42

Anatomia rosyjskiej wojny

informacyjnej
OPERACJA KRYMSKA studium przypadku

Jolanta Darczewska

NUMER 42
WARSZAWA
MAJ 2014

Anatomia rosyjskiej wojny

informacyjnej

OPERACJA KRYMSKA studium przypadku

Jolanta Darczewska

 Copyright by Orodek Studiw Wschodnich

im. Marka Karpia / Centre for Eastern Studies
Redakcja
Anna abuszewska
Wsppraca
Halina Kowalczyk, Katarzyna Kazimierska
Opracowanie graficzne
PARA-BUCH
DTP
GroupMedia
Zdjcie na okadce
Shutterstock

WYDAWCA
Orodek Studiw Wschodnich im. Marka Karpia
Centre for Eastern Studies
ul. Koszykowa 6a, Warszawa
Tel. + 48 /22/ 525 80 00
Fax: + 48 /22/ 525 80 40
osw.waw.pl
ISBN 978-83-62936-45-8

Spis treci
Wstp /5
TEZY /7
I. Rosyjska teoria wojen informacyjnych /9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Renesans problematyki /9
Budowa zaplecza frontu informacyjnego /10
Oglna charakterystyka teorii wojen informacyjnych /11
Wojna informacyjna w rosyjskiej doktrynie geopolitycznej /13
Szkoa Panarina /14
Szkoa Dugina /17
Ideologiczny napd walki informacyjnej /18
Projekt eurazjatycki a problem Ukrainy /20

II. Wojna informacyjna w praktyce geopolitycznej /23

1. Technologia zwycistwa /23
2. Propaganda jako podstawowy instrument operacji
informacyjnych /25
3. Sieciowe operacje propagandowe /26
4. Sie Dugina /28
5. Instytucjonalizacja sieci /29
6. Innowacje w realu /31
Podsumowanie /33

Wstp

W bezprecedensowej pod wzgldem skali kampanii dezinformacji na temat sytuacji na Ukrainie uruchomiono wszystkie federalne kanay telewizyjne, radiowe, gazety, mnstwo zasobw
internetowych. Front informacyjny wsparli dyplomaci, politycy,
politolodzy, eksperci, elita nauki i kultury. Front ten zosta rozwinity wiele lat wczeniej. Na pocztku kryzysu ukraiskiego
(Euromajdan) sprzono go z dywersj ideologiczn, polityczn,
socjokulturow, prowokacj, aktywnoci dyplomacji. Sowem
uruchomiono dziaania wielokierunkowe i masowe. Po wojskowym zajciu i inkorporacji Krymu do Rosji mechanizmy dezinformacji miay uwiarygodni intencje Moskwy i ukry braki
w argumentacji co do dziaa wojskowych oraz samego wcielenia
Krymu. Argumentacja ta bya absurdalna: obawiano si wtargnicia banderowcw na Krym, zajcia baz Floty Czarnomorskiej przez NATO, derusyfikacji obywateli Ukrainy itd., itp.
Prowadzone od wielu lat antyukraiskie batalie informacyjne na
pocztku br. weszy w ostr faz wojny informacyjnej. Ich celem
byo przede wszystkim zdestabilizowanie sytuacji na Ukrainie
i wywarcie presji na jej wadze i obywateli, by przyjli rozwiza-

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Podczas operacji krymskiej Rosja zademonstrowaa wiatu

moliwoci i potencja prowadzenia wojen informacyjnych.
Ich celem jest podporzdkowanie elit i spoeczestw innych
pastw w sposb niezauwaalny, przy wykorzystaniu rnych
tajnych i jawnych kanaw (sub specjalnych, dyplomatycznych, medialnych), oddziaywania psychologicznego, dywersji
ideologicznej i politycznej. Batalie informacyjne rosyjscy politycy i dziennikarze uzasadniaj koniecznoci przeciwdziaania infoagresji cywilizacji atlantyckiej pod przywdztwem
USA na cywilizacj rosyjsk/eurazjatyck, tj. wykorzystywanym od lat argumentem z arsenau geopolityki stosowanej.
Poniszy tekst jest prb interpretacji wojny informacyjnej na
gruncie rosyjskiej teorii i praktyki geopolitycznej.

nia ustrojowe proponowane przez Federacj Rosyjsk, zapewniajce jej kontrol nad Ukrain i pozostanie tego kraju w rosyjskiej
strefie wpyww. Chodzio zarazem o zamulenie wasnej i wiatowej opinii publicznej za pomoc zrnicowanego przekazu.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Opini zewntrzn postawiono przed wyborem: albo rosyjska

dominacja na obszarze b. ZSRR, albo globalny Majdan (totalny
chaos); na scenie wewntrznej natomiast trwaa agitacja w swoistym plebiscycie propagandowym, czy Krym ma by kolejnym
stanem USA, czy podmiotem Federacji Rosyjskiej. W rezultacie
ofiarami agresji informacyjnej Kremla stay si w pierwszym
rzdzie wasne spoeczestwo i najwikszy podzielony nard
wiata, czyli rosyjskojzyczni obywatele pastw powstaych po
rozpadzie ZSRR. Bardziej odporna na rosyjsk propagand okazaa si opinia publiczna na Zachodzie, cho i tutaj znajduje ona
rezonans. Cz zachodnich mediw i politykw uwzgldnia rosyjskie racje propagandowe, w tym prawo Rosji do urzdzania
przestrzeni poradzieckiej zgodnie z wasnymi interesami. Operacja krymska znakomicie oddaje istot problemu wojen informacyjnych: oto ofiara agresji tak jak na Krymie si jej
nie sprzeciwia. Separatystyczny przewrt i aneksja Krymu
zostay bowiem dokonane z udziaem rosyjskojzycznych
obywateli Ukrainy, poddanych uprzednio odpowiedniej obrbce (intoksykacji) psychologiczno-informacyjnej.

TEZY

Rosyjsk teori wojen informacyjnych zbudowano w opozycji

do zachodnich koncepcji wojen nowej generacji. Suy ona zarazem jako uzasadnienie koniecznoci wojny z wojn informacyjn przeciwko Rosji. W praktyce batalie informacyjne
wyranie nawizuj do prowadzonych w czasach ZSRR wojen
psychologicznych i wyprbowanych wwczas technik wywierania wpywu i sterowania spoecznego.

doktrynie geopolityki informacja stanowi niebezpieczny

or: jest to zarazem bro o niskich kosztach, bro uniwersalna, o nieograniczonym zasigu, atwo dostpna, bez barier
w postaci granic pastwowych. Walka informacyjna i sieciowa
oraz skrajne jej formy wojny informacyjno-psychologiczne
i sieciowe s rodkiem majcym umoliwi osignicie celw
pastwa w polityce midzynarodowej, regionalnej i wewntrznej, a take zapewnienie jego geopolitycznej przewagi. Zasug czoowych przedstawicieli myli geopolitycznej jest z jednej
strony spopularyzowanie tej problematyki, z drugiej osobisty
udzia w prowadzonych wojnach informacyjnych w charakterze liderw opinii. Dotyczy to zwaszcza gwnych przedstawicieli dwch szk rosyjskiej geopolityki: Igora Panarina i Aleksandra Dugina, nauczycieli akademickich i wychowawcw
modych pokole geopolitykw.

dzonych batalii informacyjnych. W opozycji do ideologii liberalizmu promuje neokonserwatywne mocarstwo postliberalne ()
walczce o sprawiedliwy wiat wielobiegunowy, bronice tradycji, wartoci konserwatywnych, prawdziwej wolnoci. Rosyjska
cywilizacja eurazjatycka jest przeciwstawiana cywilizacji atlantyckiej pod przywdztwem USA dcej jakoby do demontau rosyjskiej pastwowoci i do hegemonii nad wiatem. W kontekcie
rywalizacji tych cywilizacji objaniano take kryzys wewntrzny
na Ukrainie, a nastpnie konieczno aneksji Krymu.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Geopolityka dostarcza ponadto ideologicznych uzasadnie prowa-

 Informacyjna strategia rywalizacji Rosji z Zachodem jest pro-

duktem zarwno rozwijanej od koca lat dziewidziesitych

ubiegego stulecia geopolityki informacyjnej, jak i konsekwentnie realizowanej polityki umacniania pastwa, budowy zaplecza naukowo-badawczego, zaplecza organizacyjnego,
medialnego, dyplomatycznego, spoecznego i in. Ju obecnie
suy ona celom wewntrznym (mobilizacja spoeczestwa),
jak i zewntrznym (odbudowa stref wpyww Rosji na obszarze poradzieckim, dominacja Federacji Rosyjskiej w Eurazji).
Czynnikami umoliwiajcymi skuteczne dziaanie s rosyjskojzyczna przestrze informacyjna, a take diaspora, podatna na propagand Kremla.

Mniej podatna na rosyjsk propagand jest opinia publiczna

PUNKT WIDZENIA 05/2014

na Zachodzie, cho i tutaj znajduje ona rezonans. Naley te

prognozowa, e infoagresja Moskwy bdzie si nasila: na
informacyjnych polach bitewnych Rosja czuje si bezkarna,
a ponadto stale modyfikuje i doskonali techniki przekazu propagandowego, uwzgldnia nowe narzdzia medialne, wprowadza innowacje dotyczce dziaania w sieciach spoecznociowych itp.

I. Rosyjska teoria wojen informacyjnych

1. Renesans problematyki

Ta gruntowna reforma Instytutu wynikaa z boomu problematyki bezpieczestwa informacyjnego, ktry zapocztkoway prace nad Doktryn bezpieczestwa informacyjnego FR, ogoszon
w 2000 roku. Obja ona w pierwszym rzdzie resortowe uczelnie
i instytuty badawcze (Akademia Kryptografii, cznoci i Informatyki przy Federalnej Subie Bezpieczestwa (FSB), Pastwowy Instytut Naukowo-Badawczy Problemw Technicznej Ochrony Informacji przy Federalnej Subie Kontroli Technicznej i Eksportu, Akademia Federalnej Suby Ochrony w Orle, Woroneski
Instytut cznoci Rzdowej, Akademia MSW w Wogogradzie,
Rostowie nad Donem i in.). Teoria walki informacyjnej pojawia
si take w programach nauczania pozaresortowych uczelni oraz
projektach instytutw naukowo-badawczych. Uczelni koordynujc jest Akademia Kryptografii FSB. Z jej inicjatywy powoano Stowarzyszenie Naukowo-Metodyczne Uczelni Wyszych

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Rosyjska teoria wojen informacyjnych ma w Rosji dug tradycj. Wywodzi si bezporednio z teorii specpropagandy, ktr jako
odrbny przedmiot zaczto wykada w 1942 roku w Wojskowym
Instytucie Jzykw Obcych. Historia tego Instytutu stanowi spektakularny przykad zmiany podejcia wadz Federacji Rosyjskiej
do analizowanej problematyki. W latach 90. specpropaganda znikna z programw nauczania Instytutu, powrcia w roku 2000,
po reorganizacji uczelni. Dawny Instytut jest obecnie Wydziaem
Informacji Wojskowej i Jzykw Obcych Wojskowego Instytutu Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej i ksztaci specjalistw w zakresie organizacji zagranicznej informacji i komunikacji wojskowej, analizy informacji i monitoringu i opracowania informacji
wojskowej. Badania w zakresie specpropagandy kontynuuje take
katedra bezpieczestwa informacyjnego, ktra prowadzi dziaalno dydaktyczn adresowan gwnie do wojskowych, ale ksztaci rwnie dziennikarzy, w tym korespondentw wojennych.

Federacji Rosyjskiej w Zakresie Bezpieczestwa Informacyjnego,

skupiajce 74 placwki naukowo-badawcze1. W rezultacie w programach ksztacenia dyplomatw Moskiewskiego Pastwowego
Instytutu Stosunkw Midzynarodowych (MGIMO), Akademii
Dyplomatycznej MSZ Federacji Rosyjskiej, a take w programach
uniwersyteckich na kierunkach socjologia, filozofia czy politologia znalazy si przedmioty takie jak: analiza sytuacyjna, technologia komunikacji sieciowej, wojny informacyjne i sieciowe2,
a problematyka wojen informacyjnych uzyskaa status nauki
akademickiej.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

2. Budowa zaplecza frontu informacyjnego

10

Rosyjska teoria wojen informacyjnych ma take rys interdyscyplinarnej nauki stosowanej. Odnosi si bowiem do bardzo szerokiego spektrum dziaa (politycznych, gospodarczych, spoecznych,
militarnych, wywiadowczych, kontrwywiadowczych, dyplomatycznych, propagandowych, psychologicznych, informatycznych,
technologii komunikacyjnych, edukacyjnych i in.). Rozwizywaniu problemw szczegowych suy wiele powoanych w minionej
dekadzie placwek badawczych. Utworzony w 2003 roku przy Uniwersytecie Moskiewskim im. omonosowa Instytut Problemw
Bezpieczestwa Informacyjnego specjalizuje si np. w problematyce wsppracy midzynarodowej Rosji w zakresie bezpieczestwa
informacyjnego, tj. suy rozwizywaniu problemw na poziomie
globalnym. Forma organizacyjna Instytutu, jak czytamy na jego
stronie internetowej, jest adekwatna do midzydyscyplinarnego
charakteru problemw bezpieczestwa informacyjnego oraz midzyresortowego charakteru rozwizywanych zada. Dyrektorem
Instytutu jest Wadisaw Szerstiuk, b. dyrektor Federalnej Agencji
Informacji i cznoci Rzdowej (FAPSI).

Prezesem tego stowarzyszenia jest wykadowca Akademii Kryptografii, prof.

A.P. Kowalenko (http://www.isedu.ru/sostav/vuzi.htm dostp 20.02.2014).
Zob. np. http://nicbar.ru/inf_voina_03.htm

Ksztaceniem kadr do rozwizywania problemw regionalnych

zajmuje si m.in. utworzone przy katedrze historii pastw bliskiej zagranicy Uniwersytetu omonosowa Informacyjno-Analityczne Centrum Bada Procesw Spoeczno-Politycznych na
Obszarze Poradzieckim. Oprcz bada nad najnowsz histori
polityczn i gospodarcz pastw powstaych po rozpadzie ZSRR
do gwnych kierunkw zainteresowa Centrum zaliczono m.in.
badania nad rosyjskojzyczn diaspor, nad jej partiami politycznymi i ruchami spoecznymi oraz ich wspdziaaniem z rosyjskimi partiami i ruchami spoecznymi, a take historyczn analiz poradzieckich problemw etnicznych. Wrd priorytetowych
kierunkw dziaalnoci wymienia si z kolei: stosowane projekty
badawcze, monitoring przestrzeni informacyjnej oraz informacyjne zabezpieczenie dziaalnoci struktur pastwowych. Dyrektorem Centrum jest Jefim Piwowar, rektor Rosyjskiego Pastwowego Uniwersytetu Humanistycznego, co wiadczy o czeniu
i koordynacji wysiku intelektualnego rnych placwek. Rektor
Uniwersytetu Humanistycznego specjalizuje si w historii rosyjskiej emigracji i rosyjskiej zagranicy (sic!), historii krajw bliskiej
zagranicy oraz procesach integracyjnych na obszarze b. ZSRR.
W katedrze krajw poradzieckiej zagranicy, ktr kieruje rektor
Piwowar, wykada notabene Maksim Mejer, specjalista w zakresie strategii medialnych, a od 2007 roku dyrektor wykonawczy
fundacji Russkij Mir, wspierajcej Rosjan za granic.

Rosyjsk teori zbudowano w opozycji do teorii cyberbezpieczestwa, rozwijanej w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej,
a zwizanej przede wszystkim z militarnym i wywiadowczym zastosowaniem nowych technologii informatycznych, tj. dziaaniami w cyberprzestrzeni. Wizao si to z przenoszeniem na rosyjski grunt zachodnich terminw. Adaptujc je do realiw Federacji
Rosyjskiej, podkrelano obronny charakter rosyjskiej teorii. Ten
manipulacyjny zabieg spowodowa, e rosyjska terminologia jest
mylca. Potwierdza to krytyczny przegld kluczowych definicji.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

3. Oglna charakterystyka teorii wojen informacyjnych

11

Nie mieszcz si one w adnej z definicji terminw przyjtych na

Zachodzie3. Terminy wojna cybernetyczna, wojna informacyjna, czy wojna sieciowa4 maj w Rosji zdecydowanie odmienny zakres pojciowy. Tylko nieliczni teoretycy rozrniaj
cyberwar i netwar, przeciwstawiajc technologiczny i spoeczny wymiar wojen IV generacji. Dotyczy to jednak z reguy publikacji omawiajcych zachodni literatur przedmiotu; w zdecydowanej wikszoci rosyjscy autorzy pod pojciem wojna informacyjna rozumiej oddziaywanie na masow wiadomo
w midzypastwowej rywalizacji systemw cywilizacyjnych
w przestrzeni informacyjnej, wykorzystujce szczeglne
sposoby kontroli nad zasobami informacyjnymi, a uywane
w charakterze broni informacyjnej. Niejako z definicji mieszaj w ten sposb porzdek militarny z pozamilitarnym, a technologiczny (cyberprzestrze) ze spoecznym (przestrze informacyjna), bezporednio nawizujc przy tym do zimnej wojny
i wojen psychologicznych midzy Wschodem a Zachodem.
Pojcie wojny informacyjnej, umieszczane najczciej w dwch
kontekstach: (1) zada wynikajcych z Doktryny bezpieczestwa
informacyjnego Federacji Rosyjskiej oraz (2) geopolitycznej rywalizacji Rosji z Zachodem (przede wszystkim USA i NATO), ma
w efekcie wymiar polityczny, ideologiczny i kulturowy.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Jego wymiar technologiczny jest marginalizowany i wypierany

z przestrzeni publicznej. wiadczy o tym prowadzona w latach
20122013 debata na temat projektu Strategii cyberbezpieczestwa zgoszonego przez senatora Rusana Gattarowa5. Strategi t

12

Terminologi zachodni przybliaj np. Krzysztof Liedel i Paulina Piasecka

w artykule Wojna cybernetyczna wyzwanie XXI wieku. Zob. Bezpieczestwo
Narodowe, 1/2011.
4
Zob. np. - , .
.. . , , 2012; ..,
: (http://naukaxxi.ru dostp 13.03.2013).
5
Rusan Gattarow (ur. 1977) dziaacz Modzieowej Gwardii partii Jedna Rosja, a nastpnie przewodniczcy czelabiskiego komitetu tej partii. Od 2010
roku senator, przewodniczcy komitetu ds. spoeczestwa informacyjnego

specjalici z Rady Bezpieczestwa i sub specjalnych Rosji ocenili

jako nazbyt zawajc problematyk bezpieczestwa informacyjnego. Bezpieczestwo cyberprzestrzeni jest traktowane jako pojcie czstkowe, cho podkrela si, e nowe technologie poszerzyy
arsena rodkw oddziaywania informacyjnego na opini publiczn. Sabo obecny w przestrzeni publicznej aspekt technologiczny
(cyber-) jest ewidentnie chroniony tajemnic pastwow.

4. Wojna informacyjna w rosyjskiej doktrynie

geopolitycznej

przy Radzie Federacji oraz przewodniczcy Rady ds. Pracy z Blogosfer, ktr
powoano przy prezydium partii Jedna Rosja. W lutym 2014 roku zoy mandat senatora Rady Federacji, a nastpnie zosta mianowany wicegubernatorem obwodu czelabiskiego.
Polittechnolog, technolog polityczny okrelenie specjalisty w zakresie praktycznego zastosowania technologii politycznych, politycznego managementu, kampanii wizerunkowych czy kampanii wyborczych.
Igor Panarin (ur. 1958) dr hab. nauk politologicznych, dr psychologii, czonek rzeczywisty Akademii Nauk Wojskowych Federacji Rosyjskiej i licznych
cia eksperckich przy Prezydencie i Radzie Federacji. Karier zawodow rozpocz w KGB ZSRR w 1976 roku. Po roku 1991 pracowa w FAPSI; w latach

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Kontekst funkcjonalny (wojna z wojn informacyjn przeciwko

Rosji) i geopolityczny s cile powizane. W doktrynie geopolityki informacja stanowi niebezpieczny or (jest to zarazem bro
o niskich kosztach, bro uniwersalna, o nieograniczonym zasigu, atwo dostpna, bez barier w postaci granic pastwowych).
Walka informacyjna i sieciowa (czciej walka informacyjno-psychologiczna) i skrajne jej formy wojny informacyjno-psychologiczne i sieciowe s rodkiem do osigania celw pastwa w polityce midzynarodowej, regionalnej i wewntrznej, a take jego
geopolitycznej przewagi. Zasug czoowych przedstawicieli myli geopolitycznej jest z jednej strony spopularyzowanie tej problematyki, a z drugiej osobisty udzia w prowadzonych wojnach
informacyjnych w charakterze tzw. polittechnologw6 i liderw
opinii. Dotyczy to zwaszcza gwnych przedstawicieli dwch
szk rosyjskiej geopolityki: Igora Panarina7 i Aleksandra Dugi-

13

na8, nauczycieli akademickich i wychowawcw modych pokole

geopolitykw. Ewidentnie powizani ze subami specjalnymi,
dostrzegaj w lustrzanych poczynaniach przeciwnika dziaania zorganizowane, ukierunkowane i w porwnaniu z okresem
zimnej wojny bardziej wyrafinowane. Uwraliwiajc wasne
spoeczestwo na zagroenia informacyjne z zewntrz, formatuj
jednoczenie rosyjski system przeciwdziaania informacyjnego.
S zarazem teoretykami i praktykami wojen informacyjnych: aktywnie uczestnicz w programach publicystycznych i analitycznych Kanau 1, Rossija, NTW, Ren-TV, TV RT i goszcz na antenie
(Panarin np. prowadzi programy autorskie Polityka wiatowa
i Okno do Rosji w rozgoni radiowej Goos Rossii, komentujc
aktualne problemy polityki midzynarodowej).

5. Szkoa Panarina

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Wczesne prace prof. Akademii Dyplomatycznej MSZ Federacji Rosyjskiej Igora Panarina9 legy u podstaw Doktryny bezpieczestwa
informacyjnego Federacji Rosyjskiej. Pniejsze10 uzasadniay ko-

14

19992003 by szefem wydziau analitycznego Centralnej Komisji Wyborczej.

Obecnie jest profesorem Akademii Dyplomatycznej MSZ FR; wykada take
w MGIMO i Rosyjskiej Akademii Suby Pastwowej przy Prezydencie.
8
Aleksandr Dugin (ur. 1962) politolog, geopolityk, filozof i historyk religii. Od pocztku lat 90. redaktor naczelny pism Elemienty i Miyj Angie, redaktor programowy wydawnictwa Arktogeja. Obecnie profesor w katedrze socjologii i filozofii
Uniwersytetu Moskiewskiego im. omonosowa oraz dyrektor Centrum Bada
Konserwatywnych przy MGU. Autor kilkunastu ksiek i kilkuset artykuw
opublikowanych w prasie rosyjskiej i zagranicznej. Czoowy przedstawiciel rosyjskiej geopolityki. Gwny ideolog tradycjonalizmu integralnego, eurazjatyzmu, neoimperializmu, narodowego bolszewizmu, konserwatyzmu rosyjskiego.
Wszystkie wrzucane przeze na rynek idei teorie spina geopolityczna teza o dwch
nadcywilizacjach: Ldu i Morza, ktre s skazane na rywalizacj. Zaoyciel Eurazjatyckiego Zwizku Modziey i Midzynarodowego Ruchu Eurazjatyckiego.
9

(. 1, 1995; . 2, 1996); (1996); (2000).
10
(2003);
(2005); (2004), (2006); . (2010).

nieczno informacyjnego przeciwdziaania Zachodowi ze strony

Rosji. Profesor Panarin wyrnia dwie wielkie fale agresji informacyjnej przeciwko Rosji-Rusi: pierwsza, rozpoczta pierestrojk,
zakoczya si rozpadem ZSRR; druga, prowadzona od pocztku
obecnego tysiclecia, potrwa w jego opinii do roku 2020 i zakoczy
si zwycistwem Dobra (czyt. rosyjskiej idei eurazjatyckiej).

Z ksiek Panarina wyania si take zarys podstawowych narzdzi walki informacyjnej, ktre dzieli on na tajne i jawne. Zalicza do nich: propagand (czarna, szara i biaa), wywiad
(suba zbierajca informacje o przeciwniku), komponent analityczny (monitoring mediw i bieca analiza sytuacyjna), komponent organizacyjny, (kanay koordynacyjne i sterownicze,
11

(2012).

PUNKT WIDZENIA 05/2014

W ksice Druga wiatowa wojna informacyjna wojna przeciwko Rosji11 Panarin dowodzi, e wszystkie tzw. kolorowe rewolucje na obszarze WNP, a take arabska wiosna byy produktem technologii sterowania spoecznego i agresji informacyjnej
Stanw Zjednoczonych. Przejawem teje agresji by w jego opinii
take ruch protestu na placu Botnym w Moskwie po ostatnich
wyborach parlamentarnych i prezydenckich: de facto rezultat
zachodniej operacji pod kryptonimem Anty-Putin, kierowanej
z zagranicy. W kontekcie rewolucji aksamitnych definiuje on
na rosyjski uytek podstawowe pojcia z zakresu technologii wojen informacyjnych, bdcych w praktyce operacjami wpywu,
takich jak: sterowanie spoeczne, tj. wywieranie wpywu na
spoeczestwo; manewrowanie spoeczne, czyli intencjonalne
sterowanie spoeczestwem dla osignicia okrelonych korzyci; manipulacja informacj, czyli wykorzystywanie prawdziwych informacji w sposb wywoujcy faszywe implikacje;
dezinformacja, czyli rozpowszechnianie zmanipulowanych lub
sfabrykowanych informacji bd ich kombinacji; fabrykowanie
informacji, czyli tworzenie faszywej informacji, lobbing, szanta i wymuszanie podanej informacji.

15

agentura wpywu w mediach, wykorzystywana do urabiania opinii politykw i rodkw masowego przekazu w kierunku przychylnym dla pastwa prowadzcego wojn informacyjn, inne
kanay sprzone, w tym siy operacji specjalnych (operacji dywersji prowadzonych pod obc bander). Organizacyjnymi formami wojen informacyjnych s skomplikowane operacje, zarzdzane z jednego centrum, ktre autor nazywa informacyjnym
KGB. S one realizowane przez informacyjne specnazy.
W procesie zarzdzania operacjami informacyjnymi Panarin
wyrnia nastpujce etapy:
(1) prognozowanie i planowanie,
(2) organizacja i stymulowanie,
(3) sprzenie zwrotne (informacja zwrotna),
(4) korygowanie operacji,

PUNKT WIDZENIA 05/2014

(5) kontrola wykonania.

16

Narodowy system walki informacyjnej, polegajcy na jawnym

i tajnym sterowaniu procesami komunikacyjnymi, musi by adekwatny do wspczesnych realiw globalnych. Oparty na najlepszych dowiadczeniach ZSRR, winien by wzbogacony o dowiadczenia USA i Chin mwi w trakcie prezentacji swej najnowszej
ksiki Wojna informacyjna i komunikacje12. Odnoszc si do
aktualnych wydarze na Ukrainie, oceni ukraiski protest spoeczny (Euromajdan) jako sztucznie zaplanowany na Zachodzie
element kampanii antyrosyjskiej.

12

Zob. (http://ria.ru/ announce/20140303/).

Swj projekt geopolityczny Panarin zawar w ksice Wojna informacyjna i geopolityka13. Rozpatrujc histori Rosji z perspektywy wiatowej geopolityki, konkludowa, e powodzenie wszelkich
projektw geopolitycznych jest nierozerwalnie zwizane z przewag w wojnach informacyjnych. W najnowszej historii wiata
(po rozpadzie ZSRR) przewag t miao imperium amerykasko-brytyjskie. Obecnie, w przekonaniu autora, to imperium jest na
skraju przepaci i czeka je nieuchronny krach. Jako przeciwwag
proponuje on nowy zwizek pastw od Egiptu po Chiny. Trzon
tego zwizku pastw miaaby stanowi Eurazjatycka Ru.

6. Szkoa Dugina

13

.
Termin opisujcy ruchy spoeczne w Gruzji (2003), na Ukrainie (2004), w Kirgistanie (2005), w ktrych efekcie doszo do przemian spoeczno-politycznych.
15
Zob. np. .., , 2003, s. 293.
16
A , (rossia3.ru). Fragment tej
ksiki Koncepcja wojen sieciowych w przekadzie Przemysawa Sieradzana
opublikowano w czasopimie Geopolityka, nr 12, 2009.
14

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Tak zwane kolorowe rewolucje14 uwarunkoway take zawrotn

karier pojcia wojna sieciowa. W Rosji s one traktowane jako
zaplanowane na Zachodzie sztuczne procesy, ktrych celem jest
destabilizacja caych regionw obszaru b. ZSRR, demonta rosyjskiej pastwowoci, ale take jako najbardziej niebezpieczna spoecznie forma pojedynkw wywiadw15. Na grunt rosyjski
przenis je Aleksandr Dugin w pracy Geopolityka postmoderny16, przybliajc amerykask koncepcj wojny sieciocentrycznej. Na podstawie terminu netcentric warfare, oznaczajcego
stworzenie nowej infrastruktury informacyjnej si zbrojnych
z elementami interaktywnymi i zastosowaniem szybkiej cznoci, stworzy eurazjatycki model wojny sieciowej. Sie eurazjatycka miaaby by symetryczn odpowiedzi na amerykaskie
wyzwanie sieciocentryczne. W tym celu, w myl Dugina, naley
powoa grup specjaln, w skad ktrej powinni wej wysocy

17

urzdnicy, najlepsze posannicze, zaangaowane (ros. ) kadry z rosyjskich sub specjalnych, intelektualici,
uczeni, politolodzy, korpus patriotycznie zorientowanych dziennikarzy i dziaaczy kultury. Model sieci eurazjatyckiej, przeciwstawiany sieci atlantyckiej, ma czy podstawowe elementy amerykaskiej postmoderny i podejcia sieciocentrycznego
z rosyjsk specyfik. Symetryczne do atlantycko-amerykaskich
wektory raenia informacyjnego byyby zorientowane w dokadnie przeciwstawnym kierunku. Warunkiem skutecznoci
modelu jest postmodernizacja rosyjskich si zbrojnych, sub
specjalnych, instytucji politycznych, systemw informacyjnych
i komunikacyjnych itp. Bez tego wysiku Rosja jest skazana na
kolejne klski w zderzeniu z pomaraczowymi technologiami
sieciowymi. Wojn sieciow mona wygra tylko rodkami sieciowymi, adaptujc je do wasnych realiw i celw oraz wykorzystujc skuteczne technologie diagnozowa Dugin.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

7. Ideologiczny napd walki informacyjnej

18

Walk o przewag informacyjn obaj geopolitycy opieraj na fundamencie ideologicznym. Ideologi neokonserwatyzmu zaproponowan przez Dugina w ksice Czwarta teoria polityczna17
mona streci nastpujco. Na Zachodzie jest tylko jedna ideologia dominujca: liberalizm, u ktrej podstaw le indywidualizm,
technokracja i globalizm. Geopolitycznie jest ona wpisana w amerykanocentryzm oraz partnerstwo atlantyckie (NATO). Wraz
z rozpadem ZSRR liberalizm pokona ostatni XX-wieczn ideologi (komunizm) i pozosta sam na arenie globalnej. Dzi liberalizm doszed do kresu swych moliwoci, a jego istnienie uzasadnia jedynie walka z Rosj: Rosja jako wrg nadaje znaczenie walce
o spoeczestwo otwarte i umoliwia konsolidacj liberaw.
Czwarta teoria (w opozycji do dominujcych w XX wieku ideologii
liberalizmu, komunizmu i faszyzmu) ma ustanowi neokonser17

, 2009.

watywne, postliberalne mocarstwo ideologiczne. Rosja nie jest

i nie bdzie potg preliberaln. Jest postliberaln si rewolucyjn walczc o sprawiedliwy wiat wielobiegunowy, prawdziw
godno i wolno. W swej wojnie z liberalizmem Rosja bdzie broni tradycji, wartoci konserwatywnych, prawdziwej wolnoci.

Z ideologicznym wymiarem wojen informacyjnych wie si

pojcie kod sieciowy. Jeden z uczniw Dugina pisze np.: Kto
rozumie kod sieciowy, ten zarzdza procesami, motywacj grup
etnicznych i caych spoeczestw pastw, podsyca konflikt we
wasnych celach21. Amerykaski kod sieciowy (hegemonia nad
wiatem i demonta rosyjskiej pastwowoci) przeciwstawia
18

o (2003). Rosyjskie sowo mir jest tu dwuznaczne, moe oznacza zarwno pokj, jak i wiat.
19
. , . , o , 2003, s. 350.
20
Ros. 3 x D: .
21
, , , nr 46-47,
listopad 2008.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Myl ideologiczna Panarina jest mniej subtelna. Podziela on

wprawdzie Duginowsk tez o zuyciu si teorii liberalizmu
i imperium liberalnego oraz tez o przywdztwie Rosji w globalnych procesach politycznych w XXI wieku, w gruncie rzeczy
jednak ideologiczny komponent doktryny geopolitycznej wywodzi z pastwowotwrczej i mocarstwowej dominanty w wiadomoci Rosjan, ktra zapewnia sukces wyborczy Wadimira
Putina. W pracy Informacyjna wojna i pokj18 wprost twierdzi, e idea rosyjska zostaa sformuowana przez Putina w 1999
roku w jego manifecie Rosja na przeomie tysicleci. Prezydent opar j na rosyjskim patriotyzmie, mocarstwowoci i solidarnoci spoecznej19. W kwestiach ideologicznych Panarin jest
te mniej ni Dugin konsekwentny. Pocztkowo przedstawia je
w postaci triady: duchowo mocarstwowo godno20. Podczas prezentacji swej najnowszej ksiki zaproponowa now
triad ideologiczn: suwerenno duchowa, pastwowa i cybersuwerenno.

19

rosyjskiemu, ktry ewoluowa od zachowania porzdku konstytucyjnego FR do solidarnoci etnicznej, czego przejawem
miaa by np. czeczenizacja Iczkerii (tj. ustabilizowanie sytuacji w Czeczenii przy pomocy samych Czeczenw). Obecnie powszechnie konstatuje si triumf rosyjskiego kodu (co symbolicznie wyraaj polityczne mity, takie jak rosyjski marsz czy
rosyjska wiosna). Znany bloger Nikoaj Starikow, wspprzewodniczcy partii Wielikoje Otieczestwo22, napisa niedawno23:
Nasz rosyjski kod dziaa znakomicie, dziki dokonaniom prezydenta Putina, ktre () obudziy w narodzie pokady podwiadomoci () i doprowadziy do powstania masy krytycznej obywateli Rosyjskiej Cywilizacji.
Wczenie ideologii do wojen psychologicznych byo innowacj
Sowietw, zapewniajc tym wojnom masowo i uniwersalno.
Drug innowacj byo permanentne korzystanie z broni psychologicznej. Rzecz w tym, e dla rzdzcych w Moskwie nie ma
nigdy okresu pokoju pisa w 1971 roku Pierre Nord, francuski
specjalista w zakresie dezinformacji i psychologicznej intoksykacji24 . Jego sowa, jak si wydaje, s aktualne i dzi.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

8. Projekt eurazjatycki a problem Ukrainy

20

Rosyjska wojna informacyjno-psychologiczna z Ukrain trwa

nieprzerwanie od lat. Od pocztku bya wojn przeciwko pomaraczowej dumie (powszechnie stosowany stereotyp propagandowy), zapewnia wsparcie dla obozu Janukowycza na przeomie
2003/2004, a nastpnie jego zwycistwa w wyborach prezydenckich (2010). Wojna ta ma to geopolityczne: budowa Eurazji jako
gigantycznej strefy wpyww Rosji (w miar moliwoci od Pacyfiku po Atlantyk) z Moskw jako centrum napotyka problem su22

Wielka Ojczyzna.
Zob. Zawtra, 13.03.2014.
24
Pierre Nord, LIntoxication. Cyt. za Vladimir Volkoff, Psychosocjotechnika,
dezinformacja or wojny, Komorw 1999, s. 73.
23

werennej Ukrainy, ktr pooenie (a take pozablokowy status)

postawiy w sytuacji zawieszenia midzy Wschodem a Zachodem.
Dugin od lat ostentacyjnie nawoywa do jej podziau, traktujc
jako pastwo sezonowe, uomne, w ktrego granicach funkcjonuj narody reprezentujce przeciwstawne orientacje geopolityczne
i cele: etniczni Wielkorusini i kulturowo identyczni Maorusini
zorientowani na zwizki z Rosj oraz odmienny kulturowo nard
zachodnioukraiski, bdcy elementem zachodnioeuropejskiego
obszaru kulturowego. Granice kulturowe nie zawsze przebiegaj
po linii terytorialnej; w tym przypadku bd musiay przebiega
po terytorium, po ziemi. Nam zaleao, by granica przebiegaa
maksymalnie na zachd, a geopolitycy w Waszyngtonie myl, co
zrobi, by przebiegaa maksymalnie na wschd. Taki jest problem
Ukrainy. Jeli kto mwi o czym innym, to tylko dyplomacja albo
brak orientacji25 pisa w 2009 roku.
W roku 2013 naszkicowa ju trzy konkretne strategie integracji
Ukrainy:

Scenariusz 2.
Ten scenariusz miaby polega na skomplikowanej grze z pragmatycznymi wadzami Ukrainy w celu przekonania ich do eurazja
tyckiego projektu integracyjnego pod presj okolicznoci bd
obietnic uzyskania korzyci politycznych, ekonomicznych i energetycznych (zdaniem Dugina byby to scenariusz bezkrwawy,
moliwy do zrealizowania w warunkach kryzysu spoeczno-
-ekonomicznego na Ukrainie).

25

Dugin radzi bracia Ukraicy, podzielcie si (http://www.eprudnik.pl/dugin-radzi; http://kresy24.pl/45590/podzia-ukrainy-juz-przesadzony).

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Scenariusz 1.
Podzia Ukrainy na dwie strefy, zachodni i poudniowo-wschodni uzasadni potencjaln wojn domow, na ktrej progu stana
jakoby Ukraina.

21

Scenariusz 3.
Scenariusz awangardowy jak pisze Dugin, a w terminologii
zimnowojennej scenariusz wywrotowy, miaby polega na wykorzystaniu zachodnioukraiskich nacjonalistw. Z definicji
i zgodnie z klasyk gatunku nacjonalici zachodnioukraiscy
nie podzielaj wartoci liberalizmu, indywidualizmu, tolerancji,
wielokulturowoci, ideologii praw czowieka i innych postmodernistycznych standardw, dominujcych we wspczesnym
spoeczestwie Zachodu. Ukraiski nacjonalizm dowodzi jest
gwn przeszkod w realizacji eurazjatyckiego projektu integracyjnego. Naley jednak sprbowa przeksztaci trucizn w lekarstwo, a wroga w przyjaciela, bowiem Zwizek Eurazjatycki
jest pomylany jako model zachowujcy tradycje i specyfik kulturow poszczeglnych wsplnot i narodw26.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Kryzys wewntrzny na Ukrainie spowodowany Euromajdanem

obaj geopolitycy potraktowali jako przesilenie, umoliwiajce Rosji wedug okrelenia Dugina geopolityczny marszozryw.

22

26

, (http://
odnako.org/magazine/material/evraziyskiy-proekt-i-ego-ukrainskaya-problema/).

II. Wojna informacyjna w praktyce

geopolitycznej
1. Technologia zwycistwa

1. Naley szczeglnie podkrela, e w porwnaniu z sierpniem

2008 roku Rosja dziaaa na Krymie uprzedzajco, nie dopuszczajc do realizacji planowanego krwawego scenariusza wydarze.
2. Rosja znalaza recept na przeciwdziaanie kolorowym rewolucjom, ktre dokonywane s w formie zamachw stanu.
3. wiatu zaproponowano alternatywn drog rozwoju, opart
na wartociach duchowych i etycznych.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Podczas uroczystego spotkania z okazji inkorporacji Krymu na

Kremlu w dniu 18 marca 2014 roku prezydent Wadimir Putin
mwi o nieprofesjonalnych i cynicznych dziaaniach Zachodu destabilizujcych sytuacj na Ukrainie, przeciwstawiajc je
pokojowym dziaaniom Rosji. Wrd zgromadzonych z klucza
deputowanych Dumy i senatorw Rady Federacji mona byo dostrzec szefw sub specjalnych, czonkw Rady Bezpieczestwa,
dyplomatw z Siergiejem awrowem na czele, obu czoowych
przedstawicieli geopolityki, Dugina i Panarina, Dmitrija Kisielowa i innych zasuonych przedstawicieli mediw, weteranw
sub specjalnych, w tym Jewgienija Primakowa, dziaaczy kultury i nauki. Zgromadzili si wszyscy politycy i urzdnicy, ktrzy
przyczynili si do sukcesu operacji krymskiej. Byo to symboliczne potwierdzenie faktu, e przejcie kontroli nad Krymem
i jego aneksja dokonay si przy udziale tajnych i jawnych kanaw dywersyjnych, dyplomatycznych i przy uyciu skutecznej
strategii medialnej. Tego samego dnia prof. Panarin skierowa do
swojej grupy dyskusyjnej na portalu W kontaktie notatk zatytuowan Technologia zwycistwa (Panarin VK, 18.03.2014),
w ktrej instruowa swych uczniw:

23

4. Wykrystalizowa si Duch Mstwa: zakumulowany impuls

mstwa Berkutu udao si skierowa we waciwy nurt.
5. Kompleksowe dziaania Rosji we wszystkich sferach przeciwdziaania informacyjnego (dyplomatyczna, finansowo-ekonomiczna, wojskowa itd.) byy prowadzone w cisej koordynacji
i kierowane osobicie przez Wadimira Putina.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Operacj krymsk Panarin konsekwentnie zakwalifikowa jako

informacyjn wojn obronn. Przyzna, e bya to operacja kombinowana (medialna, dyplomatyczna, finansowo-ekonomiczna
i wojskowa), zaplanowana i skoordynowana. W zawoalowany, metaforyczny sposb zasugerowa konsolidacj rosyjskojzycznej
ludnoci Ukrainy, podkrelajc zarazem zaangaowanie w operacji i mstwo ukraiskiego Berkutu. W tytule notatki Technologia zwycistwa zaakcentowa, e rosyjskie plany s realizowane
bez wikszych przeszkd.

24

W podobnym duchu wypowiadaj si przedstawiciele wiata mediw i rosyjskich sub specjalnych. Na 1 Kanale i kanale Rossija-24 rosyjskiej telewizji Dmitrij Kisielow obwieci, e Barack
Obama posiwia ze strachu; stwierdzi te, e Jedynie Rosja
moe zetrze Stany Zjednoczone na py radioaktywny. Genera
Aleksandr Michajow, b. szef Zarzdu FSB ds. Kontaktw ze Spoeczestwem, podsumowa operacj, precyzyjnie datujc klsk
przeciwnika: 16 marca (data referendum na Krymie)27. Genera
wymieni podstawowe instrumenty krymskiej wojny informacyjnej: czynnik psychologiczny (presja, zastraszanie), wczenie si do niej prezydenta Federacji Rosyjskiej (na zewntrz
zachowa absolutny spokj, cho periodycznie wyrywa ze snu
Baracka Obam, tumaczc mu, co si w Rosji dzieje; w dodatku nikt nie podejrzewa, e takie zachowanie prezydenta byo
27

- : C , ,
(http://www.pravda.ru/news/society/21-03-2014/1201182-war-0/?m...).

zaplanowane), szanta, sankcje. Wojna informacyjna obejmuje

mnstwo elementw skadowych, tak w realu, jak i w przestrzeni
wirtualnej, elementw blokowania wpywu przeciwnika i elementw presji (wywierania wpywu) skonkludowa. Cytowane wypowiedzi potwierdzaj opini zachodnich teoretykw:
rachunek zyskw i strat poniesionych w rezultacie wojny informacyjnej nie jest istotny: wane jest, jak ten rezultat zostanie przedstawiony. A ten przekaz propagandowy by jednoznaczny: prezydent Putin zrealizowa swj plan z sukcesem. I by
to sukces globalny.

Blokowanie wpywu i wywieranie presji to pojcia odnoszce si

do technologii walk informacyjnych, sterowania spoecznego.
Podstawowym ich instrumentem, jak moglimy si przekona,
pozostaje specpropaganda: wspczesne rosyjskie batalie informacyjne wyranie nawizuj do tych z czasw zimnej wojny.
Pozostaj te w zgodzie z socjotechnicznymi zasadami skutecznej propagandy, takimi jak zasada masowego i dugotrwaego
dziaania (stereotyp propagandowy pomaraczowej dumy
i banderowcw jest powtarzany nieustannie od 2003 roku), zasada informacji podanej (Rosjanie i ludno rosyjskojzyczna
oczekuj obrony ich praw, uwierzyli w zmanipulowan informacj o zakazie uywania jzyka rosyjskiego), zasada emocjonalnego pobudzenia (doprowadzenie odbiorcw do takiego stanu, by
dziaali bez wikszego namysu, wrcz irracjonalnie), zasada
zrozumiaoci (przekaz jest uproszczony, podawany w czarno-biaych barwach, peen oceniajcych sw-kluczy, np. rusofob),
zasada rzekomej oczywistoci (wywoanie skojarzenia propagandowej tezy z kreowanymi mitami politycznymi: rosyjska wiosna patriotyzm, banderowcy faszyzm, Majdan chaos itp.).
W rosyjskich realiach kontroli pastwa nad wikszoci mediw
tradycyjnych (telewizja, radio, gazety) techniki propagandowe

PUNKT WIDZENIA 05/2014

2. Propaganda jako podstawowy instrument operacji

informacyjnych

25

nie napotykaj wikszych przeszkd. Wiadomoci, ktre si

w nich pojawiaj, s moderowane przez specjalistw od technologii politycznych, ktrzy decyduj, jakie informacje s uyteczne
dla osignicia okrelonych celw, a jakie naley blokowa jako
szkodliwe. Inaczej wyglda sytuacja w internetowych mediach
spoecznociowych, ktrych uytkownicy sami mog wytwarza informacje. Informacja niezalena pojawia si na blogach,
forach dyskusyjnych, portalach Twitter, Facebook itp. Informuj
one w czasie rzeczywistym, a ponadto stay si wpywowymi mediami opiniotwrczymi, charakteryzuj si bowiem rozgazion
interakcj midzy uytkownikami. Przy pomocy narzdzi informatycznych mona te automatycznie replikowa informacj
i propagandowe memy na dowolne posty i adresy.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

3. Sieciowe operacje propagandowe

26

Ze wzgldu na moliwo zamieszczania alternatywnych informacji, a take publicznej wymiany opinii media spoecznociowe
s traktowane jako gwny sektor antyrosyjskiej propagandy.
Portale i sieciowe grupy dyskusyjne w Runecie s obiektem zorganizowanego dziaania, o czym od dawna wiadomo28. Przykadem takiego dziaania jest portal wojny sieciowej http://rossia3.
ru/. 10 marca Aleksandr Dugin zamieci na nim tekst Zasady
polemiki z wrogiem wewntrznym, w ktrym instruowa: Jest
oczywiste, e w kraju mamy 2 obozy: patriotyczny (Putin, nard,
MY) i liberalno-zachodni (wiadomo, kto ONI). MY opowiadamy
si za rosyjskim Krymem, rosyjsk Ukrain, przeciw USA, NATO
i liberalizmowi. Jeli bdzie taka potrzeba, opowiemy si i za
wojn (cho lepiej zaatwia nasze strategiczne interesy bardziej
skutecznym, mikkim sposobem). ONI wypowiadaj si przeciw
wojnie, za woln (od nas) Ukrain, przeciwko Putinowi (jako patriocie), za liberalizmem, cywilizowanym Zachodem, USA i UE.
28

Zob. np. , , ,
. (2003) royallib.ru, gramoty.com;
, , 23.10.2009; .
, , 7.09.2013.

Analiza zacytowanej instrukcji, a w jeszcze wikszym stopniu

wypowiedzi uczestnikw frontu informacyjnego w sieci umoliwiaj wniosek, e propaganda w sieci podlega tym samym zasadom, co w mediach tradycyjnych, a opiera si na opisywanych
przez Panarina technikach dezinformacji, manipulacji, fabrykowania informacji, prowokacji sownej czy zastraszaniu. Ich
informacje i polemiki pisane s jzykiem emocji, nienawici. Zawieraj liczne wulgaryzmy i niecenzuralne epitety, takie jak pederasta czy liberasta. Uderza ich stronniczo i tendencyjno
w interpretacji wydarze. Wyrany jest kult Putina jako skutecznego przywdcy i obrocy Rosji. Obraz wiata jest uproszczony,
przedstawiony w czarno-biaych barwach (czarny jest diaboliczny Zachd, biaa Rosja). Wizerunek przeciwnika ideowego
jest wyrany, nierozmyty, pozbawiony empatii. Jest on dyskredytowany nie tylko ideowo, ale i estetycznie (banderowska gadzina, gby redaktorw). Funkcjonalnie propaganda odgrywa
rol dyskredytacyjn (oponenta, przeciwnika) i akredytacyjn

PUNKT WIDZENIA 05/2014

MY jestemy Rosjanami i po stronie Rosjan, ONI s przeciwko

Rosjanom. Naley wypracowa system synonimw wykorzystywanych w polemice, pamitajc, e musz one by symetryczne.
Np. ONI nazywaj nas patriotami, MY w odpowiedzi stosujemy terminy liberaowie i westernowcy (ros. ). Jeli
NIENASI nazywaj was nacjonalistami, komunistami, radzieckimi, to odpowiedzi bdzie: agent wpywu USA, pita
kolumna. Jeli z ich strony pada termin nazista, stalinista,
naley im z zimn krwi odpowiedzie szpieg, zdrajca, ile ci
zapacio CIA albo mier szpiegom. Jeli ONI od razu zaczynaj z poziomu rosyjski faszysta, stalinista, wystawcie przeciwko nim pocztkujcych, ale agresywnych polemistw. Takie argumenty wykorzystuj ludzie intelektualnie ograniczeni, szkoda
dla nich traci czas. Mona te przeciwko nim uruchomi jaki
automatyczny program patriotycznego trollingu, demotywatory,
memy i wirusowe wideo z Nawalnym przed ambasad USA albo
gbami redaktorw z rozgoni Echo Moskwy lub podobn agitacj wizualn pocztkujcego patrioty.

27

(inspiratora). Przekada si to na jej rol wizerunkow (PR) oraz

agitacyjn i propagandow. W tym kontekcie naley stwierdzi,
e rosyjskie innowacje strategiczne dotycz gwnie komponentu organizacyjnego: z braku struktur spoeczestwa
obywatelskiego informacyjne specnazy (wedug okrelenia
Panarina) s tworzone przez polittechnologw i tzw. liderw
opinii. Wspomniany portal wojny sieciowej jest zarazem portalem Eurazjatyckiego Zwizku Modziey, paramilitarnej modziewki, zaoonej przez Panarina w 2008 roku. Jej organem
naczelnym jest Kwatera Sieciowa.

4. Sie Dugina

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Portal wojny sieciowej http://rossia3.ru/ jest zlinkowany z portalem Midzynarodowego Ruchu Eurazjatyckiego http://evrazia.
org/ oraz portalem wojny sieciowej Partii Narodowo-Bolszewickiej http://nbf.rossia3.ru. Ten z kolei odsya do http://nb-info-ru, tj. do portalu informacyjnego Partii Narodowo-Bolszewickiej i jego licznych klonw sieciowych [http://nppinfo.com, http://
nbpinfo.com, http://nazbol.org, http://., http://nbkurs.
ru], a take do http://oprich-nsk.narod.ru (strona Opriczniny Bractwa Iwana Gronego) czy http://patriot-af.livejournal.

28

Z informacyjno-analitycznego portalu evrazia.org mona wej

na kolejne portale Ruchu Eurazjatyckiego (http://evrazia.info/),
portal TV Viechi (http://vehi.tv/index.php?module=main), portal
TV Eurazja (http://www.evrazia.tv/) oraz portal Knigi Jewrazii
(http://www.evrazia-books.ru/). Wszystkie odsyaj do publikacji Dugina i powielaj aktualne wypowiedzi lidera i jego wsppracownikw.
Z dziaalnoci akademick Dugina moemy si natomiast zapozna na stronach http://konservatizm.org/ i http://ru-neokons.livejournal.com/ (strona Centrum Bada Neokonserwatywnych), na
portalu analitycznym http://geopolitika.ru oraz na multimedialnym portalu http://www.socium.tv/node/40. Jego artykuy i wypo-

wiedzi s te twittowane do mediw spoecznociowych (Twitter,

Facebook, Odnokassniki, W kontaktie), na ktrych utworzy swoje
grupy dyskusyjne. W czasie interwencji Rosji na Krymie Dugin by
wyjtkowo aktywnym liderem opinii. Jego geopolityczne analizy
uzasadniay wszystkie tezy oficjalnej propagandy: udowadnia np.,
e na Ukrainie powsta problem derusyfikacji, postulowa podniesienie rosyjskiego patriotyzmu do rangi patriotyzmu naukowego
(na wzr komunizmu naukowego) itp.
Rozgaziona sie kontaktw w internecie przysparza Duginowi
rzeszy fanatycznych (sdzc na podstawie wyraanych w sieci
opinii) zwolennikw, pogrupowanych w swoiste kolonie duchowe od faszyzujcych nacboli (czonkw Partii Narodowo-
-Bolszewickiej) poprzez studentw socjologii i filozofii Uniwersytetu Moskiewskiego po zagranicznych fanw jego czwartej teorii
i eurazjatyzmu (np. polski xportal.pl). Tworz oni poszczeglne
acuchy oddziaywania informacyjnego, te z kolei jednolit
sie komunikacyjn. Zmobilizowani do dziaania, s w sieci niezwykle dynamiczni, agresywni i bezkompromisowi.

Sieciowe spoeczestwo obywatelskie i informacyjne specnazy

dzieli ogromna przepa. W miejsce tworzcych si spontanicznie grup dyskusyjnych mamy do czynienia ze zorganizowanymi,
zhierarchizowanymi strukturami z kwater gwn i komisarzami na czele. Cz podzielajcych pogldy Dugina formalnych
i nieformalnych ruchw i organizacji zawizaa 13 marca 2014
roku Koalicj Rosyjska Wiosna. Deklaracj zaoycielsk podpisali: Walerij Korowin (Centrum Ekspertyz Geopolitycznych),
Aleksandr Notin (szef Stowarzyszenia Kulturalno-Owiatowego Pierieprawa), Aleksandr Bowdunow (federalny komisarz
Eurazjatyckiego Zwizku Modziey), Wadimir Chomiakow
(wspprzewodniczcy partii Wielikoje Otieczestwo), Andriej
Kowalenko (lider Eurazjatyckiego Zwizku Modziey i partii
Nacyonalnyj Kurs), Aleksiej ylin (lider Stowarzyszenia Prawi-

PUNKT WIDZENIA 05/2014

5. Instytucjonalizacja sieci

29

cowo-Konserwatywnego), Aleksandr Sztilmark (szef organizacji

Czarna Sotnia), Anton Jermoajew (lider Sojuszu Narodowego),
Aleksandr Matiuchin (lider ruchu Rosja Samodzierawna), Dragan Stanojevi (lider Zjednoczonej Serbskiej Diaspory Eurazji).
Lista sygnatariuszy wiadczy, e mamy do czynienia z egzotycznym sojuszem: konserwatywnych radykalistw z lewakami, nacjonalistami i monarchistami oraz ekspertw z bojwkarzami.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Zinstytucjonalizowane formy dziaania organizacji wpisujcych si w nurt ideologii eurazjatyckiej umoliwiaj stosowanie
w sieci tzw. technologii roju. Kwatera sieciowa steruje swoimi ludmi, kontroluje, koryguje wypowiedzi, instruuje. Wykorzystuje do realizacji celw politycznych Kremla, motywujc
patriotyczn misj. Skuteczno tej technologii zapewnia jej masowo: sie Dugina jest tylko jednym z mnstwa podobnych rojw, realizujcych rozpisan na gosy propagand Kremla. Warto
w tym kontekcie wskaza portal wyspecjalizowany w problematyce wojen informacyjnych http://ruxpert.ru, ktry zamieszcza
dug list prokremlowskich forw internetowych: (http://aftershoc; http://avanturist.org; http://vmestepobedim.org; http://
kontra20.ru; http://odnako.org; http://ruska-prawda.com; http://
politrash.ru), a take blogw tzw. patriotw (zob. np. http://nstarikov.ru/blog/9558).

30

Wiele uwagi powica si w ostatnim czasie portalom diaspory

rosyjskiej, ktre wczono do wojen informacyjnych Rosji (http://
baltija.eu, http://glagol.in.ua, http://imperiya.by i in.). Jurij Baranczik, Rosjanin z Biaorusi, ktry do niedawna przedstawia si
jako administrator portalu imperiya.by, obecnie podpisuje swe
teksty jako dyrektor wykonawczy Instytutu Wojen Informacyjnych, Moskwa. Pojawio si te mnstwo nowych agencji i portali
informacyjnych. Od adresowanej do krajw bliskiej zagranicy
i pnocno-zachodnich ssiadw Rosji agencji Regnum, kontrolowanej przez polittechnologa Modesta Kolerowa, odpczkoway
np. agencja Rex, ostkraft.ru, cominf.org, a przypuszczalnie take regcomment.ru, zapadrus.su, iines.org, stoletije.ru. czy je to

samo grono ekspertw (liderw opinii), ktrych dug list znajdujemy na stronie IA Rex29.

6. Innowacje w realu

Czynn dezinformacj uprawiali take uprzejmi ludzie umundurowani i uzbrojeni wojskowi, bez naszywek na mundurach,
ktrzy pojawili si na Krymie w nocy z 1 na 2 marca. Zajli wwczas m.in. lotnisko w Sewastopolu, by broni go, jak wyjanili,
przed desantem banderowskich komandosw z Kijowa. Rano
suby prasowe lotniska poinformoway, e onierze byli bardzo uprzejmi, a jak si przekonali, e lotnisku aden desant nie
zagraa, przeprosili i opucili port lotniczy. Kiedy ta informacja
29

Zob. http://www.iarex.ru/experts/ dostp 26.03.2014.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Swoiste innowacje mona zaobserwowa take w realu. Odpowiednikiem propagandowej dezinformacji sowem jest dezinformacja za pomoc dziaania. Tak np. 17 marca 2014 roku odbyy
si w Moskwie dwa tzw. marsze pokoju demonstracja przeciwnikw inkorporacji Krymu oraz pokojowa, jak komentowano
w rosyjskiej telewizji, demonstracja paramilitarnej organizacji Sens Czasu faszyzujcego stalinisty Siergieja Kurginiana.
Uczestnicy konkurencyjnego marszu pokoju, w ktrym wedug
dziennika Moskowskij Komsomolec wzio udzia 15 tys. osb (inne
media poday, e merostwo Moskwy wydao zgod na 4-tysiczn
demonstracj), byli ubrani w czerwone kurtki ze stylizowanymi na wojskowe pagonami, na ktrych wyszyto gwiazdki i litery
SW (pierwsze litery nazwy organizacji Sut Wremeni, ros.
). Ludzie modzi i weterani maszerowali w kolumnach,
rwno co wiadczy o tym, e wicz przed podobnymi imprezami. Po defiladzie uczestnicy marszu zatrzymali si na pl. Rewolucji, by wysucha przemwienia Kurginiana, ktry powiedzia
m.in.: W Kijowie rzdzi banderowska swoocz, ktra wyciga
swe brudne apy w faszystowskim pozdrowieniu. () W Moskwie
Majdanu nie bdzie. Nie pozwolimy na to.

31

obiega wiat, wrcili na lotnisko, zajli te inne obiekty strategiczne na Krymie. Uprzejmych ludzi wykorzystano w propagandzie jako wzr bezkrwawych rozwiza problemw na Krymie. Mwi o nich take prezydent Putin: Podczas pokojowego
Majdanu zgino ok. 100 osb, podczas gdy w czasie tzw. interwencji zbrojnej na Krymie nikt nie zosta ranny.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Cz elementw wzmacniajcych propagand (czerwone kurtki, wstki w. Jerzego, wito flagi) naley odnie do sfery
symbolicznej, socjokulturowej, konsolidujcej Rosjan i rosyjskojzycznych obywateli pastw powstaych po rozpadzie ZSRR.

32

Podsumowanie
Polityka pastwa
Inkorporacja Krymu i towarzyszca jej wojna informacyjna jest
efektem konsekwentnie realizowanej od lat polityki umacniania
pastwa i odbudowy stref wpyww Rosji, a take mobilizacji
spoeczestwa. Jest take zbiena z realizowan od lat polityk, zarysowan w Doktrynie bezpieczestwa informacyjnego
z 2000 roku, w ktrej do gwnych zagroe zaliczono m.in. upowszechnianie dezinformacji o Rosji i dziaalnoci federalnych
organw wadzy pastwowej. Celom neutralizacji wojen informacyjnych przeciwko Federacji Rosyjskiej suyy realizowane
w ostatnich latach programy prezydenckie, takie jak: Stworzenie pozytywnego wizerunku Federacji Rosyjskiej, Umocnienie
bezpieczestwa informacyjnego Rosji czy Budowanie jednolitej
przestrzeni informacyjnej Rosji, ktre prezydent Putin podporzdkowa celom wzmocnienia obywatelskiej tosamoci wieloetnicznego spoeczestwa Federacji Rosyjskiej30.

Duy wpyw na t polityk maj wywodzce si ze sub specjalnych elity wadzy, ktre obray strategi rywalizacyjn ze wiatem zewntrznym. Znajduje ona wyraz m.in. w ustawie o organizacjach pozarzdowych, otrzymujcych finansowanie z zagranicy, ktre musz si wpisa do rejestru agentw zagranicznych
(2012), ustawie antygejowskiej (2013), przede wszystkim jednak
w konsekwentnej budowie zaplecza naukowo-badawczego w dzie30

Kremlin.ru, 12.02.2013, volgapress.ru, 9.02.2013.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Wymiar zewntrzny tej polityki wynika z przewiadczenia

Kremla o prbach wpywania na procesy zachodzce w Rosji i na
obszarze poradzieckim. Przewiadczenie to naukowo uzasadnia doktryna geopolityki, kierujc infoagresj gwnie przeciwko
geopolitycznym przeciwnikom (Zachodowi, w pierwszym rzdzie USA i NATO).

33

dzinie wojen informacyjnych, zaplecza organizacyjnego, medialnego, ideologicznego, wsparcia legislacyjnego, dyplomatycznego,
spoecznego, wsparcia wiata nauki i kultury itd.
Stary produkt w nowym opakowaniu
Obserwowan w ostatnim czasie rosyjsk wojn informacyjn i sieciow naley interpretowa jako produkt tradycyjnych
technologii politycznych wykorzystywanych od lat, a odziedziczonych po ZSRR. Do radzieckich wojen psychologicznych i radzieckich stereotypw mentalnych wyranie nawizuje rosyjska
geopolityka informacyjna, w swych rozwaaniach teoretycznych
wykorzystujca rodzaj ideologicznej nowomowy. Musiaa ona
uwzgldni nowe narzdzia medialne (internet), jednak innowacje dotycz gwnie organizacji dziaania w sieci. Gwnym narzdziem wojen informacyjnych pozostaje propaganda. Jest ona
rozpoznawalna pod wzgldem jzyka (jzyk emocji i ocen, nie
faktw), treci (zgodno z oficjaln propagand Kremla) oraz
funkcji (dyskredytacja przeciwnika). Mona si zastanawia, czy
taki instrument umoliwiby Rosji now ideologiczn krucjat na
Zachodzie. Rosyjski przekaz propagandowy jest mao wiarygodny, w dobie nowych technologii informacyjnych atwy do zweryfikowania, a propagowane idee mao atrakcyjne. Na Wschodzie
jednak oparta na dezinformacji ideologiczna nowomowa nadal
trafia na podatny grunt socjokulturowy.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Sprzymierzecy Rosji

34

Podczas operacji krymskiej gwnym sprzymierzecem Rosji

bya diaspora rosyjskojzyczna, ktra zachowaa wizi kulturowe i emocjonalne z Rosj. Czynnikiem umoliwiajcym skuteczne dziaanie jest take rosyjskojzyczna przestrze jzykowa; jest
to zarazem dogodna przestrze informacyjna, medialna, podatna
na rosyjsk propagand. Obszar b. ZSRR (w tym Ukraina) jest ponadto dobrze rozpoznany i spenetrowany przy pomocy agentury
wpywu wywodzcej si z mnstwa organizacji rosyjskiej diaspo-

ry. Postawa rosyjskojzycznych obywateli Ukrainy uatwia Rosji

realizacj celw operacji krymskiej. Ich przychylno uzyskano
w wyniku dugotrwaej propagandy, wspartej na Krymie akcjami
dywersyjnymi. Jednak nawet na takim podatnym gruncie Rosja
ucieka si do rozwiza militarnych, si wymuszajc posuszestwo nieprzekonanych.

Warto jednak odnotowa, e przekaz kierowany do Zachodu jest

modyfikowany, realizowany przy wykorzystaniu wyspecjalizowanych mediw (Goos Rossii, TV RT). Na Zachd zorientowane
s take oficjalne strony rosyjskich instytucji, np. MSZ, ktre
interpretuje wydarzenia w bardziej wyrafinowany sposb. Pojawiajca si tu dezinformacja jest i bdzie trudniejsza do rozszyfrowania. W przypadku radia Goos Rossii i TV RT prowadz j
bowiem take lokalni, miejscowi liderzy opinii. Jest te podawana
innym jzykiem, cho tak samo zinstrumentalizowanym (Rosjanie te maj prawo do patriotyzmu, rzdzcy pragn Rosji wolnej i bogatej, Putin i Kreml czerpi sw wadz z woli ludu),
tj. jzykiem odwoujcym si do powszechnie uznanych wartoci. Rosjanie odwouj si te do rnych motywacji rnych grup
spoecznych na Zachodzie (pacyfistw zastraszaj wojn, politykw nieobliczalnoci, biznesmenw potencjalnymi stratami;
ekspertom tumacz, dlaczego modele zachodnie s nieprzystawalne np. do Ukrainy). Ponadto opinia publiczna nie zdaje sobie
sprawy, e jest obiektem zaplanowanej i skoordynowanej walki
informacyjnej.

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Spoeczestwa zachodnie s bardziej odporne na rosyjsk dezinformacj: nie przekonaa ich rosyjska argumentacja, e aneksja uchronia Krym od okruciestwa banderowcw i faszystw
z Majdanu. S w peni wiadome, e reklamowany przez rosyjsk propagand nowy projekt rewolucji konserwatywnej,
czyli deamerykanizacja wiata, w tym Europy, jest nieatrakcyjny,
nienowy i sprowadza si do wytyczenia stref wpyww.

35

Perspektywy wojen informacyjnych

PUNKT WIDZENIA 05/2014

Naley wnioskowa, e rosyjskie batalie informacyjne bd kontynuowane. Wykrystalizowaa si bowiem nowa doktryna Putina.
Jest to doktryna geopolityczna, eurazjatycka, antyliberalna, zorientowana na rywalizacj z Zachodem i dominacj Rosji w Eurazji.
Z tego wzgldu zadaniem racjonalnej debaty publicznej jest i bdzie w najbliszym czasie ograniczanie sfery rosyjskich mitw
politycznych i zideologizowanych dziaa propagandowych, wyjanianie ich mechanizmw i celw.

36