5zeynep akdilli:Sablon 20.08.

2015 10:46 Page 38

Makale

Alveri Merkezlerinde
Hava Kalitesi
Zeynep AKDLL ORAL
Ahmet ARISOY

Abstract:
Indoor air quality in commercial buildings is an important issue. One of the
most important application area of
commercial buildings is shopping
malls. Shopping malls play an important role in modern living activities.
Indoor air quality, its problems and
solution suggestions for IAQ in shopping malls are considered in this presentation.

ZET
Toplu alanlardaki i hava kalitesi kapsamnda nemli uygulama alanlarndan
biri Al Veri Merkezleridir. AVM gnmzde zellikle ehir yaamnda nemli
bir yer tutmaktadr. Bu bildiride bu tr yaplardaki i hava kalitesi ele alnm,
sorunlar ve zm yollar zerinde durulmutur.
Anahtar Kelimeler: Alveri Merkezleri, hava Kalitesi, Hava Kalitesi
Standartlar.

1. GR
Toplu alanlardaki i hava kalitesi kapsamnda nemli uygulama alanlarndan biri Al Veri Merkezleridir (AVM). AVM gnmzde zellikle ehir yaamnda nemli bir yer tutmaktadr. AVM kiralanabilir
alanlar binlerce m2yi bulan ok sayda sat maazalarn ieren
merkezlere denilmektedir. Alveri merkezleri insanlara alveriin
yan sra elence, sinema, etkinlik, eitlilik ve yeme ime gibi
imknlar da sunduu iin gnmzde insanlarn odak noktas haline
gelmitir. Balangta AVM olma artnda, kiralanabilir alan m2leri
ve maaza says kriterleri n plandayd. ICSC tarafndan da kabul
gren 5.000 m2 minimum kiralanabilir alan bykl oka taraftar
toplamt. Keza maaza says olarak da 25-30 gibi bir seviye kabul
grmekteydi. Ancak zamanla Trkiyede 250'yi bulan AVM says bu
tanmlar olduka geniletmitir. AVM eitlerine baktmz zaman
(blgesel, sper blgesel, moda, outlet vs) bunlarn m2leri ok farkl olabilmektedir. rnein moda merkezlerinde bu alan 7.500-25.000
m2 arasnda olabiliyorken, sper blgesellerde 75.000 m2 st veya
outletlerde 5.000-40.000 m2ler eklinde olabilmektedir.

Key Words:
Shopping Malls, Indoor Air Quality,
IAQ Standards.

38

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

AVMlerin byk bir blmnn kapal alan olmas nedeni ile i

hava kalitesi nem tamaktadr. AVMlerde 2 farkl karakterde
yaam vardr, birincisi AVMde alanlar, ikincisi ise AVMdeki
mterilerdir. Mteriler en fazla 3 (hafta sonlar 4) saat kalrken

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 39

Makale

alanlar 8-10 saatlerini AVMde geirmektedir.

hava kalitesinden en fazla memnun veya ikyeti
olan kiiler genelde AVMde alanlar olmaktadr.
Ancak i hava kalitesinin ve konfor koullarnn ok
olumsuz olmas (scaklk, nem ve temiz hava oran
olarak konfor koullarnn dnda olmas) mterileri de dorudan etkilemektedir. AVMler ne kadar
mkemmel bir mimariye, dekorasyona ve ok kapsaml bir maaza karmasna sahip olsalar da mteriler scaklk, nem ve temiz hava olarak konfor
koullarnda i hava ortam ile karlamazlarsa
dekor, cephe, ssleme vs. dier eler nemsizlemektedir.
Gnmzde AVMler ak veya kapal olarak iki
grupta toplanabilir. zeri ak arlar geleneksel
alveri merkezleridir. Bu kavram zerinden gidilerek gelitirilen bugn iin geerli AVM ak uygulamalar vardr. Bu kavrama uygun tasarlanm AVM
rneklerine Trkiyede de rastlanmaktadr.
Ak AVMlerde ana sirklasyon alanlar ak havada olduu iin i ortam kalitesi mkemmele yakndr. Burada ana sorun konfor koullarnn yaratlmasyla ilgilidir. Bu meknlarda scakln ve hava
hareketlerinin kontrol ciddi sorun yaratr. Bu uygulamalar iin HVAC sistemleri zel olarak dnlp,
gelitirilmelidir. Prensip olarak ak tip AVMlerdeki
HVAC uygulamalarnda konu nemle ele alnmaldr:
1. Doal hava hareketlerinin simlasyonu ve kontrol sistem dizaynnda kilit konudur.
2. Bu tip sistemlerde radyant stma ve soutma
esastr.
3. Havalandrma doal olarak yaplr ve rzgr
gcyle gerekleir.
Kapal AVMler, i hava kalitesinin nemli olduu
yaygn uygulama tipidir. Bu bildiride kapal
AVMlerdeki i hava kalitesi zerinde durulacaktr.
Bunlar byk tek bir yap veya yaplar topluluudur.
Genellikle farkl fonksiyonlar bir arada dzenlenmek
durumundadr. Bu ana fonksiyonlar aadaki gibi
sralanabilir:

1) Mekanik daireler
2) Garaj hacimleri
3) Kapal dolam alanlar
4) Atriyumlar
5) Sergi alanlar
6) Elence, sinema vs. alanlar
7) Yiyecek alanlar
8) Alveri alanlar, maazalar
Btn bu alanlarda zel dzenlemeler yaplmaldr.
AVMlerde sirklasyon alanlar gibi genel alanlar
ayr mtalaa edilmelidir. Dkknlar/maazalar genel
konseptle balantl olarak maaza sahiplerince
dizayn edilebilir. Bu almada daha ok ortak alanlarn i hava kalitesi ve konforu zerinde durulacaktr. Konfor ve i hava kalitesi merkezi HVAC sistemleriyle mekanik olarak temin edilecektir. Bu
alanlardaki konfor ve evre farkl bak alaryla ve
farkl kavramlarn gz nne alnmasyla baarl
olarak zlebilir. Gnmzdeki sistem seimi ve
mhendislik tasarmnda aadaki konular mutlaka
gz nnde tutulmaldr:
1) Doal havalandrma ve soutma
2) Ekonomizrlerin ve enerji geri kazanma ekipmanlarnn kullanm
3) Adaptif konfor esaslarnn dikkate alnmas
4) Deiken koullarn (dinamik) konfor hissi zerindeki etkisi
5) Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm
6) D cihaz kaynakl grlt sorunlar.
2. HAVA KALTES (IAQ) VE KONFOR
AVM i hava kalitesini (IAQ) aslnda i ortam kalitesi (IEQ) olarak daha geni kapsaml dnmek
gerekir. Ayrca konforu i hava kalitesinden ayrmak
mmkn deildir. zellikle i hava kalitesinin alglanmasnda konfor koullarnn ve parametrelerinin
byk etkisi vardr. Bu bildiride,
1) ortamda insan konforu
2) ortamn kalitesi (salkl i ortam yaratlmas)
birlikte ele alnacaktr.

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

39

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 40

Makale

Dizayn Koullar
Konforlu ve Salkl ortam (IAQ Hava Kalitesi
veya IEQ Ortam Kalitesi) HVAC mhendislerinin temel grevidir. Bu, ancak i ortam havasnn
aadaki fiziksel ve kimyasal zeliklerinin kontrolyle salanabilir:
Konfor aadaki parametrelerin kontroln gerektirir:
Scaklk
Nem
Hava hareketi
Radyant elemanlarn ierideki insanlarla etkileimi
(evreleyen yzeylerin scaklklar)
Salkla ilgili kontrol edilmesi gerekli parametreler:
Taze hava miktar
Koku
Toz
Grlt, Titreim
Taze hava miktar konforlu bir ortam iin kontrol
edilmesi gereken bir parametre olmakla beraber esas
salk ve retkenlik asndan kontrol art olan bir
parametredir. D ortam havasyla yaplan havalandrma taze hava beslemenin temel yoludur ve filtreyle birlikte iyi tasarlanm bir havalandrma sistemi
birok durumda yeterlidir.
3. HAVA KALTES STANDARTLARI
1970li yllardan bu yana i hava kalitesine olan ilgi
artmtr. Bunun ana nedeni enerji tasarrufu nedeniyle taze hava miktarlarnn ar lde kslmas ve
binalarn szdrmaz hale getirilmesidir. Bunun sonucunda ortaya kan hastalklar ve alanlardaki performans dm i hava kalitesini n plana karmtr.

Binalarn enerji tketimi i ortam koullar iin kullanlan kriterlere (scaklk, havalandrma ve aydnlatma) nemli lde baldr. ortam ayn zamanda burada yaayanlarn saln, retkenliini ve
konforunu da etkiler.
Son yaplan almalar gstermitir ki alanlar iin,
bina sahibi iin ve toplum iin kt bir ortamn maliyeti bir btn olarak ou zaman ayn binada kullanlan enerjinin maliyetinden ok daha fazladr.
ASHRAE Standart 62
ortamlarn salkl olmasna yardmc olmak zere
ilk gelitirilen standart, ASHRAE Standard 62-1989
Ventilation for Acceptable Indoor Air Quality
olmutur. Bu standardn gnmze kadar birok
gncellemesi yaplm, nemli deiiklikler olmutur. lk baskdaki tavsiye edici lisan bugn ok daha
kapsaml koullar ieren zorunlu hale dnmtr.
2007 ve 2010da yaplan revizyonlar daha anlalabilir katklar salamtr. nemli konulara aklk getirilmi standardn detaylarnn gelitirilmesine odaklanlmtr. rnein 2013de sonulandrlan, 2010daki
deiiklikler aadakileri iermektedir:
Standard 62 kabul edilebilir i hava kalitesinin salanabilmesi iin iki yntem tanmlamaktadr.
Havalandrma miktar yntemi
hava kalitesi yntemi
Havalandrma miktar yntemi basittir ve genellikle
konvansiyonel dizayn iin tercih edilir. Bu yntem
ok sayda bina tipi ve uygulama iin artlandrlacak hacme beslenmesi gerekli minimum d hava
miktarn tanmlar. Yeni basklarda bu hava miktarlarnn yeniden deerlendirilmesi sbjektif deerlendirmelere ve profesyonel yarglara dayandrlmtr.

hava kalitesi ve konfor hem Amerikada

(ASHRAE) hem de Avrupada
(EN Standartlar REHVA) tarafn- ASHRAE Standart 62-87 tarafndan al veri merkezleri iin tanmlanan
dan youn olarak allmaktadr. havalandrma miktarlar
u anda Dnyada geerli ana standartlar:
1) ASHRAE Standart 62-2004
2) EN 15251 olarak saylabilir.

40

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 41

Makale

Avrupa Standard EN 15251

Binalarn enerji performansnn hesab ve dizayn
iin i hava kalitesi, sl evre, aydnlatma ve akustik
konularna iaret eden i ortam girdi parametrelerini
belirler. Hlbuki aadaki konular ilgilendiren yeni
kavramlara ve baz aklamalara gereksinim vardr:
Adapte olmu veya adapte olmam oturanlarn
havalandrma ihtiyac
hava kalitesi gstergesi olarak artrlm CO2
seviyesi
D havann yerine havann temizlenmesi
Havalandrma etkenlii
Kiiletirilmi havalandrma
EN 15251 standard bu kavramlar gz nne alacak
biimde gelitirilmektedir. Standardn i hava kalitesine yaklam tavsiye edilen bir havalandrma dzeyinin belirlenmesi eklindedir. Bu havalandrma
seviyesi bu hacimde oturanlarn saysna ve hacmin
deme alannn byklne baldr. Havalandrma miktar aadaki formlle hesaplanr:

Vbz = RpPz + RaAz

(1)

Burada:
Az = Zon deme alan: net kullanlan zon deme
alan m,
Pz = Zon insan says: tipik bir kullanmda zonda
olmas beklenen en fazla insan says.
Rp = Kii bana gerekli d hava miktar
Ra = Birim alana gerekli d hava miktar
Grld gibi EN standardnda daha geni seenekler bulunmaktadr. Kategoriler ortamdan tatmin
olmamas beklenilen denek saysnn yzdesidir.
Dolaysyla Kategori Ie uygun bir ortamda daha
fazla insann hava kalitesinden tatmin olmas beklenmektedir. Dolaysyla daha duyarl binalar
Kategori Ide yer almaktadr. Binadaki kirletici
younluuna gre de grup tanmlanmtr. Ayrca
her durumda tanmlanan havalandrma miktarlar
ASHRAE standardndan daha fazladr. Aadaki
tabloda her iki standardn ngrd hava miktarlar karlatrlmtr.

EN 15251 Standardna Gre Alveri Alanlarndaki Taze Hava Miktarlar

Her ki Standarda Gre Konferans Salonlar Havalandrma Miktarlarnn Karlatrlmas

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

41

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 42

Makale

4. (ORTAMA) ADAPTE OLMU VEYA

OLMAMI KLER (OCCUPANT) N
HAVALANDIRMA
Dizayn seviyeleri mekna yeni girmi kiiler iin
uygunsa adapte olmam kavram geerlidir. Bu
durumun her zaman geerli olduu tartmaya
aktr.
nsanlar bir odadaki kokuya (bio effluents) ok
abuk adapte olur, buna karlk bina malzemelerinden kaynaklanan emisyonlara ve sigara dumanna daha az ve zor adapte olurlar.
Meknda srekli yaayanlar iin kabul edilebilir
alglanan hava kalitesi temin etmek iin (ki bunlar
buradaki hava kalitesine en az 15 dakika sresince
maruz kalmlardr) gerekli havalandrma miktarnn te biri kadar yani Kategori IIde 7 l/s yerine
2,5 l/s hava temini yeterlidir.
ASHRAE Standard 62.1 havalandrma seviyelerini bu adapte olmu kiiler iin belirler.
Buna ilave olarak, bina ve onun sistemlerinden
kaynaklanan emisyonlar dikkate almak zere;
minimum tavsiye edilen havalandrma, binayla
ilikili bir havalandrma miktar kadar artrlr.
ASHRAEde listelenen deerlerle Avrupada tavsiye edilenler arasnda byk farklar vardr.
Bunun en nemli nedeni ASHRAE gereksinimleri
minimum kod gereksinimleri olup adapte olmu
insanlara dayanmasdr.
Buna karlk Avrupa tavsiye edilen deerleri
adapte olmam (ziyareti) kiiler iindir.
5. HAVA KALTES STANDARTLARI
OSHA 3430 standard ve ASHRAE IAQ Guide
binalardaki IAQ problemlerini ve kaynaklarn aadaki gibi tanmlamaktadrlar:
1. Binann yerleim blgesi ve kt d hava kalitesi: Binann yerleim yeri i kirleticileri zerinde etkili olabilir. Otoyollar veya youn trafik olan
yerler tanecik ve dier kirleticilerin kayna olabilir. ncelikle endstriyel blgelerdeki binalar
veya yksek taban suyu olan blgelerdeki binalarda kimyasal ve su szmas riski vardr.
2. Binann dizayn ve yapm: Birok IAQ problemi tasarm srasnda IAQ konusunun anahtar

42

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

3.

4.

5.

6.

mesele olarak ele alnmamasndan kaynaklanr.

Yer seimi, bina oryantasyonu, d hava alma
azlarnn yerlerinin seimi, binann nasl soutulup, havalandrlp, stlaca gibi ana tasarm
kararlar yi bir IAQ temin etmede kritik neme
haizdir. Dizayn ve konstrksiyon kusurlar i kirlilie katkda bulunabilir.
Kt temeller, atlar, cepheler ve pencere ve kap
aklklar kirleticilerin ve suyun ieri girmesine
izin verir. D hava alma azlar eer kirletici
kaynaklarna yakn almlarsa, kirleticileri bina
iine almaya neden olurlar veya egzozla dar
atlan pis havann tekrar ieri alnmasna neden
olurlar.
Kabul ileminin eksiklii: yi bir IAQ salamada iyi bir dizayn kritik olduu gibi eer bina sistemleri uygun olarak tesis edilmemise veya
kabul ilemlerinde bu tespit edilmemise sistemler dizayn edildii gibi almayacak ve i hava
kalitesinden dn verilecektir. Bu nedenle kabul
ilemlerine nem verilmelidir.
Bina iinde nem: IAQ problemlerinin byk bir
ksm bina iindeki ve zellikle bina kabuundaki yksek nemden kaynaklanr. Bu durum kf ve
mantar oluumuna neden olur. Sonradan bunun
dzeltilmesi byk maliyetlere neden olur. Nem
problemleri at akmas, pencerelerden yamur
nfuzu, kabuk dizaynnda ve yapmnda hatalar
ve bina iinde zayf basn kontrol gibi nedenlerden kaynaklanr. Bu problemler byk lde
nlenebilir cinstendir. Fakat bina ii nem hareketlerinin iyi anlalmas ve bina tasarm ve yapmn
uygun olmasn ve uygun mekanik sistem seimi,
yapm ve iletmesini gerektirir.
Bina sistemleri dizayn ve bakm: HVAC sistemleri herhangi bir nedenle uygun almadklar zaman bina negatif basnca debilir. Bu
durumda bina d kirleticiler bina iine szarlar.
Ayn zamanda yenilenen veya kullanm deien
hacimlerde HVAC sistemleri yeni durumu karlayacak ekilde dzenlenmelidir.
Havalandrma sistemlerindeki nem ve kir:
Havalandrma sistemlerinde kirlilik suyun kt
ynetilmesiyle birlikte hava kanallarnda biyolojik remeye neden olur ve bu da ok ciddi IAQ

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 43

Makale

sorunlar dourur. Bunun kaynanda filtrasyonun iyi yaplamamas ve kondensin uygun tahliye
edilememesi yatar.
7. Etkisiz filtreleme ve hava temizleme: Filtreleme
ve hava temizleme birok i hava kirleticisinin
kontrolnde etkili bir aratr. zellikle d hava
kalitesi iyi deilse, bunun nemi ok daha fazladr.
Filtreleme ve hava temizleme bu koullarda yetersiz kalrsa, ciddi IAQ sorunlar kar.
8. Yetersiz havalandrma miktarlar: Standartlar
havalandrma miktarlarn uzun bir sreden beri
vermelerine ramen birok bina veya hacim yeterince havalandrlamamaktadr. Yetersiz havalandrmann eitli nedenleri vardr. Bunlar arasnda
standartlara uymama, yapm ve iletim problemleri, hacimlerin dnlenden farkl amalarla
kullanm saylabilir. hacme beslenen miktar
uygun olabilir, ancak hava datm problemleri
belirli hacimlerin yeterince havalandrlamamas
sonucunu dourur. Burada hava dengelemesi ok
nemli bir konudur.
9. Yenileme aktiviteleri: Boyama ve dier renovasyon almalar yapldnda yap malzemelerinin
toz veya dier yan rnleri kirletici kayna olabilirler ve btn bina boyunca dalabilirler.
Bunun nlenmesi iin bariyerlerle izolasyon yaplabilir veya artrlm havalandrma bu kirleticilerin seyreltilmesine ve uzaklatrlmasna yardmc olabilir.
10. Kiraclarn faaliyetleri: ok sayda kiracnn
bulunduu AVMlerde kiraclarn dier kiraclar etkileyecek emisyonlardan kanmalar gerekir. Bunlarn AVM ynetimi tarafndan deerlendirmesi gerekir.
11. Yerel egzoz havalandrmalar: Mutfaklar,
tuvaletler, bakm dkkanlar, garajlar, gzellik
salonlar, p odalar, amarhaneler, giyinme
odalar, fotokopi odalar ve dier zel alanlar
yeterli yerel egzozla havalandrlmazlarsa kirletici kayna olabilirler.
12. Binada kullanlan malzemeler, mobilyalar:
Zararl sl izolasyon veya spreyle uygulanan
akustik malzeme veya nemli ve slak yap
yzeyleri (duvarlar, tavanlar gibi) veya yapsal
olmayan malzemeler (hal, perde gibi) i hava

kirliliine katkda bulunabilirler. Belirli sktrlm aa rnlerinden yaplma dolaplar ve

mobilya i ortama kirletici yayabilirler.
13. Bina bakm ve iletmesi: Bcek ilac, temizleme rnleri veya kiisel bakm rnlerini uygulayan iiler bu kirleticilere maruz kalabilirler.
Temizlenen hallarn aktif havalandrma olmadan kurumasna msaade edildiinde mikrop
oalmasn tevik edebilirler.
6. KRLETCLERN KONTROL ALTINA
ALINMA YNTEMLER
havadaki kirletici deriikliklerini drmek iin
temel kontrol yntemi mevcuttur:
1. Kaynak ynetimi
Kaynak ynetimi kirletici kaynaklarnn uzaklatrlmas, ikme edilmesi veya zerinin kapatlmasn
ierir. Pratik olarak uygulanabilir olduunda en etkili kontrol yntemidir. rnein dk dzeyde uucu
organik bileenler (VOC) yayan hallarn kullanm
tavsiye edilmektedir. Yeni hallar iin Amerikada
yeil iaretli hal program balatlmtr. Dier bir
rnek ise konstrksiyon aktiviteleri srasnda yksek
dzeyde kirletici ieren alanlarn etrafnda geici
bariyerler oluturulmas veya bu blgelerin negatif
basn altna alnmasdr.
2. Mhendislik nlemleri
a. Yerel egzoz: davlumbazlar, noktasal kaynaklardan
olan kirleticilerin binaya yaylmadan nce uzaklatrlmas/giderilmesinde ok etkilidir.
b. Genel seyrekletirme havalandrmas: Bu sistemler, eer uygun biimde dizayn edilir, iletilir ve
baklrlarsa normal dzeydeki kirleticileri baaryla
kontrol ederler. yi tasarlanm ve alan HVAC sistemleri scakl ve bal nemi sl konfor koullarnda tutarlar, binada oturanlarn havalandrma ihtiyalarn karlayacak yeterli miktardaki d havay
binaya datrlar ve kokuyu ve dier kirleticileri
uzaklatrr ve seyreltirler.
Binada blmeler deitirildiinde HVAC sistemlerinin testleri ve yeniden dengelenmeleri arttr. Ekte

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

43

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 44

Makale

HVAC sistemlerinin bakm iin bir check list

verilmitir. Boyama, hal temizlii gibi baz belirli
durumlarda havalandrmann geici olarak artrlmas havadaki buhar deriikliklerinin seyreltilmesine
yardmc olabilir.
3. Hava temizleme
Havann temizlenmesi ncelikle ortam i havasnn
bir HVAC cihazndan geirilerek tozlardan arndrlmasn gerektirir. HVAC sistemlerinin ou filtreleme fonksiyonuna sahiptir. Bylece serpantin yzeylerinin kirlenmesi nlenir. Tavandaki hava besleme
difzrlerinde grlen kirliliin ou ortamdaki kir
paracklarnn kt bakm neticesi bu yzeylere
yapmasndan/toplanmasnda kaynaklanr.
7. IAQ N DZAYN, KONSTRKSYON VE
KABUL LEMLER BLGS
Ama 1 yi bir IAQ elde edebilmek iin dizayn,
ve yapm ileri
1.1 Tasarm yaklamlarn ve zmlerini
entegre etmek
1.2 Kabul ilemlerinde mal sahibinin IAQ
artlarnn salandn garanti etmek
1.3 hava kalitesini gelitirecek HVAC
sistemleri seimi ve havalandrmann
enerji maliyetlerinin azaltlmas
1.4 hava kalitesini srdrecek etkin iletme ve bakm yapmak.
Ama 2 Bina bileenlerindeki nemin kontrol
2.1 Bina kabuuna su szmasnn snrlandrlmas
2.2 yzeylerde ve bina kabuunda su
buhar youmasn snrlamak.
2.3 Uygun bir bina basnlandrmasn srdrmek.
2.4 nem orann kontrol etmek.
2.5 Kanlamaz slak alanlar iin uygun
malzeme, ekipman ve sistem semek.
2.6 Nem ve kirletici dzeyleri zerine bahe
dzenlemesinin ve i alan bitkilerinin
etkisini dikkate almak.
Ama 3 D kaynakl kirleticilerin giriini snrlamak
3.1 Blgesel ve yerel d hava kalitesini
aratrmak

44

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

3.2 Kirletici giriini minimize edecek biimde d hava al azlarn yerletirmek

3.3 Radon giriini kontrol etmek
3.4 Girilerde etkin kapal izleme sistemleri
oluturmak.
Ama 4 Mekanik sistemlerle ilgili nem ve kirleticileri kontrol etmek
4.1 Klima santrallerindeki kir ve nemi kontrol etmek.
4.2 Borulama, shhi tesisat gereleri ve
kanallarla ilikili nemin kontrol
4.3 HVAC sistemlerine inceleme, temizlik
ve bakm iin ulam imkn yaratmak
4.4 Su sistemindeki legionella mikrobunu
kontrol etmek
4.5 Ultraviyole dezenfeksiyon sistemlerini
dikkate almak.
Ama 5 kaynaklardan olan kirleticileri snrlamak
5.1 Uygun malzeme seerek i kirletici kaynaklarn kontrol etmek
5.2 Emisyonlarn etkilerini snrlayacak
stratejiler kullanmak
5.3 Bakm ve temizlikle ilikili IAQ etkilerini minimize etmek.
Ama 6 Bina ekipmanlar ve aktivitelerinden
kaynaklanan kirleticileri yakala ve
egzoz et
6.1 Yanma ekipmanlarn uygun olarak
havalandr
6.2 Noktasal kaynaklarna yerel egzoz sistemleri tesis et
6.3 Egzoz havasnn szarak yaanlan
mahallere giriini nle
6.4 Mahaller arasnda uygun basn ilikisini devam ettir.
Ama 7 Kirletici deriikliklerini havalandrma,
filtrasyon ve hava temizleme suretiyle
dr.
7.1 Her odaya ve zona yeterli d taze hava
temin et
7.2 D hava datmn srekli kontrol et ve
izle
7.3 Havalandrma havasn nefes alma zonuna etkin olarak dat
7.4 Konfor koullarn sala ve ortamda

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 45

Makale

yaayanlarn tatmin duygusunu genilet.

Ama 8 Daha gelimi havalandrma yaklamlarn uygulamak
8.1 Uygun olan yerlerde kiisel havalandrma sistemleri kullan
8.2 Uygun olan yerlerde Enerji Geri Kazanma sistemleri kullan
8.3 Uygun olan yerlerde talep kontroll
havalandrma kullan
8.4 Uygun olan yerlerde doal havalandrma kullan.
8. AVM HAVA KALTES N TASARIMDA,
UYGULAMADA VE LETMEDE DKKAT
EDLMES GEREKEN KONULAR
1. AVM'lerde yaplan hesaplamalarda (genellikle)
karml santrallerde minimum d hava oran
%40 civarnda kmaktadr. Ancak ara mevsimlerde free cooling yapabilmek amac ile %100 d
hava ile altrlmas mmkn olmaldr.
2. Ancak yazn ar scaklarda veya kn stma
ihtiyac olan d zonlarda enerji tasarrufu amac
ile minimum %40 d hava koulu dikkate alnmayarak, d hava kapatlmakta ve %100 i hava
ile allmaktadr. Bu durum zellikle AVM alanlarnda (maaza personeli gibi 10 saate yakn
o ortamda kalanlarda) ba arsna neden olmaktadr. Yine 3-4 saat veya daha fazla kalan mterilerde de %100 i hava ile alldnda skntlar olumaktadr. Dolays ile enerji tasarrufu ile
ortam i hava kalitesi konforu dengesi dikkatle
izlenmeli ve iletmede proje deeri olan d hava
oranlarna sadk kalnmaldr.
3. hava kalitesinin ve taze havann alglanmasnda scaklk nemli bir faktrdr. Taze havann
alglanmas iin ortam havasnn serin olmas
nemlidir.
4. hava kalitesi teknik olarak tm konfor koullarn salasa da zellikle AVM alanlar kapal
alanda yaamaktan kaynaklanan psikolojik
nedenler ile i hava kalitesinden ikyet edebilmektedirler. Bu durumda anlalr bir dille kendilerine temiz hava oran ve filtreleme sistemleri
anlatlmal, d ortamdan bile daha iyi kalitede bir
hava saland belirtilmelidir.
5. AVMler ilk iletmeye aldklarnda ortamda ok

fazla inaat tozu olmas nedeni ile (maazalarn

dekorasyon almalar da bu tozu arttrmaktadr)
iklimlendirme santrallerinin ilk alt ay iinde filtrelerinin deitirilmesi gerekir. Sistem rejime girdiinde filtre deiimi yaklak 1,5 ylda bir
olmaktadr. Bu deiim yaplmad takdirde hem
basn kaybnn artmas (hava miktarnn dmesi) hem de uygun filtreleme yaplamamas nedeni
ile i hava kalitesi olumsuz etkilenmektedir.
6. Food courtlarn yer ald blmlerden yiyecek
kokularnn dier blgelere szmamas iin projelendirmede bu blmler, genellikle % 5-10 negatif basnta tutulmaktadr. Bu orann yksek tutulmas da iyi deildir, olumsuz hava akmlar oluturabilmektedir. Uygulamada egzoz aspiratr
kapasitelerinin iyi denetlenmemesi sonucu negatif basn koullar bozulmakta ve istenmeyen
hava akmlar ve kokunun btn sisteme yaylmas sz konusu olabilmektedir.
7. Dier bir sorun ise uygulamada ok farkl tipte
yiyecek maazalarnn ayn yerde bulunmasdr
(souk salata ve sandvi satan maaza ile ar
zgara yapan mutfaklarn ayn yerde bulunmas).
Bu yerlerin farkl egzoz havas gereksinimleri
olmas nedeni ile proje deerlerine uyulamamakta ve hava dengesi bozulmakta ve maazalar arasnda koku szmas sorunlar yaanabilmektedir.
8. Bu kapsamda alnacak nlemler food court maazalarnda modler aft sistemi oluturmaktr.
Proje deerleri zerinde egzoz veya fleme havas gerektiinde ek kanal ekebilme olana yaratlmaldr.
9. Dier bir nlem hava kalitesini lmek ve ona
gre d hava orann ayarlamak eklindedir.
Ancak sreklilik arz eden kontrolleri salamak
bazen zor olmaktadr. ok fazla parametre iin
iine girmektedir, rnein food court harici katlarda yaplan yemek alanlar bu kapsamda deerlendirilebilir. Bu konularda teknik gereklilikler ve
kiralayanlarn ticari unsurlar kar karya gelmekte ve maalesef genellikle ticari grup kazanl
kmaktadr.
10. AVMler mteriler iin 7 gn 12 saat ak
olmakla beraber tadilat, onarm, temizlik, ilalama vb. nedenler ile 7 gn 24 saat yaayan
mahallerdir. zellikle gece almalarnda boya-

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

45

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 46

Makale

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

46

cila vs. almalar yapldnda iklimlendirme

sistemlerinin kapal olmas nedeni ile i ortamda
koku ve toz olumaktadr. Bu almalarn iletme teknik birimleri ile egdm iinde yaplmas ve almalar srasnda egzoz fanlarnn altrlmas nem kazanmaktadr.
Bu almalar nadiren de olsa, bazen izinsiz olarak alma saatlerinde yaplmakta ve ortam
hava kalitesi olumsuz etkilenmektedir.
ortam hava kalitesinde ok nemli dier bir
unsur ise ortamdaki hava hzlardr. Yksek
hava hzlar (0,25 m/s deeri zerinde) cereyan
etkisi yaratmakta ve konfor artlarn bozmaktadr. Ayn zamanda bu sert hava akm zellikle
menfezlerde rahatsz edici hava sesi yaratmaktadr.
AVMlerde ortak alanlarda farkl ykseklikte
tavan, korkuluk tipleri olmas nedeni ile fleme
ve emi menfezlerinin yerleri deiebilmektedir.
Yksek tavanlarda havay yere indirebilmek iin
yksek hzlar seildiinde bazen sert akmlar ve
ses olmaktadr. Tersine dk hzlarda iklimlendirilmi hava yere inememekte ve doru hava
sirklasyonu salanamamaktadr. Korkuluk altlarnda, alnlarda yer alan menfezlerde de benzer
sorunlar yaanabilmektedir.
stenmeyen hava akmlarn ve grlty nlemek iin seilen menfez tipi, debi ayarlar, hava
hz nem kazanmaktadr. Panoramik asansr
kuyular da hava akmlar asndan dikkate
alnmaldr.
Makine dairelerinin yannda ve/veya zerinde
yer alan ortak mahaller veya maazalarda (zellikle soutma kulelerine, illerlere, jeneratrlere
komu alanlar) olumsuz ses seviyelerine maruz
kalnmaktadr. Sz konusu makine dairelerinin
ses yaltmlar dikkate alnmaldr.
Soutma kulelerinin AVMnin girilerine yakn
olmas durumlarnda ses sorunu ile beraber su
buhar ve su zerreciklerinin yarataca olumsuzluklar gz nne alnmaldr. Su zerrecikleri
ayn zamanda legionella mikrobu tayabilir. Su
soutma kulelerinin bu blgelere yerletirilmesinden kanlmaldr.
Teras at zerine yerletirilen grlt kayna
d cihazlarn (hava soutmal iller vs.) komu

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

18.

19.

20.

21.

binalar rahatsz etmemesi iin mutlaka projelendirme ve yapm srasnda bariyer vs. gibi
nlemler alnmaldr.
AVMlerde i hava kalitesi mteriler asndan
ok nemlidir. Hong Kongda 9 ayr AVMde
yaplan i hava kalitesi lmlerinde %40dan
fazlasnda CO2 dzeyleri hem hafta iinde ve
hem hafta sonunda ASHRAE standartlarndaki
1000 ppm deerinin zerinde kmtr. Ayn
ekilde hafta iinde ortalama solunabilir partikl
madde konsantrasyonu da Hong Kong yerel
standartlarndaki deerleri amaktadr. En yksek deer 380 g/m3 olarak bir AVMde llmtr. Bu yksek deerlerin kayna yetersiz
havalandrma ve yksek mteri younluudur.
AVMlerin %30unda havadaki toz oran snr
deerin zerindedir. Bunun ana nedeni evredeki ar trafik ve kontrol d iilen sigara olarak
belirlenmitir. Ayrca food courtlardaki yeteriz
havalandrmayla birlikte ar zgara kullanm
i havadaki CO2, CO ve parack seviyelerini
artran nemli etkenlerdir.
Dier bir almada ise bir AVMde uucu organik bileenler (VOC) llmtr. Yaplan
lm ve analiz sonucunda iki depolama alannda en yksek VOC deerleri llmtr. Bu
yksek deerlerin birinci nedeni yetersiz havalandrma olurken ikinci nedeni de kk bir
hacimde ok fazla maln depolanm olmasdr.
Spermarketlerde en kritik yerler gda blmleridir. Bu blmlerde en yksek VOC yaym
temizlik aktiviteleri srasnda meydana gelmektedir ki yiyecek blmlerinde temizlik ilemleri
dier blmlere gre daha fazla yaplmaktadr.

9. HVAC SSTEMLER BAKIM CHECK LST

Soutma kuleleri
Yazl bakm ve muayene program
reticinin spektlerine gre altrma
Muntazam olarak muayene (aylk veya gerektii
biimde)
Atklarn mikroorganizma kontrol amacyla istenilen ekilde muamelesi
Biyosit kullanmnn kaydnn tutulmas cins,
miktar ve sonular olarak
alanlarn tehlikelere kar eitimi

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 47

Nemlendiriciler
Yazl bakm ve muayene program
Muntazam olarak haftalk muayene
stenildii gibi temizlik ve dezenfeksiyon
Grsel olarak kf ve amur oluumuna engel
olmak
Dezenfektantlarn nemlendirici tekrar altrlmadan nce giderilmesi

10. SONU
AVM'lerde ara mevsimlerde free cooling yapabilmek
amac ile %100 d hava ile altrlmas mmkn
olmaldr.

Soutma Serpantinleri
Yazl bakm ve muayene program
Muntazam olarak alma srasnda aylk (veya
gerei gibi) muayene
stenildii gibi temizlik ve dezenfeksiyon
Kf, kir ve amur oluumuna engel olmak
Filtrelerin uygun almasnn temini

hava kalitesinin ve taze havann alglanmasnda

scaklk nemli bir faktrdr. Taze havann alglanmas iin ortam havasnn serin olmas nemlidir.

Drenaj Tavalar ve Drenaj Sistemleri

Yazl bakm ve muayene program
Muntazam olarak aylk muayene
Drenajlarn serbeste akar koullarda kalmasnn
temini
Kalc su birikmesinin nlenmesi
Kf, kir ve amur oluumuna engel olmak, gerektiinde bunlarn giderilmesi
Mikrop kontrol iin rnek su alnmas
Kanal ve Plenum Ekipman
Yazl bakm ve muayene program
Besleme, egzoz ve dn zgaralarnn ve kanallarn temiz ve lekesiz olmas
Kanallarn mikroplara ve kirlere kar rutin muayenesi (rnein yarm yllk)
Elemanlarn temizlenmesi
Bal kanal sisteminin zarar grmemesi
zolasyonlarn yerinde olmas ve slanmamas
Kanal sisteminde uygun dengeleme
Filtrasyon Sistemleri
Yazl bakm ve muayene program
Rutin muayeneler
Filtreleme sistemindeki basn dmnn llmesi

Ortam i hava kalitesi-konfor dengesi dikkatle izlenmeli ve iletmede proje deeri olan d hava oranlarna sadk kalnmaldr.

AVMler ilk iletmeye aldklarnda ortamda ok

fazla inaat tozu olmas nedeni ile iklimlendirme
santrallerinin ilk alt ay iinde filtrelerinin deitirilmesi gerekir.
Food courtlarn yer ald blmlerden yiyecek
kokularnn dier blgelere szmamas iin bu
blmler, negatif basnta tutulmaktadr.
Uygulamada ok farkl tipte yiyecek maazalarnn
ayn yerde bulunmas halinde hava dengesi bozulmakta ve maazalar arasnda koku szmas sorunlar
yaanabilmektedir. Bu kapsamda alnacak nlemler
food court maazalarnda modler aft sistemi oluturmaktr.
zellikle gece almalarnda boya-cila vs. almalar yapldnda iklimlendirme sistemlerinin kapal
olmas nedeni ile i ortamda koku ve toz olumaktadr. Bu almalarn iletme teknik birimleri ile egdm iinde yaplmas ve almalar srasnda egzoz
fanlarnn altrlmas nem kazanmaktadr.
stenmeyen hava akmlarn ve grlty nlemek
iin seilen menfez tipi, debi ayarlar, hava hz
nem kazanmaktadr.
Soutma kulelerinin AVMnin girilerine yakn
olmas durumlarnda ses sorunu ile beraber su buhar ve su zerreciklerinin yarataca olumsuzluklar gz
nne alnmaldr.

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

47

5zeynep akdilli:Sablon 20.08.2015 10:46 Page 48

Makale

Teras at zerine yerletirilen grlt kayna d

cihazlarn (hava soutmal iller vs.) komu binalar
rahatsz etmemesi iin mutlaka projelendirme ve
yapm srasnda bariyer vs. gibi nlemler alnmaldr.
Spermarketlerde en kritik yerler gda blmleridir.
Bu blmlerde en yksek VOC yaym temizlik aktiviteleri srasnda meydana gelmektedir ki yiyecek
blmlerinde temizlik ilemleri dier blmlere gre
daha fazla yaplmaktadr.
KAYNAKLAR
[1] OSHA, 3430-04, 2011, Standard, Indoor Air
Quality in Commercial and Institutional
Buildings.

48

Tesisat Mhendislii - Say 148 - Temmuz/Austos 2015

[2] Indoor Air Quality Guide, Best Practices for

Design, Construction, and Commissioning,
ASHRAE.
[3] Indoor Air Quality at Nine Shopping Malls in
Hong Kong. Wai-Ming Li, Shun Cheng Lee, Lo
Yin Chan, Environ. Sci. Pollut. Res. Int., 2014.
[4] Indoor Air Quality (IAQ) Assessment in a
Multistory Shopping Mall by High-SpatialResolution Monitoring of Volatile Organic
Compounds (VOC). Amodio M1, Etall.
[5] ASHRAE Standard 62-1989, Ventilation for
Acceptable Indoor Air Quality.