Rozdzia I.

Przedmiot prawa konstytucyjnego

Literatura: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004, rozdz. I, 1; B. Ba
naszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wrocaw 1993, rozdz. I, cz. I;
W.Skrzydo (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2004, rozdz. I; Z. Witkowski (red.),
Prawo konstytucyjne, Toru 2002, rozdz. I, pkt 1.1 i 1.3.

Przedmiotem bada prawa konstytucyjnego, tak jak przedmiotem innych 1

czci (gazi) systemu prawa danego kraju, s oczywicie normy prawne, majce regulowa zachowania ludzi w pewnych, odpowiednich do tych gazi,
dziedzinach ycia. Przedmiotem tym nie s naturalnie same te dziedziny, gdy
prawo w ogle nie zajmuje si opisem rzeczywistoci, opisem tego, jak ludzie
si zachowuj lub jak si zachowywali w przeszoci. Przepisy prawne zawieraj natomiast dyspozycje podanego postpowania i zadaniem nauki prawa,
w tym wypadku nauki prawa konstytucyjnego, jest moliwie dokadne i jednoznaczne zrekonstruowanie tych norm oraz wzajemnych zwizkw midzy rnymi normami.
Przedmiotem prawa konstytucyjnego s normy prawne regulujce proces
polityczny, rozumiany jako proces zaspokajania potrzeb spoecznych. Wrealiach yciowych spotykamy si nie tylko z potrzebami cile indywidualnymi,
lecz rwnie z potrzebami bardziej oglnymi, ktre rozwizane mog by dopiero w skali caego spoeczestwa. Ochrona rodowiska przyrodniczego, dostp
do owiaty i opieki zdrowotnej, sie komunikacji publicznej, system pieniny
itd. s najprostszymi przykadami takich sytuacji. Ale do tej samej kategorii potrzeb nale rwnie przekonania spoeczne, np. o potrzebie rozwijania wszechstronnej wsppracy midzynarodowej bd wsppracy ograniczonej tylko do
pewnych pastw czy te potrzebie odgrodzenia si od innych pastw, przekonania o koniecznoci zbrojenia i utrzymywania w pogotowiu duej armii czy cakiem odwrotnie itd. Wszystkie te przekonania okreli mona mianem przeko
na politycznych. Kady z przedstawionych wyej problemw, wywoujcych
rozmaite postawy spoeczne, rozwizywany by moe na wiele sposobw.
W procesie politycznym indywidualne przekonania i postawy ludzkie posiadaj znacznie wikszy ciar gatunkowy wwczas, gdy zostaj uzewntrznione, i to zwaszcza na forum publicznym na amach prasy, w telewizji,
Nb. 1

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

zwykorzystaniem Internetu, na rnego typu zgromadzeniach itp. cho uzewntrznianie ich jedynie w indywidualnych kontaktach midzyludzkich take moe mie pewne znaczenie. Przekonania w ogle nieuzewntrzniane mog co najwyej zaznacza si wprzeprowadzanych w sposb tajny wyborach.
Uzewntrznianie postaw wsposb nierozerwalny czy si z agitacj, z przekonywaniem osb niezdecydowanych, niewiadomych znaczenia pewnego zagadnienia, a nawet zwolennikw przeciwnych rozwiza o susznoci prezentowanej przez siebie postawy i krytykowaniem pogldw odmiennych.
Proces polityczny obejmuje rwnie, jako logicznie nastpny etap, zjawisko integrowania si zwolennikw podobnych rozwiza spraw publicznych
woczywistej wiadomoci, e dziaalno wsplna nieporwnanie atwiej do
prowadzi moe do spenienia wysuwanych postulatw ni dziaalno ywio
owa, wystpujca od przypadku do przypadku. Powstaj wic pewne struktu
ry formalne organizacje dce do zrealizowania wyznawanych przez siebie
celw spoecznych i wykorzystujce wszelkie moliwoci, ktre taka sytuacja
(tj.istnienia organizacji) stwarza. Mog to by organizacje mniej czy bardziej
uniwersalne, bd mniej czy bardziej partykularne, te ostatnie preferujce wia
domie denia tylko grupowe. Organizacji tych moe by bardzo wiele, stosownie do zrnicowania spoeczestwa w najrozmaitszych kwestiach publicznych. S to partie polityczne, organizacje grup gospodarczych, zawodowych,
wiatopogldowych i wiele innych. Cech procesu politycznego jest przy tym
intensywna na og konkurencja tych organizacji, wyrastajca z konkurencyjnoci i kontrowersyjnoci postaw spoecznych. Logicznym zwieczeniem procesu politycznego jest etap podejmowania rozstrzygni, przecinania dyskusji,
sporw i kontrowersji, etap wybierania jednej spord wszystkich wchodzcych w gr moliwoci i przystpienia do realizacji decyzji, okrelajcej ksztat
funkcjonowania danego zagadnienia publicznego. Wybrana (moe by to take kompromisowa) opcja ma odtd przej z paszczyzny rozwaa teoretycznych i zosta wcielona w ycie. Wskad procesu politycznego wchodzi wic
rwnie tryb realizacji podjtych w tej mierze rozstrzygni, a w szczeglnoci
kontrola nad tym, aby podjte decyzje istotnie byy realizowane, i to w zaoonym ksztacie.
Elementami procesu politycznego s wic:
1) wystpujce postawy ludzkie, odnoszce si do spraw publicznych;
2) uzewntrznianie si tych postaw, przekonywanie innych i werbowanie zwolennikw;
3) integrowanie si ludzi o zblionych postawach;
4) udzia w procesie podejmowania rozstrzygni;
5) kontrola wcielania w ycie zapadych decyzji.
Nb. 1

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

O ile powysze zagadnienia regulowane s przez przepisy prawne, o ile 2

wic takie czy inne zachowania si ludzi czy tworzonych przez nich struktur s
przedmiotami zezwole, nakazw czy zakazw formuowanych przez przepisy prawne o tyle te przepisy te wchodz do tej czci systemu prawa, ktr
okrelamy jako prawo konstytucyjne, i stanowi przedmiot bada nauki prawa konstytucyjnego. Mylny byby jednak wobec tego wniosek, e pozostae zachowania ludzkie w sferze procesu politycznego, niedeterminowane przez
normy prawne, s w ogle nieregulowane i cakowicie dowolne. Te inne zachowania s rwnie regulowane, ale przez normy innego rodzaju: normy moralne, etyczne, religijne, prakseologiczne, szczeglne za znaczenie ma ich regulacja przez normy polityczne. S to rwnie dyrektywy, oczywicie formalnie
nieskodyfikowane (chyba e w rnego rodzaju poradnikach politycznych),
wskazujce, ktre dziaania spoeczne sprzyjaj uzyskaniu podanych efektw
politycznych (np. przekonaniu wielu osb o celowoci okrelonego gosowania w referendum), a ktre im przeszkadzaj (zob. niej Nb. 6). Nauka prawa
konstytucyjnego nie zajmuje si jednak nimi. Regulacja okrelonego segmentu ycia spoecznego nie tylko przez normy prawne, ale i przez normy innego
rodzaju nie jest oczywicie specyfik tylko procesu politycznego; w kadym
ztych segmentw zachowanie si ludzi regulowane jest normami nalecymi
do rnych systemw normatywnych. W innych dziedzinach ycia, poza procesem politycznym, nie spotykamy si jednak w zasadzie z wystpowaniem norm
politycznych.
Przepisy prawa konstytucyjnego ustanawiaj podany z punktu widzenia 3
twrcy tych przepisw ksztat procesu politycznego we wszystkich jego stadiach, cho w sposb zrnicowany w rozmaitych pastwach i w przebiegu historii tego prawa. Dlatego stwarzaj nieograniczone, w rnym stopniu ograniczone bd te w ogle wykluczaj moliwoci uzewntrzniania si pogldw.
To samo odnosi si do moliwoci integrowania si zwolennikw pewnych
opcji i prowadzenia dyskusji politycznych; moe panowa tu pena swoboda,
szersze czy wsze koncesjonowanie takiej dziaalnoci lub zakaz funkcjonowania organizacji politycznych. Prawo konstytucyjne moe te w kocu zastrzega kompetencje podejmowania rozstrzygajcych decyzji dla wskiego
tylko krgu osb, bez koniecznoci posiadania przy tym szerszego oparcia spoecznego, czy nawet zastrzega to tylko dla jednostek bd te przekazywa
podejmowanie takich decyzji wszystkim zainteresowanym czy nawet ogowi,
a przynajmniej wymaga aprobaty ogu, nastpczej czy uprzedniej, dla podejmowanych rozstrzygni. W zwizku z tym przepisy prawa konstytucyjnego
wypowiadaj si czsto w kwestii tzw. legitymizacji wadzy, czyli oglnego
uzasadnienia kompetencji wadczych (rozstrzygania) czy te ich pochodzenia,
Nb. 23

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

wzmacniajc rwnie i w ten sposb zakaz podejmowania dziaa konkuren

cyjnych wobec ustanowionego procesu decyzyjnego w sprawach publicznych.
Regulujc proces polityczny, przepisy prawa konstytucyjnego mog stwarza go czysto formalnie, powoujc do ycia jedynie przepisy o uprawnieniach
obywateli (lub je przemilczajc) i o kompetencjach organw pastwowych
bd te wyraa rwnie pewne rozstrzygnicia aksjologiczne, tj. zakotwicza w swych ramach szereg oglnych wartoci, jak np. w naszej Konstytucji godno osoby ludzkiej, sprawiedliwo spoeczna czy pastwo jako
wsplne dobro jego obywateli. Poprzez takie zakotwiczenie przepisy te stwarzaj wymagania, aby powstajce i rozwijajce si pogldy polityczne (pogldy co do ksztatu rozwizywania potrzeb oglnych) oraz dalsze dziaania spoeczne, atake prawotwrcze mieciy si w nich i je rozwijay. Przepisy prawa
konstytucyjnego stanowi wic mog albo tylko czyst form dla ycia politycznego, pojemn dla wszystkich treci, albo te najoglniej okrela, jakie
treci mog by w nim obecne i przeciwstawia si innym.
4
Tak rozumiany przedmiot prawa konstytucyjnego rni si w sposobie ujcia od przedmiotu innych gazi prawa. Najprostszym kryterium wyodrbniania gazi prawa jest wskazywanie dziedziny (wycinka) stosunkw spoecznych objtych danym fragmentem systemu prawa wewntrznego.
Przykad: Wzajemne relacje midzy maonkami, rodzicami a dziemi czy (podobne
do tych ostatnich) relacje midzy adoptowanymi a ich przybranymi rodzicami uregulowane przez przepisy prawa, tworz prawo rodzinne. Regulacja przez przepisy prawne zachowania si ludzi korzystajcych z cigw komunikacyjnych (drg, ulic, mostw, wiaduktw
itd.), korzystajcych bd niekorzystajcych przy tym z rozmaitych pojazdw, tworzy prawo o ruchu drogowym. Regulacja przez przepisy prawne zachowania si ludzi, ale te pewnych instytucji publicznych w zwizku z upraw ziemi i szczeglnym obrotem ziemiopodami tworzy prawo rolne, regulacja zachowa rozmaitych osb i instytucji podejmowanych
w zwizku z gromadzeniem rodkw materialnych, przeznaczonych na zabezpieczenie
egzystencji ludzi niezdolnych ju do pracy zarobkowej tworzy prawo ubezpiecze spoecznych itd.

Jeszcze innym kryterium wyodrbniania gazi prawa jest rozrnienie

prawa materialnego i prawa formalnego (zwanego take prawem proceduralnym lub procesowym). Prawo materialne powouje rozmaite relacje midzy adresatami przepisw prawnych, przyznajc im wzajemne, lub tylko jednostronne, uprawnienia, umoliwiajce uzyskanie pewnych korzyci, czy te
obowizki wymagajce spenienia. Gwnymi dziedzinami prawa materialnego s:
1) prawo cywilne,
2) prawo administracyjne,
3) prawo karne.
Nb. 4

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

Odpowiadaj im rwnie trzy gwne dziedziny prawa formalnego:

1) prawo postpowania cywilnego,
2) prawo postpowania administracyjnego,
3) prawo postpowania karnego.
Prawo formalne jest naturalnie pewn pochodn prawa materialnego. Dla
tego te wykazuje ono rwnie siln specyfik w swych trzech gwnych dzie
dzinach, odpowiadajc specyfice trzech gwnych dziedzin prawa materialnego. Mwic bardzo oglnie, prawem formalnym s przepisy regulujce tryb
egzekwowania nakazywanych przez prawo materialne zachowa, wwczas
gdy nie s one realizowane przez zobowizanych, tryb wymierzania sankcji
karnych lub te w postpowaniu administracyjnym tryb ustalania (konkretyzowania) indywidualnych zobowiza poszczeglnych adresatw, wynikajcych z oglnych (generalnych) regu prawnych o charakterze materialnym.
Tymczasem normy prawa konstytucyjnego zawieraj zarwno przepisy
nalece do rnych gazi prawa okrelanych przedmiotowo (zob. np. z naszej
Konstytucji RP: art. 65 i 66, nalece do dziedziny prawa pracy, art. 74 prawa o ochronie rodowiska, art. 18, 48, 68 ust. 3, art. 71 i 72 przepisy z zakresu
prawa rodzinnego), do podstawowych dziedzin prawa materialnego (np. art. 42,
43 i 44 przepisy z zakresu prawa karnego, art. 64 przepis z zakresu prawa
cywilnego, art. 54 ust. 2, art. 70 z zakresu prawa administracyjnego) oraz do
podstawowych dziedzin prawa formalnego (art. 41 ust. 2 i 3 dotyczcy postpowania karnego) i in.
Proces polityczny obejmuje bowiem, jak to ju wyej stwierdzono, nie tyl- 5
ko reguy okrelajce drog dochodzenia do rozstrzygni politycznych, lecz
rwnie pewne rozstrzygnicia aksjologiczne. Rozstrzygniciami takimi s
zwaszcza, podniesione do rangi przepisw konstytucyjnych, reguy zawarte
winnych wyodrbnionych dziedzinach prawa, a szczeglnie doniose z punktu widzenia oglnospoecznego. Nie tracc charakteru regulacji swojej gazi prawa, staj si one take regulacjami nalecymi do dziedziny prawa
konstytucyjnego. O zakwalifikowaniu okrelonej reguy z takiej lub innej dziedziny jako reguy prawa konstytucyjnego decyduje twrca Konstytucji, kierujc
si ocen spoecznej doniosoci tej reguy, czemu (tzn. tej ocenie) spoeczestwo albo daje wyraz bezporednio, albo te tak jest to odczuwane przez twrc Konstytucji RP. Regua ta oczywicie uzyskuje w ten sposb rang (moc)
konstytucyjn; moe by zmieniona tylko w trybie zmiany Konstytucji itd. Nie
musi by te powtarzana w regulacji ustawowej, odnoszcej si do danej gazi prawa, a wic np. w rozmaitych kodeksach, gdy to powtrzenie ani nie
wzmacnia wagi (mocy) takiego rozstrzygnicia, ani te nie degraduje tej reguy do rangi (tylko) ustawowej. Dla kompletnoci regulacji, zwaszcza kodeksoNb. 5

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

wej, czsto s one jednak powtarzane. Zamieszczenie w Konstytucji RP wybranych regu danej gazi prawa nie musi dotyczy ani wszystkich podstawowych
regu danej gazi prawa (np. gospodarczego, finansowego), ani nawet najwaniejszych z nich wystarczy, e twrca Konstytucji RP pewnej regule przypisuje szczegln donioso, bez wzgldu na rol, jak odgrywa wkonstrukcji
danej gazi prawa. W tym zakresie mona obrazowo powiedzie, e regulacja konstytucyjna jest, w porwnaniu z regulacj ustawow (w tym zwaszcza
kodeksow), regulacj punktow, bardzo wybircz i nie przywieca jej cel
dokonania, oczywicie na waciwym sobie poziomie oglnoci, kompletnego
zestawienia podstawowych zasad kadej gazi prawa (materialnego lub formalnego).
6
Jak napisano wyej, proces polityczny regulowany jest, obok norm prawa
konstytucyjnego, take normami politycznymi, ktre take wyznaczaj pewne
reguy postpowania. Nie zostay one jednak oczywicie ustanowione przez
prawodawc, lecz powstay ewolucyjnie; ich naruszenie nie nosi znamion na
ruszenia prawa (nie jest dziaalnoci bezprawn), a take sankcje, jakimi te
normy s zabezpieczone, nie s sankcjami prawnymi. Nie znaczy to, e nie s
one dotkliwe. Owszem, dla uczestnikw procesu politycznego niejednokrotnie
s o wiele dotkliwsze ni sankcje prawne.
Przykad: Poraka w wyborach parlamentarnych, obnienie prestiu spoecznego, utrata znacznych sum pieninych wydanych np. na zaoenie nowej partii politycznej w kraju
oustabilizowanym ju systemie partyjnym.

Reguy o charakterze politycznym to np.: swego rodzaju ustalenie,

oczywicie niepochodzce od adnego formalnego czynnika, ile i konkretnie
ktre partie polityczne s dopuszczone do faktycznej partycypacji w podziale
mandatw parlamentarnych (niejako obok konstytucyjnej reguy wolnoci dziaania wszystkich partii i rwnoci szans wyborczych) w danym pastwie, po
dobne ustalenie koniecznoci uzgadniania ze zwizkami zawodowymi wszel
kich przesuni w sferze pac (obok konstytucyjnej zasady cakowitej swobody
dziaania parlamentu w kadej sferze), ustalenie, jakiego typu kampanie po
lityczne i w jakim stopniu wpywaj na opini publiczn zgodnie z interesami
je prowadzcych, a jakie bd wywoywa skutek dla nich szkodliwy (obok
konstytucyjnej reguy wolnoci podejmowania kadego rodzaju kampanii) itp.
Oczywicie posuono si tu terminem ustalenie jedynie przez analogi
do oglnego wyobraenia, e takie czy inne reguy musz by najpierw ustalone, aby nastpnie mc mwi o ich mocy sprawczej.
7
Funkcjonujce w danym pastwie tak reguy konstytucyjne, jak i reguy polityczne tworz w sumie ustrj polityczny tego pastwa. W zwizku z tym
Nb. 67

Rozdzia I. Przedmiot prawa konstytucyjnego

spotykane niekiedy okrelenie prawo ustrojowe lub prawo ustroju politycznego moe by rozumiane jako synonim prawa konstytucyjnego, gdy
ex definitione jako prawo obejmowa bdzie tylko normy prawne do
tyczce tego ustroju, a wic normy zaliczone w niniejszym podrczniku do
dziedziny prawa konstytucyjnego. Poza tym jedno ze znacze sowa ustrj
w jzyku polskim dokadnie odpowiada jednemu ze znacze sowa constitutio
w jzyku aciskim, od ktrego naturalnie pochodzi konstytucja w wielu jzykach europejskich, w tym i w jzyku polskim. Termin prawo ustrojowe jest
jednak o tyle mylcy, e tylko jeden spord wielu funkcjonujcych w danym
pastwie ustrojw tj. ustrj polityczny jest regulowany normami tej gazi
prawa. Prawo ustrojowe w omawianym tu znaczeniu nie reguluje natomiast
np. ustroju gospodarczego czy ustroju spoecznego. Z uwagi na regulacj procesu politycznego uywane jest niekiedy take okrelenie prawo polityczne,
co jednak jest o tyle nietrafne, i sugeruje, e inne dziedziny prawa nie s politycznymi, podczas gdy ksztat wielu z nich, jak choby prawa podatkowego
czy prawa pracy, jest par excellence wyrazem politycznych zaoe ich twrcw.
W kocu przez dugi czas w Polsce bywao uywane okrelenie prawo pa
stwowe, ktre w jeszcze wyszym stopniu zawiera t sam paradoksaln konsekwencj co okrelenie prawo polityczne, e mianowicie inne gazie prawa
miayby nie by prawem pochodzcym od pastwa. Z tych wzgldw, pomimo
wystpowania i tutaj pewnej wieloznacznoci polegajcej na tym, e prawo
konstytucyjne nie jest zawarte jedynie w konstytucji, lecz i w innych rdach prawa nazw t uzna mona za najbardziej adekwatn dla oznaczenia
tej gazi prawa, o ktrej traktuje niniejszy podrcznik i ktrej przedmiot prbowano powyej okreli.

Nb. 7

Rozdzia II. Polska w europejskim systemie

konstytucyjnym
Literatura: C. Banasiski, Prawno-konstytucyjne problemy uczestnictwa pastwa
we Wsplnotach Europejskich, PiP 1993, z. 1112; J. Barcz, Zasada pierwszestwa prawa
wsplnotowego w wietle postanowie Konstytucji RP, KPP 2004, z. 2; S. Biernat, Ustrojowe podstawy przyszego czonkostwa Polski w Unii Europejskiej, [w:] A. opatka i in. (red.),
Pastwo prawa. Administracja. Sdownictwo. Prace dedykowane prof. dr. hab. Januszowi
towskiemu w 60. rocznic urodzin, Warszawa 1999; J. Kranz (red.), Suwerenno i ponadnarodowo a integracja europejska, Warszawa 2006; M. Kruk (red.), Prawo midzynarodowe i wsplnotowe w wewntrznym porzdku prawnym, Warszawa 1997; M. Kruk, E.Po
pawska (red.), Parlamenty a integracja europejska, Warszawa 2002; L. Leszczyski (red.),
Prawne problemy czonkostwa Polski w Unii Europejskiej, Lublin 2005; M. Masternak-Ku
biak, Konstytucyjno-prawne podstawy procedury przystpienia Polski do Unii Europejskiej,
PS 2003, Nr 5; C. Mik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku a czonkostwo Polski w Unii Europejskiej, Toru 1999; C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagroenia, Toru 1997; E. Popawska (red.), Konstytucja dla
rozszerzajcej si Europy, Warszawa 2000; PiP 1996, z. 45 (zeszyt powicony w caoci
zagadnieniom integracji europejskiej); PS 2004, Nr 2 (numer powicony Konstytucji Europejskiej); M. Safjan, Konstytucja a czonkostwo Polski w Unii Europejskiej, PiP 2001, z. 3;
K. Wojtyczek, Przekazywanie kompetencji pastwa organizacjom midzynarodowym, Krakw 2007; K. Wjtowicz (red.), Otwarcie Konstytucji RP na prawo midzynarodowe i procesy integracyjne, Warszawa 2006; H. Ziba-Zaucka, M. Kijowski (red.), Akcesja do Unii Europejskiej a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Rzeszw 2002.
Akty normatywne: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 326/2012,
s. 47); Traktat o Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 326/2012, s. 13); Traktat z 16.4.2003 r.
dotyczcy przystpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estoskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Wgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Sowenii i Republiki Sowackiej do Unii Europejskiej
(Dz.U. z2004 r. Nr90, poz. 864 ze zm.); ustawa z 14.3.2003 r. o referendum oglnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.); Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej iTraktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk, podpisany w Lizbonie 13.12.2007r.
(Dz.U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569); Traktat (...) dotyczcy przystpienia Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej z9.12.2011 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 739); ustawa z 8.10.2010 r.
owsppracy Rady Ministrw z Sejmem i Senatem w sprawach zwizanych z czonkostwem
Rzeczypospolitej Polskiej wUnii Europejski (Dz.U. Nr 213, poz. 1395).
Orzecznictwo: wyr. TK z 27.5.2003 r. (K 11/03, OTK-A 2003, Nr 5, poz. 43); wyr. TK
z27.4.2005 r. (P 1/05, OTK-A 2005, Nr 4, poz. 42, dotyczcy europejskiego nakazu aresztowania); wyr. TK z 11.5.2005 r. (K 18/04, OTK-A 2005, Nr 5, poz. 49, dotyczcy traktatu
akcesyjnego); post. TK z 19.12.2006 r. (P 37/05, OTK-A 2006, Nr 11, poz. 177, dotyczce kompetencji sdw powszechnych w zakresie kontroli norm); wyr. TK z 24.11.2010 r.
(K32/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 108, dotyczcy Traktatu lizboskiego).

 1. Pastwo w kontekcie globalnego systemu politycznego

1. Pastwo w kontekcie globalnego systemu

politycznego
I. Pojcie pastwa i suwerennoci
Pojcie i funkcje prawa konstytucyjnego s cile zwizane z pojciem pa 8
stwa, jako podstawow form organizacji politycznej spoeczestwa. Wraz ze
zmian roli pastwa zmieniaj si rwnie sens i funkcje prawa konstytucyjnego. Wspczenie prawo konstytucyjne reguluje nie tylko ustrj pastwa jako podstawowej struktury politycznej, ale jednoczenie okrela relacje pastwa
zinnymi podmiotami sprawujcymi wadz polityczn, takimi jak niektre organizacje midzynarodowe.
W nauce prawa przez pastwo rozumie si najczciej trwa organizacj 9
polityczn okrelonej spoecznoci, sprawujc efektywn i suwerenn wadz
nad okrelonym terytorium, na ktrym ta spoeczno zamieszkuje. Na pojcie
pastwa skadaj si zatem trzy podstawowe elementy:
1) suwerenna wadza polityczna,
2) ludno,
3) terytorium.
Jednym z elementw skadajcych si na definicj pastwa jest wadza po
lityczna, tj. kompetencja do jednostronnego stanowienia norm postpowania
iich egzekwowania za pomoc rodkw przymusu. Pastwo posiada przy tym
monopol rodkw przymusu fizycznego, adna inna organizacja nie dysponuje rodkami przymusu dla realizacji swoich celw. Wadza pastwowa jest wa
dz suwerenn.
Przedstawiajc pojcie suwerennoci, naley rozrni suwerenno jako
atrybut pastwa i suwerenno oraz jako atrybut podmiotu wadzy w pastwie
(np.suwerenno narodu lub monarchy). Suwerenno jako atrybut podmiotu
wadzy w pastwie oznacza, e dany podmiot (suweren) posiada peni wadzy
w pastwie i sprawuje t wadz bezporednio lub za porednictwem upowa
nionych przez niego organw, ktre wyposaa w okrelone kompetencje wadcze. Jednoczenie istniej mechanizmy prawne zapewniajce zgodno dziaa tych organw z wol suwerena. W pastwie demokratycznym podmiotem
suwerennoci jest nard. Natomiast suwerenno pastwa oznacza posiadanie
wadzy:
1) najwyszej (tzw. samowadno), niepodporzdkowanej adnemu innemu
orodkowi wadzy na danym terytorium (suwerenno wewntrzna) ani za
granic (suwerenno zewntrzna), chocia podlegej prawu midzynarodowemu;
Nb. 89