H6ny s.

94

11

Walka o granice

Cele lekcji
Wymagania oglne
I. Chronologia historyczna.
Ucze posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: wiek, rok; przyporzdkowuje fakty historyczne datom; oblicza upyw czasu midzy wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega zwizki teraniejszoci z przeszoci.
II. Analiza i interpretacja historyczna.
Ucze odpowiada na proste pytania postawione do tekstu rdowego, mapy, ilustracji;
pozyskuje informacje z rnych rde oraz selekcjonuje je i porzdkuje; stawia pytania
dotyczce przyczyn i skutkw analizowanych wydarze historycznych.
III. Tworzenie narracji historycznej.
Ucze tworzy krtk wypowied o postaci i wydarzeniu historycznym, posugujc si poznanymi pojciami; przedstawia wasne stanowisko i prbuje je uzasadni.
V. Wspdziaanie w sprawach publicznych.
Ucze wsppracuje z innymi planuje, dzieli si zadaniami i wywizuje si z nich.
Wymagania szczegowe
Po zakoczonych zajciach ucze:
zna daty: 1918, XII 1918, 1919, 19191921, 1920, VIII 1920, 1921; postanowienia
traktatu wersalskiego w sprawie granic Polski,
rozumie pojcia: zasada samostanowienia narodw, Orlta Lwowskie, Bitwa Warszawska, traktat wersalski, plebiscyt, rozejm; charakter walk toczonych we Lwowie
przez Polakw i Ukraicw,
potrafi: scharakteryzowa sytuacj panujc na ziemiach polskich po zakoczeniu
I wojny wiatowej; wymieni czynniki decydujce o odzyskaniu niepodlegoci przez
Polsk; opisa przebieg walk we Lwowie; omwi proces ksztatowania si granic
Polski; wskaza na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymieni jej ssiadw; oceni
pooenie midzynarodowe II Rzeczypospolitej.
rodki dydaktyczne
podrcznik (s. 7884),
zeszyt wicze (s. 4043),
pyta CD Historia i spoeczestwo 6. Opowiadania z podrcznika,
mapa cienna II Rzeczypospolitej,
karta pracy nr 11,
materiay do pracy think tankw.
Metody i techniki nauczania
metoda problemowa, praca pod kierunkiem, praca z map, opowiadanie, rozmowa
nauczajca, praca z ilustracj.

94

H6ny s. 95

Formy zaj
praca w grupach, praca zbiorowa, praca indywidualna.
Czas zaj
1 godzina lekcyjna.
Struktura i opis lekcji
I. Wprowadzenie
Podajemy temat i cele lekcji.
Informujemy uczniw, e wydarzenia z listopada 1918 r. byy dla wielu Polakw
olbrzymim zaskoczeniem. Niewielu bowiem wierzyo jeszcze, e odzyskanie niepodlegoci przez Polsk bdzie moliwe. Wydarzenia z roku 1918 trwajca w Rosji
okrutna wojna domowa, kapitulacja Niemiec i rozpad Austro-Wgier stworzyy okolicznoci, w ktrych Polacy mogli odbudowa swoje pastwo. Jednak, co uczniowie
zauwa na zajciach, nie by to proces atwy.
II. Rozwinicie
Wyjaniamy, e pierwszym zadaniem uczniw bdzie prba znalezienia najlepszego
wyjcia z sytuacji, w ktrej znaleli si Polacy po listopadzie 1918 r. Dzielimy klas na
trzy think tanki* majce rozwiza nastpujce problemy:
1. Jakie czynniki powinny decydowa o przynalenoci poszczeglnych ziem do pastwa polskiego?
2. Jaka zasada powinna obowizywa przy ustalaniu przebiegu granic pastwa polskiego?
3. Jak rozwiza kwesti wielonarodowoci czci dawnych ziem polskich wchodzcych
w skad poszczeglnych zaborw?
Nastpnie rozdajemy instrukcje i materiay dodatkowe (materia dla nauczyciela).
Uczniowie pracuj w grupach, a po upywie wyznaczonego czasu przedstawiciele prezentuj efekty rozwaa swoich zespow.
Po zakoczeniu prezentacji zapowiadamy, e zaproponowane rozwizania zostan
skonfrontowane z rzeczywistoci historyczn.
Zapisujemy na tablicy zagadnienia do opracowania:
1. Ksztatowanie si granicy poudniowo-wschodniej kwestia Ukrainy.
2. Ksztatowanie si granicy wschodniej konflikt z Rosj Radzieck.
3. Ksztatowanie si granicy pnocnej i zachodniej kwestia Pomorza, Wielkopolski,
Warmii i Mazur.
4. Ksztatowanie si granicy zachodniej kwestia lska.
5. Ksztatowanie si granicy pnocnej i poudniowej relacje z Litw i Czechosowacj.
* Grupa osb (lub instytucja) zajmujca si badaniem ycia publicznego. Jednym z celw
dziaalnoci think tankw jest analiza rzeczywistoci i poszukiwanie sposobw rozwizania problemw z okrelonych dziedzin (problemw politycznych, gospodarczych, spoecznych).

95

H6ny s. 96

Dzielimy klas na pi grup i kadej przydzielamy jedno z zagadnie. Nastpnie rozdajemy karty pracy oraz instrukcje.
Grupa I

Zbierzcie informacje dotyczce procesu ksztatowania si granicy poudniowo-wschodniej i relacji z Ukraicami. Przeczytajcie podrozdzia Orlta Lwowskie (podrcznik, s. 8081). Zebrane wiadomoci zapiszcie w odpowiedniej
rubryce w karcie pracy.

Grupa II Zbierzcie informacje dotyczce procesu ksztatowania si granicy wschodniej

i relacji z Rosj Radzieck. Przeczytajcie podrozdzia Wojna polsko-radziecka
(podrcznik, s. 8182). Zebrane wiadomoci zapiszcie w odpowiedniej rubryce w karcie pracy.
Grupa III Zbierzcie informacje dotyczce procesu ksztatowania si granicy pnocnej
i zachodniej (lsk) oraz relacji z Niemcami. Przeczytajcie fragmenty podrozdziau Granica z Niemcami (podrcznik, s. 8283). Zebrane wiadomoci
zapiszcie w odpowiednich rubrykach w karcie pracy.
Grupa IV Zbierzcie informacje dotyczce procesu ksztatowania si granicy zachodniej (lsk) i relacji z Niemcami. Przeczytajcie fragment podrozdziau Granica
z Niemcami (podrcznik, s. 83). Zebrane wiadomoci zapiszcie w odpowiedniej rubryce w karcie pracy.
Grupa V Zbierzcie informacje dotyczce procesu ksztatowania si granicy pnocnej
i poudniowej oraz relacji z Litw i Czechosowacj. Przeczytajcie fragment
podrozdziau Orlta Lwowskie (podrcznik, s. 81) oraz fragment podrozdziau
Ssiedzi Polski (podrcznik, s. 84). Zebrane wiadomoci zapiszcie w odpowiednich rubrykach w karcie pracy.
Wieszamy na tablicy map cienn II Rzeczypospolitej. Przedstawiciele grup podchodz kolejno do mapy, wskazuj granice omawiane przez swoj grup i prezentuj
efekty jej pracy (uzupeniamy wystpienie przedstawiciela grupy II, odczytujc z podrcznika (s. 7879) lub odtwarzajc z pyty CD opowiadanie Ojczyzna w niebezpieczestwie! i proszc o odpowied na pytanie znajdujce si pod opowiadaniem).
Najwaniejsze informacje z kadego wystpienia zapisujemy na tablicy (aby osoby
z pozostaych grup mogy pniej uzupeni swoje karty pracy).
Zadajemy pytanie: W jakim stopniu wasze propozycje rozwizania podanych problemw
byy podobne do tych, ktre znamy z rzeczywistoci?
Informujemy, czym bya zasada samostanowienia narodw, i inicjujemy rozmow nauczajc, w ktrej uczniowie formuuj argumenty wyjaniajce, dlaczego realizacja
tej zasady napotykaa takie trudnoci.
III. Podsumowanie
Polecamy uczniom zapozna si z podrozdziaem Ssiedzi Polski (podrcznik, s. 84)
i wykona polecenie 8 (podrcznik. s. 84). Wybrane osoby podchodz do tablicy i na
mapie ciennej wskazuj ssiadw II Rzeczypospolitej.

96

H6ny s. 97

Zachcamy uczniw do odpowiedzi na pytanie C (podrcznik, s. 84). Pytamy te o to,

jakie zagroenia mogy z tego faktu wynikn dla Polski w przyszoci.
Metody kontroli
Wsplnie z uczniami wykonujemy wiczenie 1 (zeszyt wicze, s. 4042).
Praca domowa
wiczenia 2 i 3 (zeszyt wicze, s. 4243).
Materia dla nauczyciela
Materiay dla grupy I.
Instrukcja.
Punktem wyjcia do waszych rozwaa bdzie mapa ziem I Rzeczypospolitej, zajtych
w trakcie rozbiorw. Zanim przygotujecie propozycj rozwizania waszego problemu,
zastanwcie si najpierw nad nastpujcymi zagadnieniami:
1. Jakie ziemie powinny si znale w granicach pastwa polskiego?
2. Jakich argumentw mona uy, aby uzasadni przynaleno tych ziem do pastwa
polskiego?
3. Jak na wcielenie tych ziem do Polski mog zareagowa ich aktualni mieszkacy oraz
pastwa zaborcze?
4. Jak naleaoby si odnie do ich reakcji?
Mapa konturowa.

97

H6ny s. 98

Materiay dla grupy II.

Instrukcja.
Punktem wyjcia do waszych rozwaa bd teksty rdowe dotyczce procesu ksztatowania si granic II Rzeczypospolitej oraz mapa przedstawiajca te granice. Zanim
przygotujecie propozycj rozwizania waszego problemu, zastanwcie si nad nastpujcymi zagadnieniami:
1.
2.
3.
4.

Kto powinien ustala przebieg granic?

Co naley wzi pod uwag przy ich wytyczaniu?
Jakie mog by reakcje ssiednich pastw na okrelony przebieg granic?
Jak naleaoby si odnie do tych reakcji?

Teksty rdowe.
Nota Komitetu Narodowego Polskiego w Paryu do ministrw spraw zagranicznych
pastw sprzymierzonych w sprawie odbudowy pastw narodowych z 13 XI 1917 r.
Panie Ministrze,
Komitet Narodowy Polski ostatnio otrzyma doniesienie, jasno wskazujce, e cay kraj
oczekuje aktu, ktrym by Sprzymierzeni zamanifestowali swe niezachwiane postanowienie zapewnienia zjednoczonej Polsce cakowitej niepodlegoci.
Pozwalamy sobie przedoy Waszej Ekscelencji propozycj, aeby Wielka Brytania,
Francja, Wochy i Stany Zjednoczone Ameryki zawary umow, moc ktrej wczyyby do celw wojny:
1. Odbudowanie niepodlegego pastwa polskiego, obejmujcego ziemie polskie,
ktre przed wojn naleay do Rosji, Niemiec i Austrii. To pastwo polskie ma posiada polsk cz lska oraz cz wybrzea batyckiego z ujciami Wisy i Niemna;
ma mie dostateczny obszar i do znaczn ludno, aeby mogo sta si skutecznym
czynnikiem rwnowagi europejskiej.
Roman Dmowski
Wiek XX w rdach, oprac. M. Sobaska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 71.

Traktat midzy gwnymi mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polsk,

tzw. traktat mniejszociowy, uchwalony w Wersalu 28 VI 1919 r.
Stany Zjednoczone Ameryki, Imperium W. Brytanii, Francja, Wochy i Japonia gwne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone z jednej strony; i Polska z drugiej strony;
Wobec tego, e mocarstwa dziki powodzeniu swego ora przywrciy narodowi
polskiemu niepodlego, ktrej by niesprawiedliwie pozbawiony;
Wobec tego, e rzd rosyjski zgodzi si na przywrcenie niepodlegego pastwa polskiego;
e pastwo polskie, faktycznie sprawujce teraz zwierzchnictwo nad czciami dawnego Cesarstwa Rosyjskiego, zamieszkanymi w wikszoci przez Polakw, ju zostao
uznane przez gwne mocarstwa jako pastwo zwierzchnicze i niepodlege;

98

H6ny s. 99

Wobec tego, e na zasadzie traktatu pokoju, zawartego z Niemcami przez mocarstwa,

traktatu podpisanego przez Polsk, niektre terytoria dawnego Cesarstwa Niemieckiego bd wcielone do terytorium Polski.
Wiek XX w rdach, oprac. M. Sobaska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 137138.

Mapa konturowa.

Materiay dla grupy III.

Instrukcja.
Punktem wyjcia do waszych rozwaa bdzie tabela z danymi statystycznymi na
temat narodowoci zamieszkujcych ziemie polskie. Zwrcie uwag na fakt, e na
obszarze I Rzeczypospolitej yo wiele narodw, ktre w XX w. dyy do przyczenia
tych ziem do kraju swego pochodzenia bd pragny utworzenia wasnego pastwa.
Zanim przygotujecie propozycj rozwizania waszego problemu, zastanwcie si nad
nastpujcymi zagadnieniami:
1. Jakie zagroenia dla Polski mogy wynika z de innych narodw?
2. Jakie decyzje powinni podj Polacy, aby przeciwdziaa tym zagroeniom?
3. Jakie konsekwencje mog mie podjte decyzje dla relacji Polakw z innymi narodowociami?
4. Jak na decyzje Polski mog zareagowa ssiednie pastwa?

99

H6ny s. 100

Dane statystyczne oparte na spisie ludnoci z 1921 r.

LUDNO ZIEM POLSKICH WEDUG NARODOWOCI (w %)

Ziemie
pod zaborem

polska

niemiecka

ukraiska

biaoruska

ydowska

inna

rosyjskim

38,30

0,40

21,50

26,50

9,00

4,30

pruskim

78,23

21,23

0,20

0,34

austriackim

54,20

0,60

39,58

5,60

0,02

Na podstawie: Historia Polski w liczbach, Pastwo, spoeczestwo, Tom 1, oprac. A. Jezierski,

Warszawa 2003, s. 382383.