jdrowych, ktre bior pen odpowiedzialno za swoje odpady, unieszkodliwiaj je, zabezpieczaj i trwale oddzielaj od biosfery?
3.3.5.
Na jak dugo musimy zabezpieczy odpady

radioaktywne?
Aktywno odpadw radioaktywnych maleje z czasem, bo kady rozpad radioaktywny oznacza, e pozostaje mniej o jeden atom substancji radioaktywnej.
Dominujcym rdem zagroenia radiologicznego s odpady wysokoaktywne. Aby uzyska punkt odniesienia do oceny zagroenia warto sobie
uzmysowi, e do wytworzenia paliwa jdrowego potrzeba rudy uranowej,
a owa ruda uranowa zawiera nie tylko uran naturalny ulegajcy powolnemu rozpadowi, ale i wszystkie izotopy pochodne, wcznie z radonem czy
polonem, ktre te promieniuj i oddziaywuj na organizm czowieka.
Aktywno odpadw maleje i z czasem potencjalne zagroenie od
nich jest mniejsze ni zagroenie od pierwotnie wydobytej rudy uranowej. Tymczasem ruda jest wszdzie, rwnie w miejscach wypukiwanych
przez wod, ktr pijemy, podczas gdy odpady s skutecznie odizolowane
od czowieka. W rzeczywistoci mona oczekiwa, e odpady pozostan
izolowane na miejscu skadowania na zawsze, tak jak pozostay na miejscu produkty rozszczepienia z naturalnych reaktorw w Oklo.
77
Promieniowanie z paliwa wypalonego emitowane jest przez produkty rozszczepienia jak cez czy stront, o rednim czasie rozpadu i duym
pocztkowym nateniu promieniowania, przez pluton powstay w toku
wypalania paliwa i przez aktynowce, takie jak ameryk (Am) lub kiur
(Cm). Pocztkowo wielko zagroenia w cyklu jdrowym jest okrelona przez aktywno produktw rozszczepienia zarwno dla cyklu z przerobem paliwa (cyklu zamknitego) jak i dla cyklu bez przerobu (cyklu
otwartego). Jednake aktywno produktw rozszczepienia spada szybciej ni aktywno aktynowcw i po pewnym czasie aktynowce staj si
dominujcym rdem promieniowania.
Krzyw zagroenia radiacyjnego dla odpadw o wysokiej aktywnoci w cyklu zamknitym (w ktrym uran i pluton s odzyskiwane dla
powtrnego uycia w reaktorze) okrelono przyjmujc pesymistycznie, e oddzielenie plutonu od odpadw nie bdzie cakowite, lecz pewien procent plutonu i aktynowcw pozostanie w odpadach. Okazuje
si, e w zalenoci od efektywnoci procesu przerobu paliwa aktywno pozostaych odpadw spada poniej aktywnoci rudy uranowej w czasie od 270 do 1500 lat po wypaleniu paliwa. Jeli nie
prowadzimy recyklizacji paliwa, lecz skadujemy je razem z odpadami
radioaktywnymi, to spadek zagroenia jest duo wolniejszy. Dlatego
przerb paliwa jest opcj preferowan przez energetyk jdrow zarwno z punktu widzenia wykorzystania energii uranu jak i uatwienia
zabezpieczania odpadw radioaktywnych. Jest to rwnie zgodne z zasad zrwnowaonego rozwoju (sustainable development)159.
Warto pamita o tych krzywych rozwaajc minimalny czas trwaoci pojemnika dla odpadw wysokoaktywnych, przyjmowany jako
rwny 1000 lat. Oznacza to, e w cigu pierwszego tysica lat nie ma
przeciekw z pojemnika na zewntrz, tak e zagroenie wzgldne naley porwnywa tylko dla czasw duszych ni 1000 lat. Nawet potem, jeeli pojemnik ulegnie rozszczelnieniu, moliwe wycieki substancji radioaktywnych do wd podziemnych bd powolne, a ruch tych
wd take jest bardzo wolny. Minie dalsze 20 000 100 000 lat zanim
pierwsze przecieki substancji radioaktywnych rozpuszczonych w wodzie dotr do wody pitnej160.
Tak wic, nawet zakadajc pene rozpuszczenie odpadw promieniotwrczych w wodzie podziemnej, w chwili gdy owa woda z rozpuszczonymi w niej odpadami dotrze na powierzchni ziemi, zwizane
159
160
Rozwj zrwnowaony, to jest taki rozwj, w ktrym potrzeby obecnego pokolenia

mog by zaspokojone bez umniejszania szans przyszych pokole na ich zaspokojenie
EXTERNE 1995: Externalities of Energy, Vol. 1-7, published by European Commission,
Directorate General XII, Science Research and Development, EUR 16522, Luxembourg, 1995
78
Radiotoksyczno wchonicia, Sv/1 tona w.p.
109
Ogem
Aktynowce
Produkty rozszczepienia
Transmutacja
108
107
130 000 lat
106
7,83 tony U nat.
(98% Pu)
105
270 lat
104
(98%Pu, 99,5%AM, 90%Cm) 1 500 lat
103
(100%Pu, 99,5%AM, 99%Cm) 500 lat

(100%Pu, 99,5%AM, 95%Cm) 1000 lat
102
102
102
103
104
105
Okres po wyadowaniu z reaktora, lat
106
Rys. 3.6. Wskanik radiotoksycznoci przy wchoniciu odpadw

powstajcych przy wytworzeniu energii elektrycznej 1 GW-rok. (rysunek zaczerpnity z pracy S. Chwaszczewskiego161 ze zgod autora).
z tym zagroenie bdzie mniejsze ni zagroenie zwizane z rud uranow pierwotnie znajdujc si w ziemi. A przecie odpady radioaktywne s starannie skadowane, tak e pozostaj odseparowane od
biosfery nie przez 270 lat, ale przez 20 000 lat i duej.
Nawet gdyby minimalne dawki promieniowania stwarzay zagroenie nowotworowe co bardzo wtpliwe praca EJ nie powodowaaby wzrostu oglnego zagroenia radiacyjnego na Ziemi. Ju w chwili,
gdy wskanik zagroenia dla odpadw wysoko aktywnych zmaleje do
poziomu wskanika zagroenia dla rudy, zagroenie radiologiczne jest
zmniejszone, poniewa ruda jest rozproszona w otwartych obszarach,
czsto w styku z wodami podziemnymi, podczas gdy odpady wysoko
aktywne s skadowane w stabilnych formacjach geologicznych i odseparowane od rodowiska. W dalszych latach wskanik zagroenia radiacyjnego dla odpadw jest mniejszy ni pierwotny wskanik zagroenia dla rudy i w miar upywu lat rnica midzy nimi stale ronie.
Tak wic wbrew popularnym opiniom gdy rozpatrujemy skutki
pracy elektrowni jdowych w naprawd dugim okresie czasu okazuje
161
Chwaszczewski S.: Problem odpadw z elektrowni jdrowych fakty i mity. Energetyka

jdrowa w Polsce. Warszawa, 20.10.2008.
79
si, e praca EJ przyczynia si do zmniejszenia oglnego ta promieniowania na Ziemi. Nie jest wcale pewne, czy powinnimy do tego dy, bo wiele dowiadcze wykazao, e istniejce to promieniowania
jest niezbdne do ycia organizmw ywych, ale przynajmniej mona
z ca pewnoci stwierdzi, e praca EJ i skadowanie odpadw promieniotwrczych NIE zwiksza redniego zagroenia radiologicznego
dla naszych prawnukw.
A dla pojedynczego czowieka, mieszkajcego nad samym skadowiskiem odpadw radioaktywnych? Jakie jest jego naraenie?
Mona odpowiedzie, e jest pomijalnie mae. Ale krytycy zarzuc nam, e lekcewaymy to zagroenie i ycie ludzkie, e na przestrzeni tysicleci odpady spowoduj jednak wiele zgonw. Czy to prawda?
Znamy na to odpowied, bo dociekliwi naukowcy przeledzili drogi
uwalniania si produktw radioaktywnych i przebieg ich rozpadu. Okazuje si, e w perspektywie od zera do p miliona lat (chyba do
dugo?) najwiksze dawki spowoduje wydzielanie Tc-99 i wchanianie go
z wod pitn. Maksymalne moce dawki wystpi po 300 000 lat i wynios 0,012 mikroSv/rok162. Z czym takie dawki mona porwna?
Moc dawki ronie ze wzrostem wysokoci nad poziomem morza.
Przyrost ten wynosi rednio 0,1 mikroSv/m/rok. Mona argumentowa, e na og czowiek nie boi si wej na wzgrze, czy mieszka na
pierwszym pitrze, zamiast na parterze, ale moe przykad dotyczcy
absolutnie kadego z nas nawet mieszkajcego jak najbliej poziomu
morza bdzie lepsz ilustracj Problemu Zagroenia Radiacyjnego
od Maych Dawek.
Czytelniku, czy pisz na ku? Porwnajmy spanie na lku, ktre
ma rednio wysoko 40 cm. ze spaniem na materacu o wysokoci np.
20 cm. pic na materacu zamiast na ku jest si niej, wic moc
dawki promieniowania jest mniejsza o 0,02 mikroSv/rok ni na ku.
Jest to dwa razy wicej ni maksymalny przyrost dawki dla kogokolwiek powodowany przez odpady wysokoaktywne. A wic bdmy
konsekwentni skoro zieloni aktywici gro nam maymi dawkami
promieniowania i zabraniaj nam stosowania energii jdrowej ze wzgldw moralnych to trzeba ze wzgldw moralnych potpia producentw ek znacznie bardziej ni inynierw jdrowych!
A wzki dziecice? Dzieci mogyby chodzi na czworakach i spa
lec wycznie na ziemi, a my je kadziemy do wzkw! To przecie
powoduje zwikszenie mocy dawki, i to na istoty najbardziej naraone,
na nasze dzieci, bezbronne dzieci! Czy i w tym przypadku zieloni
162
patrz 160
80
Rys. 3.7. Czy spanie na ku jest te zagroeniem radiacyjnym?
aktywici zaatakuj praktyk powodujc wzrost mocy dawki promieniowania?

Czy producenci ek i wzkw dziecicych s przestpcami, powodujcymi setki zgonw w cigu wiekw? Czy te moe powinnimy
nareszcie spojrze z waciwej perspektywy na minimalne wzrosty mocy
dawki w rnych sytuacjach yciowych i uspokoi ludzi, by nie bali si
skadowania pod ziemi odpadw wysokoaktywnych? Tych odpadw
na pewno nie boj si mieszkacy kilkunastu gmin w Finlandii i Szwecji, ktre rywalizoway o zbudowanie skadowiska wypalonego paliwa
jdrowego na swoim terenie. Ostatecznie wygray w obu pastwach
tylko pojedyncze gminy (bo planowane byo tylko jedno skadowisko
na kraj) ale pokazuje to, e ludzie zaznajomieni z tematyk bezpieczestwa odpadw nie boj si skadowania ich u siebie, a nawet widz
w tym wielk szans na rozwj lokalnej spoecznoci (firma zarzdzajca takim skadowiskiem odprowadza znaczne sumy do budetu gminy z tytuu rnych podatkw).
Faktem jest, e energetyka jdrowa jest gazi przemysu, ktra
bierze pen odpowiedzialno za swoje odpady, skaduje je i zabezpiecza starannie na tysiclecia. Zaczlimy nasze rozwaania od koronnego
zarzutu przeciwnikw energii jdrowej od rzekomo nierozwizywalnej
sprawy odpadw radioaktywnych. Okazuje si, e przemys jdrowy nie
musi obawia si tego pytania. Co wicej, jak wykazalimy powyej,
wanie energetyka jdrowa daje przykad, jak troszczy si o czysto
rodowiska i bra pen odpowiedzialno za produkowane odpady.
Mona tylko yczy sobie, by i inne gazie przemysu podejmoway
takie wysiki i gwarantoway rozwizanie techniczne rwnie bezpieczne
dla rodowiska.
81
4. Czy mamy ba si awarii jdrowych?

Elektrownie jdrowe s dobrymi ssiadami, zapewniaj tani energi
elektryczn przy utrzymaniu czystego powietrza, wody i gleby i oczywicie nie emituj CO2. Przez p wieku pracy elektrowni jdrowych budowanych dla celw wycznie cywilnych a wic z wyczeniem Czarnobyla nie zdarzya si w nich awaria radiacyjna, ktra spowodowaaby
utrat ycia albo zdrowia kogo z personelu lub ludnoci. Wic chyba
elektrownie jdrowe s bezpieczne? Udowodniy to przez prawie 13 000
reaktoro-lat163 eksploatacji w 30 krajach... Ale przeciwnicy energetyki
jdrowej strasz nas wci widmem wielkiej awarii. Jak jest naprawd?
4.1.
Jak nowoczesne elektrownie jdrowe zapobiegaj

awariom?
4.1.1. rda energii w elektrowni jdrowej

Energia, ktra otrzymujemy z elektrowni jdrowej ma swe rdo w rozszczepieniu jdra uranu. W momencie rozszczepienia emitowane s
dwa jdra lejszych pierwiastkw, zwanych produktami rozszczepienia
na przykad ksenonu i strontu, a take dwa lub trzy neutrony i promieniowanie gamma. czna energia wydzielana przy rozszczepieniu
wynosi okoo 200 milionw elektronowoltw (200 MeV)164. Jak moemy wykorzysta t energi?
Rys. 4.1. Schemat reakcji rozszczepienia uranu U-235 Rysunek

zaczerpnity z wykadu prof. L. Dobrzyskiego za zgod autora165
163
164
165
reaktoro-rok to rok eksploatacji jednego reaktora. Jeli 400 reaktorw pracuje przez
10 lat kady, to cznie daje to dowiadczenie rwne 4000 reaktoro-lat.
Elektronowolt to energia poterzebna do przesunicia 1 elektronu w polu elektrycznym
o rnic napicia rwn 1 Volt.
Dobrzyski L.: Podstawowe rodzaje reaktorw jdrowych, w cyklu wykadw Energia
jdrowa i jej wykorzystanie, L. Dobrzyski, A. Strupczewski, Uniw. Im. Kardynaa S.
Wyszyskiego, 2006/2007.
82
Jdra produktw rozszczepienia oddalaj si od siebie z ogromn

prdkoci, a energia ich wynosi cznie okoo 160 MeV. Uderzaj one
o jdra innych pierwiastkw znajdujcych si w paliwie jdrowym i oddaj im swoj energi kinetyczn, pobudzajc je do ruchu, czyli powodujc grzanie materiau paliwowego. Przy duych gstociach rozszczepie typowych dla reaktorw jdrowych w nowoczesnych EJ grzanie to
jest bardzo intensywne i wynosi od 300 do 500 W na kady centymetr
dugoci prta paliwowego.
Wydzielone przy tym ciepo przewodzone jest przez paliwo, uformowane w pastylki paliwowe, do otaczajcej je osony (koszulki) majcej posta rury. Stamtd odbiera je woda chodzca.
Neutrony uwolnione wskutek rozszczepienia jdra uranu mog
nastpnie rozszczepia kolejne jdra uranu. Taki proces nazywamy reakcj acuchow, poniewa jedno rozszczepienie powoduje kolejne.
W reaktorze proces ten jest kontrolowany za pomoc prtw z materiaami silnie pochaniajcymi neutrony utrzymuje si w ruchu tylko tak liczb neutronw, ktra umoliwi podtrzymanie reakcji acuchowej ale jednoczenie jest za maa by spowodowa rozszczepienia
w tempie lawinowym (a ten z kolei proces wykorzystuje si w broni
jdrowej). Dlatego reaktor nie moe wybuchn jak bomba jdrowa
jest to fizycznie niemoliwe.
Trzeba wspomnie o jeszcze jednym elemencie, bez ktrego nie
moglibymy rozszczepia jder uranu moderatorze. Moderator w reaktorze to substancja, ktra mocno wyhamowuje neutrony (ktre po
emisji przy rozszczepieniu jdra uranu pdz z ogromn prdkoci).
Zbyt szybko pdzcy neutron nie mgby rozszczepi jdra uranu po
prostu przeleciaby przez nie nawet si nie ogldajc (jak stwierdzi
jeden ze znanych fizykw). Jeli go spowolnimy za pomoc moderatora, to bdzie duej oddziaywa na jdro przebywajc w nim w czasie
przelotu a to ju wystarczy do rozszczepienia jdra. Moderatorem
w wikszoci reaktorw stosowanych w elektrowniach jdrowych jest
zwyka woda destylowana (jest ona jednoczenie chodziwem).
4.1.2. Ukady odbioru ciepa w typowym reaktorze
Zestawy prtw paliwowych tworz cznie rdze reaktora, ktrego
moc dla duych elektrowni siga 3500 MW cieplnych a w jednym z reaktorw najnowszej generacji EPR, moc cieplna przekracza nawet
4500 MW. Podgrzana w rdzeniu reaktora woda przepywa do wytwornic
pary, gdzie oddaje ciepo wodzie obiegu wtrnego, utrzymywanej pod
niszym cinieniem ni woda w obiegu pierwotnym. Woda obiegu wtrnego zamienia si w par, ktra pynie do turbiny, napdzajcej wa
generatora (dziaa to na takiej samej zasadzie jak dynamo w rowerze,
83
Zbiornik cinieniowy
Stabilizator cinienia
Prty
sterujce
Wytwornica pary
Turbina
parowa
Generator
prdu
Prty
paliwowe
skraplacz
Obieg chodzcy
Rys. 4.2. Schemat elektrowni jdrowej z reaktorem z wod pod
cinieniem (zaczerpnity z wykadu prof. L. Dobrzyskiego166)
z t rnic e tu w energi elektryczn zamieniana jest energia ruchu

obrotowego turbiny a w rowerze energia ruchu koa). W ten sposb
energia odrzutu produktw rozszczepienia zostaje wykorzystana do
wytwarzania prdu elektrycznego.
Na rys. 4.2 pokazano jak zbudowana jest elektrownia jdrowa z reaktorem z wod pod cinieniem, zwanym w skrcie reaktorem PWR od
angielskiej nazwy pressurized water reactor. Charakterystyczn cech
reaktorw PWR jest to, e woda odbierajca ciepo z rdzenia jest zamknita w tzw. obiegu pierwotnym (czyli systemie rur tworzcych zamknit ptl), wykonanym z wielkimi zapasami bezpieczestwa i najwysz starannoci, ktrego stan sprawdza si w cigu caego okresu
ycia elektrowni by zapewni, e nie bdzie ze adnych przeciekw.
Cay ten obieg znajduje si wewntrz potnej elbetonowej obudowy
bezpieczestwa (w ksztacie kuli lub cylindra), chronicej przed wydostaniem si na zewntrz jakichkolwiek substancji radioaktywnych.
166
Dobrzyski L.: Podstawowe rodzaje reaktorw jdrowych, w cyklu wykadw Energia

jdrowa i jej wykorzystanie, L. Dobrzyski, A. Strupczewski, Uniw. Im. Kardynaa S.
Wyszyskiego, 2006/2007.
84
Aby maksymalnie zwikszy sprawno turbiny parowej, w obiegu

wtrnym bloku energetycznego z reaktorem PWR dymy do uzyskania moliwie wysokiej temperatury i cinienia. Wobec tego, e przejmuje on ciepo od obiegu pierwotnego, parametry obiegu pierwotnego
musz by odpowiednio wysze. Na wyjciu z rdzenia reaktora temperatura wody dochodzi do 330C. Aby przy tej temperaturze woda nie
wrzaa (przypomnijmy, e temperatura wrzenia wody przy normalnym
cinieniu atmosferycznym to 100C), trzeba utrzyma w obiegu pierwotnym odpowiednio due cinienie rzdu 15-16 MPa (czyli 150-160
razy wiksze ni cinienie atmosferyczne). Takie cinienie i temperatur musi wytrzyma cay obieg pierwotny w tym i zbiornik cinieniowy
reaktora167.
Rys. 4.3. Zbiornik cinieniowy reaktora EPR tu po wyprodukowaniu

(widoczny bez pokrywy). (fot. Areva, rdo: www.tvo.fi)
Do regulacji cinienia w obiegu pierwotnym suy stabilizator cinienia.168 Doln cz jego objtoci wypenia woda, grn para.
Jeli cinienie wody w obiegu spada, wczamy grzaki elektryczne,
ktre podgrzewaj wod w stabilizatorze. Powstaje wic w nim wicej
pary, ktra zwiksza cinienie w obiegu wody. Na odwrt, jeli cinienie
w tym obiegu jest zbyt due, to wtryskuje si do stabilizatora chodniejsz wod, ktra skraplajc par w jego grnej czci obnia cinienienie.
167
168
Zbiornik, w ktrym znajduje si rdze reaktora i przez ktry przepywa woda chodzca
pod cinieniem.
Zbiornik wypeniony wod i par wodn, sucy do utrzymania staego cinienia w obiegu. Sposb dziaania opisano w tekcie.
85
Jeli jednak to nie wystarcza i cinienie dalej ronie, wwczas otwiera

si w stabilizatorze cinienia zawr, ktrym wypuszcza si nadmiar
pary. Ta przypywa do zbiornika zrzutowego169 zamieniajc si po drodze w wod.
Typowa rednica rdzenia reaktora, ktrego moc cieplna wynosi ok.
3500 MW, to 4 m, wysoko za to okoo 3,5 m. Zbiornik cinieniowy
reaktora, wykonany z grubej (okoo 30 cm) stali, ma rednic 4,5-5 m
i wysoko 12-15 m.
Paliwo reaktora PWR jest z reguy wykonane w postaci pastylek
z dwutlenku uranu (UO2), zamknitych w koszulce ze stopu cyrkonu,
materiau o wysokiej wytrzymaoci i maym pochanianiu neutronw.
Aby zapewni dobre warunki chodzenia, prty paliwowe maj niewielk rednic ok. 10 mm. Wewntrz rdzenia wydziela si energia o gstoci rzdu 100 kW/dm3.
4.1.3. Ukady regulacji mocy reaktora
Do sterowania moc reaktora su prty regulacyjne i ukad regulacji
borowej. Prty regulacyjne to prty wykonane z dodatkiem materiau
silnie pochaniajcego neutrony, takiego jak kadm czy bor. Po wsuniciu tych prtw do rdzenia wychwytuj one neutrony, wskutek czego
mniej neutronw trafia do paliwa, gsto rozszczepie maleje i moc
reaktora spada. Gdy chcemy podnie moc reaktora, wycigamy prty
pochaniajce w gr, pochanianie neutronw maleje, wicej ich trafia
do paliwa i gsto rozszczepie ronie.
Ukad regulacji borowej to ukad do kompensacji (wyrwnywania)
dugoterminowych zmian w rdzeniu. Oto gdy zachodz reakcje rozszczepienia jdra uranu znikaj, a na ich miejsce pojawiaj si produkty rozszczepienia (czyli lejsze pierwiastki np. wspomniane wczeniej ksenon
i stront), a niektre z nich powoduj znaczne pochanianie neutronw.
Nazywamy je truciznami reaktorowymi. Aby utrzyma reaktor w ruchu
(tj. podtrzyma reakcj acuchow) naleaoby doadowywa paliwo
i usuwa trucizny. Ale przestoje reaktora powoduj jego gorsze wykorzystanie, chcemy wic by pracowa on jak najduej bez wymiany paliwa.
Dlatego w pocztkowym okresie adujemy do rdzenia wicej paliwa, ni byoby potrzeba do utrzymania go w ruchu. Nadmiar neutronw mona usun przez wprowadzenie prtw regulacyjnych do rdzenia, ale wymagaoby to bardzo wielu prtw. Wygodniej jest usuwa
neutrony przez wprowadzenie materiau pochaniajcego rozpuszczonego w wodzie chodzcej reaktor.
169
Zbiornik do ktrego wypywa skroplona para, jeli dla zmniejszenia cinienia usuniemy
cz pary ze stabilizatora.
86
W reaktorach wodno-cinieniowych problem nadmiaru neutronw

rozwizano przez wprowadzenie do chodziwa reaktora kwasu borowego. Pochania on skutecznie neutrony, a jego stenie moemy regulowa. W miar wypalania paliwa (czyli zmniejszania si w nim iloci
uranu na skutek kolejnych rozszczepie) zmniejszamy stenie kwasu
borowego i na kocu kampanii paliwowej (czyli okresu pracy reaktora
midzy kolejnymi wymianami paliwa, zwykle trwa on 12-18 miesicy)
stenie tego kwasu jest bliskie zeru.
Poza umoliwieniem dugotrwaej pracy reaktora, taki ukad z ciekym pochaniaczem (nadmiaru) neutronw ma jeszcze dodatkow zalet z punktu widzenia bezpieczestwa. Oto w razie awarii, gdy chcemy
szybko wyczy reaktor, dysponujemy dwoma niezalenymi ukadami
do tego celu: Jeden to ukad prtw pochaniajcych, zwanych prtami
bezpieczestwa, ktre mona szybko wrzuci do rdzenia, drugi to wanie ten ukad z ciekym pochaniaczem borowym.
4.1.4. rda zagroenia w elektrowni jdrowej
Jdra produktw rozszczepienia maj du energi kinetyczn i, jak
pisaem powyej, s gwnym rdem ciepa wykorzystywanego w reaktorze. Jednake nawet po zahamowaniu ich ruchu i oddaniu tego
ciepa, w dalszym cigu emituj one energi wskutek rozpadw promieniotwrczych, przy ktrych wydziela si promieniowanie alfa, beta
i gamma. Jest to przyczyn tzw. grzania powyczeniowego, ktre trwa
nadal w paliwie nawet, gdy reaktor zostanie wyczony i ustanie acuchowa reakcja rozszczepienia. Grzanie powyczeniowe jest duo mniejsze ni grzanie wskutek energii rozszczepienia, ale nawet ta energia
rozpadu musi by odbierana od paliwa, jeli ma ono by chronione
przed przegrzaniem i stopieniem.
Wobec tego, e awarie cz si zwykle z zakceniami w przepywie wody chodzcej, a wic ze zmniejszonym odbiorem ciepa od paliwa, w razie awarii trzeba przede wszystkim przerwa reakcj rozszczepienia, by zmniejszy intensywno wydzielania energii i uatwi
odbir ciepa od rdzenia. Zadanie to spenia ukad prtw silnie pochaniajcych neutrony, to jest wspomnianych powyej prtw regulacyjnych, a w razie gdy chcemy wyczy reaktor bardzo szybko, do rdzenia
wprowadzamy dodatkowe prty pochaniajce zwane prtami bezpieczestwa. Wychwytuj one neutrony, zapobiegajc w ten sposb ich
zderzeniom z jdrami uranu i wygaszajc reakcj acuchow. W reaktorach z moderatorem wodnym istnieje ponadto sprzenie zwrotne
(czyli wzajemna zaleno, omwimy j w dalszych rozdziaach), zapewniajce obnienie mocy reaktora, gdy tylko wystpi podgrzew wody.
Sprzenia tego nie ma w reaktorach RBMK, ktre pracoway w kilku
87
elektrowniach jdrowych w dawnym ZSRR, w tym take i w Czarnobylu. Byo to zasadnicz przyczyn awarii czarnobylskiej, ktr bdziemy
szczegowo omawia w nastpnym rozdziale. Tymczasem ograniczymy si do stwierdzenia, e w elektrowniach jdrowych (EJ) z reaktorami wodnymi stosunkowo atwo mona speni wymaganie wyczenia
reaktora w razie awarii. Natomiast problemem w reaktorach wszystkich typw jest zapewnienie niezawodnego odbioru ciepa od rdzenia
ju po wyczeniu reaktora. Niezawodnego - bo ukady bezpieczestwa
reaktora musz zapewni, e rdze bdzie zalany wod i chodzony
pomimo wszelkich moliwych awarii, np. mimo braku zasilania elektrycznego z zewntrz, uszkodze pomp, a nawet mimo moliwego rozerwania obiegu pierwotnego i utraty wody chodzcej z reaktora.
Co stanie si przy braku chodzenia? Czy nastpi wybuch jak w bombie atomowej? Nie, jak wspomniaem wczeniej do wybuchu jdrowego doj nie moe, ale w razie braku odbioru ciepa paliwo moe ulec
przegrzaniu i uszkodzeniu, a zawarte w nim produkty rozszczepienia
wydziel si poza koszulki paliwowe do chodziwa.
4.1.5.
Bariery powstrzymujce uwalnianie substancji

promieniotwrczych
W EJ istnieje ukad kolejnych barier materia pastylek paliwowych,
koszulki paliwowe, granica cinieniowa obiegu pierwotnego, obudowa
bezpieczestwa powstrzymujcych wydzielanie produktw rozszczepienia z rdzenia do rodowiska. Awarie powodujce tylko przegrzanie
paliwa bez uszkodzenia obiegu pierwotnego np. na skutek utraty
przepywu chodziwa - powoduj zniszczenie pierwszych dwch barier,
ale bariera trzecia i czwarta pozostaj nienaruszone.
Najgroniejsze s awarie z rozerwaniem obiegu pierwotnego, bo
oznaczaj one natychmiastow utrat trzeciej bariery i gwatowny wypyw wody z obiegu. Woda pod cinieniem 15 MPa i o temperaturze
okoo 330C po rozszczelnieniu obiegu gwatownie rozpra si do cinienia atmosferycznego i ulega odparowaniu. Prowadzi to do szybkiego oprnienia obiegu pierwotnego a w szczeglnoci do osuszenia rdzenia reaktora, w ktrym proces odparowywania wody jest najbardziej
intensywny. Jeli nie dostarczymy wody do rdzenia, nastpi stopienie
paliwa i otaczajcej je koszulki, a wic utrata dwch pierwszych barier.
Jedyn ochron pozostaje wwczas obudowa bezpieczestwa. Dlatego projektanci reaktorw zapewniaj wysokie zapasy bezpieczestwa
w projekcie obiegu pierwotnego i wykluczaj wszelkie przewidywalne
przyczyny jego uszkodzenia, a operatorzy kontroluj, czy nie uleg on
osabieniu w toku eksploatacji. Jednoczenie wyposaa si EJ w ukady
bezpieczestwa majce z najwysz niezawodnoci zapewni dostar-
materia paliwowy
88
obudowa bezpieczestwa
koszulka
granica cinieniowa
obiegu pierwotnego
Rys. 4.4. Ukad czterech kolejnych barier powstrzymujcych ucieczk

produktw rozszczepienia z elektrowni jdrowej
czenie wody do rdzenia nawet w mao prawdopodobnym przypadku

rozerwania obiegu pierwotnego.
Wymagana niezawodno jest bardzo wysoka uszkodzenie rdzenia powinno zdarza si nie czciej ni raz na 100 tysicy lat pracy
reaktora (nowoczesne reaktory pracuj 60 lat). Jednego reaktora
a przy jednoczesnej pracy 5000 reaktorw raz na 200 lat. Dwa wieki
historii pomylmy ile w tym czasie zdarzyo si wojen, zniszcze miast
i wsi, trzsie ziemi, huraganw, epidemii... A reaktory projektowane s
tak, by uszkodzenie rdzenia wcale nie powodowao zgonw ludzi.
4.2.
Zasady bezpieczestwa jdrowego
Ju od samego pocztku istnienia elektrowni jdrowych zdawano sobie

spraw z potencjalnych zagroe i podejmowano dziaania dla ochrony
personelu i spoeczestwa przed skutkami moliwych awarii. Jako podstawowe zaoenie przyjto, e ryzyko zwizane z energetyk jdrow
powinno by mniejsze ni ryzyko zwizane z innymi metodami wytwarzania energii elektrycznej. Odstpstwo od tej zasady zdarzyo si, gdy
w Zwizku Radzieckim zbudowano elektrownie jdrowe typu RBMK,
bazowane na reaktorach przeznaczonych do celw wojskowych i charakteryzujce si wrodzonymi dodatnimi sprzeniami zwrotnymi, prowadzcymi do wzrostu ich mocy w sytuacjach awaryjnych (czyli moc
reaktora gwatownie rosa w sytuacji, kiedy zaczynao brakowa wody).
89
Twrcy tych elektrowni przerzucili na operatora odpowiedzialno za

ich bezpieczestwo, ale awaria w Czarnobylu udowodnia, e rozwizanie takie jest nie do przyjcia. Jedyn moliw drog dalszego rozwoju
elektrowni jdrowych jest przyjcie zasad filozofii bezpieczestwa jdrowego, zapocztkowanej w USA przed 50 laty i stale doskonalonej
w krajach zachodnich budujcych energetyk jdrow.
4.2.1. Zasady oglne
Zasady bezpieczestwa dla elektrowni jdrowych w czci dotyczcej
projektowania i budowy mona podsumowa nastpujco:
Projekt ma zapewni, e instalacja jdrowa nadaje si do niezawodnej, staej i atwej eksploatacji, przy czym nadrzdnym celem jest zapobieganie wypadkom. Wcieleniem tej zasady jest
regua wpajana wszystkim pracownikom, mwica e bezpieczestwo jest waniejsze ni produkcja (energii elektrycznej).
W projekcie trzeba stosowa zasad gbokiej obrony (omwimy

j w dalszej czci tekstu), z szeregiem poziomw obrony i z wielokrotnymi barierami zabezpieczajcymi przed uwalnianiem materiaw radioaktywnych. Trzeba te tak projektowa instalacj, by prawdopodobiestwo wystpienia uszkodze lub kombinacji uszkodze
mogcych prowadzi do powanych konsekwencji byo bardzo mae.
Rozwizania techniczne stosowane w projekcie winny by uprzednio sprawdzone w pracy innych obiektw lub poprzez dowiadczenia.
Na wszystkich etapach projektowania i przygotowania eksploatacji

trzeba uwzgldnia problemy wsppracy czowieka z maszyn i moliwo bdu czowieka.
Projekt musi zapewni, e naraenie na promieniowanie personelu instalacji i moliwo uwolnienia materiaw radioaktywnych do otoczenia s tak mae jak jest to rozsdnie osigalne.
Zanim waciciel elektrowni zoy wniosek o dopuszczenie do budowy instalacji, naley przeprowadzi pen analiz bezpieczestwa elektrowni i jej niezalen weryfikacj by upewni
si, e projekt instalacji speni wymagania bezpieczestwa.
4.2.2. Zasada gbokiej obrony.
Zasad gbokiej obrony jest zapewnienie kompensacji moliwych awarii
urzdze i bdw ludzkich. Przy tworzeniu systemu gbokiej obrony
uznaje si, e nie mona w peni ufa adnemu pojedynczemu elementowi wynikajcemu z projektu, konserwacji lub eksploatacji elektrowni
jdrowej (czyli na przykad nie moemy w peni polega na pompach,
liczc na ich bezawaryjn prac w kadym momencie przyjmujemy,
90
e mog one ulec awarii akurat wtedy, gdy bd nam najbardziej potrzebne). Gboka obrona zapewnia rezerwowanie ukadw z aktywnymi systemami bezpieczestwa (czyli dziaajcymi z pomoc zewntrznego zasilania lub na polecenie operatorw), tak by w razie uszkodzenia
jednego podukadu istniay inne, mogce go zastpi.
Naturalne cechy bezpieczestwa EJ i ich ukady bezpieczestwa przeznaczone do powstrzymania rozwoju awarii s stale doskonalone i reaktory budowane w kolejnych dziesicioleciach byy coraz bezpieczniejsze.
Obecnie duy nacisk kadzie si na takie projektowanie reaktorw, by
miay one wbudowane cechy bezpieczestwa oparte na dziaaniu zjawisk
naturalnych, takich jak sia cikoci czy prawa konwekcji naturalnej. Przykady takich rodkw bezpieczestwa przedstawione s poniej.
4.3.
Konstrukcja EJ zapewniajca bezpieczestwo

jdrowe
4.3.1. Naturalne sprzenie zwrotne regulujce moc reaktora

Projekt elektrowni jdrowej obejmuje szereg cech i ukadw opartych
na wykorzystaniu praw natury, takich jak sia cikoci, ktre speniaj
swe funkcje samorzutnie, bez doprowadzenia energii z zewntrz (tzw.
ukady pasywne). Najwaniejsz z nich jest stabilno wewntrzna reaktorw chodzonych i moderowanych wod, dominujcych obecnie w energetyce jdrowej na caym wiecie. Stabilno t zawdziczamy temu,
e powstajce po rozszczepieniu neutrony poruszaj si z ogromnymi
prdkociami (neutrony prdkie), a do wydajnego rozszczepienia uranu potrzebne s neutrony poruszajce si powoli, tzw. neutrony termiczne (o czym wspomniaem nieco wczeniej, przy okazji omawiania
reakcji rozszczepienia).
Do spowolnienia neutronw wykorzystujemy w tego typu reaktorach wod, ktra w technice reaktorowej nazywana jest moderatorem. Zderzajc si z jdrami wodoru neutrony prdkie trac sw energi
kinetyczn i po wielu zderzeniach staj si neutronami termicznymi.
Im wicej jest wody, tym szybciej neutrony spowalniaj si i staj si
zdolne do wywoania rozszczepienia jder uranu. Jednake z drugiej
strony pewna maa cz neutronw przy zderzeniu z wodorem ulega
pochanianiu, wic wody w reaktorze nie moe by za duo.
Dlatego iloci wody i paliwa s starannie obliczane i dobierane tak,
by przy normalnej temperaturze pracy zapewniay one najbardziej skuteczne spowalnianie neutronw i najwysz wydajno reakcji rozszczepienia. Gdy wskutek podgrzania wody lub jej odparowania ilo wody
w rdzeniu zmaleje, neutrony bd gorzej spowalniane i zamiast uderza
w jdra uranu, bd wydostaway si poza rdze ulegajc pochanianiu
91
A
Uran
woda
Uran
para wodna
Reaktory PWR i WWER

Rys. 4.5. Zmiany w spowalnianiu neutronw po czciowym odparowaniu wody w reaktorze PWR
w otaczajcych go materiaach konstrukcyjnych, jak pokazano na rys.

4.5. Spowoduje to zmniejszenie liczby rozszczepie w rdzeniu i samorzutne wygaszenie reakcji acuchowej rozszczepienia. Jest to bardzo
wana cecha zapewniajca stabilno pracy reaktorw PWR. Tej stabilnoci brakowao reaktorowi w Czarnobylu.
4.3.2. Ukad wyczenia reaktora oparty na dziaaniu siy cienia
Nastpnym elementem opartym na dziaaniu si przyrody jest ukad
wyczania reaktora. Jego elementami wykonawczymi s prty pochaniajce neutrony.
220V
Rys. 4.6. Przykad wykorzystania si naturalnych ukad wyczenia

awaryjnego reaktora. A normalne pooenie prtw nad rdzeniem
podczas pracy reaktora, B awaryjny zanik napicia na cewce elektromagnesu
prty bezpieczestwa spadaj do rdzenia i gasz reakcj acuchow.
92
W czasie normalnej pracy reaktora wisz one nad rdzeniem i s utrzymywane w grnym pooeniu przez elektromagnesy (rys. 4.6). Gdy tylko
wystpi zanik zasilania elektrycznego, lub ukad zabezpiecze przekae
sygna awarii, napicie w elektromagnesach zniknie i prty samoczynnie
spadn do rdzenia pod dziaaniem siy cikoci, wyczajc reaktor.
4.3.3.
Zalanie rdzenia wod chodzc w przypadku

rozerwania obiegu pierwotnego
W razie awarii rozerwania obiegu pierwotnego woda chodzca wypywa
z rur obiegu i nie trafia do rdzenia reaktora, co powoduje jego osuszenie. Gdyby prty paliwowe pozostay bez chodzenia, temperatura paliwa wzrosaby i paliwo ulegoby stopieniu. Dlatego po wyczeniu reaktora pierwszym zadaniem ukadw bezpieczestwa jest wtrynicie do
reaktora wody chodzcej tak, by rdze pozosta pod powierzchni wody.
W obecnie pracujcych reaktorach standardowo znajduj si aktywne i pasywne (czyli bierne, nie wymagajce ingerencji czowieka
i dziaajce samoczynnie bez zewntrznych rde zasilania) ukady
awaryjnego chodzenia rdzenia (UACR).
Przykad ukadu pasywnego z hydroakumulatorami pokazany jest
na rys. 4.6
P1
Po
P1
Po
Bierny Ukad Awaryjnego
Chodzenia Rdzenia, BUACR
Rdze
Spadek cinienia Po w rdzeniu

poniej P1 powoduje otworzenie
zaworu zwrotnego i wypyw wody
z hydroakumulatora do rdzenia
Rys. 4.7. Ukad zalewania rdzenia wykorzystujcy rnice cinienia.

Dziaanie oparte na naturalnych prawach fizyki. Zbiorniki hydroakumulatorw
pod cinieniem P1 s odcite od rdzenia zaworem zwrotnym, ktry jest zamknity tak dugo, jak dugo cinienie w obiegu pierwotnym Po jest wysze od
cinienia P1. Gdy wskutek awarii cinienie w obiegu pierwotnym spadnie, zawory
zwrotne otworz si i woda z hydroakumulatorw popynie do rdzenia. Zalanie
rdzenia wod z hydroakumulatorw nie wymaga adnych dodatkowych rde
energii, dlatego ukad ten nazywa si pasywnym ukadem bezpieczestwa.
93
Ukady aktywne zawieraj trzy lub cztery rwnolege podukady ze

zbiornikami chodziwa, pompami i zaworami, zaprojektowane tak by
tylko jeden z kilku rwnolegle pracujcych podukadw wystarcza do
zalania rdzenia wod i skutecznego chodzenia.
8
A
B
Rys. 4.8. Ilustracja rezerwowania z nadmiarem ukadw bezpieczestwa, pokazana na przykadzie aktywnego ukadu awaryjnego chodzenia
rdzenia (UACR).
A obszar wewntrz obudowy bezpieczestwa, B obszar poza obudow
bezpieczestwa, 1 zbiornik UACR, 2 pompa niskocinieniowa UACR, 3
zawr zwrotny, 4 miska ciekowa, 5 wymiennik ciepa, w ktrym ciepo
powyczeniowe przejmowane przez UACR jest przekazywane do ukadu
wody technicznej, 6 zbiornik UACR o wysokim steniu kwasu borowego,
7 pompa wysokocinieniowa UACR, 8 ciana obudowy bezpieczestwa.
Na rys. 4.8 przedstawiono ukad awaryjnego chodzenia rdzenia

(UACR) w EJ z reaktorem z wod pod cinieniem. S w nim rwnolegle
trzy podsystemy, podczas gdy jeden z nich wystarcza do wypenienia
wszystkich zada systemu. Pozostae dwa podsystemy stanowi rezerw. W nowoczesnych reaktorach z czterema podsystemami rwnolegymi mona w czasie pracy reaktora prowadzi prace remontowe w jednym z podukadw, a z pozostaych trzech jeden wystarcza do
zapewnienia bezpieczestwa reaktora.
Dla zwikszenia niezawodnoci, ukady bezpieczestwa projektuje
si w miar moliwoci tak, aby w razie awarii przyjmoway pooenie
bezpieczne (np. utrata zasilania elektrycznego powoduje zrzut prtw
pochaniajcych neutrony do rdzenia reaktora).
4.3.4. Rnorodno ukadw
Istnienie dwch lub wicej elementw zapewniajcych wzajemne rezerwowanie zabezpiecza przed pojedyncz awari jednego z tych elementw, ale nie daje gwarancji, e cay ukad nie zawiedzie z powodu
wsplnej przyczyny, nieznanej w chwili projektowania reaktora albo
uznanej za nieprawdopodobn. Aby uchroni si przed utrat funkcji
bezpieczestwa z powodu wsplnej przyczyny, wzajemnie si rezerwu-
94
jce podukady systemw bezpieczestwa s, o ile to moliwe, wykonywane z rnych elementw, tak by jedna przyczyna awarii nie spowodowaa jednoczesnej utraty wszystkich podsystemw bezpieczestwa.
Przykad takiego ukadu sucego do napdu pomp wody zasilajcej
wytwornice pary po stronie obiegu wtrnego pokazany jest na rys. 4.9.
Elektr
Elektr
Turb
Turb
Rys. 4.9. Przykad rnorodnego napdu pomp awaryjnego ukadu

zasilania wytwornic pary. Dwie pompy s napdzane silnikami elektrycznymi, a dwie turbinami parowymi
Innym przykadem jest ukad zabezpiecze reaktora, pokazany

na rys. 4.10. Wyczenie reaktora nastpuje, gdy temperatura w obiegu
pierwotnym przekroczy warto dopuszczaln Tmax. Aby nie powodowa wyczenia reaktora przy kadym uszkodzeniu miernika temperatury przyjto, e mierzy si sygnay z trzech miernikw i gdy dwa z nich
poka przekroczenie, ukad zabezpiecze przekazuje sygna wyczenia reaktora. Jest to tzw. zasada dwa z trzech lub w skrcie
gosowanie 2/3. Aby jednak chroni si przed moliwoci bdu
wskaza temperatury, powodowanego jak nieznan w chwili pro-
1
2
T1
Tmax
T2
Tmax
T3
Tmax
2z3
3
AZ
1z2
p1
p0
p2
p0
p3
p0
1
2
2z3
Rys 4.10. Ukad zabezpiecze reaktora jest zbudowany na zasadzie

redundancji i gosowania 2/3, oraz rnorodnoci polegajcej na tym, e
zarwno sygnay cinienia P jak i temperatury T powoduj wytworzenie
sygnau awaryjnego wyczenia reaktora.
T1, T2, T3 temperatury chodziwa, p1, p2, p3 cinienie w stabilizatorze, Tmax,
p0 wartoci progowe, AZ sygna awaryjnego wyczenia reaktora
95
jektowania przyczyn, rwnolegle podczony jest ukad pomiarw

cinienia, rwnie dziaajcy na zasadzie dwa z trzech. Wskazania
przekroczenia temperatury lub cinienia wystarczaj do wyczenia
reaktora. W ten sposb zapewniona jest rnorodno w ukadzie.
Nawet, jeli wskutek jakiej przyczyny wszystkie pomiary temperatury
zawiod, przyczyna ta nie moe spowodowa jednoczenie bdnych
wskaza cinienia, opartych na zupenie innej zasadzie pomiarowej.
Zabezpiecza to przed uszkodzeniem kilku ukadw naraz spowodowanym wspln przyczyn.
Dziki zasadzie rnorodnoci operatorzy maj bardzo du pewno, e sygnay, ktre do nich docieraj z urzdze pomiarowych,
odzwierciedlaj rzeczywisto, a nie s pomyk czy bdem aparatury.
4.3.5. Rozdzielenie przestrzenne ukadw
Ukady bezpieczestwa s rozdzielone przestrzennie (np. umieszczone
w rnych, oddalonych od siebie miejscach) i fizycznie, tak by np. poar nie spowodowa jednoczesnej utraty dwch lub wicej podsystemw. W nowoczesnych EJ kady z czterech podsystemw ukadw bezpieczestwa znajduje si w innej czci budynku reaktora, oddzielonej
przestrzennie od pozostaych. W tej sytuacji nawet uderzenie samolotu
nie moe spowodowa utraty wicej ni jednego podsystemu bezpieczestwa. Kable sterowania i kable energetyczne ukadw bezpieczestwa prowadzone s oddzielnie od kabli ukadw nie speniajcych funkcji
bezpieczestwa, a ponadto kable sterowania s umieszczone w kanaach oddzielonych od kanaw kabli energetycznych.
4.3.6.
Odporno na poar, zalanie wod, wstrzsy

sejsmiczne i warunki otoczenia
Jednake ani rezerwowanie ani rnorodno elementw wanych dla
bezpieczestwa nie wystarczyyby, gdyby elementy te nie byy odporne na wstrzsy sejsmiczne i przewidywane w czasie ich pracy warunki
temperatury, cinienia i wilgotnoci. Szczeglne zagroenie stanowi
poary, mogce spowodowa utrat wielu elementw bezpieczestwa
znajdujcych si w zasigu ognia. Dlatego przy projektowaniu ukadw
wanych dla bezpieczestwa EJ analizuje si moliwo wystpienia poaru w pomieszczeniach, gdzie znajduj si te ukady i wprowadza si
zabezpieczenia wykluczajce lub zmniejszajce moliwo poaru, takie jak np. zastpienie smarowania oysk pomp olejem przez smarowanie wod. W przypadkach, gdy ogie jest jednak moliwy, analizuje
si jego zasig i czas trwania oraz zapewnia rodki przeciwdziaajce
rozprzestrzenianiu poaru, ukady wykrywania i gaszenia ognia. W EJ
obowizuje wykonanie systematycznej analizy poarowej dla wszystkich
96
pomieszcze i wprowadzenie wszelkich potrzebnych zabezpiecze

z modyfikacjami budowlanymi projektu wcznie.
Podobne prace wykonuje si dla zagroenia zalania wod (np.
w czasie powodzi). Jeli moliwo zalania urzdze wanych dla
bezpieczestwa istnieje, wwczas urzdzenia te musz by wykonane w postaci wodoodpornej. Urzdzenia znajdujce si wewntrz
obudowy bezpieczestwa, gdzie dla obniania cinienia pary po moliwej awarii rozerwania obiegu pierwotnego stosuje si ukad zraszania wod, musz by odporne na dziaanie pary i wody pod cinieniem odpowiadajcym maksymalnym cinieniom wystpujcym
podczas awarii.
Wszystkie ukady wane dla bezpieczestwa musz by odporne
na maksymalne wstrzsy sejsmiczne, jakie mog wystpi w lokalizacji danej elektrowni. Dla okrelenia intensywnoci tych wstrzsw
wyszukuje si dane o najsilniejszym trzsieniu ziemi, jakie historycznie zaobserwowano w danej okolicy, przyjmuje si, e jego epicentrum moe znale si pod sam elektrowni, a nastpnie powiksza
si jego warto o ustalony wspczynnik by zapewni odpowiedni
margines bezpieczestwa. Tak okrelone trzsienie ziemi, przy ktrym musi by zapewniona praca wszystkich ukadw bezpieczestwa
potrzebnych do wyczenia reaktora i jego bezpiecznego ochodzenia,
odpowiada w przyblieniu intensywnoci wstrzsw sejsmicznych
wystpujcych raz na 10 000 lat. Dobrym przykadem jest Japonia,
w ktrej pracuje obecnie ok. 50 reaktorw w elektrowniach jdrowych (plus kilkadziesit mniejszych reaktorw badawczych i eksperymentalnych), a ktra jest krajem znanym z codziennych trzsie
ziemi. Trzsienia ziemi o sile przekraczajcej 7 stopni w skali Richtera
zdarzaj si tam czsto, a mimo to nie stanowi one zagroenia dla
bezpieczestwa japoskich elektrowni jdrowych. Obiekty te projektuje si tak, by wytrzymay ruchy sejsmiczne o tak duej sile a nawet
wikszej.
W lipcu 2007 r. trzsienie ziemi o sile ponad 7 stopni w skali Richtera
(sia zarejestrowana na terenie elektrowni miaa warto 6,8 stopnia)
nawiedzio okolice japoskiej elektrowni jdrowej Kashiwazaki-Kariwa,
najwikszej na wiecie. Elektrownia samoczynnie bezpiecznie si wyczya i nie zaistniao adne zagroenie dla ludnoci, nie ucierpia
te nikt z personelu. Trzsienie ziemi spowodowao oczywicie pewne
uszkodzenia w infrastrukturze i niektrych budynkach (przy takiej
sile w ziemi tworz si kilkunastometrowe dziury i rozpadliny, wal
si mosty i kominy a nawet budynki, ktre nie zostay zaprojektowane z uwzgldnieniem zagroe sejsmicznych) ale ukady bezpieczestwa i same reaktory pozostay nietknite. W chwili pisania tej ksiki
97
Rys. 4.11. Elektrownia Jdrowa Kashiwazaki-Kariwa w Japonii, ktra

bezpiecznie przetrwaa trzsienie ziemi o sile prawie 7 stopni w skali
Richtera. Nie byo adnego zagroenia ani dla ludnoci ani dla personelu.
(fot. Tokyo Electric Power Co., rdo: http://www.world-nuclear-news.org/
uploadedImages/wnn/Images/Kashiwazaki-Kariwa.jpg)
elektrownia po naprawieniu szkd wznawia prac (otrzymawszy

uprzednio zgod japoskiego dozoru jdrowego, ktry wydaje zezwolenia na eksploatacj tylko wtedy. gdy operator elektrowni udowodni,
e jest to bezpieczne).
Urzdzenia ukadw wanych dla bezpieczestwa musz by take
odporne na wszelkie inne zagroenia mogce zaistnie w czasie ich
pracy, np. napdy zaworw znajdujcych si wewntrz obudowy bezpieczestwa musz by odporne na dziaanie strumienia pary z rozerwanego rurocigu, o ile taki rurocig znajduje si w ich ssiedztwie.
Przed zainstalowaniem w EJ urzdze wanych dla bezpieczestwa
sprawdza si szczegowo ich odporno na obcienia (np. na wstrzsy sejsmiczne) i na parametry otoczenia odpowiadajce warunkom
awaryjnym, przy czym bada si take wpyw starzenia si urzdze
w toku eksploatacji, z symulacj wystpujcych w toku eksploatacji
drga, zmian temperatury, dziaania promieniowania i czynnikw chemicznych itd. Jest to proces tzw. kwalifikacji urzdze na warunki
awaryjne, kosztowny (paci oczywicie waciciel elektrowni), czasochonny, ale konieczny by mie pewno, e ukady bezpieczestwa
wypeni swe funkcje w przypadku awarii.
98
4.3.7.
Obudowa bezpieczestwa najwaniejsza bariera

zatrzymujca radioaktywno
Analizy odpornoci obudowy bezpieczestwa w nowoczesnych EJ potwierdziy, e z jednej strony mog one wytrzyma uderzenie samolotu
bez utraty szczelnoci, a z drugiej strony, nawet w razie powanej awarii
ze stopieniem rdzenia, powstrzymuj skutecznie uwolnienia produktw
rozszczepienia.
Rys. 4.12. Obudowy bezpieczestwa (w ksztacie kopuy) w elektrowni

jdrowej Ohi w Japonii. (fot. Kansai Electric Power Co., rdo: IAEA)
W najnowszej EJ z reaktorem EPR (European Pressurized Water

Reactor) zaprojektowanym wsplnie przez ekspertw francuskich i niemieckich, obudowa wykonana jest w postaci dwch powok piercieniowych z betonu zbrojonego o gruboci 1,3 m i 1,8 m. Wytrzymuj
one cinienie 5,1 MPa, to jest cinienie wiksze ni maksymalne cinienie
wystpujce po najciszych awariach reaktora EPR. Przecieki gazw przez
t obudow przy maksymalnym nadcinieniu wynosz 0,5% objtoci
obudowy na dob, co zapewnia redukcj uwolnie do wartoci tak
maych, e nie powoduj one koniecznoci podejmowania dziaa interwencyjnych poza terenem elektrowni.
99
Wolna
przestrze
1,8 m
Zewntrzna cian budynku
reaktora z elbetonu
Wewntrzna ciana budynku

reaktora z betonu
Wkadka stalowa
Na zewntrz
Wewntrz
Pyta fundamentowa
Rys. 4.13. Obudowa bezpieczestwa reaktora EPR wytrzymuje

nawet uderzenie samolotu Boeing 737170. Rysunek przedstawia
przekrj obudowy.
Pen odporno na awarie projektowe i hipotetyczne cikie awarie

ze stopieniem rdzenia zapewnia take obudowa bezpieczestwa reaktora AP1000 firmy Westinghouse (USA). Jest ona wyposaona w pasywny system odbioru ciepa, zapewniajcy chodzenie przez dowolnie
dugi czas po awarii bez potrzeby dostarczania energii elektrycznej
z zewntrz.
Obudowy bezpieczestwa w dawniej budowanych EJ s mniej odporne, ale te wystarczaj do ochronienia otoczenia przed skutkami
awarii, nawet cikich awarii ze stopieniem rdzenia. Udowodniy to nie
tylko analizy wykonywane przez ekspertw jdrowych i sprawdzane
przez urzdy dozoru jdrowego, ale i dowiadczenie praktyczne z jedynej awarii ze stopieniem rdzenia, jaka zdarzya si w reaktorze PWR,
mianowicie z awarii w EJ Three Mile Island (TMI) w Harrisburgu (USA)
w 1979 roku.
W czasie tej awarii wskutek bdu operatorw, ktrzy omykowo
wyczyli awaryjny ukad chodzenia rdzenia, doszo do odparowania
wody z reaktora, wypenienia rdzenia par i stopienia paliwa. Due
iloci produktw rozszczepienia wydzieliy si ze stopionego paliwa do
wntrza obudowy bezpieczestwa, ale obudowa wytrzymaa wszystkie
obcienia podczas awarii wcznie ze wzrostem cinienia po niekontrolowanym spaleniu wodoru. Na zewntrz elektrowni wydzieliy si
tylko nieznaczne iloci radionuklidw, np. frakcja jodu uwolniona poza
170
Saltarelli G, AREVA Experience Overview, Materials from the Meeting of AREVA with
PGE, Paris, 10.04.2008
100
obudow bezpieczestwa wyniosa poniej jednej milionowej jodu

zawartego w rdzeniu, a wydzielenia innych produktw rozszczepienia
byy take bardzo mae. Dziki temu, chocia rdze reaktora zosta
wskutek awarii cakowicie zniszczony i reaktor nigdy nie wznowi pracy, rednia dawka skuteczna dla krytycznej grupy ludnoci wyniosa
tylko 0,015 mSv, a wic w przyblieniu tyle, o ile ronie nasze normalne napromieniowanie podczas dwutygodniowych wczasw narciarskich
w grach. Odpowiednie ryzyko zachorowania na nowotwory byo mniejsze ni jedna milionowa w cigu caego ycia, a wic mniejsze ni ryzyko powodowane przez normalne roczne emisje z elektrowni wglowej
w owym czasie. Mimo wielokrotnych bada, w okolicy TMI nie wykryto
adnych skutkw zdrowotnych tamtej awarii.
4.4.
Elektrownie jdrowe III generacji odporne

nawet na najcisze awarie
4.4.1.
Reaktor EPR odporny na wyciek stopionego rdzenia

ze zbiornika reaktora
W cigu ubiegych 50 lat projektowania reaktorw uwaano, e wprowadzone rodki bezpieczestwa s tak skuteczne, e do stopienia rdzenia
reaktora nie dojdzie, lub bdzie ono zdarza si tak rzadko, e mona
tego nie uwzgldnia. Ale stopienie rdzenia w czasie awarii w Three
Mile Island pokazao, e bdy ludzkie s moliwe, a w warunkach
awaryjnych szybkie zrozumienie zachodzcych procesw awaryjnych
i zorientowanie si w sytuacji moe by trudne. Bdy za mog prowadzi do fatalnych w skutkach decyzji. Rozpoczto wic tworzenie
procedur postpowania chronicych operatora przed popenianiem bdw. Jednoczenie do projektowanych, a take do istniejcych reaktorw wprowadzano dodatkowe zabezpieczenia by utrzyma uwolnienia radioaktywnoci pod kontrol nawet przy najciszych moliwych
awariach hipotetycznych.
Prace te trway przez wiele lat i odporno EJ na awarie poza projektowe stopniowo rosa. W kocu XX wieku w praktyce krajw Unii
Europejskiej przyjto, e cechy i ukady bezpieczestwa EJ powinny
wystarcza do opanowania nie tylko awarii projektowych, ale take
pozaprojektowych, by unikn duych uwolnie materiaw radioaktywnych poza obudow bezpieczestwa. Obecnie projektowane reaktory (tzw reaktory III generacji) zapewniaj bezpieczestwo okolicznej
ludnoci nawet w razie cikich awarii ze stopieniem rdzenia.171
171
European Utility Requirements for LWR Nuclear power Plants, Volume 1 &2, Rev. C April
2001
101
Jednym z rozwiza jest ukad z tzw. chwytaczem stopionego rdzenia, ktry w reaktorze EPR suy do wychodzenia i zatrzymania stopionego rdzenia tak by obudowa bezpieczestwa nie utracia szczelnoci.
Schemat pomieszcze sucych do ukierunkowania przepywu stopionego rdzenia i wychodzenia go pokazano na rys. 4.14.
1
2
3
10
4
5
Rys. 4.14. Ukad chwytacza stopionego rdzenia w EJ z reaktorem EPR.

1) rdze reaktora, 2) zbiornik cinieniowy reaktora, 3) pokrywa przetapiana
przez rdze, 4) dno tunelu przelewowego, 5) beton fundamentw obudowy
bezpieczestwa, 6) tunel przelewowy, 7) materia ogniotrway ZrO2, 8)
chodzenie wodne chwytacza, 9) warstwa powierzchniowa przeznaczona na
wytopienie, 10) chwytacz rdzenia basen dla stopionego rdzenia.
W razie nieprawdopodobnej awarii stopienia rdzenia i zniszczenia

zbiornika reaktora, wycieknie on do specjalnie do tego przeznaczonego
pomieszczenia na dnie studni reaktora, zwanego chwytaczem rdzenia.
ciany i podoe tego pomieszczenia s pokryte grub warstw betonu. Konstrukcja chodzca umoliwia odprowadzenie ciepa zakumulowanego, schodzenie oraz szybkie zestalenie si materiau rdzenia. Dziki
temu nie wystpuje erozja konstrukcyjnego betonu podoa. Innymi
sowy, stopiony rdze nie zniszczy betonowego podoa i cian chwytacza rdzenia. Pasywnie dziaajcy ukad zaworw umoliwia pokrycie
warstwy gorcego stopionego materiau wod z wewntrznego zbiornika zapasowego. W nastpnej fazie, po dwunastu godzinach jest uruchamiany system odprowadzania ciepa z obudowy bezpieczestwa,
ktry schadza obszar wycieku.
Podobne ukady schadzania stopionego rdzenia zastosowano
w innych typach reaktorw III generacji.
102
4.4.2.
Reaktor AP 1000 skuteczne chodzenie rdzenia

nawet przy zaniku zasilania elektrycznego
Rozwizanie amerykaskiego reaktora AP1000 opiera si na zastosowaniu wyprbowanej technologii, z pooeniem nacisku na cechy bezpieczestwa oparte na zjawiskach naturalnych, jak sia cikoci, przepyw
w obiegu konwekcji naturalnej, cinienie spronych gazw i konwekcja
naturalna. Ukady bezpieczestwa zapewniaj odbir ciepa od rdzenia
i chodzenie obudowy bezpieczestwa przez dugi czas bez zasilania prdem zmiennym i nie wymagaj dziaania operatora przez 3 doby.
Nie ma w nich elementw czynnych (jak pompy, wentylatory lub
generatory z silnikami Diesla), a dziaanie tych systemw nie wymaga systemw pomocniczych zakwalifikowanych do systemw bezpieczestwa (takich jak zasilanie prdem zmiennym, chodzenie elementw systemw bezpieczestwa, wentylacja i klimatyzacja). Dziki temu
wyeliminowano zaliczone do ukadw bezpieczestwa awaryjne generatory z silnikami Diesla i cay kompleks potrzebnych dla nich podsystemw, jak sprone powietrze potrzebne do ich uruchomienia,
zbiorniki paliwa i pompy, a take system poboru powietrza i usuwania
spalin.
Pasywne systemy bezpieczestwa obejmuj ukad pasywnego wtrysku chodziwa do reaktora, pasywny ukad odbioru ciepa powyczeniowego (czyli ciepa, ktre jest wytwarzane po wyczeniu reaktora)
i pasywny ukad chodzenia obudowy bezpieczestwa. Ten ostatni ukad
jest specyficznym rozwizaniem charakterystycznym dla reaktorw
AP600 i AP1000, i opisany jest poniej.
Liczba i zoono dziaa operatora potrzebnych do sterowania
i kontroli systemw bezpieczestwa s zredukowane do minimum. Wikszo ukadw dziaa samoczynnie, bez potrzeby zewntrznego zasilania i uruchamia si bez polecenia operatora. Oglna strategia polega
raczej na eliminowaniu akcji operatora, a nie na ich automatyzacji.
Dziki temu zmniejsza si ryzyko popenienia przez operatorw ewentualnych bdw i pogorszenia sytuacji.
Wanym elementem bezpieczestwa reaktora AP1000 jest ukad
automatycznej redukcji cinienia w obiegu pierwotnym, ktry w przypadku hipotetycznych awarii poza projektowych zapewnia szybkie i niezawodne obnienie cinienia w rdzeniu, aby umoliwi zalanie rdzenia
wod z ukadw niskocinieniowych.172 Wykluczenie niebezpieczestwa
rozerwania zbiornika reaktora pod wysokim cinieniem zapewnia moliwo wykorzystania dodatkowych rde wody i chroni obudow przed
172
173
o cinieniu niszym ni 2 MPa

obieg pierwotny to obieg odbierajcy ciepo od elementw paliwowych w rdzeniu.
103
rozerwaniem. Ukad ten skada si z czterech sekcji. Pierwsze trzy podczone s do kopuy stabilizatora cinienia i obejmuj w sumie 6 zaworw zrzutowych o wymiarach dobranych tak, by obniy cinienie
w obiegu pierwotnym dostatecznie dla skutecznego wtrysku z zbiornmikw wody pod cinieniem i pozwoli na przejcie do czwartego etapu
redukcji cinienia. W czwartym etapie otwieraj si 4 stacje redukcji
cinienia poczone z gorcymi gaziami obiegu pierwotnego173, majce obniy cinienie tak, by moliwy by wtrysk wody ze zbiornika zapasu wody chodzcej i z miski ciekowej obudowy bezpieczestwa
w fazie dugoterminowego chodzenia rdzenia po awarii.
Aby mie pewno, e niezalenie od typu awarii bdzie do
wody, by zala rdze i zbiornik reaktora, zbiornik z wod umieszczony jest bezporednio wewntrz obudowy, powyej rdzenia, i w razie
awarii woda wycieka ze pod dziaaniem siy cikoci. Jest jej dostatecznie duo, by wypenia doln cz obudowy, gdzie znajduje
si zbiornik. Tak wic, zalanie rdzenia wod w reaktorze AP1000
moe nastpi zawsze, nawet przy zupenym braku zasilania energi elektryczn.
Co wicej, zbiornik reaktora zostaje od zewntrz zalany wod tak,
e nawet jeli dojdzie do stopienia rdzenia, to ciepo wydzielane w paliwie bdzie odbierane przez wod z caej zewntrznej powierzchni zbiornika reaktora (rys. 4.15)
2
4
1
5
3
7
Rys. 4.15. Zalanie reaktora wod w razie cikiej awarii w reaktorze
AP1000
1. Wyloty pary, cztery kanay, 2. Zbiornik reaktora, 3. Rdze, 4. Stalowa podpora zbiornika reaktora, 5. ciana osonowa, 6. Izolacja cieplna, 7 Wlot wody
104
Tak wic bezpieczestwo reaktora AP 1000 konsekwentnie opiera

si na wykorzystaniu naturalnych si przyrody, takich jak sia cikoci.
4.4.3.
Obudowa bezpieczestwa reaktora AP1000

zapewnia ochron nawet przy braku zasilania
i bez dziaa operatora.
Zalanie szybu reaktora wod zabezpiecza przed przegrzaniem zbiornika i paliwa. Ciepo wydzielane w rdzeniu nie powoduje ju stopienia
paliwa, a tylko wrzenie i odparowanie wody. Ale para wodna wypenia
obudow bezpieczestwa i w miar upywu czasu musi przejmowa
ciepo z rdzenia.
W przypadku awarii w elektrowni jdrowej dysponujemy zwykle
zasilaniem elektrycznym, zapewnionym przez wiele ukadw zasilania, zarwno przeznaczonych do normalnej pracy jak i do warunkw
awaryjnych. Ale w razie cikiej awarii przyjmujemy jako zaoenie,
e wszystkie te ukady przestaj pracowa. Jak wic odebra ciepo
od obudowy bezpieczestwa? Gdyby brak byo odbioru ciepa, to po
kilku dniach cigego braku zasilania energi elektryczn (bardzo mao
prawdopodobne ale teoretycznie moliwe...) temperatura gazw wewntrz obudowy wzrosa by tak bardzo, e ich cinienie spowodowaoby rozerwanie obudowy. W wielu elektrowniach jako dodatkowe zabezpieczenie na wypadek cikiej awarii stosuje si specjaln lini
zasilania czc EJ z poblisk hydroelektrowni, wydzielon poza
normalne zasilanie sieciowe. W innych zapewnia si dodatkowe przewone generatory Diesla. W AP1000 przyjto rozwizanie bardziej
eleganckie, uniezaleniajce EJ od jakichkolwiek zewntrznych rde zasilania elektrycznego.
Obudowa bezpieczestwa reaktora AP1000 (rys. 4.16) skada
si z dwch warstw: wewntrznej powoki stalowej zapewniajcej
szczelno i zewntrznej grubej powoki betonowej, zatrzymujcej
promieniowanie bezporednie i chronicej obudow przed przebiciem
z zewntrz.
Zasadniczym elementem pasywnego ukadu chodzenia obudowy
bezpieczestwa jest zbiornik wody chodzcej (pokazany strzak poziom), posadowiony na szczycie obudowy bezpieczestwa jak wida
na rys. 4.15. Po sygnale o wystpieniu wysokiego cinienia wewntrz
obudowy zawory pod tym zbiornikiem otwieraj si i woda chodzca
zaczyna spywa po zewntrznej powierzchni stalowej powoki obudowy bezpieczestwa. Wystarcza to do odbioru ciepa powyczeniowego
z reaktora. Para generowana w rdzeniu skrapla si na wewntrznej
powierzchni powoki stalowej i skropliny powracaj do miski ciekowej
obudowy bezpieczestwa, skd pompowane s ponownie do rdzenia.
105
Rys. 4.16. Obudowa bezpieczestwa reaktora AP1000 z pasywnym

ukadem odbioru ciepa174.
Ciepo przewodzone przez powok stalow odbierane jest przez odparowanie wody spywajcej po zewntrznej powierzchni powoki, co zapewnia utrzymanie cinienia wewntrz obudowy w przedziale cinie
projektowych.
Szczelina midzy warstw zewntrzn i wewntrzn tworzy piercieniow drog przepywu powietrza, ktre napywa przez otwory
wentylacyjne w pobliu szczytu obudowy i spywa ku doowi wzdu
przegrody midzy powok elbetonow a powok stalow. W pobliu
podstawy obudowy kierunek przepywu powietrza zmienia si o 180
i powietrze wpywa do mniejszego piercienia midzy przegrod a powok stalow. Powietrze pynie ku grze, grzane przez stalow obudow
i wypywa przez komin na szczycie obudowy bezpieczestwa. Poczenie
odparowania ciekajcej wody i chodzenia przez powietrze pynce
174
Wright R.F. AP1000 Containment Design and Safety Assessment, ICONE 9516, Proc. Of
ICONE 9, 9th International Conference on Nuclear Engineering, April 8-12, 2001, Nice,
France
106
w ukadzie konwekcji naturalnej zapewnia skuteczny odbir ciepa

z zewntrznej powierzchni powoki stalowej.
Dziki tym rozwizaniom, rdze reaktora pozostaje zawsze pod
wod, zbiornik zalany wod od zewntrz jest chroniony przed przegrzaniem, a samoczynne chodzenie obudowy bezpieczestwa zapewnia, e reaktor AP1000 nie spowoduje uwolnie znaczcych iloci produktw rozszczepienia i zagroenia okolicy nawet w razie cikiej awarii
z dugotrwa utrat zasilania w energi elektryczn ze wszystkich
rde.
Te ulepszenia w dziedzinie bezpieczestwa day wyniki w postaci
znacznego zmniejszenia prawdopodobiestwa awarii z uszkodzeniem
rdzenia. Wedug wymaga amerykaskiego dozoru jdrowego US NRC
(Nuclear Regulatory Commission) powinno ono by mniejsze ni raz na
10 000 lat. Obecnie pracujce EJ osigaj wskanik okoo 5 na 100
tysicy lat, wg wymaga firm energetycznych175 prawdopodobiestwo
uszkodzenia rdzenia powinno by nisze ni 1 na 100 tysicy lat, a konstrukcja reaktora AP1000 zapewnia, e nie przekroczy ono 2,5 na 10
milionw lat, a wic jest 400 razy mniejsze ni wymaga NRC.
4.5.
Dziaania i organizacja pracy zapewniajce

bezpieczestwo jdrowe
Poza wbudowanymi cechami bezpieczestwa i technicznymi systemami bezpieczestwa w energetyce jdrowej realizuje si cay system
dziaa rnego typu zapewniajcych eliminacj zagroe poprzez odpowiednie dziaania zapobiegawcze, lub jeli mimo wszystko zagroenia wystpi zmniejszanie ich skutkw dla czowieka i rodowiska.
W skad tych przedsiwzi wchodzi tzw. kultura bezpieczestwa, ocena i weryfikacja bezpieczestwa EJ, dziaania dozoru jdrowego jako
organizacji w peni niezalenej od operatora elektrowni i majcej uprawnienia do wydawania obowizujcych zalece i nakadania kar, a do
wstrzymania eksploatacji EJ wcznie, szkolenie personelu w warunkach symulujcych warunki normalnej eksploatacji i warunki awaryjne, badania dowiadczalne i analizy bezpieczestwa EJ oraz wsppraca midzynarodowa zapewniajca przekazywanie dobrych dowiadcze
i eliminowanie bdw.
Kultura bezpieczestwa w obiektach jdrowych rzdzi dziaaniami wszystkich osb i organizacji podejmujcych prac dla potrzeb
175
firmy posiadajce EJ utworzyy organizacje, ktre zajmuj si ustalaniem wymaga

bezpieczestwa, z reguy jeszcze ostrzejszych ni wymagania dozorw jdrowych - jest
to robione w imi dobra wsplnego jakim jest bezpieczestwo
107
energetyki jdrowej. Problemom bezpieczestwa powica si pen

uwag, na jak zasuguj, w szczeglnoci stosuje si zasad, e
bezpieczestwo jest waniejsze od wytwarzania energii elektrycznej. Odpowiedzialno za bezpieczestwo jest jednoznacznie okrelona
a kierownictwo elektrowni i personel s przeszkoleni tak, by zdawali
sobie spraw z wagi zagadnie bezpieczestwa.
Personel jest zachcany do uczenia si na wasnych bdach i wycigania wnioskw z bdw popenionych przez innych, a operatorzy
elektrowni intensywnie wsppracuj, np. poprzez wymian raportw
z awarii, misje bezpieczestwa MAEA, wiatowej organizacji operatorw elektrowni jdrowych WANO (czyli dobrowolne kontrole elektrowni
przez niezalenych ekspertw z caego wiata i inynierw z innych
elektrowni) itp. Dobrym przykadem promowania waciwych postaw
personelu wobec bezpieczestwa jest Japonia, gdzie pracownicy EJ s
motywowani do wyszukiwania sabych punktw w systemach bezpieczestwa elektrowni poprzez rnego rodzaju premie (finansowe,
socjalne a nawet awans zawodowy). Na koniec roku dyrekcja elektrowni
ogasza zwycizcw konkursu na znalezienie jak najwikszej liczby
sabych punktw (premiowane s rwnie pomysy zmian majcych
podnie poziom bezpieczestwa), ktrzy s sowicie nagradzani. Przez
cay rok prowadzony jest aktualizowany na bieco ranking. To bardzo
motywuje personel.
Dozr jdrowy to organizacja w peni niezalena od operatora
elektrowni i majca uprawnienia do wydawania obowizujcych zalece i nakadania kar. Dozr jdrowy analizuje dokumenty przedkadane przez inwestora wystpujcego o lokalizacj elektrowni, ocenia poprawno i kompletno raportu bezpieczestwa, nadzoruje proces
budowy i eksploatacji, a potem likwidacji elektrowni i wydaje odpowiednie zezwolenia na kady etap pracy. Analizy prowadzone przez
dozr odznaczaj si du wnikliwoci i dlatego zwykle trwaj dugo,
np. na ocen raportu bezpieczestwa potrzeba okoo 2-3 lat.
Dozr wydaje rozporzdzenia i wytyczne w zakresie bezpieczestwa jdrowego, obowizujce dla EJ, a take wydaje zezwolenia na
wszelkie zmiany i prace w EJ majce wpyw na bezpieczestwo jdrowe. W razie niewykonania polece dozoru lub amania zasad bezpieczestwa jdrowego dozr nakada na EJ odpowiednie kary, a do
wstrzymania eksploatacji EJ wcznie. Niezaleno dozoru jdrowego jest wanym czynnikiem podnoszcym bezpieczestwo energetyki
jdrowej. Obecne wymogi midzynarodowe (Konwencja Bezpieczestwa Jdrowego, standardy Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej i inne powszechnie obowizujce dokumenty) stanowi, e
urzd dozoru jdrowego musi by oddzielony od organw i urzdw
108
pastwowych zajmujcych si promowaniem energii jdrowej, powinien mie rwnie zapewnione odpowiednie rodki finansowe i dostateczn baz kadrow by mc swobodnie realizowa powierzone mu
zadania. W ramach misji IRRS (Integrated Regulatory Review Service)
przeprowadzanych przez MAEA, sprawdza si niezaleno i efektywno dziaania urzdw dozoru jdrowego w rnych pastwach.
Personel eksploatacyjny i remontowy EJ szkolony jest do pracy w warunkach normalnej eksploatacji i stanw awaryjnych. Szkolenie jest szczeglnie intensywne w przypadku operatorw i obejmuje
wykorzystanie symulatorw sterowni elektrowni jdrowej, to jest ukadw komputerowych zainstalowanych w makiecie sterowni i symulujcych procesy zachodzce w EJ w stanach przejciowych i awaryjnych.
Pozwala to operatorowi opanowa umiejtno reagowania na awarie
w czasie rzeczywistym. Personel eksploatacyjny jest licencjonowany
przez dozr jdrowy na podstawie egzaminw i testw, z testami awarii na symulatorach EJ wcznie.
Naukowcy i inynierowie wysokiej klasy prowadz badania zmierzajce do znalezienia moliwych zagroe i rodkw zaradczych. Wbrew
podejrzeniom organizacji antynuklearnych, nie maj oni adnych powodw, by ukrywa zagroenia, przeciwnie, maj oni powody by wykry i ujawni wszelkie niedocignicia mogce spowodowa zagroenia. Od tego zaley uzyskanie finansowania ich prac, a co wicej, ich
osobisty awans naukowy i zawodowy. Podobne bodce do pracy maj
instytuty badawcze i organy dozoru jdrowego. Wszystko to przyczynia si do rozwoju bada, ktre w przypadku energetyki jdrowej osigny skal bez precedensu w dziejach ludzkoci.
Wynikiem tego jest ciga wymiana informacji dotyczcych
wszystkich problemw bezpieczestwa, intensywne badania w dziedzinie bezpieczestwa, w ktrych zainteresowane s firmy przemysowe,
urzdy dozoru jdrowego, organizacje spoeczne i instytuty badawcze
i krytyczna analiza wszystkich nowych rozwiza, ktra daje gwarancj, e aden z istotnych problemw bezpieczestwa nie pozostanie niedostrzeony. Wymiana informacji odbywa si rwnie
podczas wzajemnych wizyt inynierw z rnych elektrowni (np. misje
OSART Operational Safety Analysis Review Team, prowadzone przez
MAEA) i spotka technicznych. Organizacje takie jak MAEA i WANO
promuj rozpowszechnianie przykadw tzw. dobrej praktyki (good
practice), czyli innowacyjnych sposobw pracy, korzystania z najnowszych zdobyczy techniki itp., ktre pocztkowo s unikalnym wynalazkiem pracownikw jednej elektrowni, lecz szybko s rozpowszechniane na inne elektrownie i z biegiem czasu staj si nieformalnym
standardem na caym wiecie.
4.6.
109
Bezpieczestwo EJ III generacji na tle innych

gazi energetyki
4.6.1. Bilans zdrowotny reaktorw budowanych w XX wieku

System barier stosowany w reaktorach wodnych zgodnie z zaleceniami
dozoru jdrowego USA, a potem innych krajw i Midzynarodowej Agencji
Energii Atomowej zda egzamin w praktyce. W szczeglnoci, w krajach stosujcych powysze zasady, obudowa bezpieczestwa nigdy nie
zostaa naruszona, mimo e elektrownie jdrowe pracuj ju ponad p
wieku i nagromadziy prawie 13 000 reaktoro-lat dowiadczenia. Nawet podczas cikiej awarii reaktora PWR w EJ Three Mile Island, obecno duej iloci wody w ukadach reaktora i obudowa bezpieczestwa
zapewniy bardzo skuteczne zatrzymywanie produktw rozszczepienia.
Wydzielenia jodu byy wielokrotnie mniejsze ni oczekiwane w razie
stopienia rdzenia. Dlatego podczas awarii w TMI obawiano si wci,
e rdze ulegnie zniszczeniu, nie wiedzc, e to zniszczenie ju nastpio i nie spowodowao adnego zagroenia poza obudow bezpieczestwa.
Awaria w TMI skoczya si szczliwie nikt nie straci ani ycia,
ani zdrowia jednak przemys jdrowy podj energiczne dziaania, by
zapobiec powtrzeniu si takiej awarii w jakimkolwiek reaktorze energetycznym w krajach OECD. Niestety, w Zwizku Radzieckim, ktry
rozwija reaktory RBMK oparte na rozwizaniach stosowanych do produkcji militarnego plutonu, nie wdraano zasad bezpieczestwa podobnych jak na Zachodzie i zlekcewaono dowiadczenia amerykaskie. Trzeba byo awarii reaktora w Czarnobylu i rozpadu ZSRR, by
bezpieczestwo reaktorw zyskao waciw rang i zostao uznane
rwnie w krajach dawnego ZSRR za spraw najwaniejsz, waniejsz od produkcji energii elektrycznej i wzgldw politycznych.
Poziom bezpieczestwa ju osignity przez energetyk jdrow
z reaktorami I i II generacji ilustruje Rys. 4.17, oparty na danych historycznych. Pokazuje on liczb zgonw powodowanych przez powane awarie przy wytwarzaniu energii z rnych rde. Jak wida, dla
wszystkich reaktorw, poza reaktorami RBMK, bilans utraty zdrowia
i ycia personelu i spoeczestwa wynosi ZERO.
4.6.2. Poziom bezpieczestwa reaktorw III generacji
Energetyka jdrowa nie poprzestaje na tym doskonalenie rodkw
technicznych, ktrymi moe obecnie dysponowa, pozwolio wprowadzi nowe ukady i przyrzdy, chronice czowieka przed coraz ciszymi awariami, mogcymi zdarza si tak rzadko, e dawniej pomijano je cakowicie w rozwaaniach. Najnowsze elektrownie jdrowe
110
2,5
2,5
Zgony wskutek cikich awarii

w energetyce
wg. [Hirsch., Strupcz. 1999]
2
2,19
Zgony/GWe-a
1,8
1,5
1,5
0,39
0,5
0,13
0,5
0,16
0,066
0,004
0
Wgiel Ropa
OECD OECD
Gaz
ziemy
OECD
Gaz
cieky
OECD
Hydro
OECD
Hydro EJ-RBMK EJ
reaktory
poza
wodne
OECD
Rys. 4.17. Porwnanie zagroe wskutek cikich awarii dla rnych

rde energii176.Uwaga dane w dziale Hydro poza OECD nie obejmuj awarii
hydroelektrowni Banqiao w Chinach, w ktrej w r. 1975 zgino 260 000 ludzi177
III generacji zapewniaj poziom bezpieczestwa, o jakim nie mona

byo marzy w poowie XX wieku, gdy zaczyna si rozwj elektrowni
jdrowych. Do systemu obrony w gb, jaki stosowano poprzednio
w reaktorach I i II generacji, doczono dodatkowy poziom, mianowicie
zapobieganie cikim awariom i ograniczanie ich skutkw, jeli mimo
wszystko do takich awarii dojdzie.
Elektrownia wyposaona jest w ukady specjalne do opanowania
takich procesw, tak by nie spowodoway one uszkodzenia obudowy
bezpieczestwa. Oznacza to, e nawet po cikiej awarii ludno wokoo EJ pozostaje bezpieczna. Wg. wymaga energetyki europejskiej
EUR178, projekt EJ musi zapewni, e uszkodzenie rdzenia zdarzy si nie
czciej ni raz na 100 000 lat, e przekroczenia kryteriw ograniczonego
176
177
178
Hirschberg S., Strupczewski A.: Comparison Of Accident Risks In Different Energy Systems IAEA Bulletin, 1/1999
Yi S. The Worlds Most Catastrophic Dam Failures. The August 1975 collapse of the
Banqiao and Shimantan dams. In: D. Qing, J. Thiboleau, and P. B. Williams (ed) The
River Dragon Has Come! The Three Gorges Dam and the Fate of Chinas Yangtze River
and its People, pp pp. 240. M.E. Sharpe, 1998.
European Utility Requirements for LWR Nuclear Power Plants, a Document produced by
DTN, Electricite de France, ENEL SpA, KEMA Nederland BV, Nuclear Electric, Tractebel
and Vereinigung Deutscher Elektrizitaetswerke, Revision C, 2001
111
wpywu na rodowisko bd wystpowa rzadziej ni raz na milion lat,

a bardzo due uwolnienia musz by ograniczone do czstoci poniej
jednego na 10 milionw lat pracy reaktora.
Nowoczesne reaktory III generacji musz by zaprojektowane wg
wymaga EUR w taki sposb, by nawet w razie cikiej awarii nie byo
potrzeby:
Podejmowania wczesnych dziaa poawaryjnych179 w odlegoci

wikszej ni 800 m od reaktora,
Podejmowania akcji rednioterminowych180 w odlegoci wikszej

ni 3 km od reaktora,
Akcji dugoterminowych181 w odlegoci wikszej ni 800 m od reaktora.

Pewne ograniczone rodki zapobiegawcze, np. podawanie pastylek
jodowych, mog by stosowane. Nie s one uwzgldniane w formuowaniu powyszych wymaga.
OGRANICZONE
DZIAANIA
3 000 m
BRAK POTRZEBY
DZIAA
800 m
NIE DUEJ NI
1 ROK
Rys. 4.18. Minimalna strefa zagroenia wokoo reaktora III generacji

Rysunek zaczerpnity z wykadu prof. S. Chwaszczewskiego182 za zgod autora
179
180
181
182
Dziaania ochronne w sytuacjach wyjtkowych (Emergency Protection Actions) dziaania obejmujce ewakuacj w oparciu o prognoz dawki do 7 dni, ktre mona wdroy w fazie nagego stan zagroenia, to jest podczas trwania wydziele radioaktywnoci. Okres ten jest z reguy krtszy ni 7 dni.
Dziaania rednioterminowe (Delayed Actions) dziaania obejmujce przemieszczenie
mieszkacw w oparciu o prognoz dawek oczekiwanych w cigu 30 dni po awarii,
powodowanych promieniowaniem gruntu i wchanianiem zawiesiny aerozoli, ktre mona
wdroy po praktycznym zakoczeniu fazy wydzielania produktw rozszczepienia.
Dziaania dugoterminowe (Long Term Actions) dziaania obejmujce trwae przesiedlenie ludnoci w oparciu o przewidywane dawki w cigu 50 lat powodowane przez
promieniowanie gruntu i powtrne tworzenie zawiesiny aerozoli. Dawki otrzymywane
drog pokarmow nie s przy tym uwzgldniane.
Chwaszczewski S: Elektrownie jdrowe XXI wieku. Festiwal nauki, 20.09.2008
112
5. A co z Czarnobylem?
5.1.
Reaktor RBMK w Czarnobylu odmienny

od reaktorw wodnych
5.1.1.
Jakie rnice zadecydoway o tragicznych skutkach

bdw operatorw?
Awaria, ktra wystpia w Czarnobylu jest cakowicie wykluczona w reaktorze, jaki bdzie budowany w Polsce i to niezalenie od ewentualnych bdw operatora. Istniej fundamentalne rnice pomidzy reaktorem RBMK (np. w Czarnobylu) i pozostaymi typami reaktorw np.
PWR lub BWR (na caym wiecie). Odmienny skad materiaowy rdzenia
i zupenie inna konstrukcja reaktorw RBMK oraz PWR powoduj, e te
pierwsze s z natury obarczone ryzykiem eksploatacyjnym, podczas
gdy te drugie s z natury stabilne.183
Projekt reaktora RBMK pracujcego w Czarnobylu oparty by na
projektach reaktorw wojskowych, produkujcych pluton do celw militarnych i mia t wyjtkow cech, e w razie awarii ukadu chodzenia
jego moc rosa, zamiast male jak w reaktorach z wod pod cinieniem
(PWR) lub z wod wrzc (BWR), stanowicych obecnie podstaw rozwoju energetyki jdrowej na wiecie. Rnica ta, opisana szerzej poniej, wynika z istoty procesw fizycznych zachodzcych w tych reaktorach i nie zaley od dziaania operatora. Dlatego reaktory PWR i BWR
s reaktorami przyjaznymi czowiekowi, wybaczajcymi bdy, to
znaczy same koryguj moliwe bdne zachowania operatorw. W razie
pogorszenia warunkw chodzenia paliwa nastpuje w nich samoczynne
obnienie mocy reaktora. Operator nie musi podejmowa natychmiastowych dziaa, reaktor dokonuje regulacji mocy sam, a w razie dalszego
rozwoju warunkw awaryjnych wycza si. Natomiast w reaktorze RBMK
moc w warunkach awaryjnych ronie. Z tego powodu w chwili awarii
w Czarnobylu moc reaktora bya setki razy wysza od mocy nominalnej i reaktor RBMK zosta zniszczony.
Dodatkowo sytuacj w Czarnobylu pogorszy bd konstrukcyjny
w ukadzie prtw bezpieczestwa reaktora. W chwili wprowadzania
prtw bezpieczestwa do rdzenia reaktor wszed w stan niestabilny.
By to skutek uprzedniej pracy na obnionej mocy, w szczeglnych
warunkach, do ktrych nigdy przedtem nie doprowadzono adnego
z reaktorw tego poronionego typu. Wskutek tego bdu, zamiast
wyczenia reaktora nastpi przejciowy wzrost mocy. Operator nie
zdawa sobie sprawy z tego bdu konstrukcyjnego i ze zdumieniem
183
www.ipj.gov.pl/pl/szkolenia/matedu/czernobyl20.htm
113
przekona si, e po uruchomieniu przycisku powodujcego zrzut prtw bezpieczestwa moc reaktora zamiast zmale zacza rosn jeszcze szybciej! To tak jakby straakowi w czasie gaszenia poaru podczono do wa benzyn zamiast wody, nie informujc go o tym.
To, e taki bd nie zosta wczeniej wykryty byo skutkiem utrzymywania projektu reaktora RBMK w cisej tajemnicy. Obecne podejcie do spraw bezpieczestwa jdrowego oparte na penej jawnoci
wyklucza tak sytuacj plany projektowe s publicznie dostpne
i analizowane rwnie przez przeciwnikw energetyki jdrowej, szukajcych hakw na EJ. Konstruktorzy radzieccy pytani o rozwizania
w reaktorze RBMK odpowiadali, e jest to tajemnica. Natomiast dzi,
gdy cztery czoowe firmy reaktorowe zgosiy oferty w przetargu na
elektrowni jdrow w Wielkiej Brytanii, to obszerne i dokadne opisy
proponowanych reaktorw znalazy si w Internecie, dostpne dla
wszystkich zainteresowanych.184 Urzd dozoru jdrowego w Wielkiej
Brytanii zachca wszystkich do zgaszania uwag krytycznych. Taki sam
proces realizowano w czasie publicznej dyskusji nt. budowy nowego
reaktora EPR we Francji, przeprowadzonej w latach 2006-2007.
Dziki tej otwartoci, kady projekt reaktora jest przegldany i krytykowany przez specjalistw wysokiej klasy z rnych krajw i rnych organizacji. Kady z tych krytykw stara si znale jaki bd,
bo takie spostrzeenie podniesie jego status zawodowy, stworzy mu
moliwoci awansu i zapewni uznanie. I tak kilkanacie tysicy specjalistw na caym wiecie analizuje kady nowy projekt i stara si
znale jego usterki. Tego nie byo niestety w przypadku reaktora
RBMK zbudowanego w Czarnobylu. Gdyby nie panujca permanentnie w Zwizku Radzieckim atmosfera tajnoci, przyczyny awarii czarnobylskiej zostayby zapewne zidentyfikowane i usunite, zanim doszoby do awarii.
Reaktor RBMK nie mia mocnej bariery cinieniowej pierwotnego
obiegu chodzenia, w szczeglnoci nie mia zbiornika cinieniowego
otaczajcego cay rdze. Konstrukcja oddzielajca rdze od hali grnej
bya saba. Gwatowne wydzielenie pary wodnej w rdzeniu podczas awarii
spowodowao wyrzucenie fragmentw pokrywy grnej reaktora i otworzenie drogi swobodnego przepywu powietrza do rdzenia, a materiaw z poncego grafitu i produktw rozszczepienia w gr, nad
reaktor.
Co wicej, reaktor RBMK nie mia penej obudowy bezpieczestwa,
co umoliwio uwolnienia produktw radioaktywnych po awarii bezporednio do atmosfery. Obudowy bezpieczestwa wprowadzono jako
184
Np dokumentacja reaktora EPR jest dostpna pod adresem: http://www.epr-reactor.co.uk
114
obowizkowy element reaktorowych systemw bezpieczestwa ju p

wieku temu w USA, a potem w innych krajach. Ale Zwizek Radziecki
rozwija swoj energetyk jdrow w odosobnieniu. Konstruktorzy reaktora RBMK oparli si na rozwizaniach radzieckich reaktorw wojskowych. Uznali oni, e mog nie budowa penej obudowy bezpieczestwa, a zadowoli si obudow czciow, obejmujc tylko cz
obiegu pierwotnego, bez wczenia w t obudow rdzenia i rurocigw
wychodzcych z rdzenia. Awaria zasza jednak w rdzeniu a ten nie
by objty obudow...
Skad materiaowy rdzenia reaktora RBMK by kolejnym czynnikiem pogarszajcym sytuacj. W reaktorach PWR i BWR w warunkach
awaryjnych rdze i obudowa bezpieczestwa zalewane s wod, ktra
zatrzymuje bardzo skutecznie promieniotwrcze izotopy jodu i wiele
innych promieniotwrczych produktw rozszczepienia. Natomiast
w reaktorze RBMK nie byo wody (stosunkowo niewielka jej ilo wyparowaa w momencie awarii), by natomiast rozarzony grafit, ktry - po
rozszczelnieniu si osony i kontakcie z powietrzem pali si, powodujc dodatkowo unoszenie wysoko w powietrze supa dymu nasyconego
produktami rozszczepienia. Przez to wanie skaenia po Czarnobylu
niemal natychmiast signy do grnych warstw troposfery i dolnej
stratosfery, co te wykazay polskie pomiary samolotowe185. Dlatego
skaenie czarnobylskie objo obie pkule, docierajc nawet do Bieguna
Poudniowego186,187.
Dozr jdrowy w Zwizku Radzieckim, ktry powinien by wykry
bdy projektowe reaktora RBMK, by saby i nie spenia swych zada.
wiadczy o tym nie tylko dopuszczenie do przeprowadzenia niebezpiecznego dowiadczenia z reaktorem RBMK (bez opinii i nadzoru fizykw reaktorowych) w toku ktrego doszo do awarii ale i wczeniejsze zaniedbania w analizie raportu bezpieczestwa. Skoro operatorzy
nie zdawali sobie sprawy z grocego im niebezpieczestwa, to analizy
bezpieczestwa przedstawione dozorowi musiay by niekompletne, lub
te ze wzgldw politycznych dozr uzna bdnie, e operatorzy nie
musz zna ich wynikw. Obecnie od kilku ju lat organizacje Unii Europejskiej intensywnie wsppracuj z dozorem rosyjskim i ukraiskim
by przekaza im dowiadczenie zgromadzone w krajach zachodnich
i wzmocni ich pozycj.
185
186
187
Jaworowski Z and Kownacka L. 1994. Nuclear weapon and Chernobyl debris in the
troposphere and lower stratosphere. The Science of the Total Environment 144: 201215
Dibb JE, Mayewski PA, Buck CS, and Drumey SM-. 1990. Beta radiation from snow.
Nature 345: 25
Philippot JC. 1990. Fallout in snow. Nature 348: 21
115
Uszkodzenia, jakie mog si zdarzy w reaktorach PWR i BWR,

mog prowadzi do wyczenia reaktora i koniecznoci jego naprawy,
ale nie mog spowodowa zagroenia wymagajcego podejmowania
wczesnych dziaa dla ochrony ludnoci poza stref wyczenia reaktora (800 metrw), ani nie mog doprowadzi do koniecznoci ewakuacji
ludnoci.
I ostatni czynnik decyzje administracyjne o ewakuacji na duym
obszarze wokoo Czarnobyla byy niepotrzebne i bdne. Gdyby stosowano dzisiejsze zalecenia midzynarodowe, przyjte zreszt jako obowizujce przepisy w Polsce, to trwaej ewakuacji po Czarnobylu by nie
byo, a ludzie, ktrzy opucili swe domy, mogliby do nich wrci.
Dwa z wyej wymienionych punktw zasuguj na blisz dyskusj.
5.1.2.
Gwna wada reaktora RBMK samoczynny wzrost

mocy w pewnych sytuacjach awaryjnych.
Neutrony, ktre powstaj w wyniku rozszczepienia jdra uranu, maj
ogromne prdkoci, odpowiadajce energii milionw elektronowoltw.
Tak prdkie neutrony przeszywaj materia paliwowy nie widzc jder uranu i nie powodujc ich rozszczepie. Do tego, by rozszczepienia
uranu mogy nastpi, neutrony musz zosta spowolnione do energii
rzdu setnych czci elektronowolta, a wic dziesitki milionw razy.
W reaktorach PWR i BWR spowalnianie neutronw nastpuje w wodzie,
ktrej ilo dobiera si bardzo starannie. Jeli jest jej za mao neutrony nie zostan dostatecznie spowolnione, przenikn przez wod i paliwo, i wydostan si na zewntrz rdzenia, nie powodujc rozszczepie.
Jeli wody bdzie za duo, to bdzie ona zbyt silnie pochania neutrony, pogarszajc bilans neutronw i prowadzc do wyganicia reakcji
rozszczepienia.
Natomiast w reaktorze RBMK rol spowalniacza neutronw peni
grafit, a woda midzy prtami paliwowymi suy gwnie do przenoszenia ciepa, do spowalniania nie jest niezbdna. Co wicej, wobec tego,
e pewna cz neutronw ulega pochanianiu w wodzie, zmniejszenie
gstoci wody wskutek podgrzania, a tym bardziej wskutek jej czciowego odparowania, powoduje zmniejszenie liczby tych pochoni.
Idzie za tym wzrost liczby neutronw, ktre wracaj jako spowolnione
do paliwa i powoduj nowe rozszczepienie (Rys. 5.1).
Dlatego w reaktorze RBMK spadek przepywu chodziwa prowadzi do podgrzania wody, wzrostu gstoci rozszczepie, wzrostu mocy
reaktora, dalszego podgrzewu wody i dalszego wzrostu mocy. To
dodatnie sprzenie zwrotne powoduje gwatowny wzrost mocy reaktora, o ile nie zatrzyma go wprowadzenie do rdzenia prtw bezpieczestwa.
116
A
Uran
woda
Uran
woda
grafit
woda
grafit
B
Uran
para wodna
Reaktory PWR i WWER
Uran
Reaktory RBMK (Czernobyl)
Rys. 5.1. Zmiany gstoci rozszczepie po odparowaniu czci wody.

A normalna praca, B spadek przepywu wody, cz wody odparowuje.
W reaktorze PWR lub WWER moc maleje, w reaktorze RBMK moc ronie.
5.1.3. Bd konstrukcyjny w ukadzie prtw bezpieczestwa

Niestety, w Czarnobylu wystpowao dodatkowe niebezpieczestwo,
z ktrego nie zdawano sobie sprawy a do czasu awarii, mianowicie
wprowadzenie prtw bezpieczestwa nie zawsze powodowao od razu
wyczenie reaktora. Prty bezpieczestwa w reaktorze RBMK s wprowadzane z gry, z wyjtkiem 24 skrconych prtw wprowadzanych
z dou i sucych do wyrwnania rozkadu generacji mocy w rdzeniu.
Na kocu prta bezpieczestwa umocowany jest wkad grafitowy zwany
wypeniaczem, ktry zabezpiecza przed napywem wody do obszaru,
z ktrego wycignito prt bezpieczestwa. Zwiksza to skuteczno
pochaniania neutronw, gdy opuszczamy prt i na miejsce grafitu
wsuwamy pochaniacz neutronw. W czasie awarii czarnobylskiej wypeniacze grafitowe we wszystkich reaktorach RBMK byy poczone
117
Pochaniacz
Rdze
Grafit
Woda
(a)
(b)
(c)
Rys. 5.2. Bd w konstrukcji prtw bezpieczestwa w EJ Czarnobyl.

Wprowadzanie przeduacza grafitowego powoduje wzrost mocy w dolnej
czci rdzenia, a spadek mocy w czci grnej (znaki + i - w kolumnie c).
z prtem pochaniajcym przy pomocy tzw. teleskopu, tj. konstrukcji

mechanicznej o dugoci 1,25 m wypenionej wod.
Wymiary prta i wypeniacza grafitowego byy dobrane tak, e gdy
prt bezpieczestwa by w peni wycignity z rdzenia, wypeniacz umieszczony by centralnie w rdzeniu, majc 1,25 m wody nad i pod sob. Gdy
sygna awaryjny powodowa spadek w peni wycignitego prta bezpieczestwa do rdzenia, wypychanie wody z dolnej czci kanau przy
ruchu wypeniacza w d powodowao miejscowy wzrost mocy w dolnej
czci rdzenia. Wielko tego przejciowego efektu dodatniego zaleaa
od przestrzennego rozkadu mocy reaktora i jego parametrw.
Wskutek dugotrwaej pracy reaktora na maej mocy z podniesionymi prtami regulacyjnymi, moc w dolnej czci rdzenia bya duo
wiksza ni w grnej. W zwizku z tym lokalne zwikszanie mocy w dolnej czci rdzenia dawao duo wikszy efekt ni zmniejszanie mocy
w grnej czci rdzenia. Tak wic, w chwili zrzucania do rdzenia
prta wiszcego nad rdzeniem, zmiana pooenia wypeniacza spowodowaa przejciowy wzrost mocy reaktora. Wobec wielkich rozmiarw rdzenia RBMK czas potrzebny na pene wprowadzenie prta
bezpieczestwa do rdzenia wynosi 18 sekund. Stan, w ktrym lokalnie reaktywno w dolnej czci rdzenia bya znacznie zwikszona,
trwa kilka sekund.
W analizach bezpieczestwa zakadano, e dua cz prtw bezpieczestwa powinna by czciowo zanurzona w rdzeniu, tak by nie
wystpowao jednoczesne wypieranie wody z wielu kanaw w dolnej
118
czci rdzenia przy opuszczaniu prtw. Wedug owiadczenia konstruktorw reaktora po awarii, dla zapewnienia bezpiecznego sterowania reaktorem przynajmniej 30 prtw bezpieczestwa powinno
byo by stale zanurzonych w rdzeniu. Ale operatorzy nie zdawali sobie z tego sprawy. Z pewnoci nie byo to postawione jako warunek
kategoryczny, na przykad: jeli doprowadzisz do stanu gdzie w rdzeniu bdzie mniej ni 30 prtw, to nastpi awaria. W deniu do uzyskania sukcesu operatorzy zlekcewayli zalecenia jeli nawet byy
one sformuowane i w chwili tu przed awari niemal wszystkie prty
bezpieczestwa byy cakowicie wycignite ponad rdze... bo operatorzy starali si w ten sposb utrzyma reaktor w ruchu.
To spowodowao tragiczne skutki w czasie awarii.
5.1.4. Moliwo odczenia ukadu zabezpiecze reaktora
Reaktor RBMK mia i inne niebezpieczne cechy konstrukcyjne. Ukad
awaryjnego chodzenia rdzenia wcza si po otrzymaniu sygnau,
w ktrej czci rdzenia wystpi przeciek. Stwarzao to moliwo odczenia ukadu i operatorzy wanie to zrobili...
Sygnay ukadu zabezpiecze reaktora w Czarnobylu powinny byy
wyczy reaktor dugo przed awari, gdy jeszcze duo prtw bezpieczestwa znajdowao si w rdzeniu, co wykluczao przejciowy wzrost
mocy. Ale sygnay te mona byo odczy i operatorzy te to zrobili...
Dk
k
+5
P
Po
120
%
100
P
Po
48000
%
40000
+4
+3
80
1
1
+2
60
24000
3
2
+1
40
16000
20
-1
0
1
10
t(s)
32000
15
8000
4000
0
18
Rys. 5.3. Wzrost mocy reaktora w Czarnobylu podczas awarii.188

1. Moc reaktora, (w czasie od 10 do 13 sekund wielko mocy pokazuje skala
na lewo, od 0 do 120 % mocy nominalnej, po 13 sekundach skala na prawo,
od 0 do 48 000 % mocy nominalnej), 2. Reaktywno, 3. Objtociowa
zawarto pary.
188
INSAG Summary Report on the Post-Accident Review Meeting on the Chernobyl Accident, Safety series, No 75-INSAG-1, IAEA, Vienna 1986
119
5.1.5. Przebieg samej awarii

Gdy wskutek bdw popenionych przez operatorw ilo wody w rdzeniu reaktora zmalaa, reaktor znalaz si w stanie niestabilnym, moc
jego zacza rosn. Spowodowao to nagrzewanie wody i jej odparowanie, a wic dalszy ubytek wody z rdzenia. W reaktorze PWR lub BWR
przy ubytku wody nastpiby samoczynny spadek mocy (gdy woda
jest tu spowalniaczem neutronw) i wyczenie reaktora. Natomiast
w reaktorze RBMK moc rosa, bo neutrony mimo ubytku wody byy nadal
dobrze spowalniane w graficie. Wzrost mocy przebiega coraz szybciej, a
operator spostrzeg to i uruchomi zrzut prtw bezpieczestwa. Wtedy
wyszed na jaw bd w ich konstrukcji po ich zrzuceniu moc reaktora
rosa jeszcze szybciej, w sumie w cigu 13 sekund wzrosa 1000 razy.
Takiej mocy nie mona byo odebra z paliwa, wic uran przegrza si,
stopi, a nastpnie odparowa i wytrysn do wody. Nastpio gwatowne
odparowanie reszty wody w rdzeniu, a wytworzona para wyrzucia
w gr posadzk nad rdzeniem, rozerwaa dach i otworzya drog produktom rozszczepienia z rdzenia, ktre zaczy ulatywa do atmosfery.
Obecno grafitu i niedobr wody. W rdzeniu reaktora znajdowao si wiele ton grafitu o bardzo wysokiej temperaturze. W normalnych warunkach eksploatacyjnych znajdowa si on w otoczeniu gazu
obojtnego (czyli niepalnego i nie reagujcego z innymi substancjami), ale po rozerwaniu rdzenia mg do niego dosta si tlen powodujc poar i nastpio to w Czarnobylu...
Ilo wody w reaktorze RBMK bya stosunkowo maa, ograniczona
przez konstruktorw by nie powiksza i tak bardzo duych rozmiarw
elektrowni (czna dugo hali czterech reaktorw w Czarnobylu wynosia ponad kilometr!). W reaktorach PWR i BWR w razie awarii woda
zalewa rdze i obudow bezpieczestwa reaktora, rozpuszczajc i zatrzymujc radioaktywny jod, cez i inne produkty rozszczepienia. Dlatego po awarii w TMI w dniu 28 marca, 1979189, gdzie zniszczeniu uleg
rdze reaktora PWR, frakcja jodu, ktra wydostaa si poza obudow,
bya mniejsza od jednej milionowej aktywnoci jodu zawartego w rdzeniu. W reaktorze RBMK brak wody uniemoliwi zatrzymanie cezu i jodu
po awarii. Frakcja jodu wyrzucona w powietrze wynosia okoo 20%
aktywnoci jodu zawartego w rdzeniu, a cezu okoo 13% aktywnoci
w rdzeniu.
189
TMI Three Mile Island nazwa elektrowni w USA, gdzie doszo do jedynej w reaktorach PWR awarii ze stopieniem rdzenia. Nie spowodowaa ona adnych szkodliwych
skutkw zdrowotnych ani wrd zaogi ani wrd ludnoci. Ta awaria ogromnie przyczynia si do poprawy warunkw bezpieczestwa reaktorw energetycznych na wiecie, ale spowodowaa rwnie zahamowanie programu rozwoju energetyki jdrowej
w USA od r. 1980.
120
5.2.
Skutki Czarnobyla mity i fakty
Awaria w Czarnobylu wywara ogromny wpyw na rozwj energetyki

jdrowej na caym wiecie, a jej skutki (zdrowotne, polityczne, ekonomiczne i inne) bardzo rnie oceniane do dnia dzisiejszego
budz emocje. Problem w tym, e arliwi antagonici dokumentujc
stawiane przez siebie, czsto bardzo przeciwstawne tezy przywouj czsto te same zjawiska i fakty opisujc je zupenie odmiennymi
liczbami, z ktrych cz musi by faszywa. Jednak dla przecitnego
obserwatora takich dyskusji ocena, ktre z nich s prawdziwe, jest
niezwykle trudna.
Przy ocenie liczby ofiar Czarnobyla nie ma wikszych dyskusji odnonie liczby zgonw wczesnych, jakie wystpiy po awarii. Dwie osoby
zmary podczas samej awarii: jedna zabita przez wybuch, druga wskutek ataku serca. Trzecia osoba zmara nastpnego ranka wskutek oparze termicznych (poparzenia par wodn).
W czasie awarii, 134 pracownikw EJ Czarnobyl i straakw otrzymao w krtkim czasie dawki promieniowania na cae ciao od 0,8 do 16
Sv. U 75% dawki wyniosy od 6,5 do 16 Sv. Z tego powodu 28 zmaro
w cigu pierwszych 4 miesicy po awarii wskutek ostrej choroby popromiennej. Std liczba wczesnych zgonw spowodowanych przez awari w Czarnobylu wynosi 31.
Pozostaych 106 ludzi, ktrzy otrzymali dawki od 1300 do 5300
mSv znajduje si pod cigym nadzorem lekarskim. W grupie tej zarejestrowano 19 zgonw, (na og bez zwizku z napromieniowaniem)
w okresie od 1987 do 2006 roku.190 Wprawdzie tylko w trzech przypadkach zgony mogy by zwizane z napromieniowaniem, ale w raportach wlicza si je wszystkie (raczej bezpodstawnie) do grupy ofiar
Czarnobyla191.
rednie dawki otrzymane przez mieszkacw najbliej pooonych
krajw europejskich po awarii w Czarnobylu byy mae, nie przekraczay 0,3% dawki normalnie otrzymywanej w cigu ycia ze rde naturalnych i nie spowodoway adnych skutkw zdrowotnych. Oczywicie
organizacje antynuklearne twierdz inaczej. Wielko dawek promieniowania w pierwszym roku po awarii w rnych krajach pokazana jest
na Rys. 5.4.
190
191
UNSCEAR draft 2008, Health Effects Due To Radiation From The Chernobyl Accident,
R673, 3 June 2008.
V. IVANOV, L. ILYIN, A. GORSKI, A. TUKOV and R. NAUMENKO, Radiation and Epidemiological Analysis for Solid Cancer Incidence among Nuclear Workers Who Participated in Recovery Operations Following the Accident at the Chernobyl NPP, Journal of
Radiation Research , Vol. 45 (2004) , No. 1 41-44
0,8
0,76
0,7
121
Dawki w pierwszym roku po awarii w Czarnobylu

0,67
0,6
0,57
0,5
mSv
0,46
0,4
0,35
0,3
0,3
0,27
0,27
0,23
0,2
0,13
0,1
0,063
0,027v
Bu
Aus Rum Finl
Cze
Wo
Pol Szwa Wgr Niem Fran WBr
Rys. 5.4. Dawki otrzymane w krajach europejskich w cigu pierwszego

roku po awarii w Czarnobylu192
Zasadniczy spr dotyczy skutkw zdrowotnych wrd osb, ktre

znajdoway si w trakcie awarii w promieniu kilku do kilkudziesiciu
kilometrw od elektrowni, otrzymay mae dawki i zostay ewakuowane bd nadal mieszkaj na terenach wokoo Czarnobyla. Organizacje
antynuklearne twierdz, e liczba ofiar miertelnych w tej populacji
jest ogromna, od 10 tysicy poprzez 100 tysicy a do kilku milionw.
Informacje te s przez te organizacje od lat rozpowszechniane, pomimo braku jakiegokolwiek udokumentowania.
Ju od pierwszych chwil wok katastrofy w Czarnobylu zaczy
narasta przeraajce mity: donoszono o setkach tysicy ofiar, masowej
epidemii nowotworw i straszliwych zmianach genetycznych. Amerykaski tabloid National Inquirer ju kilka dni po awarii zamieci rysunek
dwumetrowej wielkoci kurczaka rzekomo zapanego koo Czarnobyla
przez radzieckich myliwych. The New York Post ju 30 kwietnia 1986
roku, w cztery dni po awarii, podawa na pierwszej stronie: Masowy
grb: 15 000 cia spychanych buldoerami do nuklearnych dow. Czarnobylskie zgony mnoyy si w mediach jak grzyby po deszczu, a na
zdjciach i filmach jako ofiary napromieniowania pokazywano dzieci
chore na biaaczk albo dotknite cikimi zaburzeniami rozwojowymi.
Tymczasem badania organizacji midzynarodowych takich jak
Komitet Naukowy ONZ ds. Skutkw Promieniowania Atomowego
192
UNSCEAR, Sources and Effects of Ionizing Radiation. United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation Report to the General Assembly, United Nations;
2000 ANNEX J, Exposures and effects of the Chernobyl accident
122
(UNSCEAR), wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy Midzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) wykazyway systematycznie, e
promieniowanie na terenach ewakuowanych jest mniejsze ni promieniowanie naturalne w wielu rejonach Europy i wiata, gdzie od wiekw
mieszkaj i bd mieszka ludzie. Wg danych UNSCEAR, w 1986 roku,
gdy natenie promieniowania po awarii byo najwiksze, rednia dawka na Biaorusi dla ponad 10 milionw ludzi z tych terenw wyniosa
0,87 mSv. W roku 1986 mieszkacy Biaorusi otrzymali wic 25% caej
dodatkowej dawki spowodowanej przez awari, jaka jest oczekiwana
w cigu ich ycia, to jest w cigu 70 lat (rednia dawka yciowa na
Biaorusi spowodowana przez awari w Czarnobylu wynosi 3,5 mSv).
Najwiksz dawk, 39 mSv, w 1986 r. otrzymao 13 900 osb.
W cigu 70 lat ycia tj. do 2056 r., otrzymaj oni czn dawk 156
mSv. Jest to dawka mniejsza od rnicy dawek otrzymywanych w cigu ycia przez mieszkaca Finlandii (gdzie naturalne promieniowanie
powoduje dawk 510 mSv) i Polski (gdzie naturalne promieniowanie
powoduje yciow dawk okoo 170 mSv).
Podobne i mniejsze dawki otrzymali mieszkacy skaonych terenw Ukrainy i Rosji.
600
Czarn wys 50 Ci/km2, r 15, nis 5 Ci/km2
Dawka w cigu 70 lat, mSv
500
Skutki Czarnobyla
To naturalne
400
300
200
100
s.
ni
za
rn
rn
ys
w
za
rn
za
ax
m
C
za
rn
ry
ja
.B
W
c.
ec
aj
w
Sz
ka
w
Sz
Po
ls
zp
is
re
cj
cj
a
G
l.
an
Fi
n
Fr
Au
st
ria
Rejon Czarnobyla
Rys. 5.5. Porwnanie dawek ze rde naturalnych otrzymywanych
w cigu ycia w rnych krajach Europy i dawek powodowanych
przez awari w Czarnobylu, ktre otrzymali mieszkacy terenw skaonych lub ktrych unikny osoby ewakuowane.
123
Raport midzynarodowego Forum Czarnobyla (w skad Forum weszy m.in. rzdy Ukrainy, Biaorusi i Rosji) opublikowany w 2006 roku193
potwierdza wyniki otrzymane przez UNSCEAR, WHO i MAEA. Na terenach ssiadujcych z EJ Czarnobyl wystpuj nieliczne i niewielkie
(o powierzchni kilku kilometrw kwadratowych) obszary o wysokim
skaeniu, reszta terytorium nadaje si do zamieszkania. Na tych terenach czna moc dawki od ta naturalnego i od skaenia terenu wskutek awarii jest mniejsza ni np. rednia moc dawki od ta naturalnego
w Finlandii, w wielu rejonach Szwecji, w Masywie Centralnym we Francji itd. Mimo bardzo licznych bada nie wykryto wzrostu zachorowa
na biaaczk ani na nowotwory lite wrd ludnoci lub likwidatorw
awarii. Nie ma wzrostu obcie dziedzicznych, a liczba komplikacji
porodowych w miejscowociach o wyszym poziomie promieniowania
jest mniejsza ni wrd ogu populacji. Natomiast zarejestrowano
w toku bada przesiewowych od 1991 do 2005 roku 6400 przypadkw
niemego raka tarczycy u osb, ktre w 1986 roku miay poniej 18
lat194. Wrd nich wystpio tylko 15 przypadkw miertelnych. Jest to
jak dotd a mino ju od awarii ponad 23 lata jedyny znaczcy
statystycznie efekt zdrowotny.
Niemy rak tarczycy jest na szczcie do atwo uleczalny, a zwykle nie jest w ogle zauwaalny i wykrywa si go tylko przy prowadzeniu specjalnych bada195. Przed awari czarnobylsk takich bada na
Ukrainie i Biaorusi nie prowadzono, nie ma wic punktu odniesienia
dla obecnie rejestrowanej liczby przypadkw (czyli nie wiadomo czy
awaria moga w ogle mie jaki wpyw na liczb zachorowa). Wiadomo jednak, e czsto niemego raka tarczycy w innych krajach jest
znaczca i procentowo liczba stwierdzonych przypadkw na Ukrainie
i Biaorusi jest mniejsza ni np. w Finlandii.
czna liczba zgonw, ktre mona przypisa efektom awarii w Czarnobylu zostaa oceniona przez Forum Czarnobyla, a take przez UNSCEAR,
na mniej ni 60.
W tym samym czasie organizacje antynuklearne oceniaj liczb
zgonw wrd ludnoci zamieszkujcej w ssiedztwie Czarnobyla na
dziesitki tysicy i wicej196. Nie s to jednak dane udokumentowane,
a cytowane prace nie byy poddane obiektywnej ocenie i weryfikacji.
193
194
195
196
The Chernobyl Forum (Belarus, the Russian Federation, Ukraine, FAO, IAEA, UNDP,
UNEP, UNSCEAR, UN-OCHA, WHO, WORLD BANK GROUP), -: Chernobyls Legacy: Health, Environmental and Socio-economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, the Russian Federation and Ukraine, Vienna 2005
Patrz pozycja 188
Jaworowski Z. 2006. Chernobyl: the fear of the unknown. International Journal of Low
Radiation 3: 319-324
Greenpeace The Chernobyl Catastrophe Consequences on Human Health, 2006
124
Wbrew wyglaszanym przez organizacje antynuklearne opiniom awaria

w Czarnobylu spowodowaa zagroenie radiacyjne wielokrotnie MNIEJSZE ni wybuchy bomb w Hiroszimie i Nagasaki. Przy wybuchach ludno
otrzymala bardzo duze dawki jednorazowo, w ciagu bardzo krtkiego czasu.
Organizm czowieka nigdy przedtem nie by poddany tak wielkim obcieniom radiacyjnym. Natomiast po awarii czarnobylskiej moce dawki s
mae, mniejsze ni w wielu rejonach Ziemi. Dlatego w Hiroszimie i Nagasaki ludzie umierali197 a w okolicach Czarnobyla kolejne badania wykazuj brak skutkw zdrowotnych promieniowania.
Warto te doda, e w przypadku tych Japoczykw, ktorzy po
wybuchach bomb otrzymali dawki poniej 100 mSv, pomimo wieloletnich bada nie mona do dzisiaj stwierdzi, czy dawki te wpyny ujemnie na ich zdrowie. Ich umieralno na nowotwory nie rni si znaczco od umieralnoci reszty spoeczestwa. Dzi Hiroszima i Nagasaki s
duymi, dobrze rozwinitymi miastami, ttnicymi yciem i nie rnicymi si niczym od innych miast japoskich. Wiadomo te, e pacjenci,
ktrzy otrzymywali od diagnostyki medycznej dawki do 100-200 mSv
w cigu roku, nie wykazywali zwikszonej zachorowalnoci na nowotwory. Podobnie brak znaczcych statystycznie wzrostw zachorowa
w okolicach Czarnobyla.
Decyzja o ewakuacji rozlegych terenw bya niepotrzebna i bdna. Gdyby w 1986 r. w ZSRR stosowano obecne zalecenia midzynarodowe, to ewakuacji by nie byo. Raporty organizacji midzynarodowych tak bezstronnych jak UNSCEAR i WHO wzywaj do zezwolenia
ludziom na ponowne zasiedlenia terenw wokoo Czarnobyla. Utrzymywanie ich w postaci strefy zamknitej nie jest uzasadnione. Prezydent Juszczenko zapowiedzia ponowne zasiedlenie Prypeci198.
Rwnie zaliczenie do ofiar Czarnobyla kilku milionw ludzi, ktrzy
otrzymuj dawki promieniowania rzdu 1 mSv rocznie, jest bdem
i nie ma adnego uzasadnienia. UNSCEAR podkrela, e wiksze dawki
otrzymuj mieszkacy wielu regionw na wiecie, gdzie ludzie yj
zdrowo i dostatnio, np w Finlandii. Podtrzymywanie nadmiernych obaw
przed skutkami promieniowania (radiofobia) spowodowao powane
skutki zdrowotne, takie jak zaburzenia ukadu nerwowego, trawienne-
197
198
Trzeba jednak pamita, e na skutek promieniowania po wybuchu tych bomb zmaro

tylko 10% wszystkich ofiar, reszta zgina z powodu dziaania fali cieplnej i gwatownego podmuchu powietrza, ktre s gwnymi czynnikami raenia w broni jdrowej. Promieniowanie jonizujce jest czynnikiem drugorzdnym. Z tego powodu porwnywanie
cakowitej liczby ofiar bombardowa Hiroszimy i Nagasaki z jakimikolwiek liczbami rzeczywistych i rzekomych ofiar awarii w Czarnobylu jest zupenie bezpodstawne.
http://www.huliq.com/19652/yushchenko-region-around-chernobyl-nuclear-plantmust-be-put-to-use-again
125
go, odpornociowego i innych. Naley dy do jak najszybszego przywrcenia normalnych warunkw ycia i zasiedlenia rejonu obecnie utrzymywanego jako obszar wyczony.199
5.3.
Czy jednak w polskiej elektrowni jdrowej moe

doj do awarii takiej jak w Czarnobylu?
Gdy mwimy o awarii takiej jak w Czarnobylu mamy na myli najczciej pomyki ludzkie, ktre, jak twierdzono zaraz po katastrofie, byy
gwnym powodem nieszczcia200. Wadze radzieckie zrzuciy ca win
na zesp operatorw, bo byo to politycznie wygodniejsze od przyznania si, e reaktor RBMK, prezentowany wwczas jako przykad
osigni techniki radzieckiej, by w rzeczywistoci le skonstruowany. Bdy operatorw byy rzeczywicie powane i tragiczne w skutkach, ale w reaktorze z moderatorem wodnym jak PWR lub BWR, a take
w budowanych wwczas w ZSRR reaktorach WWER (ktre s odpowiednikami zachodnich reaktorw PWR), nie doprowadziyby one do
cikiej awarii.
Przeciwnicy energetyki jdrowej wysuwaj czsto w dyskusjach
zarzut, e bdy ludzkie zawsze mog si zdarzy, nie tylko w Czarnobylu, ale i w elektrowniach jdrowych innych typw. Twierdz rwnie,
e pomimo szkolenia ludzi i doskonalenia nadzoru moe doj do nowej awarii spowodowanej przez czowieka, a wtedy skutki jej bd tragiczne, jeszcze gorsze ni skutki Czarnobyla, bo dojdzie do niej w gsto
zaludnionej Unii Europejskiej, a nie na rzadko zaludnionych terenach
dawnego Zwizku Radzieckiego201.
Rzeczywicie, bdy ludzkie s zawsze moliwe i energetyka jdrowa musi bra pod uwag zawodno czowieka. W czasie awarii
operator dziaa bdzie w warunkach duego stresu i niepenej informacji, obserwujc szereg sygnaw alarmowych i podejmujc decyzje
brzemienne w skutki. Dlatego w energetyce jdrowej przyjto zasad,
e niezalenie od szkolenia operatora, bezpieczestwo jdrowe musi
by zapewnione przez odpowiednio bezpieczny projekt elektrowni jdrowej. Projekt ten opracowywany jest przez wiele lat, podlega wielo-
199
200
201
Chernobyl Report-Final-240102 , The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear

Accident, A Strategy for Recovery, A Report Commissioned by UNDP and UNICEF with
the support of UN-OCHA and WHO 25 January 2002
75 INSAG-1, Post-Accident Review Meeting on the Chernobyl Accident, IAEA, Vienna,
1986
HOCHMEYER, O., Latest results of the international discussion on the social costs of
energy - how does wind compare today? Proc. of European Community Wind Energy
Conf., 10-14 Sept. 1990, Madrid, Spain, (1990).
126
krotnym analizom i sprawdzeniom przez projektantw, konsultantw,

eksperymentatorw, a na kocu przez dozr jdrowy, jest jawny i dostpny dla krytyki. Mona w nim wykry wszelkie usterki i poprawi je
w warunkach spokojnej i planowej pracy. Ca elektrowni projektuje
si tak, by nawet najbardziej nieprawdopodobne pomyki operatorw
nie mogy spowodowa awarii stwarzajcej zagroenie dla ludnoci poza
elektrowni.
W projekcie uwzgldnia si p wieku dowiadcze, jakie zebraa
ju energetyka jdrowa, co odpowiada prawie 13 tysicom lat pracy
rnych typw reaktorw w wielu krajach. Na tej podstawie i po analizie zaobserwowanych odchyle, usterek i awarii, Komisja Dozoru Jdrowego USA (US NRC) wydaje systematycznie zalecenia obowizujce projektantw i eksploatatorw elektrowni jdrowych, a podobne
zalecenia korzystajc z midzynarodowych, wzajemnie wymienianych dowiadcze wydaj urzdy dozoru jdrowego w innych krajach. Maj one na celu zapewnienie, e bdy, ktre wystpiy w przeszoci, nie powtrz si ju w nowych reaktorach jdrowych, a take
zostan wyeliminowane z pracujcych obecnie blokw.
Rwnolegle z prac dozoru jdrowego przebiega praca samego
przemysu jdrowego, ktry zgodnie z zasadami filozofii bezpieczestwa w energetyce jdrowej doskonali konstrukcje reaktorw tak, by
reagoway one na uszkodzenia swych elementw i na bdy operatora
w sposb zapewniajcy bezpieczestwo ludzi i rodowiska. Zasady
obowizujce zgodnie z wymaganiami XXI wieku omwilimy w rozdziale 4. S one realizowane we wszystkich nowych elektrowniach
jdrowych III generacji i bd realizowane w przyszych polskich elektrowniach jdrowych.
Oczywicie, w reaktorze PWR awarie s te moliwe, i oczywicie
bdne dziaania personelu mog prowadzi do pogorszenia ich nastpstw. Przykadem takich bdnych dziaa bya awaria w TMI-2 (EJ
Three Mile Island, reaktor nr 2), w ktrej wskutek bdnych decyzji
operatorw wyczono ukad chodzenia awaryjnego rdzenia i doprowadzono do cakowitego zniszczenia rdzenia. Ale nawet przy tej awarii
skutki radiacyjne poza elektrowni byy pomijalnie mae (bez znaczenia dla bezpieczestwa ludnoci).
W nastpstwie awarii w TMI-2 przemys jdrowy wprowadzi nowe
podejcie do dziaa operatora w warunkach awaryjnych. Uytkownicy
reaktorw PWR firmy Westinghouse opracowali system procedur postpowania awaryjnego opartych na symptomach, ktre mona obserwowa na przyrzdach pomiarowych w sterowni reaktora, takich jak
wzrost temperatury czy cinienia. Te parametry s przedstawiane na
specjalnych panelach w sposb uatwiajcy zrozumienie oraz ocen
127
zachodzcych zjawisk i stan bezpieczestwa reaktora. Nowy system

jest wprowadzony na miejsce poprzednio stosowanego systemu, w ktrym operator musia odgadywa, jaka awaria wystpia i na podstawie
tego przypuszczenia podejmowa dziaania zaradcze. Ten nowy system radykalnie obniy prawdopodobiestwo popenienia bdu przez
operatora.
Jednak pewne prawdopodobiestwo bdu pozostaje dlatego konstrukcja reaktora musi by taka, by te ewentualne bdy nie powodoway zagroenia poza obiektem. To wymaganie jest spenione przez
nowoczesne reaktory jdrowe.
128
6. Czy nas sta na budow elektrowni jdrowej?

W ostatnich latach wida wyrany renesans energetyki jdrowej. Nie
tylko kraje ubogie w zasoby energetyczne jak Japonia ale i kraje
majce wielkie zoa ropy naftowej i gazu takie jak Arabia Saudyjska
czy Rosja buduj elektrownie jdrowe. Buduj je te mae kraje,
takie jak Finlandia czy Sowacja. Powd jest prosty elektrownie jdrowe wytwarzaj prd bez zanieczyszczenia powiwetrza, wody i gleby, a co najwaniejsze dla firm przemysowych - taniej ni inne rda
energii.
Elektrownie jdrowe osigny bardzo wysok niezawodno. Nie
emituj one tlenkw siarki, azotu, pyw, metali cikich zanieczyszcze szkodliwych dla czowieka, a typowych dla spalania paliw organicznych takich jak wgiel kamienny i brunatny. Wyniki programu porwnawczego prowadzonego przez Uni Europejsk wykazay, e EJ
nale do rde energii najbardziej przyjaznych dla zdrowia czowieka
i rodowiska. Oczywicie elektrownie jdrowe nie emituj CO2 nie
musz wic paci opat za emisje, wprowadzonych przez Komisj Europejsk dla zmniejszenia globalnej emisji dwutlenku wgla. Bezpieczestwo EJ znacznie wzroso a przy tym nakady inwestycyjne udao
si utrzyma na umiarkownym poziomie.
Ale przeciwnicy strasz nas ogromnymi kosztami budowy elektrowni jdrowych. Popatrzmy wic na cao kosztw, cznie z kosztami paliwa, unieszkodliwiania odpadw i likwidacji elektrowni.
6.1.
6.1.1.
Czemu energetyka jdrowa staa si tasza

od innych rde energii.
Osignicia w eksploatacji elektrowni jdrowych

wysoka dyspozycyjno.
W cigu p wieku projektowania, budowy i eksploatacji elektrowni
jdrowych energetyka jdrowa osigna ogromny wzrost niezawodnoci i wykorzystania mocy, zilustrowany na rys. 6.1. Wspczynniki wykorzystania mocy zainstalowanej dla wszystkich 104 jdrowych blokw
energetycznych w USA przekraczaj obecnie 91%, a wic w porwnaniu ze wspczynnikami sprzed 20 lat wzrosy prawie o poow.
Oznacza to jednoczenie zwikszenie o poow iloci energii elektrycznej produkowanej w elektrowniach jdrowych, mimo e ich moc
pozostaa bez zmiany. W skali caego wiata - cznie z krajami rozwijajcymi si, jak Indie czy Pakistan (ktre maj wyniki o wiele sabsze
ni kraje wysoko rozwinite) redni wspczynnik wykorzystania mocy
wynosi obecnie 86%.
Wspczynnik obinia EJ w USA
90
85,3
80
70,2 70,9 70,5
70
60
63,5 62,2
73,8
90,3
90,1 89,3 89,8
88,1 89,4
87,9
91,7 91,1
78,2
77,4 76,2
71,1
66
56,9 57,4
50
40
30
20
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
19
86
10
19
Wspczynnik obcienia, %
100
129
Rys. 6.1. Wzrost redniego wspczynnika wykorzystania mocy

dla wszystkich 104 elektrowni jdrowych w USA202
Rwnolegle wystpuje proces przeduania okresu eksploatacji elektrowni. Pierwotnie projektowane na prac przez 30 lub 40 lat, obecnie
elektrownie jdrowe uzyskuj zezwolenia dozoru na przeduenie okresu
eksploatacji do lat 50 i 60, np. w USA 59 reaktorw uzyskao ju zezwolenie na prac przez 60 lat, a dalsze 12 wnioskw jest w toku rozpatrywania.
Reaktory III generacji projektuje si od pocztku tak, by mogy
pracowa przez 60 lat przy wspczynniku dyspozycyjnoci powyej 90%.
6.1.2. Wzrost stopnia wypalenia paliwa
Energetyka jdrowa prowadzi konsekwentnie intensywne prace dla zwikszenia stopnia wypalenia paliwa. W pracujcych obecnie reaktorach II
generacji wypalenie przekroczyo ju 45 MWd/kg203. Dozr jdrowy
w USA zezwoli na maksymalne wypalenie 62 MWd/kg204, co odpowiada
redniemu wypaleniu okoo 50-52 MWd/kg. Oznacza to zmniejszenie
iloci paliwa usuwanego rocznie z rdzenia i obnienie jego kosztu (a wic
paliwo jest wykorzystywane efektywniej i oszczdniej). Przy wypaleniu
45 MWd/kg do uzyskania z reaktora energii 8 TWh przy sprawnoci
cieplnej 0,33 (w reaktorach II generacji) potrzeba 22,5 tony paliwa,
natomiast w reaktorach takich jak EPR o sprawnoci cieplnej 0,37 i wypaleniu rednim 50 MWd/kg bdzie go potrzeba tylko 18 ton. Moliwe
202
203
204
www.nei.org/resourcesandstats/nuclear_statistics/usnuclearpowerplants/
MWd/kg ilo energii mierzona w megawato-dniach jak uzyskuje si z 1 kilograma
paliwa
Boston Consulting Group: Economic Assessment of Used Nuclear Fuel Management in
the United States, 2006
130
jest stosowanie w rdzeniu paliwa wykonanego z mieszaniny tlenkw

uranu i plutonu (MOX)
Dziki temu maleje ilo odpadw radioaktywnych powstajcych
w caym cyklu paliwowym.
6.1.3.
Wprowadzenie moliwoci regulacji mocy w funkcji

obcienia
EPR jest zaprojektowany tak, aby zapewni due moliwoci zmiany
mocy w zalenoci od potrzeb systemu energetycznego. Posiada zdolno do cigej pracy na poziomie od 20 do 100% swojej nominalnej
mocy w trybie cakowicie automatycznym, w ukadzie pierwotnej i wtrnej regulacji mocy i czstotliwoci.
Reaktor EPR moe pracowa na 25% mocy znamionowej i zwiksza sw moc z szybkoci 2,5% mocy nominalnej na minut do poziomu 60%, a nastpnie 5% mocy nominalnej na minut, a do penej
mocy. Oznacza to, e blok moe zwikszy sw moc z 25% do 100%
w czasie poniej 30 minut, chocia odbywa si to kosztem pewnego
zuycia elementw elektrowni.
EPR jest dobrze przystosowany do okresowych lub niezapowiedzianych zmian zapotrzebowania sieci na moc, do zarzdzania perturbacjami w sieci elektroenergetycznej oraz do agodzenia skutkw awarii sieciowych.
6.1.4 Oglna ocena kosztw

Niskie ceny paliwa jdrowego daj kolejne due zyski. Dla wyprodukowania 8 terawatogodzin energii elektrycznej rocznie potrzeba w przypadku elektrowni wglowej 3 miliony ton wgla za cen 156 mln euro,
a w przypadku elektrowni jdrowej wystarczaj 24 tony paliwa jdrowego za cen 56 mln euro, wliczajc w to ju koszty unieszkodliwiania
odpadw promieniotwrczych. W przypadku ustalenia kosztu emisji CO2
na poziomie 40 euro/t CO2, spalanie wgla bdzie oznaczao dodatkowy wydatek 250 mln euro, czyli razem 406 mln euro. Korzyci, ktre
daje tanie paliwo jdrowe, s wic dla bloku 1000 MW na poziomie 350
mln euro rocznie (to znaczy tyle mona zaoszczdzi wytwarzajc energi elektryczn w elektrowni jdrowej zamiast w wglowej).
Koszty inwestycyjne (czyli koszty wybudowania) s wysze dla elektrowni jdrowej ni wglowej, ale rnic t do szybko niweluj znacznie
nisze koszty paliwa. Podczas gdy nakady inwestycyjne bezporednie
(overnight w terminologii angielskiej) obejmujce prace konstrukcyjnoprojektowe, dostawy materiaw i urzdze oraz koszty budowy dla
bloku wglowego o mocy 1000 MW wynosz okoo 1,8 miliarda euro,
to dla elektrowni jdrowej o tej samej mocy wynosz one od 2,5 do 3,2
131
mld euro. Do tego dochodz wydatki inwestora np. na dziak lub

budow linii przesyowej oraz odsetki od kredytu w trakcie budowy
(IDC interest during construction) zalene od okresu budowy i warunkw uzyskania kredytu. Ale te wydatki trzeba ponie take w przypadku budowy elektrowni wglowej. A zyski z taniego paliwa nie znikaj po 3-4 latach dostajemy je rok po roku przez 60 lat eksploatacji
elektrowni jdrowej!.
Biorc to wszystko pod uwag, bez uwzgldnienia kosztw emisji
CO2, elektrownie jdrowe w wikszoci krajw dostarczaj prd nieco
taniej ni nowe elektrownie wglowe (te nie posiadajce kosztownych
instalacji wychwytywania i magazynowania CO2). Natomiast po uwzgldnieniu opat za emisj CO2 koszty wytwarzania czystej energii z elektrowni jdrowej s zdecydowanie najnisze. Elementy tego bilansu
kosztw bd rozparzone poniej.
6.2.
Korzyci ekonomiczne w cyklu paliwowym
6.2.1. Koszty paliwa dla elektrowni jdrowej

Koszty paliwa dla elektrowni jdrowych s w porwnaniu z elektrowniami opalanymi paliwami organicznymi mae. Ocemy ile kosztuje
paliwo uranowe dla EJ o mocy 1000 MW (produkcja roczna 8 TWh).
Na koszt 1 kg paliwa reaktorowego z uranu wzbogaconego w postaci UO2 skadaj si nastpujce pozycje:
Uran naturalny (cena maj 2009)

w iloci 8,9 kg U3O8 x 92 USD/kg
819 USD
Konwersja U3O8 na UF6 (cena niezmieniona

od 2007 r.) 7,5 kg U x 12 USD/kg
90 USD
Wzbogacanie uranu w postaci UF6

(cena niezmieniona od 2007 r.)
985 USD
Produkcja paliwa (cena niezmieniona od 2007 r.) 240 USD/kg
Suma za kg gotowego paliwa reaktorowego205

2134 USD/kg
Wicej informacji o jdrowym cyklu paliwowym mona znale
w ksice Podstawy energetyki jdrowej206.
Jak widzielimy powyej, przy sprawnoci cieplnej 37% i wypaleniu
45 MWd/kg, dla EJ o mocy 1000 MW produkujcej 8 TWh energii elektrycznej rocznie potrzeba 22,5 tony paliwa rocznie, co oznacza koszt
paliwa rwny 6 USD2008/MWh, czyli 4,4 euro/MWh. W rzeczywistoci
w obecnych elektrowniach jdrowych osiga si wiksze wypalenie,
205
206
WNA, The Economics of Nuclear Power, January 2009

Celiski Z., Strupczewski A., Podstawy energetyki jdrowej, WNT Warszawa, 1984
132
a nowe elektrownie III generacji projektowane s na wypalenie 60 000

MWd/t i koszty paliwowe s jeszcze nisze. Przyjmiemy jednak 45 000
MWd/t jako wielko nie ulegajc dyskusji std roczny koszt samego
paliwa wyniesie 8 mln MWh x 4,4 euro/MWh = 35 mln euro.
6.2.2. Koszty unieszkodliwiania odpadw
Koszty unieszkodliwiania odpadw zale od tego, czy wypalone paliwo bdzie umieszczane bezporednio pod ziemi, czy te bdziemy
stosowa przerb paliwa wypalonego, odzysk materiaw rozszczepialnych i ponowne uycie ich w postaci paliwa z mieszaniny tlenkw
plutonu i uranu (MOX) czyli recykling paliwa. W przypadku bezporedniego skadowania opaty wnoszone przez operatora elektrowni
wynosz 1 USD/MWh. W przypadku przerobu koszty s nieco wysze,
ale przerb paliwa wypalonego jest wariantem preferowanym ze wzgldu
na szereg zalet, przede wszystkim:
Radykaln zmian wymaga wobec skadowania odpadw promieniotwrczych, ktre przy przerobie obejmuj may procent (okoo
4%) pierwotnej masy paliwa i wymagaj czasu skadowania liczonego w setkach, a nie w dziesitkach tysicy lat.
Odzysk materiaw rozszczepialnych uranu i plutonu ktry zabezpieczy potrzeby paliwowe energetyki jdrowej przez tysice lat
i zapewni stabilizacj cen paliwa.
Koszty przerobu paliwa wypalonego oceniono w studium BCG207 na
520 USD2006/kg. U przy przyjciu oceny, e warto odzyskanego
paliwa oceniamy na podstawie kosztu uranu naturalnego. Koszt ten
wynosi wtedy 66 USD2006/kg. Od tej pory koszt ten wzrs, co oznacza wiksze zyski z odzyskanego uranu i plutonu i odpowiednio mniejszy koszt przerobu. Pomijajc ten wzrost zyskw mona przyj bezpiecznie, e koszty przerobu paliwa dla reaktora o mocy 1000 MW
produkujcego 8 TWh rocznie wynios 11,7 mln USD z 2006 roku, a wic
1,46 USD 2006/MWh.
6.2.3.
Pozytywne dowiadczenie z likwidacji i rozbirki

elektrowni po zakoczeniu jej okresu pracy.
Reaktory starszych typw, w szczeglnoci reaktory typu Magnox208
i AGR209 (grafitowo-gazowe) w Wielkiej Brytanii, nie byy przystosowane do demontau i likwidacji. Koszty tych operacji s bardzo due.
Natomiast reaktory PWR i BWR210 daj si atwo demontowa i likwido207
208
209
Boston Consulting Group: Economic Assessment of Used Nuclear fuel Management in

the United States, 2006
Magnox reaktory z koszulkami paliwowymi z tlenku magnezu magnesium oxide
AGR advanced graphite reactor udoskonalony reaktor grafitowo-gazowy
133
wa, a energetyka jdrowa nagromadzia ju sporo dowiadcze z wykonywania tych operacji.211

Koszt likwidacji elektrowni wg danych OECD z 2003 roku wycenionych w USD2001 wynosi dla reaktorw PWR od 200 do 500 USD/ kW,
dla reaktorw WWER212 okoo 330 USD/ kW, dla BWR 300-550 USD/kW,
dla CANDU 270-430 USD/ kW, natomiast dla reaktorw typu Magnox
a 2600 USD/ kW. Elektrownie jdrowe z reaktorami III generacji s
od pocztku projektowane z myl o ich przyszej likwidacji. Wobec
tego, e w cigu 60 lat pracy elektrownia wyprodukuje 480 TWh, mona przeliczy, ile powinny wynie dopaty do kadej jednostki wyprodukowanej energii elektrycznej, by pokry przysze koszty likwidacji
elektrowni.
Okazuje si, e wystarcza, gdy opaty na likwidacj wynosz 1
USD/MWh. By mie gwarancj, e nie zostan one wykorzystane do
innych celw, opaty te umieszczane s na oprocentowanym rachunku
bankowym kontrolowanym przez zesp powierniczy, a nie przez operatora elektrowni213. Bez oprocentowania daje to fundusz w wysokoci
480 mln USD. Przy uwzgldnieniu oprocentowania otrzymujemy po 60
latach sum kilkakrotnie wiksz. Np. po umieszczeniu w banku 1000
USD na 60 lat na 2 % otrzymujemy 3280 USD. W rzeczywistoci odnosi si oprocentowanie do wielkoci inflacji, a uzyskanie 2% ponad poziom inflacji mona uzna za standardowe. Tak wic po zakoczeniu
pracy elektrowni jdrowej otrzymamy sum znacznie wiksz ni bdzie potrzebna na jej likwidacj.
6.2.4.
czne koszty paliwa, unieszkodliwiania odpadw

i likwidacji elektrowni.
Razem koszty paliwa, skadki na likwidacj EJ i przerobu paliwa wypalonego dla reaktora np. EPR jako jednego z reaktorw III generacji
wynios 8,5-9 USD/MWh, lub po przeliczeniu na euro przyjmiemy z zapasem 7 euro/MWh. Wielko ta podawana jest jako pesymizacja przez
World Nuclear Association214, a take w lutym 2009 bya podana przez
OECD215 w ramach zaoe do oblicze porwnawczych publikowanych
co 2 lata dla elektrowni rnego typu. Rocznie trzeba wic wyda dla EJ
o mocy 1000 MW co najwyej 7 euro/MWh x 8 TWh = 56 mln euro/rok.
210
211
212
213
214
215
BWR-Boiling water reactor reactor z wod wrzc

NEA Decommissioning of nuclear power facilities, NEA 5728, 2006
WWER wodo-wodianoj energeticzeskij reaktor reaktor wodny cinieniowy produkcji
radzieckiej.
Jak w poz. 200
World Nuclear Aassociation: The economics of nuclear power, June 2009
WEO Power Generating Cost Assumptions 2008, OECD Feb. 2009 Initial Data
134
Porwnajmy to z kosztem spalania wgla w elektrowni wglowej.

6.2.5. Koszty spalania wgla w elektrowni wglowej
redni koszt wgla w 2008 r. wynis 223 PLN/t, a w lutym 2009 roku
72 USD/ton co odpowiadao 230 PLN/t. (Wg ocen NYMEXu z maja
2009, cena wgla oczekiwana na rynku futures wynosi 76 USD/t).
Pomijajc koszt transportu przyjmiemy cen wgla 55 euro/t. Dla
elektrowni wglowej (EW) na parametry nadkrytyczne o sprawnoci 43%
spalajcej 3 mln ton na 8 TWh da to koszt paliwa 165 mln euro/rok.
Ponadto opaty za emisj przy stawce 39 euro/ton CO2 wynios,
przy produkcji 8 TWh/rok, okoo 248 mln euro/rok. Razem koszt wgla
i emisji CO2 wyniesie 413 mln euro/rok. Rnica kosztw paliwowych
to 359 mln euro/rok na korzy EJ.
Tabela 6.1. Zestawienie kosztw paliwa jdrowego i spalania wgla
dla elektrowni o mocy 1000 MW, produkujcej 8 TWh/rok
6.3.
Materia/Proces
Rocznie
Koszty paliwa, 2134 USD2006/kg x 22 500 kg
35 mln euro
Odpady 12 mln USD2006/rok
10 mln euro
Likwidacja EJ 1 USD2006/MWh
6 mln euro
Razem dla EJ
51 mln euro
Wielko przyjta z zapasem przez OECD
56 mln euro/rok
Koszt wgla, 3 mln ton x 55 euro/t
165 mln euro
Opaty za emisj CO2, przy stawce 39 euro/t CO2
248 mln euro
Razem dla spalania wgla
413 mln euro
Rnica midzy EW i EJ
357 mln euro
Nakady inwestycyjne
6.3.1. Standaryzacja elementw i skrcenie czasu budowy

W reaktorach III generacji stosuje si standaryzacj elementw, co
pozwala obniy koszty budowy i skrci jej czas. Na przykad w reaktorze AP1000 stanowicym najdalej idcy przykad standaryzacji i stosowania biernych ukadw bezpieczestwa udao si obniy iloci elementw speniajcych wymagania klas bezpieczestwa jdrowego.
Dua cz elementw jest prefabrykowana, co umoliwia skrcenie czasu budowy. Elektrownia skadana jest z kilkuset moduw, niemal jak z klockw Lego. Dla reaktora AP 1000 planowany czas budowy
od pocztku wylewania pyty fundamentowej do zakoczenia rozruchu
reaktora wynosi 48 miesicy.
135
Zbudowano ju w Japonii reaktory ABWR nalece take do III

generacji i czas ich budowy wynis rzeczywicie 48 miesicy216.
Budowa EJ Flamanville-3 z reaktorem EPR przebiega bez opnie
i zgodnie z planowanym budetem. Mona si o tym przekona w internecie217, czytajc co miesic informacje o zaawansowaniu budowy,
ledzc raporty dozoru jdrowego lub wrcz patrzc na aktualne zdjcia z placu budowy.
Natomiast w pierwszej elektrowni z reaktorem EPR budowanej
w Finlandii w Olkiluoto wystpiy znaczne opnienia i koszty inwestycyjne wzrosy (wynika to z faktu, e jest to konstrukcja prototypowa
i podczas budowy ujawnio si wiele trudnoci, ktrych wczeniej nie
dao si przewidzie, ale ktre ju zostay rozwizane w kolejnych budowach blokw EPR). Finowie zdaj sobie spraw, e jest to efekt uruchamiania produkcji dla EJ po bardzo dugiej przerwie i w nastpnych
EJ takie opnienia i podwyki kosztw nie wystpi. wiadczy o tym
zoenie trzech dalszych wnioskw przez trzy rne firmy o zezwolenie
na budow trzech kolejnych reaktorw w Finlandii. Jednake spory,
jakie wynikny przy budowie Olkiluoto 3 z racji opnie i trudnoci
w realizacji bloku, potwierdzaj suszno przyjtej w Polsce filozofii
zgodnie z ktr chcemy kupi reaktor sprawdzony, pozytywnie oceniony
po dowiadczeniach z budowy w innych krajach.
6.3.2. Nakady inwestycyjne dla elektrowni jdrowych
Nakady inwestycyjne na EJ s wysze ni na elektrownie wglowe.
Dla EJ Flamanville o mocy 1650 MWe wynios one cznie 4 mld euro218,
co daje na jednostk mocy koszty 2450 euro2008/kW. W EJ Olkiluoto
3 koszty ocenia si obecnie na 3000 euro/kW, a mog okaza si
wysze.
W USA w cigu ubiegego ptora roku zawarto szereg kontraktw
i zoono wnioski o zezwolenie na budow ponad 30 blokw jdrowych
duej mocy. Wielko bezporednich kosztw inwestycyjnych (prace
inynieryjne, dostawy i budowa elektrowni) wahaa si w granicach od
2800 do 3200 euro/kW. W zaoeniach do studium ekonomicznego OECD
2009 przyjto jednostkowe nakady inwestycyjne dla EJ w Europie 2450
euro2008/kW219 a w USA 2750 euro2008/kW220.
216
217
218
219
220
WNA: Advanced Nuclear Power Reactors, July 2009, http://www.world-nuclear.org/info/

inf08.html
http://energy.edf.com/edf-fr-accueil/edf-and-power-generation/nuclear-power/the-future-of-nuclear-power/epr-y-flamanville-3/technical-news-108256.html
www.world-nuclear-news.org/C-EdF_plans_for_future_nuclear_growth-0412084.html
euro2008 to euro o wartoci z 2007 roku
WEO Power Generating Cost Assumptions 2008, OECD Feb. 2009 Initial Data
136
Podobn warto redni dla USA rwn 3900 USD2008/kW (2800

euro2008/kW) podaje raport przygotowany przez Wydzia Bada Kongresu USA w kocu 2008 roku221. W sierpniu 2009 roku dyrektor firmy
Areva dostarczajcej reaktory EPR poda, e przybliony koszt elektrowni z reaktorem EPR wyniesie 5-6 mld euro, co w przeliczeniu na
1000 MW daje 3030-3600 mln euro.
Dla drugiej z kolei i dalszych EJ w Polsce mona uwzgldni pozytywny wpyw jaki zbieranie dowiadczenia w budowie nowych elektrowni jdrowych bdzie miao na obnik kosztw. Przykadem tego
jest sprawna budowa drugiego reaktora EPR instalowanego w EJ Flamanville we Francji, w ktrej owocuje dowiadczenie z budowy prototypowego reaktora EPR w Olkiluoto 3 w Finlandii zwizanej z szeregiem
problemw technicznych. Dlatego mona byoby przyj, e nakady inwestycyjne na drug i dalsze elektrownie jdrowe w Polsce bd nisze
ni obecnie, ale przyjmiemy pesymistycznie e bd one rwne rednim
nakadom podanym przez firm Areva, czyli 3300 euro/kW.
Jest to duo ale by zorientowa si w tym co si opaca w energetyce, porwnajmy te nakady z nakadami na elektrownie wglowe
a potem z nakadami na elektrownie wiatrowe.
6.3.3.
Porwnanie nakadw inwestycyjnych dla EJ

z nakadami na elektrownie wglowe
Dla elektrowni wglowej (EW) w Polsce ceny w 2008 r. wynosiy od
1800 euro/ kW do 2000 euro/ kW. Przyjmiemy koszt 1875 euro/ kW
jak dla projektowanej elektrowni wglowej w dawnej kopalni Czeczot222.
Rnica nakadw inwestycyjnych wynosi wic dla drugiej i dalszych EJ w Polsce 1425 euro2009/ kW. Jest to rwnowarto rnicy
kosztw paliwowych i opat za emisj CO2, jakie trzeba byoby ponie
w razie spalania importowanego wgla223 zamiast paliwa jdrowego
w cigu okoo 4 lat.
Do kosztw bezporednich (ang. overnight) obejmujcych prace
inynieryjne, dostawy i budow EJ trzeba jeszcze doliczy koszty inwestora np. na zakup dziaki i budow linii przesyowych oraz koszty
kapitau do chwili zakoczenia budowy, zalene od czasu budowy i warunkw finansowania. Ale koszty te wystpi take przy budowie elektrowni wglowej lub wiatrowej. W kadym razie porwnanie z wglem
221
222
223
Kaplan S.: Power Plants: Costs and Characteristics, Nov. 13, 2008, Congressional Research Service, USA
WNP: RWE i KW parafoway umow zawizania spki, ktra wybuduje elektrowni za
1,5 mld euro, wnp.pl 15-04-2009
Wobec tego, e Polska ju obecnie jest importerem wgla netto naley oczekiwa, e
energetyka jdrowa zastpi przyszy import wgla do naszego kraju.
137
wskazuje, e dziki maym kosztom paliwa jdrowego mimo wysokich

nakadw inwestycyjnych energetyka jdrowa jest opacalna.
Aby przekona si, czy tak jest naprawd, trzeba wykona pene
studium ekonomiczne. Pki nie bdzie ono opracowane i opublikowane
dla warunkw polskich, moemy korzysta z wynikw studiw wykonywanych przez obiektywne orodki uniwersyteckie i rzdowe w innych krajach.
Przyjrzyjmy si wic wynikom dwch takich studiw wykonanych
przez orodki uniwersyteckie w USA i w Finlandii, niezalene od przemysu jdrowego i wysoko cenione za sw kompetencj w sprawach
energetyki i oglny poziom naukowy.
6.4.
Porwnania kosztw energii z rnych rde
6.4.1.
Porwnanie kosztu wytwarzania energii elektrycznej

z rnych rde opracowane w MIT
Koszty energii elektrycznej z elektrowni jdrowej zale w duym stopniu
od oprocentowania kapitau. Potwierdzaj to wyniki najnowszego penego studium ekonomicznego wykonanego przez cieszcy si najwyszym uznaniem amerykaski orodek uniwersytecki Massachussettes
Institute of Technology (MIT)224. W studium tym przyjto jako zaoenia, e czas pracy wszystkich elektrowni jdrowej (EJ), wglowej
(EW) i gazowej (EG) wynosi 40 lat, a wspczynnik wykorzystania mocy
zainstalowanej 0,85. S to zaoenia niekorzystne dla EJ, bo ju obecnie poowa elektrowni jdrowych w USA ma zezwolenie na prac przez
60 lat, a EJ z reaktorami III generacji projektuje si z zaoenia na 60
lat przy wspczynniku wykorzystania mocy nie mniejszym ni 90%.
Sprawno ciepln przyjto dla EJ rwn 0,33 (chocia reaktor EPR ma
sprawno 0,37), dla EW 0,385, a dla EG 0,50. Czas budowy przyjto
dla EJ rwny 5 lat, dla EW 4 lata i dla EG 2 lata.
Bezporednie nakady inwestycyjne dla EJ przyjto rwne 4 mld
USD2007/1000 MW. Dla oceny kosztw kredytu zaoono, e dla
wszystkich elektrowni udzia kapitau z poyczki bankowej wyniesie
60% a z kapitau wasnego 40%, z oprocentowaniem poyczek 8%
i oprocentowaniem kapitau wasnego 12%.
Koszt uranu naturalnego przyjto jako rwny 80 USD/kg U (wszystkie ceny w USD z 2007 roku), koszt wzbogacania 160 USD/SWU225,
koszt konwersji z U3O8 na UF6 6 USD/kg U oraz koszt produkcji paliwa
224
225
Deutch J.M. et al.: Update of the MIT 2003 Future of Nuclear Power Study, June 2009
SWU (separation work unit) jednostka pracy rozdzielczej, dla uzyskania 1 kg uranu
wzbogaconego do 4% potrzeba okoo 7 SWU.
138
z uranu wzbogaconego 250 USD/kg U. Autorzy studium MIT stwierdzili, e dla wzbogacenia pocztkowego wsadu uranowego 9,08 kgU do
4% potrzeba pracy rozdzielczej 6,99 SWU. Stopie wypalenia paliwa
reaktorowego przyjto 50 MWd/kgU. Wzrost realny kosztu paliwa
uranowego przyjto w wysokoci 0,5% na rok plus inflacja, co daje redni
cen w cigu 40 lat rwn 0,76 USD/GJ lub 2,74 USD/MWh.
Okazao si, e koszt energii elektrycznej z elektrowni jdrowej
wyniesie 66 USD2007/MWh, czyli 47 euro2007/MWh. Natomiast gdy
w studium MIT zaoono udzia kapitau wasnego rwny 50%, a stop
zwrotu z kapitau 15%, to koszt wytwarzania energii elektrycznej wzrs
do 84 USD2007/MWh, czyli 63 euro2007/MWh. W tym kontekcie
warto podkreli, e wg cytowanego powyej Raportu Kongresu USA
oprocentowanie poyczek bankowych zaley od wiarygodnoci inwestora i waha si od 5% dla inwestorw pastwowych do 7% dla duych
firm energetycznych i 10% dla niezalenych wytwrcw energii, nie
majcych wydzielonych obszarw dziaania i ustalajcych ceny niezalenie od komisji stanowych w oparciu o potrzeby rynku. W razie udzielenia przez pastwo gwarancji, oprocentowanie poyczki moe by
bardzo mae, rzdu 5%.
Dla porwna z wglem i gazem w studium MIT przyjto koszt
wgla niszy ni obecnie obserwowany na rynku, mianowicie 65 USD/t,
a eskalacj ceny 0,5% rocznie, std redni jednostkowy koszt ciepa
wytwarzanego z wgla przez 40 lat wynosi 2,94 USD/GJ, a rednia
cena wgla 73,4 USD/t. Dla gazu przyjto to samo tempo eskalacji
otrzymujc redni koszt energii cieplnej z gazu przez 40 lat 7,9 USD/GJ.
Opaty za emisj dwutlenku wgla przyjmowano w rnej wysokoci.
W przypadku opat emisyjnych wynoszcych 40 USD/t CO2 otrzymano
wyniki pokazane na rysunku 6.2.
Jak wida, energia jdrowa jest zdecydowanie tasza od energii
uzyskiwanej ze spalania wgla i gazu.
6.4.2.
Porwnanie nakadw inwestycyjnych na energetyk

jdrow i wiatrow
Energetyka jdrowa jest te wyranie tasza od energii odnawialnej.
W szczeglnoci koszty wiatrakw s due ze wzgldu na wysokie
nakady inwestycyjne i niski wspczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej. Dla przykadu, w opracowaniu przemysu brytyjskiego CBI
(Confederation of British Industry) z czerwca 2009 przyjto, e nakady inwestycyjne bezporednie na elektrowni jdrow 1000 MW
wynios 2,85 mld euro2007 z dodatkowym kosztem 570 mln
euro2007 na likwidacj elektrowni, podczas gdy farma wiatrowa
na morzu pracujca ze wspczynnikiem wykorzystania mocy 0,34
139
120
8
Koszty wytwarzania energii elektrycznej, MIT 2009
7
7
6
100
96
Inwest bezp. mld USD/GWe

Paliwo, USD/GJ
80
Koszt elekltr. USD/MWh
80
66
60
2,6
40
2,3
20
0,85
Koszt energii elektr. USD/MWh
Nak inw. mld USD/GWe lub koszt paliwa USD/GJ
0,67
EJ
EW
EG
Rys. 6.2. Koszty wytwarzania energii elektrycznej wg studium MIT

z 2009 r. (nakady inwestycyjne podano jako bezporednie (typu
overnight) bez oprocentowania kapitau, (oprac. wasne przy zaoeniu
opat za emisj w wysokoci 40 USD/t CO2)
i wytwarzajca rocznie tak sam ilo energii kosztowaaby 7,4 mld

euro. Ponadto, ze wzgldu na konieczno dostarczania mocy do sieci,
gdy sia wiatru jest maa, potrzeba dobudowa linie przesyowe za
1,4 mld euro i rezerwowe elektrownie opalane gazem za dalsze setki
milionw euro226.
Wysokie koszty inwestycyjne dla wiatrakw mog wzbudzi zdziwienie w czytelniku przywykym do sloganu, e energia z wiatrakw
jest za darmo, a wiatraki s mae, smuke i tanie. W rzeczywistoci
wymagaj one znacznie wicej betonu i stali na jednostk mocy ni
elektrownia jdrowa227.
Wiea wiatraka o wysokoci 100 m z turbin o wielkoci autobusu
i trzema 50-metrowymi opatami wirnika tncymi powietrze z prdkoci ponad 150 km/h wymagaj duych i solidnych fundamentw. Wg
danych z USA, dla wiatraka o mocy 1,5 MW waga turbiny wynosi ponad
56 ton, zestaw opatek wirnika way ponad 35 ton, a caa wiea way
ponad 160 ton. Podstaw kadej 100 metrowej wiey tworzy omiokt
226
227
CBI: Decision time, July 2009, www.cbi.org.uk

J. Eliasz, A. Biwan: Analiza porwnawcza siowni jdrowej z siowni wiatrow przykad praktycznego zastosowania. Energetyka 2006 Politechnika Wrocawska; 8-10
listopada 2006r.
140
o rednicy 13 m, ktry wypenia 12 ton stali zbrojeniowej i 180 m3

betonu. A pamitajmy, e produkcja cementu jest jednym z powanych rde emisji CO2228. Wg danych firmy VESTAS budujcych wiatraki
w Europie w tym i w Polsce waga turbiny o mocy szczytowej 2 MW to
70 ton, opatek dalsze 34 tony, caa wiea to 140 ton stali, a fundamenty to 860 ton betonu229.
Aby farmy wiatrowe w Polsce gdzie redni wspczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej (szczytowej ) wynosi 0,2 wytwarzay energi w iloci porwnywalnej z produkcj elektrowni jdrowej lub cieplnej konwencjonalnej o mocy 1000 MW, potrzeba 2500
wiatrakw o mocy szczytowej 2 MW. Oznacza to 2500 x 860 = 215
000 ton betonu dwiecie pitnacie tysicy ton oraz 240 x 2500 =
60 tysicy ton stali, ktre po upywie 20 lat trzeba usun na skadowisko.
W analizie wykonanej przez Politechnik Szczecisk, gdzie jako
wielko odniesienia przyjto cakowit ilo energii wytworzonej
w cigu ycia elektrowni, ocenianego na 40 lat dla elektrowni jdrowej
i 20 lat dla elektrowni wiatrowej (zaoenia na niekorzy EJ), okazao
si, e charakterystyczne wskaniki dla obu typw elektrowni przedstawiaj si nastpujco230.
Zapotrzebowanie na powierzchni jest ponad 28 razy wiksze

dla elektrowni wiatrowej.
Emisja CO2, przy uwzgldnieniu caego cyklu budowy i likwidacji

elektrowni, jest dwukrotnie wiksza dla energii wiatrowej.
Zapotrzebowanie materiaowe odniesione do cakowitej iloci

energii wytworzonej w trakcie cyklu ycia w elektrowni jest ponad
dwukrotnie wiksze dla elektrowni wiatrowej.
Stosunek energii potrzebnej do produkcji elementw i budowy do

cakowitej iloci energii wytworzonej w cigu caego cyklu ycia
elektrowni jest 4,5 razy WIKSZY dla elektrowni wiatrowej ni dla
jdrowej. Twierdzenia dziaaczy fundacji Greenpeace jakoby elektrownie wiatrowe daway 2 razy wicej energii elektrycznej na jednostk nakadw inwestycyjnych s wic sprzeczne z bezstronnymi ocenami polskiej politechniki, a take niemieckiego instytutu
na Uniwersytecie w Stuttgarcie, wyspecjalizowanego w analizach
porwnawczych w dziedzinie energetyki231.
228
229
230
231
Eric Rosenbloom: A Problem With Wind Power, September 5, 2006 www.aweo.org/

General Specification, V80 2.0 MW, OptiSpeedTM Wind Turbine, VESTAS
tame
T. Marheineke, W. Krewitt, J. Neubarth, R. Friedrich, A. Vo: Ganzheitliche Bilanzierung
der Energie- und Stoffstrme von Energieversorgungstechniken, Universitt Stuttgart,
Institut fr Energiewirtschaft und Rationelle Energieanwendung Band 74, August 2000.
141
W Polsce ceny elektrowni wiatrowych s jeszcze wysze ni w Wielkiej Brytanii, bo warunki wiatrowe s u nas gorsze. Koszt elektrowni
wiatrowej na Batyku wynosi 3 mld euro/1000 MW232. Przyjmujc wspczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej rwny 0,35 widzimy, e
do wyprodukowania energii takiej jak z elektrowni jdrowej o mocy
1000 MW potrzeba byoby nakadw inwestycyjnych okoo 9 mld euro.
W sumie s to wic nakady duo wiksze, ni nakady na elektrownie jdrowe. Co wicej, wiatraki pracuj przez 20 lat. Dla elektrowni jdrowych II generacji przyjmuje si czas eksploatacji 40 lat,
ale dla elektrowni III generacji to ju 60 lat. W cigu 60 lat trzeba
wiatraki zbudowa trzykrotnie co oznacza odpowiednio wiksze nakady inwestycyjne. Odpowiednio do tak wysokich nakadw inwestycyjnych ksztatuj si koszty elektrycznoci uzyskiwanej z wiatrakw.
W Polsce wynosz one obecnie sum kosztu energii elektrycznej z elektrowni systemowej okoo 168 z/MWh i kosztu tzw. zielonego certyfikatu233 wynoszcego ponad 240 z/MWh, razem okoo 406 z/MWh.
Wprowadzanie odnawialnych rde energii (OZE) jako gwnego rda energii elektrycznej oznacza wic duy wzrost kosztu energii, natomiast elektrownie jdrowe III generacji, dostarczajce czysty prd
taniej ni wglowe, stanowi szans powstrzymania podwyek cen energii
elektrycznej w kraju, a w dalszej perspektywie nawet ich obnienia.
Rozwj energetyki jdrowej stanowi te wan szans dla przemysu polskiego. W czasie budowy elektrowni jdrowej w arnowcu
przemys polski by zdolny produkowa i dostarcza dla elektrowni jdrowych prawie wszystkie elementy z wyjtkiem paliwa, zbiornika reaktora i niektrych urzdze czci reaktorowej elektrowni. Oznaczao
to spenianie najwyszych wwczas na wiecie wymaga zapewnienia
jakoci. W razie podjcia budowy elektrowni jdrowych w Polsce moemy doj do podobnego poziomu zaangaowania, jeeli nie dla pierwszej to dla drugiej i nastpnych elektrowni. Nakady inwestycyjne i zwizane z nimi miejsca pracy pozostan w Polsce.
.
6.5.
Pene porwnanie kosztw energii uzyskiwanej

z rnych rde.
6.5.1. Ocena ekonomiczna opracowana w Finlandii.

Studium fiskie, oparte na szczegowych analizach ekonomicznych
uwzgldniajcych aktualne wspczynniki wykorzystania mocy i inne
232
233
http://www.wnp.pl/wiadomosci/84798.html
Zielony certyfikat to wiadectwo, e energia zostaa wytworzona w elektrowni wykorzystujcej odnawialne rda energii (OZE).
142
parametry elektrowni jdrowych na wiecie i w Finlandii234 przedstawia

porwnanie szeciu moliwych rde energii, mianowicie energii jdrowej (EJ), elektrowni wglowej kondensacyjnej (WK), elektrowni
gazowej z obiegiem kombinowanym gazowo-parowym (Gaz), elektrowni
opalanej torfem (Torf) lub drewnem (Drew) i elektrowni wiatrowej
(Wiatr).
Jako elektrowni odniesienia w cyklu wglowym przyjto pracujc w Finlandii elektrowni Meri-Pori o mocy 560 MW opalan pyem
wglowym, a w przypadku torfu rozpatrywano spalanie w zou fluidalnym. Dane dla elektrowni gazowej przyjto zgodnie z najnowszymi
osigniciami technicznymi w praktyce midzynarodowej. Moce elektrowni wglowej i gazowej wybrano dostatecznie due by zrealizowa
korzyci efektu skali. Elektrownia wglowa byaby zlokalizowana na
wybrzeu morskim. Wielko elektrowni torfowej ograniczono do 150
MW, poniewa przy wikszej mocy transport paliwa staby si zbyt duym obcieniem. Dla elektrowni wiatrowej nie uwzgldniano subsydiw, ale zaoono, e system odbierze energi wiatru zawsze, kiedy
tylko zostanie ona wytworzona i nie uwzgldniano kosztw elektrowni
rezerwowych. Innymi sowy, pominito wszelkie koszty wynikajce
z dorywczej i nieprzewidywalnej pracy wiatrakw.
Przy ocenie kosztw produkcji energii elektrycznej przyjto stop
procentow 5% rocznie i ustalony poziom cen ze stycznia 2008 roku.
Czas budowy elektrowni jdrowej przyjto jako rwny 5 lat. Wszystkie
wydatki na gospodark odpadami radioaktywnymi (cznie z paliwem
wypalonym) i likwidacj elektrowni s ujte w zmiennych kosztach
eksploatacji i utrzymania poprzez coroczne wpaty do funduszu odpadw jdrowych.
Koszty wytwarzania energii elektrycznej przy rocznej pracy przez
8000 godzin na penej mocy (co odpowiada wspczynnikowi wykorzystania mocy 91%) pokazano na Rys. 6.3. Koszt energii elektrycznej
wytwarzanej w elektrowni jdrowej wynis 35 euro/MWh, w elektrowni wglowej 64,4 euro/MWh, w elektrowni gazowej 59,2 euro/MWh,
opalanej torfem 65,5 euro/MWh, a drewnem 73,6 euro/MWh (drewno
nie jest obcione podatkiem od CO2 pomimo e spalanie drewna emituje CO2). Elektrownie wiatrowe dostarcza mog energi elektryczn
po cenie 52,9 euro/MWh przy zaoeniu, e pracuj na penej mocy
przez 2200 godzin w roku i nie ponosz adnych kosztw z powodu
pracy niecigej. Nie uwzgldniano te kosztw demontau dla wiatrakw chocia uwzgldniano je dla elektrowni jdrowych.
234
R. Tarjanne, A. Kivist, Comparison of Electricity Generation Costs, Research Report,

Lappeenranta University of Technology, 11 February 2008.
143
80
0
70
23/tCO2
Paliwo
Ekspl.
60
Kapita
Euro/MWh
18,6
21,9
40,6
50
11
40
30
0
5
40
26,2
22,3
9
10
41,9
20
8
10
0
20
23,9
5
6,2
EJ
Gaz
11,5
13,3
WK
Torf
Drew
Wiatr
Rys. 6.3. Koszty wytwarzania energii elektrycznej przy pracy przez

8000 godzin /rok przy realnej stopie procentowej 5% wg studium
fiskiego235
Dominujc skadow kosztw w przypadku elektrowni jdrowej

s nakady inwestycyjne, natomiast koszt paliwa jdrowego jest niski.
W przypadku innych rde energii dominujc skadow stanowi koszt
paliwa, za wyjtkiem elektrowni wiatrowych, dla ktrych jednostkowe
nakady inwestycyjne s ponad dwukrotnie wysze ni dla elektrowni
jdrowych. Wyniki studium fiskiego naley rozpatrywa w kontekcie
cen z pocztku 2008 roku w kocu 2009 roku ceny s ju wysze, jak
pokazano na poprzednim rysunku z wynikami studium MIT. Jednake
stosunek kosztw energii jdrowej do innych rde energii niewiele
si zmieni. Koszty energii ze spalania wgla wzrosn, bo autorzy fiscy
zakadali cen emisji 23 euro/t CO2, a cena przewidywana przez Komisj Europejsk to 39 euro/t CO2 lub wicej.
Podobnie wzrosn koszty energii wiatrowej wobec jdrowej, bo
nakady inwestycyjne na wiatr s znacznie wiksze ni na energi jdrow. W razie podwyszenia stp procentowych energia wiatrowa
odczuje to najbardziej. Ceny gazu ju wzrosy a wanie ceny paliwa s
kluczowym elementem w porwnaniach energii jdrowej i elektrowni
wglowych i gazowych. Tak wic nic dziwnego, e mimo wzrostu kosztw inwestycyjnych elektrowni jdrowych firmy fiskie nadal wierz
235
Tarjanne Risto, Kivist Aija: Comparison of electricity generation costs, Lappeenranta

University of Technology Research report EN A-56, February 2008
144
w to, e jest to energia najtasza i skadaj do rzdu wnioski o zezwolenie na budow kolejnych elektrowni jdrowych. Obecnie (poowa
2009 roku) ceny s wysze dla wszystkich rde energii, ale energia
jdrowa pozostaje nadal najtasza. Wedug oceny przedstawionej przez
Biuro Ocen Kongresu USA236 cakowite urednione koszty wytwarzania
energii elektrycznej w elektrowniach jdrowych wynios 83,2 USD2007/
MWh (a wic w przeliczeniu 59 euro2007/MWh), a wedug ocen francuskich energia elektryczna z nowej elektrowni we Flammanville-3
bdzie kosztowa 56 euro2008/MWh.
6.5.2.
Analizy brytyjskie potwierdzaj, e elektrownie

jdrowe wytwarzaj energi najtaniej.
Przez wiele lat rzd brytyjski prowadzi polityk silnego poparcia dla
energii wiatrowej, uwaajc e dziki bardzo silnym wiatrom znad Atlantyku wiatraki zapewni energi elektryczn w brytyjskim systemie energetycznym. Jeszcze w 2003 roku rzd przewidywa intensywny rozwj
energetyki wiatrowej i nakada na energetyk jdrow podatek od produkowanej energii elektrycznej zwany podatkiem od emisji CO2
chocia oczywicie elektrownie jdrowe nie emituj CO2 przeznaczony na finansowanie rozwoju wiatrakw. Ale okazalo si, e polityka ta
nie zdaa egzaminu. W okresie trzech lat od 2003 do 2005 roku cena
energii elektrycznej wzrosa o 170%237, wobec niepewnej i przerywanej
pracy wiatrakw wystpia perspektywa brakw prdu w sieci, a emisje
CO2 wzrosy zamiast zmale. W 2004 r. Krlewska Akademia Inynierii
opracowaa studium porwnawcze238, w ktrym ocenia koszty zwizane z potrzeb zapewnienia mocy rezerwowych dla wiatrakw. Chocia
w tym czasie Wielka Brytania dysponowaa jeszcze gazem ziemnym ze
z pod Morzem Pnocnym, koszty mocy rezerwowej okazay si znaczne. Porwnanie wykazao, e najkorzystniejsza ekonomicznie jest energia jdrowa. Pniejsze analizy prowadzone przez agencje rzdowe
day podobne wyniki, i w styczniu 2008 roku rzd brytyjski ogosi, e
rozwj energetyki jdrowej jest konieczny239.
Jak wspominalimy powyej, w opracowaniu Federacji przemysu
brytyjskiego CBI240 z czerwca 2009 r. przeprowadzono porwnanie kosz236
237
238
239
240
Stan Kaplan Power Plants: Characteristics and Costs, November 13, 2008, Congressional Research Reports http://opencrs.com/document/RL34746 dostp 25.07.2009
Ham A., Hall R.: A way forward for nuclear power, Energy Review Submission, 20
February 2006, www.berr.gov.uk/files/file28276.pdf
The Royal Academy of Engineering. The Costs of Generating Electricity, March 2004
Department for Business, Enterprise & Regulatory Reform, Meeting the Energy Challenge, A White Paper on Nuclear Power, January 2008 http://www.berr.gov.uk/energy/
nuclear-whitepaper/footnotes/page43277.html
Confederation of British Industry (CBI): Decision time, July 2009, www.cbi.org.uk
145
tw energii elektrycznej dostarczanej przez wiatraki i przez elektrownie jdrowe. Przyjto, e nakady inwestycyjne bezporednie na elektrowni jdrow 1000 MWe wynios 2,85 mld euro2007 z dodatkowym kosztem 570 mln euro2007 na likwidacj elektrowni, podczas
gdy farma wiatrowa na morzu pracujca ze wspczynnikiem wykorzystania mocy 0,34 i wytwarzajca rocznie tak sam ilo energii
kosztowaaby 7,4 mld euro. Ponadto, ze wzgldu na konieczno dostarczania mocy do sieci, gdy sia wiatru jest maa, dla rezerwowania
wiatrakw potrzeba dobudowa linie przesyowe za 1,4 mld euro i rezerwowe elektrownie opalane gazem za dalsze setki milionw euro.
Dodatkowym czynnikiem na korzy energetyki jdrowej jest czas
ycia elektrowni, rwny 60 lat dla elektrowni jdrowej, a 20 lat dla
wiatrakw.
Dlatego CBI wezwao rzd do zmniejszenia programu budowy wiatrakw i rozszerzenia programu budowy elektrowni jdrowych. W miesic pniej takie samo wezwanie ogosi Malcolm Wicks, byy minister
energetyki W. Brytanii, ktry przygotowa raport o stanie energetyki
na specjalne zlecenie premiera brytyjskiego. Raport ten zasuguje na
uwag, bo mimo duo lepszych ni w Polsce warunkw wiatrowych
wzywa W. Brytani do ograniczenia udziau OZE w 2020 roku do 15%,
okrelajc to jako cel bardzo ambitny i do zredukowania planw rozwoju OZE do poowy stulecia, a rozszerzenia programu budowy elektrowni jdrowych tak by po 2030 roku wytwarzay one 35-40% energii
elektrycznej potrzebnej Wielkiej Brytanii.241
Jak wida, zarwno przemys brytyjski jak i rzd nie maj wtpliwoci, e budowa elektrowni jdrowych jest najlepsz drog do taniego prdu i niezawodnego zasilania odbiorcw.
6.5.3.
Czy przykad trudnoci firmy British Energy nie

przeczy pozytywnym ocenom kosztw elektrowni
jdrowych?
Przeciwnicy energetyki jdrowej twierdz, e nie jest ona opacalna,
a na dowd przytaczaj rzekome bankructwo firmy British Energy. Mao
kto z Polakw zna histori tej sprawy, a argument o bankructwie
brzmi gronie. Warto wic powici 5 minut by dowiedzie si, co
zdarzyo si naprawd.
Pocztki brytyjskiego programu jdrowego sigaj politycznej decyzji podjtej w 1955 roku, kiedy to rzd brytyjski postanowi budowa
reaktory jdrowe majce dostarczy pluton, niezbdny dla brytyjskiej
241
Energy Security: A national challenge in a changing world http://www.world-nuclearnews.org/EE-UK_needs_30_to_40_percent_nuclear_government_told-0608097.html
146
broni jdrowej, a jednoczenie produkowa energi elektryczn. Typ

reaktorw wybrano pod ktem ich zastosowa militarnych, a nie pod
ktem konkurencyjnoci w produkcji energii elektrycznej. Reaktory te
byy reaktorami z moderatorem grafitowym, zdecydowanie drosze
ni reaktory z wod pod cinieniem, ktre wkrtce zawadny rynkiem i w USA i w Europie. Ponadto charakteryzoway si one wielkimi
rozmiarami, co powodowao wysokie koszty likwidacji i rozbirki elektrowni po zakoczeniu okresu jej eksploatacji. W ssiedniej Francji
pocztkowo rwnie budowano reaktory z moderatorem grafitowym,
ale w czasie kryzysu naftowego w 1975 Francja podja decyzj o przejciu na reaktory z wod pod cinieniem i wykazaa, e s one konkurencyjne ekonomicznie i atwe do demontau. W tym czasie Wielka
Brytania trwaa przy reaktorach grafitowych, ktre mimo wysokich
nakadw inwestycyjnych produkoway energi elektryczn po cenach
konkurencyjnych i przynosiy zyski dla pastwa. Na koniec w latach
90-tych Wielka Brytania zbudowaa swj pierwszy reaktor z wod pod
cinieniem w EJ Sizewell B.242
Na pocztku lat 90-tych w ramach prywatyzacji rzd brytyjski podzieli brytyjskie elektrownie jdrowe na dwie grupy, oddajc starsze
reaktory pastwowej firmie British Nuclear Fuels Ltd (BNFL) i zatrzymujc odpowiedzialno za likwidacj elektrowni przy kocu ich uytecznej eksploatacji. Nowsze reaktory AGR i EJ Sizewell B utworzyy
majtek firmy British Energy, ktra zostaa sprzedana za sum 1,5
miliarda funtw w 1996 r. Do tego czasu podatnik brytyjski mg by
w peni zadowolony.
Jednake rzd nadal ponosi odpowiedzialno za likwidacj starych elektrowni. W czasie eksploatacji elektrowni jdrowej jej waciciel jest zobowizany do odkadania pewnej sumy pienidzy na
przysz likwidacj elektrowni, a take na unieszkodliwienie odpadw radioaktywnych. We Francji opata ta wynosi 0,14 ceuro/kWh
za odpady i 0,14 ceuro/kWh na likwidacj elektrowni, w USA jest to
okoo 0,1-0,2 c /kWh. Stanowi to okoo 5% kosztu energii elektrycznej. czny fundusz nagromadzony we Francji przez EdF (operatora
i waciciela francuskich elektrowni jdrowych) na cel likwidacji elektrowni wynosi 25 miliardw euro w 2006 roku i Francja owiadcza,
e w 2010 r. zgromadzona bdzie pena kwota potrzebna na likwidacj wszystkich elektrowni jdrowych w tym kraju (35 miliardw
euro)243. Natomiast sytuacja w Wielkiej Brytanii bya na przeomie
stulecia inna.
242
243
Dostawc technologii bya amerykaska firma Westinghouse.

Nuclear Power in France, Briefing Paper 28 , April 2007
147
W Wielkiej Brytanii przez dziesitki lat wacicielem elektrowni jdrowych by rzd, ktry mia obowizek zapewni niezbdne finanse
na likwidacj starych reaktorw i dokona czciowych wpat na likwidacj 15 reaktorw, ktre stay si wasnoci British Energy (BE).
Dalsze wpaty na likwidacj tych 15 reaktorw, ktre przeja BE, byy
ju obowizkiem tej firmy i rzeczywicie od czasu przejcia reaktorw
firma BE dokonywaa regularnie wpat zgodnie ze swymi zobowizaniami.
Jednake w rezultacie odkrycia gazu pod Morzem Pnocnym ceny
energii elektrycznej w Wielkiej Brytanii zdecydowanie spady. Wydobycie gazu roso, osigajc warto maksymaln w 1999 roku (rys. 6.5),
a ceny elektrycznoci malay.
Prywatyzacja i liberalizacja rynku w latach 90-tych zachcay do
budowy tanich elektrowni opalanych gazem. Byo to korzystne dla
odbiorcw i producentw, a nikt nie zwraca uwagi na wyczerpywanie
zasobw gazu. Ceny hurtowe energii elektrycznej od roku 1998 do 2002
spady o 40%. Widzc moliwo duych krtkoterminowych zyskw,
brytyjskie firmy prywatne masowo budoway elektrownie opalane gazem, co spowodowao nadmiar mocy produkcyjnej bya ona o 20-25%
wiksza ni wymagana do zaspokojenia potrzeb w czasie przecitnej
brytyjskiej zimy.
160
140
120
mld m3
100
Wydobycie
Zapoptrz.
80
60
40
20
0
70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 0
8 10 12 14 16 18 20
Rys. 6.5. Relacja midzy zapotrzebowaniem a wydobyciem gazu

ziemnego w Wielkiej Brytanii.
148
Gwatowny wzrost wydobycia gazu ziemnego z Morza Pnocnego

w kocu XX wieku zachwia rwnowag rynkow. W sumie spowodowao to obnienie cen elektrycznoci dostarczanej do sieci poniej kosztw jej wytwarzania jak wida na rys. 6.6.244
40
120
30
mld m3
80
25
20
60
15
40
Wydobycie gazu
10
Zapotrzebowanie gazu
Cena energii elektr.
20
cena elektrycznoci GBP/MWh
35
100
5
0
96
98
2000
2002
2004
2006
Rys. 6.6. Ceny energii elektrycznej w stosunku do zapotrzebowania

i wydobycia gazu ziemnego w Wielkiej Brytanii w latach 1996-2006.245
Tymczasem cena pacona przez odbiorcw bya niemal staa. Firmy, ktre produkoway energi i jednoczenie dostarczay j do odbiorcw, uzyskay wielkie korzyci. Natomiast elektrownie wglowe
i jdrowe, ktre tylko produkoway energi elektryczn i oddaway j
do sieci, w konkurencji z tanim gazem ponosiy straty.
Firma British Energy nie miaa sieci wasnych odbiorcw, oddawaa
energi do systemu energetycznego i bya zmuszona do sprzeday tej
energii zgodnie z aktualn najnisz taryf, ustalan przez tanie elektrownie gazowe. Wytwarzaa ona energi elektryczn po kosztach okoo 19 GBP/MWh, a przy cenie 16 GBP/MWh paconej na rynku w 2002
roku ponosia straty 3 GBP/MWh. W dodatku BE bya zmuszona przepisami rzdowymi do pacenia podatku za emisj CO 2, chocia
244
245
www.wsws.org/articles/2002/oct2002/powe-o23_prn.shtml
Risk Management: The Nuclear Liabilities of British Energy plc, REPORT BY THE COMPTROLLER AND AUDITOR GENERAL HC 264 Session 2003-2004: National Audit Office 6
February 2004
149
elektrownie jdrowe nie emitoway i nie emituj CO2. Podatek ten

naliczano jednak nie od emisji CO2, ale od iloci wyprodukowanej energii elektrycznej i paciy go zarwno elektrownie wglowe jak i jdrowe, by dostarczy funduszy na rozwj energetyki odnawialnej, ktr
rzd brytyjski bardzo popiera i nadal popiera (cho ju w mniejszym
stopniu).
W 2002 roku BE musiaa zapaci 80 milionw GBP rocznie za emisje CO2, ktrych nie byo. Firma British Energy staraa si o zwolnienie
z tego nieuzasadnionego obcienia, ale na prno.
Wobec spadku cen energii elektrycznej poniej kosztw wytwarzania firma British Energy poniosa w 2002 roku straty wynoszce 4,3
miliarda GBP. Podobne straty poniosy te inne firmy energetyczne, bo
tani gaz oznacza deficyt dla caej energetyki brytyjskiej z wyjtkiem
elektrowni gazowych. I tak np. Powergen, naleca do firmy E.On.
z Niemiec, musiaa wyczy jedn czwart swej mocy produkcyjnej.
Firma UK Coal przerwaa dostawy wgla do elektrowni Drax, jej gwnego odbiorcy, poniewa Drax nie moga zapaci zalegych rachunkw
(Elektrownia Drax jest najwiksz elektrowni wglow w Wielkiej Brytanii). W padzierniku 2002 roku staa u progu bankructwa, a jej ponad 5 milionw odbiorcw mogo utraci zasilanie energi elektryczn.
Wiele firm energetycznych, w tym AES Drax i TXU Europe, utracio
zaufanie rynkw i ich akcje silnie spady.
Aby umoliwi firmie British Energy dalsz dziaalno, rzd brytyjski da jej poyczk w wysokoci 650 mln GBP. Wywoao to interwencj
ze strony Komisji Europejskiej, ktra jednak dosza do wniosku, e
poyczka nie bya sprzeczna z ustawami o wolnej konkurencji. W zamian za poyczk rzd brytyjski przej 65% akcji uzyskujc prawo do
65% dochodw z zyskw firmy British Energy.
W padzierniku 2003 wierzyciele zgodzili si na zamian ich nalenoci na akcje o wartoci 425 mln GBP i udzia w zyskach firmy246.
Okazao si, e by to dla nich dobry interes, bo od 2005 roku warto
British Energy stale ronie. Cena gazu ziemnego wzrosa ju z 2-2,5
USD do 7-8 USD za milion BtU. Koszty produkcji energii elektrycznej
w elektrowniach opalanych gazem wzrosy odpowiednio wysoko, cena
energii elektrycznej na rynku hurtowym take wzrosa i energia jdrowa ponownie staa si w peni konkurencyjna.
Ostatecznie firma British Energy przeya ten najciszy okres i jest
obecnie najwikszym producentem energii elektrycznej w Wielkiej Brytanii. Roczne przychody na dzie 31 marca 2000 roku wyniosy 2999
246
Conway E: Deal keeps lights on at British Energy 2 October 2003 http://www.telegraph.co.uk/money/main.jhtml?xml=/money/2003/10/02/cnben02.xml
150
milionw funtw, z zyskiem przed opodatkowaniem rwnym 796 milionw funtw, a cena akcji wzrosa z 2,6 pensa w 2005 roku do 48 pensw w 2007 r.247
Z drugiej strony eksploatacja z gazu pod Morzem Pnocnym
jest obecnie silnie krytykowana jako popieszne i nieekonomiczne wykorzystanie zasobw tego surowca. O ile przez 10 lat gaz spod Morza
Pnocnego wystarcza do zaspokojenia 100% potrzeb brytyjskich, to
obecnie pokrywa on tylko 48%, a wedug oceny ministerstwa handlu
i gospodarki zostanie praktycznie wyczerpany do 2020 roku. Jak owiadczy Jonathan Stern z Instytutu Studiw Energetyki w Oksfordzie wielkim bdem modelu rynkowego gospodarki w Wielkiej Brytanii byo
niedocenianie wartoci tych zasobw248. Dyskutujc moliwo importu gazu z Norwegii, prezes firmy ASPO Kjell Aleklett owiadczy e
w nadchodzcych latach moe istnie moliwo importu z Norwegii,
ale to oznacza, e Norwegia powinna znacznie zwikszy wydobycie.
Wtedy jej zasoby wyczerpi si duo szybciej i wkrtce znajdzie si
w takiej sytuacji, w jakiej jest dzisiaj Wielka Brytania.
Wniosek
Sytuacja w Wielkiej Brytanii nie jest wcale argumentem przeciwko energetyce jdrowej. Odwrotnie, jest to silny argument za energetyk jdrow.
Wobec tego, e elektrownie jdrowe wytwarzaj energi elektryczn
po staej cenie, nie mog one konkurowa z krtkotrwaymi rdami
energii opierajcymi si na rabunkowej gospodarce pod hasem spalmy co mamy przez 10-15 lat. Takimi konkurentami byy w Wielkiej
Brytanii elektrownie oparte na pospiesznym spalaniu gazu z odkrytych z, prowadzonym bez uwzgldnienia, e gazu moe przez to
zabrakn. Doprowadzio to British Energy na skraj bankructwa, ale
obfito gazu nie trwaa dugo. Ju obecnie wida, e na dusz met
cena gazu bdzie znacznie wysza ni bya w Wielkiej Brytanii w latach
2001-2003.
Ju dzisiaj, zaledwie kilka lat od chwili, gdy British Energy staa
w obliczu bankructwa, energia jdrowa jest znw najlepszym rdem
energii w Wielkiej Brytanii. Na szczcie British Energy przetrwaa ciki
okres i jest dzi cennym elementem energetyki brytyjskiej. Wedug
szeregu studiw opublikowanych w Wielkiej Brytanii249,250 energetyka
247
248
249
250
http://investing.thisismoney.co.uk/cgi-bin/digitalcorporate/thisismoney/security.cgi?ticker=BGY
http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/panorama/6113218.stm
The Royal Academy of Engineering The Costs of Generating Electricity, March 2004
Energy Review Report, The Energy Challenge, UK, London, July 2006
151
jdrowa jest konkurencyjna i rzd brytyjski stwierdzi w Biaej Ksidze251

opublikowanej w styczniu 2008 r., e po wielu analizach jestemy
przekonani o susznoci naszego sdu, e ekonomika energetyki jdrowej jest atrakcyjna, zarwno z punktu widzenia potencjalnego inwestora jak i gospodarki w caoci.
Epizod obfitoci gazu w Wielkiej Brytanii wydaje mi si symbolem
szerszego zjawiska wykorzystania surowcw wglowodorowych jako
paliw na caej Ziemi. Jeeli zaniedbamy rozwj energetyki jdrowej, to
wkrtce znajdziemy si w sytuacji, w jakiej jest dzisiaj Wielka Brytania, aujc e spalilimy to, co powinno nam suy jako cenny surowiec przez dugie wieki.
Po to, bymy nie musieli sucha takich gorzkich sw, jakie dzi
wypowiadaj ekonomici i ekolodzy w aspekcie wyczerpania z gazu
pod Morzem Pnocnym, naley popiera energetyk jdrow. A fakt,
e elektrownie jdrowe wytwarzaj prd taniej ni inne na przykad
we Francji energia jdrowa bya i jest konkurencyjna cay czas jest
tylko jednym z wielu mocnych argumentw na korzy tej energii. Najwaniejsze dla spoeczestwa to czyste powietrze, czysta woda i czysta gleba - a to wszystko zapewnia energetyka jdrowa.
6.6.
Warunek sukcesu: Terminowe uruchomienie

elektrowni jdrowej
Aby utrzyma nakady inwestycyjne na przewidzianym poziomie trzeba uruchomi elektrowni jdrow bez opnie, w przeciwnym razie
narastajce odsetki od zamroonego na czas budowy kapitau mog
znacznie zwikszy koszty i przekreli wszelkie rachuby ekonomiczne. Wiele elektrowni jdrowych uruchamiano zgodnie z planem, np. we
Francji, Japonii, Korei i wielu innych krajach. Ale zdarzaj si i opnienia, podawane przez przeciwnikw jako dowd, e energetyka jdrowa
jest nieopacalna. Jakie s ich powody?
Opnienia mog wynika z powodw technicznych, takich jak niedostateczne przygotowanie procesu inwestycyjnego, brak penej dokumentacji w chwili rozpoczcia budowy, ze przygotowanie wykonawcw lub prototypowy charakter budowy. Przykadem tych brakw jest
budowa trzeciego bloku elektrowni jdrowej Olkiluoto.
Reaktor EPR ma moc wiksz od poprzednio budowanych i wymaga rozwizania nowych problemw technologicznych, a firmy pracujce przy budowie elektrowni nie maj dowiadczenia, bo w cigu ostat251
HM Government, BERR: Meeting the Energy Challenge, A White Paper on Nuclear Power, January 24, 2008
152
nich lat budowano niewiele nowych elektrowni jdrowych w Unii Europejskiej. EJ Sizewell B uruchomiono w 1995 r., a bloki N4 w Civaux i Chooz
w latach 1996-2000, a chocia EPR ma bardzo wiele cech wsplnych
z N4, zwikszenie jego mocy oznacza wiksze rozmiary elementw, np
znaczny wzrost rozmiarw rurocigw obiegu pierwotnego lub pyty
fundamentowej. Spowodowao to bdy, wykryte przez inwestora i zgoszone do dozoru jdrowego. I tak np. beton pyty fundamentowej
wykonano stosujc zbyt du frakcj wody, wykadzin obudowy bezpieczestwa spawano przy uyciu przestarzaych metod, rury obiegu
pierwotnego wykonano tak, e rozmiary ziarna byy zbyt due, co
mogoby utrudnia w przyszoci kontrol ultradwikow stanu rurocigw.
Wszystkie te bdy zostay przeanalizowane i dozr jdrowy Finlandii podj decyzje co do zakresu i rodzaju napraw. Nieprawidowoci
wykonawstwa rurocigw obiegu pierwotnego trzeba byo poprawi
i wykona rury na nowo, bdy wykadziny czciowo wymagay napraw, a czciowo zostay uznane za nieistotne, wytrzymao betonu
pyty fundamentowej starannie zbadano i dozr uzna, e jest ona
wystarczajca (projekt zawsze zakada duy margines bezpieczestwa, w tym przypadku margines ten nie zosta przekroczony wic
dozr fiski zezwoli na kontynuowanie prac). W sumie badania i wstrzymywanie budowy do czasu podjcia decyzji przez dozr spowodoway
znaczne opnienia, tak e termin przewidywanego zakoczenia budowy przeduono o ptora roku, a koszty odpowiednio wzrosy (ale te
dodatkowe koszty w caoci pokrywa konsorcjum budujce elektrowni, a nie waciciel/zleceniodawca).
Dla budowy elektrowni w Polsce pynie std wniosek, e naley
budowa u nas elektrowni ju wczeniej zbudowan w innym kraju.
Trzeba take dopilnowa skompletowania dokumentacji wykonawczej
przed rozpoczciem budowy. Podane jest te, by z polskim inwestorem wsppracowa - jako partner - inwestor zagraniczny, majcy dobre dowiadczenia z budowy wasnych elektrowni jdrowych.
Inne przyczyny opnie to dziaania przeciwnikw energetyki
jdrowej, organizujcych alcje protestacyjne i blokady drg, oraz powodujcych wieloletnie procesy sdowe. Takie sytuacje zdarzay si w wikszoci elektrowni budowanych w USA w kocu XX wieku. Aby si przed
tym uchroni, trzeba przeprowadzi dyskusj spoeczn PRZED rozpoczciem budowy, przeanalizowa bezpieczestwo proponowanego reaktora i okreli cile wymagania, ktrych inwestor musi dotrzyma.
Dyskusje mog by ostre i dugie, a wymagania surowe ale inwestor
musi mie pewno, e gdy ju zbuduje elektrowni zgodnie z tymi
wymaganiami, bdzie mg j uruchomi bez przeszkd i opnie.
153
Jest to moliwe tak dziaa prawo w krajach Unii Europejskiej,

a i w USA przepisy zmieniono, by uchroni inwestora a w konsekwencji
i odbiorcw energii elektrycznej przed marnowaniem czasu i pienidzy
na niepotrzebne procesy sdowe i pacenie odsetek od kapitau zamroonego w gotowej elektrowni, czekajcej na zezwolenie rozpoczcia
pracy. Podobne przepisy prawne bd wprowadzone w Polsce.
Przykad krajw Unii Europejskiej, Japonii i Korei Pd. pokazuje,
e sprawna budowa elektrowni i ich terminowe uruchamianie jest
moliwe.
6.7.
A wic czy Polsk sta na budow elektrowni

jdrowej?
Jeli zdobdziemy si na wysiek i zbudujemy elektrownie jdrowe, to

przez ponad p wieku my i nasze dzieci bdziemy mieli tani energi
elektryczn. Jeli nie to skazani bdziemy na coraz drosze paliwa
organiczne, w tym coraz wicej importowanych. Trzeba wic raczej
zapyta, czy nas i nasze dzieci bdzie sta by NIE mie elektrowni
jdrowych.
Dla mnie odpowied jest jasna, podobnie jak dla ekologw, ktrzy
utworzyli Stowarzyszenie Ekologw na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN.
A co o tym myl inni przekonamy si w nastpnym rozdziale.
154
7. Czemu ekolodzy popieraj obecnie energetyk

jdrow?
7.1.
Dawne stanowisko ekologw wobec rozwoju

energetyki jdrowej
Ekolodzy to w wikszoci romantycy s z zasady przeciwni wszystkiemu, co jest obce naturze, czy to zakady przemysowe, miasta, czy
elektrownie. Jako romantycy chc widzie przyrod tak, jaka bya
przed opanowaniem Ziemi przez czowieka. Prekursorem ekologw by
Maurice Thoreau amerykaski filozof i pisarz z koca XVIII wieku,
twrca utopijnej teorii powrotu czowieka do natury, ktry w swojej
ksice Walden pisa, e gdy widzi dym z komina chaty ssiada, to
znaczy, e mieszkaj za blisko siebie. Do takich romantykw nale
te wielcy dziaacze ruchu ekologicznego, np. Patrick Moore, jeden z
zaoycieli organizacji Greenpeace, James Lovelock, twrca teorii zwanej skrtowo Ziemia-Gaia, mwicej, e cae ycie na Ziemi tworzy
cznie jeden organizm, czy Stewart Brand, wybitny przyrodnik i twrca katalogu Caa Ziemia obejmujcego wszystkie organizmy i zasoby
naszej planety. Ci wielcy ekolodzy sprzeciwiali si pocztkowo energetyce jdrowej, widzc w niej przejaw dominacji techniki nad czowiekiem i porwnujc zwizane z ni zagroenia ze skutkami wybuchw
bomb nad Hiroszim i Nagasaki. Potrafili oni jednak zmieni zdanie,
zrozumie, e energetyka jdrowa jest potrzebna ludzkoci i dostrzec
jej zalety czyste powietrze i wod, brak emisji CO2, godziwe warunki
pracy i obfito energii produkowanej bez zniszczenia bogactw naturalnych Ziemi.
S w ruchu ekologicznym i dalej idcy dziaacze, ktrzy potpiaj
cywilizacj XXI wieku uwaajc, e czowiek niszczy przyrod, i im bardziej jest cywilizowany, tym jest groniejszy dla Ziemi. Ci ludzie uwaaj, e jedynym winnym za ciemne strony dzisiejszego ycia s biali
ludzie z krajw wysoko rozwinitych. Gdy populacja soni staje si zbyt
dua w stosunku do zanikajcych lasw, wypalanych przez murzysk
ludno na opa, i sonie ogryzaj kor z ostatnich drzew nie budzi to
protestw tej grupy ekologw, gdy Murzyni morduj si nawzajem
i dopuszczaj si ludobjstwa sigajcego milionw ofiar ekolodzy
milcz, ale gdy biay czowiek przegania nietoperze ze zbudowanych
przez tego biaego czowieka budowli o, wtedy staj do boju i woaj, e jest to niszczenie przyrody. Wielu dziaaczy organizacji okrelajcych siebie mianem ekologicznych czsto dopuszcza si amania
prawa i pospolitych aktw wandalizmu. W imi idei niszczona jest
cudza wasno i efekt ciekiej pracy wielu ludzi. Do publicystyki wpro-
155
wadzono nawet pojcie ekoterroryzmu, ktre dobrze charakteryzuje

sposoby dziaania niektrych organizacji ekologicznych.
W tej grupie s te dziaacze polityczni, dni wadzy i pienidzy,
ktrzy wietrz dobry interes w straszeniu ludnoci i nie cofaj si przed
roztaczaniem faszywych obrazw, byle tylko zyska gosy wyborcw
i wsparcie finansowe sponsorw. W tej grupie widzimy organizacje takie jak Greenpeace i dziaaczy takich jak Amory Lovins, gotowych odmwi jednej trzeciej ludzkoci prawa do energii elektrycznej a wic
do czystej wody, zdrowej ywnoci, opieki lekarskiej i owiaty byle
nie dopuci do wprowadzenia energetyki jdrowej, mogcej zapewni
ludziom dostateczn ilo energii. Nie wierz oni, e cywilizacja przyniosa ludzkoci popraw bytu, e oczyszczamy nasze rzeki z zanieczyszcze, e mamy coraz bardziej czyste powietrze, e usuwamy hady
odpadw z kopalni, hut i elektrowni. Ta grupa ekologw woli straszy
spoeczestwo rzekomymi zagroeniami wynikajcymi z wykorzystania wyrobw chemicznych czy wprowadzania energetyki jdrowej, zapewniajcej ludziom dostp do energii elektrycznej.
Organizacje zwalczajce energetyk jdrow czyni to zgodnie
z filozofi goszc, e Skomplikowana technologia jakiegokolwiek rodzaju stanowi obelg dla godnoci czowieka. Tak pisze Amory Lovins,
czoowy ekowojownik, uznawany przez Greenpeace za ich przywdc
duchowego. Jednoczenie Greenpeace szeroko wykorzystuje zaawansowane technologie w swojej dziaalnoci (poczwszy od silnikw Diesla napdzajcych odzie i statki organizacji, poprzez sprzt biurowy,
komputery i Internet, a skoczywszy na drogich i zaawansowanych
technologicznie projektorach multimedialnych oraz wielu innych skomplikowanych i drogich urzdzeniach). I dalej Byoby niemal katastrof, gdybymy odkryli rdo czystej, taniej i obfitej energii ze wzgldu
na to, co czowiek mgby z ni zrobi. A dalej w swojej publikacji The
road not taken252 Lovins napisa choby energia jdrowa bya czysta,
bezpieczna, tania i nie powodowaa powstawania odpadw promieniotwrczych, i tak bd jej przeciwny. Swoje stanowisko Lovins uzasadnia tym, e energia jdrowa jest rdem niewyczerpanych zasobw
energii, a czowiek moe te zasoby wykorzysta do tego by zniszczy
Ziemi. Stanowisko dobre dla czowieka mieszkajcego w willi na sonecznych zboczach Gr Skalistych w USA ale trudne do przyjcia dla
Hindusa, ktry nie ma czystej wody i gotuje swe potrawy na garstce
ajna krowiego, bo elektryczno w jakiejkolwiek formie jest dla niego
nieosigalnym luksusem.
252
Lovins A. : The road not taken, Foreign Affairs for October, 1976.
156
Ale wojownicy ekologiczni spod znaku pana Lovinsa nie zabiegaj

o poparcie przymierajcych godem Hindusw czy Abisyczykw, oni
dziaaj wrd bogatych spoeczestw Zachodu i staraj si tak prowadzi sw polityk, by zebra glosy potrzebne na wejcie do parlamentu.
Wtedy partia Zielonych zdobywa znaczenie stajc si tzw. jzyczkiem
u wagi majc niewiele gosw w parlamencie moe jednoczenie dyktowa warunki swoim koalicjantom, bo te 5, 10 czy 20 gosw (ktre
ma partia Zielonych) jest potrzebne do osignicia parlamentarnej wikszoci, stworzenia rzdu i uchwalania ustaw. Do takiej sytuacji doszo
w Niemczech, co pozwolio partii Zielonych opanowa ministerstwo
ochrony rodowiska i z wielkim rozgosem prowadzi akcj zwalczania
energetyki jdrowej.
I jest trzecia grupa ludzi rozsdnych, ktrzy stawiaj wysoko
dobro przyrody, ale nie chc czowieka traktowa jak wroga. Chc oczyci powietrze ze spalin, dwutlenku siarki i pyu, oczyszcza cieki,
rekultywowa kopalnie wgla brunatnego, zadrzewia hady grnicze
i hutnicze. Widz te jednak, e setkom milionw ludzi naley si energia
elektryczna, niezbdna dla zapewniania im czystej wody, owietlenia, przechowywania ywnoci, dla umoliwienia opieki lekarskiej i godziwego
ycia. Szukaj wic drg do polepszenia sytuacji i nie zgadzaj si
z twierdzeniami, e ludzie yj dzi gorzej ni przed stu czy piciuset
laty. Znany ekolog duski Lomborg sprzeciwiajc si propagandzie strachu i beznadziejnoci uprawianej przez Greenpeace przypomina, e
ludzie yj dzisiaj rednio ok. 80 lat podczas gdy w redniowieczu
czas ycia wynosi przecitnie lat 35, w 1800 roku lat 45 a w 1900 roku
55 lat.
Dziki osigniciom naszej cywilizacji mamy dzi czyste rzeki
w Renie mona si kpa, chocia przed 50 laty grozio to cikim
zakaeniem skry. Parlament brytyjski moe obradowa przy otwartych oknach, chocia przed stu laty musiay by szczelnie zamknite by
do Sali obrad nie wpadao zanieczyszczone powietrze znad Tamizy, ba,
nawet odbywaj si znw konkursy wdkarskie z mostw londyskich,
cho przed p wiekiem wszystkie ryby w Tamizie wymary z powodu
zanieczyszczenia jej wody.
Podobnie w Polsce mamy dzi w Wabrzychu czy odzi dzieci zdrowe, chocia w latach 70-tych czas ycia w Wabrzychu by o 7 lat krtszy
od redniego w Polsce z powodu zanieczyszcze powietrza, a w dzielnicach odzi, gdzie stenie pyu i dwutlenku siarki przekraczao 140
mikrogramw na m3, ponad 70% dzieci cierpiao na chroniczne choroby
grnych drg oddechowych.
Niestety, najwicej rozgosu w yciu politycznym zdobywaj te grupy
ekologw, ktre s najbardziej radykalne. A korzystajc z rozgosu
157
staraj si o zdobycie choby czci wadzy, i przekonuj si, e skuteczn drog do zdobywania zwolennikw jest straszenie ludzi, by mc
potem wystpowa w roli obrocw spoeczestwa przed wspczesn
cywilizacj. Ale czasy si zmieniaj, i protesty przeciwko energetyce
jdrowej zmieniaj si coraz czciej w gosy poparcia.
Przed 20 laty ekolodzy byli przeciw energetyce jdrowej, demonstracje przeciw EJ Diablo Canyon we wrzeniu 1981 roku przycigny
20 000 ludzi, niemieccy aktywici rozkrcali zcza na liniach wysokiego napicia prowadzcych od elektrowni jdrowych do miast (nie baczc, e elektrownia zasila takie obiekty jak szpitale, domy dziecka,
ujcia wody, oczyszczalnie ciekw i inne) a na trasie przejazdu pocigw z odpadami radioaktywnymi przykuwali si do torw. Dzisiaj nastawienie ekologw wobec energetyki jdrowej ulego zmianie. Wielu
ekologw oddanych ideaom ochrony rodowiska sugeruje, e w wiecie zagroonym zmian klimatu rozszczepienie atomu moe by lepsze
ni spalanie wgla. Co wicej, coraz nowi czoowi ekolodzy twierdz, e
energia jdrowa jest naprawd zielona.
7.2
Zmiana nastawienia ekologw wobec energii

jdrowej
James Lovelock, twrca teorii zwanej skrtowo Ziemia-Gaia, mwicej, e cae ycie na Ziemi tworzy cznie jeden organizm, ktry dokonuje samoregulacji by podtrzymywa ycie, napisa w lipcu 2004: Zastosowanie energii jdrowej na du skal jest jedyn drog... OZE nie
wystarcz....Opozycja wobec EJ oparta jest na irracjonalnym strachu
karmionym fikcjami w stylu Hollywood, tworzonymi przez lobby Zielonych i przez rodki masowego przekazu. Obawy te s nieuzasadnione,
a energia jdrowa od jej powstania w 1952 roku okazaa si najbezpieczniejszym ze wszystkich rdel energii.253 Owiadczenia Lovelocka uzyskay szeroki rozgos, szczeglnie w Wielkiej Brytanii. Echa wypowiedzi Lovelocka rozbrzmiay na caym wiecie, gdy dziennikarze
zacytowali jego zdanie, e energetyka jdrowa jest niesusznie oczerniana.
W USA, Patrick Moore (wspzaoyciel Greenpeace) i Christine Todd
Whitman, bya szefowa Agencji Ochrony rodowiska (EPA), stanli na
czele amerykaskiej Clean and Safe Energy Coalition. Szczeglnie
wpywowy jest Patrick Moore. Opisujc swe dawne lata, gdy podega
tumy przeciw energetyce jdrowej, Moore przedstawia sw zmian
253
Nuclear Energy Can Avoid Global Warming, Ecologist Says, Atomic Energy Insight 07_04,
July 2004
158
stanowiska w stylu nawrcenia w. Pawa w drodze do Damaszku: Tak,

byem przeciwnikiem energetyki jdrowej przez wszystkie lata gdy kierowaem Greenpeace mwi Moore.. Ale gdy zaczynam liczy, jasne
si staje, e OZE nie wystarcz i energia jdrowa musi by czci
naszego systemu energetycznego.. . . . Jako ekolog, wybieram energi
jdrow jako rozwizanie.254
Kierownictwo organizacji ekologicznych walczcych z energetyk
jdrow, takich jak Greenpeace, Global czy Friends of the Earth stara
si przyklei Partickowi Moore etykietk Judasza ekologicznego. Moore
odpowiada, e nikt nie ma prawa okrela, kto jest ekologiem, a kto
nim nie jest. Historia osigni Moorea, sigajca legendarnych wyczynw na statku Rainbow Warrior zapewnia, e ma on status bez porwnania wyszy ni krytykujcy go urzdnicy fundacji Greenpeace.
Dziki owiadczeniom Moorea, zmieni si punkt cikoci w debacie. 25 lat temu hasami byy bezpieczestwo i odpady dzi s nimi
wgiel i dwutlenek wgla. Tak widzi to np. Stewart Brand, twrca Katalogu Caej Ziemi. Niektrzy dziaacze mwi, e jest to walka energii
jdrowej z odnawialn, albo z oszczdnoci energii. Ale to nieprawda
owiadcza Brand. Mwimy o zaspokojeniu zapotrzebowania na elektryczno, a wic o wyborze energii jdrowej lub wgla. A przy porwnaniu odpadw z energetyki jdrowej i z wglowej energia jdrowa
okazuje si sto lub tysic razy bezpieczniejsza.
Innym ekologiem, ktry zmieni zdanie by Hugh Montefiore255, biskup anglikaski i wieloletni dziaacz organizacji Friends of the Earth,
ktry piszc w brytyjskim czasopimie The Tablet popeni najwysz
zdrad antyjdrowego ruchu ekologicznego owiadczajc Doszedem
do wniosku, e rozwizaniem (problemu energii) jest zwikszone wykorzystanie energii jdrowej256.
W lutym 2009 roku nastpi kolejny epizod w historii zmian postaw
ekologw wobec energetyki jdrowej. W artykule zamieszczonym w lewicowym czasopimie Independent, dotychczasowy kierownik Greenpeace
UK, aktywista Partii Zielonych, Prezes Agencji rodowiska i czoowy
dziennikarz ruchu ekologicznego zamiecili swe wyznania nawrcenia i wezwali do poparcia energetyki jdrowej.257 Stephen Tindale kierowa brytyjsk sekcj Greenpeace od 2000 do 2005 roku. Owiadczy
254
255
256
257
Dr. Patrick Moore Scare tactics, disinformation go too far www.greenspiritstrategies.com,

Jan. 30, 2005
A. G. Little: Green vs. Green: The environmental movement, once staunchly antinuclear, is facing resistance from within. http://wired-vig.wired.com/wired/archive/13.02/
nuclear.html?pg=5&topic=nuclear&topic_set=
Hugh Montefiore Why the planet needs nuclear energy 23/10/2004 http://www.thetablet.co.uk/cgi-bin/register.cgi/tablet-00946257
World Nuclear News wnn@newsdesk.world-nuclear-news.org 23 February 2009
159
on na pimie: To jest jak rodzaj nawrcenia religijnego. Przez dugi

czas postawa antynuklearna bya istot naszej postawy ekologicznej.
Teraz twierdzi on, e obecnie szeroko rozpowszechniony jest pogld,
e energetyka jdrowa nie jest idealna, ale jest lepsza ni zmiana klimatu.
Ale odwrt wielu prawdziwych ekologw od oficjalnej twardej linii
partyjnej niepokoi przywdcw partii Zielonych. Wida to w artykule
Mycle Schneider Dawka realiw dla tych zielonych, ktrzy przechodz na stron nuklearn258. Piszc ze wstrtem o artykule Schwartza
i Resiusa, ktrzy stwierdzili, e jest tylko jedno rozsdne, praktyczne
rozwizanie energetyka jdrowa259, M. Schneider stwierdza dumnie, e w 2003 roku wiatowa energetyka wiatrowa wytworzya (generated) ponad 8,000 megawatw (MW) co spowodowao obroty (turnover) wynoszce 8 miliardw euro. Ten argument kryje w jednym
zdaniu a dwa bdy: Zbudowanie wiatrakw o mocy szczytowej 8000
MW nie oznacza wytworzenia energii, tylko zainstalowanie mocy szczytowej, ktr mona wykorzysta gdy wieje wiatr. Ale wiatr nie wieje
stale w Niemczech redni wspczynnik wykorzystania mocy zainstalowanej w wiatrakach wynosi 17% rocznie. Tak wic dumne 8000 MW
turbin wiatrowych to rwnowarto 8000 x 0.17 = 1360 MW mocy
redniej w cigu roku. Schneider pomyli te jednostk mocy z jednostk wytworzonej energii elektrycznej MW z MWh.
Ponadto, koszty 8 miliardw euro s atrakcyjne dla biznesu na
pewno tak, bo tyle spoeczestwo paci, by mie wiatraki.
Ale wcale nie jest to powd do radoci dla odbiorcw energii elektrycznej przecie te 8 miliardw euro, zarabianych rocznie przez biznes wiatrowy, pochodzi z naszych wasnych kieszeni! Proste przeliczenie
wykazuje, e koszt inwestycyjny jednego megawata mocy redniej rocznie
wynosi 8 mld euro/1360 MW = 5,9 miliona Euro/MW. Dla najnowszej
elektrowni jdrowej z reaktorem EPR, pracujcym przez 60 lat ze wspczynnikiem wykorzystania mocy zainstalowanej 0,92 jednostkowe nakady inwestycyjne wynosz 3 miliony euro/MW. Wic koszty inwestycyjne na wiatr s 2 razy wysze ni na najlepsze elektrownie jdrowe, a za
to czas pracy elektrowni wiatrowej oceniany optymistycznie na 20 lat
jest 3 razy krtszy ni czas pracy elektrowni jdrowej...
Czy zatem M. Schneider ma powd do dumy? Spoeczestwo paci na
wiatraki, bo wiemy, e trzeba to zrobi dla dobra ludzkoci i przyszych
258
259
Mycle Schneider http://www.utne.com/2005-04-01/ADoseofRealityforThoseGreensGoingNuclear.aspx

Peter Schwartz, Spencer Reiss Nuclear Now! How clean, green atomic energy can stop
global warming, February 2005. http://wired-vig.wired.com/wired/archive/13.02/nuclear.html?pg=2&topic=nuclear&topic_set=
160
pokole, ale nie oszukujmy si, interes jest w tym dla niekrych dziaaczy ekologicznych i producentw wiatrakw, bynajmniej nie dla
odbiorcw.
A spoeczestwo wcale nie chce aprobowa wiatrakw. Na rys. 7.1
widzimy fragment demonstracji przeciwko budowie wiatrakw w zatoce Nantucket Bay w USA, z dugowosymi gitarzystami i transparentem
Wiatr Stop! W Polsce jest szereg gmin, ktre nie zgadzaj si na budow wiatrakw, bojc si dudnicego przenikliwego haasu wywoywanego rotacj migie, migotania wiata i zabijania ptakw przez miga,
ktrych krawdzie zewntrzne tn powietrze z prdkoci 240 km/h.
Rys. 7.1. Wiatr Stop! demonstacja w zatoce Nantucket w USA

przeciwko wiatrakom na morzu.
Ale o protestach przeciwko wiatrakom Greenpeace milczy, a zamiast

przelicza pene koszty woli haso, e wiatr jest za darmo. Podobnie
M. Schneider pisze, e przez oszczdzanie energii mona zaspokoi
zapotrzebowanie 4 do 7 razy taniej ni przez wytwarzanie prdu w elektrowniach jdrowych, a dyskusja o energetyce jdrowej jest czysto
akademicka, bo i tak ich moc bdzie malaa a nie rosa. Powoujc si
na przykad ostatniej uruchomionej w USA elektrowni jdrowej, ktrej
budowa trwaa 23 lata, Schneider ocenia, e niemoliwe jest budowanie elektrowni w wystarczajcej liczbie, by udao si choby utrzyma
ich czn moc, a co dopiero mwi o jej wzrocie!
Jest to nowy liski argument, pozornie rozsdny i erujcy na niewiadomoci suchacza. Prawda jest taka, e wbrew zdaniu Schneidera elektrownie jdrowe buduje si w cigu 5-6 lat, a ostatnio, np.
w Japonii, w cigu 4-4,6 lat. Natomiast, gdy uruchomienie elektrowni
mona wstrzyma prowadzc przeciwko niej bez koca procesy sdowe,
to czas jej budowy moe by dowolnie dugi. Okres 23 lat jest osigniciem organizacji antynuklearnych, a nie wynikiem wolnej pracy
161
przemysu jdrowego. Podobnie nieprawd jest, e przemys jdrowy

nie potrafi oddawa do eksploatacji kilkunastu reaktorw rocznie. W samej
Francji w okresie lat 1980-90 dochodzio do uruchamiania po 5 reaktorw duej mocy rocznie a przecie Francja to tylko jeden z wielu
krajw podejmujcych rozwj energetyki jdrowej. W chwili obecnej
w USA jest zgoszonych 30 projektw budowy nowych EJ, a na wiecie
jest cznie 350 projektw w rnych stadiach zaawansowania. I przemys jdrowy w przeciwiestwie do Odnawialnych rde Energii nie
wymaga subsydiw chce tylko, by nie groziy mu procesy sdowe
o przysowiow pietruszk i bezsensowne wieloletnie przestoje, podczas ktrych trzeba paci odsetki od zainwestowanego kapitau, a prdu wytwarza nie mona.
Unia Europejska popiera energetyk jdrow i stwierdza, e jest
ona niezbdna. Ju dzisiaj jest ona gwnym rdem energii elektrycznej
w krajach Unii. Pierwsze reaktory III generacji zaczn prac w latach
2012-13. W poowie XXI wieku moemy jedzi samochodami z napdem elektrycznym lub paliwem wodorowym wytwarzanym w elektrowniach jdrowych. Moemy, jeeli pozbdziemy si niepotrzebnego lku
przed energi jdrow.
7.3
7.3.1
Jak przebiega dyskusja o energetyce jdrowej
To historyczne protesty przeciw nowym

technologiom w przeszoci.
Wprowadzanie nowych technik zawsze wywoywao protesty czci spoeczestwa. Znane s opory przeciw budowie kolei, gdy w XIX wieku
alarmowano, e ruch kolei spowoduje straszliwe niwo ofiar, poczwszy od dzieci a skoczywszy na ptakach, ktre bd umieray przelatujc nad parowozami.
Wzywano lud, by powsta w majestacie swej potgi i zabroni tej
zniewagi ludzkoci. Duo wczeniej, bo w XIV wieku, w Anglii gwatownie sprzeciwiano si wprowadzaniu wgla zamiast drewna na opa. Dopiero, gdy wikszo lasw wyrbano, gdy za kradzie drewna na opa
zaczto odcina rce, a ludzie masowo marli z zimna dopiero wtedy
wreszcie uznano, e wgiel jest niezbdnym rodkiem opaowym.
Obawy przed innowacyjnymi technologiami byy nieobce rwnie
nad Wis. Kiedy Jean Pierre Blanchard, po starcie z parku przy Foksal,
po raz pierwszy przelatywa balonem nad Warszaw w maju 1789 roku,
przechodnie uciekali do domw w strachu przed latajcym diabem. Po
otrzymaniu informacji o prbach pierwszych samochodw w Anglii na
pocztku lat siedemdziesitych dziewitnastego wieku wczesny prezydent Warszawy, Kalikst Witkowski, nie da wiary w istnienie pojazdu
162
Rys. 7.2. Plakat wzywajcy do oporu wobec kolei
bez napdu koskiego, kwitujc informacj o sukcesach wynalazcw

i konstruktorw stwierdzeniem: To niemoliwe. Policja nigdy by na to
nie pozwolia. Po tym, jak ruszy pierwszy tramwaj elektryczny w Warszawie w 1907 roku, po miecie kry gorzki limeryk o nastpujcej
treci: Sposb tracenia ludzi coraz bardziej estetyczny. Dawniej topr,
gilotyna, a dzi tramwaj elektryczny.
Protestowano nawet przeciw tak dzi oczywistemu osigniciu technicznemu jak kanalizacja Warszawy. W 1900 roku szanowana oficyna
wydawnicza Gebethner i S-ka wydaa ksik pod zdecydowanym tytuem: Kanalizacya Miasta Warszawy jako Narzdzie Judaizmu
i Szarlataneryi w Celu Zniszczenia Rolnictwa Polskiego oraz (nie
lkajmy si mocnych sw, ekowojownicy XXI wielu wyraaj si podobnie) Wytpienia Ludnoci Sowiaskiej nad Wis.260
Napisa t ksieczk Rolnik Nadwilaski, a w tekcie a roi si
od argumentw zalecajcych wstrzymanie si od kanalizacji, co miao
by jedyn rkojmi trwaego dobrobytu ludzkoci. System kanalizacyjny potpili jednozgodnie najwiksi myliciele, mowie stanu,
ekonomici i badacze natury pisze nasz Rolnik Nadwilaski. Dowo-
260
F.R. Rolnik Nadwilaski: Kanalizacya Miasta Warszawy jako narzdzie Judaizmu i Szarlataneryi w celu Zniszczenia Rolnictwa Polskiego oraz Wytpienia Ludnoci Sowiaskiej
nad Wis, Krakw, Skad w Ksigarni G. Gebethnera i spki, 1900
163
Rys. 7.3. Okadka ksiki protestujcej przeciw kanalizacji Warszawy
dzi szkodliwoci nawozw organicznych dla zdrowia ludzkiego lub nieekonomicznoci dla kraju strzech somianych, prowokowa zniszczenie
odpadkw miejskich za pomoc kanalizacyi, znaczyoby sprzeciwia
si odwiecznym prawom natury i zdobyczom nauki, pokusza
si na obalenie kultury rolniczej i postpu ludzkoci woa dalej,
straszc e:
...zmienioby to ostatecznie pola orne w chude pastwiska, a nawet
w piaski lotne i zgotowao rolnikom ndz, a ostatecznie gd, choroby
i przyspieszyoby emigracj ludnoci wiejskiej z siedzib ojczystych...
a w kocu atakuje in. Lindley'a, na ktrego cze nazwano plac
obok systemu filtrw wody pitnej w Warszawie piszc
164
Kanay warszawskie ... zuboyy ludno wiejsk i miejsk, napeniy krzywd spoeczestwa kieszenie kulturnika ... Lindleja
i jego szajki... dzisiaj z powodzeniem operujcych po miastach sarmackich pod firm dobrze opacanych inynierw kanalizacyjno-wodocigowych ....
Historia przyznaa racj inynierowi Lindley'owi. Dzi nie moemy
sobie wyobrazi Warszawy bez kanalizacji i filtrw, ktre on zbudowa.
A jak bdzie w przypadku energetyki jdrowej?
7.3.2
Zarzuty przeciwnikw energetyki jdrowej w XX wieku
Energetyka jdrowa bya atakowana jeszcze mocniej ni koleje czy kanalizacja. Ulubionym kierunkiem ataku byo twierdzenie, e elektrownie jdrowe powoduj zachorowania na nowotwory. Przeciwnicy wykorzystywali przy tym zasad zmniejsza dawki tak bardzo jak to tylko moliwe
wprowadzon w caej energetyce jdrowej i twierdzili, e skoro elektrownie jdrowe emituj choby najmniejsze promieniowanie, to s narzdziami mierci. W rozdziale 2 widzielimy, e jest to nieprawda elektrownie jdrowe powoduj wzrost promieniowania wielekro mniejszy ni
naturalne rnice promieniowania midzy Finlandi a Polsk, ba, nawet
midzy Wrocawiem a Krakowem! (przypominam rys. 2.13) Nigdzie na
wiecie nie znaleziono wzrostu zachorowa na nowotwory powodowanego tak maymi dawkami raczej przeciwnie. Wszystkie studia duych
grup ludnoci wskazuj, e mae dawki nie powoduj zagroenia.
Przeciwnicy jednak bardzo chcieli znale argumenty, nawet za
cen manipulacji danymi, uwaajc susznie, e przecitny czowiek
nie zdoa od razu wychwyci ich faszerstw. Przykadem moe by twierdzenie dr. E. Sternglassa o rzekomym wzrocie zgonw noworodkw
wokoo elektrowni jdrowych, zilustrowane na rys. 7.4.
Dla udowodnienia, e eksploatacja Elektrowni Jdrowej (EJ) Indian Point spowodowaa rzekomo wzrost umieralnoci niemowlt, Sternglass wybra spord wielu wynikw tylko dwa, wczeniejszy bardzo
niski, pniejszy bardzo wysoki, i przypisa rnic pracy EJ261.
Gdy uwzgldniono inne lata, punkty te straciy swe znaczenie, bo okazay si tylko punktami z pord wielu innych rozrzuconych przypadkowo
wokoo wartoci redniej. Co wicej, znaczce emisje radioaktywnoci z EJ
Indian Point zaczy si dopiero po pniejszym z cytowanych przez Sternglassa pomiarw, a dalsze oceny umieralnoci niemowlt wykazay, e bya
ona mniejsza, a nie wiksza ni przed uruchomieniem elektrowni262.
261
262
Sternglass, E.J. Can the infants survive? Bull. Atmos. Sci. 25:29; June 1969
SHIHAB-ELDIN, et al., Is there a large risk of Radiation? A critical review of pessimistic
claims, Environment Intern. Vol. 18, (1992) 117-151
165
Rys. 7.4. Twierdzenie

Sternglassa o umieralnoci
niemowlt
1. Punkty pokazane przez Sternglassa pokazuj umieralno niemowlt przed i po uruchomieniu
elektrowni. Po uruchomieniu
elektrowni umieralno jest
wiksza! Gdy patrzymy na punkty
ogarnia nas przeraenie. Czyby EJ Indian Point naprawd powodowaa wzrost zgonw?
2. NIE! Wybrane przez Sternglassa
punkty wcale nie reprezentuj
trendu s tylko wartociami
min i max.
Gdy dodamy punkty z innych lat,
okazuje si, e adnego wzrostu
nie ma, jest tylko rozrzut danych
statystycznych.
3. Co wicej, skoro zdrowie noworodkw mamy czy z radiacj,
to trzeba popatrze jakie byy
wydzielenia substancji radioaktywnych z elektrowni. Krzywa
tych wydziele pokazana jest
na rysunku obok. Porwnanie
rysunku 2 i 3 pokazuje, e gdy
w roku 1969 EJ naprawd zacza prac na penej mocy i uwolnienia wzrosy umieralno
spada poniej redniej...
Publikacje Sternglassa byy ostro krytykowane ze wzgldu na

popeniane bdy metodyczne, przede wszystkim pomijanie wpywu
czynnikw ubocznych i wiadomy dobr tylko niektrych punktw spord wielu danych. Wielu specjalistw analizowao jego publikacje i odrzucao zarwno jego metodologi jak i wnioski. Twierdzenia Sternglassa zostay obalone przez liczne prace naukowe i techniczne, midzy
innymi opracowane przez Agencj Ochrony rodowiska USA (US EPA),
Narodowy Instytut Bada nad Rakiem USA, Narodow Akademi Nauk
USA i wielu uczonych niezalenych, w tym take przeciwnikw energetyki jdrowej.
Tym niemniej Sternglass w dalszym cigu publikowa po kilka raportw rocznie twierdzc, e energia jdrowa szkodzi zdrowiu. Doprowadzio to do bezprecedensowego owiadczenia Towarzystwa Fizyki
Medycznej (Health Physics Society HPS) podpisanego przez wszystkich
166
yjcych byych prezesw HPS, ktrzy stwierdzili, e nie zgadzaj si

z twierdzeniem dr. Sternglassa jakoby wykaza on, e naraenie na
promieniowanie z EJ powoduje wzrost umieralnoci noworodkw263.
Analizy naukowe publikacji podobnych do artykuw Sternglassa wielokrotnie wykazay, e nie ma potwierdzenia zwikszonej umieralnoci
na choroby nowotworowe wskutek promieniowania jonizujcego emitowanego przez EJ. Niestety prawda ta nie jest spektakularna, a zatem
rwnie niezbyt czsto obecna w rodkach masowego przekazu.
Obszerne studium na temat chorb nowotworowych u ludnoci mieszkajcej w ssiedztwie EJ264 opracowane przez US National Cancer Institute i opublikowane przez Narodowe Instytuty Zdrowia USA wykazao,
e nie ma faktw wiadczcych o wzrocie czstoci zachorowa na nowotwory w pobliu EJ. Co wicej, ryzyko zachorowania na biaaczk i na
raka po uruchomieniu reaktora byo nieco mniejsze ni poprzednio.
Komitet, ktry dokona oceny tego studium stwierdzi, e statystyczne
operacje i interpretacja danych byy w peni poprawne. Wobec tego, e
materia statystyczny w okrgach z EJ obejmowa ponad 900 000 zgonw na nowotwory, a w okrgach kontrolnych dodatkowe 1 800 000
zgonw, statystyczna waga wnioskw jest wysoka. Do mocnych stron
studium nale: dua liczba badanych elektrowni jdrowych, staranny
dobr okrgw kontrolnych do celw porwnawczych, ocena ryzyka przed
i po uruchomieniu reaktora i uzyskanie danych przez okres 35 lat dla
kadego badanego okrgu. Zastosowana metoda (analizy korelacyjne
danych o umieralnoci w kadym z okrgw) bya uprzednio stosowana
z powodzeniem dla wykrycia zagroe nowotworowych powodowanych
przez zanieczyszczenia arsenem przy wytopie metali i wdychaniem azbestu przez pracownikw stoczniowych. Jako przykad stwierdzenia o maym wzgldnym SPADKU zagroenia chorobami nowotworowymi moe
suy biaaczka dziecica, dla ktrej wzgldne ryzyko przy porwnaniu
okrgw z EJ z okrgami kontrolnymi wynioso przed uruchomieniem EJ
1,08, a po uruchomieniu spado do 1,03. W przypadku biaaczki, dla
wszystkich grup wiekowych, wzgldne ryzyko odniesione do okrgw
kontrolnych wynosio 1,02 przed i 0,98 po uruchomieniu EJ.
Oczywicie nie jest to dowodem, e praca EJ zmniejsza ryzyko
zachorowania na nowotwory. Ale wida, e na podstawie wynikw tej
analizy nie mona mwi o szkodliwoci promieniowania z EJ
263
264
Statement by the President and past Presidents of the Health Physics Society with
regard to presentation by Dr. Ernest J. Sternglass, July 14, 1971 Radiology. 1971
Dec;101(3):703-4
JABLON, S., et al., Cancer in populations living near nuclear facilities, National Cancer
Institute, NIH Publication No 90-874, US Dept. of Health and Human Services, (July
1990
167
7.3.3. Zarzuty stawiane w Polsce

W krajach rozpoczynajcych budow energetyki jdrowej twierdzenia
przeciwnikw EJ s czsto kompletnie oderwane od wszelkiej wiedzy
i ukierunkowane wycznie na wywoanie maksymalnego przeraenia
wrd ufnych suchaczy. I tak w czasie publicznej dyskusji na temat
budowy pierwszej polskiej EJ w arnowcu J. Jakowski wykorzystywa
zaufanie ludzi do reprezentowanego przez niego zawodu lekarza by
gosi takie twierdzenia jak to, e promieniowanie emitowane rocznie
podczas normalnej pracy EJ arnowiec bdzie 100 razy wiksze ni
promieniowanie spowodowane przez bomb atomow w Hiroszimie.265
To i wiele innych podobnie bzdurnych twierdze byo skwapliwie
rozgaszanych w rodkach masowego przekazu, gotowych publikowa
sensacyjne informacje bez wzgldu na ich prawdziwo. Zreszt, skoro
doktr Jakowski twierdzi, e promieniowanie z elektrowni jdrowej
jest szkodliwe, to czemu dziennikarz - ktry przecie nie jest lekarzem
miaby mu nie uwierzy? Tym bardziej, e w nagwku artykuu takie
twierdzenie przyciga uwag czytelnikw i zwiksza nakad gazety...
Rys. 7.5. Reprodukcja twierdze J. Jakowskiego
Eksperci nuklearni i wybitni lekarze np. prof. dr hab. Julian

Liniecki, kierownik Zakadu Medycyny Nuklearnej Akademii Medycznej
w odzi i przewodniczcy jednego z komitetw Midzynarodowej Komisji
Ochrony Radiologicznej (ICRP) odpierali kamstwa pana Jakowskiego,
ale bezskutecznie prasa wolaa sensacje ni prawd. Na koniec Zarzd
Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej opublikowa owiadczenie potpiajce bdy J. Jakowskiego i stosowane przeze metody straszenia
ludzi266. Wielkoci bdw sigay od 10 milionw razy do cakowitej zamiany wartoci dodatnich i ujemnych, np. J. Jakowski podawa, e po
Czarnobylu nastpi wzrost liczby martwych urodze o okoo 30 000,
265
266
Jaskowski J.: Mity i Fakty o energii jdrowej, Orientacje w miesiczniku W drodze

nr 12 (172) 1988
POLSKIE TOWARZYSTWO FIZYKI MEDYCZNEJ, Owiadczenie Zarzdu Gwnego PTFM
z dn. 24.4.1990
168
podczas gdy w rzeczywistoci nastpi ich spadek, a czna liczba wszystkich martwych urodze w Polsce bya 9 razy mniejsza od wyimaginowanego przez J. Jakowskiego wzrostu. Niestety owiadczenie lekarzy Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej nie powstrzymao ani Jakowskiego, ani
jego wydawcw od dalszego propagowania takich faszywych twierdze.
Skutki twierdze takich jak powysze s trudne do usunicia. atwiej
jest wzbudzi strach ni go rozproszy.
Jest wiele innych twierdze, formuowanych dawniej i podtrzymywanych obecnie. Np. po Czarnobylu witryny antynuklearne w Internecie
podaway informacj o zgonie dzieci w Polsce, ktre zjady grzyby skaone opadem radioaktywnym.267 Wiadomo smutna, bo dzieci zmary
naprawd, ale oczywicie nie od radioaktywnych grzybw, ale po zjedzeniu grzybw trujcych. Redaktor antynuklearnych wiadomoci powinien widzie, e adna porcja radioaktywnych grzybw nie moe spowodowa zgonu w cigu kilku godzin. Ale mimo sprostowa w polskich
mediach, wiadomo na witrynie WISE pozostaa i wisiaa do chwili
pisania tych sw w sierpniu 2009 roku.
POLSKIE TOWARZYSTWO FIZYKI MEDYCZNEJ

Zarzd Gwny Executive Board
Warszawa, 24.04.1990
Owiadczenie Zarzdu Gwnego PTFM
...Rozpowszechnianie faszywych i tendencyjnych informacji ...stwarza warunki dla
szerzenia nieuzasadnionej psychozy strachu, irracjonalnych i szkodliwych zachowa
jednostkowych...
Zacznik...zawiera 10 najbardziej charakterystycznych pogldw dr Jakowskiego
..stanowi one dowd braku kompetencji i rzetelnoci naukowej ich autora.
Zarzd Gwny PTFM owiadcza, e cakowicie dystansuje si od pogldw
goszonych przez dr . J. Jakowskiego
1. Ilo radionuklidw, uwalnianych podczas bezawaryjnej pracy elektrowni jdrowej
w cigu jednego roku stanowi warto porwnywaln z 100 bombami, zrzuconymi na
Hiroszim (J. Jakowski, Orientacje 1988, s 85)
S to wartoci zafaszowane in plus ok. 100-1000 milionw razy
5. W 1987 roku nastpi w caym kraju wzrost liczby martwych urodze o okoo 30 000
(Polityka nr. 11/89, wartoci te podawa rwnie dr Jakowski za porednictwem TV)
W roku 1986 liczba martwych urodze wyniosa 3703 a w roku 1987-3475.
Nastpi zatem spadek o 228 a cakowite liczby martwych urodze byy w obu
latach o rzd nisze ni rzekomy, podany przez dr Jakowskiego wzrost.
Rys. 7.6. Owiadczenie lekarzy polskich dementujce kamstwa
J. Jakowskiego
267
Radioactive mushrooms kill 7 children in Warsaw. published by WISE News Communique on December 7, 1990 http://www10.antenna.nl/wise/343/brief.html
169
7.3.4
Ataki na dr Galea lekarza Czarnobyla
Wystpowanie przeciw twierdzeniom wojownikw antynuklearnych nie
jest wcale atwe, a ich metody zwalczania uczciwych lekarzy ilustruje
przypadek dr. Roberta Galea, lekarza Czarnobyla.
Dr Gale, ekspert w leczeniu biaaczki i zaburze szpiku kostnego, by
pierwszym lekarzem z krajw zachodnich, ktry na wie o awarii w Czarnobylu przyby do Kijowa, by nie pomoc chorym po ostrym napromieniowaniu w czasie akcji ratunkowej i gaszenia poaru w Czarnobylu. Przyjecha on wraz z on i dwoma creczkami, budzc zdumienie Kijowian,
ktrzy widzieli jak wadze partyjne uciekaj byle dalej od Ukrainy. Dr Gale
pracowa niezmordowanie, ratujc ycie chorym i zdobywajc ogromny
szacunek wrd ludnoci. Zosta uznany przez opini wiatow za lekarza Czarnobyla. Gdy nakrcono pniej film o ofiarach katastrofy w Czarnobylu, dr Gale by jego bohaterem, a jego chorzy zostali w nim pokazani
zgodnie z prawd. Podczas pierwszego pokazu filmu jeden z widzw
ktry po awarii jako straak by chory na ostr chorob popromienn
i zosta wyleczony przez dr Galea rzuci mu si na szyj i paczc i miejc si na zmian dzikowa za wyleczenie. Takie byy pocztki.
Gdy w latach 1999-2000 MAEA zorganizowaa midzynarodow misj
dla oceny radiacyjnych nastpstw Czarnobyla, dr Gale wzi w niej take
udzia. Ale gdy przedstawia wyniki misji, znacznie odbiegajce od okropnoci wymylonych przez ekowojownikw, jego przyjcie byo zupenie
inne. Siedzcy na sali ludzie, dla ktrych Czarnobyl by wietnym hasem by stara si o wpywy i fundusze, nie chcieli sysze, e ewakuacja jest niepotrzebna, a naraenie radiacyjne ju si dawno skoczyo.
Rozlegy si krzyki protestu, a jeden z siedzcych obok podium cisn
w dr. Galea butem.
Butem w doktora Galea !
Po tym incydencie Vladimir Gubarev napisa w ksice Czarnobyl268 wydanej przez Akademickie Towarzystwo Opieki nad Ofiarami
Katastrofy Wybacz nam Robercie i zachowaj w sercu tak jak to byo
w dniach, kiedy ratowae nas po katastrofie!
Rys. 7.7. Dr Robert Gale, lekarz Czarnobyla

268
Gubarev V: Chernobyl, Academic Society for the Social and Ecological Protection of
Catastrophe Victims, Leader Invest Inc., Moscow, London 1996
170
But i oszczerstwo to koronne argumenty tych, ktrzy odmawiaj

dyskusji, a chc tylko straszy ludzi i podburza tum. I chocia na
czele misji MAEA sta Itsuzo Shigemitzu, dyrektor Fundacji Badania
Skutkw Radiacyjnych Hiroszimy, a brali w niej udzia najwybitniejsi
specjalici nie zwizani w aden sposb z energetyk jdrow, przeciwnicy ogosili, e zostali oni przekupieni by zminimalizowa skutki
Czarnobyla. Podobnie odrzucane byy kolejne raporty UNSCEAR269,
WHO270 i ostatnio Forum Czarnobyla271.
Dyskusje trway te w Polsce. Jak widzielimy w ramce powyej,
kamstwa o wzrocie liczby martwych urodze (gdy w rzeczywistoci
nastpi ich spadek) goszone przez J. Jakowskiego byy zdemaskowane przez lekarzy z Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej. Ale ataki trwaj. Gdy prof. Jaworowski, wybitny specjalista w dziedzinie ochrony
radiologicznej, wieloletni przewodniczcy polskiej delegacji w UNSCEAR
i przewodniczcy caego komitetu UNSCEAR w pierwszej poowie lat
90-tych, nie zwizany adnymi interesami z energetyk jdrow, potwierdzi, e mae dawki promieniowania nie s szkodliwe dla czowieka, a nastpstwa Czarnobyla w Polsce byy niezauwaalne, zaatakowali
go ludzie nie majcy pojcia o ochronie radiologicznej, nie szczdzc
z anteny TV wyzwisk stanowicych godny odpowiednik buta rzuconego
w dr Roberta Gale. Czy naprawd mamy hodowa zasadzie, e im
mocniejsze wyzwiska tym lepiej, bo to ludzi interesuje, bo rozgonia
zyskuje na ogldalnoci?
7.4
Stowarzyszenie Ekologw na Rzecz Energii

Nuklearnej SEREN
Ekolodzy, ktrzy wierz, e ludziom potrzebna jest energia elektryczna, e kady ma prawo do godnego ycia, e moemy mie czyste
niebo, gleb i wod, zaoyli Stowarzyszenie Ekologw na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN. W skali midzynarodowej Stowarzyszenie to
(Environmentalists for Nuclear Energy) liczy kilkanacie tysicy czonkw, wrd nich tak wybitnych ekologw jak James Lovelock i Patrick
Moore. Artykuy i wystpienia SERENu s przedstawiane na witrynie internetowej SERENu (http://seren.org.pl/) i na witrynie www.atom.edu.pl
269
270
271
UNSCEAR Report 2000: Sources and Effects of Ionizing Radiation, ANNEX J, Exposures
and effects of the Chernobyl accident.
UNDP, UNICEF, UN-OCHA, WHO: The Human Consequences of the Chernobyl Nuclear
Accident, A Strategy for Recovery, 25 January 2002
The Chernobyl Forum (Belarus, the Russian Federation, Ukraine, FAO, IAEA, UNDP,
UNEP, UNSCEAR, UN-OCHA, WHO, WORLD BANK GROUP), -: Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socio-economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, the Russian Federation and Ukraine, Vienna 2005
171
Tymczasem fakty przemawiaj za energi jdrow. Niezawodna

praca EJ udowadnia ich zalety dla spoeczestwa zarwno z punktu
widzenia ekonomii jak i zdrowia. Dlatego nie tylko prawdziwi ekolodzy
i lekarze, ale coraz szersze krgi spoeczestwa popieraj energetyk
jdrow. W Internecie mona znale studium272 opracowane przez
Wysz Szko Ekologii i Zarzdzania, Wydzia Ekologii Kierunek Ochrona
rodowiska pt. Postawy ekologw i ekologii jako nauki wobec energetyki jdrowej w ktrym czytamy
... patrzc z perspektywy zdrowia i dobrobytu spoeczestwa energia jdrowa obok energii odnawialnych wydaje si najbardziej podanym rdem energii.
...ze wzgldu na zdrowie czowieka i ochron rodowiska energia jdrowa powinna by
preferowanym rdem energii przez nastpne
kilkadziesit lat.
Twrca hipotezy Ziemia Gaja James
Lovelock z Wielkiej Brytanii gorco popiera EJ
jako jedyn realn drog do zaspokojenia potrzeb czowieka bez szkody dla rodowiska. Cywilizacja ludzka jest w niebezpieczestwie i musi
uywa EJ jedynego rda bezpiecznej i dostpnej energii pisze
Lovelock273. Stowarzyszenie Ekologw na Rzecz Energii Nuklearnej
w Polsce i wiele innych organizacji wzywaj Rad Unii Europejskiej oraz
ONZ do aktywnego poparcia dla energii jdrowej.
Jak wida z aktualnych wypowiedzi przedstawicieli Unii Europejskiej oraz organizacji ONZ konieczno rozwoju energetyki jdrowej
jest dzisiaj powszechnie uznawana, a zdecydowane denie firm przemysowych i energetycznych do budowy elektrowni jdrowych wiadczy, e nie tylko zalety ekologiczne, ale i ekonomiczne przemawiaj za
energetyk jdrow.
272
273
Wysza Szkoa Ekologii i Zarzdzania w Warszawie, Wydzia Ekologii, Kierunek Ochrona

rodowiska (2004) Postawy ekologw i ekologii jako nauki wobec energetyki jdrowej,
http://www.nuclear.pl
Lovelock J.: Nuclear power is the only green solution. The Independent - 24 May 2004

Andrzej Strupczewski Nie Bojmy Sie Energetyki Jadrowej

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Andrzej Strupczewski Nie Bojmy Sie Energetyki Jadrowej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Stowarzyszenie Elektrykw Polskich

Centralny Orodek Szkolenia i Wydawnictw

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Stowarzyszenie Elektrykw Polskich

Doc. dr in. Andrzej Strupczewski

Doc. dr in. Andrzej Strupczewski

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Doc. dr in. Andrzej Strupczewski

Ksik t dedykuj moim dzieciom i wnukom, by mogy

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Nie bjmy si energetyki jdrowej

Na ile wystarczy nam wgla? .................................................... 10

2. Czy zaszkodzi nam promieniowanie przy normalnej pracy elektrowni

Im wyej tym promieniowanie wiksze wielko dawek

czy w Finlandii? ....................................................................... 25

Badania w USA ........................................................... 30

Rnice poziomu promieniowania w Polsce .................... 36

Czemu nie mamy zmysu wykrywajcego

Klucz do bezpieczestwa rozoenie dawek w czasie .... 42

Nowe osignicia w badaniach procesw biologicznych

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Stanowisko energetyki jdrowej redukujemy dawki

Porwnania ryzyka powodowanego bliskoci elektrowni

Recykling paliwa zamknity cykl paliwowy (paliwo jdrowe

z dala od biosfery ....................................................... 71

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

4. Czy mamy ba si awarii jdrowych? ................................................. 81

Ukady odbioru ciepa w typowym reaktorze .................. 82

Bariery powstrzymujce uwalnianie substancji

4.2.1. Zasady oglne ............................................................ 89

Naturalne sprzenie zwrotne regulujce moc reaktora .... 90

Zalanie rdzenia wod chodzc w przypadku rozerwania

zatrzymujca radioaktywno ...................................... 98

Rozdzielenie przestrzenne ukadw ............................... 95

Reaktor EPR odporny na wyciek stopionego rdzenia

operatora. ................................................................ 104

5. A co z Czarnobylem? ...................................................................... 112

Jakie rnice zadecydoway o tragicznych skutkach

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Gwna wada reaktora RBMK samoczynny wzrost

5.1.4. Moliwo odczenia ukadu zabezpiecze reaktora ..... 118

Czy jednak w polskiej elektrowni jdrowej moe doj do awarii

Czemu energetyka jdrowa staa si tasza od innych rde

obcienia ................................................................ 130

Koszty paliwa dla elektrowni jdrowej ......................... 131

czne koszty paliwa, unieszkodliwiania odpadw

wysoka dyspozycyjno. ......................................... 128

Nakady inwestycyjne ............................................................ 134

Porwnanie nakadw inwestycyjnych dla EJ

Porwnanie kosztu wytwarzania energii elektrycznej

jdrow i wiatrow .................................................... 138

Ocena ekonomiczna opracowana w Finlandii. ............... 141

Czy przykad trudnoci firmy British Energy nie przeczy

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Warunek sukcesu: Terminowe uruchomienie elektrowni

7. Czemu ekolodzy popieraj obecnie energetyk jdrow? ................... 154

jdrowej ............................................................................... 154

To historyczne protesty przeciw nowym

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

1. Czemu potrzebujemy energetyki jdrowej

Co postanowi rzd polski w styczniu 2009 roku?

Nie bjmy si energetyki jdrowej!

Do wznowienia programu energetyki jdrowej skaniaj nas wzgldy