ISSN 0137-3676

Wsppraca ukadw centralnego ogrzewania

i ciepej wody uytkowej z priorytetem jej przygotowywania
w wzach rwnolegych
Co-operation of Central Heating and Usable Hot Water Systems with Priority
of its Preparation in Parallel Substations
WADYSAW SZAFLIK*)

Sowa kluczowe: centralne ogrzewanie, ciepa woda uytkowa, wzy rwnolege

Keywords: central heating, usable hot water, parallel substations

Streszczenie
Omwiono podstawowe zagadnienia projektowania wzw
centralnego ogrzewania i ciepej wody uytkowej z priorytetem jej przygotowania. Zwrcono uwag na wspprac wza
cieplnego z systemem ciepowniczym oraz podano rozwizanie umoliwiajce ich waciw wspprac. Przedstawiono
zalecenia dotyczce rozwizania hydraulicznego ukadu po
stronie wody sieciowej wza z priorytetem przygotowania
ciepej wody uytkowej i zaproponowano schemat technologiczny takiego wza.

Abstract
The basic design problems of central heating substations and
usable hot water with a priority of its preparation are discussed. Attention is paid to proper cooperation of a working
substation with the district heating network and the respective solution is presented. Recommendations for a solution of
a hydraulic system on the mains water-side of the substation
with the priority of usable hot water preparation are given.
The technological scheme of such substation is proposed.

W SYSTEMACH ciepowniczych przekazywanie ciepa

z sieci ciepowniczej na cele centralnego ogrzewania budynkw i ciepej wody uytkowej odbywa si w wzach ciepowniczych. Wzy powinny by wyposaone w urzdzenia zapewniajce przepyw ciepa we waciwej iloci i na
odpowiednim poziomie. Istotne jest takie zaprojektowanie
i wykonanie wza cieplnego, ktre zapewni jego optymaln
prac i zminimalizuje sumaryczny strumie ciepa pobierany
z sieci ciepowniczej. W budynkach zasilanych z miejskiej
sieci ciepowniczej, wyposaonych w niezalene ukady
centralnego ogrzewania i ciepej wody uytkowej, zamwiony strumie czynnika grzejnego odpowiada maksymalnemu
pobieranemu z sieci cieplnej i rwna si sumie strumieni obliczeniowych na cele c.o. i na c.w.u.

Potrzeby cieplne budynkw w czasie doby zmieniaj si

w niewielkim zakresie. Budynki wielorodzinne budowane
w Polsce maj masywn konstrukcj. Zmiana strumienia
cieplnego dostarczanego do ogrzewania i zwizany z tym
nadmiar lub niedomiar ciepa w stosunku do aktualnych
potrzeb odczuwalny jest po pewnym, stosunkowo dugim
czasie [1]. Czas ten zaley od pojemnoci cieplnej budynku, izolacyjnoci przegrd zewntrznych i strumienia
powietrza wentylacyjnego oraz aktualnej temperatury zewntrznej. Jeeli do instalacji ogrzewania takiego budynku
zostanie przerwana dostawa ciepa na krtko, to praktycznie nie powinno by to zauwaone przez mieszkacw.
Na rysunku 1 [1] przedstawiono wyniki pomiarw przebiegu temperatury w wybranym pomieszczeniu budynku
z wielkiej pyty (system W 70) o kubaturze 24 690 m3
w warunkach wyczenia ogrzewania, przy zewntrznej
temperaturze wynoszcej rednio okoo -5 oC, na okres
dwunastu godzin (od godziny 19.00 do godziny 7.00 dnia
nastpnego) i ponownego wczenia.
Na rysunku 1 mona zauway, e przy tej temperaturze
zewntrznej, spadek temperatury w pomieszczeniu przy
wyczonym ogrzewaniu przez 12 godzin wynis okoo
4 oC, za przez pierwsze trzy godziny wynis on zaledwie
0,5 oC. Wykres ten potwierdza, e dla budynku masywnego, o duej iloci zgromadzonego w przegrodach ciepa
duej akumulacyjnoci cieplnej, wyczenie dostawy
ciepa do ogrzewanego budynku na krtki czas, moe pozosta niezauwaone przez lokatorw.

Gszam = Gsmax = Gsobl co + Gsobl cwu

(1)
gdzie:
Gsobl cwu
obliczeniowy strumie wody sieciowej,
Gszam strumie wody sieciowej zamwiony,
Gsmax maksymalny strumie wody sieciowej,
Gsobl co obliczeniowy strumie wody sieciowej na cele
c.o.,
G
sobl cwu obliczeniowy strumie wody sieciowej na cele
c.w.u.
Prof. dr hab. in. Wadysaw Szaflik; szaflik@zut.edu.pl, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
*)

2006-2011 Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o.

All right reserved

335

CIEPOWNICTWO

Ciepownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja 42/9 (2011) 335338

www.cieplowent.pl

Zamwiony strumie wody sieciowej

W wzach z priorytetem przygotowania ciepej wody,
w okresie maksymalnego poboru, nastpuje zmniejszenie dopywu czynnika grzejnego na c.o. i skierowanie go do ukadu
przygotowywania c.w.u., za poza szczytem poboru sytuacja
jest odwracana. W ten sposb realizowane jest skojarzenie
ukadw przygotowania c.w.u. i c.o. ze sob i ograniczenie
maksymalnego strumienia czynnika pobieranego z sieci.
Priorytet przygotowania ciepej wody pocztkowo realizowano w ukadach szeregowych ciepej wody, ale dziki
rozwojowi ukadw regulacji, moe by rwnie realizowany w ukadach rwnolegych przez odpowiednie ich
rozwizanie.
Strumie iloci potrzebnej wody sieciowej oblicza si,
uwzgldniajc strumie czynnika na potrzeby centralnego
ogrzewania i na potrzeby c.w.u., z nastpujcej zalenoci:

Rys. 1. Wykres temperatury w pomieszczeniu budynku masywnego

przy wyczeniu ogrzewania na okres 12 godzin

Na rysunku 2 przedstawiono wykres typowego poboru

ciepej wody zarejestrowany w odstpach piciosekundowych, dla dnia wolnego od pracy soboty, charakteryzujcego si stosunkowo duym jej poborem. Mona zauway
szybk i znaczn zmienno poboru wynikajc z potrzeb
lokatorw. Na rysunku oprcz wykresu zmiennoci poboru,
pokazano rozbir redni dobowy i maksymalny chwilowy.
Na rysunku 2 mona zauway, e zuycie ciepej wody
i zwizane z nim zapotrzebowanie na ciepo zmienia si
w krtkich okresach skokowo, od zera do rnych wartoci,
nawet bardzo duych. W zwizku z tym, ukad przygotowania
ciepej wody musi by dostosowany do tych zmian i zapewni dopyw waciwej iloci czynnika grzejnego. Przy czym
naley zauway, e podczas braku poboru ciepej wody wystpuje rwnie zapotrzebowanie na ciepo, zwizane z podgrzaniem wody traccej ciepo w obiegu cyrkulacji.
Wanie te dwie cechy charakteryzujce pobr ciepa: na
centralne ogrzewanie i ciep wod oraz moliwoci urzdze automatycznej regulacji zainspiroway projektantw
do zmniejszenia maksymalnego strumienia czynnika pobieranego z sieci, przez sprzgnicie do wsppracy ze
sob ukadw przygotowania ciepej wody i zasilania centralnego ogrzewania oraz poyczania, w chwilach duych poborw ciepej wody, ciepa od centralnego ogrzewania wiedzc o tym, e zakumulowane w budynku ciepo
(tzw. bezwadno cieplna budynku) nie pozwoli na du
zmian temperatury w pomieszczeniach. Krtkotrwae
zmiany strumienia czynnika grzejnego zasilajcego ukad
centralnego ogrzewania nie spowoduj odczuwalnych
zmian temperatury w pomieszczeniach.

Gsobl = Gsobl co + Gsr cwu kg/s

gdzie:
Gsobl obliczeniowy (redni) strumie wody sieciowej,
G
sr cwu redni strumie wody sieciowej na cele c.w.u.
redni strumie wody sieciowej na cele c.w.u. uwzgldnia strumie czynnika grzejnego wody sieciowej do podgrzania ciepej wody i do pokrycia straty ciepa w obiegu
cyrkulacji.
Przy realizacji priorytetu przygotowania ciepej wody uytkowej, obliczony z zalenoci (2) strumie wody sieciowej
powinien podgrza do odpowiedniej temperatury maksymalny chwilowy strumie pobieranej przez lokatorw ciepej
wody i dlatego, strumie zamwiony czynnika grzejnego powinien by wikszy lub rwny maksymalnemu, chwilowemu
strumieniowi wody sieciowej na przygotowanie ciepej wody
uytkowej:
Gszam Gsobl kg/s.

max

POBR [l/s]

0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20

0,00
0

redni dobowy
1

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
GODZINY DOBY

Rys. 2. Histogram poboru dobowego w dzie wolny od pracy sobota, odnonikiem zaznamax
czono rozbir maksymalny chwilowy V&chw

336

gdzie Gsmax cwu maksymalny strumie

wody sieciowej do przygotowania c.w.u.

Schematy ukadw wza

z priorytetem przygotowania c.w.u.

0,80

0,10

(3)

Powinien by te, co najmniej rwny maksymalnemu

chwilowemu zapotrzebowaniu na wod sieciow do przygotowania c.w.u. Jeeli obliczony z zalenoci (2) strumie
wody sieciowej jest mniejszy ni maksymalne, chwilowe
zapotrzebowanie na wod sieciow do przygotowania
c.w.u. to naley go zwikszy do maksymalnego, chwilowego strumienia wody sieciowej do przygotowania ciepej
wody uytkowej:
Gszam = Gsmax cwu kg/s
(4)

POBORY CHWILOWE; M=187, N=160 - SOBOTA 16.03.02

0,90

(2)

Priorytet przygotowania ciepej wody

realizowany by w ukadach szeregowych
ciepej wody, ale dziki rozwojowi ukadw regulacji, moe by rwnie realizowany w ukadach rwnolegych przez
odpowiednie ich rozwizanie. Schematy
wzw centralnego ogrzewania i ciepej
wody z priorytetem jej przygotowania pokazano na rys. 3; na rys. 3a wza rwnolegego, a na rys. 3b szeregowego.
Pocztkowo zalecano stosowanie wzw dwustopniowych z priorytetem przygotowania ciepej wody, bardziej korzystne

CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 42/9 (2011)

a)

b)

Schemat analizowanego ukadu wza szeregowo rwnolegego po stronie wody sieciowej przedstawiono na
rys. 3a.
Przeprowadzono analiz przepywu czynnika grzejnego
ukadu wza dla dwch obliczeniowych stanw pracy [2]:
stan I na wymiennik ciepej wody i wze c.o. pynie
strumie wody sieciowej odpowiadajcy warunkom obliczeniowym,
stan II maksymalna realizacja priorytetu zamknity
jest dopyw wody sieciowej do wza c.o.
Przy analizie przepywu wody sieciowej przez wze
wykorzystano rwnanie charakterystyki przepywu czynnika. Wychodzc z rwnoci cinienia dyspozycyjnego
i strat cinienia w obu stanach pracy, otrzymuje si zaleno (5) na stosunek przepywu strumienia wody sieciowej, przy cakowicie zamknitym przepywie przez wze
c.o. do przepywu obliczeniowego Gsobl:

G 's
=
Gsobl

Rys. 3. Schemat ideowy wzw priorytetem przygotowania ciepej

wody uytkowej: a) wze rwnolegy, b) wze szeregowy

wydaje si jednak projektowanie ukadw przygotowania

ciepej wody uytkowej jednostopniowych ni dwustopniowych. Wynika to z doboru wymiennika ciepej wody na
pobr maksymalny chwilowy. Pobr ten jest kilkakrotnie
wikszy ni pobr redni dobowy, na ktrego poow dobierano wymienniki I stopnia w wzach dwustopniowych.
Dobr taki zapewnia wiksze schodzenie czynnika grzejnego w przypadku mniejszych iloci czynnika podgrzewanego i mniejsze zuycie czynnika podgrzewajcego wody
sieciowej.
Ukad rwnolegy wydaje si by bardziej efektywny od
ukadu szeregowego. Zwizane jest to z tym, e czynnik
grzejny, pyncy do ukadu centralnego ogrzewania, nie
miesza si z czynnikiem o obnionej temperaturze, pyncym z ukadu przygotowania ciepej wody, co w okresie
przejciowym moe znaczco obniy strumie dostarczanego ciepa do ukadu centralnego ogrzewania.

Wsppraca ukadu c.o. i przygotowania ciepej

wody uytkowej w wle cieplnym
Do analizy ukadu hydraulicznego, po stronie wody sieciowej, wza c.o. i c.w.u. rwnolegego przyjto nastpujce zaoenia [8]:
warto cinienia dyspozycyjnego Hd jest staa,
a zmiany strumienia wody sieciowej w gazi c.o. i c.w.u.
wza nie wpywaj na warto cinienia dyspozycyjnego
dla wza,
straty cinienia w poszczeglnych elementach wza
s proporcjonalne do kwadratu przepywu,
obliczeniowy strumie wody sieciowej kierowany na
wymiennik c.w.u. zosta okrelony na podstawie redniego
przepywu przez wymiennik ciepej wody II stopnia.
CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 42/9 (2011)

1
H sobl co
G obl co
1 + s
H d Gsobl cwu

H obl co
+1 s

Hd

(5)

gdzie:
Hd cinienie dyspozycyjne wza,
H sobl co straty cinienia wody sieciowej w ukadzie c.o.
Na rysunku 4 przedstawiono, okrelon na podstawie
zalenoci (5), wzgldn zmian cakowitego przepywu
przez wze cieplny, przy cakowicie zamknitym dopywie na ga c.o. Przedstawiono j w zalenoci od stosunku obliczeniowego spadku cinienia na gazi c.o. do
cinienia dyspozycyjnego i stosunku przepywu obliczeniowego przez wze c.o. do przepywu obliczeniowego
przez ukad przygotowania ciepej wody uytkowej.
Przeksztacajc zaleno (5) mona okreli jak zmieni
si stosunek strumienia czynnika grzejnego przepywajcego przez ukad przygotowywania ciepej wody (wze
cieplny) do strumienia obliczeniowego wody sieciowej
przepywajcej przez ten ukad przy cakowitym zamkniciu przepywu czynnika grzejnego na wze c.o.:
2

G 's
Gsobl cwu

Gsobl co
1 + obl

cwu
Gs

. (6)
2
obl co
obl co

Hs
Gs
H sobl co
1 +
+1
H d Gsobl cwu
Hd

Na rysunku 5 przedstawiono, okrelony na podstawie

zalenoci (6), stosunek strumienia czynnika grzejnego
przez wze (wymiennik c.w.u.) do strumienia obliczeniowego przy cakowitym zamkniciu przepywu przez ga
c.o. Zaleno t przedstawiono w zalenoci od stosunku
spadku cinienia na gazi c.o. do cinienia dyspozycyjnego i stosunku obliczeniowego przepywu przez wze c.o.
do obliczeniowego przepywu przez wymiennik ciepej
wody II stopnia.
Analizujc przedstawione zalenoci i wykresy mona
stwierdzi, e w przypadku wza rwnolegego o staym
cinieniu dyspozycyjnym, przy cakowitym zamkniciu
dopywu wody sieciowej na wze c.o., tylko cz strumienia wody sieciowej z tego wza kierowana jest na wymiennik ciepej wody II stopnia. Im mniejszy jest stosunek
spadku cinienia na wymienniku c.o. do cinienia dyspozycyjnego tym strumie ten jest wikszy.
337

T
te

inst. c.w.u.
C.W.

TI PI PI

PI

T
T

G''cw/Gcw

m.s.c.

TI

C.O.

inst. c.o.

woda zimna

1
0

4
3
Gc

c/G

cw

0,

2
0,
4
0, ysp
6
Hd
0,
o/
Hc

0,

0 1,0

1,100
1,200
1,400
1,600
1,800
2,000
2,500
above

Rys. 4. Wzgldny przepyw wody sieciowej przez wze przy zamkniciu przepywu wody sieciowej przez wze c.o. (maksymalna
realizacja priorytetu)

Podsumowanie
W artykule omwiono podstawowe zagadnienia projektowania wzw centralnego ogrzewania i ciepej wody
uytkowej z priorytetem jej przygotowania. Zwrcono
uwag na wspprac wza cieplnego z systemem ciepowniczym. We wstpie scharakteryzowano waciwoci
cieplne budynku i waciwoci poboru ciepej wody. Nastpnie, krtko scharakteryzowano stosowane rozwizana
hydrauliczne ukadw po stronie czynnika grzejnego i zaproponowano schemat technologiczny wza cieplnego
z priorytetem przygotowania ciepej wody uytkowej. Po
tym przeanalizowano rozwizanie ukadu technologicznego rwnolegego wza cieplnego centralnego ogrzewania
i ciepej wody uytkowej realizujcego priorytet przygotowania ciepej wody.
W przypadku wza rwnolegego o staym cinieniu
dyspozycyjnym, przy cakowitym zamkniciu dopywu
wody sieciowej na wze c.o., w przypadku niewaciwego hydraulicznego zwymiarowania tylko cz strumienia

1,0
0,8
G''s/Gs

0,6
0,4
0,2
0,0

0,2
0,4
Hc 0,6
o/
Hd

1
2
0,8

3
4

1,0

Gc

o/

w
Gc

0,200
0,300
0,400
0,500
0,600
0,700
0,800
0,900
above

Rys. 5. Stosunek przepywu strumienia wody sieciowej, przy cakowicie zamknitym przepywie przez wze c.o. do przepywu obliczeniowego (maksymalna realizacja priorytetu przygotowania ciepej wody)

338

LC

LC
TI

TI

Rys. 6. Schemat jednostopniowego wza c.o. i c.w.u. z priorytetem

przygotowania ciepej wody [3, 4]

wody sieciowej z tego wza bdzie kierowana na wymiennik ciepej wody II stopnia. Aby cakowicie wykorzysta zamwiony strumie wody sieciowej przy realizacji
priorytetu przygotowania ciepej wody wze naley wyposay w ukad stabilizacji cinienia dyspozycyjnego
i ogranicznik strumienia wody sieciowej.
Rozwizanie technologiczne jednostopniowego wza
rwnolegego c.o. i c.w.u. z priorytetem przygotowania
ciepej wody pokazano na rysunku 6 [3, 4].
Przy projektowaniu wza, naley poszczeglne gazie
po stronie wody sieciowej tak zwymiarowa, aby dla okresu przejciowego przy wyjciowym dla wza cinieniu
dyspozycyjnym, cao zamawianej wody sieciowej
kierowanej do niego mogaby w przypadku cakowicie zamknitego zaworu regulacyjnego temperatury
w instalacji c.o. (brak przepywu przez ga c.o.) oraz
cakowicie otwartego zaworu regulacyjnego temperatury ciepej wody, przepyn przez ga zasilajc
ukad c.w.u. Natomiast oporno gazi c.o. powinna
by taka, by przy wyjciowym cinieniu dyspozycyjnym i cakowicie otwartym zaworze regulacyjnym
centralnego ogrzewania przepyw przez ni rwny by
rnicy pomidzy strumieniem wody sieciowej zamwionym dla wza a strumieniem czynnika grzejnego
niezbdnego do podgrzania strumienia cyrkulacyjnego ciepej wody. Zamontowany w wle na przewodzie
czynnika grzejnego ogranicznik przepywu nie pozwala na
zwikszenie przepywu wody sieciowej ponad zamwiony
w przypadku, kiedy opr zastpczy przewodw jest mniejszy ni obliczeniowy [3, 4].
W dalszych badaniach zmierzajcych do zbadania
wsppracy ukadw c.o. i cw.u. w wzach z priorytetem
przygotowania ciepej wody naley okreli zmienno
przepyww chwilowych ciepej wody oraz przeanalizowa prac ukadu przygotowania ciepej wody przy
rnych stopniach realizacji priorytetu. Naley rwnie
sprawdzi, dla okresu przejciowego, bilansowanie si
w cyklu dobowym strumieni ciepa i czynnika grzejnego
pyncych przez ukad c.o. i c.w.u.
LITERATURA
[1]Leciej-Pirczewska D.: Identyfikacja rzeczywistych potrzeb cieplnych
mieszkacw. Praca doktorska. Wydzia Budownictwa i Architektury. Politechnika Szczeciska. Szczecin 2002
[2]Szaflik W.: Rwnolege wzy c.o. i c.w.u. z priorytetem przygotowania ciepej wody. Informacja INSTAL 7-8 (173-174) 1998, s. 4 8
[3]Szaflik W.: Projektowanie jednostopniowych bezzasobnikowych
ukadw ciepej wody uytkowej z priorytetem jej przygotowania.
INSTAL 9/2005 r. s. 50 55
[4]Szaflik W.: Projektowanie instalacji ciepej wody w budynkach
mieszkalnych.Wydawnictwo Politechniki Szczeciskiej. Szczecin 2008

CIEPOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 42/9 (2011)