Psychiatria Polska

2008, tom XLII, numer 4

strony 491502

Kwestionariusz wgldu w schizofreni

Moje myli i odczucia
A questionnaire of insight into schizophrenia
My thoughts and feelings
Andrzej Kokoszka 1 , Anna Te l i c h o w s k a -Lena1, Rafa Ra d z i o 2
II Klinika Psychiatryczna WUM w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. A. Kokoszka
2
Centrum Psychoterapii, Samodzielny Wojewdzki Zesp
Publicznych Zakadw Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w Warszawie
Kierownik: lek. med. L. Brya
1

Summary
Aim. Construction of a brief, self-rating questionnaire of insight into schizophrenia, that
can be useful in everyday practice.
Method. The questionnaire is based on reports of patients with good remissions, confronted with the group interviews with severely psychotic patients without insight. They led
to the formulation of 16 questions with three possible answers reflecting lack of insight, full
insight and partial insight. 6 items that have the most discriminating power of patients with
and without insight were selected in the study of 367 patients assessed by psychiatrists acting
as the competent judges. The reliability of this questionnaire is good - alfa Cronbach = 0,8.
In the next study with 128 patients, a similar reliability was fund - alfa Cronbach = 0,77. The
validity measured as the correlation with PANSS item Lack of Judgment and Insight was
acceptable r= -0,55.
Results. The 6-items questionnaire of insight into schizophrenia - My thoughts and feelings has good reliability and acceptable validity. The discussion of results with the patient,
based on rules of cognitive behavioural therapy aiming at the shaping of insight was described
as well as the preliminary sten norms were described.
Conclusions. The questionnaire may be useful in the screening of patients with low insight
into schizophrenia as well for a psychoeducative discussion of its results.
Sowa klucze: schizofrenia, wgld w chorob, skala samooceny
Key words: schizophrenia, insight, self-rating scale

Wstp
Wdiagnozie iterapii wikszoci zaburze psychicznych istotn rol odgrywaj
skale samooceny stanu psychicznego wypeniane przez chorych. Zakada si, e
Badanie nie byo sponsorowane

492

Andrzej Kokoszka i wsp.

udzielaj oni szczerych odpowiedzi. Schizofrenia naley do nielicznych jednostek

chorobowych, wktrych nie ma takich skal, ktre byyby stosowane wrutynowym
postpowaniu. Wpraktyce klinicznej ibadaniach naukowych najczciej stosuje
si wrd osb cierpicych na t chorob jedynie skale obserwacyjne, pozwalajce
wustrukturowany iwystandaryzowany sposb ocenia nasilenie objaww. Do najczciej stosowanych narzdzi dostpnych wjzyku polskim nale: Skala Objaww
Pozytywnych iNegatywnych PANSS (Positive and Negative Syndrome Scale), Skala Krtkiej Oceny Psychiatrycznej BPRS (Brief Psychiatric Rating Scale), Skala
Oglnego Wraenia Klinicznego CGI (Clinical Global Impressions Scale), Skala
Oglnej Oceny Funkcjonowania GAF (Global Assessment of Functioning). Stan ten
moe wynika ztendencji do podzielania przyjmowanych wprzeszoci przekona
otym, e osoby chore na schizofreni nie s zdolne do partnerskiej wsppracy zterapeut. Dowiadczenie kliniczne iwyniki bada, potwierdzajce skuteczno terapii
poznawczo-behawioralnej, wykazuj, e pacjent moe by aktywnym uczestnikiem
procesu diagnostycznego iterapeutycznego [por.1]. Terapia poznawczo-behawioralna schizofrenii, wktrej szeroko stosuje si kontakt zpacjentem oparty na zasadach
tzw. sokratejskiego dialogu, okazuje si skuteczn metod oddziaywania na objawy
wytwrcze (pozytywne) [2, 3, 4, 5, 6].
Wgld to pojcie majce wyjtkowo istotne znaczenie wdiagnozie ipostpowaniu terapeutycznym wschizofrenii iinnych psychozach zkrgu schizofrenii. Wynika
to zfaktu, i jednym zcharakterystycznych objaww tych chorb jest jego brak lub
jedynie czciowy wgld. Wg oksfordzkiego sownika psychiatrycznego termin ten
oznacza wiedz pacjenta otym, e objawy jego choroby s nienormalnymi lub chorobowymi zjawiskami [7, s. 367]. Zdaniem autorw Encyklopedycznego sownika
psychiatrii [8] wgld to synonim krytycyzmu, czyli cecha mylenia wyraajca si
wzdolnoci do waciwej oceny wasnych przey ipostaw oraz zjawisk zachodzcych
wotoczeniu. Mylenie krytyczne cechuje denie do poznawania nowych faktw, konfrontowania ich zwasnymi dowiadczeniami ipogldami, zdolno do korygowania
pogldw ipostaw (s. 234235). Istnieje wiele prb innego zdefiniowania wgldu.
Zdaniem Greenfielda iwsp. [9] wgld obejmuje: stosunek pacjenta do objaww, poczucie choroby, wyjanienie przyczyn choroby, wiadomo ryzyka nawrotw istosunek do zasadnoci leczenia. Natomiast zdaniem Becka [10] taka definicja dotyczy
tzw. wgldu klinicznego, od ktrego odrnia on wgld poznawczy, rozumiany jako
zdolno pacjenta do korekcji bdnych interpretacji iznieksztaconych przekona
[10 s. 321]. Wgld poznawczy opiera si na wyszym poziomie procesw poznawczych
zwanych procesami metapoznawczymi (ktre rozumie si jako zdolno czowieka
do monitorowania ikontroli wasnych procesw intelektualnych), takich jak umiejtno zdystansowania si do wasnego bdnego rozumowania iponowne ocenienie
ich oraz otwarto na informacje zwrotne [10]. Wpodejciu psychodynamicznym
iwpsychoanalizie pojcie wgldu jest pojmowane jako rozumienie dynamicznych
czynnikw decydujcych otakim lub innym rozwizaniu konfliktu wewntrznego.
[] Warunkiem takiego zrozumienia jest pewien poziom swobodnych skojarze,
samoobserwacji, refleksji izdolnoci do rozpoznawania warunkw prowadzcych

Kwestionariusz wgldu w schizofreni Moje myli i odczucia

493

do obiektywizmu [11, s. 380]. Tego typu podejcie psychoterapeutyczne moe by

korzystne dla osb ze schizofreni, ktre charakteryzuje:
wgld co do zwizkw midzy ich problemami aobjawami od samego pocztku
choroby;
brak zachowa typu acting out;
ostry pocztek psychozy;
wspwystpowanie objaww nerwicowych [12].
Psychoanalitycznie rozumiany wgld wymaga oczywicie od pacjenta poczucia
choroby ikrytycyzmu wobec objaww. Brak jest narzdzi psychometrycznych sucych do jego pomiaru.
Do niedawna wliteraturze anglojzycznej dostpne byy jedynie narzdzia do
oceny wgldu wypeniane przez lekarza, jak np: Kwestionariusz wgldu ipostawy do
leczenia (Insight and Treatment Attitudes Questionnaire ITAQ) [13]; Schemat oceny
wgldu (Schedule for Assessment of Insight SAI) [14]; Skala oceny niewiadomoci
zaburze psychicznych (Scale to Assess Unawareness of Mental Disorder) [15]; Skala
wgldu Birchwooda (Birchwood Insight Scale, BIS [16]. Dopiero kilka lat temu zaczto
konstruowa skale badajce wgld, wypeniane przez pacjenta. Skala wgldu (Insight
Scale) [17] zawiera 32 zdania twierdzce, do ktrych pacjent ustosunkowuje si, zakrelajc jedn zodpowiedzi: tak, nie, nie wiem. Skala wgldu poznawczego Becka
(The Beck Cognitive Insight Scale BCIS) [10] skada si z15 pozycji podzielonych
na dwie podskale: autorefleksji-samooceny (oceniajc otwarto na informacje zwrotne, uwzgldnianie ewentualnej wasnej mylnej interpretacji zdarzenia mimo silnego
przekonania oswojej racji) ipoczucia pewnoci samego siebie (oceniajca upacjenta
poziom wycigania pochopnych wnioskw, dogmatyczne poczucie racji ioporno na
informacje zwrotne od innych). Do tej pory nie dokonano polskiej adaptacji adnego
zomawianych powyej narzdzi do oceny isamooceny wgldu. Wjzyku polskim
dostpna jest Skala wgldu wchorob (SWC) [18], skadajca si z6 pyta skierowanych do lekarza/terapeuty znajcego samopoczucie ireakcje pacjenta. Do oceny wgldu
mona wpewnym stopniu wykorzysta dwie skale Jarosza iwsp. [19, 20] Poczucie
wasnej choroby iPoczucie zdrowia. Jednak ich stosowanie jest czasochonne,
poniewa kada znich ma 30 stwierdze, ktre zgodnie zzaleceniami twrcw skali
powinny by wykonywane przez pacjenta pod kontrol terapeuty. Nie znalazy one
powszechnego zastosowania wrutynowej praktyce psychiatrycznej, prawdopodobnie
dlatego, e wymagaj one powicenia przez psychiatr do duo czasu. Wtej sytuacji
istnieje potrzeba stworzenia krtkiego kwestionariusza, wypenianego przez pacjenta,
sucego do wstpnej oceny jego wgldu wschizofreni.
Cel pracy
Celem jest prezentacja krtkiego kwestionariusza sucego do szybkiej, przesiewowej oceny wgldu wschizofreni oraz procesu jego konstruowania.

494

Andrzej Kokoszka i wsp.

Materia imetoda
Proces konstruowania kwestionariusza mia 3 stadia:
1 opracowanie szerokiej wersji kwestionariusza
2 wyonienie ostatecznej wersji kwestionariusza
3 ocena rzetelnoci itrafnoci kwestionariusza.
Ztego wzgldu opis materiau imetod zostanie podzielony na odpowiednie czci.
Opracowanie szerokiej wersji kwestionariusza
Prac nad metod rozpoczto od grupowych wywiadw zdziesicioma pacjentami,
pozostajcymi od kilku lat wcomiesicznej terapii grupowej (sesja 90 min.), oklinicznie ocenianym duym wgldzie wchorob. Zwrcono si do nich zprob opomoc
wsformuowaniu pyta do kwestionariusza majcego na celu pomoc wstwierdzeniu,
e badana nim osoba chorujca na schizofreni znajduje si na granicy utraty poczucia
rzeczywistoci iuwierzenia wwiat psychotycznych dozna lub ju t granic przekroczya. Wtym celu poproszono ich oopisanie sytuacji idozna, ktrych dowiadczali
wprzeszoci, kiedy byli na granicy utraty poczucia realnoci inawrotu psychozy.
Na podstawie propozycji grupy omawianych pacjentw skonstruowano 16 pyta
ztrzema moliwymi do wyboru odpowiedziami, charakterystycznymi dla osb bez
wgldu, zpenym oraz zczciowym wgldem. Przedstawiono je nastpnie siedmiu
osobom wpsychozie, bez wgldu, iomwiono znimi wszystkie moliwe odpowiedzi na te pytania. Wnioski wynikajce ztej dyskusji wykorzystano do ostatecznego
zredagowania 16 pyta.
Wyonienie ostatecznej wersji kwestionariusza
Wbadaniu wzio udzia 191 kobiet (52%) i168 mczyzn (45,8%) (w8 przypadkach nie podano pci pacjenta), wwieku od 19 do 86 lat, r. = 39,14 lat (SD = 11),
chorych na schizofreni. U291 osb (79,3%) rozpoznano schizofreni paranoidaln,
u19 (5,2%) schizofreni prost, u10 (2,7%) rezydualn, u2 (0,5%) przewlek, u5
(1,4%) niezrnicowan, u6 (1,7 %) hebefreniczn, i4 (1,1%) katatoniczn, u2 (0,5%),
depresj postschizofreniczn, u2 (0,5%) zaburzenia schizoafektywne. Wprzypadku
26 osb (7,1%) nie sprecyzowano postaci schizofrenii. 87 (23,7%) osb posiadao
wyksztacenie podstawowe lub zawodowe, 205 (55,9%) rednie, 26 (7,1%) wysze
(w49 przypadkach nie uzyskano informacji owyksztaceniu). Wchwili badania 26
osb kontynuowao nauk, 29 pracowao wswoim zawodzie, 21 pracowao wwarunkach chronionych, 206 byo na rencie, 3 osoby pozostaway na utrzymaniu rodziny,
o44 osobach nie uzyskano informacji dotyczcych zatrudnienia.
Wbadaniu wzili udzia chorzy zakwalifikowani przez lekarzy prowadzcych do
grupy zwysokim poziomem wgldu lub do grupy bez wgldu, na podstawie nastpujcych kryteriw:

Kwestionariusz wgldu w schizofreni Moje myli i odczucia

495

1. Chorzy zpenym wgldem (zpoczuciem choroby) [189 (40,5 %) osb] maj

wiadomo choroby, duo wiedz oswojej chorobie, maj dystans do swoich objaww itraktuj je jako chorobowe, znaj prawdopodobne przyczyny swojej choroby,
akceptuj leczenie iuwaaj je za potrzebne (wsppracuj zlekarzem), s wiadomi
moliwoci wystpienia nawrotw iaktywnie staraj si im zapobiega.
2. Chorzy zcakowitym brakiem wgldu (brakiem poczucia choroby) [163
(34,9%] uwaaj si za osoby zdrowe, wyjtkowe, nie potrafi oddzieli objaww od
rzeczywistoci, przyczyny choroby tumacz urojeniowo, odmawiaj leczenia, nie
maj wiadomoci ryzyka nawrotw.
Analiza statystyczna polegaa wpierwszej kolejnoci na ocenie wariancji wszystkich pyta, wcelu wykluczenia pozycji, ktre nie rnicuj osb badanych. Nastpnie
dokonano nieliniowej analizy regresji (metoda enter), wcelu wyonienia pozycji
testowych najlepiej pozwalajcych przewidzie ocen kliniczn poczucia wgldu okrelon przez lekarzy. Wwyniku tej analizy wytypowano 6 pozycji testowych (wyniki
wtabeli 1 waneksie). Tak stworzony model pozwala waciwie przyporzdkowa
82,1% przypadkw (-2 log likelihood = 255,33; Nagelkerke r2 = 0,59). Stanowi one
Kwestionariusz wgldu wschizofreni Moje myli iodczucia. Za jego wynik
przyjto sum wszystkich pozycji testowych, ktre oceniano zgodnie ze schematem,
przypisujcym poszczeglnym odpowiedziom nastpujce wartoci liczbowe:
2 oznacza peny wgld
1 czciowy wgld
0 brak wgldu
Histogram rozkadu wynikw tak utworzonej skali pokazuje na rozkad zbliony
do kapeluszowego, co wskazuje na dobre zrnicowanie nasilenia poczucia wpywu
na przebieg choroby uosb badanych.
Wyniki
KWESTIONARIUSZ WGLDU WSCHIZOFRENI
MOJE MYLI iODCZUCIA

imi inazwisko

data

Prosz zaznaczy jedn odpowied, ktra najlepiej opisuje Pana (i) przeycia
1. Gdy inne osoby staraj si pokaza mi, ktre zmoich dozna (odczu) s prawdziwe, aktre nie:
a) Ich zdanie pomaga mi wdostrzeeniu granicy midzy zdrowiem achorob.

496

Andrzej Kokoszka i wsp.

b) Chocia ich zdanie nie przekonuje mnie do koca, czuj si bezpieczniej,

kiedy mwi, e moje doznania s czci choroby.
c) Uwaam, e moi bliscy nie potrafi pomc mi wrozdzieleniu rzeczywistoci
od dozna chorobowych to mnie tylko denerwuje.

2. Kiedy odnosz wraenie, e kto mnie ledzi lub obserwuje:
a) Powanie myl, e to objawy nawrotu choroby.
b) Staram si to sprawdzi (pytam bliskich).
c) Zaczynam si zastanawia, jak unikn przeladowcw.

3. Gdy lekarz mwi do mnie, e choruj na schizofreni, to:
a) Jest to dla mnie oczywiste, bo pogodziem/am si ztym, e jestem chory/a.
b) Zoci mnie to, bo uwaam, e nie ma pojcia otym, co czuj.
c) Ogarniaj mnie wtpliwoci inie chc na ten temat rozmawia.

4. Kiedy moi bliscy zaczynaj niepokoi si moim wygldem mwic, e nie dbam osiebie:
a) Uwaam, e mj wygld to moja sprawa inie zwracam na to uwagi.
b) Zaczyna mnie niepokoi to, e kto zwraca mi uwag.
c) Odczuwam lk, e moe maj racj inaprawd dzieje si ze mn co zego.

5. Choroba, na ktr cierpi, schizofrenia:
a) Jest chorob przewlek iwiem, e moe powrci.
b) Mam nadziej, e nigdy wicej nie zachoruj.
c) Myl, e nie jestem chory/aimnie to nie dotyczy.

6. Kiedy zastanawiam si, dlaczego zachorowaem/am, to:
a) Wiem, e mogo wpyn na to wiele czynnikw (np. stres, skonnoci rodzinne,
bolesne wydarzenia).
b) Mam na ten temat inne zdanie ni mj lekarz imyl, e znam prawdziw przyczyn choroby.
c) Uwaam, e nic mi nie dolega ie problem schizofrenii mnie nie dotyczy.
Klucz do kwestionariusza Moje myli iodczucia
1. a 2; b 1; c 0
2. a 2; b 1; c 0
3. a 2; b 0; c 1
4. a 0; b 1; c 2
5. a 2; b 1; c 0
6. a 2; b 1; c 0
Ocena rzetelnoci itrafnoci kwestionariusza
Analiza rzetelnoci wykazaa bardzo wysokie korelacje wszystkich pozycji
testowych z wynikiem oglnym kwestionariusza (od 0,43 do 0,73). Wspczynnik

Kwestionariusz wgldu w schizofreni Moje myli i odczucia

497

alfa Cronbacha dla caego kwestionariusza wynis 0,8, co wskazuje na jego bardzo
wysok rzetelno.
Ocen trafnoci kwestionariusza rozpoczto od sprawdzenia za pomoc testu t
Studenta, czy uzyskane wyniki rnicuj osoby wyrnione przez lekarzy ze wzgldu
na niski lub wysoki wgld wchorob. Uzyskano bardzo istotn statystycznie rnic
wrednich nasileniach poczucia wgldu (zwgldem r. = 8,9; SD = 2,76; bez wgldu
r. = 4,08; SD = 2,55) midzy tak wyrnionymi grupami, co potwierdza zasadno
takiego wyboru pozycji testowych (warto t Studenta = 16,5; p < 0,0001). Nastpnie kolejnym badaniem objto 128 osb ze schizofreni (55 kobiet i73 mczyzn)
wwieku od 19 do 68 lat (r. = 41,94; SD = 13,09). Trafno kwestionariusza oceniano
wtym przypadku na podstawie korelacji jego wynikw zwynikami podskali brak
krytycyzmu iwgldu wPANSS. Stwierdzono umiarkowan ujemn korelacj (r
= -0,55), ktra potwierdza trafno omawianego kwestionariusza. Warto ujemna
wspczynnika korelacji wynika zfaktu, e wprzypadku Kwestionariusza wgldu
wschizofreni wyszy wynik oznacza wikszy wgld, awprzypadku podskali PANSS
wyszy wynik oznacza mniejszy wgld ikrytycyzm. Umiarkowana korelacja wskazuje,
e porwnywane narzdzia mierz odmienne aspekty wgldu. Womawianym badaniu
potwierdzono wysok rzetelno narzdzia (alfa Cronbacha = 0,77).
Na podstawie wynikw uzyskanych wostatnim zomawianych bada (128 osb)
opracowano prowizoryczn metod przeksztacania wynikw surowych wwyniki
wystandaryzowane (tabela 2, waneksie) oraz prowizoryczne normy stenowe dla
kwestionariusza wgldu wschizofreni (tabela 3, waneksie). Zgodnie znimi badani
uzyskujcy wyniki wgrnym zakresie skali (1012 punktw) to pacjenci charakteryzujcy si wysokim poziomem wgldu wchorob, majcy wiadomo choroby iwiedz
oniej, zachowujcy krytycyzm idystans do swoich objaww, ktre traktuj jako stany
chorobowe, akceptuj leczenie iuwaaj je za potrzebne (wsppracuj zlekarzem), s
wiadomi moliwoci wystpienia nawrotw iaktywnie staraj si im zapobiega.
Pacjenci uzyskujcy wyniki wprzedziale 05 punktw to chorzy zcakowitym
brakiem wgldu (brakiem poczucia choroby uwaaj si za osoby zdrowe, wyjtkowe, nie potrafi oddzieli objaww od rzeczywistoci, przyczyny choroby) tumacz
urojeniowo, odmawiaj leczenia, nie maj wiadomoci choroby. Pacjenci uzyskujcy
wyniki wprzedziale 6-9 punktw to osoby ze rednim poczuciem wgldu.
Omwienie wynikw
Nazwa narzdzia stosowana na formularzach wypenianych przez pacjenta Moje
myli iodczucia jest bardziej oglna od jego profesjonalnej nazwy Kwestionariusz
wgldu wschizofreni. Takie rozwizanie przyjto, aby zmniejszy ryzyko negatywnego stosunku do jego wypeniania przez osoby bez wgldu wschizofreni, wtym
itakie, ktre s bardzo wraliwe na jakiekolwiek sugestie, e s dotknite t chorob,
ireaguj na nie wnegatywny sposb.
Na uwag zasuguje fakt, e kwestionariusz nie jest oparty na adnej zgry przyjtej teorii. Zosta skonstruowany na podstawie obserwacji pacjentw wstanie dobrej
itrwaej remisji, co mona traktowa jako dodatkowy argument wskazujcy na do
dobr jego trafno.

498

Andrzej Kokoszka i wsp.

Kwestionariusz jest krtki, poniewa wypenianie duszych narzdzi diagnostycznych moe sprawia trudnoci chorym zdeficytami funkcji poznawczych. Przeznaczony jest do samodzielnego wypeniania przez pacjenta. Jego konstrukcja zwizana
jest zprzekonaniem opotrzebie monitorowania stosunku pacjentw do przewlekych
chorb, na ktre cierpi. Istotnym elementem takiego procesu s okresowe, np. coroczne, podsumowania. Kwestionariusz wgldu wschizofreni moe by pomocny wtego
rodzaju ocenie. Pacjent moe go wypenia przed wizyt psychiatryczn, np. wgabinecie pielgniarskim. Obliczenie wynikw jest proste iszybkie. Moe by dokonane
przez pielgniark idostarczone lekarzowi przed rozpoczciem przez niego badania
kontrolnego. Wyniki wskazujce na saby wgld stanowi wskazwk, ktra wymaga
klinicznego zweryfikowania. Mona wtym celu zanalizowa zpacjentem udzielone
przez niego odpowiedzi na poszczeglne pytania, wykorzystujc, stosowan wpodejciu
poznawczo-behawioralnym, metod sokratejskiego dialogu. Polega ona na zadawaniu
pacjentowi pyta dotyczcych odpowiedzi, ktrych on nie udzieli. Na przykad, kiedy
pacjent wybra odpowied b, zadajemy pytania wrodzaju zjakich powodw nie
wybra odpowiedzi a, wjakich okolicznociach udzieliby odpowiedzi c? Wten
sposb pomagamy mu uzasadni jego stosunek do opisanej wpytaniu sytuacji, atake
umoliwiamy skorygowanie odpowiedzi. Zasady tego rodzaju postpowania zostay
szerzej opisane wporadniku Schizofrenia: wzmacnianie zdolnoci samostanowienia
[23]. Zdowiadcze praktycznych ze stosowania tego narzdzia wdalszych badaniach
wynika, e istotne znaczenie ma zaufanie pacjenta do lekarza. Zaobserwowano, e osoby
zczciowym wgldem, obawiajce si hospitalizacji wtrudnych warunkach, miay
tendencj do dysymulacji swoich problemw zwgldem iudzielania odpowiedzi, jakich
ich zdaniem oczekiwa badajcy, aby unikn skierowania do szpitala.
Rzetelno kwestionariusza (alfa Cronbacha 0,8) jest stosunkowo wysoka, jak na
tak bardzo krtkie narzdzie, wporwnaniu zinnymi stosowanymi kwestionariuszami
[por 21]. Trafno oceniana na podstawie korelacji wyniku Kwestionariusza wgldu
wschizofreni zwynikiem podskali brak krytycyzmu iwgldu wskali PANSS
wynosi 0,55, co oznacza umiarkowany zwizek pomidzy wynikami uzyskiwanymi
za pomoc tych narzdzi. Taki wynik mona oceni jako pozytywny, poniewa trafno polskiej wersji podskali braku wgldu ikrytycyzmu nie jest znana. Rzetelno
poszczeglnych skal anglojzycznej wersji PANSS mieci si wzakresie od 0,73 do
0,83. Brak jest danych dotyczcych trafnoci pozycji PANSS. Podawana przez autorw
narzdzia trafno caej skali oglnej psychopatologii wPANSS, do ktrej zaliczany
jest brak wgldu ikrytycyzmu, oceniana na podstawie korelacji jej wynikw zwynikami NIMH Clinical Global Impression Scale, jest umiarkowana (r = 0,52) [22].
Uwzgldniajc omawian na wstpie zoono zjawiska wgldu izwizan znim
odmienno zakresu zjawisk wczanych do wgldu womawianej metodzie ipodskali
PANSS, atake odmienno sposobu konstruowania porwnywanych narzdzi, mona
uzna, e trafno kwestionariusza jest zadowalajca. Tego rzdu trafno jest spotykana wszeroko stosowanych kwestionariuszach [por. 21]. Umiarkowana trafno moe
wynika nie tylko zwtpliwej trafnoci przyjtego kryterium walidacyjnego jednej
pozycji wskali PANSS, ale rwnie zniewielkiej liczby pozycji kwestionariusza iby
swego rodzaju cen za krtko narzdzia. Mona uzna, e opracowywana skala

Kwestionariusz wgldu w schizofreni Moje myli i odczucia

499

wgldu mierzy tak cz wariancji wgldu, ktr pomija PANSS, dlatego, e oba
narzdzia mierz umiarkowanie odmienne zakresy badanego zjawiska. Ztego wzgldu
prezentowany kwestionariusz moe te by uzupenieniem wyniku skali brak wgldu
ikrytycyzmu PANSS.
Umiarkowana trafno kwestionariusza ma wpraktyce mniejsze znacznie, poniewa ma on przede wszystkim suy do bada przesiewowych iwspomaga diagnoz
kliniczn. Atutem tak skonstruowanego narzdzia jest moliwo wykorzystania go do
psychoedukacji iomwienia zpacjentem, lub jeszcze lepiej zgrup pacjentw, znaczenia irnic zawartych wkwestionariuszu odpowiedzi. Istotnie statystycznie ipraktycznie
rnice wrednich wynikach kwestionariusza wgrupach pacjentw zpenym wgldem
izcakowitym brakiem wgldu wskazuj, e omawiany kwestionariusz mona rwnie
stosowa wbadaniach naukowych, szczeglnie takich, wktrych warunki nie pozwalaj
na stosowanie duszych metod, lub gdy maj one charakter pilotaowy.
Wnioski
Kwestionariusz wgldu wschizofreni Moje myli iodczucia ma dobr rzetelno ido dobr trafno imoe by wykorzystywany do przesiewowych bada
majcych na celu zidentyfikowanie pacjentw zbardzo niskimi poczuciem wgldu
wschizofreni. Moe te by uyteczny wpomiarach zmiany tego poczucia oraz
wjakociowej ocenie wgldu poprzez dyskusj nad udzielonymi przez pacjenta odpowiedziami, atake do oddziaywa psychoedukacyjnych majcych na celu rozwijanie
wgldu wschizofreni. Zachowujc ostrono winterpretacji uzyskanych wynikw,
mona kwestionariusz stosowa wbadaniach naukowych.
M

. , ,
.
. ,
,
.
.
16 ,
, . ,
, 367 , 6
.
= 0,8.
128 ,

.
( = 0,55), .
= 0,77.
. 6- ,
.
. ,

500

Andrzej Kokoszka i wsp.

,
.
Fragebogen der Einsicht in die Schizophrenie - Meine Gedanken und Empfindungen
Zusammenfassung
Ziel. Die Bildung eines kurzen Fragebogens, der in der therapeutischen Praktik brauchbar ist,
zum selbstndigen Ausfllen durch den Patienten und zur Bewertung der Einsicht.
Methode. Der Fragebogen wurde aufgrund der individuellen Anamnesen und Gruppenanamnesen mit
den Personen gebildet, die nach der Meinung ihrer rzte an Schizophrenie mit einem gnstigen Verlauf
gelitten hatten und die eine groe Einsicht in die Krankheit hatten. In Betracht wurden auch die Anamnesen
der Personen ohne Einsicht und mit ungnstigem Verlauf dieser Krankheit genommen. Diese Anamnesen
liessen 16 Fragen mit 3 mglichen Antworten zur Wahl formulieren, die charakteristisch fr folgende Personen
waren: ohne Einsicht, mit voller Einsicht oder Teileinsicht. Dann sonderte man whrend der Untersuchungen
von 367 Patienten mit Fachrzten 6 Fragen aus, die am besten die Personen mit hoher und niedriger Einsicht
differenzieren. Die aus diesen Fragen zusammengesetzte Methode hat eine gute Reliabilitt - Alfa Cornbach
= 0,8. Die Validitt beurteilte man in den folgenden Studien an 128 Schizophreniekranken, indem man die
Korrelation des Skalaergebnisses mit dem PANSS - Ergebnis auf der Unterskala vom Kritizismus untersuchte.
Sie zeigten eine mige Korrelation (r=0,55), die auf eine relativ gute Reliabilitt der Skala zeigt. Eine hohe
Validitt des Fragebogens - Alfa Cronbach = 0,77 - wurde besttigt.
Ergebnisse. Es wurde ein 6 - Items Fragebogen gebildet, der durch den Patienten auszufllen
ist und der zur Bewertung seiner Einsicht in die Schizophrenie dient.
Schlussfolgerungen. Der Fragebogen der Einsicht in die Schizophrenie - Meine Gedanken und
Empfindungen hat eine relativ gute Reliabilitt und Validitt und kann zu Studien benutzt werden,
die zum Ziel haben, die Patienten mit sehr niedrigem Gefhl der Einsicht in die Schizophrenie zu
identifizieren.
Le questionnaire du phnomne dinsight dans la schizophrnie Mes penses
et mes sentiments
Rsum
Objectif. Construire le court questionnaire estimantle phnomne dinsight , utile dans la pratique
thrapeutique, destin remplir par le patient soi-mme.
Mthode. Ce questionnaire base sur les interviews individuels et en groupes avec des patients qui,
daprs leurs mdecins, ont eule phnomne dinsight plain et sans se phnomne. Ces interviews
rendent possible la formulation de 16 questions avec trois possibilits de rponses caractristiques pour
les patients: aveclinsight, sans linsight et aveclinsight partiel. Ensuite on examine 367 patients
et on fixe 6 questions qui diffrencient le mieux les patients avec le niveau trs basdinsight et trs
lev. Cette mthode estfiable, son coefficient alpha de Cronbach = 0,8. Sa validit est analyse
dans les examens de 128 schizophrnes son coefficient alpha de Cronbach = 0,77. On y examine
la corrlation de lchelle avec la sous-chelle de PANSS la corrlation est moyenne(r = -0,55).
Rsultats. Le questionnaire de 6 questions remplir par le patient soi-mme est donc valable etfiable.
Conclusion. Ce bref questionnaire peut tre utilis pour le screening des patients avecle niveau
peu lev dinsight .

Pimiennictwo
1. Telichowska-Lena A. Zastosowanie iskuteczno terapii poznawczo-behawioralnej wleczeniu
schizofrenii Psychiatria 2007; 4: 6068.
2. Tarrier N, Lewis S, Haddock G, Bentall R, Drake R, Kinderman P, Kingdon D, Siddle R,
Everitt J, Leadley K, Benn A, Grazebrook K, Haley C, Akhtar S, Davies L, Palmer S, Dunn G.

Kwestionariusz wgldu w schizofreni Moje myli i odczucia

501

Cognitive-behavioural therapy in first-episode and early schizophrenia. 18-month follow-up of

arandomised controlled trial. Brit. J. Psychiatry 2004; 184: 231239.
3. Valmaggia LR, van der Gaag M, Tarrier N, Pijnenborg M, Slooff CJ. Cognitive-behavioural
therapy for refractory psychotic symptoms of schizophrenia resistant to atypical antipsychotic
medication. Randomised controlled trial. Brit. J. Psychiatry 2005; 186: 324330.
4. Cather C. Functional cognitive-behavioural therapy: abrief, individual treatment for functional impairments resulting from psychotic symptoms in schizophrenia. Can. J. Psychiatry 2005; 50: 258263.
5. Trower P, Birchwood M, Meaden A, Byrne S, Nelson A, Ross K. Cognitive therapy for command
hallucinations: randomised controlled trial. Brit. J. Psychiatry 2004; 184: 312320.
6. Tarrier N, Yusupoff L, Kinney C, McCarthy E, Gledhill A, Haddock G, Morris J. Randomised
controlled trial of intensive cognitive behaviour therapy for patients with chronic schizophrenia.
BMJ. 1998; 317: 303307.
7. Campbell RJ. Psychiatric dictionary. Seventh edition. Oxford: Oxford University Press; 1996.
8. Korzeniowski L, Puyski S, red. Encyklopedyczny sownik psychiatrii. Warszawa: PZWL;
1986, s. 234235.
9. Greenfield D, Strauss JS, Bowers MB, iin. Insight and interpretation of illness in recovery from
psychosis. Schizophr. Bull. 1989; 15: 245252.
10. Beck AT, Baruch E, Balter JM, Steer RA, Warman DM. Anew instrument for measuring insight:
the Beck Cognitive Insight Scale. Schizophr. Res. 2004; 68: 319329.
11. Morre BE. Sownik psychoanalizy. Warszawa: Jacek Santorski & Co; 1996.
12. Alanen YO. Schizofrenia. Jej przyczyny ileczenie dostosowane do potrzeb. Warszawa: Instytut
Psychiatrii iNeurologii; 2000.
13. McEvoy JP, Apperson LJ, Appelbaum PS, Ortlip P, Brecosky J, Hammill K, Geller JL, Roth L.
Insight in schizophrenia. Its relationship to acute psychopathology. J. Nerv. Ment. Dis. 1989;
177: 4347.
14. David AS. Insight and psychosis. Brit. J. Psychiatry 1990; 156: 798808.
15. Amador XF, Strauss DH, Yale SA, Flaum MM, Endicott J, Gorman JM. Assessment of insight
in psychosis. Am. J. Psychiatry 1993; 150: 873879.
16. Birchwood M, Smith J, Drury V, Healy J, Macmillan F, Slade M. Aself-report Insight Scale
for psychosis: reliability, validity and sensitivity to change. Acta Psychiatr. Scand. 1994; 89:
6267.
17. Markova IS, Berrios GE. The assessment of insight in clinical psychiatry: anew scale.
Acta Psychiatr. Scand. 1992; 86: 159164.
18. Grzywa A, Dbowska G, oza B. Ocena rzetelnoci itrafnoci skali wgldu wchorob. Psychiatr.
Pol. 2000; 34: 919930.
19. Jarosz M, Pankiewicz Z, Bienkiewicz JW, Buczek I, Cichocki M, Czech-niady I, FurgoOlszewska M, Juszczak E, Pisarski A, Poprawska I, iin.. Skale do badania ksztatowania si
podstawowych proporcji wschizofrenii. Psychiatr. Pol. 1993; 27: 149164.
20. Poprawska I, Jarosz M. Badania nad ksztatowaniem si proporcji poczucie wasnej choroby
poczucie zdrowia. Psychiatr. Pol. 1993; 27: 363372.
21. Juczyski Z. Narzdzia pomiaru wpromocji ipsychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testw
Psychologicznych PTP; 2001.
22. Kay SR, Opler LA, Fiszbein A. Positive and Negative Syndrom Scale (PANSS). Rating manual.
San Rafael: 1987.
23. Kokoszka A. Schizofrenia: wzmacnianie zdolnoci samostanowienia. Gdask: Via Media;
2008.

502

Andrzej Kokoszka i wsp.

tabele
Tabela 1. Wyniki nieliniowej analizy regresji pozycje wrwnaniu
B

SE

Wald

df

Sig.

Exp (B)

P1

0,925

0,222

17,422

0,000

0,397

P2

0,462

0,221

4,391

0,036

0,630

P3

0,505

0,194

6,764

0,009

0,603

P4

0,580

0,263

4,879

0,027

0,560

P5

0,348

0,284

1,505

0,022

0,706

P6

0,385

0,189

4,169

0,041

0,680

Staa

6,456

0,674

91,745

0,000

636,234

Tabela 2. Metoda przeksztacania wynikw

surowych wwynik wystandaryzowany
skala stenowa
Wynik
12
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0

Sten
910
8
7
6
6
5
5
4
4
3
3
3
12

Tabela 3. Normy stenowe

Wynik
kwestionariusza
wgldu

Sten

0
13
45
67
89
10
11
12

12
3
4
5
6
7
8
910

Upraszczajc otrzymane wyniki, mona powiedzie, e:

wyniki od 0 do 5 punktw (14 stenw) naley interpretowa jako niskie nasilenie
wgldu
wyniki od 6 do 9 punktw (56 stenw) naley interpretowa jako przecitne
nasilenie wgldu
wyniki od 10 do 12 punktw (710 stenw) naley interpretowa jako wysokie
nasilenie wgldu
Adres: Andrzej Kokoszka
II Klinika Psychiatryczna WUM
03-242 Warszawa, ul. Kondratowicza 8

Otrzymano: 5.10.2007
Zrecenzowano: 28.11.2007
Przyjto do druku: 10.04.2008