miasto

miasto

Festiwal przyblia do siebie mieszkacw miasta iwiosek, lokaln spoeczno

igoci zzewntrz, ktrzy mog przez trzy tygodnie wjednym miejscu wzi udzia
wkulturalnym projekcie czcym proste radoci itradycje uprawy winoroli ze
wspczesn sztuk teatraln.
Tekst tumaczony zjzyka angielskiego
Bibliografia

Carruzzo-Frey Sabine, Lavaux, contemporary history [w:] Lavaux, terraced

vineyards,red.AILU, Lausanne 2012, s. 36-47.
Carruzzo-Frey Sabine, La Fte des Vignerons [w:] Lavaux, terraced
vineyards,red.AILU, Lausanne 2012, s. 82-87.
Carruzzo-Frey Sabine, Ferrari-Dupont Patricia, Du Labeur aux honneurs,
quatre sicles dhistoire de la Confrrie des Vignerons et de ses Ftes, Montreux
1998.
Confrrie des Vignerons, Ashort history of the Fte des Vignerons in Vevey,
Vevey 2014.
Liste indicative du patrimoine culturel immatriel en Suisse, Office Fdral de
la Culture, Berno 2014.
RDA INTERNETOWE

La Confrrie des vignerons, www.confreriedesvignerons.ch

La Fte des Vignerons, www.fetedesvignerons.ch
Les traditions vivantes en Suisse, www.traditions-vivantes.ch

Magdalena Kwieciska | Muzeum Historyczne

Miasta Krakowa

Kolekcja Pawa Lechowskiego.

Dziedzictwo Romw w Krakowie
Pawe Lechowski zwyksztacenia jest etnografem, bywa ekspertem idoradc Ministerstwa Spraw Wewntrznych w kwestiach romskich. Uczestniczy
wprogramach edukacyjnych iintegracyjnych oraz angauje si wdziaalno
rnych organizacji promujcych kultur tej mniejszoci etnicznej. Bierze
udzia w konferencjach, a jego opinie byy cytowane w raportach European
Rome Rights Center. Kultur romsk interesuje si nieustannie od lat 60.
ubiegego wieku. Pod koniec lat 70. pomaga Adamowi Bartoszowi wrealizacji czasowej wystawy Cyganie w kulturze polskiej w tarnowskim Muzeum
Etnograficznym. Wlatach 80. jako pracownik tej instytucji uczestniczy wpozyskiwaniu eksponatw, w szczeglnoci do dziau kultury romskiej. Dziesi lat pniej zacz tworzy wasn kolekcj (nie pracowa ju wwczas
wmuzeum)1, ktrej powstanie zbiego si wczasie zdu migracj wlatach
90. rumuskich Romw do Krakowa. Zbiory Lechowskiego s efektem ubocznym pomocy, ktrej udziela wwczas migrantom. Organizowa im opiek lekarsk, zaatwia pomoc prawn, szuka miejsc, gdzie mogliby si zatrzyma,
zwaszcza podczas zimowych mrozw, tumaczy wane sprawy z/na jzyk

1
Pawe Lechowski pracowa wMuzeum Etnograficznym wTarnowie do roku 1993, aod 1994 roku
zacz ju rozwija kolekcj prywatn. Dzi stanowi one znaczcy wkad wzachowywanie dziedzictwa Romw zEuropy rodkowo-Wschodniej.

Tosamo miasta

47

miasto

miasto

romani. Wlatach 19942000 wjego mieszkaniu ya kilkupokoleniowa rodzina rumuskich Romw, ktra liczya ponad 20 osb. Lechowski by nazywany
rumuskim ambasadorem/konsulem2, a znajomo z Romami rozwina si

Kolekcjonerstwo etnograficzne wPolsce ju od dwudziestolecia midzywojennego wswojej praktyce postrzega rzeczy wich materialnym iniematerialnym
aspekcie. Anna Nadolska-Styczyska przypomina, e takie ujcie przedmiotu
jest wmuzealnictwie etnograficznym oczywist koniecznoci. Wspucinie po
Janie Krzysztofie Makulskim (1938-1989), wieloletnim dyrektorze Pastwowego
Muzeum Etnograficznego, ktra przechowywana jest warchiwum tej instytucji,
znajduj si opracowane postulaty dotyczce zakresw dziaania polskiej etnografii muzealnej. Uwzgldniono wwczas niematerialne dziedzictwo kulturowe
poprzez ujmowanie kultury ludowej jako nierozerwalnej caoci, cznie zfolklorem sownym, muzycznym, tanecznym6. Uprawomocnienie takich poczyna

wprzyja. Wlaudacji przyznanej w2002 roku nagrody Polcul Joanna Dunikowska uja zasugi laureata wtych sowach:
[...] zainteresowa si nimi zrazu pragmatycznie; wnadziei zakupu muzealnych eksponatw. Dziki tym kontaktom zacz posugiwa si jzykiem romani, ktry dotd
zna tylko biernie. Romowie zwracali si do niego ze swoimi problemami ipoczu, e
coraz bardziej licz na jego pomoc []. Wie ogadziu bezinteresownie pomagajcym Cyganom rozchodzia si byskawicznie.3

Zainteresowanie Pawa Lechowskiego odmienn kultur, ktre przerodzio si

wpasj, wkonsekwencji dao podstaw jednej znajwikszych prywatnych kolekcji
cyganianw wPolsce. Wliteraturze przedmiotu kolekcjonerstwo jest okrelane jako
zamiowanie, niegrone szalestwo, akt twrczy, niekoczcy si proces nieustanne poszukiwanie idokonywanie wyborw poprzedzonych dokadnie sprecyzowan koncepcj. Std zgromadzone rzeczy czy gbokie nasycenie emocjami,
czynnik duchowy oraz to, e s wiadectwem historii. Maj one wyjtkow warto,
bo zostay zebrane wokrelonym miejscu, czasie icelu, azapisane wrzeczach sensy
iproces ich powstania s kulturowym dziedzictwem wwymiarze niematerialnym.
W procesie dobierania przedmiotw i wczania ich do okrelonego zbioru
nastpuje zmiana egzystencjalnego wymiaru rzeczy. Stajc si obiektami, nabieraj
nowych znacze iwchodz wuniwersum symboli, bo kolekcje przedmiotw to historie poszczeglnych osb, ktre pokazuj swj pomys na przekazywanie wiedzy
budowanej jako niematerialny kontekst niesiony przez materialne przedmioty4.

[...] muzeum jest jednostk organizacyjn nienastawion na osiganie zysku, ktrej

celem jest gromadzenie i trwaa ochrona dbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkoci o charakterze materialnym i niematerialnym [podkr. M.K.],
informowanie o wartociach i treciach gromadzonych zbiorw, upowszechnianie
podstawowych wartoci historii, nauki ikultury polskiej oraz wiatowej, ksztatowanie wraliwoci poznawczej iestetycznej oraz umoliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorw.7

Kolekcjonowane rzeczy posiadaj bowiem, poza form, substancj przedmiotu5,

Wczeniej, bo w 1928 roku wybitny etnolog Kazimierz Moszyski opracowa jeden z pierwszych modeli kolekcjonerstwa etnograficznego. Zbiera on
wytwory kultury materialnej i jednoczenie zwraca uwag na tkwice w nich
treci8. Upodstaw jego koncepcji sta czowiek, aprzedmioty wjego opinii od-

na ktr skada si m.in. potencja symboliczny.

zwierciedlay duchowo iycie spoeczne, odnosiy do tego, co ulotne zawarte

2
ZPawem Lechowskim osytuacji Cyganw rumuskich wKrakowie rozmawia Tadeusz Korna,
Gazeta Krakowska 1994, nr 112; Ambasador, film, re. Katarzyna Kotula, 1999; Machowska Magdalena, Rumuski konsul. Pawe Lechowski wrd Cyganw, Puls Biznesu 2004, 1 X.

Laudacja Polcul Foundation, http://www.polcul.pl/index.php?option=com_content&view=article&

id=123%3Apawel-lechowski&catid=89&Itemid=207 [dostp 13.03.2016].
3

Folga-Januszewska Dorota, Muzeum: fenomeny iproblemy, Krakw 2015, s. 62.

Szacki Piotr, Refleksja opruderii. Uwagi ofunkcjonowaniu niektrych poj wmuzealnictwie etnograficznym, Rocznik Muzealny Muzeum Ziemi Dobrzyskiej iKujawskiej 1991, t. 4, s. 155.
5

48

w Polsce, cho z dug ju praktyk, dokonao si dopiero w 2007 roku przez

wprowadzenie poprawki do ustawy nr 136 wydanej przez Prezesa Rady Ministrw RP. By to efekt ratyfikowania Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wpoprawionej ustawie istnieje zapis, e

Tosamo miasta

6
Nadolska-Styczyska Anna, Pord zabytkw zodlegych stron. Muzealnicy ipolskie etnograficzne
kolekcje pozaeuropejskie, Toru 2011, s. 73.

Ustawa zdnia 27 czerwca 2007 roku, poz. 956, https://mojepanstwo.pl/dane/prawo/18864,ustawa-o-zmianie-ustawy-o-muzeach [dostp: 13.03.2016].
7

wich Jan, Wspczesne problemy kolekcjonerstwa wmuzeach etnograficznych, Etnografia Nowa

2009, nr 1, s. 47.
8

Tosamo miasta

49

miasto

miasto

wludzkich gestach, przekonaniach isposobach mylenia9. Wlatach 30. XX wieku

Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jdrzejewiczowa wbadaniach nad
kultur ikolekcjonowaniem zastosowaa spojrzenie zpozycji fenomenologicznej:

zmysowym wypracowywaniem pamitania13 ipozostaj dla kolejnych pokole

pod postaci znakw istnienia14 ladw pozostawionych wmaterialnej formie.

[...] nie interesowaa jej jedynie fizyczno obiektw, lecz obraz ich penego
kontekstu kulturowego, wynikajcy ze stosunku midzy tworzywem, technik wytwrcz, ksztatem ifunkcj ideologiczn, symboliczn, atake historia przemian strukturalnych, narastanie nowych iginicie starych wartoci
przedmiotu.10

[...] wsplne uniwersum historii ina rwnych pozycjach wydobywaj sprawstwa hi-

Bya to pierwsza opracowana metodologia badania wiata rzeczy wprowadzona do muzealnictwa etnograficznego. Bazuje ona na opisie rzeczywistoci
ujmowanej jako humanistyczna refleksja nad kondycj ludzkiego ycia. Metoda
Jdrzejewiczowej bya kontynuowana po drugiej wojnie wiatowej przez Mari
Znamierowsk-Prfferow wtoruskim Muzeum Etnograficznym.
Wracajc do pocztkw etnograficznego kolekcjonerstwa izaoe Kazimierza Moszyskiego, mona stwierdzi, e wjego koncepcji kultura materialna bya
postrzegana w cisym zwizku z kultur duchow i spoeczn. Rozwiniciem
takiego sposobu mylenia jest postulat wygoszony przez Czesawa Robotyckiego
w latach 90. ubiegego wieku: poprzez koncepcje etnometodologiczne mona
pokaza zjawiska ycia codziennego, ilustrowa przedmiotami rne aspekty scenariuszy codziennoci []. Pokazywa zjawiska tak ulotne, jak obyczajowo, konteksty codziennoci11. Moszyski zwrci wic uwag na treci tkwice
wrzeczach, aRobotycki podkreli sensy nadawane im przez okrelone konteksty.
Rzeczy maj bowiem swoje biografie i swoj tosamo, s konkretnymi bytami egzystujcymi w wiecie obok czowieka, rolin i zwierzt12. Zalenoci, jakie zachodz midzy rzecz aczowiekiem ksztatujce sensy ikonteksty s

Ludzie iprzedmioty tworz bowiem

storycznych splotw wydarze. Ostatecznie zatem rzeczy przestaj funkcjonowa

wtej relacji jako byty podlege istaj si penoprawnymi podmiotami przynajmniej
wobrbie tego, co zwiemy dziejami.15

Przedmioty przeksztacaj si wwane elementy konstruowanej tosamoci

kadej spoecznoci, wpywaj na jej ksztat jako dziedzictwo pokole. Dziedzictwo, wmyl redefinicji pojcia, zawiera wsobie zarwno to, co materialne, jak
iniematerialne. Jego nowe ujcie ukierunkowane jest na czowieka, wic nie na
to, co kto posiada, ale kto posiada materialne jak iniematerialne wytwory kultury, ktrymi s wiedza, spoecznie podzielane wartoci, pami16.
Rzeczy postrzegane s wic jako podmioty sprawcze w sensie semiotycznym. Kolekcjonowanie natomiast polega na prbie
[...] powtrnego osadzenia wkontekcie zdekontekstualizowanego iunieruchomionego artefaktu []. Chodzi o kontekst praktyki, z ktr ten artefakt jest zwizany
iktrej element kiedy stanowi. Musimy wic uj go wsposb dynamiczny jako
zwizanego zprocesem wytwarzania iuytkowania.17

Liczba kolekcji, ktre odnosz si do dziedzictwa Romw w Polsce, jest

bardzo maa. Zasadniczo mona je podzieli na prywatne ipubliczne, wic stanowice cze zasobw muzealnych. Do tych ostatnich naley zaliczy zbiory Muzeum Lubuskiego w Gorzowie Wielkopolskim, Muzeum Budownictwa
Rakowski Tomasz, Gesty, rzeczy, niebiosa: fenomenologia Jacka Oldzkiego, Etnografia Nowa
2010, nr 2, s. 54.

13

Por. Konwencja UNESCO wsprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

10

wich Jan, op. cit., s. 46.

Robotycki Czesaw, Muzeum, miejsce dla rzeczy iidei [w:] Wyznania iperswazje. Werbalizacja
obrazu, red. Maria Magdalena Koko, Pozna 1998, t. 1, s. 11.

11

Sikora Sawomir, Muzeum miejsce magiczne Wspomnienie oPiotrze Barnabie Szackim, Polska
Sztuka Ludowa. Konteksty 2004, nr 1-2, s. 229-232; Baraski Janusz, wiat rzeczy. Zarys antropologiczny, Krakw 2007.

12

50

Tosamo miasta

Oldzki Jacek, Murzynowo: znaki istnienia itosamoci kulturowej mieszkacw wioski nadwilaskiej XVIII-XX w., Warszawa 1991.

14

Rakowski Tomasz, Antropologia rzeczy: wprowadzenie, Antropologia rzeczy. Kultura wspczesna. Teorie. Interpretacje. Praktyka 2008, nr 3, s. 5-8.

15

16

Kowalski Krzysztof, Oistocie dziedzictwa europejskiego rozwaania, Krakw 2013.

Rodak Pawe, Obiekty muzealne iarchiwalne apraktyki kulturowe (wstpne rozpoznanie), Etnografia Nowa 2014, nr 6, s. 53.

17

Tosamo miasta

51

miasto

miasto

Ludowego Parku Etnograficznego w Olsztynku, Sdeckiego Parku Etnograficznego wNowym Sczu, Muzeum Etnograficznego wTarnowie, Muzeum Wsi
Lubelskiej oraz Orodka Pogranicze sztuk, kultur, narodw wSejnach. Nieliczne zbiory cyganianw, awniektrych przypadkach pojedyncze egzemplarze
wprywatnych kolekcjach, oktrych wiadomo, znajduj si zarwno uRomw,
jak igadziw: Andrzeja Grzymay-Kazowskiego, Edwarda Dbickiego, Tadeusza
Bosmana-Krzyanowskiego, Boeny Szroeder ioczywicie Pawa Lechowskiego.
Cyganiana Pawa Lechowskiego stanow najwiksz w Polsce zwizan
bezporednio zkultur materialn, prywatn kolekcj dziedzictwa Romw Europy rodkowo-Wschodniej. Jest to szczeglny zbir ze wzgldu na liczb irnorodno artefaktw oraz na kontekst powstania znacznej jego czci. Istotnym
bodcem wpodjtej przez Lechowskiego w1990 roku decyzji okolekcjonowaniu
staa si znaleziona ikonka przedstawiajca Matk Bosk do dzi traktowana
przez niego jako talizman. Podczas prby pozyskania cygaskiego wozu do muzealnych zbiorw kolekcjoner trafi do opuszczonego koczowiska na peryferiach
Krakowa. Wswoich notatkach tak zapisa:
[...] wjednym zwozw znalazem porzucon niewielk ikonk, jak si potem oka-

Ikonka Matki Boskiej

zao, malowan przez jednego z modocianych mieszkacw koczowiska. Ikona,

znaleziona wopuszczonym

obecnie znumerem inwentarzowym PL-1, zanim okazaa si zalkiem wszystkich

przez Romw koczowisku,

zbiorw najrnorodniejszych eksponatw iarchiwaliw, to wpierwszym etapie bya

fot. Tomasz Kalarus 2016.

inspiracj do tropienia wszelkich przejaww twrczoci plastycznej wrd Romw.

Twrczoci, ktra wedug przekonania wczesnych cyganologw/romologw nie
istniaa.

18

Lechowski dugo poszukiwa autora ikony, lecz bez skutku. Uzyskane jednak przy tej okazji przesanki jednoznacznie wiadcz, e zostaa ona wykonana
wrodowisku Cyganw, jest wic ona przejawem ich twrczoci plastycznej.
Wanym historycznym faktem, ktry przyczyni si do powikszenia zbiorw, bya masowa migracja do Polski Romw zRumunii od 1990 roku na skutek
przemian politycznych po upadku wadzy Nicolae Ceauescu. Lechowski nawiza wwczas z nimi kontakt, aby pozyska przywoone przez nich wytwory kultury materialnej. Myla, e wzbogac one zbiory tarnowskiego muzeum,
lecz ze wzgldu na brak odpowiednich rodkw finansowych tej instytucji nie
18

52

Lechowski Pawe, Maszynopis wposiadaniu autora.

Tosamo miasta

wszystkie zostay przyjte. Postanowi wic, e stworzy kolekcj na uboczu ztych

rzeczy, ktrych muzeum nie nabyo. Obecnie jest to okoo 400 zinwentaryzowanych przedmiotw, wykonanych lub uytkowanych przez Cyganw. Tworz
one tematyczne zespoy: romsk sztuk plastyczn (malarstwo olejne, pastele, rysunki, grafiki, rzeba), cygaskie rzemioso (wyroby kotlarskie, kowalskie, odlewnicze, koszykarskie) iwyroby uytkowane przez Romw (instrumenty muzyczne, zdobnicze elementy do wozu), ubir ibiuteri oraz przedmioty wiadczce
oobecnoci Romw jako inspiracji wkulturze spoecznoci wikszociowej. Jest
to sztuka plastyczna, pocztwki, nuty ipiewniki nawizujce do motyww muzyki cygaskiej, figurki ceramiczne, lalki iopakowania po produktach (produkty
spoywcze, pudeka po papierosach, butelki po napojach). W kolekcji s take
nagrania dwikowe: muzyka utrwalona na kasetach ipytach winylowych, opowiadane bajki na motywach cygaskich, filmy otematyce cygaskiej, audycje radiowe itelewizyjne. Dopenienie stanowi archiwalia wpostaci kilku urzdowych

Tosamo miasta

53

miasto

miasto

dokumentw, liczne fotografie, pocztwki, bogata literatura fachowa zPolski izagranicy, take wjzyku romani. Ponadto wzbiorach s afisze informujce ornych spotkaniach dotyczcych kultury romskiej: odczytach, prelekcjach, imprezach i wystpach z udziaem cygaskich zespow oraz plakaty zapowiadajce
filmy, ktre zawieraj wtki cygaskie.
Lechowski podkrela, e

Ubir zawsze by swoistym wyrazem romskiej identyfikacji kulturowej. Dlatego stanowi on tak wan cz zasobw kolekcji cyganianw. Romowie raczej
nie wytwarzali ubiorw na wasne potrzeby, czasami przerabiali je idopasowywali do lokalnych gustw iznacze. Wiadomo, e czsto dostosowywali si do
warunkw bytowych na wsi lub w miecie i upodobniali styl odziey do grupy
wikszociowej, zktr yli. Ubir wkulturze romskiej jest bardzo zrnicowany, nawet w obrbie jednej grupy, ale zasady etyki obowizujce kobiet pozostaj stae. Zgodnie ztradycj tej spoecznoci zabronione s krtkie spdnice,
spodnie, gbokie dekolty, odkryte wosy u kobiet zamnych i krtkie wosy
uwszystkich kobiet. Typowymi elementami odziey Cyganek stosujcych si do
zasad mageripen s: duga spdnica zakrywajca dolne, kulturowo uwaane za
nieczyste partie ciaa, okrywajcy j fartuch, chusta sygnalizujca pozycj irol
spoeczn (matki maj obowizek zakrywania wosw) oraz liczne ozdoby.
Lech Mrz tak charakteryzuje kobiecy ubir:

[...] wszystkie te gromadzone przedmioty nie stanowi i nigdy nie stworz jakiej
skoczonej, zamknitej caoci, jakiej kompletnej kolekcji. Wszystkie te zbiory nie
tylko mog, ale powinny by wci wzbogacane, uzupeniane iuaktualniane onowe
eksponaty iarchiwalia. Tylko wwczas, cho nigdy wpeni tej idei si nie zrealizuje,
ale przynajmniej mona si przybliy do wmiar najpeniejszego przedstawienia,
zobrazowania, zarwno wiata ikultury Romw, jak isposobw odbierania, postrzegania tego wiata ikultury przez nas nie Cyganw.19

Wkolekcji znajduj si przedmioty pochodzce nie tylko zPolski, ale rwnie zkrajw bakaskich: Rumunii, Bugarii, Macedonii, Albanii; wschodu: Rosji
iUkrainy; zachodu: Hiszpanii, atake ze Sowacji. Okolicznociami sprzyjajcymi poszerzaniu zbiorw byy nawizane kontakty zmigrujcymi do Polski Cyganami zRumunii, ktre powikszyy krg znajomych izarazem depozytariuszy
dziedzictwa romskiej kultury. Pawe wzbudzi wnich due zaufanie, aniesiona
im pomoc wizaa si zpodrami do krajw poudniowej Europy. Kady wyjazd
wykorzystywany by rwnie do pozyskania nowych eksponatw.
Spord rnych zespow obiektw znajdujcych si wkolekcji Pawa Lechowskiego na szczegln uwag zasuguje ubir ze wzgldu na jego niepoledni
rol w kulturze cygaskiej. Odzie kobieca i mska, poszczeglne jej elementy
isposb ubierania si zwizany jest cile ztradycj, ktra podyktowana zostaa
kulturowymi zakazami inakazami zawartymi wprzyjtym kodeksie postpowania mageripen20.
19

chowa karty potrzebne do wrby, tyto lub papierosy, zapaki, pienidze, niekiedy
kiesze t stanowi ozdobny, zawieszony na pasie woreczek; dopiero na spdnic idzie
duy fartuch kryjcy ow kiesze, ale isam spdnic []. Na ramiona zarzucona
jest wielka chusta []. Na gowie chusta, uniektrych zwizana ztyu, rzadziej pod
brod.21

Anna Lubecka zwraca uwag na fakt, e duy wpyw na sposb ubierania si

kobiet ma przyjty system skala:
[...] powoduje to, e semantyka stroju kobiet jest ambiwalentna. Zjednej strony, jej
strj powinien zminimalizowa niebezpieczestwo skalania, z drugiej natomiast,
przez fakt stykania si zjej ciaem, szczeglnie od pasa wd, sam staje si niebezpieczny igrozi skalaniem tych, ktrzy go dotkn.22

Ibidem.

Mageripen to niepisany kodeks czynw zakazanych. Wrozumieniu Romw otradycjach wdrownych skalanie rozdziela wiat na sfery czyste oraz nieczyste idotyczy wycznie czonkw danej
grupy romskiej. Mwic oczystoci inieczystoci, naley podkreli, e istot nie jest brud fizyczny,
abrud wsensie rytualnym, ktrego mona pozby si poprzez odbycie wyznaczonej kary ipowtrne rytualne wczenie wobrb wsplnoty romskiej, Talewicz-Kwiatkowska Joanna, Europejscy
Romowie. Monolit czy rnorodno? [w:] Wkrainie metarefleksji. Ksiga powicona profesorowi

20

54

[...] spdnica jest najczciej szeroka, zprzodu ma du kiesze, do ktrej kobieta

Tosamo miasta

Czesawowi Robotyckiemu, red. Janusz Baraski, Monika Golonka-Czajkowska, Anna Niedwied,

Krakw 2015, s. 426.
Mrz Lech, Analiza formalna iznaczeniowa ubioru Cyganw, Polska Sztuka Ludowa 1982,
nr 1-2, s. 113.

21

22

Lubecka Anna, Tosamo kulturowa Bergitka Roma, Krakw 2005, s. 278.

Tosamo miasta

55

miasto

miasto

Wkolekcji Pawa Lechowskiego znajduj si gwnie ubrania kobiece idziecice

pochodzce zPolski iRumunii. S to bluzki, spdnice, fartuchy ichusty. Niektre egzemplarze s wcaoci rcznie uszyte, ainne jako gotowa odzie zostay przez Cyganki zakupione wsklepach lub na bazarach, czasami przerabiane ipoprawiane wedug
gustw iupodoba romskich kobiet. Liczba egzemplarzy pozwala skompletowa od
8 do 9 penych ubiorw kobiecych, dwa dziecice ijeden mski spord kilku kamizelek, jednej koszuli, kapeluszy, dwch par butw ispodni. Spdnice, bluzki, kamizelki,
chusty s wielobarwne, zlicznymi byszczcymi elementami, awzestawieniu mog
pozornie sprawia wraenie przypadkowoci. Jest to jednak wanie przemylany styl,
ktry okrela romski sposb ubioru inadaje mu cechy wyrniajce23.
Cz odziey rumuskich Romw w kolekcji Lechowskiego jest bardzo
skromna iwciemnych barwach, co wynika ze specyficznego sposobu ubierania
si wKrakowie wlatach 90. ubiegego wieku, ze wzgldu na okolicznoci przybycia do tego miasta. Kobiety maskoway na zewntrz cygasko, noszc odzie
w stonowanych kolorach, a gowy przykryway nie chustkami, lecz kapeluszami lub beretami. Ponadto czasami kobiety wychodziy do pracy wspdnicach,
pod ktre wkaday spodnie (spdnice byy nastpnie zdejmowane), co jest niedopuszczalne wrodowiskach tradycyjnych. Noszone spdnice byy krtsze ni
takie, jakie powinno si ubiera zgodnie z zasadami mageripen. W ten sposb
kobiety chciay ukry swoje romskie pochodzenie, gdy podejmoway ebracz
profesj wPolsce komentuje Pawe Lechowski.
Na szczegln uwag w tej kolekcji zasuguj oryginalne posoi, czyli tak
zwane kieszenie zodziejskie. S one noszone na przewizanych wtalii tasiemkach, bywaj zakadane pod fartuch lub pod wierzchni spdnic24. Kieszenie

Posoi,
fot. Tomasz
Kalarus 2016.
kieszenie te s zarazem najbardziej moe jaskrawym przykadem, jak pozornie naj-

zgodnie ztradycj s noszone ze wzgldu na zoony system zakazw inakazw

zwizanych z zasadami tabuicznej, rytualnej czystoci lub nieczystoci niektrych czci ciaa ipewnych elementw kobiecej odziey.

bardziej banalny w swojej formie i podstawowej funkcji przedmiot, tak naprawd

[...] Su wic jako ochrona, osona przechowywanej wnich zawartoci, zwaszcza

Ponadto charakterystyczne jest ich zdobienie byskotkami i kolorowymi

tkaninami. Integraln czci ubioru Romw jest biuteria. Jej rnorodno
wynika zkontaktw zwieloma kulturami na przestrzeni wiekw, na skutek nomadycznego trybu ycia. W motywach zdobniczych czsto wykorzystywane s
monety. Okrgy ksztat ma symboliczne znaczenie, wktrym jest odniesienie
do soca oraz obfitoci iszczcia. Oryginalno iwiek monet nie s wane,

produktw spoywczych, przed rytualnych skalaniem, zanieczyszczeniem. Tak wic

Davidov Eva, K tradinmu asoucasnmu odvu Rom/About Tradition and Contemporary

Clothing of the Roma [w:] Sbrki Muzea romsk kultury / Collections of the Museum of Romani
Culture 1991-2006, red. Helena Danielov, Brno 2007, s. 14-15.

23

Czasami kobiety zakadaj kilka spdnic ijedna znich peni funkcj fartucha, wic chroni przed
nieczystoci fizyczn iobyczajow (wsensie kulturowym).

moe dotyczy sfery kultury duchowej, spoecznej. A tym podobnych przykadw

zwizanych ztradycyjnym cygaskim ubiorem mona by przytoczy jeszcze kilka.25

24

56

Tosamo miasta

25

Lechowski Pawe, op. cit.

Tosamo miasta

57

miasto

miasto

chocia te zwizerunkiem wadcy byy podane, szczeglnie zpodobizn cesarzowej Marii Teresy. Postrzegano je bowiem jako niosce szczeglne funkcje ochronne. Popularne s take dukaty zaustriackim cesarzem Franciszkiem
Jzefem26.

Kov Alena, Romsk perk / Roma jewels [w:] Sbrki Muzea romsk kultury
/Collections of the Museum of Romani Culture 1991-2006, red. Helena
Danielov, Brno 2007, s. 130-131.
Lechowski Pawe, Maszynopis wposiadaniu autora.
Lubecka Anna, Tosamo kulturowa Bergitka Roma, Krakw 2005.
Mrz Lech, Analiza formalna iznaczeniowa ubioru Cyganw, Polska Sztuka
Ludowa 1982, nr 1-2, s. 99-126.
Nadolska-Styczyska Anna, Pord zabytkw zodlegych stron. Muzealnicy
ipolskie etnograficzne kolekcje pozaeuropejskie, Toru 2011.
Oldzki Jacek, Murzynowo: znaki istnienia itosamoci kulturowej
mieszkacw wioski nadwilaskiej XVIII-XX w., Warszawa 1991.
Rakowski Tomasz, Antropologia rzeczy: wprowadzenie, Antropologia rzeczy.
Kultura wspczesna. Teorie. Interpretacje. Praktyka 2008, nr 3, s. 5-8.
Rakowski Tomasz, Gesty, rzeczy, niebiosa: fenomenologia Jacka Oldzkiego,
Etnografia Nowa 2010, nr 2, s. 51-60.
Robotycki Czesaw, Muzeum, miejsce dla rzeczy iidei [w:] Wyznania
iperswazje. Werbalizacja obrazu, red. Maria Magdalena Koko, Pozna 1998,
t. 1, s. 7-14.
Rodak Pawe, Obiekty muzealne iarchiwalne apraktyki kulturowe (wstpne
rozpoznanie), Etnografia Nowa 2014, nr 6, s. 45-57.
Sikora Sawomir, Muzeum miejsce magiczne Wspomnienie oPiotrze
Barnabie Szackim, Polska Sztuka Ludowa. Konteksty 2004, nr 1-2,
s.229-232.
Szacki Piotr, Refleksja opruderii. Uwagi ofunkcjonowaniu niektrych poj
wmuzealnictwie etnograficznym, Rocznik Muzealny Muzeum Ziemi
Dobrzyskiej iKujawskiej 1991, t. 4, s. 151-157.
wich Jan, Wspczesne problemy kolekcjonerstwa wmuzeach
etnograficznych, Etnografia Nowa 2009, nr 1, s. 45-52.
Talewicz-Kwiatkowska Joanna, Europejscy Romowie. Monolit czy
rnorodno? [w:] Wkrainie metarefleksji. Ksiga powicona profesorowi
Czesawowi Robotyckiemu, red. Janusz Baraski, Monika Golonka-Czajkowska, Anna Niedwied, Krakw 2015, s. 422-432.

Lechowski posiada wswojej kolekcji kilka egzemplarzy kobiecych piercionkw, obrczek, sygnetw ijeden mosiny krzyyk. Nie maj one duej wartoci
materialnej. Jeden zsygnetw ma szczegln warto znaczeniow, poniewa jest
rcznie wykonany przez dolutowanie do stalowej obrczki oryginalnej srebrnej
monety zwizerunkiem Franciszka Jzefa. Rumuski Rom ofiarowa go Lechowskiemu wramach rewanu za udzielon pomoc.
Kolekcja Pawa Lechowskiego powstaa z pasji i zainteresowania egzotyk dostrzeon wspoecznoci od wiekw yjcej wEuropie. Jest ona wyrazem
ochrony dziedzictwa Romw w Krakowie, a zbir romskich ubiorw stanowi
wiadectwo szczeglnej troski o zachowanie jego przejaww wraz z ukrytymi
znaczeniami tkwicymi wmaterii. Przedmioty te byy systematycznie wczane
do kolekcji rnymi sposobami poprzez dar, zakup lub zebranie porzuconych
elementw odziey. Dziaaniom tym sprzyjay okolicznoci historyczne lat 90.,
ktre stworzyy warunki, aby podj konkretne dziaania wokrelonym kontekcie. Zbiory te s czsto prezentowane przy okazji tematycznych wystaw lub prelekcji. Su rwnie dziaaniom edukacyjnym zwizanym zprzeciwdziaaniem
dyskryminacji i nietolerancji. Niewtpliwie speniaj one pozytywn funkcj
wzakresie spoecznej integracji iwzajemnego zrozumienia ze spoeczestwem
dominujcym.
Bibliografia

Baraski Janusz, wiat rzeczy. Zarys antropologiczny, Krakw 2007.

Davidov Eva, K tradinmu asoucasnmu odvu Rom / About Tradition
and Contemporary Clothing of the Roma [w:] Sbrki Muzea romsk kultury/
Collections of the Museum of Romani Culture 1991-2006, red. Helena
Danielov, Brno 2007, s. 14-15.
Folga-Januszewska Dorota, Muzeum: fenomeny iproblemy, Krakw 2015.
Kowalski Krzysztof, Oistocie dziedzictwa europejskiego rozwaania,
Krakw 2013.
26

58

Kov Alena, Romsk perk / Roma jewels [w:] Sbrki Muzea romsk kultury..., op. cit., s. 130-131.

Tosamo miasta

Tosamo miasta

59

miasto

miasto

Inne rda

Ambasador, film, re. Katarzyna Kotula, 1999.

Konwencja UNESCO wsprawie ochrony niematerialnego
dziedzictwa kulturowego, http://niematerialne.nid.pl/upload/
medialibrary/11f/11febaccaded083b8496e0bc6229bca6.pdf
Laudacja Polcul Foundation, http://www.polcul.pl/index.php?option=com_co
ntent&view=article&id=123%3Apawel-lechowski&catid=89&Itemid=207
Ustawa ozmianie ustawy omuzeach zdnia 29 czerwca 2007, https://
mojepanstwo.pl/dane/prawo/18864,ustawa-o-zmianie-ustawy-o-muzeach
ZPawem Lechowskim osytuacji Cyganw rumuskich wKrakowie rozmawia
Tadeusz Korna, Gazeta Krakowska 1994, nr 112.
Machowska Magdalena, Rumuski konsul. Pawe Lechowski wrd Cyganw,
Puls Biznesu 2004, 1 X.

Miejska audiosfera
jako niematerialne
dziedzictwo
kulturowe