Tomasz Z Akwinu - Ewangelia Wg. Jana 1

ROZDZIA PIERWSZY
WYKAD PIERWSZY
I. [1] Na pocztku byo Sowo,
II. A Sowo byo u Boga.
III. I Bogiem byo Sowo.
IV. Ono byo na pocztku u Boga.
I.
23. Ewangelista Jan, jak to zostao ju powiedziane, zamierza przede wszystkim ukaza Bstwo Sowa Wcielonego. Dlatego podzieli swoj Ewangeli na dwie
czci. W pierwszej wskaza na Bstwo Chrystusa, a w drugiej rozpoczynajcej si
od sw: A trzeciego dnia, wskaza na przejawianie si Bstwa w tym wszystkim,
co Jezus czyni bdc w ciele (nr 335).
W pierwszej z powyszych czci Ewangelista poruszy dwie sprawy. Najpierw
wskaza na bstwo Chrystusa, nastpnie za na sposb, w jaki jest ono przez nas
poznawane, tame (nr 179): I widzimy chwa Jego. Odnonie pierwszej sprawy,
Ewangelista najpierw zaj si bstwem Chrystusa, a nastpnie wcieleniem Sowa
Boego, tame (nr 108): By czowiek, posany przez Boga. Skoro kad rzecz
naley rozway w dwch aspektach, mianowicie istnienia i dziaania, czyli mocy,
dlatego Ewangelista najpierw zaj si istnieniem Sowa, biorc pod uwag Jego bosk
natur, a nastpnie zaj si Jego moc, dziaaniem (nr 68): Wszystko przez Niego
si stao.
Odnonie istnienia Sowa Wcielonego Ewangelista rozway cztery zagadnienia
kiedy byo Sowo: Na pocztku byo Sowo (nr 24), gdzie byo: A Sowo byo
u Boga (nr 43); kim byo: I Bogiem byo Sowo (nr 55) oraz w jaki sposb byo:
Ono byo na pocztku u Boga (nr 60). Pierwsze dwa z wymienionych zagadnie
dotycz pytania czy jest?, nastpne dwa dotycz tego kim jest?.
24. Trzeba wic najpierw rozway, co oznacza stwierdzenie: Na pocztku byo
Sowo. Trzy rzeczy naley starannie zbada, zgodnie z trzema czciami tego hymnu.
Po pierwsze, co oznacza nazwa Sowo, po drugie, co oznacza wyraenie Na pocztku, po trzecie, co oznacza wyraenie Sowo byo na pocztku?
26
Komentarz do Ewangelii Jana
(25)
25. Aby wic poj znaczenie nazwy Sowo trzeba wiedzie, e wedug Filozofa dwiki gosu s znakami tego, co znajduje si w duszy, dozna (passionum).
Take i w Pimie witym rzeczywistoci oznaczane s oznaczane zazwyczaj nazwami jaki znakw (significata significantur nominibus signorum), jak na przykad
w 1 Kor 10, 4: Ska za by Chrystus 1. Trzeba jednak koniecznie to, co wewntrzne w naszej duszy, a co rozpoznajemy poprzez nasze zewntrzne sowo take nazywa sowem. Nie jest natomiast wane obecnie rozstrzygnicie, czy nazwie sowo bardziej odpowiada rzeczywisto zewntrzna, wyraona gosem, czy raczej owo
pojcie umysu. Cho oczywicie pierwotna w stosunku do sowa wypowiedzianego ustami jest rzeczywisto istniejca we wntrzu duszy, a wyraana gosem, gdy
jest ona jego przyczyn.
Jeli wic chcemy pozna wewntrzne duchowe sowo, musimy zobaczy co
oznacza to, co zostaje wypowiedziane ustami.
W naszym intelekcie znajduj si trzy [elementy]: sama wadza intelektu, obrazy (species) rzeczywistoci pojmowanych przez intelekt, ktre s formami intelektu odnoszcymi si do owego intelektu tak, jak obrazy barw do renicy oka,
oraz samo dziaanie intelektu, ktrym jest pojmowanie (intelligere). Ot aden
z tych elementw nie jest oznaczany przez sowo wypowiedziane ustami.
Bowiem nie jest celem wypowiadajcego nazw kamie, eby oznaczaa ona
substancj intelektu, albo obraz, poprzez ktry intelekt poznaje rzeczywisto. Nie
odnosi si ona take do samego pojmowania, gdy pojmowanie nie jest dziaaniem
wychodzcym poza intelekt, lecz w nim pozostaje. To za, co intelekt tworzy
w procesie pojmowania jest susznie nazywane sowem wewntrznym.
Ot intelekt, zgodnie z dwoma sposobami dziaania, tworzy dwie rzeczywistoci. Zgodnie ze swoim dziaaniem nazywanym pojmowaniem rzeczy niepodzielnych
(indivisibilium inteligentia) tworzy definicj. Zgodnie ze swoim dziaaniem czenia
i dzielenia tworzy zdanie oznajmujce (enuntiationem), lub co w tym rodzaju. Std
te dziaanie intelektu, bd to definiujcego, bd oznajmujcego, zostaje wyraone
przez sowo wypowiedziane ustami. Dlatego Filozof mwi, e definicja jest t intelektualn treci (ratio), ktra jest oznaczana przez nazw. J te, tak wyraon, czyli
uformowan w duszy, nazywa si sowem wewntrznym. W stosunku do intelektu
nie jest ono czym, dziki czemu intelekt pojmuje, lecz jest tym, w czym intelekt
pojmuje, poniewa widzi on w tym co uformowa i wyrazi natur pojmowanej przez
siebie rzeczywistoci. W ten oto sposb ustalilimy znaczenie nazwy Sowo.
Z tego, co dotychczas powiedziano moemy wnioskowa, e sowo zawsze jest
czym wychodzcym od intelektu bdcego w akcie. Ponadto sowo jest zawsze
1 Zob. BT, 1 Kor 10, 14: Nie chciabym, bracia, ebycie nie wiedzieli, e nasi ojcowie wszyscy,
co prawda zostawali pod obokiem, wszyscy przeszli przez morze i wszyscy byli ochrzczeni w [imi]
Mojesza, w oboku i w morzu; wszyscy te spoywali ten sam pokarm duchowy i pili ten sam
duchowy napj. Pili za z towarzyszcej im duchowej skay, a ta skaa to by Chrystus.
(26)
Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy
27
treci intelektualn i podobiestwem pojmowanej przez intelekt rzeczywistoci. Jeli

wic pojmujcy oraz pojmowana przez intelekt rzeczywisto utosamiaj si ze
sob, wtedy sowo jest treci intelektualn i podobiestwem intelektu, z ktrego
pochodzi. Jeli natomiast czym odrbnym jest pojmujcy oraz pojmowana przez
intelekt rzeczywisto, wtedy sowo nie jest podobiestwem i treci intelektualn
pojmujcego, lecz rzeczywistoci pojmowanej przez intelekt: w ten sposb pojcie
kamienia, ktre kto posiada, jest jedynie podobiestwem kamienia, lecz kiedy
intelekt pojmuje siebie, wtedy tego rodzaju sowo jest podobiestwem i treci
intelektualn intelektu. Std te Augustyn w traktacie O Trjcy (ksiga 9 rozdz. 5)
wskazuje na podobiestwo Trjcy witej w duszy ze wzgldu na to, e umys
pojmuje sam siebie, a nie ze wzgldu na to, e pojmuje inne rzeczy.
Staje si zatem jasne, e konieczne jest przyjcie istnienia sowa w kadej naturze wyposaonej w intelekt, poniewa do istoty pojmowania naley dziaanie
formowania czego przez intelekt w procesie pojmowania. To za, co zostao w ten
sposb uformowane, nazywamy sowem. Dlatego te naley uzna istnienie sowa
w kadym pojmujcym.
Mamy za trzy rodzaje natur wyposaonych w intelekt: ludzk, anielsk i bosk.
Std te bior si trzy rodzaje sw: ludzkie, o ktrym mwi Ps 14 (13), 1: Rzek
gupi w sercu swoim: nie ma Boga 2, anielskie, o ktrym jest powiedziane w Za 1, 9 3
i w wielu innych miejscach Pisma witego: Rzek anio. Trzecie sowo to sowo
boskie, o ktrym jest powiedziane w Rdz 1, 3: Rzek Bg: niech si stanie wiato 4.
Gdy za Ewangelista mwi: Na pocztku byo Sowo, nie mona rozumie
tego w ten sposb, e chodzi o sowo ludzkie, czy anielskie, poniewa one stay
si. Czowiek i anio bowiem maj pocztek i przyczyn swojego istnienia i dziaania, a ich sowo nie moe istnie przed nimi samymi. Natomiast Ewangelista
ukaza nam jakie sowo mia na myli mwic, e sowo to nie stao si, poniewa wszystko stao si przez nie. A to jest wanie Sowo Boe i o Nim mwi
tutaj wity Jan.
26. Naley wiedzie, e Sowo to rni si od naszego sowa w trzech sprawach.
Pierwsza rnica, wedug Augustyna, wynika z faktu, e nasze sowo raczej jest
formowalne, ni ju uformowane. Gdy bowiem na przykad chc utworzy sobie
pojcie kamienia, musz doj do tego poprzez rozumowanie. I tak jest z kad inn
rzeczywistoci, ktr staramy si poj, chyba e s to pierwsze zasady, ktre
poznajemy natychmiast bez jakiegokolwiek rozumowego dyskursu, poniewa s one
po prostu znane.
2 Zob. BT, Ps 14 (13), 1: Mwi gupi w swoim sercu: Nie ma Boga. Oni s zepsuci, ohydne rzeczy
popeniaj, nikt nie czyni dobrze.
3 Zob. BT, Za 1, 9: Zapytaem: Co to znaczy panie mj? Anio, ktry mwi do mnie, odpowiedzia: Wyjani ci ich znaczenie.
4 Zob. BT, Rdz 1, 3: Wtedy Bg rzek: Niechaj si stanie wiato! I staa si wiato.
28
(27)
Jak dugo wic intelekt rozumujc w ten sposb rzuca si to tu, to tam, tak dugo
formowanie pojcia nie zostao jeszcze ukoczone. Chyba e uchwyci on w sposb doskonay sam tre (rationem) danej rzeczywistoci. Wtedy bowiem intelekt
bezporednio wchodzi w posiadanie treci tej rzeczywistoci i wtedy te wchodzi
bezporednio w posiadanie treci sowa. Oto dlaczego w naszej duszy znajduje si
zarwno roztrzsanie (cogitatio), czyli w dyskurs poszukiwania, jak i sowo, ktre
ju zostao uksztatowane, dziki doskonaej kontemplacji prawdy. Tak wic sowo nasze bardziej jest w monoci ni w akcie. Lecz Sowo Boe jest zawsze w akcie.
Dlatego nie odpowiada Sowu Boemu w sposb waciwy nazwa roztrzsanie.
Powiada Augustyn w traktacie O Trjcy (ksiga 15, rozdz. 11): Mwimy o Sowie
Boym, aby unikn nazwy roztrzsania, aby nie wierzono, e jest w Bogu co jakby
zmiennego. Natomiast niesuszne jest to, co powiedzia Anzelm: Dla najwyszego Ducha mwienie jest niczym innym jak roztrzsajcym wgldem (cogitando
intueri).
27. Druga rnica pomidzy naszym sowem a Sowem boskim polega na tym,
e nasze sowo jest niedoskonae, a Sowo Boe jest najdoskonalsze.
Skoro nie moemy wszystkich naszych poj wyrazi w jednym sowie, to
trzeba, abymy tworzyli wiele niedoskonaych sw, dziki ktrym czciowo
wyraamy to wszystko, co zawiera nasza wiedza. Nie tak ma si sprawa z Bogiem.
Gdy bowiem Bg pojmuje zarwno siebie samego, jak i cokolwiek innego
pojmuje poprzez swoj istot, jednym aktem. Jedyne Sowo Boe wyraa wszystko, co znajduje si w Bogu, nie tylko osoby, lecz take stworzenia, w przeciwnym
bowiem razie okazaoby si niedoskonae. Std mwi Augustyn: Jeli byoby mniej
czego w Sowie, ni zawiera si w wiedzy wypowiadajcego Je, byoby Ono niedoskonae. Wiadomo jednak, e jest Ono najdoskonalsze, dlatego te jest tylko jedno. Hi 33, 14: Raz mwi Bg 5.
28. Trzecia rnica polega na tym, e nasze sowo nie ma z nami tej samej natury,
natomiast Sowo Boe jest tej samej natury co Bg i dlatego jest czym trwajcym
(subsistens) w Boej naturze.
Tre poznana umysem (ratio intellecta), ktr w oparciu o jak rzeczywisto
wydaje si tworzy intelekt, posiada istnienie intelektualne (intelligibile) jedynie
w naszej duszy. Pojmowanie bowiem w naszej duszy nie utosamia si z natur
duszy, poniewa dusza nie jest swoim dziaaniem. Std te sowo tworzone przez
nasz intelekt nie naley do istoty duszy, lecz jest jej przypadoci. W Bogu za pojmowanie utosamia si z istnieniem i dlatego Sowo nie jest czym przypadociowym wobec intelektu Boego, lecz naley do jego natury, poniewa Bogiem jest
wszystko, co naley do Boej natury. Std te mwi Jan Damasceski, e Bg jest
5
Zob. BT, Hi 33, 1314: Czemu si z Nim spierae: Moje sowa s bez odpowiedzi? Bg raz
si odzywa i drugi, tylko si na to nie zwaa.
(31)
29
substancjalnie Sowem i bytem w hipostazie, inne natomiast, mianowicie nasze sowa,

s jedynie sprawnociami duszy.
29. Z powyszego wynika take, e nazwa Sowo w stosunku do Boga uywana
jest zawsze osobowo, tak aby nie oznaczaa niczego innego poza tym, co zostao
wyraone przez pojmujcego.
Podobnie Sowo w Bogu jest podobiestwem (similitudo) tego, od ktrego
pochodzi. A jest wspwieczne temu, od ktrego pochodzi, poniewa nie byo
w trakcie ksztatowania, przed byciem uksztatowanym, lecz zawsze byo w akcie.
A jest rwne Ojcu, poniewa jest doskonae i wyraa cae istnienie Ojca. Jest te
wspistotne i wspsubstancjalne Ojcu (cossentiale et consubstantiale Patri), poniewa jest Jego substancj.
Staje si jasne take, e tak jak w dowolnej naturze to, co pochodzi, poniewa
zachowuje podobiestwo do natury tego, z czego pochodzi, nazywamy synem,
podobnie i Sowo, poniewa pochodzi w podobiestwie i w identycznoci natury
z tym, od ktrego pochodzi, susznie nazywamy Synem, a jego powstanie (productio) nazywamy zrodzeniem.
Tak wic wyjanilimy punkt pierwszy, mianowicie czym jest to, co nazywamy Sowem.
30. Odnonie tego powstaj jednak cztery pytania. Dwa z nich pochodz od
Chryzostoma.
Pierwsze: dlaczego Jan Ewangelista, omijajc Ojca, zacz bezporednio od Syna,
mwic Na pocztku byo Sowo?
Na to pytanie znajdujemy dwie odpowiedzi. Pierwsza mwi, e Ojciec by znany
wszystkim w Starym Testamencie, cho nie jako Ojciec, lecz jako Bg, natomiast
Syn by nieznany. Dlatego te w Nowym Testamencie, w ktrym chodzi o poznanie Sowa, Ewangelista rozpoczyna od Sowa, czy te Syna.
Druga odpowied mwi, e przez Syna jestemy prowadzeni do poznania Ojca.
Poniej J 17, 16: Ojcze, objawiem imi Twoje ludziom, ktrych mi dae. Pragnc wic
doprowadzi wierzcych do poznania Ojca, Ewangelista susznie zacz od Syna,
dodajc zaraz o Ojcu: A Sowo byo u Boga.
31. Drugie pytanie pochodzi take od Chryzostoma.
Skoro, jak jest powiedziane, Sowo pochodzi od Ojca tak samo jak Syn, to
dlaczego Ewangelista mwi o Sowie, a nie o Synu.
Na to pytanie znajdujemy take dwie odpowiedzi. Pierwsza mwi, e nazwa
syn wskazuje na co zrodzonego i gdy suchamy o zrodzeniu syna, moe kto
pomyle, e zrodzenie to jest zgodne z tym, jak moe on je poj, czyli materialne
i bolesne (passibilem). Dlatego wic Ewangelista nie powiedzia Syn, lecz Sowo, aby
zasugerowa proces intelektualny, by nie uwaano, e byo to zrodzenie materialne i naznaczone blem. Ukazujc wic, e Syn zrodzony zosta z Ojca bez blu,
dziki uyciu nazwy Sowo, usun faszywe podejrzenie.
30
(32)
Mona powiedzie inaczej: Ewangelista chcia mwi o Sowie, wtedy gdy

zmierza do odsonicia Ojca. Std te, poniewa tre tego, czym jest ujawnienie
(ratio manifestationis) jest bardziej obecna w nazwie sowo, ni w nazwie syn,
dlatego lepsze jest uycie nazwy sowo.
32. Trzecie pytanie pochodzi od Augustyna z osiemdziesitej trzeciej ksigi Pyta.
Brzmi ono tak: tam gdzie my mamy verbum, w tekcie greckim znajduje si logos.
Greckiemu logos odpowiada w acinie ratio tre intelektualna, oraz verbum sowo. Dlaczego wic tumacze wybrali verbum, a nie ratio, skoro ratio jest czym
wewntrznym, tak samo jak verbum?
Odpowiadam. Trzeba powiedzie, e ratio w sposb waciwy oznacza pojcie
wytworzone przez umys i pozostajce w umyle, nawet jeeli co na zewntrz przez
nie si stao. Verbum za oznacza odniesienie do rzeczywistoci zewntrznych.
Ewangelista natomiast, gdy mwi o logosie, chcia nie tylko wskaza na odniesienie i istnienie Syna w Ojcu, lecz take na moc dziaajc Syna, przez ktr On sam
wszystkiego dokona. Dlatego te staroytni tumaczyli je przez verbum, gdy jest
to nazwa zawierajca odniesienie do rzeczywistoci zewntrznych bardziej, ni ratio,
wskazujce jedynie na pojcie umysu.
33. Czwarte pytanie pochodzi od Orygenesa. Brzmi ono tak: Pismo, wypowiadajc si w wielu miejscach na temat Sowa Boego, nie mwi jedynie Sowo, lecz
dodaje: Boe, mwic Sowo Boe, lub Paskie. Syr 1, 5: rdem mdroci jest Sowo
Boe na wysokociach 6. Ap 19, 13: Imi Jego nazwano: Sowo Boga 7. Dlaczego wic
Ewangelista mwic wtedy o Sowie Boym nie powiedzia: Na pocztku byo
Sowo Boe, lecz rzek jedynie Sowo?
Odpowiadam. Naley stwierdzi, e cho wiele jest prawd przez uczestnictwo
(veritates participatae), jednak istnieje jedna prawda absolutna, ktra jest prawd ze
swej istoty. Ot jest ni samo boskie istnienie. Dziki tej prawdzie wszystkie sowa
s sowami. Podobnie istnieje jedna absolutna mdro, wyniesiona ponad wszystko,
mianowicie mdro boska. Dziki uczestnictwu w niej wszyscy mdrzy s mdrzy.
Istnieje take jedno absolutne Sowo. Dziki uczestnictwu w Nim wszyscy posiadajcy sowo s nazywani mwicymi. Sowo za boskie tym si charakteryzuje, e samo
przez si jest Sowem wyniesionym ponad wszelkie inne sowa.
Aby wic wyrazi wiernie wyniesienie boskiego Sowa, Ewangelista nazywa Go
Sowem i nic wicej nie dodaje. Trzeba za pamita, e Grecy, gdy chcieli wskaza
na rzeczywisto oddzielon i wyniesion ponad wszystko inne, mieli zwyczaj
stawia rodzajnik przed nazw oznaczajc t rzeczywisto. W ten sposb plato6
Zob. BW, Syr 1, 5: Zdrojem mdroci sowo Boe na wysokoci, a drogami jej przykazania wieczne.
Zob. BT, Ap 19, 1113: Potem ujrzaem niebo otwarte: a oto biay ko, a Ten, co na nim
siedzi, zwany Wiernym i Prawdziwym, oto sprawiedliwie sdzi i walczy. Oczy Jego jak pomie ognia,
a wiele diademw na Jego gowie. Ma wypisane imi, ktrego nikt nie zna prcz Niego. Odziany
jest w szat we krwi skpan, a imi Jego nazwano: Sowo Boga.
7
(35)
31
nicy chcc wskaza na substancje oddzielone, na przykad na oddzielone dobro, lub

oddzielonego czowieka, uywali wyrae w rodzaju to dobro samo w sobie, ten
czowiek sam w sobie 8. Dlatego Ewangelista take chcc wskaza na oddzielenie
i wyniesienie ponad wszystko owego Sowa, postawi rodzajnik przed nazw logos,
co gdyby wyrazi w acinie, trzeba by powiedzie: to sowo.
34. Obecnie naley rozway, co oznaczaj sowa: Na pocztku.
Wiemy, e wedug Orygenesa wyraz pocztek (principium) jest uywany na
rne sposoby. Pocztek bowiem wnosi pewien porzdek w stosunku do innych
rzeczy, dlatego te mona zawsze odnale pocztek wszdzie tam, gdzie istnieje
jaki porzdek.
Istnieje on w ilociach. Dlatego mona mwi o pocztku wrd liczb i wrd
dugoci, na przykad mona mwi o pocztku linii.
Porzdek znajdujemy take w czasie. I dlatego mwi si o pocztku czasu, lub
trwania.
Porzdek znajdujemy w nauczaniu. Mamy tam do czynienia z dwoma rnymi
ich rodzajami: porzdkiem natury i porzdkiem ze wzgldu na nas. W obydwu tych
przypadkach moemy mwi o pocztku. Hbr 5, 12: Ze wzgldu na czas powinnicie by nauczycielami 9. W nauczaniu doktryny chrzecijaskiej, zgodnie z porzdkiem natury, rozpoczciem i pocztkiem (initium et principium) naszej mdroci jest
Chrystus, ze wzgldu na to, e jest On mdroci i Sowem Boym, czyli z uwagi
na jego Bstwo. Natomiast ze wzgldu na nas pocztkiem jest sam Chrystus, jako
e Sowo stao si ciaem, czyli z uwagi na Jego wcielenie.
Porzdek znajdujemy take w powstawaniu rzeczy. O pocztku mona mwi
wtedy od strony powstaej rzeczy, mianowicie o owej pierwszej czci rzeczy
zrodzonej, czy wykonanej. Tak na przykad o fundamencie mwi si, e jest pocztkiem domu. O pocztku mona te mwi od strony wykonawcy. W tym przypadku mamy do czynienia z trzema pocztkami: intencji, czyli celu, ktry porusza
dziaajcym; idei, ktr jest sama forma znajdujca si w umyle artysty; i wykonania, czyli mocy do dziaania.
Trzeba wic zbada te sposoby bycia pocztkiem i do ktrego z nich odwoa
si Ewangelista, gdy mwi: Na pocztku byo Sowo.
35. Istniej wic trzy moliwoci.
Po pierwsze mona uzna pocztek za Osob Syna (principium supponit pro
persona Filii). Jest On bowiem pocztkiem stworze, z jednej strony, poniewa
8 Jzyk polski nie posiada rodzajnikw, dlatego uyte tutaj zaimki wskazujce mog jedynie przybliy sens uycia rodzajnika.
9 Zob. BT, Hbr 5, 1112: Wiele mamy o Nim mwi, a trudne to jest do wyjanienia, poniewa
ociali jestecie w suchaniu. Gdy bowiem ze wzgldu na czas powinnicie by nauczycielami, sami
potrzebujecie kogo, kto by was pouczy o pierwszych prawdach sw Boych, i mleka wam potrzeba, a nie staego pokarmu.
32
(36)
zawiera zasad mocy sprawczej, z drugiej strony jako mdro, ktra jest treci
(ratio) wszystkiego, co si staje. Std powiedziane jest w 1 Kor 1, 24: Chrystusem,
moc Bo i mdroci Bo 10. Dlatego Pan mwi o sobie w J 8, 25: Pocztek. Ja,
ktry do was mwi.
Interpretujc w ten sposb sowo pocztek widzimy, e gdy Ewangelista mwi:
Na pocztku byo Sowo, to jakby powiedzia W Synu byo Sowo. Taki jest
tego sens: samo Sowo jest pocztkiem. Wynika to ze sposobu mwienia, bowiem
cho mwimy, e ycie jest w Bogu, jednak nie jest ono czym innym ni sam Bg.
Powysze wyjanienie pochodzi od Orygenesa.
Wedug Chryzostoma Ewangelista mwi Na pocztku, aby od razu na pocztku swej ksigi ukaza godno Sowa, poprzez stwierdzenie, e Ono samo jest
pocztkiem. Wszyscy bowiem zgadzaj si, e pocztek jest najbardziej godnym czci.
36. Z kolei moemy przyj wyraz pocztek jako opisujcy Osob Ojca, ktry
jest pocztkiem nie tylko stworzenia, lecz wszystkich pochodze w Bogu. Tak te
jest w Ps 110 (109), 3: Przy tobie pocztek (principium), w dzie mocy twej 11.
Std te, gdy Ewangelista mwi Na pocztku byo Sowo, to tak, jakby powiedzia: W Ojcu by Syn. Powysze wyjanienie pochodzi od Augustyna, a take od
Orygenesa.
Mwimy wic, e Syn jest w Ojcu, poniewa jest tej samej istoty co Ojciec. Skoro
bowiem Syn jest swoj wasn istot, wszdzie, gdzie jest istota Syna, tam znajduje
si Syn. A poniewa istota Syna znajduje si w Ojcu dziki wspsubstancjalnoci,
std wynika, e Syn jest w Ojcu. Dlatego te powiedziano poniej J 14, 10: Ja jestem
w Ojcu, a Ojciec we Mnie.
37. Wreszcie moemy rozumie wyraz pocztek jako wskazanie na pocztek
trwania. W ten sposb zdanie: Na pocztku byo Sowo oznacza bdzie, e Sowo istniao przed wszystkimi rzeczami, jak to wyjani Augustyn. Wskazuje to take
na wieczno Sowa, o czym mwili Bazylii i Hilary.
Zdanie: Na pocztku byo Sowo wskazuje, e jakikolwiek przyjlibymy
pocztek trwania czy to rzeczy zanurzonych w czasie, a wic pocztek czasu, czy
to rzeczy zanurzonych w czasie anielskim (aevum), a wic pocztek czasu anielskiego,
czy to pocztek caego wiata, czy jakikolwiek wyobraony pocztek trwania
oddalony o wiele wiekw w tym pocztku ju byo Sowo. Hilary mwi w 7
ksidze O Trjcy: Przejdcie czasy, przekroczcie bieg wiekw, usucie wieki.
Przedstaw to, co chcesz, aby byo pocztkiem twoich wyobrae Sowo ju byo.
10 Zob. BT, 1 Kor 1, 2324: My gosimy Chrystusa ukrzyowanego, ktry jest zgorszeniem dla
ydw, a gupstwem dla pogan, dla tych za, ktrzy s powoani, tak spord ydw, jak i spord
Grekw, Chrystusem, moc Bo i mdroci Bo.
11 Zob. BT, Ps 110 (109), 3: Przy Tobie panowanie w dniu Twej potgi, w witych szatach [bdziesz]. Z ona jutrzenki jak ros Ci zrodziem.
(41)
33
Mwi o tym Prz 8, 22: Pan posiad mnie na pocztku swych drg, zanim cokolwiek
od pocztku uczyni 12. To za, co jest przed pocztkiem trwania, jest wieczne.
38. W ten sposb, dziki pierwszemu wyjanieniu moemy stwierdzi przyczynowo Sowa; dziki drugiemu, wspsubstancjalno Sowa z Ojcem, ktry wypowiada Sowo, a dziki trzeciemu wyjanieniu, wspwieczno Sowa.
39. Naley rozway take to, e wyraenie: Sowo byo wystpuje w czasie przeszym imperfectum. Czas ten okazuje si najbardziej odpowiedni dla wyraenia wiecznych rzeczywistoci, jeli rozwaymy natur czasu i rzeczy w nim zanurzonych.
W czasie przyszym wyraamy rzeczywisto, ktra nie jest jeszcze w akcie. W czasie
teraniejszym wyraamy rzeczywisto, ktra jest w akcie, jednak to, e jest obecnie
w akcie nie oznacza, e bya wczeniej. Czas przeszy perfectum wskazuje na rzeczywisto, ktra kiedy istniaa, ktra jest ostatecznie okrelona i ktrej ju nie ma. Natomiast czas przeszy imperfectum wskazuje na rzeczywisto, ktra bya, ale ktra
nie jest jeszcze ostatecznie okrelona, ani nie przestaa istnie, lecz trwa a do teraz.
Std wity Jan za kadym razem, gdy przedstawia jak rzeczywisto wieczn, mwi:
erat (byo) w czasie imperfectum, gdy za zajmuje si jak rzeczywistoci zanurzon w czasie, mwi: fuit (byo) w czasie perfectum, jak to pniej jeszcze zobaczymy.
Natomiast ze wzgldu na ide obecnoci, najbardziej odpowiednim dla wyraenia wiecznoci jest czas teraniejszy. To on wskazuje na istnienie czego w akcie,
a to zawsze przystoi wiecznoci. Dlatego jest powiedziane w Wj 3, 14: Jestem, ktry
jestem 13. A Augustyn mwi, e Ten jedynie naprawd jest, ktrego istnienie nie
zna ani przeszoci, ani przyszoci.
40. Naley te zauway, e wedug Glosy, czasownik: Byo nie jest tutaj uywany dla oznaczenia ruchu w czasie, tak jak inne czasowniki, lecz dla wskazania na
istnienie rzeczy, dlatego te nazywa si go czasownikiem rzeczywistym (substantivum).
41. Moe jednak kto zapyta w jaki sposb Sowo, skoro jest zrodzone z Ojca,
moe by Mu wspwieczne? Wrd ludzi przecie syn zrodzony z ojca jest od niego
pniejszy.
W odpowiedzi trzeba zaznaczy, e istniej trzy sytuacje, w ktrych pocztek
rozumiany jako rdo rzeczywistoci, znajduje si przed tym, co jest trwaniem owej
rzeczywistoci pochodzcej z owego pocztku.
Po pierwsze, pocztek jako rdo jakiej rzeczywistoci (principium originis)
wyprzedza w czasie dziaanie, dziki ktremu powstaje rzecz, ktrej jest on poczt12
Zob. BW, Prz 8, 22: Pan mi posiad na pocztku drg swoich, pierwej nili co uczyni od pocztku. Od wieku jestem ustanowiona i ze starodawna, pierwej nili si ziemia staa.
13 Zob. BT, Wj 3, 1314: Mojesz za rzek Bogu: Oto pjd do Izraelitw i powiem im: Bg
ojcw naszych posa mi do was. Lecz gdy oni mnie zapytaj, jakie jest Jego imi, to c im mam
powiedzie? Odpowiedzia Bg Mojeszowi: Jestem, ktry jestem. I doda: Tak powiesz synom Izraela: Jestem posa mnie do was.
34
(42)
kiem. Na przykad czowiek nie zaczyna pisa, gdy tylko zacznie istnie. Dlatego
wyprzedza on w czasie pismo. Po drugie, kade dziaanie ma swj przebieg i nawet
wtedy, gdy dziaanie zaczyna istnie w tym samym czasie co dziaajcy, zakoczenie dziaania nastpuje po dziaajcym. Tak na przykad, ogie, gdy powstaje,
rwnoczenie zaczyna si rozprzestrzenia. Jednak ogie istnieje przed swoim
wzrostem, poniewa ruch, dziki ktremu ogie si rozrasta, mierzy si jakim
czasem. Po trzecie, z woli pocztku zostaje okrelony pocztek trwania tego, co
jest na pocztku, jak na przykad z woli Boga zostaje okrelony pocztek trwania
stworzenia, std te Bg by najpierw, a pniej stworzenie.
Ot adna z trzech powyszych sytuacji nie zachodzi w odniesieniu do zrodzenia Sowa Boego. Bg bowiem nie by wczeniej ni wtedy, gdy rozpocz rodzi
Sowo. Gdyby bowiem zrodzenie Sowa nie byo niczym innym jak intelektualnym
poczciem (intelligibilis conceptio) okazaoby si, e Bg byby w swoim pojmowaniu najpierw w monoci, a pniej w akcie, a to jest niemoliwe. Podobnie jest
rzecz niemoliw, aby w samym zrodzeniu Sowa istniao jakie nastpstwo. Wtedy
bowiem Sowo Boe najpierw byoby nieuksztatowane, a pniej uksztatowane,
jak to ma miejsce wrd nas, gdy poprzez mylenie ksztatujemy sowa, co jest
nieprawd [w odniesieniu do Sowa Boego], jak to ju zostao powiedziane. Podobnie nie mona powiedzie, e Ojciec poprzez akt swojej woli zapocztkowa
trwanie Syna. Bg Ojciec nie rodzi Syna moc swej woli, jak uwaaj arianie, lecz
poprzez natur. Tak wic Bg Ojciec pojmujc samego siebie pocz Sowo.
Dlatego te Bg Ojciec nie by wczeniej ni Syn.
Jakie podobiestwo tego znajdujemy w ogniu i w odblasku pochodzcym z niego.
Odblask bowiem pochodzi z ognia w sposb naturalny i z wykluczeniem nastpstwa.
Jeliby wic ogie by wieczny, odblask byby wspwieczny. Dlatego te Syna nazywa
si odblaskiem Ojca. Hbr 1, 3: Ten, ktry jest odblaskiem chway itd. 14. W podobiestwie tym [tj. ognia i jego odblasku] jednak brakuje wsplnoty natury. Dlatego te
nazywamy Go Synem, mimo e w synostwie ludzkim nie jest obecna wspwieczno. Trzeba wic poprzez wiele zmysowych podobiestw dochodzi do poznania
Boga, gdy jedno nie wystarczy. O tym wanie pisano w ksidze Soboru Efeskiego,
e Syn wspistnieje (coxistere) zawsze z Ojcem: odblask bowiem wskazuje na niecierpitliwo, narodzenie na Sowo, natomiast wspsubstancjalno sugeruje nazwa Syn.
42. Nadajemy wic Synowi wiele rnych imion, aby wyrazi Jego doskonao, ktrej nie mona wyrazi jednym imieniem. Aby ukaza, e ma On wspln
z Ojcem natur, mwimy: Syn, aby ukaza, e nie ma w Nim adnego braku
podobiestwa do Ojca (in nullo dissimilis), mwimy: obraz (imago), aby ukaza Jego
14
Zob. BT, Hbr 1, 3: Ten [Syn], ktry jest odblaskiem Jego chway i odbiciem Jego istoty, podtrzymuje wszystko sowem swej potgi, a dokonawszy oczyszczenia z grzechw, zasiad po prawicy
Majestatu na wysokociach.
(45)
35
wspwieczno, mwimy: odblask. Wreszcie, aby ukaza, e zosta On zrodzony

w sposb niematerialny, mwimy: Sowo.
II.
43. Z kolei mwi: A Sowo byo u Boga.
W drugim zdaniu, ktre Ewangelista zapisa na kartach swojej Ewangelii, naley najpierw rozway znaczenie dwch wyrazw, ktre nie pojawiy si w zdaniu pierwszym: Bg oraz u. Wyjanilimy ju czym jest Sowo i czym jest pocztek. Dlatego te teraz pilnie zbadamy to, co nowego pojawio si w drugim zdaniu,
mianowicie wyrazy Bg i u.
Abymy lepiej mogli zrozumie objanienie drugiego zdania, trzeba powiedzie
troch o znaczeniu obydwu w zakresie zwizanym z tematem naszych rozwaa.
44. Trzeba wiedzie, e nazwa Bg oznacza najpierw bosko, lecz bdc
w podmiocie i konkretn, natomiast nazwa Bstwo (Deitas) oznacza bosko
w sposb oderwany i absolutny, i dlatego ani z uwagi na jej naturaln moc, ani
ze wzgldu na sposb oznaczania nie moe by ona uyta dla oznaczenia osoby,
lecz jedynie dla oznaczenia boskiej natury. Natomiast nazwa Bg, w sposb naturalny i ze wzgldu na sposb oznaczania, moe by uyta dla oznaczenia ktrej
z osb boskich, podobnie jak nazwa czowiek moe by uyta dla oznaczenia
podmiotu czowieczestwa. Wszdzie tam, gdzie prawdziwo wypowiedzi, lub
samego orzecznika domaga si, eby nazwa Bg bya uywana dla oznaczenia
osoby, tam z pewnoci jest ona w ten sposb uywana, jak wtedy, gdy mwimy, e Bg zrodzi Boga. Gdy wic Ewangelista mwi u Boga, trzeba przyj,
e uy nazwy Bg dla oznaczenia Osoby Ojca. Albowiem przyimek u wskazuje
na odrbno Sowa, o ktrym mwimy, e jest u Boga. Przyimek ten jednak,
cho oznacza odrbno osoby, nie oznacza jednak odrbnoci natury, gdy Ojciec
i Syn posiadaj t sam natur. Ewangelista wic, gdy mwi Bg, chce oznaczy
osob Ojca.
45. Odnonie za przyimka u trzeba te wiedzie, e wnosi on pewien zwizek
rzeczywistoci oznaczonej bezporednio (per rectum) z rzeczywistoci oznaczon
porednio (per obliquum). Podobnie rzecz si ma z przyimkiem w, z t jednak
rnic, e przyimek w oznacza pewien zwizek wewntrzny, podczas gdy przyimek u wskazuje w jaki sposb na zwizek zewntrzny. Kady z nich uywamy
w odniesieniu do Boga: Syn jest w Ojcu i jest u Ojca. Zwizek wewntrzny
z pewnoci dotyczy wspsubstancjalnoci Ojca i Syna, zwizek zewntrzny za
jeli w ogle mona tak mwi, bo nie jest czym poprawnym mwi w odniesieniu do boskiej rzeczywistoci o czym zewntrznym odnosi si jedynie do rozrnienia osb, poniewa tylko pochodzenie stanowi o odrnieniu Syna od Ojca.
Obydwa wic przyimki wskazuj na wspsubstancjalno natury i odrbno osb:
36
(46)
wspsubstancjalno bo wnosz pewien zwizek; odrbno bo oznaczaj pewne rozrnienie, jak to ju zostao powyej powiedziane.
Przyimek w wskazuje przede wszystkim, jak to ju mwilimy, na wspsubstancjalno, poniewa oznacza wewntrzny zwizek. Jednak, jako konsekwencja,
wskazuje on take na odrbno osb, poniewa wszystkie przyimki s przechodnie implikuj odniesienie midzy dwoma odrbnymi rzeczywistociami. Przyimek
u wskazuje przede wszystkim na odrbno osb, na wspsubstancjalno za, bo
oznacza jaki zwizek, ale jakby zewntrzny. Dlatego Ewangelista w tym miejscu
celowo uy przyimka u. Chcia bowiem ukaza odrbno osoby Syna i Ojca,
gdy powiedzia: A Sowo byo u Boga, to znaczy Syn u Ojca, tak jak jaka osoba
u innej.
46. Trzeba take wiedzie, e przyimek u wskazuje na cztery rzeczywistoci,
dziki ktrym mona odeprze cztery zarzuty. Po pierwsze przyimek u oznacza
fakt bezporedniego trwania (subsistentiam in recto) 15. Nie mwi si bowiem poprawnie, e s u czego te rzeczywistoci, ktre same przez si nie mog trwa. Na
przykad nie mwimy o bieli, e jest u ciaa i podobnie o innych rzeczywistociach,
ktre nie trwaj same przez si. O tych za, ktre trwaj same przez si, mwimy
poprawnie, e jedna jest u drugiej. Mwimy na przykad, e czowiek jest u czowieka i kamie u kamienia.
Po drugie przyimek u oznacza porednio zaleno w autorytecie, bowiem nie
mona poprawnie powiedzie, e krl jest u onierza, lecz mwi si, e onierz
jest u krla.
Po trzecie przyimek ten ukazuje odrbno, nie mwi si bowiem poprawnie,
e kto jest u siebie, lecz jeden czowiek jest u drugiego.
Po czwarte przyimek ten oznacza pewien zwizek i wsplnot, gdy bowiem
mwi si, e kto jest u drugiego, wskazuje si nam, e jest midzy nimi jakie
zjednoczenie we wsplnocie. Biorc pod uwag wszystkie te znaczenia, ktre zawiera przyimek u, trzeba stwierdzi, e Ewangelista susznie zdanie: Sowo byo
u Boga umieci po zdaniu pierwszym: Na pocztku byo Sowo.
Z wyjtkiem jednej z trzech interpretacji zdania: Na pocztku byo Sowo, zgodnie
z ktr przez pocztek rozumie si Syna, w stosunku do kadej nastpnej a wic
tej, wedug ktrej: Na pocztku oznacza: przed wszystkimi rzeczami i tej, wedug
ktrej pocztek oznacza Ojca heretycy postawili po dwa zarzuty. Moemy je
odeprze dziki czterem przedstawionym powyej znaczeniom przyimka u.
47. Oto pierwszy zarzut. Powiadasz, e Sowo byo na pocztku, to znaczy
przed wszystkim, lecz przed wszystkim nie byo niczego; gdzie wic byo Sowo,
jeli przed wszystkim nie byo niczego?
15
Termin subsistens samoistny w Tomaszowej terminologii oznacza tak niezaleno rzeczy,

i posiada ona wasne dziaania, por. ST 1, 75, 2.
(51)
37
Zarzut ten ma swoje rdo w wyobraeniach tych, ktrzy go stawiaj. Zgodnie z tymi wyobraeniami wszystko co jest, istnieje gdzie i w jakim miejscu.
Wyklucza to z pewnoci wity Jan, gdy mwi: U Boga. Wyraenie to bowiem
wskazuje na zwizek, o ktrym mowa w ostatnim, przedstawionym powyej,
znaczeniu przyimka u. Tak rozumie to Bazyli: Wic gdzie byo Sowo? Odpowiada: U Boga. Sowo nie jest w jakim miejscu, bo nic nie moe Go ogarn (incircumscriptibile), lecz jest u Ojca, ktry nie zawiera si w adnym miejscu, ani przez
adne miejsce nie jest ograniczony.
48. Drugi zarzut, dotyczcy tej samej interpretacji [wypowiedzi: Na pocztku
byo Sowo], brzmi tak: mwisz, e Sowo byo na pocztku, czyli przed wszystkim. Lecz wydaje si, e to, co jest przed wszystkim z niczego nie pochodzi,
poniewa to, z czego co pochodzi wydaje si by pierwsze w stosunku do tego,
co z tego pochodzi. Tak wic Sowo nie pochodzi z czego innego.
Zarzut ten Ewangelista oddala mwic: Sowo byo u Boga. Wyraz u uyty
jest tutaj w swoim drugim znaczeniu mwicym o autorytecie sprawczym. Tak
rozumie to Hilary: Skd jest Sowo, jeli jest przed wszystkim? Ewangelista odpowiada: Sowo byo u Boga i jakby chce przez to powiedzie, e chocia Sowo nie
ma pocztku trwania, jednak posiada ono swj pocztek i swojego sprawc, bowiem
byo u Boga, jako u sprawcy.
49. Trzeci zarzut dotyczy drugiej interpretacji [zdania Na pocztku byo Sowo], wedug ktrej przez pocztek rozumie si Ojca. Brzmi on nastpujco. Powiadasz: Na pocztku byo Sowo (in principio), to znaczy Syn by w Ojcu (in Patre).
Lecz co, co jest w czym innym, nie trwa samoistnie, jak na przykad biel w ciele.
A hipostaza trwa.
Zarzut Ewangelista oddala mwic: Sowo byo u Boga. Wyraz u uyty jest tutaj
w swoim pierwszym znaczeniu mwicym o bezporednim trwaniu. Tak rozumie
to Jan Chryzostom: Sowo byo na pocztku nie jako przypado, lecz byo u Boga,
jako trwajce samoistnie i jako boska hipostaza.
50. Tej samej interpretacji dotyczy take czwarty zarzut. Powiadasz, e Sowo
byo na pocztku, to znaczy w Ojcu, a skoro jest w czym, to nie jest odrbne
od Ojca. Zarzut ten Ewangelista oddala mwic: A Sowo byo u Boga. Wyraz u
uyty jest tutaj w swoim trzecim znaczeniu mwicym o odrbnoci. Tak rozumie
to Alkuin i Beda: Sowo byo u Boga, to znaczy, e byo w Ojcu dziki wspsubstancjalnoci natury, jednake byo u Boga dziki odrbnoci Osb.
51. Tak wic w zdaniu: A Sowo byo u Boga ukazane zostaj zjednoczenie
Sowa z Ojcem w naturze o czym mwi Bazyli, odrbno osb o czym mwi
Alkuin i Beda, samoistne trwanie Sowa w naturze Boej o czym mwi Chryzostom w 1 Homilii do Ewangelii Jana, autorytet Ojca wobec Sowa o czym mwi
Hilary.
38
(52)
52. Zwrmy ponadto uwag, e wedug Orygenesa Ewangelista mwic Sowo byo u Boga wskaza, i Syn by zawsze u Ojca. W Starym Testamencie, jak
widzimy to w wielu miejscach, mwiono: stao si (factum esse) sowo Paskie do
Jeremiasza, albo do kogo innego. Nie mwiono natomiast: Sowo Paskie byo
u Jeremiasza, czy u kogo innego. Sowo bowiem staje si dla tych, ktrzy zaczynaj mie sowo po tym, jak go nie mieli. Dlatego Ewangelista nie powiedzia Sowo
stao si u Ojca, lecz byo u Ojca, poniewa od kiedy Ojciec by, Sowo byo
u Niego.
III.
53. W dalszym cigu Ewangelista powiada: I Bogiem byo Sowo. Jest to trzecie zdanie tekstu witego Jana, ktre z uwagi na porzdek nauczania pojawia si
jak najstosowniej w tym miejscu. Gdy bowiem Jan powiedzia ju kiedy i gdzie byo
Sowo, pozostao rozway kim byo Sowo; powiemy wic, e Sowo byo Bogiem,
jeli nazw sowo uyjemy jako podmiot, a nazw Bg jako orzeczenie.
54. Poniewa jednak najpierw naley zbada czym dana rzeczywisto jest,
a pniej dopiero gdzie i kiedy jest, wydaje si, e Jan odwrci tutaj porzdek,
zaczynajc od kwestii gdzie i kiedy byo Sowo.
Na t kwesti Orygenes odpowiedzia, e co innego znaczy, gdy mwimy, e
Sowo Boe przebywa u czowieka, a co innego, gdy mwimy, e przebywa u Boga.
Albowiem u czowieka przebywa Ono, aby go udoskonali, poniewa dziki temu
czowiek staje si mdry i dobry. Mdr 7, 27: Wzbudza przyjaci Boych i prorokw 16.
Natomiast to, e Sowo przebywa u Boga nie oznacza, jakoby Ojciec by udoskonalany przez Sowo i przez nie owiecany. Lecz Sowo przebywa u Boga w ten
sposb, e przyjmuje naturalne Bstwo od Tego, ktry wypowiada Sowo i tak jest
z Nim tym samym Bogiem. Dlatego wic, skoro Sowo od samego pocztku przebywa u Boga, konieczne byo najpierw ukaza, e byo Ono w Ojcu i u Ojca,
a pniej, e byo Bogiem.
55. Trzeba te wiedzie, e poprzez zdanie: Bogiem byo Sowo, Ewangelista
mg odpowiedzie na dwa zarzuty powstae z wczeniejszych rozwaa.
Pierwszy zarzut powsta w zwizku z uyciem przez Ewangelist nazwy sowo. Brzmi on tak: Mwisz, e Sowo byo na pocztku i u Boga. Zgodzisz si
za, e sowo, zgodnie z powszechnym uyciem, oznacza bd jakie brzmienie, bd
te oznajmienie o tym, co konieczne (enuntiationem necessariorum), bd wreszcie
odsonicie rozwaania. Lecz wszystkie te rzeczy przemijaj i nie trwaj samoistnie. Mgby wic mniema, e o takim wanie sowie mwi Ewangelista.
16
Zob. BT, Mdr 7, 27: Jedna jest, a wszystko moe, pozostajc sob, wszystko odnawia, a przez
pokolenia zstpujc w dusze wite, wzbudza przyjaci Boych i prorokw.
(58)
39
Zarzut ten dostatecznie podwaa to, co ju wczeniej zostao powiedziane, za

Hilarym i Augustynem, Pierwsza Homilia do Ewangelii Jana. Hilary mwi, i jest
rzecz oczywist, e nazwa sowo nie moe by uyta w znaczeniu potocznej
wypowiedzi, poniewa wypowied charakteryzuje si zmian i przemijaniem.
Ewangelista nie mgby wic powiedzie: Na pocztku byo Sowo, jeliby sowo byo czym przemijajcym i zmiennym. Rwnie poprzez zdanie: A Sowo
byo u Boga Ewangelista daje nam do zrozumienia t sam myl. Jest bowiem
wystarczajco jasne, e czym innym jest by w czym (inesse), a czym innym by
wobec czego (adesse). Sowo ludzkie, poniewa nie trwa samoistnie, nie istnieje
wobec czego, lecz istnieje w czym. Sowo Boe natomiast trwa samoistnie i dlatego istnieje wobec. To wszystko sprawio, e Ewangelista znaczco powiedzia:
Sowo byo u Boga. Aby jednak cakowicie zniweczy moc zarzutu, Ewangelista
wskazuje na natur i istnienie Sowa mwic: I Bogiem byo Sowo.
56. Inny zarzut powstaje w zwizku z wyraeniem Ewangelisty: U Boga. Poniewa wyraz u zawiera w swym znaczeniu odrbno (distinctionem), mgby kto
mniema, e Sowo byo u Boga, czyli u Ojca odrbnego w naturze od Sowa. Aby
wykluczy tak interpretacj, Ewangelista od razu wskazuje na wspsubstancjalno
Sowa z Ojcem, mwic: I Sowo byo Bogiem, tak jakby chcia powiedzie: Sowo
nie jest oddzielone od Ojca odrbn natur, poniewa Ono samo jest Bogiem.
57. Zwr uwag take na szczeglny sposb orzekania wtedy, gdy Ewangelista mwi: Sowo byo Bogiem uywajc nazwy Bg w sposb absolutny. Chce
przez to pokaza, e Sowo nie jest Bogiem w taki sposb, w jaki Pismo wite
przyznaje stworzeniom atrybut boskoci. Albowiem [Pismo wite mwic]
o uczestnictwie stworzenia w tym atrybucie, dodaje okrelenia miejsca i czasu. Na
przykad zdanie z Wj 7, 1: Oto Ja uczyni ci jakby Bogiem faraona 17 nie oznacza,
e [Mojesz] by Bogiem wprost, czy poprzez natur, ale e zosta ustanowiony
bogiem dla kogo jednego i okrelonego. Podobnie Ps 82 (81), 6: Ja rzekem: Jestecie
bogami 18, jakby mwi: dziki mojemu ustanowieniu jestecie bogami, a nie
w rzeczywistoci. Jestecie bogami czym innym jest bowiem zosta ustanowionym
bogiem, a czym innym jest by Bogiem. Std Ewangelista w sposb absolutny
nazywa Sowo Bogiem, poniewa jest Ono Bogiem ze swej istoty, nie przez uczestnictwo, jak ma to miejsce w przypadku ludzi i aniow.
58. Wiadomo take, e odnonie tego zdania ohydny bd popeni Orygenes.
[Okazj] dla tego bdu sta si sposb wyraania charakterystyczny dla jzyka
greckiego.
17 Zob. BT, Wj 7, 1: Pan odpowiedzia Mojeszowi: Oto Ja uczyni ci jakby Bogiem faraona,
a Aaron, brat twj, bdzie twoim prorokiem.
18 Zob. BT, Ps 82 (81), 67: Ja rzekem: Jestecie bogami i wszyscy synami Najwyszego. Lecz
wy pomrzecie jak ludzie, jak jeden m, ksita, poupadacie.
40
(59)
Grecy bowiem maj zwyczaj stawia rodzajniki przed kad nazw, dla pewnego rozrnienia. Poniewa za Ewangelia Jana napisana zostaa po grecku, przed
takimi nazwami jak sowo, w zdaniu Na pocztku byo Sowo oraz Bg,
w zdaniu A Sowo byo u Boga, postawiono rodzajnik. Jest wic tam powiedziane: to Sowo oraz ten Bg, dla ukazania wyniosoci i odrbnoci [Sowa] w stosunku do innych sw oraz pierwszestwa Ojca w boskiej istocie. A poniewa
w zdaniu Sowo byo Bogiem nie zosta postawiony rodzajnik przed nazw Bg,
ktra zostaa uyta dla okrelenia osoby Syna, Orygenes zbluni mwic, e Sowo nie byo Bogiem z istoty, chocia byo istotowo Sowem, lecz byo Bogiem przez
partycypacj. Sam za Ojciec jest Bogiem ze swej istoty. W ten sposb Orygenes
przyj, e Syn jest mniejszy od Ojca.
59. Nieprawdziwo tego udowodni Chryzostom mwic, i gdyby rodzajnik
postawiony przed nazw Bg wskazywa na to, e Ojciec jest wikszy w stosunku
do Syna, to nigdy nie byby on stosowany przed nazw Bg, w sytuacji, gdy nazwa
ta byaby orzekana o kim innym, ni o Ojcu. Rodzajnik byby stosowany zawsze
i tylko wtedy, gdy nazwa Bg byaby orzekana o Ojcu.
Jednake znajdujemy zaprzeczenie tego w dwch wypowiedziach apostoa, ktry
nazwa Chrystusa Bogiem uywajc rodzajnika. W Tt 2, 13: Oczekujc bogosawionej nadziei i objawienia si chway wielkiego Boga 19, nazwa Bg oznacza Syna,
a w tekcie greckim stoi przed ni rodzajnik. Chrystus jest wic wielkim Bogiem.
Podobnie ten sam aposto mwi w Rz 9, 5: Z nich rwnie jest Chrystus wedug ciaa,
ktry jest ponad wszystkim, Bg bogosawiony na wieki 20. Take tutaj w tekcie
greckim przed nazw Bg znajduje si rodzajnik. Ponadto [jest powiedziane]
w 1 J 5, 20: Jestemy w prawdziwym Bogu, w Synu Jego, Jezusie Chrystusie. On za
jest prawdziwym Bogiem i yciem wiecznym 21. Chrystus wic nie jest Bogiem przez
uczestnictwo, lecz jest prawdziwym Bogiem. Jasne stao si wic, e to, co wymyli Orygenes jest faszem.
Przyczyna za, dla ktrej Ewangelista nie umieci rodzajnika przed nazw Bg
zostaa wskazana przez Chryzostoma. Mianowicie, ju dwa razy Ewangelista posuy si nazw Bg z rodzajnikiem. Dlatego nie byo konieczne powtarza
rodzajnika po raz trzeci i by on uyty domylnie.
19 Zob. BT, Tt 2, 13: Oczekujc bogosawionej nadziei i objawienia si chway wielkiego Boga
i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa.
20 Zob. BT, Rz 9, 35: Wolabym bowiem sam by pod kltw [odczony] od Chrystusa dla
[zbawienia] braci moich, ktrzy wedug ciaa s moimi rodakami. S to Izraelici, do ktrych nale
przybrane synostwo i chwaa, przymierza i nadanie Prawa, penienie suby Boej i obietnice. Do
nich nale praojcowie, z nich rwnie jest Chrystus wedug ciaa, ktry jest ponad wszystkim, Bg
bogosawiony na wieki. Amen.
21 Zob. BT, 1 J 5, 20: Wiemy take, e Syn Boy przyszed i obdarzy nas zdolnoci rozumu,
abymy poznawali Prawdziwego. Jestemy w prawdziwym Bogu, w Synu Jego, Jezusie Chrystusie. On
za jest prawdziwym Bogiem i yciem wiecznym.
(61)
41
Niewtpliwie naleaoby powiedzie te i to bdzie lepsze e nazwa Bg

zastosowana zostaa jako orzeczenie i uyta formalnie. Zazwyczaj bowiem nazwy
w orzeczeniu nie posiadaj rodzajnikw, poniewa wnosz rozrnienie. Jeliby wic
nazwa Bg bya uyta tutaj jako podmiot, bez wzgldu na to, dla ktrej Osoby,
czy dla Syna, czy dla Ducha witego, wtedy nie ma wtpliwoci, e w tekcie
greckim znalazby si rodzajnik.
IV.
60. Z kolei Ewangelista mwi: Ono byo na pocztku u Boga.
Jest to czwarte zdanie. Wprowadzono je tutaj ze wzgldu na zdanie poprzednie.
Na podstawie bowiem tego, co powiedzia Ewangelista: Sowo byo Bogiem, ludzie nienaleycie mylcy mogli doj do dwch faszywych interpretacji. Pierwsza
z nich pochodzi od pogan. Uznawali oni istnienie wielu i rnorodnych bogw oraz
sprzeczne wrd nich wole. Byli tacy, ktrzy pletli o walce Jowisza z Saturnem,
byli te manichejczycy, ktrzy przyjmowali istnienie dwch przeciwstawnych zasad
natury. Przeciw tym bdom Pan powiedzia, Pwt 6, 4: Suchaj, Izraelu, Pan Bg Twj
jest Bogiem jedynym 22.
Poniewa za Ewangelista stwierdzi: Sowo byo u Boga, i Bogiem byo Sowo, mogli oni uzna t wypowied za wsparcie swego bdu uwaajc, e czym
innym jest Bg, u ktrego byo Sowo, a czym innym samo Sowo, ktre miao
inn, lub nawet przeciwn wol. To jednak jest sprzeczne z prawem Ewangelii.
By wic to wykluczy Ewangelista mwi: Ono byo na pocztku u Boga, tak
jakby, wedug Hilarego, chcia powiedzie: Powiadam, Sowo jest Bogiem. Nie
oznacza to, e jest Ono kim posiadajcym Bstwo, lecz jest Ono u Boga, a to
oznacza, e jest Ono tej samej natury co Bg. Ponadto, aby zdania: Sowo byo
Bogiem nie rozumiano w taki sposb, e Sowo i Bg mieliby przeciwn wol,
Ewangelista dodaje, e Sowo byo na pocztku u Boga, czyli u Ojca, nie oddzielonego od Niego samego, nie przeciwnego, lecz posiadajcego z Nim t sam natur
i zgodno woli. Zjednoczenie to staje si poprzez komuni boskiej natury w trzech
osobach oraz przez naturalny zwizek mioci Ojca i Syna.
61. Inny bd, ktry mg zosta popeniony na podstawie powyszych wypowiedzi, pochodzi od arian. Uwaaj oni Syna za mniejszego od Ojca, dlatego e
powiedzia On: Ojciec wikszy jest ode Mnie, J, 14, 28. Mwi, e Ojciec jest wikszy od Syna dziki wiecznoci i boskoci swojej natury. Aby wykluczy tak interpretacj, Ewangelista doda: Ono byo na pocztku u Boga.
Ariusz bowiem przyjmuje pierwsze zdanie Ewangelii: Na pocztku byo Sowo, jednak nie chce, aby przez pocztek rozumie Ojca, lecz pocztek stworze.
22
Zob. BT, Pwt 6, 45: Suchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem Panem jedynym. Bdziesz miowa Pana, Boga twojego, z caego swego serca, z caej duszy swojej, ze wszystkich swych si.
42
(62)
Dlatego mwi, e Sowo byo na pocztku stworze i std adn miar nie jest
wspwieczne Ojcu. Tak interpretacj, wedug Chryzostoma, wyklucza zdanie:
Ono byo na pocztku, bo przecie nie na pocztku stworze, lecz na pocztku
u Boga, to znaczy odkd Bg by. Ojciec bowiem nigdy nie by osamotniony przez
Syna, czyli Sowo, lecz Sowo zawsze byo u Boga.
62. Ponadto, Ariusz take wyznawa, e Sowo byo Bogiem, lecz mniejszym
od Ojca. Nastpujce argumenty wykluczaj tak interpretacj.
Dwa atrybuty wielkiego Boga Ariusz przypisywa jedynie Ojcu, mianowicie
wieczno i wszechmoc. W czymkolwiek wic znaleziono by te dwa atrybuty, to
byoby wielkim Bogiem, nad ktrego nie ma wikszego. Jednak te dwa atrybuty
Ewangelista przypisuje Sowu. Tak wic Sowo jest wielkim Bogiem, a nie mniejszym. Ewangelista wskazuje na istnienie wiecznoci w Sowie, gdy mwi: Ono byo
na pocztku u Boga. Oznacza to, e Sowo istniao odwiecznie. Byo nie tylko na
pocztku stworze, jak myla Ariusz, ale byo u Boga, od Niego czerpic istnienie
i Bstwo. Natomiast wszechmoc Ewangelista przypisa Sowu przez to, e doda:
Przez Niego wszystko zostao uczynione.
63. Orygenes dosy adnie wyjani rozwaane obecnie zdanie. Stwierdzi, e nie
rni si ono od trzech pierwszych, lecz jest w pewnym sensie ich epilogiem.
Ewangelista bowiem po ukazaniu prawdy istnienia Syna, majc przej do
ukazania Jego mocy, w czwartym zdaniu zebra w cao, bdc jakby podsumowaniem, to wszystko, co powiedzia w trzech pierwszych zdaniach. I tak, wyrazowi Ono, przyporzdkowa zdanie trzecie, z wyraeniem: Byo na pocztku
zwiza zdanie pierwsze, a z wyraeniem: Byo u Boga zwiza zdanie drugie, aby
w ten sposb nie myla, e czym innym jest Sowo, ktre byo na pocztku,
a czym innym Sowo, ktre byo Bogiem. Lecz to Sowo, ktre byo Bogiem byo
na pocztku u Boga.
64. Ot, jeliby kto naleycie rozway cztery powysze zdania, z pewnoci
zobaczy, e obalaj one wszystkie bdy heretykw i filozofw.
Niektrzy bowiem heretycy, tacy jak Ebion i Cerintus twierdzili, e Chrystus
nie istnia przed Bogosawion Dziewic, lecz wzi od niej pocztek istnienia
i trwania. Uwaali oni, e Chrystus by jedynie czowiekiem, ale zasuy na Bstwo
dobrymi uczynkami. Za Ebionem i Cerintusem poszli Fotyn i Pawe z Samostaty,
mwic to samo. Ewangelista wykaza ich bd, mwic: Na pocztku byo Sowo, to znaczy, e byo przed wszystkim i e byo odwiecznie w Ojcu. Dlatego Sowo
nie wzio swojego pocztku z Dziewicy.
Sabeliusz natomiast cho zgadza si, e Bg, ktry przyj ciao, nie wzi
swojego pocztku z Dziewicy, lecz by odwieczny mwi jednak, e odwieczna
Osoba Ojca nie bya kim innym ni Osoba Syna, ktra przyja ciao z Dziewicy,
lecz Ojciec i Syn byli osobowo tym samym. W ten sposb wprowadzi zamiesza-
(66)
43
nie w Trjc Osb w Bogu. Przeciwko temu bdowi Ewangelista powiedzia:

A Sowo byo na pocztku u Boga, to znaczy Syn by u Ojca, jak jedna [osoba]
u drugiej.
Eunomiusz za utrzymywa, e Syn by cakowicie niepodobny do Ojca. Take
to konsekwentnie wyklucza Ewangelista mwic: I Bogiem byo Sowo.
Ariusz za mwi, e Syn by mniejszy od Ojca. Ewangelista wyklucza to, gdy
mwi: Ono byo na pocztku u Boga, co wyoylimy wczeniej.
65. [Sowa Ewangelisty] wykazuj take bdy filozofom.
Albowiem niektrzy staroytni filozofowie mianowicie filozofowie natury
utrzymywali, e wiat nie mia swojego rda w jakim intelekcie, nie by rezultatem jakiej treci intelektualnej (rationem), lecz by dzieem przypadku. Dlatego
nie umiecili oni na pocztku jako przyczyny rzeczywistoci ani treci intelektualnej, ani intelektu, lecz jedynie pulsujc materi: atomy, jak twierdzi Demokryt,
lub inne materialne zasady tego rodzaju, o ktrych mwili inni. Tezom tych filozofw przeciwstawia si, to co powiedzia Ewangelista: Na pocztku byo Sowo,
w Sowie bowiem rzeczy maj swj pocztek, a nie s dzieem przypadku.
Platon z kolei przyjmowa istnienie oddzielonych treci (rationes separatas)
wszystkich istniejcych rzeczy, trwajcych samoistnie w swoich wasnych naturach,
przez uczestnictwo w ktrych istniay rzeczy materialne. Na przykad wedug niego
ludzie istniej dziki oddzielonej treci tego, czym jest czowiek, ktr nazywa
czowiekiem samym w sobie. Tak wic, aby nie myla, e owa tre, przez ktr
wszystko si stao, utosamia si z treciami oderwanymi od Boga, jak utrzymywa
Platon, Ewangelista dodaje: A Sowo byo u Boga.
Natomiast inni platonicy, wedug Chryzostoma, uwaali Boga Ojca za najwzniolejszego i pierwszego. Pod Nim za umieszczali jako umys, w ktrym istniay
podobiestwa i idee wszystkich rzeczy. By tak nie myla, e Sowo byo u Ojca jakby
pod Nim i jakby mniejsze od Niego, Ewangelista dodaje: A Sowo byo Bogiem.
Arystoteles z kolei umieci treci wszystkich rzeczy w Bogu. Uwaa on bowiem,
e w Bogu dziaanie intelektu utosamia si z tym, co intelekt uchwytuje. Jednak
przyjmowa, e wiat jest wspwieczny Bogu. Temu natomiast przeczy nastpujca wypowied Ewangelisty: Ono, to znaczy Sowo samo, byo na pocztku u Boga. Wyraz
Ono nie wyklucza tutaj innej osoby, lecz jedynie inn wspwieczn natur.
66. Trzeba take, aby dostrzeg w powyszych zdaniach rnic, jaka istnieje
pomidzy Janem a pozostaymi Ewangelistami, mianowicie w o ile bardziej godny
sposb Jan rozpocz swoj Ewangeli. Pozostali Ewangelici zwiastowali Chrystusa Syna Boego narodzonego w czasie. Mt 2, 1: Gdy za Jezus narodzi si w Betlejem 23. Jan natomiast mwi o tym, e by On od wiekw, Na pocztku zaznacza
23
Zob. BT, Mt 2, 1: Gdy za Jezus narodzi si w Betlejem w Judei za panowania krla Heroda,
oto Mdrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy.
44
(67)
byo Sowo. Pozostali Ewangelici mwi take o nagym pojawieniu si Chrystusa wrd ludzi. k 2, 2932: Teraz Panie pozwl odej sudze twemu w pokoju.
Poniewa moje oczy ujrzay Twoje zbawienie, ktre przygotowae przed obliczem
wszystkich narodw, wiato na owiecenie pogan i chwa ludu twego Izraela 24. Jan
natomiast mwi, e Chrystus by zawsze u Ojca: A Sowo zaznacza byo u Boga.
Pozostali [nazywali Go] czowiekiem. Mt 9, 8: Chwalili Boga, ktry takiej wadzy
udzieli ludziom 25. Jan natomiast mwi o Nim, e jest Bogiem: A Sowo zaznacza byo Bogiem. Inni mwili, e przebywa On z ludmi, Mt 17, 22: A kiedy
przebywali razem w Galilei, Jezus rzek do nich 26. Jan natomiast mwi, e by On
zawsze u Ojca: Ono zaznacza byo na pocztku u Boga.
67. Zauwa take, e Ewangelista w charakterystyczny sposb cytuje wyraz
byo, chcc ukaza, e Sowo Boe przekracza wszystkie czasy, a wic teraniejszo, przeszo i przyszo. Tak jakby chcia powiedzie: Sowo byo ponad czasem
teraniejszym, przeszym i przyszym. Tak te ujmuje to Glosa.
WYKAD DRUGI
I. [3] Wszystko przez Niego si stao.
II. A bez Niego nie stao si nic.
III. Co si stao [4a] w Nim byo ycie.
I.
68. Po omwieniu istnienia i natury Boskiego Sowa, na tyle, na ile czowiek
moe to wyrazi, Ewangelista wskazuje na Jego moc. Najpierw wic ukazuje Jego
moc w odniesieniu do wszystkiego, co dochodzi do istnienia (in esse procedunt),
a nastpnie specjalnie w odniesieniu do ludzi.
Odnonie pierwszego zagadnienia Ewangelista przedstawia trzy zdania. Nie
bdziemy ich obecnie dzieli [znakami przestankowymi], gdy s one podzielone
rnie w rnych witych komentarzach.
69. Pierwsze zdanie: Wszystko przez Niego si stao wprowadzone zostao, aby
przedstawi trzy aspekty Sowa.
24
Zob. BT.
Zob. BT, Mt 9, 68: Ot ebycie wiedzieli, i Syn Czowieczy ma na ziemi wadz odpuszczania grzechw rzek do paralityka: Wsta, we swoje oe i id do domu! On wsta i poszed
do domu. A tumy ogarn lk na ten widok, i wielbiy Boga, ktry takiej mocy udzieli ludziom.
26 Zob. BT, Mt 17, 2223: A kiedy przebywali razem w Galilei, Jezus rzek do nich: Syn Czowieczy bdzie wydany w rce ludzi. Oni zabij Go, ale trzeciego dnia zmartwychwstanie. I bardzo si
zasmucili.
25
(73)
Rozdzia pierwszy, wykad drugi
45
Najpierw o czym mwi Chryzostom aby ukaza rwno Sowa wobec Ojca.
Jak ju powiedziano, Ewangelista wykluczy bd Ariusza ukazujc w sowach: Ono
byo na pocztku u Boga wspwieczno Syna wobec Ojca. Teraz za ten sam bd
wyklucza ukazujc wszechmoc Syna: Wszystko przez Niego si stao. Jest bowiem
czym waciwym dla wielkiego i wszechmogcego Boga, by pocztkiem wszystkiego, co si stao, zgodnie z Ps 135 (134), 6: Wszystko cokolwiek zechcia, uczyni
Pan na niebie i na ziemi 27. Sowem wic, przez ktre wszystko si stao, jest Bg
wielki i rwny Ojcu.
70. Zdanie to wprowadzono take, aby ukaza wspwieczno Sowa wobec
Ojca. Mwi o tym Hilary w 2 ksidze O Trjcy.
Skoro bowiem sowa Ewangelisty: Na pocztku byo Sowo mgby kto
rozumie w ten sposb, e dotycz one pocztku stworze, oznaczaoby to, e by
czas przed wszystkimi stworzeniami, w ktrym Sowa nie byo. Dlatego wykluczajc tak interpretacj, Ewangelista powiedzia: Wszystko przez Niego si stao. Jeli
bowiem wszystko zostao uczynione przez Sowo, to take i czas. Std powstaje
nastpujce rozumowanie: Jeli wszelki czas zosta uczyniony przez Sowo, to aden
czas nie istnia przed Nim, ani z Nim, by On bowiem przed wszystkim. Dlatego
te Syn i Ojciec s wspwieczni od wiekw (ab aeterno coaeterni).
71. Wreszcie mwi o tym Augustyn w pierwszej ksidze O Trjcy (rozdz. 6)
zdanie to wprowadzono, aby ukaza wspsubstancjalno Sowa wobec Ojca.
Jeli bowiem wszystko si stao przez Sowo, to nie mona powiedzie o samym Sowie, e stao si, poniewa jeliby stao si, to staoby si przez jakie Sowo,
poniewa wszystko stao si przez Sowo. Musiaoby wic istnie inne Sowo, przez
ktre staoby si Sowo, o ktrym mwi w tym miejscu Ewangelista. Lecz wanie
to Sowo nazywamy Jednorodzonym Synem Boga, przez ktrego wszystko si stao,
poniewa Ono samo nie stao si i dlatego nie jest stworzeniem. A jeli nie jest
stworzeniem, to z koniecznoci trzeba powiedzie, e jest Ono tej samej substancji
co Ojciec, poniewa wszelka substancja oprcz substancji Boej staa si. Substancja za, ktra nie jest stworzeniem jest Bogiem. Tak wic Sowo, przez ktre
wszystko si stao, jest wspsubstancjalne z Ojcem, bo ani nie stao si, ani nie
jest stworzeniem.
72. W ten sposb w sowach Ewangelisty: Przez Niego wszystko si stao,
moesz zobaczy, jak wedug Chryzostoma rwno, wedug Hilarego wspwieczno, a wedug Augustyna wspsubstancjalno Sowa z Ojcem.
73. Jednake strzec si naley teraz trzech bdw.
Najpierw bdu Walentyna. Rozumia on bowiem zdanie: Wszystko przez Niego
si stao w ten sposb, e Sowo byo przyczyn dla Stwrcy, aby stworzy wiat,
27
Zob. BT, Ps 135 (134), 56: Wiem, e Pan jest wielki i e Pan nasz jest nad wszystkimi bogami.
Cokolwiek Panu si spodoba, to uczyni na niebie i na ziemi, na morzu i we wszystkich gbinach.
46
(74)
by mona byo mwi, e wszystko stao si przez Sowo tak, jakby to od Sowa
wyszo, e Ojciec stworzy wiat. To wydaje si prowadzi do stanowiska tych,
ktrzy mwili, e Bg stworzy wiat ze wzgldu na jak zewntrzn przyczyn,
co jest sprzeczne z Prz 16, 4: Pan dokona wszystkiego dla samego siebie 28. I jest to
nieprawda, poniewa, jak mwi Orygenes, jeliby Sowo byo przyczyn dla Stwrcy, udzielajc mu materii do stworzenia, Ewangelista nie powiedziaby, e wszystko przez Niego si stao, lecz odwrotnie, e wszystko stao si ze Sowa przez stwrc (per creatorem a Verbo).
74. Z kolei trzeba unikn bdu Orygenesa, ktry twierdzi, e Duch wity
tak jak wszystkie inne rzeczy sta si przez Sowo. Wynika z tego, e jest On
stworzeniem. Tak te uwaa Orygenes.
A to jest herezja i blunierstwo, bowiem Duch wity dzieli z Ojcem i Synem
t sam chwa, substancj i godno, zgodnie z Mt 28, 19: Nauczajcie wszystkie
narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego 29, oraz 1 J 5, 7:
Trzej bowiem s, ktrzy wiadectwo daj na niebie: Ojciec, Sowo i Duch wity, a Ci
trzej s jednoci 30. Gdy wic Ewangelista mwi: Wszystko przez Niego si stao,
nie naley rozumie wprost, e absolutnie wszystko stao si przez Niego, lecz e
stao si to wszystko, co naley do rodzaju stworze i rzeczy uczynionych. To tak,
jak gdyby Ewangelista mwi: Wszystko, co si stao, przez Niego si stao.
W przeciwnym razie, jeliby zdanie Ewangelisty rozumie wprost, oznaczaoby to,
e take Ojciec i Duch wity stali si przez Niego a to jest blunierstwo. Tak
wic ani Ojciec, ani cokolwiek dzielcego z Ojcem Jego substancj, nie stao si przez
Sowo.
75. Wreszcie, trzeba unikn innego bdu tego samego Orygenesa. Mwi on
bowiem, e wszystko stao si przez Sowo tak, jak kto wikszy dokonuje czego
przez mniejszego, jakby Syn by mniejszy i jakby by narzdziem Ojca. Jednake
wynika jasno z wielu miejsc Pisma witego, e przyimek przez nie oznacza nawet
porednio, e Syn, czyli Sowo, jest mniejszy. Mwi bowiem aposto o Ojcu w 1 Kor
1, 9: Wierny jest Bg, ktry powoa nas do wsplnoty z Synem swoim 31. Jeli wic ten,
przez ktrego co si staje, jest wyszy, wtedy i Ojciec bdzie wyszy. To za jest
28
Zob. BW, Prz 16, 4: Pan wszystko zdziaa dla samego siebie, te i niezbonika na zy dzie.
Zob. BT, Mt 28, 1819: Wtedy Jezus podszed do nich i przemwi tymi sowami: Dana Mi
jest wszelka wadza w niebie i na ziemi. Idcie wic i nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu
w imi Ojca i Syna, i Ducha witego.
30 Zob. BW, 1 J 5, 68: Ten to przyszed przez wod i krew, Jezus Chrystus, nie w wodzie tylko,
ale w wodzie i krwi, a Duch wiadczy, e Chrystus jest prawd. Trzej bowiem s, ktrzy wiadectwo
daj na niebie: Ojciec, Sowo i Duch wity; a ci trzej jednem s. I trzej s, ktrzy wiadectwo daj na
ziemi: duch i woda i krew, a ci trzej jednem s.
31 Zob. BT, 1 Kor 1, 9: Wierny jest Bg, ktry powoa nas do wsplnoty z Synem swoim Jezusem
Chrystusem, Panem naszym.
29
(76)
47
faszem. Std przyimek przez w zdaniu mwicym, e wszystko przez Niego

si stao nie oznacza mniejszoci w Synu.
76. Dla wikszej za oczywistoci tego, dobrze jest wiedzie, e gdy mwimy, i
co stao si przez kogo, przyimek przez oznacza porednio przyczynowo, ktra
jest obecna w dziaaniu w jaki sposb. Jednake oznacza j na rne sposoby.
Gdy bowiem przez dziaanie, zgodnie z naszym sposobem pojmowania, rozumiemy to, co znajduje si pomidzy dziaajcym a dzieem, owo dziaanie moe
by ujmowane na dwa sposoby. Po pierwsze, w aspekcie wyjcia dziaania od dziaajcego, ktry jest przyczyn tego dziaania, po drugie, w aspekcie jego zakoczenia w dziele. Niekiedy wic, przyimek przez oznacza przyczyn dziaania,
w aspekcie jego wyjcia od dziaajcego, a niekiedy, w aspekcie jego zakoczenia
w dziele.
Przyimek przez oznacza wic przyczyn dziaania, w aspekcie jego wyjcia od
dziaajcego wtedy, gdy to, co oznacza on porednio, jest przyczyn dla dziaajcego, aby dziaa przyczyn sprawcz, lub formaln. Przyczyn formaln oznacza
z pewnoci wtedy, gdy mwimy, e ogie grzeje przez ciepo. Ciepo jest bowiem
przyczyn formaln tego, e ogie grzeje. Przyczyn za poruszajc, czyli sprawcz, oznacza wtedy, gdy na przykad mwi, e sdzia dziaa przez krla, poniewa
krl jest przyczyn sprawcz dla sdziego, aby dziaa. W ten sposb Walentyn
myla, e wszystko si stao przez Sowo, jakby Sowo byo przyczyn dla Stwrcy, aby wszystko uczyni.
Przyimek przez oznacza za przyczynowo dziaania w aspekcie jego zakoczenia w dziele wtedy, gdy to, co oznacza sama przyczynowo nie jest przyczyn dla dziaajcego, aby dziaa, lecz jest przyczyn dziaania w aspekcie jego
zakoczenia w dziele. W ten sposb na przykad, gdy mwi, e stelmach zrobi
awk siekier, siekiera nie jest przyczyn dla stelmacha, aby dziaa, lecz przyjmujemy, e jest przyczyn, dziki ktrej awka wysza z rk dziaajcego.
Gdy wic mwimy: Wszystko przez Niego si stao, jeli wyraz przez oznacza
przyczyn sprawcz, czyli poruszajc Ojca do dziaania, wtedy naley powiedzie,
e Ojciec nie czyni niczego przez Syna, lecz wszystko czyni sam przez siebie, jak
to ju mwilimy. Jeli za wyraz przez oznacza przyczyn formaln, wtedy, skoro
Ojciec dziaa przez swoj mdro, ktra jest Jego istot, dziaa On przez ni tak,
jakby dziaa przez swoj istot. A skoro mdro i moc Ojca przypisujemy Synowi, mwimy bowiem w 1 Kor 1, 24: Chrystusem, moc Bo i mdroci Bo 32,
to na zasadzie przypisania mwimy, e Ojciec dziaa przez Syna, to znaczy przez
swoj mdro. I dlatego Augustyn mwi, e wyraenie: Z ktrego wszystko (ex
32
Zob. BT, 1 Kor 1, 2324: My gosimy Chrystusa ukrzyowanego, ktry jest zgorszeniem dla
ydw, a gupstwem dla pogan, dla tych za, ktrzy s powoani, tak spord ydw, jak i spord
Grekw, Chrystusem, moc Bo i mdroci Bo.
48
(77)
quo omnia) przypisujemy Ojcu, wyraenie: Przez ktrego wszystko (per quem)
przypisujemy Synowi, a wyraenie: W ktrym wszystko (in quo) przypisujemy
Duchowi witemu. Jeli za wyraz przez oznacza przyczynowo od strony dziea
wtedy, gdy powiadamy, e Ojciec dokonuje wszystkiego przez Syna, nie mwimy
tego o Sowie na zasadzie przypisania (appropriatum), lecz w sensie waciwym,
poniewa to, e jest przyczyn stworze, ma Ono od kogo innego, mianowicie
od Ojca, od ktrego te ma istnienie.
Z tego jednak nie wynika, e Sowo jest narzdziem Ojca, chocia wszystko,
co jest poruszane przez co innego do jakiego dziaania w swej treci oznacza.
Albowiem gdy mwi, e kto dziaa przez moc otrzyman od kogo innego, mog
to rozumie dwojako. Po pierwsze, e moc dajcego i otrzymujcego jest tym
samym. W tym przypadku dziaajcy przez moc otrzyman od kogo innego, nie
jest mniejszy, lecz rwny temu, od ktrego moc otrzymuje. Skoro za Ojciec t
sam moc, ktr posiada, daje Synowi, a przez ni Syn dziaa bo przecie mwimy, e Ojciec dziaa przez Syna nie mona powiedzie, e Syn jest mniejszy
od Ojca, ani e jest Jego narzdziem. To za mona powiedzie o tych, ktrzy nie
otrzymuj tej samej mocy od kogo innego, lecz rn i stworzon.
Tak wic jasne jest, e ani Duch wity, ani Syn nie jest przyczyn dla Ojca,
aby dziaa, ani te Syn nie jest sug, czy narzdziem Ojca, o czym bredzi Orygenes.
77. Jeli za waciwie rozwaymy powysze sowa: Wszystko przez Niego si
stao, jasno okae si, jak trafnie zostay one wypowiedziane przez Ewangelist.
Ktokolwiek bowiem co czyni, trzeba eby najpierw pocz (praeconcipiat) to
w swojej mdroci, ktra jest form i treci wykonanej rzeczy. W ten sposb forma
poczta w umyle rzemielnika jest treci wykonanej skrzyni. Tak wic Bg nie
czyni niczego, jeli nie pocznie tego Jego intelekt, ktry jest poczt przed wiekami mdroci, czyli Sowem Boym i Synem Boym. Dlatego rzecz niemoliw
jest, eby Bg czyni co inaczej, ni przez Syna. Std te Augustyn w dziele O Trjcy
mwi, e Sowo jest w peni sztuk [ksztatujc] treci wszystkich istot yjcych
(ars plena omnium rationum viventium). I dlatego jasne jest, e wszystko, co czyni
Ojciec, czyni przez Niego.
78. Naley jednak zauway, za Chryzostomem, e wszystkie rzeczy tworzone przez Boga, ktre Mojesz dugo wylicza, gdy mwi w Rdz 1, 3.6: Pan rzek:
Niechaj si stanie wiato (...). Niechaj powstanie sklepienie w rodku wd 33, wszyst33 Zob. BT, Rdz 1, 38: Wtedy Bg rzek: Niechaj si stanie wiato! I staa si wiato. Bg widzc,
e wiato jest dobra, oddzieli j od ciemnoci. I nazwa Bg wiato dniem, a ciemno nazwa
noc. I tak upyn wieczr i poranek dzie pierwszy. A potem Bg rzek: Niechaj powstanie sklepienie w rodku wd i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich! Uczyniwszy to sklepienie, Bg
oddzieli wody pod sklepieniem od wd ponad sklepieniem; a gdy tak si stao, Bg nazwa to
sklepienie niebem. I tak upyn wieczr i poranek dzie drugi.
(81)
49
kie te rzeczy Ewangelista omija i ujmuje jednym sowem, mwic: Wszystko przez
Niego si stao.
Wyjanieniem tego jest fakt, e Mojesz chcia pokaza emanacj stworze z Boga
i dlatego wylicza szczegowo. Jan za spieszc do gbszej materii, w ksidze swej
zamierza doprowadzi nas do poznania samego Stwrcy.
II.
79. Z kolei Ewangelista powiada: A bez Niego stao si nic. Jest to drugie zdanie,
ktre niektrzy ludzie pojmowali przewrotnie, co przedstawia nam Augustyn
w ksidze O naturze dobra. Albowiem odnonie sposobu mwienia ktry tutaj
zastosowa wity Jan, umieszczajc wyraz nic z koca zdania mniemali oni,
e owo nic naley rozumie twierdzco, jakby nic byo czym, co stao si bez
Sowa. Std uwaali, e zdanie to Ewangelista umieci dla wykluczenia czego, co
nie stao si przez Sowo. Dlatego mwi oni, e po tym, gdy Ewangelista powiedzia: Wszystko przez Niego si stao konsekwentnie doczy zdanie: A bez Niego
stao si nic, tak jakby chcia powiedzie: Twierdz, e wszystko przez Niego
si stao, twierdz jednak, e co stao si bez Niego, mianowicie owo nic.
80. Std pochodz trzy herezje, a pierwsza z nich to herezja Walentyna, ktry,
jak mwi Orygenes, przyjmuje wiele pocztkw (principia) i twierdzi, e z nich
wyania si trzydzieci wiekw. Na pierwszym miejscu z przyjmowanych przez
siebie pocztkw umieszcza dwa, mianowicie: Gboko, ktr nazywa Bogiem
Ojcem, oraz Cisz. Twierdzi, e z tych dwch pocztkw wyonio si dziesi
wiekw. Mwi take, e z Gbokoci i Ciszy powstaj dwa nastpne pocztki,
mianowicie Intelekt i Prawda, z ktrych wyonio si osiem wiekw. Z kolei
powiada, e z Intelektu i Prawdy powstaj dwa dalsze pocztki, mianowicie Sowo
i ycie, z ktrych wyania si dwanacie wiekw, co daje w sumie trzydzieci. Ze
Sowa i ycia wedug miary czasu anielskiego (secundum aevum) wyoni si czowiek, Chrystus oraz Koci. Tak wic Walentyn uwaa, e mino wiele wiekw
zanim zostao wypowiedziane Sowo.
I dlatego wedug Walentyna, gdy Ewangelista powiedzia: Wszystko przez Niego
si stao, aby nikt nie sdzi, e owe poprzedzajce wieki stay si przez Sowo,
dlatego konsekwentnie dodaje: A bez Niego stao si nic, to znaczy: bez Niego
stay si istniejce przed Nim wszystkie wieki i to co je wypeniao. Dlatego Jan
nadaje tym wiekom nazw nic, poniewa przekraczaj one moliwoci ludzkiego
rozumu i nie mog by pojte przez intelekt.
81. Drugi bd, ktry si std bierze, pochodzi od manichejczykw, ktrzy
przyjmowali istnienie dwch pocztkw (principia), jednego dla rzeczy niezniszczalnych, drugiego dla rzeczy zniszczalnych. Mwili wic, e Jan po tym, gdy powiedzia: Wszystko przez Niego si stao, aby nikt nie wierzy, e Sowo jest przy-
50
(82)
czyn rzeczy zniszczalnych, natychmiast doda: A bez Niego stao si nic, to znaczy
przedmioty podlege zniszczeniu, ktrym nadano nazw nic, gdy ich istnienie cigle
przechodzi w nico.
82. Trzeci bd pochodzi od tych, ktrzy twierdz, e przez nic naley rozumie diaba, zgodnie z Hi 18, 15: Niech mieszkaj w jego namiocie towarzysze tego,
ktry nie jest 34. Mwi wic, e wszystko stao si przez Sowo, oprcz diaba.
W ten sposb wyjaniaj, e bez Niego stao si nic, to znaczy diabe.
83. Wszystkie te trzy bdy pochodz z jednego rda, mianowicie z tego, e
chc oni przyjmowa wyraz nic twierdzco i wykluczaj przez to fakt, e nie jest
on tutaj uywany twierdzco, lecz jedynie jako przeczenie. I znaczenie tego zdania
jest nastpujce: Wszystko przez Niego si stao w ten sposb, e w istnieniu nie
uczestniczy nic, co by nie stao si przez Niego.
84. Powstanie jednak zaraz kto i powie, e zdanie to byoby dodane niepotrzebnie, jeliby miao by rozumiane jako przeczenie, poniewa Ewangelista mwic:
Wszystko przez Niego si stao, wystarczajco, jak si wydaje, stwierdzi, e nie
istnieje co, co by nie stao si przez Sowo.
W odpowiedzi na to trzeba stwierdzi, i wielu Ojcw podawao czsto rne
przyczyny uzasadniajce wprowadzenie tego zdania. Jedna z nich podana przez
Chryzostoma wskazuje, e Ewangelista wpisa to zdanie, aby nikt z czytajcych
Stary Testament, kto by zauway w opisie stworzenia, e Mojesz wylicza tylko
rzeczy widzialne, nie mniema, i jedynie takie rzeczy stay si przez Sowo.
Dlatego wanie Ewangelista po sowach: Wszystko przez Niego si stao, co
wyliczy Mojesz, dodaje konsekwentnie: Bez Niego stao si nic, tak jakby chcia
powiedzie: Nic z tego co jest, czy to widzialne, czy niewidzialne, nie stao si bez Sowa.
Podobnie aposto w Kol 1, 16 35 mwi, e wszystko zostao stworzone w Chrystusie,
czy to rzeczy widzialne, czy niewidzialne. Aposto specjalnie zwrci tam uwag na
rzeczy niewidzialne, poniewa Mojesz nie zwrci na nie uwagi wprost z powodu
surowoci tego ludu, ktry nie mg wyj ponad to, co podpada pod zmysy.
Chryzostom podaje take inn przyczyn wprowadzenia tego zdania. Mgby
bowiem kto czytajcy Ewangeli majc na uwadze wiele znakw i cudw uczynionych przez Chrystusa, jak te w Mt 11, 5: Niewidomi wzrok odzyskuj, chromi
chodz, trdowaci doznaj oczyszczenia 36, mniema, e to, co powiedzia Jan: Wszyst34
Zob. BW, Hi 18, 1516: Niech zamieszkaj w przybytku jego towarzysze onego, ktry nie jest, niech
rozsypi w przybytku jego siark.
35 Zob. BT, Kol 1, 1516: On jest obrazem Boga niewidzialnego Pierworodnym wobec kadego stworzenia, bo w Nim zostao wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi,
byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchnoci, czy Wadze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostao stworzone.
36 Zob. BT, Mt 11, 46: Jezus im odpowiedzia: Idcie i oznajmijcie Janowi to, co syszycie i na
co patrzycie: niewidomi wzrok odzyskuj, chromi chodz, trdowaci doznaj oczyszczenia, gusi sysz,
(86)
51
ko przez Niego si stao naley rozumie w ten sposb, e tylko to wszystko stao
si przez Sowo, co zawiera si w tych Ewangeliach i nic innego. Dlatego, aby nikt
tego nie podejrzewa, konsekwentnie Ewangelista wprowadza zdanie: A bez Niego nie stao si nic, tak jakby chcia powiedzie: Nie tylko to, co zawiera si
w Ewangeliach stao si przez Niego, lecz nic z tego, co zostao uczynione nie stao
si bez Niego. Wedug Chryzostoma wic Ewangelista wprowadzi to zdanie dla
ukazania totalnoci przyczynowoci Sowa, w zwizku z czym ma ono charakter
uzupeniajcy w stosunku do poprzedniego zdania.
85. Natomiast wedug Hilarego zdanie to zostao wprowadzone dla ukazania,
e Sowo posiada moc dziaania od kogo innego. Gdy bowiem Ewangelista powiedzia: Wszystko przez Niego si stao, mona by tak zrozumie, e wyczy on
w ten sposb Ojca z wszelkiej przyczynowoci. Dlatego Ewangelista dodaje: A bez
Niego nie stao si nic. Jakby chcia powiedzie: Wszystko przez Niego si stao
w ten sposb, e Ojciec razem z Nim uczyni wszystko. Albowiem tyle samo znaczy
wyraenie bez Niego, co wyraenie nie sam. A wtedy znaczenie tego zdania jest
nastpujce: Sowo nie samo tym, przez co wszystko si stao, lecz jest Ono z kim
innym, bez ktrego nie stao si nic. Tak jakby Ewangelista mwi: Bez Niego,
wspdziaajcego z innym, mianowicie z Ojcem, nie stao si nic, zgodnie z Prz
8, 30: Z Nim byam, wszystko urzdzajc 37.
86. Natomiast w pewnej homilii, zaczynajcej si od sw: Duchowy gos ora
przypisywanej Orygenesowi znajdujemy inne, dosy adne wyjanienie.
Jest tam powiedziane, e wszdzie, gdzie w jzyku greckim znajduje si wyraz
thoris, w acinie mwimy sine (bez). Thoris za oznacza take na zewntrz, poza.
W ten sposb Ewangelista mwi: Wszystko tak stao si przez Niego, e poza Nim,
nie stao si nic. Ewangelista wyraa si w ten sposb, aby ukaza, e przez Sowo
i w Sowie wszystko jest podtrzymywane [w istnieniu], zgodnie z Hbr 1, 3: Podtrzymuje wszystko sowem swej potgi 38.
Niektre rzeczy nie potrzebuj kogo dziaajcego, z wyjtkiem momentu,
w ktrym powstaj, poniewa po powstaniu mog trwa same, bez wpywu kogo
dziaajcego. Na przykad dom potrzebuje jakiego rzemielnika, aby powsta, jednak trwa pniej w swoim istnieniu bez wpywu tego rzemielnika. Aby wic kto
nie mniema, e wszystko przez Sowo stao si w ten sposb, e byo Ono przyczyn
wszystkiego w czasie powstawania, a nie byo ni dla podtrzymywania wszystkiego
umarli zmartwychwstaj, ubogim gosi si Ewangeli. A bogosawiony jest ten, kto we Mnie nie
zwtpi.
37 Zob. BW, Prz 8, 3031: Z nim byam, wszystko urzdzajc, i rozkoszowaam si na kady dzie,
igrajc przed nim w kady czas, igrajc na okrgu ziemi, a rozkosz moj by z synami czowieczymi.
38 Zob. BT, Hbr 1, 3: Ten [Syn], ktry jest odblaskiem Jego chway i odbiciem Jego istoty,
podtrzymuje wszystko sowem swej potgi, a dokonawszy oczyszczenia z grzechw, zasiad po prawicy
Majestatu na wysokociach.
52
(87)
w istnieniu, Ewangelista doda: A bez Niego nie stao si nic. To znaczy: nic nie
stao si poza Nim, poniewa obejmuje On wszystko i podtrzymuje w istnieniu.
87. Augustyn, Orygenes i wielu innych gdy wyjaniali to zdanie przez wyraz
nic rozumieli grzech.
Gdy bowiem Ewangelista stwierdza: Wszystko przez Niego si stao, mgby
kto zrozumie to tak, e take zo i grzech stay si przez Niego. Dlatego Ewangelista konsekwentnie dodaje: I nic, czyli zo, stao si bez Niego. Albowiem jak
sztuka nie jest pocztkiem (principium), lecz jedynie przyczyn jakiego bdu
w dzieach, a sama w sobie jest przyczyn doskonaoci dzie i ich form, tak samo
Sowo, bdc w peni sztuk Ojca, [ksztatujc] treci wszystkich istot yjcych (ars
plena omnium rationum viventium), nie jest przyczyn jakiego za, czy nieuporzdkowania w rzeczach, a zwaszcza za o charakterze winy, ktre jest zem w penym
tego sowa znaczeniu. Natomiast przyczyn sam w sobie za jest wola stworzenia,
czy to czowieka, czy anioa, ktra w sposb wolny skania si ku celowi, do ktrego
naturalnie si kieruje. Std te kto dziaajcy zgodnie z jak sztuk, bdzc dobrowolnie staje si przyczyn bdw zdarzajcych si w dzieach i to nie z powodu tej sztuki, lecz woli. Z tego wynika, e zo jest defektem czyjej woli, a nie sztuki,
a jako takie, zo jest niczym.
88. Tak wic zdanie to zostao dodane, wedug Chryzostoma, dla ukazania
powszechnej przyczynowoci Sowa, natomiast wedug Hilarego dla ukazania
wsplnoty z Ojcem, a wedug Orygenesa dla ukazania mocy Sowa, podtrzymujcego w istnieniu. Ponadto zostao one dodane dla ukazania czystoci przyczynowoci: poniewa Sowo tak jest przyczyn rzeczy dobrych, e nie jest przyczyn
grzechu, o czym mwili Augustyn, Orygenes i wielu innych.
III.
89. Z kolei Ewangelista mwi: Co si stao, w Nim byo ycie. To ju trzecie
zdanie, ktrego bdnej interpretacji nalecej do manichejczykw, naley si
wystrzega. Sowa te popchny ich do twierdzenia, e wszystko, co jest, yje, na
przykad kamie, drzewo, czowiek, oraz wszystko, cokolwiek znajduje si w wiecie. Dzielili oni zdanie to w ten sposb: Co si stao w Nim byo yciem. Ot,
nie byoby yciem, gdyby nie yo. Std, to co si stao w Nim yje. Twierdzili
oni take, e w Nim oznacza to samo, co przez Niego, poniewa w Pimie w Nim
i przez Niego s uywane razem, na przykad w Kol 1, 16: Wszystko w Nim i przez
Niego zostao stworzone 39.
Tak rozumiane wyjanienie jednak okazuje si by faszywe.
39
Zob. BT, Kol 1, 16: Bo w Nim zostao wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co
na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchnoci, czy Wadze.
Wszystko przez Niego i dla Niego zostao stworzone.
(92)
53
90. Moliwe jest natomiast wyjanienie tego zdania na wiele sposobw bez
popadnicia w bd. W owej homilii Gos duchowy znajdujemy nastpujce wyjanienie: Co si stao w Nim, to znaczy przez Niego, byo yciem, nie samo w sobie,
lecz w swojej przyczynie. We wszystkich bowiem rzeczywistociach posiadajcych
swoj przyczyn wsplne jest to, e skutki powstae, czy to z natury, czy z woli,
istniej w swoich przyczynach nie ze wzgldu na wasne istnienie, lecz ze wzgldu
na moc waciw dla ich przyczyn. W ten sposb na przykad skutki dziaania soca,
s w nim jako w przyczynie, nie ze wzgldu na ich istnienie, lecz ze wzgldu na
moc soca. Skoro za przyczyna wszystkich skutkw wytworzonych przez Boga
jest jakim yciem i pen wiedz o wszystkich naturach istot yjcych, dlatego to
wszystko co si stao w Nim, czyli przez Niego, byo yciem w swojej przyczynie, to znaczy w samym Bogu.
91. Augustyn inaczej odczytuje zdanie Ewangelisty, dzielc je w ten sposb: Co
si stao w Nim byo ycie.
Rne rzeczywistoci bowiem mog by rozwaane na dwa sposoby, jako istniejce same w sobie oraz jako istniejce w Bogu. Jeli wic rozwaamy je jako
istniejce same w sobie, wtedy widzimy, e nie wszystkie s yciem i nie wszystkie
maj ycie, lecz e niektre z nich s pozbawione ycia, a niektre yj. Na przykad ziemia, metale stay si w ten sposb, e ani nie s yciem, ani nie yj.
Natomiast zwierzta i ludzie stali si tak, e jako istniejcy sami w sobie nie
s yciem, lecz jedynie yj.
Gdy za rozwaamy rne rzeczywistoci jako istniejce w Sowie, wtedy s one
nie tylko yjce, lecz s take yciem. Bowiem natury owych rzeczywistoci, istniejce na sposb duchowy w Boej mdroci, poprzez ktre Sowo uczynio te
rzeczywistoci, s yciem. W ten sposb skrzynia uczyniona przez rzemielnika sama
w sobie ani nie yje, ani nie jest yciem, natomiast natura skrzyni, ktra pojawia
si najpierw w umyle rzemielnika, w jaki sposb yje, o ile posiada istnienie
przedmiotu poznawalnego umysowo (esse intelligibile) w umyle rzemielnika,
jednake nie jest yciem, bowiem akt pojmowania dokonywanego przez rzemielnika, nie jest ani jego istot, ani jego istnieniem. W Bogu za pojmowanie (intelligere) jest Jego yciem i istnieniem. Dlatego cokolwiek jest w Bogu, nie tylko yje,
lecz jest samym yciem, poniewa cokolwiek jest w Bogu, jest Jego istot. W Bogu
wic rzeczywisto stworzona jest Jego stwarzajc istot (creatrix essentia). Jeli wic
rozwaamy rne rzeczywistoci jako istniejce w Sowie, s one yciem.
Take w innych miejscach znajdziesz tak interpretacj.
92. Orygenes natomiast w swoim Komentarzu do Ewangelii Jana inaczej odczytuje zdanie Ewangelisty, dzielc je w nastpujcy sposb: Co si stao w Nim
byo yciem.
W zwizku z tym naley zaznaczy, e istniej nazwy, ktre moemy orzeka
o Synu Boym ujmowanym w samym sobie, na przykad: wszechmocny Bg i temu
54
(93)
podobne. Istniej take nazwy, ktre moemy orzeka o Nim przez porwnanie
do nas, na przykad: Zbawiciel, Odkupiciel. Wreszcie istniej takie nazwy, ktre
moemy orzeka o Nim na te dwa sposoby rwnoczenie, na przykad: Mdro
i Sprawiedliwo. W tym wszystkim za, co orzekamy w sposb absolutny o Synu
ujmowanym w samym sobie nie mwimy: sta si (sit factus), na przykad nie
mwimy, e Syn sta si Bogiem, czy e sta si wszechmocny. Natomiast w tym
wszystkim, co orzekamy o Synu przez porwnanie do nas i co orzekamy o Nim
na obydwa sposoby rwnoczenie, mona docza wyraenie: sta si. Tak na
przykad powiedziano w 1 Kor 1, 30: Ktry sta si dla nas mdroci od Boga
i sprawiedliwoci, i uwiceniem, i odkupieniem 40. Std te, chocia Syn zawsze by
w sobie samym mdroci i sprawiedliwoci, mona jednak powiedzie, e na nowo
sta si dla nas sprawiedliwoci i mdroci.
Zgodnie z tym Orygenes mwi w swoim komentarzu, e chocia w sobie samym
Syn jest yciem, jednak dla nas sta si yciem i przez to nas oywi, zgodnie z 1 Kor
15, 22: Jak w Adamie wszyscy umieraj, tak te w Chrystusie wszyscy bd oywieni 41.
Std te Ewangelista mwi, e Sowo, ktre stao si dla nas yciem, najpierw byo
yciem samym w sobie, aby kiedy sta si yciem dla nas. I dlatego zaraz potem
dodaje: A ycie byo wiatem ludzi.
93. Hilary natomiast w drugim rozdziale traktatu O Trjcy dzieli to zdanie
w nastpujcy sposb: A bez Niego nie stao si nic, co si stao w Nim nastpnie dodaje On by yciem. W zdaniu Ewangelisty: A bez Niego nie stao
si nic, moe by niejasne, czy nie mog obok tych, ktre stay si przez Sowo
istnie jakie rzeczy, ktre nie stay si przez Niego, a jednak nie stay si bez
Niego, w ten sposb, e dla tych rzeczy poczy si On z ich sprawc. Ewangelista
doda zdanie: A bez Niego nie stao si nic po to, eby uczyni bardziej precyzyjnym zdanie poprzednie: Wszystko stao si przez Niego. Aby za usun
powysz niejasno Ewangelista po zdaniu: Wszystko przez Niego si stao, dodaje
zdanie: A bez Niego nie stao si nic. Jednake wszystko to stao si w Nim, czyli
przez Niego, a dowodz tego sowa: On by yciem.
Wiadomo, i mona w ten sposb mwi, e wszystko stao si przez Sowo,
o ile Sowo pochodzce od Ojca jest Bogiem. Zakadamy za, e gdy jaki ojciec
otrzyma syna, to nie ma on od razu w sposb doskonay wszystkich ludzkich
umiejtnoci, lecz e dochodzi do nich powoli. Jest wic jasne, e ojciec bdzie czyni
wiele rzeczy, cho nie przez samego syna, jednak nie bez niego. Skoro za Boy
40 Zob. BT, 1 Kor 1, 30: Przez Niego bowiem jestecie w Chrystusie Jezusie, ktry sta si dla
nas mdroci od Boga i sprawiedliwoci, i uwiceniem, i odkupieniem, aby, jak to jest napisane,
w Panu si chlubi ten, kto si chlubi.
41 Zob. BT, 1 Kor 15, 2122: Poniewa bowiem przez czowieka [przysza] mier, przez czowieka te [dokona si] zmartwychwstanie. I jak w Adamie wszyscy umieraj, tak te w Chrystusie wszyscy
bd oywieni.
(94)
55
Syn od wiekw posiada to samo ycie, ktre ma Ojciec, zgodnie z J 5, 26: Jak Ojciec
ma ycie w sobie samym, tak da i Synowi, aby mia ycie w sobie samym, std nie
mona mwi, e Bg Ojciec, chocia nie uczyni niczego bez Syna, jednak uczyni
co, co nie stao si przez Syna: Syn bowiem by yciem. Wrd istot yjcych,
ktre posiadaj ycie przez uczestnictwo moe si zdarzy, e ycie mniej doskonae poprzedza ycie doskonae, jednake ycie samo w sobie, ktre nie posiada siebie
przez uczestnictwo, lecz jest yciem w sposb absolutny, wprost yciem, adn miar
nie zawiera w sobie jakiejkolwiek niedoskonaoci. Sowo za jest yciem samym
w sobie i dlatego nigdy nie byo w Nim ycia niedoskonaego, lecz zawsze doskonae. Std te Nic nie stao si bez Niego, co by nie stao si w Nim, to znaczy
przez Niego.
94. Chryzostom natomiast inaczej odczytywa rozwaane obecnie zdanie, dzielc je w nastpujcy sposb: A bez Niego nie stao si nic co si stao. Podzia
ten uzasadnia okoliczno, e mgby kto twierdzi, i Duch wity sta si przez
Sowo. Dlatego chcc to wykluczy, Ewangelista mwi: Co si stao, bowiem Duch
wity nie jest czym, co si stao.
Nastpnie mwi: W Nim byo ycie. Ewangelista dodaje te sowa z dwch
powodw. Najpierw, aby pokaza, e po utworzeniu wszystkiego nie przestaje trwa
przyczynowo wobec rzeczy nie tylko ju utworzonych, lecz take majcych
powsta. Jakby chcia powiedzie: W Nim byo ycie, ktre nie tylko mogo utworzy wszystko, lecz take jest nieprzerwanym wypywem, niezmienn przyczynowoci wobec stale tworzonych rzeczy, jak rdo ywe, ktre nie sabnie z powodu staego wypywu wody. Woda za zgromadzona, a nie ywa, gdy wypywa,
zmniejsza si, a jej zabraknie. Std jest powiedziane w Ps 36 (35), 10: W Tobie jest
rdo ycia 42. Z kolei Ewangelista mwi: W Nim byo ycie, aby pokaza, e rzdy
nad rzeczami dokonuj si przez Sowo. Skoro bowiem w Nim byo ycie, oznacza to, e nie utworzy On rzeczy przez konieczno natury, lecz przez wol
i intelekt oraz e rzdzi rzeczami, ktre utworzy. Hbr 4, 12: ywe bowiem jest
sowo Boe 43.
A poniewa u Grekw autorytet Chryzostoma w jego komentarzach jest tak
wielki, e gdzie on wyjani jaki fragment Pisma witego, nie jest dopuszczane
adne inne wyjanienie, dlatego te we wszystkich ksigach greckich znajdziemy
ten tekst podzielony w ten sposb, jak tego dokona Chryzostom, a mianowicie:
Bez Niego nie stao si nic co si stao.
42 Zob. BT, Ps 36 (35), 10: Albowiem w Tobie jest rdo ycia i w Twej wiatoci ogldamy
wiato.
43 Zob. BT, Hbr 4, 12: ywe bowiem jest sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz
obosieczny, przenikajce a do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli serca.

Tomasz Z Akwinu - Ewangelia Wg. Jana 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tomasz Z Akwinu - Ewangelia Wg. Jana 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROZDZIA PIERWSZY

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

treci intelektualn i podobiestwem pojmowanej przez intelekt rzeczywistoci. Jeli

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

substancjalnie Sowem i bytem w hipostazie, inne natomiast, mianowicie nasze sowa,

Komentarz do Ewangelii Jana

Mona powiedzie inaczej: Ewangelista chcia mwi o Sowie, wtedy gdy

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

nicy chcc wskaza na substancje oddzielone, na przykad na oddzielone dobro, lub

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

wspwieczno, mwimy: odblask. Wreszcie, aby ukaza, e zosta On zrodzony

Komentarz do Ewangelii Jana

Termin subsistens samoistny w Tomaszowej terminologii oznacza tak niezaleno rzeczy,

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

Zarzut ten dostatecznie podwaa to, co ju wczeniej zostao powiedziane, za

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

Niewtpliwie naleaoby powiedzie te i to bdzie lepsze e nazwa Bg

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad pierwszy

nie w Trjc Osb w Bogu. Przeciwko temu bdowi Ewangelista powiedzia:

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

faszem. Std przyimek przez w zdaniu mwicym, e wszystko przez Niego

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

Komentarz do Ewangelii Jana

Rozdzia pierwszy, wykad drugi

You might also like