56

Rusofobia w strategii Kremla

bro masowego raenia

Jolanta Darczewska, Piotr ochowski

NUMER 56
WARSZAWA
PADZIERNIK 2015

Rusofobia w strategii Kremla

Bro masowego raenia

Jolanta Darczewska, Piotr ochowski

 Copyright by Orodek Studiw Wschodnich

im. Marka Karpia / Centre for Eastern Studies
Redakcja
Anna abuszewska, Katarzyna Kazimierska
Opracowanie graficzne
PARA-BUCH
DTP
GroupMedia
Zdjcie na okadce
Agencja Shuttestock

WYDAWCA
Orodek Studiw Wschodnich im. Marka Karpia
Centre for Eastern Studies
ul. Koszykowa 6a, Warszawa
Tel. + 48 /22/ 525 80 00
Fax: + 48 /22/ 525 80 40
osw.waw.pl
ISBN 978-83-62936-72-4

Spis treci
WSTP /5
TEZY /6
I. Zarys historii pojcia /9
II. Rusofobia w informacyjnym polu walki /13
III. Rusofobia w jzyku polityki oficjalnej /16
IV. Rusofobia pod specjalnym nadzorem /18
V. (Anty)dialog z Polsk jako element rosyjskiego
dyskursu tosamociowego /22
VI. Rusofobia jako problem Kremla /27

WSTP
W odpowiedzi na zachodni krytyk dziaa Rosji na Ukrainie
w rosyjskim jzyku politycznym przywrcono pojcie rusofobii.
Ma ono dug tradycj i jest gboko osadzone w XIX-wiecznym
dyskursie imperialnym. Od pocztku by to dyskurs politycznie
dwuznaczny: z jednej strony kreli strefy dominacji Imperium
Rosyjskiego, z drugiej za promowa wizj odrbnego rosyjskiego
wiata budowanego w opozycji do konsumpcyjnego, gnijcego
Zachodu.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Postulat walki z rusofobi, coraz czciej przywoywany w rosyjskiej przestrzeni medialnej, stanowi dzi zapowied kolejnej
odsony w wojnie komunikacyjnej Rosji z przeciwnikami Kremla
zarwno zewntrznymi, jak i wewntrznymi. Obecni kremlowscy stratedzy zrwnuj rusofobi z antysemityzmem, nadaj jej
wymiar uniwersalny i traktuj jako argument w neoimperialnym
dyskursie tosamociowym. Rusofob, bdcy niejako klasycznym
wrogiem Rosji, dobrze wpisuje si przy tym w obraz przeciwnika ideowego, umoliwia bowiem formuowanie kategorycznych,
skrajnie emocjonalnych i mobilizujcych ocen.

TEZY

Zakorzeniony historycznie termin rusofobia, wprowadzony

do obiegu w poowie XIX wieku, mia wspiera wczesny rosyjski dyskurs imperialny i cywilizacyjny. Ju wwczas Imperium Rosyjskie przedstawiano w opozycji do zdegenerowanej
Europy jako spadkobierc tradycyjnych wartoci gnijcego
wiata. Od pocztku by to dyskurs politycznie dwuznaczny:
z jednej strony kreli zakres strefy dominacji Imperium Rosyjskiego w Europie rodkowej i Poudniowej (panslawizm),
z drugiej promowa wizj odrbnego wiata (Imperium
Wschodu), reprezentujcego prawosawno-cesarsk tradycj
Bizancjum i dziedzictwo Dyngis-chana, tj. inn hierarchi
wartoci. Dyskurs ten nie zdoa zneutralizowa wczesnej
krytyki Zachodu pod adresem polityki ekspansji caratu, czego
efektem bya postawa wyniosego izolacjonizmu Rosji.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Na

przestrzeni dziejw walka z rusofobi bya wykorzystywana do realizacji rnych celw polityki wewntrznej
i zewntrznej pastwa: dyscyplinowania zbuntowanych
narodw Imperium Rosyjskiego, walki ze wiatowym syjonizmem, konsolidowania obywateli, a take jako argument
przeciwko rozszerzeniu NATO i UE itp. Przez tego rodzaju cele
taktyczne zawsze jednak przewieca cel strategiczny: rusofobia niezmiennie symbolizowaa rywalizacj dwch modeli
kulturowo-cywilizacyjnych oraz konflikt dwch systemw
wartoci Wschodu i Zachodu. Walka z rusofobi uzasadniaa schematyczny podzia wiata i, stygmatyzujc jednostki
i pastwa ideowo obce, mobilizowaa wasne spoeczestwo
w obliczu domniemanego zagroenia.

Obecne wadze Federacji Rosyjskiej przykadaj ogromn wag

do rozwoju technologii politycznych i bdcych ich pochodn

technologii informacyjnych. Su one ich legitymizacji oraz
realizacji celw polityki wewntrznej i zagranicznej. W ostatnich latach ich znaczenie wzroso, zmieniy take charakter

 z defensywnego na ofensywny. Moderowanie przekazw,

zawierajcych podany z punktu widzenia wadz wizerunek
Rosji i otaczajcego j wiata, jest traktowane jako skuteczny
i perspektywiczny sposb ksztatowania zbiorowej wiadomoci.

Tak zwana propaganda pastwowa jest w istocie form pla-

nowanej i dugotrwaej operacji specjalnej, wykorzystujcej

techniki manipulacji informacj i elementy sterowania spoecznego. Osadzona w deterministycznym kontekcie rywalizacji ze wiatem zachodnim wymaga staego konstruowania
bd aktualizowania wykorzystywanego ju wczeniej obrazu wroga. Rusofob dobrze wpisuje si w obraz przeciwnika
ideowego; umoliwia bowiem formuowanie kategorycznych,
skrajnie emocjonalnych i mobilizujcych ocen.

ne trendy. Przede wszystkim traktuje rusofobi jako zrwnywan z antysemityzmem form nietolerancji etnicznej wobec
Rosjan, etnosu rosyjskojzycznego i pastwa rosyjskiego, za
walk z tym zjawiskiem jako narzdzie uniwersalne. Pojcie rusofobii wewntrznej rozszerza na Ukrain i Biaoru,
zrwnujc kwesti narodow biaorusk i ukraisk z kwesti
cywilizacyjn (Ukraicy i Biaorusini nie s odrbnymi narodami, s czci rosyjskiego wiata). Rozwijana na gruncie stricte wewntrzrosyjskim jest wymierzona przeciwko
zwolennikom demokratyzacji i liberalizacji Rosji. Oznacza to,
e pastwo uznaje krytykw panujcego reimu za wrogw,
dy do ich publicznego napitnowania i izolowania. Z drugiej
strony, atak na rusofoba jest form uodporniania wasnego
spoeczestwa przed zwtpieniem w polityk Kremla.

Budowanie obrazu rusofobicznych pastw jest take instrumentem ksztatowania neoimperialnej tosamoci politycznej obywateli Federacji Rosyjskiej, ich mobilizacji w obliczu
realnego bd domniemanego zagroenia, a take form

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Nowa strategia walki z rusofobi niesie ze sob niebezpiecz-

przywrcenia im komfortu psychologicznego w obliczu fiaska

kremlowskich posuni (np. na Ukrainie). Zmitologizowany
stereotyp pastw rusofobicznych pozostaje ponadto koronnym argumentem i prostym objanieniem napi zachodzcych w stosunkach midzy Rosj a Zachodem.

Walka z rusofobi, ktra urasta dzi do fenomenu uniwersal-

nego, jest przejawem negatywnego programu polityki Rosji na

przestrzeni dziejw. Programu pozytywnego (atrakcyjnego,
ideologicznie nonego) nie sformuowano do dzi. W efekcie
Rosja zwraca si w stron imperialnej przeszoci i tradycyjnego argumentu siy.

Akcje informacyjne wykorzystujce stereotyp rusofobii sta-

PUNKT WIDZENIA 10/2015

nowi poywk dla rosyjskiego szowinizmu, co w wielo

etnicznym pastwie moe mie konsekwencje odwrotne ni
zamierzone. W wymiarze zewntrznym traktowane jako
sposb komunikacji Rosji z poszczeglnymi pastwami, wymuszajcy korekt ich krytycznego stanowiska wobec polityki Kremla, a polegajcy na przypisaniu przeciwnikowi
podstpnych zamierze, negatywnych cech i wartoci takie
akcje z zaoenia s zaprzeczeniem dialogu. Zapowiadaj one
wzrost poziomu agresywnoci rosyjskiego jzyka politycznego, dalsz samoizolacj Rosji i jak w czasach caratu i ZSRR
demonstracj postawy wyniosego izolacjonizmu.

I. Zarys historii pojcia

Fiodor Tiutczew (18031873) rosyjski dyplomata i poeta, autor znanego sloganu (Umysem Rosji nie zrozumiesz). W 1822
roku, po studiach na Uniwersytecie Moskiewskim, wyjecha jako attach do
poselstwa rosyjskiego w Monachium. W subie dyplomatycznej spdzi ponad
dwadziecia lat (Monachium, Turyn, Genua). W publicystyce politycznej przyblia relacje midzy Rosj a Europ, sytuacj polityczn i spoeczn w Europie
w czasie Wiosny Ludw, by propagatorem panslawizmu. W poowie lat 40. XIX
wieku by inicjatorem stworzenia rosyjskiej kontrpropagandy na Zachodzie;
http://magazines.russ.ru/nlo/1999/40/reitbl.html. Po powrocie do Rosji pracowa w komitecie do spraw cenzury w III Oddziale Kancelarii Osobistej Jego
Cesarskiej Moci, od 1858 roku kierowa tym komitetem.
III Oddzia Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Moci (carska policja tajna) dziaa w latach 18261880. Mia szerokie penomocnictwa: kontrolowa ministerstwa, cenzurowa publikacje, monitorowa dziaalno sekciarsk w Kociele
prawosawnym, zbiera informacje o osobach nadzorowanych przez policj,
sprawowa nadzr nad aresztami i wizieniami oraz miejscami przesiedle
osb podejrzanych i szkodliwych. III Oddzia mia do pomocy Korpus andarmw. Po 1830 roku koordynowa i nadzorowa agentur zagraniczn, powoywan gwnie do ledzenia polskiej Wielkiej Emigracji. W 1848 roku w ramach
III Oddziau powsta Komitet Specjalny do Nadzoru nad Drukiem, tzw. komitet
buturlinowski (od nazwiska pierwszego szefa Dmitrija Buturlina). Dziesi lat
pniej na jego czele stan Fiodor Tiutczew; kierowa nim do 1873 roku.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Pojcie rusofobia wprowadzi do dyskursu politycznego Fiodor

Tiutczew1, poeta, dyplomata, tajny radca w III Oddziale Kancelarii Carskiej2, wspierajcy swj rzd koncepcyjnie i informacyjnie.
W pisanych w latach 40. XIX wieku tekstach Rosja i Niemcy,
Rosja i rewolucja oraz Rosja i Zachd kreli potencjalne programy polityki zagranicznej Imperium Rosyjskiego, m.in. partnerstwa ze zdrowym jeszcze elementem germaskim, co miao
by remedium na powstrzymanie zgnilizny szerzcej si z Francji czy panslawizmu, tj. oglnosowiaskiej harmonii pod patronatem Rosji. W jego geokulturowym ujciu Imperium Rosyjskie
(Wielki Wschd), spychane na margines wiata Zachodu, miao
by jego zbawc, ostoj wartoci chrzecijaskich. Pojcie rusofobii Tiutczew umieszcza w dwch kontekstach: wewntrznym
(przypisuje j okcydentalistom, krytykujcym carski reim za
represje, bezprawie i brak swobody sowa oraz przeciwstawiajcym Rosj Europie, utyskujc przy tym, i adne naruszenia
prawa, zasad etycznych, a nawet cywilizacyjnych, jakich Europa

si dopuszcza, nie powstrzymuj pdu do niej) oraz zewntrznym (gwnie w kontekcie odrzucenia przez Polakw idei sowiaskiego braterstwa). Przeciwiestwem rusofoba by z jednej
strony prawosawny patriota, umacniajcy imperium, a z drugiej
rusofil (sowianofil). Termin ugruntoway nastpnie sowianofilstwo i panslawizm3 rozwijane w drugiej poowie XIX wieku.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Tiutczew wyranie powiza rusofobi z kwesti polsk i walk Polakw przeciwko imperium. Usprawiedliwiajc polityk
caratu, sprowadzi t kwesti do konfliktu midzy Sowianami.
Porozbiorow, rusofobiczn Polsk oskara o zdrad, gwaty
i okruciestwa na Rosjanach, a w wierszu Do Sowian (1867)
okreli j mianem Judasza Sowiaszczyzny. Nie by w swych
pogldach odosobniony: kade powstanie nad Wis (1794, 1830,
1863) byo dla carskiej propagandy okazj do manifestowania wrogoci i przypominania polskiej zdrady, polskiej niewdzicznoci, polskich okruciestw. Co wicej, poczynajc od Nikoaja
Karamzina, wspierajca carsk propagand nacjonalistyczna interpretacja dziejw narzucaa stereotyp Rosji jako ofiary Polski:
Polska bya wrogiem, za likwidacja polskiego pastwa bya konsekwencj sprawiedliwoci dziejowej4 .

10

Do zasobw leksykalnych jzyka rosyjskiego sowo rusofobia

weszo dopiero za czasw Stalina. Po raz pierwszy pojawio si
w sowniku Dmitrija Uszakowa (19351941), a nastpnie Siergieja
Oegowa (1949) i tzw. Sowniku akademickim (19501965). Propaganda stalinowska, ktra metod kreowania wrogw doprowadzia do perfekcji, kierowaa przeciwko nim agresj obywateli.
Antyrusofobiczny nacjonalizm i wielkorosyjski szowinizm sta3

Kierunki rosyjskiej myli spoecznej, rozwijanej w latach 40.70. XIX wieku.

Sowianofile poddawali krytyce europeizacj Rosji i gosili jedno Sowian.
W epoce Mikoaja I wzmogo si zainteresowanie Sowianami pod panowaniem tureckim i austriackim; zaowocowao to panslawistycznym programem
polityki zagranicznej caratu.
Szerzej na ten temat zob. Andrzej Nowak, Putin. rda imperialnej agresji,
Warszawa 2014.

Echa XIX-wiecznej ideologii odnajdujemy we wspczesnej myli,

budujcej rosyjsk ide i rosyjski wiat. Rosyjscy geopolitycy
oraz bliscy im rzecznicy eurazjatyzmu i rosyjskiego konserwatyzmu, stanowicy dzi intelektualne zaplecze polityki rosyjskiej,
w historycznej tradycji poszukuj kluczy do odrodzenia imperialnej potgi Rosji. Przed rozszerzeniem UE i NATO postulowali
odseparowanie od Rosji krajw batyckich (), ktre
wskutek swojej rusofobii przeszkadzaj w integracji eurazjatyckiej. Wszelkie napicia i konflikty na arenie midzynarodowej
z udziaem Rosji (w Kosowie, Gruzji, na Ukrainie, w Syrii) sprowadzaj do konfliktu systemw wartoci Wschodu i Zachodu.
Prowadzi to do naduy interpretacyjnych: Rosja w ich ujciu
broni tradycyjnych wartoci i prawa midzynarodowego, za jej
przeciwnik, Zachd, burzy tradycyjny porzdek, amie to prawo
i odrzuca wszystko, co rosyjskie.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

nowiy zarazem wyprbowany wentyl bezpieczestwa. W czasach ZSRR problem by staym przedmiotem zainteresowania
akademickiej analityki i publicystyki politycznej. Profesor Igor
Szafarewicz, np. w obszernym traktacie Rusofobia, wydanym
w Rosji pod koniec lat 80. ubiegego stulecia, tj. ju w czasach pierestrojki, rozprawia si z rusofobicznymi dysydentami w kraju
i na emigracji (Aleksander Janow, Grigorij Pomieranc, Aleksandr
Galicz i in.) oraz krytykami ZSRR (rusofobami) na Zachodzie
(Richard Pipes, Friedrich Hayek). Rusofobi uzna za destrukcyjn si, ktra hamuje samodzielny rozwj Rosji. Tworzc w ten
sposb teoretyczne podstawy do walki z Zachodem i rosyjsk
inteligencj domagajc si liberalizacji reimu, agresj wsp
obywateli kierowa przeciwko syjonistom. Szerzenie rusofobii
przypisa bowiem ydom oderwanym od kultury narodowej,
odgrywajcym ogromn rol w rodkach informacji masowej na
wiecie i ukrywajcym si przed wszelk krytyk za parawanem
antysemityzmu. Tez t powtrzy zreszt w ksikach: Trzechtysicletnia zagadka. Historia ydostwa z perspektywy wspczesnej Rosji (Moskwa 2002), Nard rosyjski w bitwie cywilizacji (Moskwa 2011) i in.

11

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Rusofobia wewntrzna jest stale obecna w rozwaaniach rosyjskich ultranacjonalistw5. Od 2012 roku jest te staym przedmiotem zainteresowania Rosyjskiego Instytutu Studiw Strategicznych (RISI) obsugujcego ekspercko Administracj Prezydenta6.
W kontekcie konfliktu Ukrainy i Rosji RISI podtrzymuje take
temat rzekomej polskiej rusofobii (np. ekspert RISI Oleg Niemienski, podobnie jak Wadimir yrinowski sugeruje, e Polska dy
do rewizji granic i przyczenia Ukrainy Zachodniej do swego
terytorium). Walk z tym fenomenem uzasadnia si posunicia
w polityce realnej, np. wprowadzenie do repertuaru wit pastwowych Dnia Jednoci Narodowej, obchodzonego 4 listopada na
cze wygnania Polakw z Kremla w 1612 roku czy rosyjsk interwencj zbrojn poza granicami Rosji w celu rzekomej obrony
ludnoci rosyjskojzycznej (Krym, Osetia Poudniowa, Abchazja).

12

Zob. np. A. , . 20062009 .;

Autor by deputowanym do Dumy czwartej kadencji, lider partii Wielka Rosja.
W 2012 roku klub ekspercki RISI zainicjowa akcj monitoringu rusofobii w rosyjskich podrcznikach (http://kuraev.ru/smf/index.php?topic=599940.0),
w 2013 roku zorganizowa dwie konferencje na temat rusofobii, w 2014 roku
w serii Przegldy analityczne RISI pojawi si raport Rusofobia Olega Niemienskiego itp.

II. Rusofobia w informacyjnym polu walki

Rosyjskie akcje informacyjne przybieraj charakter bitew prowadzonych jzykiem agresji, wykluczajcym moliwo jakiejkolwiek
polemiki i kompromisu. Przedstawiane argumenty, uzasadniajce
prawo Rosji do modelowania przestrzeni midzynarodowej, maj
ugruntowa we wasnym spoeczestwie przekonanie o braku alternatywy dla dziaa podejmowanych przez wadze. Paleta podejmowanych dziaa nie jest wyrafinowana i przypomina metody
stosowane w czasach zimnej wojny. Wedug rosyjskich teoretykw
oddziaywania informacyjnego kluczem do sukcesu jest stosowanie
kilku podstawowych zasad: masowego i dugotrwaego dziaania,
powielania informacji uproszczonej, stawiajcej odbiorc przed wyborem swjobcy, pobudzenia emocjonalnego odbiorcy oraz rzekomej oczywistoci, odwoujcej si do rosyjskiego kodu kulturowego,
ktrego nieodczn czci jest przywizanie do idei imperialnej7.

Przykadem kompleksowego podejcia do problematyki oddziaywania informacyjnego i technologii budowania obrazu wroga s publikacje Akademii
Samoobrony Informacyjnej dziaajcej pod egid Rosyjskiej Akademii Nauk
i Akademii Nauk Wojskowych Federacji Rosyjskiej. Zob. np.: ..,
..,

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Wadze Federacji Rosyjskiej przykadaj ogromn wag do rozwoju technologii politycznych i bdcych ich pochodn technologii
informacyjnych. Su one ich legitymizacji oraz realizacji celw
polityki wewntrznej i zagranicznej. W ostatnich latach znaczenie tych technologii wzroso, zmieniy take charakter z defensywnego na ofensywny. Moderowanie przekazw, zawierajcych
podany z punktu widzenia wadz wizerunek Rosji i otaczajcego j wiata, jest traktowane jako skuteczny i perspektywiczny
sposb ksztatowania zbiorowej wiadomoci. Tak zwana propaganda pastwowa jest w istocie form planowanej i dugotrwaej
operacji specjalnej, wykorzystujcej techniki manipulacji informacj i elementy sterowania spoecznego, a osadzonej w deterministycznym kontekcie rywalizacji ze wiatem zachodnim.

13

Przez sw dugotrwao i powtarzalno rosyjskie kampanie

informacyjne osigaj efekt stygmatyzujcej zwizoci przekazu. Sta obecno tej techniki potwierdza wprowadzanie do rosyjskiego jzyka politycznego trwaych sloganw, etykiet i klisz,
stanowicych w istocie modelowy opis rzeczywistoci8. Ich rol
jest ksztatowanie postaw spoeczestwa wobec aktualnych wydarze politycznych, np. przekonania, e rosyjski wiat poza
granicami Rosji ma szczeglne prawa; e prawa ludnoci rosyjskojzycznej s zagroone; e nastpia rosyjska wiosna, czyli
patriotyczne przebudzenie narodu; e banderowcy (utosamiani z faszystami) zagraaj Rosjanom i ich ssiadom; e tzw. kolorowe rewolucje s konsekwencj spisku Zachodu przeciwko Rosji,
za rosyjski konserwatyzm jest odpowiedzi na zachodni liberalizm. Zgodnie z logik opozycji swjobcy technika ta wymaga
skonstruowania obrazu wroga (zarwno zewntrznego, jak i wewntrznego). Przykadowo, wrogami s Polska jako ko trojaski USA w UE, ale take zwolennicy okcydentalizmu w Rosji
pita kolumna bd ekstremici, do ktrych zalicza si wszelkich
krytykw wadz9. Katalog stosowanych sloganw i stereotypw
jest na bieco uzupeniany i aktualizowany, rozwijane s rwnie metody ich upowszechniania10.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

W odpowiedzi na zachodni krytyk dziaa Rosji na Ukrainie

do arsenau rosyjskiej walki informacyjnej wczono ponownie
pojcie rusofobii. Geografi rusofobii rozszerzono na cay wiat

14

: , , 2014, nr 4, s.2227; http://www.iwars.su/#!statii/clyp

8
Wyranym tego przykadem jest slogan propagandowy suwerenna demokracja, znamionujcy odejcie od demokracji liberalnej, ktr deklarowaa
Jelcynowska Rosja.
9
Jolanta Darczewska, Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej, Punkt Widzenia
OSW, 2014; http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/anatomia_rosyjskiej_
wojny_informacyjnej.pdf
10
Jadwiga Rogoa, Witold Rodkiewicz, Potiomkinowski konserwatyzm. Ideologiczne narzdzie Kremla, Punkt Widzenia OSW, 2014; http://www.osw.waw.pl/
pl/publikacje/punkt-widzenia/2015-02-03/potiomkinowski-konserwatyzmideologiczne-narzedzie-kremla

PUNKT WIDZENIA 10/2015

zewntrzny: staa si sowem kluczem objaniajcym polityczno-psychologiczne motywy odrzucania wszystkiego, co rosyjskie.
W kontekcie wewntrznym rusofob staje si okreleniem obywatela Rosji negatywnie odnoszcego si do polityki wadz bd
wyraajcego sympati do pastw skonfliktowanych z Rosj.
W praktyce politycznej dany stereotyp stygmatyzuje jednostki
antypastwowe i ideowo obce, co suy ich wyobcowaniu. Cel
wewntrzny przywieca take naganianiu rzekomej rusofobii
jako problemu dotykajcego spoeczestwa pastw NATO i UE:
mobilizuje to wasne spoeczestwo w obliczu domniemanego zagroenia. Zarazem jednak sugerowanie, e hodowanie rusofobii
jest sprzeczne z wartociami demokratycznymi (co de facto oznacza wtargnicie w obcy system wartoci) ma inny, zewntrzny
cel: suy pozyskiwaniu wrd elit politycznych i intelektualnych
Zachodu sojusznikw/sympatykw polityki Kremla.

15

III. Rusofobia w jzyku polityki oficjalnej

Konflikt na Ukrainie spowodowa zaostrzenie rosyjskiego jzyka politycznego, a jego radykalizm rs wprost proporcjonalnie
do skali oporu Kijowa. Ukraina przedstawiana pocztkowo jako
pastwo stanowice zagroenie dla wiata zewntrznego, gwnie
wskutek upowszechniania neofaszyzmu i radykalnego (sic!) nacjonalizmu, dzi w oficjalnej propagandzie jest przede wszystkim
pastwem rusofobicznym. Nawizywanie do ideologii faszystowskiej i nazistowskiej oraz rzekomych antyrosyjskich fobii suy
dyskredytowaniu i demonizowaniu ukraiskiej rewolucji godnoci. Istotnym elementem tej strategii informacyjnej jest rozszerzenie na Ukrain pojcia rusofobii wewntrznej, tj. podkrelanie,
e Ukraina jest i pozostanie czci rosyjskiego wiata11.
W kontekcie konfliktu ukraisko-rosyjskiego rusofobia wesza
do jzyka oficjalnej polityki. Prezydent Wadimir Putin ostrzega,
e na wiecie nasila si antysemityzm i rusofobia. Podkrela przy
tym, e podsycanie przez Zachd nastrojw rusofobicznych na
Ukrainie moe doprowadzi do katastrofy12. Minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej awrow, uznajc rusofobi za cech polityki zagranicznej niektrych pastw, dodaje przy tym, e mona to
wyleczy poprzez dialog13. Szef Administracji Prezydenta Siergiej
Iwanow uzasadnia, e aneksja Krymu i destabilizacja Donbasu
uniemoliwiy rusofobom dokonanie czystek etnicznych14. Ruso-

PUNKT WIDZENIA 10/2015

11

16

,
20 ; http://www.kp.ru/daily/26444.7/3314664/. Co ciekawe, rozmwca gazety, dyrektor RISI, byy szef analitykw rosyjskiego wywiadu, dyskredytuje
i demonizuje ukraiskich i zachodnich rusofobw, nadajc im metafizyczny
wymiar (Antychrysta, ktry odprawia czarne msze). Ubolewa przy tym, e
niewdziczni Ukraicy demontuj pomniki Lenina, ktremu przecie zawdziczaj przebudzenie ukraiskiej wiadomoci narodowej.
12
: ; http://mir24.
tv/news/politics/11612771
13
: ; http://ria.ru/
world/20151013/1301271122.html
14
Wywiad z Siergiejem Iwanowem w dzienniku Komsomolskaja Prawda; http://
www.kp.ru/daily/26294/3172985/0

Oficjalne wypowiedzi politykw rosyjskich koncentruj si na rusofobii zewntrznej. Z jednej strony przedstawiaj j jako powane zagroenie dla bezpieczestwa informacyjnego Federacji Rosyjskiej i ideologiczny instrument w walce z Rosj, z drugiej w walce
o sojusznikw na Zachodzie traktuj rusofobi jako swoiste kryterium oceny polityki poszczeglnych pastw wobec Rosji i rosyjskiego wiata. W wyrazisty sposb przedstawi to przewodniczcy
komitetu spraw zagranicznych Rady Federacji Konstantin Kosaczow. W listopadzie 2014 roku podczas VIII kongresu kremlowskiej
fundacji Russkij Mir stwierdzi, e przeciwko koncepcji rosyjskiego wiata toczy si penowymiarowa wojna. Jej celem s prby
utrwalenia na wiecie przekonania o winie Rosji, ugruntowania
w wiadomoci spoecznej elementw rusofobii, przedstawienia
Rosji jako rda wszelkich nieszcz na wiecie17.
15

Wypowied Siergieja Naryszkina na wiatowym Kongresie Prasy Rosyjskiej;

http://www.kp.ru/daily/26392/3269711/
16
Wypowied szefa komitetu spraw zagranicznych Rady Federacji Konstantina
Kosaczowa; http://vz.ru/news/2015/6/26/752984.html
17
; http://www.vrns.ru/
society/3389/#.Vh-NT-HSD1g

PUNKT WIDZENIA 10/2015

fobiczne nastroje w pastwach europejskich dostrzega przewodniczcy Dumy Pastwowej Siergiej Naryszkin. Podkrela jednoczenie, e Rosja ma sojusznikw nawet tam, gdzie rzdz rusofobi
i propaganda antyrosyjska. Jako metod zwalczania rusofobii wymienia mikk si, w tym zwaszcza promocj kultury rosyjskiej,
ktre zneutralizuj antyrosyjski przekaz15. Argument rusofobii zacz si pojawia jako element oficjalnego stanowiska wadz rosyjskich w odpowiedzi na krytyk Rosji ze strony spoecznoci midzynarodowej. Przyjcie w czerwcu 2015 roku przez Zgromadzenie
Parlamentarne Rady Europy uchway okrelajcej Rosj jako pastwo agresora i uznajcej Krym za terytorium okupowane, oceniono jako efekt dziaa niewielkiej, ale krzykliwej grupy rusofobw16. Za rusofobiczne uznano prby zrelatywizowania oficjalnej
narracji przedstawiajcej Armi Czerwon jako gwn wyzwolicielk Europy i pogromczyni faszyzmu.

17

IV. Rusofobia pod specjalnym nadzorem

W praktyce rosyjskich operacji informacyjnych specyficzn rol
odgrywa zorganizowana aktywno rodowiska analityczno-eksperckiego18. Opracowuje ono teoretyczne podstawy kolejnych
operacji informacyjnych; jest te po czci ich wykonawc.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Specyfik rosyjsk jest przygotowanie zawczasu bogatej literatury uzasadniajcej podejmowane akcje. W trakcie realizacji kolejnych projektw ideologiczno-informacyjnych usystematyzowany wczeniej katalog argumentw jest popularyzowany w przestrzeni medialnej (zazwyczaj przy wykorzystaniu ograniczonej
puli ekspertw liderw opinii w mediach tradycyjnych bd
za porednictwem tworzonej w krtkim czasie sieci podmiotw
informacyjnych powielajcych tezy podane z punktu widzenia
Kremla w Internecie).

18

Mechanizm ten jest wykorzystywany take w propagandowym

instrumentalizowaniu pojcia rusofobii. Jak ju wspomniano,
od 2012 roku nasila si aktywno badajcych t kwesti orodkw
naukowych i analitycznych. Charakterystyczne jest podejcie
regionalne. Wyspecjalizowane kadry badaj odmiany narodowe
rusofobii ukraisk, biaorusk, batyck, polsk, a take niemieck czy amerykask. Szczegowe podejcie do zagadnienia
ma wykaza, e rusofobia jest problemem globalnym, ktry zmusza Rosj do przeciwdziaania. Za sygna wiadczcy, e w najbliszym czasie kampania antyrusofobiczna zostanie zintensyfikowana, mona uzna przebieg zorganizowanej 2526 wrzenia
2015 roku w Moskwie konferencji Rusofobia i wojna informacyjna przeciwko Rosji. Organizatorem przedsiwzicia bya wspierana przez wadze Midzynarodowa Organizacja Monitoringo18

Np. czoowy orodek analityczny, jakim jest Rosyjski Instytut Studiw Strategicznych (RISI), podlega Administracji Prezydenta FR, naukowcy biorcy
udzia w projektach zwizanych z oddziaywaniem informacyjnym pracuj
na renomowanych uczelniach pastwowych, a tzw. organizacje pozarzdowe
s finansowane z grantw pastwowych.

wa CIS-EMO19 oraz powizana z ni personalnie (poprzez tych

samych ekspertw) Fundacja Rozwoju Instytucji Spoeczestwa
Obywatelskiego Dyplomacja Publiczna. Konferencji nadano bogat opraw medialn, a wystpienia uczestnikw s nadal promowane i rozpowszechniane w Internecie20.
Analiza wystpie uczestnikw spotkania (pierwszego dnia wygoszono trzydzieci referatw powiconych rusofobii) potwierdza tez o jego socjotechnicznym wymiarze. Naley oczekiwa, e
sformuowane tezy bd wykorzystane w biecej polityce informacyjnej rosyjskich mediw. Bd rwnie stanowiy podstaw
do organizowania przedsiwzi midzynarodowych (seminaria
naukowe, serie sponsorowanych publikacji). Ma to suy upowszechnieniu kilku tez, opisujcych rusofobi jako:
zewntrzne zagroenie bezpieczestwa pastwa poprzez
ksztatowanie atmosfery nietolerancji etnicznej porwnywalnej z antysemityzmem i agresji wobec Rosji jako pastwa,
etnosu rosyjskojzycznego (russkich) i rosyjskiego dorobku
kulturowego;
form kultywowania wrogoci i nienawici do Rosji suc do
destabilizacji sytuacji na obszarze postsowieckim i jako ore wojny informacyjnej prowadzonej przez Zachd przeciwko
Rosji mogcej naruszy globalny system bezpieczestwa;
CIS-EMO powstaa w 2003 roku fasadowa organizacja pozarzdowa, zajmujca si monitoringiem wyborw pod ktem przestrzegania praw demokratycznych poza granicami Rosji i organizujca misje obserwacyjne wyborw.
Od 2014 roku wczya si w dziaania informacyjne dyskredytujce polityk
Ukrainy. Szefem CIS-EMO jest Aleksandr Biedricki, naukowiec specjalizujcy
si m.in. w problematyce amerykaskiej dominacji informacyjnej. Informacje za stron internetow CIS-EMO; zob. http://www.cis-emo.net/en
20
Wystpienia uczestnikw mona znale na stronie internetowej CIS-EMO.
Zob. take wypowied szefa tej organizacji, Aleksieja Koczetkowa: Skala rusofobii na Zachodzie jest obecnie wysza ni podczas zimnej wojny; http://
www.cis-emo.net/ru/news/kochetkov-uroven-rusofobii-na-zapade-seychasvyshe-chem-vo-vremya-holodnoy-voyny. W konferencji wzili udzia rwnie
reprezentanci Francji, Polski, Serbii, Biaorusi, Modawii, Ukrainy i Estonii.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

19

19

 problem wewntrzny Rosji definiowany jako uleganie czci spoeczestwa (zwaszcza modziey) ideologii liberalnej
i sympatyzowanie z polityk pastw zachodnich.
Materiay konferencji potwierdzaj, e rusofobia staje si coraz bardziej pojemnym pojciem, stygmatyzujcym nie tylko
spoeczestwa innych pastw, ale rwnie obywateli Rosji. Rozszerzona interpretacja pojcia umoliwia jego stosowanie jako
broni informacyjnej podwjnego zastosowania. Umoliwia take kontynuowanie walki zarwno z wrogiem zewntrznym, jak
i wewntrznym, dotychczas okrelanym jako pita kolumna (tzw.
agenci zagraniczni) i szsta kolumna (tzw. liberaowie).
Uczestnicy konferencji opracowali oglne rekomendacje co do
sposobw walki z rusofobi. Katalog proponowanych przedsiwzi nie wykracza poza znane metody reagowania na zagroenia w sferze informacyjnej (prawne, organizacyjne, kontrpropaganda). Zaliczyli do nich nastpujce formy aktywnoci:
zwikszenie represyjnoci wobec wasnego spoeczestwa poprzez wniesienie poprawek do ustawy o przeciwdziaaniu dziaalnoci ekstremistycznej i kodeksu karnego, penalizujcych przejawy rusofobii jako podegania do wani narodowociowych;

PUNKT WIDZENIA 10/2015

powoanie organizacji monitorujcych aktywno rusofobiczn i przeciwdziaanie jej w sferze informacyjnej i prawnej, np.
poprzez inicjowanie procesw o zniesawienie;

20

stworzenie na bazie rosyjskich bd promujcych Rosj organizacji dziaajcych w Europie sieci orodkw przeciwdziaania antyrosyjskiej retoryce, zintensyfikowanie oddziaywania informacyjnego poprzez tworzenie kolejnych portali
obcojzycznych;
wzmoona praca z organizacjami obrocw praw czowieka,
instytucjami europejskimi zajmujcymi si ochron praw jed-

nostki oraz elitami intelektualnymi w celu upowszechnienia

opinii, e rusofobia jest specyficzn odmian rasizmu (sic!).
Sposb podejcia do zagadnienia rusofobii zaprezentowany podczas konferencji w Moskwie potwierdza obserwowane wczeniej
tendencje. Dziaajcy na zamwienie polityczne przedstawiciele
rosyjskich elit intelektualnych nadal operuj retoryk wojenn,
a proponowane przez nich dziaania przypominaj planowanie
operacji specjalnej.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Otwarcie frontu antyrusofobicznego wiadczy o przywizaniu

Kremla do tezy o prowadzeniu przez Zachd niewypowiedzianej
wojny przeciwko Rosji. Jest to zarazem zapowied kolejnej odsony wojny komunikacyjnej z krytykami polityki Kremla.

21

V. (Anty)dialog z Polsk jako element

rosyjskiego dyskursu tosamociowego
Polska rusofobia jest przypadkiem szczeglnym z kilku powodw: nasz kraj jest dla Rosji zarwno historycznym problemem
jako cz byego Imperium Rosyjskiego i odwieczny wrg tego
Imperium, jak i problemem cywilizacyjnym: wybory cywilizacyjne Polski w dawnej i nowszej historii wchodziy w kolizj z rosyjskimi planami geokulturowymi i geopolitycznymi.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Z tego choby wzgldu Polska jest staym elementem imperialnego dyskursu tosamociowego. Jak ocenia szef komitetu spraw
zagranicznych Dumy Pastwowej Aleksiej Puszkow, Polska jest
niezmiennie numerem 1 na licie pastw rusofobicznych21. Rusofobiczna Polska jest ponadto tematem przewiczonym i dobrze
udokumentowanym w literaturze propagandowej i sucej propagandzie literaturze popularno-naukowej.

22

Ostatnio jest on wyranie nadreprezentowany w rosyjskiej telewizji, suc przekonaniu wasnego spoeczestwa i Rosjan
za granic o wyszoci rosyjskiego wiata, jego wyjtkowoci
i przewadze moralnej nad wiatem Zachodu. Modelowym tego
przykadem jest prowadzony przez wspomnianego polityka autorski, analityczny program TV Centr Postscriptum z Aleksiejem Puszkowem. Program jest emitowany w sobot wieczorem,
w godzinach najwikszej ogldalnoci. Tylko z jednego z tej serii
programw rosyjskojzyczni widzowie dowiedzieli si, e Polska (hiena Europy) powstaa na ruinach Imperium Rosyjskiego
w 1918 roku, po czym natychmiast przejawia imperialne ambicje do dominacji w Europie Wschodniej. W centrum ich uwagi
usytuowano historyczne losy ziem Ukrainy Zachodniej i zachodniej Biaorusi, ktre po wojnie 1920 roku Polska skolonizowaa.
W cigu dwudziestu lat ich okupacji stumia jakoby kilkaset
21

Zob. np. Polska hiena Europy, program wyemitowany 31 stycznia 2015 roku;
https://www.youtube.com/watch?v=656h-q6e0DQ

powsta Ukraicw i Biaorusinw, prowadzc krwawe akcje

pacyfikacyjne i osadzajc powstacw w obozach koncentracyjnych w Berezie Kartuskiej i Biaej Podlaskiej. W 1934 roku zawara
sojusz z Hitlerem, by dokona rozbioru Czechosowacji, a w czasie wojny uczestniczya w Holokaucie, co potwierdzili historycy
amerykascy i kanadyjscy, ujawniajc zbrodnie w Jedwabnem.
Zaproszeni do programu naukowcy (Bogdan Biezpalko i Oleg Nazarow)22 oraz redaktor naczelny pisma Nasz Sowriemiennik Stanisaw Kuniajew obciyli te Polsk za wybuch II wojny (Skoro
Polacy oskaraj o to Stalina, to powinni wiedzie, e t wspodpowiedzialno dzieli rwnie Beck).
Postscriptum z Aleksiejem Puszkowem jest jednym z wielu
programw rosyjskiej telewizji (cho omwiony szokuje pod
wzgldem nagromadzonych tu pseudofaktw historycznych
i interpretacyjnych naduy), powiconych walce o wiadomo historyczn i tosamo polityczn Rosjan i rosyjskiego
wiata. Jest ona budowana w opozycji do Zachodu prowadzcego jakoby od wiekw zaborcz ekspansj na Wschd. Wykorzystywane stereotypy s aktualizowane do biecych potrzeb
politycznych: w omawianym przypadku chodzio o wykazanie,
e adwokat i promotor demokracji na Ukrainie nie jest moralnie predestynowany do odgrywania tej roli. Gwne przesanie
autora programu miao uzasadni powoanie si na autorytet historykw i politykw zachodnich, a take rosyjskich ekspertw,
S to dyurni eksperci, wspierajcy w mediach propagand kremlowsk.
Warto w tym miejscu zauway, e problematyk polsk, w tym kontrowersyjne kwestie w stosunkach polsko-rosyjskich, podejmuje wielu historykw
rosyjskich: Natalia Lebiediewa, Inessa Jaborowska, Michai Narinski, Aleksandr Gurjanow, Nikita Pietrow i in. Cz z nich reprezentowaa stron rosyjsk w projekcie Grupy do Spraw Trudnych, ktry zaowocowa wsplnym
opracowaniem: Biae plamy, czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach
polsko-rosyjskich, red. naukowa Adam Daniel Rotfeld i Anatolij W. Torkunow, Warszawa 2010. Ich obecno w obiegu popularno-naukowym w Rosji
jest jednak niezauwaalna. Obieg ten i przestrze medialn zdominowali
historycy poszerzajcy skal kamstw historycznych i manipulacji faktw
(jak np. Natalia Narocznicka, Oleg Nazarow, Oleg Niemienski czy Stanisaw
Kuniajew).

PUNKT WIDZENIA 10/2015

22

23

ktrzy jednoczenie utrwalali stereotypy zaczerpnite z propagandy stalinowskiej.

Wikszo wspczenie wykorzystywanych stereotypw Polski pochodzi z arsenau propagandy imperialnej (carskiej i stalinowskiej). Skatalogowano je na nowo w licznych publikacjach
ksikowych23. Wrd tych wydawnictw spotykamy te ksik
wspomnianego wyej Kuniajewa Szlachta i my24 , opublikowan
po raz pierwszy w 2002 roku. W jego opracowaniu Judasz Sowiaszczyzny przechodzi pynn metamorfoz w wielkopaskiego szlachcica, biaego Polaka itp. Na przestrzeni dziejw
pozostaje te niezmiennie psem acuchowym Zachodu (Ententy) i wojujcym rusofobem. Jako autorsk innowacj mona
wskaza jedynie obraz Polski jako specnazu Europy, jak czytamy w ksice, Europy krwawej kolonizacji i inkwizycji.
W stalinowskiej nowomowie pojcia w rodzaju bieopolak czy
Janie Wielmona Polska wskazyway element ideowo obcy.
Podobn funkcj peni i dzi. Konserwatysta Kuniajew konsekwentnie bowiem rozbraja liberalne mity. Za taki uzna nawet
udzia Rosji w XVIII-wiecznych rozbiorach Polski. Pozostaje
te wierny tradycji: za mord w Katyniu obciy funkcjonariuszy NKWD narodowoci ydowskiej. Rwnie zgodnie z tradycj
Rosja w jego optyce pozostaje ofiar Polski. Stereotyp ten autor
zdecydowanie wyostrza, piszc o czterech wyprawach Polakw

PUNKT WIDZENIA 10/2015

23

24

Zob. np. : ( 2009) czy 19351945.

( 2010).
24
, . Publicystyczna wersja tej ksiki ukazaa si w maju 2002 roku w pimie Nasz Sowriemiennik. Ksik wielokrotnie
wznawiano: w roku 2003, 2005, 2006, 2010, 2012. W roku 2006 wysza pod
tytuem [Rosyjski polonez]; ostatnie wydanie autor uzupeni
o nowe rozdziay, powicone m.in. paktowi RibbentropMootow, zbrodni
katyskiej, Powstaniu Warszawskiemu i katastrofie polskiego samolotu pod
Smoleskiem w 2010 roku. Ksika jest stale dostpna w ksigarniach internetowych i reklamowana jako ostry, ale przekonujcy odpr zawodowym
faszerzom historii, zarwno polskim, jak i rosyjskim; http://www.labirint.
ru/books/365246/

na rosyjskie ziemie (w 1612 roku, u boku Napoleona w 1812,

a take w 1920 i w 1941). Krucjat z 1941 roku potwierdza w jego
opinii ogromna liczba polskich faszystw walczcych po stronie
Hitlera (spord ktrych 60280 trafio do radzieckiej niewoli).
Stanisaw Kuniajew, jeden z wielu przedstawicieli tzw. konserwatywnego/patriotycznego nurtu w rosyjskiej analityce i literaturze, jest szalenie aktywny na polu publicystycznym. Redaktor
naczelny pisma Nasz Sowriemiennik (od 1989 roku), wsawi si
jako piewca i arliwy obroca Jzefa Stalina. Jako dziaacz spoeczny czsto goci w rosyjskiej telewizji. Z przeciwnikami ideowymi walczy take na amach swojego pisma. W krytycznych
recenzjach wielokrotnie atakowa np. wydawany po rosyjsku
przez Jerzego Pomianowskiego miesicznik Nowaja Polsza.

Warto doda, e Puszkow i Kuniajew reprezentuj gwny nurt

tego rodzaju dyskursu tosamociowego. Toczcy si w jego ramach dialog z Polsk jest tylko jednym z wielu prowadzonych
25

Zob. ; http://www.svoboda.org/article/1981051.html
26
http://www.novpol.ru/

PUNKT WIDZENIA 10/2015

W 2010 roku w publicznym donosie oskary pismo o rusofobi,

antyrosyjsk dziaalno i szerzenie jawnie ekstremistycznych
treci25. Nowaja Polsza26 to pismo adresowane do rosyjskiej inteligencji, przybliajce polskie dowiadczenia demokratycznej
transformacji kraju i skoncentrowane na wydarzeniach kulturalnych. Redaktor Pomianowski, nastawiony na dialog, unika
dydaktyzmu i ostrej polemiki. Tymczasem strategia informacyjna realizowana przez Aleksieja Puszkowa i Stanisawa Kuniajewa jest z zaoenia zaprzeczeniem dialogu: jej celem jest bowiem
stygmatyzowanie przeciwnika, tj. przypisanie mu negatywnych
cech i wartoci, a tym samym jego wyobcowanie, co w zamierzeniu ma suy umacnianiu poczucia imperialnej dumy z przynalenoci do rosyjskiego wiata.

25

rwnolegle: w 2013 roku, w Roku Kalinouskiego27, analogiczny

podjto z Biaorusi, a zintensyfikowano go w 2015 roku28.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

27

26

Kastu Kalinouski (Konstanty Kalinowski) przywdca powstania styczniowego 18631864 na ziemiach nalecych do dzisiejszej Biaorusi.
28
Bogdan Biezpalko, rosyjski ekspert do spraw biaoruskich, zastpca dyrektora
Centrum Ukrainistyki i Biaorutenistyki Uniwersytetu im. M. omonosowa
ubolewa np., e Biaoru moe odej na Zachd bez adnych majdanw, bowiem umiarkowany biaoruski nacjonalizm sukcesywnie wyklucza Biaorusinw z rosyjskiego wiata. Odpowiedzialnoci za obecny stan wiadomoci
narodowej Biaorusinw obarcza rosyjskich strategw: Rosja postawia na
prac z elitami. Naleao natomiast pracowa z masami, tworzy organizacje
i ruchy spoeczne.
Zob. ; http://
www.regnum.ru/news/poli/1991411.html

VI. Rusofobia jako problem Kremla

Obecna strategia walki z rusofobi ma przede wszystkim adresata wewntrznego: atak na rusofoba jest form obrony wasnego spoeczestwa przed zwtpieniem w polityk Kremla. W tym
kontekcie budowanie obrazu rusofobicznych pastw jest instrumentem ksztatowania neoimperialnej tosamoci politycznej
obywateli Rosji, ich mobilizacji w obliczu realnego bd domniemanego zagroenia, a take form przywrcenia im komfortu
psychologicznego w obliczu fiaska kremlowskich posuni (np.
na Ukrainie). W istocie Rosja nie ma dzi powodw, aby ba si
Zachodu i traktowa Polsk jako jego specnaz. Agresja, upokarzanie czy ubolewanie nad niewdzicznoci Polakw czy Ukraicw, ktrzy nie widz dla siebie miejsca w rosyjskim wiecie,
s motywowane ideologicznie: Polacy i Ukraicy zakwestionowali bowiem sam ide imperium jako gwaranta pastwowej i cywilizacyjnej wielkoci Rosji. Rusofobia jako element neoimperialnego dyskursu tosamociowego jest argumentem irracjonalnym: zakada on bowiem, e Ukraicy i Biaorusini powinni
zrezygnowa ze swej tosamoci narodowej na rzecz przynalenoci do rosyjskiego wiata. Zmitologizowany stereotyp pastw
rusofobicznych pozostaje przy tym prostym objanieniem napi

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Zakorzeniony historycznie termin rusofobia, wprowadzony

do obiegu w poowie XIX wieku, mia wspiera wczesny rosyjski dyskurs imperialny i cywilizacyjny. Ju wwczas Imperium
Rosyjskie przedstawiano w opozycji do zdegenerowanej Europy
jako spadkobierc tradycyjnych wartoci gnijcego wiata. Od
pocztku by to dyskurs politycznie dwuznaczny: z jednej strony
kreli zakres strefy dominacji Imperium Rosyjskiego w Europie
rodkowej i Poudniowej (panslawizm), z drugiej promowa wizj odrbnego wiata (Imperium Wschodu), reprezentujcego
prawosawno-cesarsk tradycj Bizancjum i dziedzictwo Dyngis-chana, tj. inn hierarchi wartoci. Postawa wyniosego izolacjonizmu bya odpowiedzi na zachodni krytyk polityki ekspansji caratu.

27

zachodzcych w relacjach midzy Rosj a Zachodem i koronnym

argumentem w spiskowych teoriach podstpnego wiata. Jest
przejawem negatywnego programu polityki Rosji na przestrzeni dziejw. Programu pozytywnego (atrakcyjnego, ideologicznie
nonego) nie sformuowano do dzi. W efekcie Rosja zwraca si
w stron imperialnej przeszoci i tradycyjnego argumentu siy.
Akcje informacyjne wykorzystujce stereotyp rusofobii prowadz do ugruntowania politycznego nacjonalizmu. Stanowi zarazem poywk dla rosyjskiego szowinizmu, co w wieloetnicznym
pastwie moe mie konsekwencje odwrotne ni zamierzone.
Nietrudno te przewidzie skutki przedstawionego sposobu komunikacji Rosji ze wiatem, z zaoenia bdcego przeciwiestwem dialogu. Zwaszcza e obecny rosyjski dyskurs, rozszerzajcy geografi rusofobii, czyni z rusofoba wroga uniwersalnego. W najbliszej perspektywie zapowiada to wzrost poziomu
agresywnoci rosyjskiego jzyka politycznego, dalsz samoizolacj Rosji i demonstracj postawy wyniosego izolacjonizmu. Jak
w czasach caratu i czasach ZSRR.

PUNKT WIDZENIA 10/2015

Jolanta Darczewska, Piotr ochowski

28