CIEPOWNICTWO

Ciepownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja 43/10 (2012) 416422

www.cieplowent.pl

ISSN 0137-3676

Magazynowanie ciepa w zasobnikach

i ich wpyw na parametry pracy sieci ciepowniczej
Heat Storage in Storage Tanks and Their Influence
on Operating Parameters of Districy Heating Network
MAGORZATA KWESTARZ*)

Sowa kluczowe: zasobnik ciepa, system ciepowniczy

Keywords: heat storage tank, district heating system

Streszczenie
W artykule zaprezentowano nowe spojrzenie na moliwoci
wsppracy zasobnika ciepa z systemem ciepowniczym.
Przeniesiono instalacj zasobnika poza ukad hydrauliczny
rda, montujc, co najmniej dwa zasobniki w wybranych
punktach sieci ciepowniczej, jakimi s pompownie sieciowe
bd sieci magistralne przechodzce przez obszar przemysowy. Autorka zaproponowaa now nazw: zasobniki ciepa
rozproszone. Zadaniem zasobnikw ciepa rozproszonych
jest stabilizacja obcienia cieplnego sieci ciepowniczej na
rednim poziomie. Zadanie to jest realizowane w procesie
adowania zasobnikw w okresach maych odbiorw ciepa
przez wzy ciepownicze oraz rozadowywanie zasobnikw
w czasie zwikszonego odbioru ciepa przez wzy. Efektem
wsppracy sieci ciepowniczej z rozproszonymi zasobnikami ciepa jest reedukacja czasu opnienia transportowego
i zmniejszenie strat ciepa.

Abstract
The paper presents a new look at the possibility of cooperation of a heat storage tank with a district heating system.
The tank installation has been transferred out of the source hydraulic systems installing at least two tanks at selected points
of the district heating network, such as pumping networks or
main networks passing through an industrial area. Ther author
has suggested a new name: the distributed heat storage tanks.
The task of the distributed heat storage tanks is to stabilise the
district heating heat load at a medium level. This is achieved
in the process of loading the tanks during the periods of small
heat usage in district heating substations and unload while increasing heat requirement. The effect of the district heating
network cooperation with distributed heat storage tanks results in reduction of transport delay and heat loss.

ZASOBNIK ciepa nazywany popularnie akumulatorem, dotychczas postrzegany jest jako zbiornik buforowy, wsppracujcy bezporednio ze rdem ciepa
w systemie ciepowniczym. Korzyci jakie niesie ze
sob wsppraca z tym urzdzeniem w dobie gospodarki rynkowej, gdzie ciepo i energia elektryczna s
towarem, s niepodwaalne. Zatem, monta i eksploatacja zasobnikw ciepa jest konieczna z technicznego
i ekonomicznego punktu widzenia. Zakres inwestycji,
zwizany z budow zasobnikw ciepa, jest zaleny
od pojemnoci cieplnej, jak powinien mie zasobnik.
W niniejszym artykule przedstawiono drugie zagadnienie, ktre jest odpowiedzi na pytania: ile zasobnikw i w jakim miejscu naley wczy do obiegu wody
w sieci ciepowniczej.
Wyznaczanie pojemnoci zasobnika opiera si na analizie trzech wariantw:
W pierwszym wariancie zakada si dobr zasobnika
o takiej pojemnoci cieplnej, ktra umoliwia prac cig
rda w okresie letnim z moc odpowiadajc redniemu

zapotrzebowaniu mocy na cele: ciepej wody uytkowej

(c.w.u.) i ciepa technologicznego (c.t.) w skali doby, jest
to tzw. zasobnik o penej akumulacyjnoci. Umoliwia to
zainstalowanie w rdle urzdze wytwrczych o mocy
mniejszej ni moc maksymalna szczytowa w porwnaniu z systemami nie wyposaonymi w zasobniki. Efektem s mniejsze koszty inwestycyjne oraz nisze koszty
eksploatacyjne wynikajce z wysokiej sprawnoci pracy
rda.
Drugi wariant, ktry dotyczy systemw zasilanych
z ukadw kogeneracyjnych, uwzgldnia wpyw struktury taryf energii elektrycznej, na czas pracy ukadu
skojarzonego. Istotn rol odgrywa podzia na grupy taryfowe, grupy przyczeniowe oraz strefy czasowe rozlicze. W funkcji tych trzech skadnikw lokalne przedsibiorstwo energetyczne ustala ceny sprzeday energii
elektrycznej do sieci elektroenergetycznej. Zazwyczaj
wyrnia si trzy strefy czasowe, tj. szczyt przedpoudniowy i szczyt popoudniowy z najwikszymi cenami jednostkowymi zakupu energii elektrycznej oraz
tzw. pozostae godziny z cen jednostkow minimaln.
Maksymalizujc zysk z produkcji energii elektrycznej
w godzinach szczytu rdo pracuje z moc maksymaln, produkujc energi elektryczn i adujc zasobnik.
W pozostaych godzinach ukad produkcji skojarzonej

Dr in. Magorzata Kwestarz Zakad Systemw Ciepowniczych i Gazowniczych, Wydzia Inynierii rodowiska, Politechnika
Warszawska; Malgorzata.kwestarz@is.pw.edu.pl
*)

416

2006-2012 Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o.

All right reserved

CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

obciany jest moc minimaln, ktra zapewnia moliwo rozadowania zasobnika.

W trzecim przypadku zakada si wyczenie z pracy ukadu kogeneracyjnego na czas trwania weekendu
i dni witecznych. Wwczas ciepo do sieci dostarczane jest z zasobnika naadowanego w dni robocze.
Przerwa w pracy rda ma na celu obnienie kosztw
eksploatacji, np. przez rezygnacj z jednej zmiany obsugujcej urzdzenia, ale take zrezygnowanie z produkcji energii elektrycznej w okresie najniszych cen
sprzeday.
Bardzo istotnym problemem jest ustalanie lokalizacji zasobnikw w strukturze sieci ciepowniczej. Zasobniki ciepa w Europie budowane s w bezporednim
ssiedztwie rda. Wzorem tych rozwiza w Polsce
zasobniki s lokalizowane bezporednio w ssiedztwie
elektrociepowni, a w zwizku z tym, zasobnik jest
traktowany, jak element rda ciepa a nie sieci ciepowniczej.
Nowoczesnym rozwizaniem, ktre jest przedmiotem niniejszej analizy jest instalowanie zasobnikw
w obszarze sieci ciepowniczej, co oznacza monta co
najmniej 2 zasobnikw, tzw. zasobnikw rozproszonych, w pewnej odlegoci od obiegw hydraulicznych
rde ciepa. Kady z zasobnikw pracuje w godzinach maksymalnego zapotrzebowania na ciepo, jako
lokalne rdo ciepa, a w czasie minimalnych rozbiorw ciepa, jako dodatkowy odbiornik ciepa. Wielko
zasobnika odpowiada wielkoci omwionego powyej
zasobnika o penej akumulacyjnoci. Oznacza to, e
dostarczajc ciepo do wzw ciepowniczych usytuowanych najbliej siebie, zasobnik urednia pobr
ciepa w przyjtym okresie zazwyczaj doby. Wybr
rejonw wsppracy zasobnika z odbiorcami ciepa
wie si z podziaem sieci ciepowniczej na podsystemy, ktre bd zasilane ciepem na staym, rednim
poziomie w cigu doby. Zatem, sie przesyowa magistralna bdzie pracowa ze staym obcieniem, co
oznacza stay przepyw i minimalne wahania temperatury zasilania i powrotu przy zasilaniu podsystemw.
Przepyw i temperatura bd zmienia si w skali roku
z uwzgldnieniem okresu letniego, zimowego i obu
okresw przejciowych, gdy system ciepowniczy rozpoczyna lub koczy zasilanie wymiennikw centralnego ogrzewania w wzach u odbiorcw. Tak skonfigurowana sie stabilizuje temperatur wody powrotnej do
rda na najniszym poziomie, przy zachowaniu staego przepywu czynnika.
Brak jest dowiadcze w zakresie rozproszonych zasobnikw ciepa. W literaturze spotyka si zasobniki ciepa
bdce elementem obiegw hydraulicznych instalacji solarnych i obiegw hydraulicznych rde spalajcych biomas.
Zasobnik ciepa rozproszony jest niezbdnym elementem nowoczesnej sieci ciepowniczej, jego eksploatacja
podwysza efektywno pracy sieci ciepowniczej przez
zmniejszenie czasu opnienia transportowego i strat
ciepa w procesie dystrybucji. [2]
Opnienie transportowe jest to czas, w jakim ciepo
transportowane przez czynnik, czyli gorc wod dopynie
od rda ciepa do wza ciepowniczego, czyli odbiorcy
kocowego. Dla kadego z wzw ciepowniczych jest
to warto zmienna w skali roku kalendarzowego. Opnienie transportowe jest wynikiem zmiennych prdkoci
wody w poszczeglnych odcinkach sieci w efekcie sterowania prac sieci.
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

Straty ciepa w procesie dystrybucji. Eksploatacja

zasobnikw rozproszonych umoliwia utrzymanie minimalnej temperatury w sieci powrotnej, przy jednoczesnym
ograniczeniu temperatury w sieci zasilajcej (magistralnej), co przekada si na redukcj strat ciepa.

1. Systemy ciepownicze w Polsce historia

Pierwsze dwa centralne systemy zasilajce w ogrzewanie
kilka budynkw z jednego rda powstay na przeomie
wiekw, w kompleksie budynkw obecnej Politechniki
Warszawskiej (1899-1901) i w Szpitalu Dziecitka Jezus
(1897-1901) [2]. Na terenie uczelni pocztkowo ogrzewano 4 budynki dydaktyczne i 2 mieszkalne zasilajc par
bezporednio grzejniki. System grzewczy poza zasilaniem
parowym instalacji centralnego ogrzewania oparto take na
ogrzewaniu ciepym powietrzem, szczeglnie budynkw
dydaktycznych. Projektantem by in. Kazimierz Obrbowicz (1853-1913) prekursor ciepownictwa polskiego, prezes komitetu budowy Instytutu Politechnicznego w Warszawie i doktor Honoris Causa Politechniki we Lwowie.
Pierwszym scentralizowanym rdem ciepa zlokalizowanym w budynku Starej kotowni bya elektrociepownia wyposaona w koty parowe o cinieniu pary
5 atmosfer, dwie maszyny parowe po 120 KM kada,
parowy system centralnego ogrzewania, z centraln
sieci powrotu kondensatu, systemem wentylacyjnym.
Po I wojnie wiatowej system bezporedniego ogrzewania parowego zmodernizowano i wymieniono na ukad
wodny z wymiennikami ciepa para-woda. W latach 50.
XX wieku budynki pooone na Terenie Gwnym Politechniki Warszawskiej zostay podczone do miejskiej
sieci ciepowniczej. Gruntowny remont sieci na terenie
PW wraz z wzami zosta przeprowadzono na pocztku
lat 90. ubiegego wieku.
Ten nowoczesny na wczesne czasy system skojarzonego wytwarzania ciepa i energii elektrycznej zapewnia
Politechnice Warszawskiej cakowit niezaleno energetyczn. Wytworzona energia elektryczna zasilaa silniki elektryczne wentylatorw oraz zapewniaa owietlenie
obiektw dydaktycznych.
Jednym z pierwszych miast w Polsce, w ktrym powsta
system ciepowniczy bya Warszawa. Realizacj inwestycji rozpoczto od przebudowy elektrowni kondensacyjnej na Powilu na elektrociepowni o mocy 234 Gcal/h
(232 MW). Elektrownia Powile o mocy elektrycznej
1,5 MW powstaa w 1904 r., ale w okresie midzywojennym ju osigaa moc 83 MW.
Pierwsz magistral czc EC Powile z Paacem Kultury i Nauki uruchomiono w grudniu roku 1953.
Par lat pniej w roku 1956 prawobrzen Warszaw
zacza zaopatrywa w ciepo elektrociepownia era.
Wybudowano rwnie tunel pod Wis (1960 r.), aby zasila w ciepo oliborz, Bielany i Mociny. W 1962 roku
uruchomiono elektrociepowni Siekierki.
Obecnie w Polsce szacuje si, e istnieje i jest eksploatowanych okoo 500 systemw ciepowniczych, ktre
obsuguj 19 000 000 mieszkacw, ogrzewajc 472 mln
m2 powierzchni mieszkalnej.

2. Klasyfikacja zasobnikw ciepa

Rozrnia si dwa typy akumulacji energii [5]:
jawny, polegajcy na zmianie temperatury czynnika
magazynujcego ciepo ozn. z ang. TES (Thermal Energy Storage),
417

utajony, oparty na zmianie fazy czynnika magazynujcego ciepo (topnienie, parowanie, zmiana struktury itp.)
ozn. z ang. PCMs (Phase Change Materials).
Zagadnienie magazynowania ciepa jest problemem
wieloaspektowym. Poza wyborem sposobu akumulacji
i rodzaju czynnika magazynujcego ciepo, pozostaje problem konstrukcji zbiornika i jego usytuowania
w systemie ciepowniczym. Zasobniki rozproszone
nale do grupy zasobnikw magazynujcych ciepo
w sposb jawny (TES). Oznacza to, e akumulacja odbywa si w staej objtoci wody i opiera si na rnicy
temperatury.
Poniej w celu porwnania omwiono najbardziej popularny zasobnik typu PCMs czyli magazynujcy energi
w sposb utajony, wykorzystujcy zmian fazy czynnika,
w tym przypadku odparowanie wody.
W ukadach parowych pracujcych w zakadach przemysowych powszechnie stosowano zasobniki-akumulatory pary okrelane take nazw zasobnice lub cieplarki
[4]. Do najbardziej rozpowszechnionych zaliczano zasobniki konstrukcji Rateau, Ruthsa, tzw mokre opatentowane
w 1913 roku oraz typu Harle (teleskopowe) lub EstnerLadewig o staej objtoci okrelane jako suche. Ich
celem byo magazynowanie nadmiaru wytworzonej pary
w chwili, gdy obcienie silnikw, turbin albo kotw
gwatownie malao.
Zasobniki Ruthsa (cieplarki nieizobaryczne) [4] powszechnie stosowane byy do kompensowania duych
waha w poborze pary w staym przedziale czasowym,
zwykle ograniczonym do 24 godzin. Para zasilajca
zasobnik jest par przegrzan, nastpnie ulega wymieszaniu z wod wewntrz zbiornika. Para opuszczajca
zasobnik jest par nasycon powstajc na skutek odparowania wody wewntrz zbiornika std nazwa zasobnik mokry.
Na podstawie tej konstrukcji powstay pierwsze zasobniki izobaryczno-nieizotermiczne, budowane jako
wysokie zbiorniki pionowe. Kondensacja pary zachodzi wwczas w grnej czci zbiornika. W zasobniku
wystpuje zjawisko stratyfikacji temperatury wody,
czyli podzia na warstwy wody rnice si temperatur. Obszar wody gorcej i ochodzonej rozdziela warstwa dyspersyjna, w ktrej nastpuje znaczcy skok
temperatury.
Stosujc zasobnik zgodny z niemieckim patentem dr
Ruthsa, w 1929 r. powstaa instalacja w Malmo Szwecja.
Jednak najwiksza i pracujca od 1929 roku do dzi instalacja znajduje si w Charlottenburgu Berlinie (Niemcy).
Cinienie robocze ukadu wynosi 14 bar, moc elektryczna
50 MW, a pojemno cieplna zasobnika ksztatuje si na
poziomie 67 MWh.
Kamler [1] opisywa zasobniki ciepa, jako urzdzenia stosowane w ciepowniach do zabezpieczenia przed
wahaniami i przed krtkotrwaymi szczytami obcienia
urzdze wytwarzajcych ciepo. W elektrociepowniach
stosowane byy do wyrwnania w czasie zapotrzebowania
na energi elektryczn i dostaw ciepa. Zgodnie z definicj zasobnik stanowi rozdzielacz hydrauliczny pomidzy
rdem a sieci ciepownicz, ktry zmniejsza nierwnomierno zapotrzebowania na ciepo, sprowadzajc do
staego obcienia rda lub nada za produkcj energii elektrycznej. Kamler, jako postaw swoich rozwaa
przyj zasobnik Ruthsa i zagadnienia magazynowania
ciepa w postaci pary.
Niemniej w [1] pojawia si pojcie magazynowania
ciepa przy wykorzystaniu duej pojemnoci wodnej
418

Rys. 1. Zasobnik
ciepa wczony
w system ciepowniczy bezporednio
[1]

Rys. 2. Schemat
elektrociepowni w Hamburgu
zwczonym
zasobnikiem
ciepa [1]: SCW
sie ciepownicza wodna, SCP
sie ciepownicza parowa

urzdze w sieciach wodnych i instalacjach ogrzewczych, a w przypadkach gdy naley magazynowa

wod gorc na potrzeby ogrzewania podaje za celowe
stosowanie zasobnikw wczonych w sie. Na rysunku 1 przedstawiono zasobnik ciepa wczony w sie
ciepownicz. Wykorzystuje on rwnic temperatury
pomidzy zasilaniem a powrotem. Zwyczajowo, jako
zasobniki stosowane byy koty cylindryczne pionowe.
Na rysunku 1 przedstawiono zasobnik bezcinieniowy, przepywowy, bez poduszki gazowej lub parowej
w grnej czci zbiornika stabilizujcej nadcinienie.
Rozwizanie to jest pierwowzorem zasobnika rozproszonego, ktry jest przedmiotem omawianych analiz
w kolejnych rozdziaach.
Zdaniem Kamlera [1] jednym z najwikszych rozwiza
technicznych w tej dziedzinie by uruchomiony w Hamburgu 1930 roku zasobnik o pojemnoci 2600 m3, wysokoci 35,5 m i rednicy 10 m, o pojemnoci cieplnej 418 GJ.
Ciepem wykorzystywanym do procesu adowania byo to
ciepo odlotowe z turbiny kondensacyjnej. Schemat przedstawiono na rys. 2.

3. Zasobniki wodne
W systemach ciepowniczych w ukadach hydraulicznych rde ciepa instaluje si zasobniki wodne, tzw. wyporowe.
Podzia zasobnikw ciepa z grupy wodnych, wyporowych uwzgldnia trzy kryteria:
cinienie pracy,
parametry pracy temperatur maksymaln i minimaln,
pojemno, czyli wymiary geometryczne.
Zasobnik rozproszony plasuje si w klasie zasobnikw rednich, czyli o pojemnoci wodnej od 1000 do
10 000 m3, bezcinieniowy, w ktrym maksymalna temperatura pracy nie przekracza 100 C, a typowe parametry
pracy to 95/55 C.
Tego typu zasobnik ciepa jest pionowym, najczciej
cylindrycznym zbiornikiem, poczonym bezporednio lub porednio z sieci ciepownicz [2, 3, 6, 7, 8].
Z eksploatacyjnego punktu widzenia zbiornik powinien
by smuky, tj. proporcja wysokoci zbiornika do jego
rednicy powinna by wiksza lub rwna co najmniej 3.
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

W zasobniku gorca woda gromadzi si w jego grnej

czci i oddzielona jest warstw dyspersyjn, tzw. termoklin o gruboci zwykle kilkunastu centymetrw od
wody zimnej, zalegajcej w dolnej czci zbiornika. Wysoko tego typu zbiornikw wynosi nawet kilkadziesit
metrw, a ich pojemno kilkadziesit tysicy metrw
szeciennych. Podczas adowania zasobnika, gorca
woda z generatorw ciepa (kotw, silnikw, turbin) wypycha zimn wod ku doowi, ktra nastpnie wpywa
do kolektorw zasilajcych koty lub innych urzdze
wytwrczych. Przy rozadowywaniu za woda powrotna
wypiera wod gorc do gry, do rurocigu zasilajcego
sie ciepownicz.
Schemat zastosowania bezcinieniowego zasobnika ciepa w systemie ciepowniczym przedstawiono na
rys. 3. W tym przypadku, wysoko zbiornika, tj. wysoko zwierciada wody (cinienie hydrostatyczne) rwnoway cinienie na ssaniu pomp obiegowych. Zbiornik jest
wtedy bezcinieniowy, tak wic koszt zbiornika jest niszy
ni dla przypadku cinieniowych, wyporowych zasobnikw ciepa.
Na rysunku 3 zamieszczono schemat podczenia bezporedniego zasobnika pooonego z dala od rda ciepa, czyli zasobnika rozproszonego [2]. Zaproponowano
podczenie bezporednie z ukadem dwch pomp adujcej P1 i mieszajcej P2. Zasobnik jest zbiornikiem cylindrycznym, z dwiema dyszami (dyfuzorami) grn i doln.
Podczas eksploatacji nad zwierciadem wody przestrze
wypeniana jest azotem lub par wodn tworzc, tzw. poduszk.
Proces adowania zasobnika rozpoczyna si, gdy temperatura wody powrotnej w sieci ciepowniczej osignie
warto wysz ni ustalona temperatura, wynikajca
z procesu sterowania prac systemu ciepowniczego.
Wzrost temperatury wody w przewodzie powrotnym sieci ciepowniczej jest sygnaem do rozpoczcia procesu
adowania zasobnika. Rnica cinienia w przewodach
sieci miejskiej zasilajcym i powrotnym wymusza przepyw przez ukad wodny zasobnika ciepa. W przypadku
adowania pompa P1 nie wcza si. Istotn rol odgrywa zawr regulacyjny trjdrogowy, mieszajcy ZR. Jest
to zawr mieszajcy strumie wody wpywajcy z sieci
ciepowniczej zasilajcej, ze strumieniem wody chod-

P1

P2

ZR

zasilenie

powrt
Rys. 3. Schemat podczenia zasobnika rozproszonego do sieci ciepowniczej
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

nej wypywajcej z zasobnika, toczonym przez pomp

mieszajc P2. Pompa mieszajca i zawr regulacyjny
ZR mieszajcy pracuj wwczas, gdy temperatura wody
w sieci ciepowniczej przekracza 100 C. Pompa mieszajca jest sterowana na podstawie pomiaru temperatury wody dopywajcej do zaworu regulacyjnego ZR.
Ma to miejsce w okresie zimowym, gdy temperatura
otoczenia, czyli powietrza zewntrznego, obniy si do
poziomu ok. -10 C.
Na okres lata, gdy poprzez sie ciepownicz dystrybuowane jest ciepo na potrzeby przygotowania centralnie ciepej wody uytkowej, obieg pompy mieszajcej
jest odcity zaworami. Podobnie wyczony z eksploatacji jest zawr regulacyjny mieszajcy ZR, a otwarty jest
przewd obiegowy i zawr odcinajcy. Woda opuszcza
zasobnik i wpywa do miejskiej sieci ciepowniczej przewodu powrotnego. Proces adowania trwa do momentu
wzrostu temperatury w przewodzie powrotnym w MSC
lub do momentu, gdy termoklina osignie poziom dyszy
dolnej.
Proces rozadowywania zasobnika to pozornie zwierciadlane odbicie procesu adowania (odwracajc kierunki przepywu w przewodach czcych sie ciepownicz z zasobnikiem ciepa). Sygnaem do rozpoczcia
rozadowywania zasobnika jest obnienie temperatury
wody w sieci ciepowniczej powrotnej poniej narzuconej wartoci podanej w tabeli regulacyjnej. Rozadowywanie zasobnika rozpoczyna si od momentu
otwarcia zaworw odcinajcych (oraz uruchomienia
zestawu pompy P1). Woda chodna wpywajca przez
doln dysz do zasobnika wypycha ku grze termoklin i bdc ponad ni wod gorc, ktra przez dysz
grn opuszcza zasobnik. Pompa mieszajca P2 i zawr
regulacyjny ZR nie bior udziau w procesie rozadowywania, dlatego woda gorca przepywa przez przewd
obiegowy zaworu.
Proces trwa do momentu wzrostu temperatury wody
w przewodzie powrotnym sieci ciepowniczej bd, gdy
termoklina osignie poziom zwierciada grnego, a zatem
temperatura wody opuszczajcej zasobnik bdzie na tym
sam poziomie, co wpywajcej do zbiornika.

4. Symulacja pracy sieci ciepowniczej bez

zasobnikw i z zasobnikami rozproszonymi
Symulacj statyczn pracy sieci ciepowniczej wykonano programem SimNet SSV Heat na podstawie
danych rzeczywistego systemu ciepowniczego miasta
pooonego w wojewdztwie mazowieckim [2]. Sie
ciepownicz opisano w postaci wektorowej tworzc
graf. W trzech wzach grafu zainstalowano rozproszone
zasobniki ciepa.
Miejsca montau wybrano autorytatywnie, niemniej sugerujc si nastpujcymi przesankami:
miejscem zainstalowania pompowni wody ciepowniczej,
lokalizacj sieci ciepowniczej magistralnej zasilajcej obszar o gstej zabudowie,
lokalizacj sieci przebiegajcej przez obszar o charakterze przemysowym.
Kady z zasobnikw wsppracuje z gazi sieci ciepowniczej zasilajcej odpowiednio obszary miasta: pnocno-wschodni, pnocny oraz zachodni (rys. 4).
W tabeli 1 zamieszczono dane prezentujce moc zainstalowan w wzach znajdujcych si w wyodrbnionych
obszarach.
419

Obszar
pnocny

Obszar
pnocnowschodni

Zasobnik ciepa II
Obszar
zachodni

Zasobnik ciepa I

rdo
ciepa

Zasobnik ciepa III

Rys. 4. Graf miejskiej sieci ciepowniczej z zaznaczonymi wzami

zainstalowania zasobnikw ciepa rozproszonych i obszarami zasilania w ciepo przez zasobniki

TABELA 1. Moc wymiennikw zainstalowanych w wzach

ciepowniczych z podziaem na obszary
Cel

Moc wymiennikw ciepa zasilanych

w wzach ciepowniczych, kW
obszar
pnocno-wchodni

obszar
pnocny

obszar
zachodni

c.o.

5 200

25 500

20 350

c.w.u.

650

7 500

7 400

c.o. + c.w.u.

5 850

33 000

27 750

Przyjto, e zasobnik ciepa rozproszony jest wczony bezporednio w obieg wodny sieci ciepowniczej i ma
sta pojemno wodn 1000 m3. Zatem, nie moe wsppracowa z sieci jako naczynie wzbiorcze, przejmujce
wahania wielkoci objtoci zadu na skutek zmiany temperatury.
W obliczeniach symulacyjnych przyjto nastpujce zaoenia:
zasobniki ciepa zainstalowane we wskazanych wzach sieci zasilane s podczas procesu adowania 50%
udziaem strumienia wody przepywajcej przez przewd
sieci ciepowniczej zasilajcej,
podczas procesu adowania zasobnika ciepa strumie odpowiadajcy 50% udziaowi strumienia wody
dopywajcej do wza pocztkowego zasobnika przepywa przez zasobnik. Woda wpywajc do zasobnika charakteryzuje si temperatur, jaka aktualnie panuje w sieci
zasilajcej. Jednoczenie w wle kocowym do sieci powrotnej wpywa taki sam strumie wody o temperaturze
wody powrotnej,
podczas magazynowania ciepa przyjto, e w zasobniku temperatura wody gorcej i chodnej obni si do
poziomu temperatury wody zasilajcej i powrotnej w sieci
ciepowniczej, wystpujcej podczas procesu rozadowania zasobnika. Dla okresu zimowego s to rnice od 0,1
do 1 C. Dla okresu lata, gdzie okres magazynowania ciepa wydua si, spadek temperatury osiga 2 C. Przyjcie
takiego zaoenia uwzgldnia w obliczeniach wychodzenie zasobnikw.
Obliczenia symulacyjne wykonano dla dwch scenariuszy LATO i ZIMA uwzgldniajcych nastpujce warianty
pracy: w scenariuszu zima dla trzech miesicy: stycznia,
marca i listopada; w scenariuszu LATO dla miesica lipca oraz dla wariantw obcienia wymiennikw c.w.u. na
420

poziomie 20 i 80%, co odpowiada minimalnym oraz najwikszym rozbiorom.

Analiz wynikw symulacji, jak wspomniano wczeniej,
ograniczono do dwch parametrw okrelajcych wpyw
pracy rozproszonych zasobnikw ciepa na parametry pracy sieci ciepowniczej.
Pierwszy to opnienie transportowe, czyli czas,
w jakim woda, czyli nonik ciepa opuszczajcy rdo
dopynie do wza ciepowniczego. Badania przeprowadzono porwnujc czas opnienia transportowego dla
trzech najbardziej odlegych wzw ciepowniczych, pooonych na peryferiach sieci ciepowniczej.
Na rysunkach 5, 6 i 7 przedstawiono porwnanie czasu
opnienia transportowego dla badanych wzw ciepowniczych zasilanych z sieci ciepowniczej bez zasobnikw
ciepa oraz sieci ciepowniczej wsppracujcej z rozproszonymi zasobnika ciepa dla scenariusza ZIMA.
Dla wariantw w scenariuszu ZIMA, gdzie wsppraca
rozproszonych zasobnikw ciepa z sieci ciepownicz
przekada si na dwa stany pracy procesy.
Proces adowania nastpuje w okresie zmniejszonych
odbiorw ciepa przez wzy ciepownicze i wwczas zasobnik staje si dodatkowym odbiorc.

stycze

marzec

listopad
00:00:00

00:55:54
01:10:01
01:23:23
01:44:01

Wze ciepowniczy zasilany z sieci

ciepowniczej przy wsppracy
z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa

01:25:04
01:46:01
01:30:00

03:00:00
Czas

04:30:00

06:00:00

Rys. 5. Czasy opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru pnocno-wschodniego scenariusz ZIMA

stycze

marzec

Wze ciepowniczy zasilany z sieci

01:16:07
ciepowniczej przy wsppracy
01:53:01 z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa
01:55:01
02:49:02
01:57:27

listopad
00:00:00

01:12:00

02:52:02

02:24:00

03:36:00

04:48:00

06:00:00

Czas

Rys. 6. Czas opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru pnocnego scenariusz ZIMA

stycze
Warianty
symulacji
marzec

01:55:01

02:49:02

01:57:27

listopad
00:00:00

Wze ciepowniczy zasilany z sieci

ciepowniczej przy wsppracy
z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa

01:16:07
01:53:01

01:12:00

02:24:00

02:52:02
Czas

03:36:00

04:48:00

06:00:00

Rys. 7. Czas opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru zachodniego scenariusz ZIMA
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

Proces rozadowywania nastpuje, gdy wzy ciepownicze odbieraj z sieci zwikszon ponad warto redni
ilo ciepa. Wwczas zasobniki wsppracuj z sieci,
jako dodatkowe rda ciepa uzupeniajce rdo podstawowe.
Z perspektywy czasu dostawy ciepa, czyli czasu
opnienia transportowego, widoczna jest redukcja 20%
czasu w przypadku wza ciepowniczego, pooonego w obszarze pnoco-wschodnim. W przypadku wza ciepowniczego w obszarze pnocnym wzrasta do
32%, a dla wza ciepowniczego z obszaru zachodniego
ograniczenie opnienia transportowego wynosi od 29
do 30%
W scenariuszu LATO rozproszone zasobniki ciepa
w okresach zwikszonego zapotrzebowania na ciepo
pracuj, jako lokalne rda ciepa. Wwczas, czas
opnienia transportowego dla wzw ciepowniczych
pooonych na kracach sieci ciepowniczej znaczco
malej.
Na rysunku 8 przedstawiono porwnanie czasu opnienia transportowego dla obszaru pnocno-wschodniego. Czas dla wza ciepowniczego w obszarze
pnocno-wschodnim dla 20% wykorzystania mocy
wymiennikw c.w.u. wynosi ok. 18 godzin. Przy takim
obcieniu cieplnym sieci nastpuje proces adowania
zasobnikw rozproszonych. W szczytach poboru c.w.u.,
czyli przy 80% wykorzystaniu mocy wymiennikw
c.w.u., rozproszone zasobniki ciepa przejmuj funkcj rde lokalnych i zasilaj odbiorcw ciepa pooonych za zasobnikiem, liczc od rda ciepa. W takim ukadzie czas opnienia transportowego spada do
2 godzin, 23 minut i 2 sekund. Jest to take redukcja
opnienia transportowego o 47% w stosunku do czasu
dla sieci bez zasobnikw ciepa. Z perspektywy lipca
redniomiesiczna redukcja opnienia transportowego
wynosi 17%.
Na rysunku 9 przedstawiono wyniki oblicze symulacyjnych dla obszaru pnocnego. Czas opnienia transportowego dla wspomnianego wza przy 20% obcieniu wymiennikw c.w.u. wynosi 18 godzin, 20 minut
i 18sekund. Przy wykorzystaniu mocy wymiennikw
w 80% czas opnienia transportowego wynosi dla sieci
bez zasobnikw 4 godziny, 35 minut i 4 sekundy. W ukadzie zasilania wycznie z zasobnika ciepa czas ulega
35% redukcji i spada do 3 godzin. Uredniajc dane dla
pracy skali lipca czas opnienia transportowego dla
wza ciepowniczego zasilanego z sieci ciepowniczej
wyposaonej w rozproszone zasobniki ciepa wynosi 5
godzin, 44 minuty i 26 sekund. Jest on krtszy o 33%
w stosunku do czasu opnienia transportowego dla wza zasilanego przez sie ciepownicz, bez rozproszonych zasobnikw ciepa.
Kolejn analiz porwnawcz czasu opnienia transportowego przeprowadzono dla obszaru zachodniego.
Dla 80% obcienia wymiennikw c.w.u. obszar ten zasilany jest z zasobnika ciepa III, co w efekcie powoduje
redukcj czasu opnienia transportowego do 5 godzin,
59 minut i 6 sekund z 10 godzin, czyli o 40%. Porwnanie wartoci redniomiesicznych odniesionych do lipca
2010 r. wykazao redukcj czasu opnienia transportowego na poziomie 32% do 13 godzin, 50 minut i 29
sekund. Omwione dane liczbowe przedstawiono na
rys. 10.
Drugim czynnikiem analizowanym, jako wskanik
wpywu rozproszonych zasobnikw ciepa na prac sieci
ciepowniczej, s straty w procesie dystrybucji ciepa
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)

04:24:37
5:20:05

lipiec

80% CWU

02:23:02
04:29:04

Wze ciepowniczy przy zasilany

z sieci ciepowniczej przy wsppracy
z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa

20% CWU
0:00:00

17:57:17
6:00:00

12:00:00
Czas

18:00:00

24:00:00

Rys. 8. Czas opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru pnocno-wschodniego scenariusz LATO
Uwaga: dla 20% wykorzystania mocy wymiennikw c.w.u. postpuje proces adowania zasobnikw. Dlatego te na wykresie nie przedstawiono
czasu oprnienia transportowego dla sieci wsppracujcej z zasobnikami ciepa rozproszonymi.

05:44:26

lipiec

80% CWU

8:37:08

03:00:03
04:35:04

Wze ciepowniczy zasilany

z sieci ciepowniczej przy wsppracy
z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa

20% CWU
0:00:00

18:20:18
6:00:00

12:00:00

18:00:00

24:00:00

Czas

Rys. 9. Czas opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru pnocnego scenariusz LATO

lipiec

80% CWU

20% CWU

13:50:29

05:59:06
09:57:09

20:19:20
Wze ciepowniczy zasilany
z sieci ciepowniczej przy wsppracy
z zasobnikami ciepa rozproszonymi
Wze ciepowniczy zasilany z sieci
ciepowniczej bez zasobnikw ciepa
39:50:39

0:00:00 6:00:00 12:00:00 18:00:00 0:00:00 6:00:00 12:00:00 18:00:00 24:00:00

24:00:00
Czas

Rys. 10. Czas opnienia transportowego dla wza ciepowniczego

pooonego na peryferiach obszaru zachodniego scenariusz LATO

przez sie ciepownicz. Analizowano wyniki symulacji dla 6 wariantw. Straty ciepa w kadym z wariantw
przeliczono na warto wzgldn wyraon procentowym
udziaem straty mocy w sieci ciepowniczej w stosunku do
mocy rda.
Analiz wynikw oblicze symulacyjnych take podzielono na dwa scenariusze ZIMA i LATO. Wykorzystujc dane redniomiesiczne, porwnano udzia strat
w procesie dystrybucji podczas procesu adowania i rozadowywania zasobnikw rozproszonych oraz warto
strat w skali miesica dla systemu wsppracujcego
z zasobnikami rozproszonymi, czyli obejmujc straty
podczas adowania, rozadowywania, jak i pracy sieci
ciepowniczej bez zasobnikw, tj. podczas gdy zasobniki
ciepa s w stanie oczekiwania na proces adowania lub
rozadowywania.
W scenariuszu ZIMA najwikszy udzia strat zaobserwowano w listopadzie. Wynosi on od 7,43%, podczas
421

za

so

wy

re
ro
CW
U_

0%

0%

to
2

La

to
8

La
Warianty symulacji

Rys. 11. Moc rda ciepa i udzia strat w procesie dystrybucji ciepa
scenariusz LATO

procesu adowania zasobnikw do 6,37%, podczas procesu rozadowywania. Warto redniomiesiczna strat
na poziomie 7,01% jest wartoci o blisko 1% nisz
ni redniomiesiczne straty na sieci bez zasobnikw
ciepa. Pozostae dwa warianty symulacji dla danych
bazowych ze stycznia 2010 r. i marca 2010 r. wskazuj na redukcj udziau strat w procesie dystrybucji dla
sieci wsppracujcej z rozproszonymi zasobnikami
ciepa, w porwnaniu z udziaem strat dla sieci bez zasobnikw ciepa.
Dla wariantu symulacji stycznia udzia strat wynosi od 4,61 do 4,12%. redniomiesicznie utrzymuje
si na poziomie 4,41%, co odpowiada wartoci 4,68%
dla sieci ciepowniczej bez zainstalowanych zasobnikw ciepa. Symulacja dla marca take potwierdza t
zaleno. Proces adowania zasobnikw podwysza
udzia strat do 6,69%, aby w procesie rozadowywania
spad do 5,97%. Wartoci redniomiesiczne pracy sieci ciepowniczej z rozproszonymi zasobnikami ciepa
charakteryzuje udzia strat na poziomie 4,41%, a sie
ciepownicz bez zainstalowanych zasobnikw ciepa
6,92%. Zatem, w okresie sezonu ogrzewczego wsppraca z rozproszonymi zasobnikami ciepa powoduje
oszczdno straty ciepa wynoszce dwa punkty procentowe.
Okres lata symulowany w scenariuszu LATO charakteryzuje znacznie wysze oszczdnoci ciepa.
Na rysunku 11 przedstawiono przebieg zmian udziau
strat w procesie dystrybucji w odniesieniu do mocy rda dla scenariusza LATO. W obliczeniach oparto si na
danych z lipca oraz dwch wariantach 80 i 20% wykorzystania mocy wymiennikw c.w.u..
Analogicznie, jak w analizie czasu opnienia transportowego, obcienie sieci 20% c.w.u. odpowiada okresowi
adowania zasobnikw rozproszonych. Obcienie 80%
wymiennikw c.w.u. w wzach ciepowniczych odpowiada procesowi rozadowywania zasobnikw w sieci ciepowniczej.
W celu zobrazowania istotnych zmian w parametrach
pracy sieci ciepowniczej, porwnano moc rda i udziay
procentowe strat dla wariantw symulacji sieci ciepowniczej bez zasobnikw ciepa i z rozproszonymi zasobnikami ciepa.
Dla systemu ciepowniczego bez zasobnikw ciepa
udzia strat ciepa redniomiesicznie wynosi 34,78%.
W okresach minimalnej sprzeday, tj. dla 20% obcienia wymiennikw c.w.u. osiga ok. 70%, natomiast przy
intensywnym, tj. 80% wykorzystaniu mocy c.w.u. spada
do 9,29%.
422

Wsppraca sieci ciepowniczej z rozproszonymi zasobnikami ciepa zmniejsza tak du amplitud wielkoci
udziau strat w procesie dystrybucji. Stabilizujc prac
rda na redniomiesicznym poziomie 8 736 MW sprowadza udzia strat do wartoci 16,37% w skali miesica.
W trakcie adowania zasobnikw ciepa udzia strat wzrasta o 10% do wartoci 26,45%, natomiast podczas rozadowania maleje do 13,72%.

5. Podsumowanie

za

do

_
iec

bn

zn

dn

nie
wa
do
_a
CW
U

i c

so

bn

CW
U

a
zn

iec
Lip
Sie ciepownicza bez zasobnikw

Lip

dn
_

re

0%

i c

CW
U

ia
mi
es

0%
to
2
La

ika

9,29%

ia
mi
es

3 518

to
8

5000

za

8 736 34,78%

10000

nie

15000

wa

69,22%

20000

ika

Moc rda
Udzia strat

Udzia strat w procesie dystrybucji [%]

100,00%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
8 736
8 736
8 736
30,00%
26,45%
16,37% 13,72%20,00%
10,00%
0,00%

23 882

25000

La

Moc rda [kW]

30000

Wykazano, e stosowanie zasobnika ciepa lub zasobnikw ciepa rozproszonych, czyli zainstalowanych w pewnej odlegoci od rda ciepa, wpywa na redukcj czasu
opnienia transportowego i minimalizuje wzgldne straty
w stosunku do wartoci, jakimi charakteryzuje si sie ciepownicza bez zasobnika ciepa lub zasobnikw.
Instalacja rozproszonych zasobnikw ciepa umoliwia
efektywniejsze zarzdzanie sieci ciepownicz w miejskim systemie ciepowniczym:
rozproszenie zasobnikw w sieci ciepowniczej
zwiksza bezpieczestwo zasilania odbiorcw przez tworzenie podsystemw z lokalnymi rdami ciepa, jakimi
s zasobniki ciepa podczas procesu rozadowywania,
wsppraca rozproszonych zasobnikw ciepa wpywa na stabilizacj obcienia sieci ciepowniczej magistralnej, co przekada si na obnienie kosztw pompowania, tj. pracy pomp obiegowych, jak i stabilizujcych,
praca sieci magistralnych ze staym, sezonowym obcieniem umoliwia sterowanie obcieniami metod jakociow, co wymusza oraz pozwala na waciwy dobr
temperatury wody zasilajcej rejony i wody powrotnej,
a to z kolei przekada si na redukcj strat ciepa w sieci
magistralnej.
LITERATURA
[1] Kamler W.: Ciepownictwo, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1979
[2] Kwestarz M.: Analizy wpywu zasobnika ciepa na parametry pracy
sieci ciepowniczej, rozprawa doktorska Politechnika Warszawska,
Warszawa 2011
[3] Pluta Z., Wnuk R.: Zbiorniki magazynujce ciepo w instalacjach
pozyskujcych energi promieniowania sonecznego, Ciepownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja 10/1997
[4] Stefanowski B.: Gospodarka cieplna i jej kontrola w zakadach
przemysowych, Wydawnictwa Naukowe Komisji Wydawniczej Towarzystwa Bratniej Pomocy Studentw Politechniki Warszawskiej,
Warszawa 1925
[5] Ter-Gazarian A.: Energy storage for power systems Peter Peregrinus Ltd. on behalf of the Institution of Electrical Engineers, United
Kingdom 1988 r.
[6] Wojciechowski H., Musner H.: Wodne wyporowe zasobniki ciepa w systemie energetycznym. Gospodarka Paliwami i Energi
9/1991
[7] Wojciechowski H.: Zasobniki ciepa w skojarzonych ukadach wytwarzana energii elektrycznej i ciepa, Instal 5/2007
[8] Zwierzchowski R., Kwestarz M.: Rola centralnych zasobnikw ciepa w miejskich systemach ciepowniczych, VIII Forum Ciepownikw Polskich, Midzyzdroje 2004

Urzd Gminy w Drwini

ogasza przetarg nieograniczony na sprzeda krzeww
wikliny z powierzchni 45 ha, znajdujcych si na terenie dziaki nr 2/2 obrb Ispina, pooonej na obszarze
bezporedniego zagroenia powodzi, tj. prawym midzywalu rzeki Wisy.
Kontakt mail.wojt@drwinia.pl

CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 43/10 (2012)