Traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r.; Niemcy musiay odda Francji
Alzacj, Lotaryngi i na 15 lat Zagbie Saary, przekaza Polsce Wielkopolsk, Pomorze Gdaskie; wolnymi miastami zostay Gdask i Kajpeda; utraciy wszystkie kolonie; zakaz czenia Niemiec i Austrii; plebiscyty miay si odby na Grnym lsku, w Warmii, na Mazurach, na
Powilu, w pnocnym Szlezwiku, w okrgach Eupen i Malmedy, po 15
latach w Zagbiu Saary; pozbawiono Niemcy armii, floty, lotnictwa, zniesiono powszechny obowizek suby wojskowej; Nadrenia zostaa stref zdemilitaryzowan i miaa by okupowana przez 15 lat; Niemcy miay zapaci wysokie reparacje (odszkodowania), ktrych wysoko ustalono w 1921 r. na 100 mld marek w zocie May traktat wersalski wczony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakada obowizek ochrony praw mniejszoci narodowych w nowych pastwach Europy rodkowej Plebiscyt gosowanie ludnoci za przynalenoci okrelonego terytorium do danego pastwa Liga Narodw utworzona z inicjatywy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona w 1920 r.; miaa sta na stray bezpieczestwa, pokoju i midzynarodowej wsppracy Zwizek Spartakusa komunistyczna organizacja w Niemczech na czele z Karlem Liebknechtem i R Luksemburg Republika Weimarska potoczna nazwa pastwa niemieckiego w latach 1919-1933 Nowe pastwa na mapie Europy po I wojnie wiatowej: Polska, Czechosowacja, Litwa, otwa, Estonia, Finlandia, Krlestwo SHS (Jugosawia), Irlandia, Austria, Wgry, ZSRR Etatyzm gospodarczy ingerencja pastwa w gospodark poprzez ochron rynku wewntrznego, nakadanie wysokich ce na import, denie do samowystarczalnoci ekonomicznej, zakadaniu przedsibiorstw Hiperinflacja/inflacja zjawisko w gospodarce polegajce na spadku wartoci pienidza; w obiegu jest dua ilo pienidzy nie majcych pokrycia w towarach, zasobach skarbu pastwa i usugach Deflacja maa ilo pienidzy w obiegu zwizana z maym popytem a nadwyk poday, powodowaa dugotrway spadek cen, ograniczenie zatrudnienia Pandemia grypy hiszpanki w latach 1918-20 w wyniku fali grypy, ktra przetoczya si przez Europ ludno kontynentu zmniejszya si o prawie 50 mln osb Pakt Brianda-Kellogga podpisany 27 sierpnia 1928 r. o wyrzeczeniu si wojny, mia zapewni wiatowy pokj Wielki kryzys rozpocz si od krachu na Wall Street, gdzie spekulacje giedowe doprowadziy do wywindowania cen akcji nie majcych rzeczywistego odbicia w kondycji spek lub byy to spki fikcyjne; poniewa na giedzie inwestoway banki, w chwili krachu zaday od wszystkich pastw, ktrym udzielono kredytw natychmiastowej ich spaty, co spowodowao wiatowy kryzys New Deal (Nowy ad) program reform zapocztkowany w USA przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w 1933 r. polegajcy na
interwencjonizmie pastwowym, czyli oddziaywanie rzdu na
ksztatowanie rynku, gwarancje do pracownikw, kontrol bankw i giedy, pobieranie podatkw Faszyzm ideologia, ktra narodzia si we Woszech po I wojnie wiatowej; gosia kult wodza, system monopartyjny, likwidacj opozycji; twrc faszyzmu by Benito Mussolini, ktry sta na czele Narodowej Partii Faszystowskiej, a po zdobyciu Rzymu przez bojwki czarnych koszul w 1922 r. sta na czele pastwa jako duce Nazizm ideologia narodowego socjalizmu w Niemczech, goszona przez Adolfa Hitlera w ksice Mein Kampf, goszca wyszo rasy niemieckiej, denie do panowania nad wiatem Kult wodza wyjtkowa pozycja w pastwie totalitarnym przywdcy pastwa i jednoczenie wodza partii; we Woszech mianem duce nazwano Benito Mussoliniego, a w III Rzeszy Fhrerem Adolfa Hitlera NSDAP Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnikw kierowana przez Adolfa Hitlera Ustawy norymberskie ogoszone w 1935 r.; ustawodawstwo III Rzeszy ograniczajce prawa ludnoci ydowskiej, zakazujce kontaktw lub maestw niemiecko-ydowskich Hitlerjugend organizacja, majca na celu indoktrynacj dzieci i modziey i wychowanie w duchu ideologii niemieckiego faszyzmu Pakt reski podpisany na konferencji w Locarno w 1925 r. gwarantowa nienaruszalno granicy midzy Francj i Belgi a Niemcami Komunizm wojenny polityka wadz Rosji Radzieckiej polegajca na nacjonalizacji (upastwowieniu) przemysu i handlu, obowizku pracy, naoeniu na chopw obowizkowych kontyngentw (dostaw ywnoci) Kolektywizacja przymusowa likwidacja prywatnej wasnoci ziemskiej i tworzenie pastwowych gospodarstw rolnych (sowchozw) lub spdzielczych (kochozw) Kuacy pogardliwe okrelenie bogatych chopw, ktrych wadza radziecka bezwzgldnie likwidowaa NEP (Nowa Ekonomiczna Polityka) wprowadzona w marcu 1921 r.; przywrcono wolny handel, zlikwidowano reglamentacj towarw i przymus pracy, zezwolono na wasno prywatn poza pastwowym monopolem, rozpoczto elektryfikacj kraju WKP(b) Wszechzwizkowa Komunistyczna Partia (bolszewikw); po mierci Lenina na jej czele sta od 1924 r. Jzef Stalin NKWD Ludowy Komisariat Spraw Wewntrznych Komsomo Komunistyczny Zwizek Modziey w ZSRR; jego bohaterem by Pawlik Morozow, uznany przez propagand stalinowsk za wzr modego obywatela, posusznego wadzy radzieckiej
Komintern tak nazywano Midzynarodwk Komunistyczn utworzon
w Moskwie w 1919 r. Guag Gwny Zarzd Obozw zarzdzajcy na terytorium ZSRR sieci obozw pracy (agrami), w ktrych skazani na katornicz prac winiowie pracowali w nieludzkich warunkach Jzef Stalin waciwie Josif Dugaszwili, do 1953 r. sta na czele ZSRR, wprowadzi kult swojej osoby, odpowiedzialny za masowe zbrodnie na obywatelach pastwa. Kultura masowa powszechny dostp do szk podstawowych, umiejtno czytania i pisania wpyna na wzrost czytelnictwa prasy i ksiek, rozwj kina i radia; kultura zacza dociera za porednictwem nowoczesnej techniki do najdalszych zaktkw i szerokiej rzeszy odbiorcw; si radia pokazao suchowisko Wojna wiatw w 1938 r., gdy ludzie uwierzyli w atak kosmitw Bauhaus niemiecka szkoa architektoniczna zaoona przez Waltera Gropiusa w 1919 r., propagujca funkcjonalizm w budownictwie Socrealizm kierunek w architekturze, sztuce i literaturze; rozwin si w latach 30. XX w. w ZSRR pod wpywem propagandy komunistycznej Wielka Wschodnioazjatycka Sfera Wsplnego Dobrobytu to nazwa imperium japoskiego w czasach ekspansji w latach 30. XX w.; zajto m.in. Manduri, cz Chin, wyspy na Pacyfiku Wojna domowa w Hiszpanii w latach 1936-1939; pomidzy zwolennikami gen. Francisca Franco (popieranymi przez pastwa faszystowskie) a lewicowym frontem ludowym (popartym przez Brygady Midzynarodowe) Legion Condor niemiecki oddzia lotniczy; zbombardowa baskijskie miasteczko Guernica w 1937 r.; wydarzenie to upamitni malarz Pablo Picasso Zdrada monachijska tak Czesi nazwali konferencj w Monachium w 1938 r. z udziaem premiera Wielkiej Brytanii Arthura Nevillea Chamberlaina, premiera Francji douarda Daladiera, Benito Mussoliniego i Adolfa Hitlera, ktrzy podjli decyzj o oderwaniu od Czechosowacji obszaru Sudetw i oddania III Rzeszy Remilitaryzacja ponowne uzbrojenie, wprowadzenie wojska, budowa przemysu zbrojeniowego; w 1936 r. Hitler dokona remilitaryzacji Nadrenii Polityka appeasementu polityka ustpstw wobec da Hitlera i amania traktatu wersalskiego, stosowana przez rzdy pastw zachodnich, aby zapobiec wybuchowi wojny Wane daty:
11 listopada 1918 - w Compigne pod Paryem podpisano zawieszenie
broni midzy wojskami pastw ententy a Niemcami; by to koniec I wojny wiatowej czerwiec 1919 r. pierwszy lot midzykontynentalny z Ameryki Pnocnej do Europy 28 czerwca 1919 r. podpisano traktat wersalski z Niemcami 10 wrzenia 1919 r. w Saint-Germain pastwa ententy zawary pokj z Austri, znacznie ograniczajc jej terytorium; ograniczenia dotyczyy armii, zakazu czenia z Niemcami i wypaty reparacji wojennych 27 listopada 1919 r. w Neuilly zawarto pokj z Bugari, ograniczajc jej terytorium, armi i naoono reparacje wojenne 4 czerwca 1920 r. w Trianon podpisano pokj z Wgrami ograniczenia terytorialne, zmniejszenie armii, wypata reparacji wojennych na rzecz pastw ententy 10 sierpnia 1920 r. w Svres podpisano pokj z Turcj, ale liczne ograniczenia wywoay bunt Turkw i ponown wojn z pastwami ententy pod wodz Mustafy Kemala Atatrka, zakoczon pokojem w Lozannie w 1923 r. 1927 r. pierwszy film dwikowy wyprodukowany w Niemczech kwiecie 1922 ukad w Rapallo midzy Rosj Radzieck a Niemcami (Republik Weimarsk) padziernik 1922 marsz na Rzym faszystw pod wodz Benito Mussoliniego 30 grudnia 1922 r. powstanie ZSRR (Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich) 21 stycznia 1924 r. mier Lenina, przejcie wadzy przez Stalina 1927 r. pierwsza transmisja dwiku i obrazu z Londynu do Nowego Jorku; pocztki telewizji 1928 r. odkrycie penicyliny przez Aleksandra Fleminga 27 sierpnia 1928 r. pakt Brianda-Kellogga 1929 r. amerykaska Akademia Filmowa przyznaa po raz pierwszy Oskary 24 padziernik 1929 r. gwatowny spadek cen akcji w tzw. czarny czwartek na nowojorskiej giedzie zapocztkowa wielki wiatowy kryzys gospodarczy 1932-1933 wielki gd na Ukrainie 30 stycznia 1933 r. pocztek III Rzeszy Niemieckiej; A. Hitler zosta kanclerzem 21 marca 1933 r. wystpienie III Rzeszy z Ligi Narodw 1933 r. ogoszenie Karty ateskiej, czyli zasad modernistycznego planowania miast 1935 r. pocztek wojny wosko-abisyskiej (z Cesarstwem Etiopii)
marzec 1936 r. remilitaryzacja Nadrenii
sierpie 1936 r. igrzyska olimpijskie w Berlinie 1936 r. pocztek wojny domowej w Hiszpanii 1936 r. Pakt Antykominternowski, zwany osi Berlin-Rzym-Tokio 1937 r. pocztki telewizji w Polsce 12 marca 1938 r. Anschluss (wcielenie) Austrii do III Rzeszy 30 wrzenia 1938 r. konferencja w Monachium z udziaem przywdcw pastw: Niemiec, Woch, Wielkiej Brytanii i Francji; oddanie obszaru Sudetw Niemcom 9 listopada 1938 r. noc krysztaowa, czyli niszczenie mienia ydowskiego, nagonka na ydw w Niemczech 15 marca 1939 r. utworzenie przez Hitlera Protektoratu Czech i Moraw (z prezydentem Emilem Hch) i Pastwa Sowackiego (z ksidzem Josefem Tiso