Professional Documents
Culture Documents
CHMIELNICKI
Politechnika Warszawska
Warszawa
Ciepo do budynku moe by dostarczane z zewntrznych rde ciepa (ciepownie, elektrociepownie) lub te wytwarzane w rdach lokalnych (kotownie). Niezalenie od sposobu zaopatrywania w ciepo, podstawowa zasada regulacji procesw cieplnych jest podobna. Racjonalne wykorzystanie energii na
potrzeby ciepownicze jest moliwe jedynie w przypadku zastosowania odpowiednich urzdze regulacyjnych. Pomimo znacznych kosztw ponoszonych
na regulacj automatyczn, nakady inwestycyjne zwracaj si ju po kilku latach. Regulacja automatyczna jest procesem zoonym, ktrego zrozumienie
wymaga znajomoci zarwno procesu technologicznego, jak rwnie podstawowych zasad regulacji. Prawidowe dziaanie ukadu regulacji zaley nie tylko od rodzaju zastosowanych urzdze, ale take od waciwego ich doboru
oraz nastawienia odpowiednich parametrw decydujcych o jakoci procesu
regulacji.
NOWOCZESNE systemy sterowania stosowane w ciepownictwie wyposaane s w sterowniki cyfrowe oraz
w komputerowe ukady sterowania
i nadzoru, dlatego tez wiedza jaka jest
potrzebna do prawidowego zaprojektowania tych ukadw jest bardzo szeroka
i obejmuje technologie procesu, regulacj automatyczn oraz pewne zagadnienia z zakresu informatyki. Rzadko si
zdarza aby projektanci ukadw dysponowali wiedz obejmujc wszystkie te
zagadnienia. Dlatego wane jest, aby
specjalici z poszczeglnych dziedzin
cile ze sob wsppracowali, gdy
tylko wtedy mona uzyska prawidowy kocowy efekt dziaania.
1. Struktura systemu
ciepowniczego
Struktura ukadu regulacji procesu
ciepowniczego zaley od rodzaju rda ciepa. W przypadku systemw centralnych obejmuje rda ciepa (ciepownie, elektrociepownie), sieci ciepownicze, przepompownie, wzy
ciepownicze oraz instalacje wewntrzne. Obecnie do powszechnie stosowane jest ciepownictwo centralne,
w ktrym dominuj dwuprzewodowe
systemy wodne dostarczajce ciepo na
potrzeby centralnego ogrzewania,
ciepej wody uytkowej, ciepa technologicznego i wentylacji. Na rysunku 1
pokazano uproszczony schemat, dwururowego wodnego systemu ciepowniczego oraz zaznaczono miejsca, w ktrych realizowane s poszczeglne etapy
CIEPOWNICTWO
2. Komputerowe ukady
sterowania
W cyfrowych ukadach automatyki
stosowane s dwie podstawowe struktury ukadw regulacji:
ukad regulacji cyfrowej nadrzdnej
(Supervisory Control, SetPoint Control, SPC), ktry charakteryzuje si
tym, e system cyfrowy nastawia warto zadan regulatora analogowego
sterujcego elementem wykonawczym.
Wielko wartoci zadanej obliczona
jest w komputerze wedug wprowadzonego algorytmu oraz na podstawie pomiaru wielkoci charakterystycznych
w obiekcie regulacji,
ukad regulacji cyfrowej bezporedniej DDC (Diect Digital Control),
w ktrej komputer steruje obiektem regulacji bezporednio oddziaujc na
czony wykonawcze. Ukad ten charakteryzuje si tym, e wielko regulowana w postaci analogowej, przetwarzana
jest w dyskretnych chwilach czasowych, najczciej periodycznie na sygna cyfrowy, ktry jest przetwarzany
zgodnie z zaprogramowanym algorytmem regulacji. Obliczone w komputerze (mikrokomputerze, sterowniku)
zmiany sterujce s z kolei przetwarzane na sygnay dogodne do sterowania
elementami wykonawczymi.
Obecnie s stosowane struktury bezporedniej regulacji cyfrowej DCC.
Od niedawna ten rodzaj sterowania zaczyna by powszechnie wprowadzany
w systemach ciepowniczych. Regulacja DCC umoliwia realizacj tych
wszystkich zada co regulacja tradycyjna analogowa, a ponadto rwnie takich zada jak sterowanie optymalne,
programowe, kaskadowe i inne.
Podstawowym elementem sterowania DCC jest komputer lub mikrokomputer. Jednak oprcz standardowego
wyposaenia w postaci urzdze wejcia-wyjcia i pamici zewntrznych
potrzebne s jeszcze dodatkowe elementy umoliwiajce wprowadzenie
danych z obiektu oraz wyprowadzenie
sygnaw sterujcych. Poza tym potrzebne jest rwnie odpowiednie oprogramowanie specjalistyczne dla danego
procesu, ktre pozwoli na realizacj
konkretnego algorytmu sterowania.
Wielkoci mierzone w obiekcie regulacji maj zwykle przebieg analogowy
i w takiej postaci nie nadaj si do dalszej obrbki w mikrokomputerze. Musz by one przetworzone na sygna cyfrowy. Do tego celu su przetworniki
analogowe A/C, przy czym sygna analogowy dopywajcy do przetwornika
powinien by w postaci standardowej,
np.: od 0 do 10 V prdu staego, bd
od 0 (4) do 20 mA. W przypadku czujnikw oporowych wysyany jest okresowo prd stay od 1 do 4 mA i mierzony jest spadek napicia na tym oporze.
Kady z sygnaw analogowych przetwarzany jest na sygna cyfrowy. W cyfrowych ukadach sterowania stosowane s dwa rozwizania tego problemu.
W pierwszym przypadku, kada z mierzonych wielkoci analogowych przetwarzana jest w niezalenym przetworniku A/C. Jest to rozwizanie kosztowne, gdy cena takich przetwornikw
jest znaczna. Z tego powodu w regulatorach cyfrowych przeznaczonych do
ciepownictwa stosuje si inne rozwizania wykorzystujc do tego celu multiplekser, ktry jest urzdzeniem przeczajcym. Do jednego przetwornika
A/C doprowadzane s kolejno poszczeglne sygnay pomiarowe. Czas jednego cyklu w jakim doprowadzone s
wszystkie mierzone wielkoci zaley
od szybkoci procesora oraz liczby tych
wielkoci. Na og przyjmuje si, e do
jednego przetwornika moe by doprowadzone nie wicej ni 16 wielkoci
wejciowych i wwczas czas tego
cyklu wynosi od 0,5 do 120 s. W przypadku obiektw regulacji o maych staych czasowych czas ten powinien by
krtki.
Po przetworzeniu wielkoci pomiarowych, nastpuje obliczenie odpowiednich sygnaw sterujcych zgodnie z zadanym algorytmem. Sygnay te
obliczone w mikrokomputerze maj
przebieg binarny i dlatego wymagaj
odpowiednich przetwornikw cyfrowo-analogowych C/A umieszczonych
na wyjciu. Jeden regulator DCC obsuguje zwykle kilka obwodw regulacji, a co za tym idzie steruje kilkoma
zespoami wykonawczymi. W obecnych rozwizaniach stosuje si niezaleny przetwornik C/A do kadego siownika. W urzdzeniach ciepowniczych siowniki maj silniki nawrotne
sterowane sygnaami -1, 0, +1 i wwczas przetworniki wyjciowe s przekanikami dwustanowymi. Bywaj
rwnie rozwizania z multiplekserem
po stronie wyjciowej, jednak wystpuj dosy rzadko. W niedalekiej przyszoci prawdopodobnie pojawi si siowniki z wejciem cyfrowym, gdy
prace badawcze prowadzone s w tym
kierunku.
Interfejs umoliwia poczenie
z urzdzeniami zewntrznymi, takimi
jak: drukarki, plotery, modemy, sieci,
itp. Mona wwczas t drog przesya
sygnay majce posta binarn, np.: powodujce sterowanie przekanikw
pomp, wczenie bd wyczenie lampek kontrolnych.
9
Gwne dziaanie regulatora cyfrowego polega na wytworzeniu odpowiedniego sygna sterujcego na wyjciu, zalenie od przyjtego algorytmu
regulacji. W oglnym przypadku moe
to by regulacja typu P, PI lub PID. Regulatory cyfrowe stosowane w ukadach ciepowniczych maj zwykle
struktury PI, dla ktrej sygna sterujcy
okrelony jest zalenoci:
t
1
x ( t ) = x 0 + k p e ( t ) + e ( t ) dt ,
Ti 0
gdzie:
x(t) sygna sterujcy,
x0 warto sygnau sterujcego dla
odchyki rwnej zero,
e(t) odchyka regulacji,
kp wspczynnik wzmocnienia regulatora,
Ti czas akcji cakujcej.
Jak zaznaczono wczeniej regulator
ten moe realizowa dowolne algorytmy wprowadzone do programu sterowania.
Uzyskanie odpowiednich jakoci regulacji wymaga dobrania okrelonych
nastaw regulatora. Do tego celu stosuje
si zwykle metody podobne jak
w przypadku regulatorw analogowych z t tylko rnic, e wspczynnik wzmocnienia naley przyjmowa
nieco wikszy, zalenie od czasu cyklu
multipleksera
ry, a wic od tego czy jest to wze jednostopniowy, czy dwustopniowy, szeregowy czy rwnolegy, z zasobnikiem
bd bez. Do najwaniejszych funkcji
wprowadzanych do programu mona
zaliczy:
nastawienia priorytetu dla wza
ciepej wody uytkowej, przez okresowe ograniczenie mocy cieplnej wza
centralnego ogrzewania,
sterowanie prac pomp adujcych
i cyrkulacyjnych,
zabezpieczenie przed przekroczeniem zadanej maksymalnej temperatury
ciepej wody uytkowej,
dobr parametrw nastaw regulatora.
W wzach technologicznych (np.:
wentylacji nawiewnej) istnieje moliwo wprowadzania podobnych programw do tych, ktre zostay zamieszczone wyej.
Regulacja DDC jest stosowana w wzach ciepowniczych, kotowniach,
ciepowniach, elektrociepowniach oraz
w sieciach ciepowniczych i przepompowniach. Natomiast w pojedynczych
pomieszczeniach w dalszym cigu instaluje si regulatory analogowe (np.:
termostatyczne regulatory grzejnikowe). Jest to spowodowane zbyt wysokimi kosztami urzdze pracujcych
w systemie DDC. Naley jednak
stwierdzi, e tylko kompleksowa regulacja DDC obejmujca rdo ciepa,
sie przesyow, wze ciepowniczy
i indywidualne ogrzewane pomieszczenie zapewnia odpowiedni jako procesu oraz minimalne zuycie energii.
Ukady DDC pojedynczych wzw
ciepowniczych mona czy w systemy sieciowe, ktre mog by dostpne
z dowolnego miejsca jeli zastosuje si
moduy komunikacyjne. Centralny komputer zainstalowany w systemie pozwala na komunikacj z dowolnym mikrokomputerem. Poczenie w jedn sie
regulatorw DDC zainstalowanych
w poszczeglnych wzach ciepowniczych umoliwia sta komunikacj
z systemem. Do transmisji danych na
wiksze odlegoci mona korzysta
z sieci telekomunikacyjnej poczonej
z sieci komputerow za pomoc modemw. Istnieje rwnie moliwo
przekazywania danych drog radiow.
W przypadku sieci obejmujcej jeden
budynek, poszczeglne regulatory DDC
mog by poczone ze sob na trzy
rne sposoby, a mianowicie wg struktury gwiadzistej, piercieniowej bd
liniowomagistralnej. Najkorzystniejsza jest struktura liniowo-magistralna,
ktra rwnie nazywana jest struktur
drzewa. Umoliwia atw rozbudow
w przypadku podczenia nowych regulatorw DDC. Struktura piercieniowa
4. Zakoczenie
LITERATURA
[3] Chmielnicki W. J.: Sterowanie moc w budynkach zasilanych z centralnych rde ciepa,
PAN. Studia z zakresu inynierii nr 41, Warszawa 1996
[4] Chmielnicki W. J.: Ciepownictwo Poradnik.
Regulacja automatyczna urzdze ciepowniczych, Fundacja Rozwoju Ciepownictwa
UNIA CIEPOWNICTWA. Warszawa
1997
[5] Junker B.: Regulacja urzdze wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, Arkady, Warszawa
1980
[6] Wrstlin D.: Regulacja urzdze ogrzewczych
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, Arkady,
Warszawa 1978
Uwaga Czytelnicy!
Zamawiajc papierow prenumerat miesicznika
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA
zyskacie bezpatny dostp do pozostaych elektronicznych publikacji tego czasopisma z lat 2004-2006.
www.sigmanot.pl
Najwiksza baza artykuw technicznych online!
Podsumowanie
Zmiany w polskim ciepownictwie zmierzaj do modernizacji i rozbudowy usug infrastrukturalnych oraz usprawniania systemu ciepowniczego przez wymian sieci kanaowych na sieci preizolowane (z dostosowywaniem ich red3)
11