Wolfgang Amadeusz MOZART

Listy
Wybr, przekad, komentarze, kalendarium, indeksy
IRENEUSZ DEMBOWSKI

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN

WARSZAWA 1991

Opracowanie graficzne
Krzysztof Radnowski
Konsultacja
Jolanta Biliska
Redaktor
Krzysztof Bilica
Redaktor techniczny
Teresa Skrzypkowska
Korektor
Ewa Dbrowska

Wydawnictwo Naukowe PWN

Wydanie pierwsze
Arkuszy wyd. 50,0. Arkuszy druk. 39,25 + 3 ark. wk.
Papier offsetowy kl. III 80 g.
Oddano do reprodukcji w padzierniku 1991 r.
Podpisano do druku w listopadzie 1991 r.
Druk ukoczono w grudniu 1991 r.
Zamwienie nr 1170/91
Zakady Graficzne
w Gdasku

SPIS TRECI
Wstp 7
Kalendarium 15
Listy 103
Indeks nazwisk i imion 566
Indeks utworw Mozarta 597
Spis ilustracji 620

WSTP
Mozart by podrnikiem trzeci cz swego ycia spdzi w podry
a nic tak nie sprzyja pisaniu listw jak podre, tote epistolarny plon jego
ycia jest bogaty, moe bogatszy ni jakiegokolwiek innego muzyka XVIII
wieku.
Listy Mozarta prawdziwa biblia mozartologii to niewyczerpane
rdo wiedzy o czowieku, kompozytorze i jego czasach, wicej zdaniem
Alfreda Einsteina s to najpikniejsze listy, jakie kiedykolwiek napisa muzyk.
Szczliwy los sprawi, e dua ich cz przetrwaa. Spora w tym zasuga
Leopolda Mozarta ojca Wolfganga ktry do regularnego pisania listw
przywizywa ogromne znaczenie, listy traktowa jako kronik myli i zdarze,
jako dokumentacj niezbdn dla przyszych biografw. On sam, bardzo
wczenie (gdy Wolfgang mia 11 lat) wyrazi zamiar napisania biografii swego
syna. Sam pisa duo i swych najbliszych do pisania zachca. Otrzymywane
listy starannie przechowywa, a wysyane (na przykad do Hagenauerw,
z okresu wielkiej podry po Europie) kopiowa i kopie zachowywa. Swojego
zamiaru Leopold nie zrealizowa, ale zebrana przeze korespondencja uatwia
prac przyszym mozartologom.
Pierwsze ksiki o Mozarcie pojawiy si niedugo po mierci kompozytora.
Drugi m Konstancji Mozart, duski dyplomata Georg Nikolaus Nissen
(1761 1826), jeden z pierwszych biografw Mozarta, mia peny dostp do
tej korespondencji, ktr zamierza opublikowa. Sw Biographie W. A.
Mozarts zatytuowa roboczo Listy Mozarta jako rdo biografii i charakterystyki kompozytora". Staraniem Konstancji biografia ukazaa si drukiem
w roku 1828, w dwa lata po mierci Nissena. Z dzisiejszego punktu widzenia
ksiki tej nie mona traktowa jako pierwszego wydania listw Mozarta.
Poniewa jednak Nissen listy obficie w niej cytowa (nierzadko w caoci),
m.in. te, ktre pniej zaginy, mona j zaliczy do wanych rde
mozartowskiej epistolografii. Bya tumaczona na wiele jzykw. Pierwszego
jej tumaczenia dokona Polak Wojciech Sowiski, ktry w 1869 wydal j
w Paryu w przekadzie na jzyk francuski.
Cho wikszo listw Mozarta bya zgromadzona przez Leopolda,
Konstancj i Nissena, na pojawienie si pierwszej penej ich edycji trzeba
byo czeka jeszcze blisko 100 lat. Ukazaa si ona dziki Ludwigowi

Wstp
Schiedermairowi w 1914 roku w Lipsku pt. Die Briefe W. A. Mozarts und
seiner Familie. Erste kritische Gesamtausgabe (t. l4). Nastpne wydanie
ukazao si staraniem salzburskiego Mozarteum w 1942 roku w Berlinie
(t. i5, w tym 3 tomy faksymiliw). Redaktorem tej edycji by Erich H.
Miiller von Asw. To ambitne przedsiwzicie, z powodu wojny, nie zostao
doprowadzone do koca i objo tylko dziesiciolecie 176979. Obie edycje
Schiedermaira i Miillera von Asowa s wci przydatne, bo po ich
wydaniu znowu pewna cz autografw zagina.
W latach 196275 Intemationale Stiftung Mozarteum w Salzburgu
(gwny orodek bada mozartologicznych na wiecie) patronowaa penemu
krytycznemu wydaniu caej korespondencji Mozarta (Briefe und
Aufzeichnungen Gesamtausgabe), przygotowanemu przez Wilhelma A. Bauera
i Otto Ericha Deutscha (t. i7, w tym 4 tomy listw, 2 tomy komentarzy
i tom indeksw w opracowaniu Josepha Heinza Eibla). Edycja ta bya
podstaw mojego wyboru i tumaczenia. W niniejszym wyborze ograniczyem
si do listw pisanych przez samego Wolfganga, pominem za wszystkie inne
listy do niego, listy go dotyczce, czyli tak zwane listy z krgu Mozarta. Mj
wybr obejmuje blisko 90 procent penej liczby znanych listw Mozarta.
Penym wydaniem korespondencji Mozarta poza rodakami kompozytora
mog poszczyci si tylko Anglicy i Francuzi. W roku 1938 opublikowano
w Londynie 3-tomow edycj korespondencji Mozarta (pniej parokrotnie
wznawian) w powszechnie chwalonym przekadzie Emiy Andersen, pt.
The Letters of W.A. Mozart and his Family. We Francji, zamierzona na
5 tomw edycja korespondencji plus 2 tomy dokumentw Mozartowskich (w
tumaczeniu Genevieve Geffray) jest w trakcie realizacji w paryskim wydawnictwie Flamariona. Fragmentaryczne przekady listw Mozarta ukazay si
w wielu krajach. W Polsce nie byo do tej pory adnego wydania listw
Mozarta.
List jest form rozmowy, dialogu, dlatego mankamentem niniejszej edycji
(chocia wynikajcym z zaoenia) jest brak listw korespondentw Mozarta,
a zwaszcza jego pierwszego rozmwcy i powiernika Leopolda, ich
wyjtkowe walory informacyjne i poznawcze, a czsto niemaa warto
literacka, sprawiaj, e zasuguj one na miejsce w kadej reprezentacyjnej
antologii listw XVIII wieku. Zawsze, kiedy dla zrozumienia sensu byo to
niezbdne, staraem si brak listw Leopolda (i innych korespondentw)
zastpi odpowiednim komentarzem.
Z okoo 360 zachowanych listw Mozarta mj wybr uwzgldnia 334
listy, ale nie wszystkie w caoci. Dokonaem licznych skrtw, ale w sumie
nieznacznych i dotyczcych jak sdz rzeczy mao istotnych. Skrty,
oznaczone trzema kropkami w nawiasie, czsto dotycz stereotypowych
formuek grzecznociowych, charakterystycznych dla XVIII-wiecznego stylu

epistolarnego (niektre ich przykady pozostawiem), lub bahych informacji,

ktre dla znajomoci Mozarta nie maj wikszego znaczenia.
Wstp
Porzdek listw jest cile chronologiczny. Kady list zosta opatrzony numerem,
a w przypisach take numerem listu w wydaniu Mozarteum (numer poprzedzony
symbolem B/D" Bauer-Deutsch).
Wydanie salzburskie, obejmujce lata 17551857, zawiera 1477
ponumerowanych listw. Zostay w nim pomieszczone wszystkie znane listy Mozarta i
jego krgu, osobnymi numerami oznaczono listy zaginione.
Wanym rdem moich przypisw i komentarzy byy 2 tomy komentarzy edycji
Bauera-Deutscha, lecz take caa pniejsza literatura mozartologiczna z najnowsz
wcznie.
Rna czstotliwo korespondencji i zrnicowany stan jej zachowania (znaczna
cz listw zagina lub zostaa zniszczona) sprawiy, e poszczeglne lata ycia
kompozytora s udokumentowane w sposb bardzo nierwnomierny. Pewne okresy
ycia Mozarta znane s do dokadnie, miesic po miesicu, dzie po dniu, niekiedy
wrcz godzina po godzinie, inne bardzo sabo.
Mozart zacz pisa listy prawdopodobnie w 1769 roku z tego roku zachoway
si 2 najwczeniejsze listy. Rok 1770 reprezentuj 33 listy, ale z 5-lecia 177276
(bardzo bogatego pod wzgldem twrczoci) zachoway si tylko 22 listy, w tym
sporo krciutkich dopiskw Mozarta w cudzych listach. Lata 177778 (podr z matk
do Mannheimu, Monachium i Parya) pozostawiy plon a 70 listw, ale rok nastpny
(1779) tylko 3 listy. Z roku 1785 moe najszczliwszego i ogromnie aktywnego
w yciu Mozarta pochodz tylko 4 krciutkie listy, z 1786 tyle samo, a z 1788
5 listw.
Dopiero trzy ostatnie lata ycia kompozytora (178991) przynosz plon
bogatszy ponad 60 listw, ale wtedy Mozart znowu podrowa, korespondowa z
przyjacimi, wierzycielami i Konstancj, ktra wielokrotnie przebywaa na kuracji w
Baden pod Wiedniem.
Luki biograficzne spowodowane brakiem listw zostay wypenione w
kalendarium ycia i twrczoci kompozytora. Wykorzystujc ca dostpn dzi wiedz
mozartologiczna, staraem si opracowa to kalendarium w sposb bardzo dokadny i
szczegowy. Podaj w nim fakty (daty, nazwiska, adresy, zdarzenia) historycznie
udokumentowane, pewne. Brak udokumentowanych rde lub rozbiena ich
interpretacja przez specjalistw zostay odnotowane.
Przy opracowywaniu kalendarium ogromn pomoc suyy mi prace: Josepha
Heinza Eibla Wolfgang Amadeus Mozart Chronik eines Lebens (wydana w 1977
roku przez Barenreitera) oraz (rwnie w wydaniu Barenreitera) Mozart Die
Dokument seines Lebens Otto Ericha Deutscha (z roku 1961, wraz z suplementem
Addenda und Corrigenda, z roku 1978), a take pniejsza literatura mozartologiczna,
zwaszcza prace H. C. Robbinsa Landona, Cliffa Eisena, Andrew Steptoe'a, Alana
Tysona, Philippe'a Autexiera i Neala Zasiawa.
ycie i twrczo Mozarta (jak mao ktrego z wielkich geniuszw przeszoci)
od blisku dwustu lat jest przedmiotem nieustajcego, intensyw-

Wstfp
nego ledztwa, ktre wci, co roku, przynosi nowe dane, nowe odkrycia, nowe
rewelacje. Znaczna cz nowych odkry zostaa zasygnalizowana w kalendarium, a
take w przypisach i komentarzach do listw. Na og dotycz one szczegw,
niemniej nagromadzio si ich ju tyle, e na przykad rnice midzy tym, co o
Mozarcie wiedzia wybitny mozartolog Alfred Einstein, a tym, co o Mozarcie wiemy
dzisiaj, s czasem wrcz fundamentalne. Pikna ksika Einsteina, napisana przed p
wiekiem, a w 1975 roku wydana te w polskim przekadzie, stanowi u nas, przy
zdumiewajcym ubstwie najbardziej podstawowych ksiek o salzburskim geniuszu,
wci jakby ostateczny punkt odniesienia i autorytet mozartowskiej wiedzy.
Jzykiem listw Mozarta jest w zasadzie niemiecki oczywicie
osiemnastowieczny niemiecki ale Mozart zna kilka jzykw, ktrych znajomoci
bynajmniej nie ukrywa, przeciwnie przy kadej sposobnoci stara si ni pochwali,
take w listach. S one osobliw mieszank jzykw: niemieckiego, woskiego,
francuskiego, angielskiego, nawet aciny. Do najbliszych Wolfgang pisa nierzadko w
swojskim dialekcie salzburskim lub szwabskosalzburskim. T osobliwo
Mozartowskiego jzyka staraem si, gdy tylko byo to moliwe, zachowa lub
przynajmniej zaznaczy.
Mozart pisa czsto tak, jak sysza, ale przecie, nie liczc zawodowych"
literatw, na bakier" z ortografi bya wikszo mu wspczesnych. Dlatego pisownia,
zwaszcza imion i nazwisk jest w jego listach bardzo rnorodna i niekonsekwentna. Z
tego powodu niektre z nich nie zostay do dzisiaj zidentyfikowane. W prezentowanym
przekadzie pisowna imion, nazwisk, nazw geograficznych itp. zostaa ujednolicona i
dostosowana do obowizujcych zasad ortografii. Ujednolicone zostao datowanie
listw, ktre w oryginale ma form bardzo rn, czasami skrtow, ponadto niektre
listy s bez daty, na og jednak zdoano j ustali.
W wielu listach (zwaszcza z okresu, kiedy Mozart by poddanym ksicia-arcy
biskupa Salzburga) znaczne partie tekstu s napisane jzykiem tajemnym, rodzajem
szyfru, ktry Mozartowie stosowali dla zmylenia arcybiskupiej cenzury. Szyfr ten, do
prosty, zama Otto Jahn najwikszy biograf kompozytora w XIX wieku. Odtd w
wikszoci wyda (nawet w supernaukowym wydaniu Bauera-Deutscha) szyfr ten jest
ju pomijany, cho zaznaczany, a tekst jak w moim tumaczeniu przedstawiany w
formie rozszyfrowanej i zrozumiaej dla wszystkich.
Wanym uzupenieniem ksiki jest ikonografia. Ponad 100 ilustracji prezentuje
najwaniejszych bohaterw" listw Mozarta, ludzi, ktrzy w yciu kompozytora
odegrali istotn rol, take miejsca i rzeczy z nim zwizane. Wszystkie pochodz z
epoki, z czasw Mozarta, wszystkie te uchodz przy obecnym stanie wiedzy za
autentyczne. Nie ma tu wic niektrych, bardzo sawnych i do dzi publikowanych
portretw Mozarta i innych osb, ktrych autentyczno zostaa zakwestionowana.

Wstp
Podstawowym i najwaniejszym rdem ikonografii Mozartowskiej jest synny album
Otto Ericha Deutscha suplement do Neue Mozart Ausgabe sdmtlicher Werke
zatytuowany Mozart und seine Welt in zeitgenssischen Bildern, wydany przez
Barenreitera w 1961 roku. Liczne korekty i uzupenienia do tego albumu opublikowa A.
Hutschings (Mozart the Ma, the Musician, London 1976) i H. C. Robbins Landon
(Mozart: the Golden Years 17811791, LondonNew York 1989). Te trzy publikacje
byy w zasadzie podstaw zamieszczonego tu materiau ilustracyjnego.
Niniejsze wydanie listw Mozarta dopenia indeks nazwisk oraz katalog Utworw
kompozytora wspomnianych w kalendarium, listach i komentarzach.
Duo i czsto pisze si w listach o pienidzach, dlatego uzmysowienie sobie, jaka w
czasach Mozarta bya ich realna warto, jakie byy koszty utrzymania, ile Mozart
zarabia, a ile wydawa, ma ogromne znaczenie. Bez tego zrozumienie sytuacji
materialnej Mozarta nie jest moliwe, a jego ycie pozostanie nadal spowite legendami,
z ktrych moe najtrwalsz jest ta, e Mozart jeden z najwikszych w dziejach
geniuszy muzycznych y i umar w ubstwie, by nie powiedzie w ndzy.
W Europie XVIII wieku byy rne waluty, z ich wymienialnoci na og nie byo
problemu najczciej monety bito z prawdziwego kruszcu. W Austrii, na przykad w
1790 roku, gwnymi jednostkami monetarnymi byy floren i gulden obie miay t
sam warto i byy uywane wymiennie, a ich nazwy waciwie byy synonimami.
Floren, oparty na systemie duodecymalnym (dwunastkowym) rozmienia si na 60
grajcarw. W obiegu byy te dukaty zote lub srebrne monety, ktre wymieniano za
4 i p florena. W Berlinie, Frankfurcie i innych miastach niemieckich w obiegu byy
karoliny i fryderyki (i karolin = i fryderyk = ii florenw). We Woszech pacono zotymi
monetami zwanymi gigliati, ktre warte byy tyle co dukaty. We Francji byy luidory (i
luidor == u florenw), liwry (1 luidor = 48 liwrw) i sous (i liwr = 20 sous), w Anglii
funty (i funt wymieniano za 10 florenw) i gwineje.
Podanie wartoci florena, dukata, luidora, funta, karolina czy fryderyka w przeliczeniu
na walory dzisiejsze jest moliwe tylko w pewnym przyblieniu. Tak wic w 1790 roku
jeden floren wart by tyle, co w roku 1990 16 i pl dolara amerykaskiego, dukat 74 i
wier dolara, angielski funt 165 dolarw, francuski luidor 181 i p dolara.
Roczna pensja Wolfganga w Salzburgu (po powrocie z podry do Parya) wynosia
450 florenw (100 dukatw, czyli 7425 dolarw). Jako nadworny kompozytor cesarza w
Wiedniu (Kammermusikus) Wolfgang zarabia 800 florenw (13 200 dolarw). Jego
poprzednik na tym stanowisku Christoph Willibald Gluck otrzymywa 2000
florenw (33 ooo dolarw).

Wstp
Tyle te (2000 florenw) wynosia roczna pensja organisty i kapelmistrza katedry
w. Stefana w Wiedniu Leopolda Hofmanna, po ktrym stanowisko Mozart, gdyby nie
umar przedwczenie, zapewne by odziedziczy. Ale uposaenie Glucka i Hofmanna (po
wielu latach suby) byo wyjtkowo wysokie. W roku 1790 Antonio Salieri
kapelmistrz cesarski i pierwsza osoba muzycznego Wiednia zarabia 1200 florenw,
jego zastpca Umiauf 850 florenw, organista cesarskodworskiej orkiestry
Albrechtsberger 300 florenw, a pierwszy skrzypek tej orkiestry Franz Hofer
(szwagier Mozarta, m Jzefy, najstarszej siostry Konstancji) 150 florenw rocznie.
Bardzo wysokie byy zarobki aktorw i piewakw, zwaszcza primadonn i
kastratw. W roku 1778, kiedy Alojza Weber (niemal debiutantka) zostaa przyjta do
zespou opery monachijskiej, zaoferowano jej jak twierdzia ga w wysokoci
1000 florenw rocznie. W tym samym czasie pensje popularnych aktorw w
wiedeskim Burgtheater wynosiy od 1400 do 2500 florenw, czasami jednak osigay
puap znacznie wyszy. Nancy Storace (pierwsza Zuzanna w Weselu Figura) w roku
1787, bdc u szczytu popularnoci, otrzymywaa dziki specjalnemu dekretowi
cesarza ga w wysokoci 4700 florenw (77500 dolarw).
Jeszcze wicej zarabiali wysocy urzdnicy pastwowi. Na przykad baron
Gottfried Van Swieten dyrektor biblioteki cesarskiej w Wiedniu poza licznymi
przywilejami, awantaami i wiadczeniami w naturze dostawa od cesarza pensj w
wysokoci 8000 florenw (132000 dolarw), ale to i tak byo niewiele w porwnaniu z
dochodami wielkich arystokratw i magnatw, ktre oscyloway w granicach od 100
tysicy do miliona florenw rocznie. Tyle na przykad (milion) zarobi netto w roku
1762 pracodawca Jzefa Haydna ksie Esterhazy.
Za oper Cosi fan tutte Mozart dosta 200 dukatw, chocia normalne honorarium
za skomponowanie duej, penospektaklowej opery, wynosio 100 dukatw. Za 6
kwartetw haydnowskich" da od paryskiego wydawcy Siebera 50 luidorw (9057
dolarw). W Paryu za symfoni pacono 5 luidorw, a za 4 lekcje muzyki (dla
arystokratycznej uczennicy) i luidora.
W Wiedniu w roku 1781 za 12 lekcji Mozart bra 6 dukatw. W grudniu tego
roku, za udzia w turnieju pianistycznym w obecnoci cesarza i wielkiego ksicia
rosyjskiego (pojedynek" z Clementim) dosta 50 dukatw. Jeden z wielu zotych
zegarkw, jakie otrzyma w prezencie, wart by wprawdzie 20 luidorw, ale gdyby
chciao si go spieniy, nie mona byo dosta za wicej ni 10 luidorw. Po mierci
Leopolda przysugujc Wolfgangowi cz spadku wyceniono na 1000 florenw (16
500 dolarw). W czarnych latach" wiedeskich (178990) Mozart poyczy od
Puchberga okoo 1500 florenw (24750 dolarw), a od Goldhahna 2000 florenw
(33000 dolarw). Podr z Mannheimu do Parya indywidualn chaise dla dwu osb
kosztowaa 121 florenw (blisko 2000 dolarw). Przed udaniem si z matk w t podr
Wolfgang poyczy od Josepha Bullingera 300 florenw (ok. 5000

Wstp
dolarw). W Paryu, na pokrycie wydatkw zwizanych z chorob i mierci matki,
poyczy od barona von Grimma 15 luidorw.
W Wiedniu za mieszkanie w domu Trattnera przy Graben paci 150 florenw
rocznie, ale to bya cena ulgowa i przyjacielska. Za tzw. Camesina-Haus przy Domgasse
(wspaniae i najdrosze wiedeskie mieszkanie Mozarta) paci 450 florenw. Ostatnie
wiedeskie mieszkanie kompozytora, tzw. May Dom Kaisera przy Reihensteingasse (o
powierzchni 145 m2), w ktrym Mozart umar, byo tasze komorne wynosio 330
florenw.
Mozart bardzo dba o swj wygld, ubiera si adnie i elegancko, ale bywajc na
dworze cesarskim, w paacach i domach arystokratw, musia si nosi wytwornie.
Stroje za byy kosztowne. Zwyczajne mskie ubranie mona byo kupi za 3050
florenw, ale strj bardziej szykowny by znacznie droszy. Pikna suknia kosztowaa
okoo 100 florenw. W roku 1781 Nannerl bya szczliwa, e zapacia za sw sukni
tylko 70 florenw (1150 dolarw). Para jedwabnych poczoch mskich kosztowaa 5
florenw, drogie byo obuwie. Cena wytwornych strojw obowizujcych w czasie
rnych uroczystoci dworskich przekraczaa niekiedy moliwoci ludzi nawet do
zamonych. Na przykad Kari Ditters von Dittersdorf, chcc uczestniczy w
uroczystociach koronacyjnych Jzefa II, sprawi sobie dwa wspaniae ubrania, za ktre
zapaci 700 florenw (11550 dolarw). Ale ywno bya tania i w X VI 11-wiecznym
Wiedniu nikt nie umiera z godu. W roku 1785 wiedeska rodzina z trojgiem dzieci i
sub potrzebowaa na utrzymanie (yjc na rednim poziomie) okoo 400500
florenw rocznie.
Do drogie byy rozrywki. Loa w Burgtheater (podczas koncertw TonklinstlerSocietat w dniach 16 i 17 kwietnia 1791 roku, na ktrych Mozart dyrygowa jedn ze
swych trzech ostatnich symfonii najpewniej K-550) kosztowaa 4 floreny i 30
grajcarw. Najlepsze miejsce na parterze kosztowao florena i 25 grajcarw.
W Londynie ceny byy wysze. W maju 1792 roku za normalny bilet na koncert
Haydna trzeba byo zapaci tyle, co w Burgtheater w Wiedniu za ca lo. Podr
Haydna do Londynu uchodzia z finansowego punktu widzenia za sukces zgoa
fantastyczny. W cigu czterech sezonw w Londynie (179195) Haydn zarobi okoo
2400 funtw (24000 florenw czyli niemal 400000 dolarw). Rok 1791 przynis
Haydnowi suma jest znana dokadnie 5883 floreny).
Dochd Mozarta w tym samym roku (niepenym, gdy kompozytor zmar na
pocztku grudnia), wedug oblicze wybitnego haydnologa i mozartologa H.C.
Robbinsa Landona, wynis 5763 floreny, czyli niewiele mniej ni dochd Haydna.
Zoyy si na to m.in. pensja, poyczki i honoraria za dwie opery (La clemenza di Tito i
Die Zauber flot). 5763 floreny to blisko 100 ooo dzisiejszych dolarw. Tak sum
dysponowa Mozart w roku, w ktrym zmar i w ktrym zosta pochowany we
wsplnym grobie dla biednych na cmentarzu Sankt Mara. Jak twierdzi H.C. Robbins
Landon (,1791: Mozart's

Wstp
Last Year, Thames and Huston, London 1988), suma ta jest zaniona, bo nie
uwzgldnia do licznych, trudnych do precyzyjnego oszacowania finansowych
imponderabiliw.
Po mierci Mozarta rozpowszechniano w Wiedniu pogoski jakoby
pozostawione przez niego dugi przekraczay sum 30000 florenw. Cesarz,
kiedy si o tym dowiedzia, by wrcz przeraony. Nic dziwnego, bo bya to
suma zawrotna, odpowiadajca sile nabywczej mniej wicej p miliona
dzisiejszych dolarw. Ale pogoski okazay si nieprawdziwe. Konstancja,
ktra miaa niewtpliwy udzia w postaniu (ywej do dzi) legendy o ubstwie
Mozarta, zapewnia cesarza, e wystarczyoby jej 3000 florenw, by spaci
wierzycieli i wybrn z tarapatw. Jeli tak, to da si to jako zaatwi!"
mia rzec uspokojony Leopold II i przyzna wdowie po Mozarcie rent
w wysokoci trzeciej czci uposaenia kompozytora, czyli 226 florenw i 49
grajcarw (okoo 3750 dzisiejszych dolarw), ktr pobieraa przez lat 18, do
swego powtrnego zampjcia w roku 1809.
Ireneusz Dembowski

KALENDARIUM
1719
i4 XII W Augsburgu urodzi si
(Johann Georg) Leopold Mozart, ojciec
Wolfganga. By pierworodnym synem
Johanna Georga Mozarta, introligatora (16791736) i Anny Marii,
z domu Suizer (16961766).
Zawd ojca kontynuowali w Augsburgu
dwaj bracia Leopolda Joseph
Ignaz (1725 1796) i Franz Alois
(17271791), jedyny, z ktrym
Leopold i Wolfgang utrzymywali
bliskie kontakty. Poza nimi Leopold
mia jeszcze picioro rodzestwa,
ktrego los jest bliej nieznany.
1720
25 XII W Huttenstein (dzi dzielnica
Sankt Gilgen) koo Salzburga urodzia
si
matka Wolfganga Anna Maria. Bya
trzeci crk Wolfganga Nikolausa
Pertla (16671724), kuratora z Sankt
Gilgen i Evy Rosiny z domu
Altmann (wdowy Buxbaum),
pochodzenia chopskiego, zmarej w
1755.
1725
24 X W Neapolu zmar Alessandro
Scarlatti (ur. 1660).
1727
Dziki poparciu i finansowej pomocy
swego ojca chrzestnego Johanna
Georga Gabhera kanonika katedry w
Augsburgu, Leopold zostaje
czonkiem chru katedralnego (sopran
dziecicy), nastpnie uczniem
jezuickiego gimnazjum Sankt Salvator,
a pniej licealist u w. Uiryka,

gdzie z myl o wyborze w przyszoci

stanu duchownego, uczy si
aciny, greki i muzyki (piewu, gry
organowej i kompozycji).
15 IV
1729
W kociele w. Tomasza w Lipsku J.S.
Bach dyryguje pierwszym
wykonaniem swej Pasji wedug w.
Mateusza (BWV-244).

Kalendarium

hrabiego Johanna Baptisty ThurnValsassina und Taxis dziekana

kapituy katedry w Salzburgu.

1732
1740
24 I W Paryu urodzi si Pierre
Augustin Caron de Beaumarchais.
31 III W Rohrau urodzi si Jzef
(Joseph) Haydn.
1733
28 III W Neapolu premiera opery buffa
La serva padrona (Suca pani)
Giovanniego Battisty Pergolesiego.
ii IX W Paryu zmar Francois
Couperin, zw. Le Grand (ur. 1668)
1735
23 VIII W paryskiej Academie Royale
de Musique pierwsze wystawienie
opery-baletu Les Indes galantes JeanaPhillippe'a Rameau.
1736
16 III W Pozzuoli zmar Giovanni
Battista Pergolesi (ur. 1710).
1:737
18-letni Leopold przyjecha do
Salzburga, aby kontynuowa nauk na
miejscowym uniwersytecie (na
wydziale teologii i prawa).
14 IX W Rohrau urodzi si Micha
(Michael) Haydn brat Jzefa.
18 XII W Cremonie zmar lutnik woski
Antonio Stradivari (ur. 1643).

2 VI W Paryu urodzi si DonatienAlphonse-Francois markiz de Sade.

Leopold wydaje (wasnym
sumptem) swoje pierwsze dzieo, 6
sonat per
chiesa e da camera na 2 skrzypiec i
wiolonczel, ktre zadedykowa
swojemu pracodawcy.
1741
13 II W Wiedniu zmar Johann Joseph
Fux (ur. 1660), austriacki kompozytor
i teoretyk muzyki, autor
fundamentalnego dziea Gradus ad
Pamassum
(1725) wykadu cisego
kontrapunktu.
Powstay 2 kantaty pasyjne
Leopolda na Wielki Post: Chrisws
begraben
(Chrystus zoony do grobu") i
Christus verurtdlt (Chrystus skazany").
28 VII W Wiedniu zmar Antonio
Vivaldi (ur. 1680).
1742
l8V W malej auli Uniwersytetu w
Salzburgu wystawiono acisk oper
szkoln Antiquitas personata z muzyk
Leopolda Mozarta.

1739

1743

Leopold rezygnuje z kariery

duchownego (wie si to z rezygnacj
ze stypendium kocielnego) i zostaje
kamerdynerem i zarazem muzykiem

Leopold przechodzi na sub do

ksicia arcybiskupa Salzburga
Leopolda Antona Firmiana (zmar w
padzierniku 1744) i zostaje

czwartym skrzypkiem w jego kapeli

dworskiej.
1746
30 III W Fuentetodos k. Saragossy
urodzi si Francisco de Goya y
Lucientes.
1747
21 XI Po kilku latach narzeczestwa
Leopold Mozart i Anna Maria Pertl,
uchodzcy za najpikniejsz par
Salzburga" (opinia zasyszana przez
Nannerl), wzili lub w kociele
parafialnym w Aigen (koo Salzburga).
Maonkowie zamieszkali w
Salzburgu, w kamienicy bogatego
kupca
Lorenza Hagenauera (jednego z
najbliszych przyjaci i powiernikw
Mozarta) przy Getreidegasse 9 na III
pitrze.
Leopold peni funkcj skrzypka i
kompozytora kapeli ksicia arcybiskupa, ktrym od 1747 by Andreas
Jakob Dietrichstein. (W latach
17451747 ksiciem arcybiskupem
Salzburga by hrabia Jacob Ernst
Lichtenstein.)
Wikszo jego kompozycji nie jest
datowana, ale niewtpliwie powstaa
przed rokiem 1762, od kiedy Leopold
powici si niemal wycznie
edukacji i wychowaniu dwojga swoich
cudownych dzieci, a w szczeglnoci
Wolfganga. W obfitym dorobku
kompozytorskim Leopolda Mozarta s
utwory niemal wszystkich uprawianych
podwczas gatunkw. Utwory
religijne: msze (na przykad Msza Cdur, ktrej autograf znajduje si
w Monachium), 3 litanie loretaskie (Fdur, G-dur i Es-dur), przechowywane w bibliotece katedry w
Salzburgu, Litania do w. Sakramentu

(orygina w archiwum kocioa w.

Krzya w Augsburgu), kantaty
i offertoria. Utwory wieckie: liczne
symfonie (niektre z nich przez
dugie lata przypisywano
Wolfgangowi), m.in. Symfonia
myliwska
(G-dur), Sin/oma Burlesca (G-dur),
synna Jazda saniami z 1755 roku,
Wiejskie wesele (w D-dur), liczne
divertimenti oraz najsynniejszy utwr
Symfonia dziecica, ktrego
autorstwo inni muzykolodzy przypisuj
Michaowi Haydnowi. Ponadto
koncerty na rne instrumenty, sonaty,
Utwory klawesynowe i skrzypcowe.
^\
i 2 \

Kalendarium
Chcc uzupeni swoje dochody (jako
skrzypek kapeli dworskiej
zarabia 400 florenw rocznie),
rozpoczyna dziaalno jako nauczyciel
gry skrzypcowej i odnosi w tej
dziedzinie due sukcesy.
1749
28 VIII We Frankfurcie nad Menem
urodzi si Johann Wolfgang Goethe.
Kunst der Fug J. S. Bacha.
1750
28 VII W Lipsku zmar Johann
Sebastian Bach (ur. 1685).
i75i
30 VII W Salzburgu urodzia si Maria
Anna (Walburga Ignatia) Mozart,
zwana
Nannerl (zm. 29 padziernika 1829
tame), czwarte dziecko Leopolda
i Anny Marii (troje poprzednich zmaro
w niemowlctwie).

Mozartw (pite i szste zmary w

niemowlctwie). Nazajutrz, o wp do
11-ej, zostao ochrzczone w katedrze
w. Piotra i otrzymao imiona:
Johannes Chrisostomus Wolfgangus
Theophilus. Dwa pierwsze wskazuj,
e patronem w dniu narodzin dziecka
(27 stycznia) by Jan Chryzostom,
Wolfgang to imi dziadka ze strony
matki (Wolfgang Nikolaus Pertl),
a Theophilus imi ojca chrzestnego
(Johannes Theophilus Pergmayr).
Imi to Leopold zastpi niebawem jego
niemieckim odpowiednikiem
Gottiieb, pniej Wolfgang uywa jego
odpowiednika w formie aciskiej
Amadeus, czciej w formie woskiej
Amadeo lub francuskiej Amade(e)
lub Amede(e) (polskim
odpowiednikiem tego imienia jest
Bogumi). T
dug seri imion powikszyo imi z
bierzmowania Sigismundus
przyjte na cze wczesnego pana
Salzburga ksicia arcybiskupa
Sigismunda von Schrattenbacha. W
praktyce Mozart uywa tylko dwch
imion: Wolfgang Amade(e).

Po mierci arcybiskupa Andreasa

Jakoba Dietrichsteina nowym panem
ksistwa arcybiskupiego Salzburga i
prymasem cesarstwa zosta Siegmund
Christoph von Schrattenbach (1698
1771).

VII U Johanna Jakoba Lottera w

Augsburgu ukazaa si ksika
Leopolda
Mozarta Versuch einer grundlichen
Violinschule (Prba podstawowej
szkoy skrzypcowej") podrcznik
teorii i gry skrzypcowej, jeden
z najwaniejszych tego rodzaju w
XVIII wieku i zarazem najbardziej

1756

t7if^-i76r

27 I O godzinie 8-ej wieczorem, w

domu przy Getreidegasse 9 w
Salzburgu
(obecnie Muzeum Mozarta), na III
pitrze, urodzio si sidme dziecko

znaczce dzieo Leopolda Mozarta

(miao liczne wydania w rnych
krajach i jzykach).
29 VIII Wybuch wojny siedmioletniej.

i753

1757

Leopold zostaje mianowany

nadwornym kompozytorem ksicia
arcybiskupa Salzburga.
27 III W Mannheimie zmar Jan Vaclav
tamic (Stamitz), kompozytor,
skrzypek
i dyrygent, czoowy przedstawiciel tzw.
szkoy mannheimskiej (ur. 1717).
23 VII W Madrycie zmar Domenico
Scarlatti (ur. 1685).
Johann Christian Bach
skomponowa Requiem, a Jzef Haydn
kwartety
smyczkowe z op. i. Koncert organowy
C-dur oraz Salve Regina (E-dur).

W Rzymie wystawiono oper Nicoli

Picciniego La Cecchina ossia La
buona f igliwia.
1761
24 I Przez p godziny (od 9-ej do wp
do lo-ej wieczorem) Wolfgang
nauczy si gra na klawesynie scherzo
Georga Christopha Wagenseila.
26 I W cigu p godziny nauczy si
menueta i tria.
4 i 6 II Nauczy si dwch nowych
menuetw.
Wolfgang umie ju czyta nuty i sam
moe si uczy nowych utworw"
(Leopold).

II
1758
Leopold zostaje drugim skrzypkiem
kapeli dworskiej.
Johann Christian Bach skomponowa
Dies Irae.
i759
i4 IV W Londynie zmar Georg
Friedrich Handel (ur. 1685).
io XI W Marbach urodzi si Friedrich
Schiller.
Powstaj pierwsze symfonie Jzefa
Haydna (nry: i5, io, 15, i8, 27, 32,
33, 37).
1760
Wolfgang nauczy si z pamici gra
na klawesynie dziesi utworw
z kajetu muzycznego swej siostry.
14 IX We Florencji urodzi si Luigi
Cherubini.

i V Jzef Haydn zostaje kapelmistrzem

ksit Esterhazych.
X IX Pierwszy publiczny wystp
Wolfganga na scenie w przedstawieniu
uniwersyteckiego teatru w Salzburgu
w komedii aciskiej Sigismundus
rex Hungariae Mariana Wimmera z
muzyk Johanna Ernsta Eberlina.
Wolfgang wystpi w roli tancerza Salii
(ponownie: 3 wrzenia).

Niektrzy komentatorzy wtpi, czy

rzeczywicie miaa miejsce.
Kalendarium
Po powrocie z naboestwa Leopold i
Johann Andreas Schachtner
(trbacz kapeli dworskiej i jeden z
najbliszych przyjaci Mozartw)
zastaj Wolfganga w trakcie pisania
concerto na klawesyn". Wzruszony
do le Leopold stwierdza, e cho rzecz
jest niewykonalna, to jednak
zostaa napisana zgodnie z reguami
sztuki muzycznej.
Leopold zapisuje w kajecie muzycznym
Nannerl owo concerto": 12taktowe Allegro F-dur (K-ic)
chronologicznie pierwszy utwr
Mozarta.
Powstaje Menuet F-dur (K-id) drugi
utwr Mozarta.
W Mediolanie wystawiono oper
Johanna Christiana Bacha Artaserse,
a w Wiedniu Don Juana Christopha
Willibalda Glucka. Powstaj
3 symfonie Jzefa Haydna, nr 68
(Le matin", Le midi", Le soir").
1762
Podr pierwsza (3 tygodnie) do
Monachium
Leopold jedzie z rodzin do
Monachium. Celem tej trzytygodniowej
wyprawy jest prezentacja Wolfganga i
Nannerl i popis cudownych dzieci
na dworze elektora bawarskiego
Maksymiliana III Jzefa. Nie s znane
szczegy tej podry, o ktrej
wspomniaa (w 1792 roku) tylko
Nannerl.

Powstaje Menuet F-dur (K-2) trzeci

utwr Mozarta.
Allegro B-dur (K-3) utwr czwarty.
Menuet F-dur (K-4) utwr pity.
Menuet F-dur (K-5) utwr szsty.
Menuet F-dur (pniej wczony do
Sonaty F-dur (K-6) sidmy
utwr Mozarta.
Podr druga (18 IX 17625 I 1763)
do Wiednia
Caa rodzina (Leopold z on,
dwojgiem dzieci i sucym kopist
z Salzburga Richardem Estlingerem)
jedzie do Wiednia.
O 5-ej po poudniu w Passawie
Mozartowie zatrzymali si w hotelu
Zum
roten Krebs (Pod Czerwonym Rakiem)
obecnie p.n. Zum grauen
Hasen (Pod Szarym Zajcem); pniej
przenieli si do hotelu ur
goldenen Sonne (Pod Zotym Socem).
Wolfgang gra przed ksiciem biskupem
Josephem Mari von ThunHohensteinem (17131763), od
ktrego za popis dostaje caego
dukata".
Rano Mozartowie odpywaj Dunajem
do Linzu (w towarzystwie kanonika
Ernsta Johanna hrabiego Herbersteina i
jego statkiem Wasserordinaire),
dokd docieraj tego samego dnia
wieczorem; zatrzymuj si w hotelu
ur Dreifaltigkeit (Pod Trjk)
prowadzonym przez siostry Kiener
(przy
Hofgasse 14).

Koncert publiczny cudownych dzieci

(Wolfganga i Nannerl) w Sali
Landhausu siedzibie administracji
prowincji.
O wp do 5-ej wieczorem opuszczaj
Linz (statkiem Wasserordinaire)
i tego samego dnia wieczorem, o wp
do 8-ej, przybywaj do Mauthausen.
W Ybbs Wolfgang gra na organach w
kociele franciszkanw. Noc
spdzaj w miejscowoci Stein (dzi:
Krems).
O 3-ej po poudniu (pync statkiem
pocztowym po Dunaju) dobijaj do
Wiednia, zatrzymuj si w hotelu Zum
Weissen Ochsen (Pod Biaym

Mediolanu. Wieczorem w operze

Leopold oglda Orfeusza i Eurydyk
Christopha Willibalda Glucka.
11 X Wystp Nannerl i Wolfganga w
paacu wicekanclerza ksicia
Rudolpha
Josepha Colloredo-Mels und Waldsee
(brata pniejszego pana na
Salzburgu ksicia arcybiskupa
Hieronima Colloredo). Spotkanie
z kanclerzem dworu wgierskiego,
hrabi Nikolausem Palffy-Erddem
i z hrabi Rudolphem Chotkiem,
pniejszym kanclerzem dworu
czeskiego
w paacu kanclerza (obecnie przy
Josephplatz 6).

17611762
Woem) przy Fleischmarkt, skd
przenosz si (okoo polowy miesica)
do domu Johannesa Heinricha
Ditschera, przy Tiefen Graben 16.
9 X Wolfgang gra w paacu (dzi ju
nieistniejcym) hrabiego Thomasa
Vinciguerry Collalto (17201869),
Am Hof nr 13. Hrabia Kari von
Zinzendorf, autor sawnego dziennika
napisanego kolaw francuszczyzn,
zawierajcego jednak wiele informacji
o Mozarcie, by na tym koncercie
i zanotowa: O 8-ej wieczorem
poszedem do [Antona Franza de Paula]
Lamberga, z ktrym udaem si do
Collalto, u ktrego piewaa [Marianna]
Bianchi, a na klawesynie gra
chopczyk ma on podobno 5 i p
roku".
10 X Akademia u hrabiego Johanna
Josepha Wilczka (17381819),
wysokiego
urzdnika Dolnej Austrii, pniej
czonka Najwyszej Rady
Ekonomicznej

13 X Od 3-ej do 6-ej po poudniu

koncert w paacu cesarskim w
Schnbrunnie
w obecnoci cesarzowej Marii Teresy i
cesarza Franciszka I, arcyksinej
Marii Antoniny, infantki Marii Izabeli
ksinej Farmy (pierwszej,
wczeniej zmarej, ony pniejszego
cesarza Jzefa II) oraz kompozytora
Georga Christopha Wagenseila.
14 X Akademia z udziaem cudownych
dzieci u hrabiny Marii Teresy
Kinsky, z domu markizy Rofrano (w
paacu Rofrano, pniej zwanym
Paacem Auersperga; dzi przy
Auerspergstrasse), potem u reichsgrafa
Antona Corfiza Ulfelda (16991770)
w paacu (do dzi istniejcym)
przy Minoritenplatz. ona reichsgrafa:
Maria Elizabeth ksina Lobkowitz (17261786), ich crka: Maria
Wilhelmina (1744i8oo),
pniej ona hrabiego Franza Josepha
Thun-Hohensteina protektorka Mozarta.

15 X Johann Adam von Mayr

skarbnik cesarzowej przekaza
Mozartowi
prezent od cesarza: dwa galowe
kostiumy nalece do cesarskich dzieci
(arcyksicia Maksymiliana Franciszka i
jednej z ksiniczek). Jeden z nich
zosta uwieczniony na sawnym
portrecie 6-letniego Wolfganga namalowanym przez Pitro Lorenzoniego. W
pochodzcym z tego samego
okresu (pendant do portretu Wolfganga)
portrecie ii-letniej Nannerl,
rwnie Lorenzoniego, zosta
wykorzystany nie galowy kostium
ksiniczki
(jak to si na ogl przypuszcza), lecz
inny kostium, bdcy jak wykaza
Franz Marun rodzajem szablonu z
pracowni malarza. Oba portrety
znajduj si w Muzeum Mozarta w
Salzburgu.
Wieczorem akademia u hrabiego
Johanna Franza Hardegga (pniejszego szambelana arcyksicia
Maksymiliana Franciszka), a nastpnie
u hrabiego Wenzela Antona KaunitzaRietberga (najpewniej w Paacu
Gumpendorf, przy Amerlingstrasse 6)
16 X W Hofburgu (o wp do 3-ej)
wizyta u modych arcyksit
Ferdynanda
i Maksymiliana Franciszka, potem (o 4ej, na Josephplatz 6) akademia
u hrabiego Nikolausa Palffy-Erdda.
17 X Koncert Wolfganga i Nannerl u
hrabiego Franza de Paula Josepha
Thun-Hohensteina.

Kalendarium
19 X Akademia u ambasadora Francji
w Wiedniu, hrabiego Florent-LouisMarie de Chatelet-Lomonta, ktry
zaprosi Mozartw do Wersalu.
Za koncert w Schnbrunnie Johann
Adam von Mayr przekazuje
Leopoldowi 100 dukatw.
20 X Wizyta i koncert (od 4-ej do 6-ej)
w paacu hrabiego Ernsta Guido
Harracha (brata hrabiny Marii Anny
Lodron z Salzburga) przy Landstrasse (dzi: Ungargasse 69).
Od wp do 7-ej do 9-ej wieczorem
koncert w domu niezidentyfikowanych arystokratw.
21 X O 7-ej wieczorem druga wizyta w
Schnbrunnie, po ktrej Wolfgang
zachorowa (erythema nodosum:
rumie guzowaty) i pozostawa w ku
do 31 padziernika. Zajmowa si nim
osobisty lekarz hrabiny Eleonory
Elisabeth Sinzendorf Johann Anton
von Bernhard.
5 XI W podzice za wyleczenie
Wolfgang i Nannerl daj w domu
doktora
Bernharda koncert.

ganga autorstwa Konrada Friedricha

von Pufendorffa (wydrukowany
z dat 25 XII 1762) pierwszy wiersz
o Mozarcie.
19 XI Wieczorem koncert u
ambasadora Francji hrabiego
Florent-LouisMarie de Chatelet-Lomonta.
Pnym wieczorem na wielkim
galowym przyjciu u rodziny cesarskiej
w Hofburgu dla uczczenia pamici
(dzie imienin) matki cesarzowej
Elbiety Krystyny von Braunschweig
(zmarej w 1750).
22 XI W dniu w. Cecylii obiad u
kapelmistrza dworu cesarskiego i kompozytora Johanna Adama Karla Georga
von Reuttera juniora (1708
1772).
23 XI Obiad u reichshofrata Gottfrieda
von Wallaua wysannika ksicia
arcybiskupa Salzburga na dworze w
Wiedniu.
Wieczorem w Burgtheater (w
towarzystwie doktora Bernharda) na
przedstawieniu Orfeusza i Eurydyki
Christopha Willibalda Glucka.
8 XII Na galowym przyjciu i
koncercie (w Hofburgu) z okazji
urodzin cesarza
Franciszka I.

9 XI Akademia u markizy Vincenzii

Pacheco (z domu hrabiny Monte
Santo),
w domu reichsgrafa Josepha
Windischgratza przy Schenkenstrasse
(dzi
Bankgasse 7); Wolfgang gra na
klawesynie, piewa Carlo Niccolini.
Hrabia Thomas Collalto wrczy
Leopoldowi poemat na cze Wolf-

11 XII Wyjazd z Wiednia i podr

(Dunajem?) do Preszburga (dzi:
Bratysawa),
wczesnej stolicy Wgier (od 1536 do
1784). Nie s znane szczegy
pobytu w Preszburgu poza tym, e 19
grudnia Leopold zachorowa i e
zakupi tam pikny powz (chaise),
ktry bdzie suy Mozartom przez
16 lat.

24 XII W wigili Boego Narodzenia, o

wp do 9-ej rano, wyjazd Mozartw
(wasnym powozem) z Preszburga. O
wp do 9-ej wieczorem przyjazd
do Wiednia, gdzie jak poprzednio
zatrzymali si u Johanna
Heinricha Ditschera przy Tiefer Graben
16.
25 XII Wizyta u hrabiny Marii Teresy
Kinsky.
27 XII Na uroczystym obiedzie w
Paacu Kinskych (przy Herrengasse)
wydanym
na cze feldmarszaka Leopolda
Josepha hrabiego Dauna. Bankiet ten
by zaplanowany wczeniej, ale zosta
odoony do powrotu Mozartw
z Preszburga.
31 XII Wasnym powozem Mozartowie
udaj si w drog powrotn do
Salzburga.
W Wiedniu odbya si premiera
opery Ch.W. Glucka Orfeusz.
17621763
I?63
2 I Etap w Linzu.
5 I Wieczorem powrt do Salzburga.
Ble gocowe zmuszaj Wolfganga do
pozostania przez tydzie
w ku.
15 II Traktat pokojowy w
Hubertusburgu (koo Lipska) kadzie
kres wojnie
siedmioletniej.
28 II W dniu imienin ksicia
arcybiskupa Siegmunda von
Schrattenbacha na

uroczystym koncercie Wolfgang i

Nannerl graj na klawesynie, a
Wolfgang
ponadto na skrzypcach.
Leopold (ktry po mierci Johanna
Emsta Eberlina 21 czerwca
1762 spodziewa si nominacji na
kapelmistrza) zostaje mianowany
wicekapelmistrzem orkiestry dworskiej
ksicia arcybiskupa i na tym
stanowisku pozostanie ju do koca
ycia. Kapelmistrzem zostaje dotychczasowy wicekapelmistrz Giuseppe
Francesco oili.
III lub IV Powstaj Andante C-dur (Kia) i Allegro C-dur (K-ib) na klawesyn.
V W kajecie muzycznym Nannerl
Wolfgang zapisuje wasnorcznie
Menuet
C-dur z triem G-dur (K-i) oraz
sonatowe Allegro C-dur (K-5a).
Wielka podr (9 VI 176329 XI
1766)
9 VI Mozartowie (Leopold, Anna
Maria, Nannerl i Wolfgang) oraz
sucy
a zarazem fryzjer, Sebastian Winter,
wyruszaj wasnym powozem
w najdusz (trwajc 3 i p roku)
podr ich ycia. Przed Wasserburgiem (stacja zmiany koni), 65 km od
Salzburga, pko koo. Do Wasserburga dotarli (idc kilka kilometrw
pieszo obok uszkodzonego pojazdu)
krtko po pnocy i zatrzymali si w
obery Zum Goldenen Stem (Pod
Zot Gwiazd).
l o-11 VI W oczekiwaniu na napraw
powozu Leopold wyjania
Wolfgangowi
w miejscowym kociele w. Jakuba
zasady gry pedaowej na organach.

Wolfgang gra na stojco, jakby te

zasady zna od dawna".
12 VI W niedziel rano wyjazd z
Wasserburga. Wieczorem s w
Monachium
i zatrzymuj si w obery Zum
goldenen Hirschen (Pod Zotym
Jeleniem)
przy Schwabingergasse 151 (dzi:
Theatinerstrasse 18), gospodarz obery
Johann Heinrich Sturzer.
13 VI Wizyta w Nymphenburgu
letniej rezydencji kurfirsta; spotkanie
z ksiciem Karlem Augustem von
Zweibnickenem. Od 8-ej do n-ej
wieczorem Wolfgang gra przed
kurfirstem Maksymilianem III Jzefem
(ktry ju sucha Wolfganga i Nannerl
w styczniu 1762) oraz przed
ksiciem Zweibnickenem. Wolfgang
gra koncert skrzypcowy i drobne
utwory na klawesynie.
14 i 15 VI Wizyta u ksicia
bawarskiego (kuzyna kurfirsta)
Clemensa Franza de Paula (1722
1770) w jego paacu poza obrbem
miasta.
18 VI Kurfirst, jego siostra (Maria
Antonia Walpurgis) i ksi
Zweibrucken
w czasie uroczystego obiadu w paacu
kurfirsta dugo rozmawiaj
z Wolfgangiem.
19 i 20 VI W paacu kurfirsta popis
Nannerl przyjty z wielkim
aplauzem".
21 VI Od kurfirsta Leopold dostaje 100
florenw, a od ksicia Clemensa 75
florenw.

22 VI Rano wyjazd z Monachium,

wieczorem przyjazd do Augsburga,
rodzinnego miasta Leopolda. Zatrzymuj si
w hotelu Zu den drei Mohren

Kalendarium
(Pod Trzema Murzynami) przy
Maximilianstrasse; waciciel Joseph
Linay.
28 i 30 VI Wolfgang i Nanneri
koncertuj w hotelu Zu den drei
Knigen (Pod
oraz 4 VII Trzema Krlami).
6 VII Wyjazd z Augsburga via
Glinzburg do Ulm, gdzie zatrzymali si
w obery
Zum goldenen Rad (Pod Zotym
Koem) przy Stattiergasse; waciciel

G. Pau Hutzelsieder.
7 VII W katedrze w Ulm Wolfgang gra
na wielkich organach Georga Friedricha
Schmahia.
W poudnie wyjazd do Ludwigsburga
via Plochingen i Cannstadt
(dzi dzielnica Stuttgartu).
9 VII Wieczorem przyjazd do
Ludwigsburga, jednej z rezydencji
Karola
Eugeniusza ksicia wirtemberskiego.
Obera Zum goldenen Waldhorn
(Pod Zotym Rogiem) naprzeciw
zamku. Mozartowie poznaj Niccolo
Jommellego, kompozytora operowego,
ktry nie tai zachwytu, suchajc
gry Wolfganga.
12 VII O 8-ej rano wyjazd z
Ludwigsburga, via Vaihingen i Enz.
Wieczorem
w Bruchsal letniej rezydencji
biskupa Spiry. Obera Zum Riesen
(Pod
Gigantem).

14 VII Z Bruchsal do Schwetzingen

letniej rezydencji kurfirsta Karola
Teodora. Obera Zum roten Haus (Pod
Czerwonym Domem).
18 VII W zamku w Schwetzingen od 5ej do 9-ej wieczorem akademia u
kurfirsta
Karola Teodora i jego maonki. Poza
Wolfgangiem i Nanneri, ktrzy
grali na klawesynie, wystpia te
zdaniem Leopolda najlepsza
orkiestra w caych Niemczech", pod
batut Christiana Cannabicha,
z udziaem flecisty Johanna Baptisty
Wendlinga i jego brata skrzypka
Franza Antona Wendlinga, skrzypkw
Johanna Georga Dannera i Ignaza
Franzia oraz fagocisty Georga Wenzia
Rittera.
19 VII Rano wyjazd ze Schwetzingen
do Heidelbergu (eby obejrze zamek
i wielk beczk" lokaln
ciekawostk, beczk o pojemnoci 221
tysicy
litrw, zbudowan w 1751 roku). W
kociele w. Ducha w Heidelbergu
Wolfgang gra na organach. Obera Zu
den drei Knigen (Pod Trzema
Krlami).
Ze Schwetzingen, prawdopodobnie
29 lipca, Mozartowie udali si do
Mannheimu, gdzie pozostawali przez 3
dni (w obery Zum Prinzen
Friedrich Ksi Fryderyk), a
nastpnie do Wormacji; obera Zum
Schwan (Pod abdziem).
3 VIII Przyjazd do Moguncji, gdzie
zatrzymali si w hotelu Zum Knig von

England (Krl Anglii) przy Markt 37;

waciciel Theodor Thran.
W Moguncji odbyy si 3 koncerty
(daty nieznane), drugi z nich w
hotelu Zum rmischen Knig (Pod
Krlem Rzymskim) przy Grebenstrasse.
7 VIII Obiad u kanonika Franza Xavera
Starka kompozytora i organisty w
miejscowej katedrze.
Wizyta w paacu La Favorita letniej
rezydencji kurfirsta. Sam kurfirst
Emmerich Joseph von BreidbachBurresheim nie mg wysucha
Mozartw, poniewa by chory.
10 VIII Leopold zostawia powz i
rzeczy w hotelu, i statkiem towarowym
udaje si z rodzin do Frankfurtu.
12 VIII We Frankfurcie mieszkaj w
hotelu Zum goldenen Lwen (Po
Zotym Lwem) przy Bendergasse 3.
18 VIII O 6-ej wieczorem pierwszy z
czterech koncertw Wolfganga i
Nanneri we Frankfurcie, w sali zwanej
Scharffischer Saal am Liebfrauenberg.
Jednym ze suchaczy tego koncertu by
14-letni Johann Wolfgang Goethe
(poeta wspomina ten fakt w roku
1830).
22 i 25 VIII Drugi i trzeci koncert
frankfurcki Wolfganga i Nanneri.
30 VIII Czwarty koncert we
Frankfurcie Wolfgang wykona
koncert skrzypcowy oraz improwizowa na klawesynie
i na organach.
31 VIII Powrt do Moguncji (hotel
Zum Knig von England), gdzie
Mozartowie
pozostaj do poowy wrzenia.

Drugi koncert Wolfganga i Nanneri w

Moguncji (w hotelu Zum
rmischen Knig data nieznana).
:
IX W pierwszej poowie wrzenia
trzeci koncert Mozarta w Moguncji
(dokadna data i miejsce koncertu nie s
znane).
17 IX Wyjazd z Moguncji, a wieczorem
przyjazd do Koblencji, gdzie zatrzymali
si w hotelu Zu den drei Reichskronen
(Pod Trzema Koronami Rzeszy).
18 IX Koncert w paacu kurfirsta
Johanna Philippa reichsgrafa von
Walderdorfa
(17011768). Za wystp swych dzieci
Leopold dosta 10 luidorw.
21 IX Drugi koncert Wolfganga i
Nanneri w Koblencji (koncert otwarty
dla
miejscowej arystokracji) w tzw. Sali
Rycerskiej na zamku Philippsburg.
22 IX Wolfgang si zazibi i przez
kilka dni musia pozosta w ku.
27 IX O lo-ej rano Mozartowie
opuszczaj Koblencj (statkiem), a
wieczorem
s ju w Bonn.
28 IX Zwiedzanie zamku oraz kocioa
na Kreuzbergu wraz ze witymi
Schodami (Heiligen Stiege). Wyjazd do
Bruhl, gdzie nocuj w obery
Zum englischen Gruss (Anio Paski).
29 IX S w Kolonii. Postj w hotelu
Zum heiligen Geist (Pod witym
Duchem) przy Rheinstrasse. Podczas
zwiedzania miasta Leopold jest
zdegustowany brzydot gotyckiej
katedry".

30 IX W Akwizgranie obera Zum

goldenen Drachen (Pod Zotym
Smokiem).
Leopold si przezibi i musz pozosta
na miejscu do 2 padziernika.
1 X Spotkanie z ksiniczk Amali,
przeorysz klasztoru w Ouedlinburgu,
siostr krla pruskiego Fryderyka II.
2 X O 9-ej wieczorem w Liege
nocleg w obery Zum schwarzen Adier
(Pod Czarnym Orem).
3 X W Tiriemont nocleg w
niezidentyfikowanym miejscu.
4 X W Louvain hotel Zum wilden
Mann (Pod Dzikusem). Zwiedzanie
miasta. Leopold podziwia Ostatni
Wieczerz Dirka Boutsa w kociele
w. Piotra.
5 X Wieczorem w Brukseli (Hotel de
1'Angleterre, 81, rue de la Madeleine),
gdzie pozostaj ponad miesic (do 15
listopada).
14 X Allegro C-dur na klawesyn,
pniej wczone do Sonaty na
klawesyn
i skrzypce ad libitum (K-6).
Spotkanie z hrabi Hieronimem
Colloredo przyszym ksiciem
arcybiskupem Salzburga i prymasem
cesarstwa.
4 XI Mozartowie na balu maskowym w
teatrze.
7 XI Jedyny w Brukseli koncert
Wolfganga i Nanneri u Karola
Aleksandra
Emanuela ksicia lotaryskiego
(17121780), gubernatora
Niderlandw

Austriackich, brata cesarza Franciszka

I.
15 XI Wyjazd z Brukseli.
x6 XI Przejazd do Mons via
Valenciennes, Cambrai i Bonavis.
17 XI W Goumay-sur-Aronde
nocleg w niezidentyfikowanym
miejscu.

Enfants, dzi: rue de Peintre Lebrun

przy zamku).
Kalendarium
18 XI Przejazd przez Senlis i dotarcie o
wp do 4-ej po poudniu do Parya,
gdzie
zatrzymali si w domu hrabiego
Emanuela Franza van Eycka
ambasadora
Bawarii w stolicy Francji (Hotel de
Beauvais przy rue Saint Antoine, dzi:

25 XII W kaplicy zamkowej na

pasterce, potem na jeszcze jednej mszy.
Popis
Wolfganga i Nannerl u Madame
Adrienne-Catherine de Tesse i u
ksinej
Marie-Therese-Louise de Savoie
Carignan na zamku w Wersalu.
1764

68, rue Francois Miron). on hrabiego

bya Maria Anna Felicitas, z domu
Arco, crka kanclerza Salzburga,
hrabiego Georga Antona Felixa Arco.
21 XI Sonatowe Allegro B-dur na
klawesyn ad libitum (K-8).
i XII Friedrich Melchior von Grimm
(niemiecki intelektualista w Paryu,
zwizany z krgiem encyklopedystw)
opublikowa w czasopimie Correspondence litteraire" dytyrambiczny
artyku o cudownych dzieciach
kapelmistrza Mozarta z Salzburga".
Artyku zapocztkowa parysk
renom Mozartw i przygotowa ich
audiencj w paacu krlewskim
i wystp w Wersalu.
Spotkanie z niemieckimi
kompozytorami osiadymi w Paryu
(niemiecka kolonia artystyczna w Paryu")
Johannem Gottfriedem
Eckardem i Johannem Schobertem.
9 XII Koncert u markizy Villeroy i u
hrabiny Francoise-Catherine
Lillebonne.
24 XII Mozartowie przybywaj do
Wersalu (Hotel du Cormier, rue des
Bons

Wielkie galowe przyjcie (grand

cowert) na zamku wydane przez krla
(Ludwika XV) i krlow (Mari
Leszczysk), w obecnoci midzy
innymi delfina Ludwika i jego ony
Marii Jzefy von Sachsen, Madame
Adelaide najstarszej crki krla,
markizy de Pompadour i caego dworu.
iI
i
W obecnoci krla i krlowej Wolfgang
przez ptorej godziny gra na
organach w kaplicy zamkowej.
8 I Powrt Mozartw do Parya.
Liczne koncerty w paryskich
domach arystokratycznych, kilkakrotnie
u niejakiego Bourgade'a w jego domu
przy rue St. Honore.
Sonaty na klawesyn i skrzypce ad
libitum (K-6 i K-7) oddane do
sztychowania.
6 II Umiera hrabina Maria Anna
Felicitas van Eyck (z domu Arco), w
ktrej
domu (Hotel de Beauvais) mieszkaj
Mozartowie.

okoo 15 II Za popis swych dzieci w

Wersalu Leopold dostaje zot tabakier
i 1200

19 V

liwrw.

5 VI

16 II Wolfgang i Nannerl zachorowali

jednoczenie na angin.
3 III Sebastian Winter opuszcza
Mozartw i odchodzi na sub do
ksicia
Josepha Wenzeslausa Furstenberga w
Donaueschingen. Na jego miejsce
przychodzi Alzatczyk Jean-Pierre
Potivin.

29 VI

Ukazuj si drukiem sonaty op. i (K6 i K-y). Mozartowie jad do

Wersalu, by ofiarowa sonaty Madame
Victoire de France (drugiej crce
krla), ktrej zostay zadedykowane.
Sonaty na klawesyn i skrzypce ad
libitum (K-8 i K-9) zostaj oddane do
sztychowania.
10 III Pierwszy koncert publiczny
Wolfganga i Nannerl w Paryu (w
Teatrze
Felixa przy rue St. Honore; dzi
budynek ten nie istnieje) dochd 112
luidorw.
30 III
pocztek IV
9 IV
10 IV
i5 IV
i9 IV

20 V

8 VII
6 VIII
W Amsterdamie zmar Pietro Locatelli
(ur. 1695).
Akwarela Carmontelle'a (wykonana w
listopadzie 1763, a przedstawiajca
Leopolda grajcego na skrzypcach,
piewajc Nannerl i Wolfganga
grajcego na klawesynie) zostaje
oddana do sztychowania.
Ukazuje si drukiem op. 2 Mozarta (K8 i K-9) zadedykowane
hrabinie de Tesse (pierwszej damie
dworu). Tekst dedykacji zredagowa
baron von Grimm.
Drugi koncert publiczny Wolfganga i
Nannerl w Paryu (w tej samej sali,
co poprzednio). Wystpi te skrzypek
Pierre Gavinies i piewaczka
Clementine Piccinelli.
Mozartowie opuszczaj Pary i (w 7
pocztowych koni) udaj si do
Anglii. Maj dwch sucych
Potivina i Wocha Port.
W Wersalu zmara markiza de
Pompadour.
W Wielki Czwartek Mozartowie s w
Calais. Spowied u kapucynw.
Przybywaj do Dover.

22 IV
23 IV
27 IV

Przyjazd do Londynu, gdzie zatrzymuj

si najpierw w hotelu The White
Bear (Pod Biaym Niedwiedziem) przy
Piccadiiiy, potem (od 24 kwietnia)

w domu fryzjera Johna Cousinsa przy

Cecii Court (dzi: nr 19), u ktrego
zajmuj 3 mae pokoje za 12
szylingw".
Od 6-ej wieczorem Mozartowie s na
audiencji w Buckingham House
u krla Jerzego III i krlowej Karoliny
(z domu ksiniczki von
Mecklenburg-Strelitz). Leopold dosta
24 gwineje.
Druga audiencja u krla i krlowej,
podczas ktrej Wolfgang gra a vista
na organach i na klawesynie utwory
Georga Christopha Wagenseila,
Johanna Christiana Bacha, Karla
Friedricha Abla i Georga Friedricha
Handla. Ponadto akompaniowa
krlowej do piewu, a take flecicie
Josephowi Tecetowi, a na koniec
improwizowa. Dochd (zainkasowany
przez Leopolda): 24 gwineje. Tego dnia
piewa te sawny kastrat
Giustino Ferdinando Tenducci.
Wolfgang zachorowa i 12 dni musia
przelee w ku.
W poudnie pierwszy koncert
publiczny Wolfganga i Nannerl w Londynie, w wielkiej sali Spring Garden. W
programie midzy innymi
koncert nieznanego kompozytora na 2
klawesyny (w wykonaniu Wolfganga
i Nannerl) z orkiestr. Na koncercie
wystpili rwnie tenor Gaetano
Ouilici, piewaczka Cremonini,
skrzypek Francois-Hippolite
Barthelemon
i wiolonczelista Gioyanni Battista Cirri.
Wolfgang gra take na organach.
Pitek, Dzie w. w. Piotra i Pawa,
drugi koncert publiczny cudownych
dzieci (w tzw. Rotundzie w parku
Ranelagh, koo Chelsea pod
Londynem).
Wolfgang gra na klawesynie i na
organach. W programie koncertu
(zorganizowanego na cele
dobroczynne) byy midzy innymi 3
oratoria

i jeden z hymnw koronacyjnych

(Coronation Anthems) Georga
Friedricha
Handla.
Po przyjciu u lorda Sackville Tuftona,
hrabiego Thaneta, Leopold
ciko zachorowa.
6 sonat na klawesyn i skrzypce (K-io15) oraz kilkadziesit drobnych
utworw, w wikszoci na klawesyn, z
tzw. Szkicownika londyskiego"
(K-i5a-i5ss rkopis znajduje si w
Bibliotece Jagielloskiej w Krakowie).
Ciko chorego Leopolda zaniesiono w
lektyce do Chelsea, gdzie w wynajtym domu u rodziny Petera
Randalla przy Five Fields Rw
(obecnie
180, Ebury Street) Mozartowie
pozostan przez ptora miesica.
Kalendarium
W Chelsea powstaj pierwsze
symfonie Mozarta: K-i6, i6a, 19 i 190.
6 IX Stanisaw August Poniatowski
wybrany ostatnim krlem Polski.
25 IX Powrt do Londynu, na Soho
(dom Thomasa Williamsona 15,
Thrift
Street, obecnie 20, Fifth Street).
Trzecia audiencja (od 6-ej do 9-ej
wieczorem) i koncert (ostatni) na
dworze krlewskim
XIXII Kastrat Giovanni Manzuoli
uczy Wolfganga belcanta.
Symfonie nr 2124 Jzefa Haydna.
Dictionnaire philosophique Woltera.
1765

18 I Ukazuje si drukiem op. 3 (6 sonat

na skrzypce i klawesyn: K-io-15),
zadedykowane krlowej Karolinie.
Leopold dosta od niej 50 gwinei.
Pierwsza aria Mozarta V a dal furor
portata (K-2i), z tekstem Metastazja
do opery Ezio Felice de Giardiniego
(napisana dla tenora Ercole
Ciprandiego).
Mozartowie poznaj Johanna
Christiana Bacha nadwornego kompozytora krla Jerzego III.
21 II Trzeci koncert publiczny w
Londynie, w tzw. Haymarket Littie
Theater.
Program tego koncertu nie jest znany,
ale jest prawdopodobne, e
wykonano pierwsze symfonie Mozarta
(K-i6, K-i6a, K-I9, K-i9a),
a w kadym razie niektre z nich.
13 V Czwarty (ostatni) koncert
publiczny, w tzw. Wielkiej Sali Teatru
Hickford
przy Brewer Street. W programie
znalaza si m.in. skomponowana na
pocztku maja Sonata klawesynowa Cdur na 4 rce w wykonaniu
Wolfganga i Nannerl (K-i9d).
VI Daines Barrington, muzykograf i
podrnik, zbierajcy informacje o muzyce i muzykach europejskich,
przesuchuje Wolfanga.
19 VII Wizyta w British Museum.
Kustoszowi muzeum (Andrew Joseph
Planta) Leopold przekaza utwory
Wolfganga: wysztychowane sonaty
(K-6-9) oraz rkopis pierwszego dziea
chralnego 4-glosowy motet
do psalmu XLVI God is our Refuge (K20) autograf w British Library

w Londynie.
24 VII Mozartowie opuszczaj Londyn;
krtki przystanek (25-ego) w
Canterbury.
2631 VII Pobyt w Bourn Place
(miejscowo koo Canterbury) w domu
Horace Mana.
l VIII O lo-ej rano w Dover; o wp do
2-ej w Calais (Hotel de 1'Angleterre)
i dalej ju wasnym powozem (na czas
pobytu na Wyspach Brytyjskich
pozostawionym w Calais).
W Calais spotkanie z duchesse de
Montmorency i z ksiciem de Croy.
3 VIII W Dunkierce Hotel Sainte
Catherine.
4 VIII W kociele pobliskiego Bergues
Wolfgang gra na organach.
5 VIII W Lilie Hotel de Bourbon,
przy Grand Place.
Wolfgang zachorowa, a po nim
rwnie Leopold. Leczy ich doktor
Joseph Merlin.
18 VIII W Innsbrucku zmar cesarz
Franciszek I.
4 IX Mozartowie s w Gandawie (Hotel
St. Sebastian).
5 IX Wolfgang gra na organach w
kociele cysterskim w. Piotra.
6 IX Mozartowie w Antwerpii Hotel
Post przy Groenplatz.
1764if66
7 IX
9 IX

10 IX

Nannerl dochodzi do zdrowia, ale z

kolei Wolfgang zapada na tyfus

12 IX
i przez miesic pozostaje w ku.
i5 IX
midzy
12 a i8 IX
i8IX
21 IX
X
i5XI

Powstaj symfonie nr 2831 Jzefa

Haydna.
22 I
261
291

Wolfgang gra na wielkich organach w

katedrze Notre Dam, gdzie

2611

Leopold podziwia wspaniae Zdjcie z

krzya Rubensa. Zwiedzanie

pocztek III
ii III

innych kociow Antwerpii.

koniec III
pocztek IV

Z Antwerpii via Moerdijk do

Rotterdamu.
Z Rotterdamu do Hagi, gdzie
Mozartowie zatrzymali si w hotelu La
Ville de Paris przy Neuen Markt (dzi
ju ani hotel, ani budynek,
w ktrym si znajdowa, nie istniej).
Nannerl zachorowaa na tyfus.
Koncert Wolfganga u ksiniczki
Caroline von Nassau-Weiburg.
Koncert u ksicia Wilhelma V
Oraskiego.
Drugi koncert Wolfganga u ksiniczki
Caroliny von Nassau-Weiburg.

i8IV
21 IV
koniec IV
1766
W Hadze koncert publiczny Wolfganga
i Nannerl w sali zwanej Oude Doelen.
W Amsterdamie hotel Zum
goldenen Lwen przy Warmoesstraat.
Pierwszy koncert publiczny Wolfganga
i Nannerl w Amsterdamie (w tzw. Salle
du Manege). W programie m.in. utwory
na 4 rce (K-i9d) oraz
symfonie: Es-dur (K-i6) i B-dur zwana ,
fiaska" (K-22). Dyrygowa
Wolfgang Amadeusz Mozart.

Nannerl jest niemal umierajca. Dostaje

ostatnie namaszczenie.
Consemati fedele na sopran (K-23) do
tekstu Metastazja z opery Artaserse.

Drugi koncert w Salle du Manege. W

programie m.in. 8 wariacji
klawesynowych na temat holenderskiej
piosenki Christiana Ernsta

Grafa (K-24) i 7 wariacji na temat

pieni Willem van Nassau" (K-25).

Podr via Rotterdam i Moerdijk do

Antwerpii.

Powrt Mozartw do Hagi.

Kalendarium
Koncert na dworze w Hadze z okazji
osignicia penoletnoci przez
ksicia Wilhelma V Oraskiego. W
programie Galimathias musicum
(K-32), 6 sonat na skrzypce i klawesyn
(K-26-3I) zadedykowanych
ksinej Caroline von NassauWeiburg.
Mozartowie opuszczaj Hag.
Przyjedaj do Haarlemu (hotel Zum
goldenen Vlies). Wolfgang gra
w kociele w Haarlemie na wielkich
organach zbudowanych w 1738 roku

30 IV Mimo okresu wielkopostnego

Mozartowie dostaj zgod na danie
publicznego koncertu w Antwerpii.
pocztek V W Mechein wizyta u
arcybiskupa Johanna Heinricha
hrabiego von
Frankenberga.
8 V Przyjazd do Brukseli w Dniu
Wniebowstpienia Paskiego (Hotel de
1'Angleterre).
9 V W Valenciennes spotkanie z
Madame Marie-Therese Geoffrin, ktra
prowadzia jeden z najbardziej znanych
salonw artystycznych i intelektualnych Parya.

przez Christiana Miillera.

Ukazuj si drukiem sonaty (K-26-3I).
Ukazuje si holenderski przekad
Szkoy skrzypcowej Leopolda
Mozarta (w wydawnictwie Joannesa
Enschede).
W pierwszej poowie kwietnia
Mozartowie ponownie s w
Amsterdamie (hotel Zum goldenen
Lwen).
W Utrechcie hotel Plaets-Royal przy
Minrebroederstraat (waciciel:
Mos).
Koncert publiczny Wolfganga i Nannerl
w sali muzycznej Yreeburg
w Utrechcie. W programie sonaty i
symfonie Wolfganga.

10 V W Cambrai przy pomniku

nagrobnym Fenelona.
Wieczorem s w Paryu, gdzie
zamieszkali w domu aziebnika Briela
dzi: 8, rue Moliere.
28 V Ponownie w Wersalu (Hotel du
Cormier).
I VI Powrt do Parya na rue
Moliere.
Michel-Barthelemy Ollivier maluje
wielkie ptno Herbatka w Tempie
u ksicia de Conti, na ktrym
przedstawiony jest arystokratyczny
salon
z gawdzcymi gomi podczas
koncertu muzykw, wrd ktrych
rozpoznano siedzcego przy klawesynie
maego Wolfganga oraz piewajcego Jelyotte'a (w zbiorach Luwru).

12 VI Kyrie F-dur (K-33).

okoo 15 VI Wolfgang gra dla ksicia
brunszwickiego Karola Wilhelma
Ferdynanda
(von Braunschweiga), ktry odwiedzi
Mozartw w ich mieszkaniu.
9 VII O 8-ej wieczorem wyjazd z
Parya.
12 VII Przyjazd do Dijon, gdzie na
zaproszenie Josepha de Bourbona
ksicia de
Conde Mozartowie pozostaj dwa
tygodnie.
Spotkanie z pierwszym prezydentem
miasta Dijon, sawnym juryst
i pisarzem Charles'em De Brosses
(17091777).
18 VII Wielki koncert Wolfganga i
Nannerl w ratuszu w obecnoci ksicia
de
Conde i prezydenta De Brosses'a. W
programie utwory rnych kompozytorw na 2 klawesyny i na 4 rce w
wykonaniu rodzestwa. Wolfgang
ponadto improwizowa na klawesynie
oraz piewa ari wosk wasnej
kompozycji (sic!).
26 VII W Lyonie (adres nieznany).
Mozartowie pozostaj tam blisko
miesic.
Brak bliszych danych o tym pobycie.
13 VIII Koncert Wolfganga w sali
koncertowej przy Place des Cordeliers
(ponad
300 suchaczy). W programie m.in. jego
utwory fortepianowe i symfonie
oraz improwizacje fortepianowe.
20 VIII W Genewie (Hotel de la
Balance). Spotkanie z Andre Ernestem
Modestem

Gretrym. Wolter, przebywajcy w

swym zamku w Ferney koo Genewy,
z powodu choroby nie mg si spotka
z Mozartem.
5 IX Koncert w ratuszu w Genewie.
u IX W Lozannie (adres nieznany).
Mozartowie spdzaj tam 8 dni.
Spotkanie
m.in. z ksiciem wirtemberskim
Ludwigiem Eugeniuszem (bratem
panujcego ksicia Karola Eugeniusza),
a ponadto z doktorem Samuelem
Andre Tissotem.
18 IX W Bernie, gdzie Mozartowie
bawi 8 dni (adres i szczegy tego
pobytu
nie s znane).
27 IX Etap w Baden w Szwajcarii.
28 IX W Zurychu (hotel Zum Schwert
Pod Mieczem przy Weinplatz).
Mozartowie pozostaj tam 2 tygodnie.
3 X Wizyta u pisarza i malarza
Salomona Gessnera (17301788).
1766^-1767
7 i 9 X Dwa publiczne koncerty w
Zurychu w sali zwanej Musikkollegium
w Kornhaus.
13 X Z Zurychu do Winterthur, gdzie
spdzaj noc w domu Dietricha Suizera,
urzdnika magistratu.
14 X W Schaffhausen (4 dni pobytu:
adres nieznany).
19 X Przyjazd do Donaueschingen, do
ksicia Josepha Wenzeslausa von
Flirstenberga, gdzie pozostaj do 31
padziernika. Koncerty odbywaj si
niemal codziennie od 5-ej do 9-ej
wieczorem" w paacu rezydencji

ksicia. W programie m.in. Galimathias

musicum (K-32).

pocztek roku
12 III

31 X Wyjazd z Donaueschingen via

Messkirch, Ulm i Gunzburg.
45 XI W Diiiingen nad Dunajem. W
tych dniach koncert u landgrafa Josepha
von Hessen-Darmstadt ksicia
biskupa Augsburga.

2 IV
l? IV
13 V
1767

5 XI W Biberbach w kociele w.
Marka Wolfgang gra na organach,
wspzawodniczc z 12-letnim
organist Josephem Sigmundem
Eugenem
Bachmannem (pniejszych
duchownym ojcem Sixtusem).
6 XI W Augsburgu Leopold
odwiedza swoj matk, z ktr widzi
si po raz
ostatni (Anna Maria Mozart, z domu
Suizer, umrze w miesic pniej
ii XII 1766).
824 XI W Monachium w obery
Zum goldenen Hirschen (Pod Zotym
Jeleniem) u Johanna Heinricha
Sturzera.
9 XI Koncert (samego tylko
Wolfganga) u elektora bawarskiego
Maksymiliana
III Jzefa, w programie m.in.
improwizacje oraz skomponowana na
poczekaniu ein Stuck, davon ihm" (K33C?) zaginiona.
122i XI Wolfgang ponownie choruje
na gociec.
22 XI Koncert Wolfganga i Nannerl w
paacu kurfirsta.
24 (?) XI Wyjazd z Monachium via
Alttting (27 listopada) i Laufen (28
listopada).
29 XI Powrt Mozartw do Salzburga.

Offenorium Scande Coeli limina (K-34)

wykonane w klasztorze benedyktynw w Seeon w Bawarii (niedaleko
Salzburga), dokd na t okazj
Mozartowie najprawdopodobniej
pojechali.
W Sali Rycerskiej (Rittersaal) paacu
arcybiskupiego w Salzburgu wystawiono pierwsz cz
trzyczciowego oratorium scenicznego
(Geistliches Singspiel) do tekstu Ignaza
Antona von Weisera, zatytuowanego
Die Schuldigkeit des ersten Gebots
(Powinno pierwszego przykazania")
autorstwa Wolfganga (K-35). Muzyk
do dwch pozostaych czci
skomponowali: Micha Haydn (cz
druga, wystawiona 19 marca) i Anton
Cajetan Adigasser (cz trzecia,
wystawiona 26 marca). Obsada czci
pierwszej: Joseph Meisner, Anton
Spitzeder, Maria Anna Fesemayr
(pniejsza ona organisty Adigassera),
Maria Magdalena Lipp (pniejsza
ona Michaa Haydna), Maria Anna
Braunhofer. Za swoje dzieo Wolfgang
dosta od arcybiskupa 12 dukatw.
Powtrzenie pierwszej czci
Geistliches Singspiel.
W Wielki Pitek w salzburskiej
katedrze, przy Grobie Chrystusa,
wykonano Muzyk przy Grobie
(Grabmusik, K-42).
W auli uniwersytetu w Salzburgu
wystawiono komedi acisk
(muzycz-

ne intermedium") w 2-ch aktach (z

tekstem o. Rufinusa Widia) Apollo et
Hyacinthus (K-38), jako muzyczny
dodatek do sztuki (rwnie aciskiej)
Kalendarium
Clementia Croesi, tego Rufinusa
Widia. Obsada premierowego przedstawienia: Matthias Stadler (krl
Oebalus), Felix Fuchs (Melia, crka
krla), Christian Enzinger (Hyacinthus,
syn krla), Johann Emst (Apollo),
Joseph Vonderthon (Zephyrus) oraz
dwaj ofiarnicy Apolla: Joseph Briindl
i Jakob Moser.
25 VI W Hamburgu zmar Georg
Philipp Telemann (ur. 1681).
28 VIII W Paryu zmari (wraz z cala
rodzin zatru si grzybami)
klawesynista
i kompozytor Johann Schobert (ur. ok.
1720).
Druga podr do Wiednia (ii IX 1767
5 I I769)
11 IX Z okazji lubu arcyksinej
Jzefy (17511767), z krlem
Neapolu
Ferdynandem IV, caa rodzina
Mozartw (wraz ze sucym
Bemhardem)
wyjeda do Wiednia. Pierwsz noc
spdzaj w Vcklabruck (ok. 60 km
od Salzburga).
12 IX Przejazd via Lambach (obiad w
klasztorze benedyktynw, w ktrym
w drodze do Wiednia Mozartowie
zwykle si zatrzymywali) do Linzu
hotel Zum gninen Baum (Pod Zielonym
Drzewem) przy Bethlehemstrasse 2 (budynek, w ktrym mieci
si hotel, zosta zburzony w roku
1963).

13 IX W Strengbergu nocleg w
niezidentyfikowanym miejscu.
14 IX W poudnie przybywaj do Melk:
Wolfgang gra na organach kocioa
przy klasztorze benedyktynw (?);
nastpnie jad do Sankt Pten, gdzie
spdzaj noc.
15 IX Jad przez Purkersdorf do
Wiednia. W stolicy zatrzymuj si w
tzw.
Domu Gariboldi (na II pitrze) przy
Weihburggasse, nalecym do

zotnika Gottfrieda Johanna

Schmaleckera.
Mozartowie chodz do opery
(ogldaj m.in. Partenope Johanna
Adolfa
Hassego), poznaj sawnych piewakw
(Giuseppe Luigi Tibaldi, Venanzio Rauzzini) i wybitnego tancerza
Appolino Baldassare (zwanego
Gaetano) Vestrisa.
15 X Umiera na osp i6-letnia
arcyksina Jzefa narzeczona
Ferdynanda IV, krla Neapolu.
Na mier arcyksinej Wolfgang
skomponowa duet na 2 soprany
Ach, was mussen wir erfahren? (K43a).
22 X Mozartowie spotykaj si z
przebywajcymi w Wiedniu
salzburskimi
muzykami: Michaem Haydnem,
Josephem Leutgebem, Franzem Drasilem i Ignazem Kuffiem.
23 X Uciekajc przed epidemi ospy,
Leopold popiesznie opuszcza z rodzin

Wiede i udaje si do Olmutz

(Oomuniec).
24-25 X W Brnie spotykaj si z
hrabi Franzem Anionem
Schrattenbachem
bratem ksicia arcybiskupa Salzburga
Siegmunda Christopha oraz z hrabin Mari Augusta Herberstein (z
domu Schrattenbach), siostr ksicia
arcybiskupa.
26 X Z Brna jad przez Wischkau do
Olmutz. Zatrzymuj si w obery Zum
schwarzen Adier (Pod Czarnym
Orem). Wieczorem u Wolfganga pojawiaj si symptomy ospy.
28 X Ciko chorego Wolfganga
Leopold przenosi do rezydencji
dziekana
katedry i rektora miejscowego
uniwersytetu, hrabiego Leopolda Podstatsky'ego-Liechtensteina, ktry
zaofiarowa mu gocin. Wolfganga
leczy osobisty lekarz hrabiego
doktor Joseph Wolff. Ten czyn Jego

24 XII Wigili Boego Narodzenia

Mozartowie spdzaj w Brnie u
hrabiego
Franza Antona Schrattenbacha (brata
ksicia arcybiskupa Salzburga)
przy Krapfengasse 4, gdzie bd
gomi do 9 stycznia.
30 XII Koncert Wolfganga i Nannerl w
tzw. Tawemie w Brnie (miejsce
niezidentyfikowane). W programie
najprawdopodobniej koncerty
klawesynowe (pastisze utworw
rnych kompozytorw): K37,39,40,41.
Jean-Jacques Rousseau wydaje
Dictionnaire de musique.
1768
9 I Wyjazd z Brna do Poysdorfu
(nocleg w niezidentyfikowanym
miejscu).
10 i Powrt do Wiednia hotel Zum
roten Sabel (Pod Czerwon Szabl)

17671768

przy Hohen Briicke dzi:

Wipplingerstrasse 19, rg Farbergasse.
l6"I Symfonia D-dur (K-45).

Ekscelencji hrabiego von

Podstatsky'ego, w biografii mojego
dziecka,
ktr napisz i opublikuj w swoim
czasie, bdzie wymieniony i potraktowany z najwikszymi honorami"
napisa Leopold w jednym
z listw.

19 I Audiencja na dworze cesarskim

(od 2-ej do wp do 5-ej po poudniu)

spotkanie z cesarzow Mari Teres i

jej synem, Jzefem II, nowym
cesarzem.

10 XI Te Deum Laudamus!"
wykrzyknik w licie Leopolda
donoszcym
o wyzdrowieniu Wolfganga. Niestety,
zachorowaa z kolei Nannerl, ktra
pozostanie w ku do 29 listopada.

III Przez 6 miesicy (od marca do lipca)

Wolfgang pracuje nad zamwion
przez impresaria teatru cesarskiego,
Giuseppe Affligio, oper La finta
semplice (K-5i), ktra jednak wbrew
umowie nie bdzie wystawiona.
koniec III Koncert u rosyjskiego
ambasadora w Wiedniu ksicia Dmitrija
Golicyna

(w jego paacu przy Krugerstrasse).

4 VI Sucy Bemhard opuszcza
Mozartw przechodzi na sub do
hrabiego Antona Willibalda Wolfegga
w Salzburgu.
12 IX Spotkanie z Ojcem Ignazem
Parhamerem, duchownym opiekunem
sierocica Weisenhaus przy Rennweg.
21 IX Leopold skada w kancelarii
cesarza skarg (Species facti"), alc
si
w niej na impresaria Affligio, ktry
odstpi od umowy i nie dopuci do
wystawienia opery Wolfganga La finta
semplice.
IX lub X Singspiel Bastien und
Bastienne (K-50, rkopis w Bibliotece
Jagielloskiej)
wystawiony w tzw. Pawilonie
Ogrodowym (Garten-Pavillon) domu
doktora Antona Mesmera (przy
Rauchfangkehrgasse), na przedmieciu
Wiednia. Niemiecki tekst singspielu
napisa Friedrich Wilhelm Weiskem.
7 XII W kociele Narodzenia Marii
(Mariae Geburt) przy Rennweg
wykonanie
pod dyrekcj Wolfganga jego pierwszej
mszy (Msza c-moll, tzw. Weisenhausmesse", K-I39) z okazji
powicenia sierocica Weisenhaus. Na
mszy, celebrowanej przez biskupa
Franza Antona Marxera, bya obecna
cesarzowa Maria Teresa wraz z caym
dworem. Ponadto wykonano
Offertorium (K-47b) zaginione lub
identyczne z Benedictus sit Deus
(K-117) i Koncert na trbk (K-47C
zaginiony).
13 XII Symfonia D-dur (K-48) oraz
pie A die Freude (K-53).
koniec XII Mozartowie wyjedaj z
Wiednia.

Kalendarium
28 XII Przystanek w Melk, gdzie w
miejscowym kociele Wolfgang gra na
organach. Nocleg w
niezidentyfikowanym miejscu.

Pierwsza podr Leopolda i Wolfganga

do Wioch (13 XII 176928
III 1771)

29 XII Wyjazd z Melk.

13 XII Wyjazd z Salzburga. Via Kaiti

przybywaj do Lofer, gdzie spdzaj
noc
w domu kuratora Johanna
Hemreichena.

1769

14 XII Sankt Johann i Wrgi (nocleg).

4 I Nocleg w klasztorze benedyktynw

w Lambach.

15 XII W poudnie w Schwaz,

wieczorem w Innsbrucku, gdzie
zatrzymuj si
w obery Zum weissen Kreuz (Pod
Biaym Krzyem) przy Herzog

5 I Powrt do Salzburga.
14 I Msza d-moll (Missa brevis) (K65).
29 I 6 menuetw na smyczki (K-65a).
5 II W kociele kolegialnym w
Salzburgu zostaje wykonana Msza dmoll

Friedrich Strasse 31.

16 XII Wizyta u burgrabiego Tyrolu
hrabiego Johanna Nepomuka Spaura
brata kanonika katedry w Salzburgu.

(K-65).
l V(?) W teatrze dworskim w Salzburgu
zostaje wystawiona opera buffa
La finta semplice (rkopis w Bibliotece
Jagielloskiej akt II i III
oraz w Staatsbibliothek w Berlinie
akt I).
15 VIII W Ajaccio na Korsyce urodzi
si Napoleon Bonaparte.

17 XII W Innsbrucku (o 5-ej

wieczorem) koncert u hrabiego
Leopolda Franza
Kunigla, w paacu Trapp przy Maria
Theresienstrasse 38. Wolfgang
wykona m.in. a vista jaki koncert
klawesynowy.
19 XII Przystanek w Steinbach.

15 X Msza C-dur, tzw. DominicusMesse" (K-66) wykonana w kociele

w.
Piotra w Salzburgu w czasie mszy
prymicyjnej towarzysza dziecicych
zabaw Wolfganga Kajetana Ruperta
Hagenauera (w zakonie o. Dominik), syna Lorenza Hagenauera.

20 XII Kontynuacja podry via

Sterzing do Brixen (Bressanone).

27 X Wolfgang zostaje mianowany

trzecim koncertmistrzem orkiestry
dworskiej
w Salzburgu (bez uposaenia).

23 XII Z Boen do Neumarkt noc w

niezidentyfikowanym miejscu.

21 XII Przez Atzwang do Boen

(obecnie Bolzano), gdzie w obery ur
Sonne
(Pod Socem) spdzili dwie noce.
Obera dzi nie istnieje.

24 XII W Trento i w Royereto, gdzie w

obery ur Ros (Pod R) spdzaj

7n
i8II

wieczr wigilijny.
2311
25 XII W domu barona Giovanniego
Battisty Todeschiego Wolfgang gra na
klawesynie. Obiad witeczny w domu
Nico Cristaniego.
26 XII Na obiedzie u Giovanniego
Battisty Cosmiego. Po poudniu
Wolfgang
gra na organach w kociele w. Marka
w obecnoci miejscowego
kapelmistrza abate Domenico
Pasquiego.
27 XII Przyjazd do Werony
zatrzymuj si w obery Delie due
Torri (Pod
Dwiema Wieami).
zy6SIJJO
51
61
71
81
10 I

2611
12 III
1314 III
15 III
1770
Koncert Wolfganga w Accademia
Filarmonica w Weronie. W programie
m.in. zagrany a vista nieznany
Wolfgangowi koncert klawesynowy, a
take
jedna z jego symfonii oraz ostatnie
sonaty.
Na przyjciu u kupca Michelangelo
Locatellego. 6-go i 7-go Wolfgang
pozuje malarzowi Saverio dalia Rosa
do portretu (orygina w zbiorach
prywatnych w Lozannie, u
spadkobiercw Alfreda Cortot).
Wolfgang gra na dwch organach
kocioa San Tommaso.
W towarzystwie Michelangelo
Locatellego Mozartowie zwiedzaj
Weron,
m.in. lapidarium i amfiteatr.

ii i 12 I
12 I
l6I
19!
20 I
22 I
231
261
2 II

W poudnie wyjazd z Werony; ok. 5-ej

po poudniu w Mantui (zatrzymuj
si w obery Alla Croce Verde Pod
Zielonym Krzyem), a o 6-ej
wieczorem s ju w operze na
przedstawieniu opery J.A. Hassego
Demetrio.
Wizyta ksicia Michaela Thum und
Taxis, ktrego ona Maria Teresa,
z domu hrabina Lodron, pochodzia z
Salzburga.
Obiad u hrabiego Francesco Eugenio
d'Arco kuzyna Georga Antona
Arco z Salzburga.

Koncert w otwartym niedawno Teatrino

delia Reale Accademia di
Sdenze w Mantui. W programie 14
utworw, wrd nich prawdopodobnie
trzy zaginione symfonie Mozarta (K66c, 66d i 66e).
O 6-ej wieczorem przyjazd do Bozzolo
obera Albergo delia Posta
(Przy Poczcie).
Cremona (obera Colombina),
wieczorem w teatrze na operze
Michelangelo Valentiniego (a nie, jak dotychczas
sdzono, J.A. Hassego) La
clemenza di Tito do libretta Metastazja,
ktre w 1791 roku Mozart
wykorzysta do swojej ostatniej opery.
W poudnie wyjazd z Cremony.
Okoo poudnia przyjazd do Mediolanu,
gdzie Mozartowie zatrzymali si
na kwaterze w klasztorze San Marco.
Aria na sopran Misero tu non sei (K73A, zaginiona).
Spotkanie z kompozytorem Nicol
Piccinnim na prbie jego opery Cesare
in Egitto.
Obiad i koncert u generalnego
gubernatora Lombardii hrabiego Karla
Josepha von Firmiana, od ktrego
Wolfganga dosta w prezencie 9 tomw
dzie Metastazja (i3-tomowe wydanie
turyskie).
Spotkanie z Giovannim Battist
Sammartinim (17001775).
Koncert u hrabiego Firmiana w
obecnoci ksicia Ercole III Rinaldo
d'Este i jego crki Marii Beatrice
Ricciardy narzeczonej arcyksicia
Ferdynanda Austriackiego.
Wieczorem w operze, a po
przedstawieniu na balu maskowym.

Pierwszy koncert publiczny Wolfganga

w Mediolanie program nieznany.
W Padwie zmar Giuseppe Tartini (ur.
1692).
Koncert u hrabiego Firmiana w
programie m.in. trzy sopranowe arie
Mozarta: Misero tu non sei (K-73A
zaginiona), Misero me Misero
pargoletto (K-77) i Fra centa affanni
(K-88).
Wolfgang dostaje zamwienie na
skomponowanie opery, ktra ma zosta
wystawiona w Mediolanie na przysze
zapusty (Mitridate, re di Ponto,
K-87).
Wyjazd z Mediolanu. Okoo 7-ej
wieczorem s w Lodi, gdzie Wolfgang
Kalendarium
pisze swj pierwszy kwartet
smyczkowy (G-dw, K-8o), bez
finaowego
ronda, ktre jest znacznie pniejsze.
16 III Piacenza i Farma dokadne
miejsca pobytu nieznane.
17 III Obiad u Lukrecji Agujari, zwanej
La Bastardella, znakomitej piewaczki.
Pniej koncert, w czasie ktrego
Agujari zademonstrowaa Mozartom
sw niewiarygodn skal gosu.
24 III W Bolonii hotel Pellegrino.
25 III Wizyta u hrabiego Pallaviciniego
i u Padre Martiniego.

26 III Dwa koncerty u feldmarszaka

hrabiego Gianiuki Pallaviciniego (od
wp
do 8-ej do wp do n-ej wieczorem) w
obecnoci 150 goci. Obecny by
te Padre Martini oraz sawni kastraci:
Giuseppe Aprile i Giuseppe

cianego skrzypka angielskiego (swego

rwienika) Thomasa Linieya

Cicognani.

6 IV Koncert Wolfganga i Linieya w

domu bankiera i finansisty Giuseppe
Marii Gayard des Pivets.

Spotkanie ze sawnym kastratem Carlo

Broschim, zwanym Farinellim,
w jego posiadoci.
Na yczenie Padre Martiniego
Wolfgang pisze fugi.
30 III Przyjazd do Florencji hotel
Aquila nera przy Via Borgognisanti.
1 IV Audiencja u wielkiego ksicia
Toskanii Leopolda (syna cesarzowej
Marii
Teresy) w Palazzo Pitti.
Spotkanie z hrabi RosenbergiemOrsinim pniejszym gwnym
inspektorem teatrw (GeneraSpektakel-Direktor) w Wiedniu oraz
z ksicym podskarbim Averardo
Duca di Salviatim.
2 IV Wieczorem koncert w Villa
Poggio Imperiale letniej rezydencji
wielkiego ksicia Toskanii Leopolda.
Poza Mozartem w koncercie udzia
wzili: markiz Eugenio Lignmlle
jeden z najlepszych kontrapunkcistw Italii" (zdaniem Leopolda) oraz
skrzypek Pitro Nardini.
2 i 3 IV Wizyty u kastrata Giovanniego
Manzuolego, poznanego w Londynie,
oraz u poetki dworskiej Marii
Magdaleny Morelli Fernandez,
wystpujcej
pod pseudonimem Corilla Olimpica, u
ktrej Wolfgang poznaje modo-

i zaprzyjania si z nim.
4 IV Liniey odwiedza Wolfganga w
hotelu, gdzie razem graj na
skrzypcach.

7 IV Wyjazd z Florencji via Siena i

Orvieto.
10 IV Etap w Viterbo.
11 IV Mozartowie przybywaj do
Rzymu, gdzie najpierw mieszkaj przez
4 dni w jednoizbowej kwaterze (adres
nieznany), potem w Palazzo Scatizzi
przy Collegium Clementinum (Piazza
Nicosia).
Wieczorem w Kaplicy Sykstyskiej,
gdzie Wolfgang sucha (take
nazajutrz, 12 kwietnia) Miserere
Allegriego utworu, ktrego partytura
bya zazdronie strzeona. Po
dwukrotnym wysuchaniu Wolfgang
spisuje
Miserere z pamici, budzc tym
powszechn sensacj.
12 IV W bazylice w. Piotra
Mozartowie uczestnicz w
wielkoczwartkowych
uroczystociach. Wolfgang poznaje
papieskiego sekretarza kardynaa
Pallaviciniego.
13 lub 14 IV Komredans B-dur (K-I23).
19 IV Wizyta u ksicia
neapolitaskiego Giulio di San Angelo.
20 IV Koncert u ksicia Pierre Agostino
Chigiego, prawdopodobnie w tzw.
Zotej Sali w Palazzo Chigi.

5 VII
21 IV Spacer w ogrodach Villa
Medicis.
1770
25 IV
28 IV
29 IV
30 IV
2V
8V
11 V
12 V
i4 V

Aria na sopran Se ardire e speranza (K82) i Symfonia D-dw (K-8l, data

powstania symfonii niepewna).
Wizyta u ksinej Cornelli BarberiniColonny w Palazzo Barberini.
Wizyta u Giuseppe Santarellego
ambasadora Malty.
Koncert w Palazzo Altemps u ksicia
Giuseppe Marii Altemps.
Na obiedzie u augustianw (koci i
klasztor San Agostino) w obecnoci
generaa zakonu Padre Francisco Javier
Vasqueza.
Koncert w Collegium Germanicum
przy Piazza San Apollinare. Z Wolfgangiem wystpi te Joseph Meissner
bas z Salzburga.
Wyjazd z Rzymu. Przystanek w
klasztorze augustianw w Marino nad
jeziorem Albano.

i6V
l8V
19 V
20 V

Terracina, nastpnie Sessa (nocleg w

klasztorze augustianw).
Capua, gdzie Mozartowie spdzaj noc
w klasztorze augustianw, a nastpnego dnia uczestnicz w ceremonii
przywdziania habitu przez szlachciank.

21 V
28 V
30 V
3 VI
io VI
13 VI
16 VI
l8i9 VI
25 VI
26 VI

Neapol pierwsze dwa noclegi w

klasztorze augustianw San Giovanni
a Carbonara, nastpne w
niezidentyfikowanej kwaterze
prywatnej.
Obiad u barona Fridolina Tschudiego.
Pierwsza wizyta Mozartw w letniej
rezydencji krla w Portici. Spotkanie
z pierwszym ministrem markizem
Bernardo Tanuccim. Wizyta
u Williama Hamiltona angielskiego
ambasadora w Neapolu, poznanego
w Londynie (jego druga ona Emma
Hart to pniejsza sawna

Lady Hamilton kochanka admiraa

Nelsona). Pierwsza ona Williama
Hamiltona Catherine (z domu
Barlow) bya pianistk i protektork
Mozarta; zorganizowaa dla niego
koncert w dniu 28 maja.
Wizyta u hrabiego Emsta Christopha
Kaunitza-Rietberga ambasadora
cesarzowej Marii Teresy w Neapolu.
Druga wizyta Mozartw u ministra
Tenucciego w Portici.
Zwiedzanie Neapolu, wieczorem w
operze.
Koncert u hrabiego Kaunitza
(zorganizowany przez Catherine
Hamilton).
Mozartowie w Teatro San Carlo na
przedstawieniu opery Jommellego
Armida abbandonata (z Giuseppe
Aprile i Ann Luci de Amicis).
Na balu u ambasadora Francji
wicehrabiego de Choiseul z okazji
lubu
delfina (pniejszego krla Ludwika
XVI) z Mari Antonin.
Uroczysty obiad u augustianw w
klasztorze San Giovanni a Carbonara.
Spacer nad Zatok Neapolitask
zwiedzanie historycznych miejsc
i zabytkw antyku.
Obiad w klasztorze kartuzw San
Marino, w zamku Sant'Elmo
(arcydzieo
baroku neapolitaskiego) koo Vomero.

i ostrogi) oraz dyplom nadajcy mu

tytu Kawalera (Rycerza) Orderu
Zotej Ostrogi (dyplom i insygnia
zaginy). Siedem lat pniej (w 1777)
w Salzburgu, anonimowy malarz
namaluje portret Wolfganga z tym
orderem pniej przesany do
Bolonii Padre Martiniemu (orygina
tego portretu znajduje si dzi w
zbiorach Akademii Muzycznej w
Bolonii).
Kalendarium
6 VII Obiad u barona Matthausa
Dominikusa Saint-OdiIe ambasadora
Toskanii w Rzymie.
8 VII Audiencja u papiea Klemensa
XIV w Palazzo di Santa Maria
Maggiore.
Od Steffano Usienghiego dostaje w
prezencie wioski przekad Opowieci
z tysica i jednej nocy.
10 VII Wyjazd z Rzymu via Civita
Castellana, gdzie (n-go) Wolfgang gra
na
organach w katedrze, potem via Terni,
Spoleto i Foligno.
16 VII W Loreto synnej
miejscowoci pielgrzymkowej
zwiedzanie kocioa
i tzw. Santa Casa.

Zwiedzanie Wezuwiusza, Pompei,

Herkulanum, Caserty i Capodimonte,
Wyjazd z Neapolu. W drodze zdarzy
si wypadek: ko ponis i Leopold
zrani si powanie w nog.
W Rzymie ponownie w Palazzo
Scatizzi przy Piazza Nicosia.
W Kwirynale, w imieniu papiea
Klemensa XIV, kardyna Pallavicini
wrcza Wolfgangowi insygnia (zoty
krzy z czerwon wstg, szpad

1719 VII Ancona, Senigallia, Pesaro

(18), Forli (19), Imola (19).
20 VII Przyjazd do Bolonii, gdzie
zatrzymali si w hotelu Albergo San
Marco
przy Via dei Vetturini. Leopold ze
zranion nog jest unieruchomiony
w fotelu. Kuruje go doktor Bartolomeo
Riviera.

27 VII Wolfgang dostaje libretto

Mitridate, re di Ponto autorstwa
Vittorio
Amedeo Cigna-Santiego.
10 VIII Mozartowie zamieszkuj pod
Boloni, w posiadoci Alla Croce del
Biacco, dzierawionej przez hrabiego
Gianiuk Pallavicini-Centurioniego
(dzisiaj jest tam sierociniec Ospizio
Trentini przy via Bossa dei
Sassi 7), gdzie pozostaj do i
padziernika. Wolfgang poznaje tam
m.in.
witego dominikanina" (Padre
Zerwonickiego).

czonkostwa Akademii Muzycznej w

Bolonii. W ramach pracy egzaminacyjnej napisa antyfon Quaerite
primum regnum Dei (K-86), ktra
przez szacowne jury, uwzgldniajc
okolicznoci", zostaa oceniona
i uznana za wystarczajc".
12 X Padre Martini wrcza
Wolfgangowi dyplom czonka
Accademia Filar monica w Bolonii.
13 X Wyjazd z Bolonii.
14 X W Pannie.
15 X W Piacenzy.

30 VIII W kociele San Giovanni in

Monte Mozartowie uczestnicz w
uroczystej
mszy i w nieszporach na cze w.
Antoniego Padewskiego odprawionych
dla czonkw Akademii
Filharmonicznej w Bolonii.
Spotkanie z Charlesem Burneyem
angielskim muzykologiem

18 X W Mediolanie. Mozartowie
mieszkali w niezidentyfikowanym
domu.
Pozostawali w tym miecie do okoo 14
stycznia 1771.
okoo 15 XI Wolfgang cierpi na bl
zbw.
16 XI Koncert u hrabiego Firmiana.

i podrnikiem.
29 IX Wolfgang zaczyna komponowa
oper Mitridate, re di Ponto.
i X Powrt do Bolonii.
4 X W kociele San Petronio (patron
Bolonii) uroczysta msza z udziaem
wszystkich muzykw Bolonii.
412 X Codzienne wizyty u
Giovanniego Battisty Martiniego.
6 X Wolfgang gra na organach bazyliki
San Domenico.
9 X O 4-ej po poudniu Wolfgang
przystpuje do egzaminu w celu
uzyskania

1719 XI Wycieczka na wie do

Leopolda Trogera, austriackiego
urzdnika przy
generalnym gubernatorze Mediolanu
do jego winnicy Crescenzago,
pooonej w pobliu Villa Melzi,
nalecej do hrabiego Firmiana.
12 XII Pierwsza prba opery
Mitriadate, re di Ponto (K-87).
^
15 XII W Bonn urodzi si Ludwig van
Beethoven.
17701771
17,19,22
i 24 XII Kolejne prby opery.

26 XII Prapremiera opery w Teatro

Regio Ducal. Przedstawienie trwao
(wraz
z trzema baletami) 6 godzin. Mozart
dyrygowa (od klawesynu) tym
i kolejnymi dwoma przedstawieniami
(27 i 29 grudnia).
29 XII Tutaj, w Italii, kadego
nazywaj inaczej, na przykad Hasse
nazywa si
Sassone, Galupi Buranello, a
naszego syna nazywaj II Signor
Cavaliere
Filarmonico" (Leopold do ony w
Salzburgu).

Wyjazd do Mediolanu, dokd

przybywaj wieczorem.
Przyjcie u hrabiego Karla Josepha
Firmiana.
Opuszczaj Mediolan. Jad via
Canonica, Brescia, Werona, Vicenza,
Padwa.
Przyjedaj do Wenecji. Zatrzymuj
si w tzw. Casa Cavaletti, przy
kociele San Fantino (Ponte dei
Barcaroli).
Obiad u Giovanniego Widera
zitalianizowanego salzburskiego kupca
osiadego w Wenecji.
31 I
2 II

1771
4 II
3 I Obiad u Mariann d'Asri von
Asteburg, crki Leopolda Trogera.
Rodzina
d'Asti bdzie w przyszoci pomaga
rwnie synowi Mozarta Carlowi
Thomasowi, ktry w 1805 roku osiedli
si w Mediolanie i tam umrze
w 1858.
4 I Koncert u hrabiego Karla Josepha
Firmiana (Wolfgang zagra a vista
nowy koncert klawesynowy, nie
wiadomo czyj).

11 II
12 II
Od 2-ej do 7-ej w Teatro di San Moise
na operze Le contadine furlane
Antonia Boroniego. Wieczorem bal na
Placu w. Marka.
Na obiedzie u Cateriny Corner.
Przyjcie u patriarchy Wenecji
Giovanniego Bragadina.
U Giovanniego Antonia Delfina.
Obiad w domu rodziny Widerw.

5 I Na obiedzie u hrabiego Firmiana.

Wolfgang zostaje czonkiem Akademii
Muzycznej w Weronie
otrzymuje honorowy tytu Maestro di
Cappella.
14 I Mozartowie przyjedaj do
Turynu i zamieszkuj w hotelu Dogana
Nuova, ktry jest zapewne identyczny z
istniejcym do dzi hotelem
Dogana Vecchia przy Corso Corte
d'Appello. W Turynie pozostaj do 31
stycznia.

21 II
24 II
2511
I III
3m
4 III
5 III
11 III

12 III
U hrabiego Giacoma Durazza
wysannika cesarzowej w Wenecji.
Wolfgang otrzymuje zamwienie na
skomponowanie dla Mediolanu opery
(scrittura) na przyszy karnawa
1772/1773 (Ludo Silla, K-I35).
Koncert w paacu Maffei.
Ponowna wizyta u Cateriny Comer.
Mozartowie wypywaj z Wenecji
statkiem via Brento do Padwy.
Tam spotykaj si z muzykami:
Francesco Antonio Vallottim i
Giovannim
Ferrandinim.
Wolfgang dostaje zamwienie na
napisanie oratorium do tekstu
Metastazja
{Betulia liberata, K-n8). Gra midzy
innymi na organach w kociele
Santa Giustina i na klawesynie u
oboisty i kompozytora Giovanniego
Ferrandiniego. Noc Mozartowie
spdzaj w Palazzo Pesaro.
*415 III W Vicenzy s gomi
biskupa Marco Giuseppe Comaro.

21 III Wyjazd z Werony, przejazd via

Rovereto i Brixen (Bressanone).
25 III Przystanek w Innsbrucku.
28 III Powrt Mozartw do Salzburga.
IIIIV Wolfgang pisze dla Padwy
oratorium Betulia liberata (K-n8), ktre
z nieznanych przyczyn nie zostao tam
wystawione, ani najprawdopodobniej nigdzie indziej za jego
ycia.
Druga podr Leopolda i Wolfganga do
Wioch (13 VIII15 XII 1771).
Wyjazd z Salzburga. Jad via Kaiti,
Waindring i Sankt Johann, gdzie
13 VIII
14 VIII
15 VIII
16 VIII
17 VIII

I3III

18 VIII

Kalendarium

20 VIII

16 III Przyjazd do Werony. Zatrzymuj

si w paacu bankiera i finansisty Pietra
Lugiatiego (dzi przy Piazza Malta).

21 VIII
23 VIII
29 VIII

17 III Koncert u Pietra Lugiatiego.

18 III Cesarzowa Maria Teresa
zamawia u Wolfganga oper na lub jej
syna,
arcyksicia Ferdynanda, z ksiniczk
Mari Beatrice Ricciard d'Este
(Ascanio in Alba, K-ill).

31 VIII
13 IX
i8IX
zatrzymuj si na noc.
Przez Kiindl do Innsbrucku (nocleg).
Etapy w Steinach i Brixen.

W Bolzano i Trento.
W Rovereto spotkanie ze
skrzypkiem Antonio Lollim. W Ala

padziernika.
15 X W katedrze w Mediolanie
ceremonia zalubin arcyksicia
Ferdynanda

Pizzinich.

Austriackiego z ksiniczk Mari

Beatrice Ricciard d'Este.
17 X W Teatro Regio Ducal w
Mediolanie prapremiera opery
(Serenata

W Weronie w gocinie u Pietra

Lugiatiego.

teatrale) Ascanio in Alba (K-m) w

obecnoci arcyksicia Ferdynanda

Brescia.

i jego maonki.

koncert i nocleg w gocinnym domu

zaprzyjanionych z Mozartami braci

Przyjazd do Mediolanu (mieszkali w

domu guchoniemego"; adres

19,24,27
i 28 X

nieznany).

2X1

Przyjcie u cesarskiego kwatermistrza

Georga Johanna Zinnera.

8X1
Kolejne przedstawienia opery.

Od librecisty Giuseppe Pariniego

Wolfgang dostaje libretto do
zamwionej

Symfonia F-dur (K-n 2).

przez cesarzow opery Ascanio in Alba.

Mozartowie na przyjciu u hrabiego

Finniana (obecny by J.A. Hasse).

Mozart spotyka si z Johannem

Adolfem Hassem.

Od pana domu Wolfgang dostaje w

prezencie zegarek wysadzany

Prba baletu do opery Ascanio in Alba.

diamentami.

Do Mediolanu przyjeda z Londynu

Mariann Davies wirtuozka gry

23 XI Spotkanie z kompozytorem
Josephem Myslivekiem.
30 XI Wolfgang i Leopold na audiencji
u arcyksicia Ferdynanda, ktry
zamierza

na harmonice szklanej; Leopold (i

Wolfgang?) spotyka si z ni w hotelu
Zu den drei Knigen (Pod Trzema
Krlami).
23 IX Wolfgang koczy komponowanie
opery.
27 IX Pierwsza prba opery. Kolejne
prby: 28 wrzenia oraz 4, 8, ii i 14

przyj Wolfganga na sub, ale przed

podjciem decyzji radzi si w tej
i77ti77
sprawie matki cesarzowej Marii
Teresy. W licie do syna (z 12

grudnia) cesarzowa odwodzi go od tego

zamiaru: ...to ludzie bezuyteczni, ktrzy tuaj si po wiecie, jak
ebracy".
5 XII Wyjazd z Mediolanu i przejazd
via Brescia i Werona.

24 X
25 X
26 X
27 X

8 XII W Ala nocleg u braci

Pizzinich.
9 XII Trento.
li12 XII Brixen (Bressanone)
koncert w rezydencji biskupa Brixen
hrabiego
Leopolda Marii Josepha von Spaura.
13 XII W Innsbrucku.
15 XII Powrt do Salzburga.
16 XII W Salzburgu zmar ksi
arcybiskup Siegmund von
Schrattenbach.
3oXII Symfonia A-dur (K-ii4).
1772
21 II Symfonia G-dur (K-I24).
14 III Hrabia Hieronim Colloredo
(dotychczasowy biskup Gurk) zostaje
wybrany ksiciem arcybiskupem
Salzburga i prymasem cesarstwa.
pocztek V Serenata dramatica // sogno
di Scipione (K-126) do tekstu
Metastazja
wystawiona w paacu arcybiskupim w
Salzburgu z okazji intronizacji
Hieronima Colloredo na ksicia
arcybiskupa Salzburga.
5 VIII Pierwszy rozbir Polski.
9 VIII Wolfgang dostaje nominacj na
koncertmistrza kapeli dworskiej z
pensj
150 florenw rocznie.

28 X
29 X
30-31 X
i XI
3X1
4X1
7X1
4X11
i8XII
19X11
21-23 XII
24X11
26X11
Trzecia podr Leopolda i Wolfganga
do Woch (24 X 177213 III 1773)
Wyjazd z Salzburga (nocleg w Sankt
Johann).
W Innsbrucku nocleg w obery Zum
goldenen Anker (Pod Zot
Kotwic).
Wypad do Hali in Tirol, gdzie
Wolfgang gra na organach w kociele
Damenstift (przy Eugengasse). Powrt
do Innsbrucku.
Z Innsbrucku do Brixen.
Z Brixen do Bolzano wizyta w
klasztorze dominikanw. Mozart pisze

Kwartet smyczkowy D-dur (K-15 5).

(K-I35 orygina w Bibliotece

Jagielloskiej), z udziaem Anny Lucii

Trento i Rovereto.

Kalendarium

W domu braci Pizzinich w Ala

Wolfgang obchodzi swoje imieniny.

de Amicis i kastrata Venanzio

Rauzziniego. W sezonie 1772/73 (okces
karnawau) byo 26 przedstawie tej
opery.
'

W Weronie ponownie w gocinie u

Pietra Lugiatiego.

1773
Brescia.
Okoo poudnia przybywaj do
Mediolanu i zamieszkuj na kwaterze
w pobliu domu rodziny d'Asti von
Asteburgw (adres nieznany).
Wizyta u Madame d'Asti von Asteburg.
Wolfgang pracuje w tym miesicu nad
oper Ludo Silla (K-I35).
Do Mediolanu przyjechaa primadonna
Anna Lucia de Amicis.
Mozartowie na przyjciu u hrabiego
Karla Josepha Firmiana.
Pierwsza prba z orkiestr opery Ludo
Silla.

16 I Siedemnaste przedstawienie opery

Ludo Silla.
17 l W kociele teatynw w Mediolanie
kastrat Venanzio Rauzzini (odtwrca
partii Cecilia w operze Ludo Silla)
wykona motet Exsultate jubilate
(K-165), napisany specjalnie dla niego.
Leopold i Wolfgang na premierze
drugiej opery karnawau Sismano nel
Mogol Giovanniego Paisiella.
30!
611
6 III
8 III
10 III

w obecnoci arcyksicia Ferdynanda i

jego maonki Marii Beatrice

I3III
24 III
30 III
10 IV
i9 IV
30 IV

Ricciardy d'Este.

i9 V

Wigilia i koncert w domu Don

Femando i Teresy Germani.

Salzburski waltomista Joseph Leutgeb

przyjeda do Mediolanu, spotyka si
wielokrotnie z Mozartami, z ktrymi
te bierze udzia w jednym z
koncertw.
Wyjazd z Mediolanu i przyjazd tego
samego lub nastpnego dnia do

Od 5-ej do n-ej wieczorem koncerty u

hrabiego Firmiana; 23 grudnia

W Teatro Regio Ducal w Mediolanie

prapremiera opery Ludo Silla

Werony, gdzie jak zwykle

zatrzymali si w domu Pietra
Lugiatiego.
W Ala u braci Pizzinich.
Trento i dalej via Brixen i Innsbruck.
Powrt do Salzburga.
Dwertimento Es-dur (K-i66).
Symfonia Es-dur (K-184).
(lub moe 16 IV) Symfonia G-dur (KI99).
(lub moe 29 IV) Symfonia C-dur (K162).
Koncert skrzypcowy B-dur (K-207)
pierwszy koncert skrzypcowy
Mozarta (dawniej datowany na 14 IV
1775).
Symfonia D-dur (K-l8l).
Trzecia podr Leopolda i Wolfganga
do Wiednia (14 VII25 IX 1773).
14 VII Wyjazd z Salzburga.
16 VII Wieczorem Mozartowie s ju w
Wiedniu, gdzie zatrzymuj si w domu
Gottiieba Friedricha Fischera, Innere
Stadt 322, przy Tiefer Graben.
17 VII Na kolacji u synnego
magnetyzera i uczonego doktora
Franza Antona
Mesmera (przy Rauchfangkehrergasse
dzi: Landstrasse).
18 VII Z wizyt u dyrektora szkoy i
nauczyciela kaligrafii Josepha
Conrada
Mesmera (krewnego doktora Mesmera).
19 VII Mozartowie spdzaj cay dzie
w domu doktora Mesmera, ktry jest
wielkim amatorem harmoniki szklanej.
20 VII Obiad w domu ich dawnego
sucego Porty.
21 VII U Johanna Adama von Mayra
skarbnika dworu.

Papie Klemens XIV ogosi bull

Dominus ac Redemptor o kasacie
zakonu jezuitw.
26 VII W domu doktora Mesmera
Wolfgang i Leopold obchodz
podwjne
imieniny (Anny Marii matki
Wolfganga i jego siostry Nannerl).
5 VIII Wolfgang i Leopold w Hofburgu
na audiencji u cesarzowej Marii Teresy;
spodziewaj si nominacji Wolfganga
na nadwornego kapelmistrza i kompozytora. Spotyka ich zawd.
7 VIII W klasztorze teatynw w dniu
w. Kajetana (patrona zakonu)
przyjcie,
podczas ktrego Wolfgang gra swj
pierwszy koncert skrzypcowy {B-dur,
K-207).
8 VIII W kociele jezuitw (przy placu
Am Hof) Leopold dyryguje
wykonaniem
mszy Wolfganga (Dominicus-Messe",
K-66).
177'I774
12 VIII Leopold i Wolfgang na
audiencji u ksicia arcybiskupa
Hieronima
Colloredo, ktry przyjecha do
Wiednia.
18 VIII Koncert w domu doktora
Franza Antona Mesmera.
2123 VIII Wycieczka do Baden wraz
z rodzin Fischerw i rodzin skrzypka
Teybera.
25 VIII W gocinie u salzburskiego
kanclerza dworu Franza Felixa Antona
von

Mlka. Na obiedzie u Conrada

Mesmera.

XII Pierwszy koncert fortepianowy {Ddur, K-I75); 16 menuetw (K-I76).

26 VIII Spotkanie z malark Ros

Hagenauer-Barducci.

1774

29 VIII Obiad u baletmistrza i

choreografa Jean-Georgesa Noverre'a.
W sierpniu Mozartowie spotkali si
ponadto z osobistym lekarzem
cesarzowej doktorem AlexandreLouis Laugierem, z nadwornym
kapelmistrzem Giuseppe Bonno, z
pianistk Mariann Martinez, z hofratem Aeodatem Josephem Philippe du
Beyne de Malechampem.
6 IX Do Wiednia przyjecha doktor
Franz Joseph Niderl salzburski
lekarz
(Stadtapotheker), bliski znajomy
Mozartw.
7 IX Obiad w towarzystwie doktora
Niderla.
9 IX Doktor Niderl umiera podczas
operacji usuwania mu kamieni
nerkowych.
li IX Odwiedziny u wdowy po doktorze
Nideriu; pogrzeb doktora Niderla.
22 IX Odwiedziny u doktora Mesmera
w jego letniej rezydencji w Rothmuhl.
24 IX Wyjazd z Wiednia przejazd
via Sankt Polten, Linz, Lambach.
26 IX Powrt do Salzburga.
Drugi rozbir Polski.
3 X Symfonia B-dur (K-182).
5 X Symfonia g-moll (K-183).
Pn jesieni Mozartowie opuszczaj
dom na Getreidegasse i przeprowadzaj si do nowego, znacznie
przestronniej szego mieszkania, w tzw.
Domu Tancmistrza przy Hannibalplatz
(dzi: Makartplatz 8), w samym
centrum miasta.

4 IV W Wiedniu w Kamtnertortheater
zostaj wykonane chry, wczone
pniej do niedokoczonej opery
Thamos, Knig in Agypten (K-345), do
tekstu i na zamwienie Tobiasa von
Geblera, oraz balet Gasparo
Angioliniego.
6 IV Symfonia A-dur (K-20l).
5 V Symfonia D-dur (K-202).
V Concertone C-dur na dwoje
skrzypiec i orkiestr (K-I90).
4 VI Koncert B-dur na fagot i orkiestr
(K-i9l).
24 VI Msza F-dur (Missa brevis) KI92).
8 VIII Msza D-dur (Missa brevis, KI94).
IX Wolfgang zaczyna komponowa dla
Monachium oper buffa La finta
giardiniera (K-I96).
18 X Christoph Willibald Gluck zostaje
nadwornym kompozytorem cesarza
(wirklicher k.k. Hofkompositeur"), z
pensj 2000 florenw rocznie.
20 X W Rzymie zmar papie Klemens
XIVPodr Wolfganga i Leopolda do
Monachium (6 XII 1774^ III 1775)
6 XII Wyjazd z Salzburga. Nocleg w
Wasserburgu.
Kalendarium
7 XII O wp do 4-ej po poudniu
przyjazd do Monachium Mozartowie
zatrzymali si (najprawdopodobniej) w
obery Zum schwarzen Adier

(Pod Czarnym Orem) przy

Kaufingerstrasse.
9 XII Wizyta u hrabiego Josepha
Antona Seeaua.
1623 XII Wolfgang nie wychodzi z
domu z powodu nieznonego blu
zbw.
28 XII Pierwsza prba opery La finta
giardiniera.
1775

Drugie przedstawienie opery (w wersji

skrconej) w sali redutowej przy
Prannestrasse.
10 I
13!
2 II
12 II
14 II
19 II

I3 I W monachijskiej katedrze zostaj

wykonane dwie Litaniae de venerabili
altaris sacramento jedna Wolfganga
Mozarta (K-I25), druga
Leopolda Mozarta.

2 III

4 I Podczas gdy Wolfgang i Leopold, w

towarzystwie i na zaproszenie
Johanna Josepha Antona Gilowsky'ego,
spoywaj obiad w restauracji
Zum goldenen Hirschen (Pod Zotym
Jeleniem), do Monachium (tu
przed godzin 2-g) przyjeda Nannerl
i zatrzymuje si na kwaterze
u hofrata Franza Xavera Dursta, w
domu (tzw. Spazenreitterisches Haus)
na Marienplatz.

7 III
23 IV

Zapewne na pocztku stycznia, w

obery Alberta Pod Czarnym Orem
w Monachium, odby si pojedynek"
pianistyczny midzy Mozartem
a Ignazem von Beeckem.
Leopold, Wolfgang i Nannerl na balu
maskowym (masquierte Accademie") w sali redutowej przy
Prannerstrasse.
Prapremiera opery La finta giardiniera
(K-196) w Salvatortheater przy
Salvatorplatz w Monachium. (Autograf
aktu II i III w Bibliotece
Jagielloskiej, akt I zagin za ycia
Mozarta.)

5 III
6 III

W kaplicy dworskiej Leopold dyryguje

jedn z mszy Wolfganga (K-I92
lub K-I94).
Mozartowie na balu redutowym w
Kiehmgarten.
W kaplicy dworskiej ponowne
wykonanie mszy Wolfganga (K-I92 lub
K-I94) pod dyrekcj Leopolda.
W Salvatortheater trzecie
przedstawienie opery La finta
giardiniera.
W kaplicy dworskiej pierwsze
wykonanie Offertorium de tempore
Misericordias Domini (K-222).
Wyjazd Mozartw z Monachium
nocleg w Wasserburgu.
Powrt do Salzburga.
W teatrze dworskim prapremiera opery
II re pastore (K-2o8) do tekstu
Metastazja, z okazji wizyty w
Salzburgu arcyksicia Maksymiliana

Franciszka. Parti Aminty piewa

kastrat Tommaso Consoli. (Autograf
opery w Bibliotece Jagielloskiej.)
19 V Aria tenorowa Si mostra la sorte
(K-209).
23 V W Monachium wystawiono
oratorium La Betulia liberata. Brak
danych
potwierdzajcych, e byo to dzieo
Mozarta. Istnieje wiele opracowa
tego libretta Mestastazja dokonanych
przez rnych kompozytorw.
14 VI Koncert skrzypcowy D-dur (K2ii).
5 VIII Serenada D-dur (Finalmusik, K204), skomponowana na zakoczenie

31 III W Niedziel Palmow w katedrze

w Salzburgu wykonano Litaniae de
venerabili altaris sacramento (K-243).
IV Koncert fortepianowy C-dur (K246).
23 V W paacu Mirabell wykonano
Litaniae de venerabili altaris
sacramento
(K-243).
13 VI Dwertimento F-dur (K-247)
na imieniny hrabiny Marii Antonii
Lodron.
20 VI Marsz D-dur (K-249) do
Serenady Haffnerowskiej" (K-250).

roku uniwersyteckiego; utwr zosta

wykonany 9 i 23 sierpnia.
20 VIII Marsz C-dur na orkiestr (K2I4).

21 VI Serenada D-dur Haffnerowska"

(K-25o), skomponowana na lub Elisabeth Haffner z Franzem Xaverem
Spathem.

1774-1777

Latem powstay take divertimenti: Ddur (K-25I), F-dur (K-253)

i B-dur (K-254).

12 IX Koncert skrzypcowy G-dur (K2i6).

X Koncert skrzypcowy D-dur (K-2i8).
20 XII Koncert skrzypcowy A-dur (K2I9).
1776
3 I W teatrze dworskim w Salzburgu
wystawiono (prawdopodobnie siami
trupy Karla Wahra) oper Thamos,
Knig in Agypten (K-345) do libretta
Tobiasa Philippa Geblera (z pewnoci
z pierwsz wersj chrw).
W styczniu powstay: Koncert
fortepianowy B-dur (K-238); Serenada
notturna D-dur (K-239); divertimenti na
instrumenty dte: B-dur (K-240)
i Es-dur (K-252).
II Koncert F-dur na 3 fortepiany (K242).

XI Msza C-dur, tzw. Credo-Messe"

(K-257).
XII Dwie missae brevae: D-dur, tzw.
Piccolomini-Messe" lub SpaurMesse"
(K-258) i C-dur, tzw. OrgelsoloMesse" (K-259).
1777
i III W Wiedniu zmar Georg Christoph
Wagensei (ur. 1715).
14 III Leopold pisze do ksicia
arcybiskupa Salzburga Hieronima
Colloredo
podanie o urlop dla siebie i syna.
Odpowiedzi nie byo.

23 IV W Augsburgu trupa Franza

Josepha Mosera wystawia singspiel
Bastien
wid Bastienne (K-50).
31 V W salzburskim ratuszu odby si
koncert polskiego wiolonczelisty,
cudownego dziecka" 6-letniego
Mikoaja Zygmuntowskiego, ktry
wraz z ojcem odbywa toumee
koncertowe po Europie. Rok pniej (w
marcu 1778) Wolfgang spotka go w
Paryu.
13 VI W Salzburgu, w domu hrabiny
Lodron, wykonano z okazji jej imienin
Dwertimento B-dur (K-287), tzw.
Zweite lodronische Nachtmusik".
31 VII Cesarz Jzef II w drodze
powrotnej z Parya zatrzyma si w
Salzburgu.
pocztek VIII Wolfgang pisze do
ksicia arcybiskupa Salzburga
Hieronima Colloredo

Boskiej przypadajce 12 wrzenia.

Podr Wolfganga z matk do
Monachium i do Parya (23 IX 1777
15 I 1779)
23 IX O 6-ej rano Wolfgang i Anna
Maria Mozart wyjedaj z Salzburga.
(Cel podry: znalezienie na jednym z
niemieckich dworw ksicych
lepszej ni w Salzburgu posady dla
Wolfganga.) Przystanek na obiad
w Waging, potem via Stein,
Frabertsham do Wasserburga nad
Jeziorem
Bodeskim, gdzie w obery Stem
spdzaj pierwsz noc tej dugiej
podry.
O wp do 6-ej wieczorem s w
Monachium i zatrzymuj si w obery
Franza Josepha Alberta Zum schwarzen
Adier (Pod Czarnym Orem)
przy Kaufingerstrasse.
24 IX

podanie o urlop (dla siebie i dla ojca).

15 VIII Koncert w domu Mozartw (w
tzw. Tanzermeister-Saal) z udziaem
Wolfganga i Nannerl, piewaczki z
Pragi Josephy Dusek i skrzypka
Franza Xavera Kolba, ktry
prawdopodobnie wykona Koncert
skrzypcowy
B-dur (K-207), Wolfgang i Nannerl
grali m.in. utwory fortepianowe na
4 rce.
Kalendarium
28 VIII Odpowied arcybiskupa na
podanie Wolfanga: ...udziela si
pozwolenia,
by ojciec i syn, zgodnie z Ewangeli,
poszukali szczcia gdzie indziej".
9 IX Gradua F-dur Sancta Maria,
mater Dei" (K-273), na wito Matki

25 IX
26 IX
Mozart daremnie szuka kontaktu z
dyrektorem spektakli na dworze
bawarskim Josephem Antonem
Seeauem. Spotyka si ze piewakiem
Rossim, z kastratem Tommaso
Consolim, z flecist Johannem Baptist
Beckem oraz z dramaturgiem teatru
dworskiego Klemensem Huberem.
O wp do 9-ej rano Mozart spotyka si
z hrabi Seeauem, potem udaje
si do ksicia biskupa Chiemsee
hrabiego Franza Ferdinanda Christopha
Waldburga-Zeila, ktry obiecuje mu
swoje wstawiennictwo jeszcze tego
samego dnia, w Nymphenburgu u
ksinej elektorowej Marii Anny

Sophii w sprawie uzyskania dla niego

posady kapelmistrza i nadwornego
kompozytora.

rybaka").

Wieczorem Wolfgang idzie z

przyjacimi do teatru na komedi
Friedricha Wilhelma Grossmanna
Henriette oder Si ist schon geheiratet.
Ponowna wizyta u hrabiego Seeaua,
ktry wydaje si Mozartowi bardziej
powany i mniej naturalny ni za
pierwszym razem".
Wizyta u ksicia biskupa Chiemsee,
pniej u wiolonczelisty kapeli
dworskiej Franza Xavera Wotschitki,
ktry obiecuje mu pomoc w uzyskaniu audiencji u kurfirsta Maksymiliana
III Jzefa.
Razem z Wotschitk udaje si (o lo-ej)
na dwr, gdzie spotyka kurfirsta,
od ktrego dowiaduje si, e obecnie
nie ma adnego wakansu".

3 X O 8-ej rano znowu z wizyt u

hrabiego Seeaua, a o lo-ej u hrabiego
Salema. Potem obiad u tajnego radcy
dworu Johanna Georga von
Branca. O 4-ej po poudniu wraz z
matk jest u Barbary d'Hosson,
u ktrej gra na klawesynie. Wieczorem
Mozart koncertuje w obery
Franza Josepha Alberta Pod Czarnym
Orem.

28 IX
29 IX
30 IX
Po poudniu spotkanie z hrabi
Josephem Salemem intendentem
do spraw muzyki i opery na dworze w
Monachium.
Mozart gra w domu hrabiego Josepha
Salema, take i i 2 padziernika.
W programie tych domowych
koncertw m.in. 3 divertimenti: K-247,
K-25I i K-287.
W ostatnich dniach wrzenia
arcybiskup Hieronim Colloredo przywraca Leopolda do suby.
Wraz z matk Wolfgang oglda w
teatrze singspiel Nicoli Picciniego La
Pescatrice w wersji niemieckiej (Das
Fischermddchen Dziewczyna

iX

4 X Od wp do 5-ej do 8-ej wieczorem

ponowny wystp u Alberta.
1777
W programie: 3 koncerty fortepianowe
(K-238, K-246 i K-27i), Divertimento (K-287) oraz Trio fortepianowe
(K-254). Graem pisze Mozart
jakbym by najwikszym
skrzypkiem w Europie".
Dla siostry Wolfgang komponuje Vier
Praludien (K-284a zaginione).
5 X O 3-ej z wizyt u Josepha Konrada
von Hamma, sekretarza rady
wojennej dworu.
przed 10 X Wolfgang odwiedza w
szpitalu chorego Mysliveka, ktrego
pozna
w Bolonii w 1770 roku.
10 X W teatrze na pantomimie
baletmistrza Constanta Das von der Fee
Girigarikanarimanarischariwari.
11 X Okoo poudnia Mozart z matk
opuszcza Monachium. O 9-ej
wieczorem
s w Augsburgu i zatrzymuj si w
obery Zum weissen Lamm (Pod

Biaym Jagniciem) przy Heilig-KreuzGasse.

12 X Razem z wujem (bratem
Leopolda) Aloisem Mozartem
Wolfgang udaje
si do burmistrza Augsburga Jakoba
Wilhelma Benedikta Langenmantla. Po poudniu z wizyt u
Andreasa Steina budowniczego
fortepianw i organmistrza. Wolfgang
jest zachwycony jakoci jego
instrumentw. Pniej, razem ze
Steinem, odwiedza kompozytora Friedricha Hartmanna Grafa.
13 X Z wizyt u syna burmistrza
Jakoba Aloisa Karla Langenmantla,
a potem (wraz z wujem) u praata i
kierownika chru w kociele witego
Krzya (Heilig Kreuz) Bartholomausa
Christy; Wolfgang gra w kociele
na organach roboty Steina.
14 X Obiad i koncert u Jakoba Karla
Langenmantla, z ktrym (oraz z matk)
oglda wieczorem singspiel Michaela
Jeana Sedaine'a w przekadzie
Karla Ludwiga Reulinga Der Teufel ist
los z muzyk Francois-Andre
Danicana Philidora oraz balet Der
betrunkene Bauer. W czasie kolacji
mody Langenmantel szydzi z Orderu
Zotej Ostrogi, ktry Wolfgang (na
wyrane yczenie Leopoda: eby
augsburczycy widzieli") nosi przypity
do klapy.
15 X Ponowna wizyta u Friedricha
Hartmanna Grafa, u ktrego Wolfgang
zastaje Andreasa Steina oraz kupca
Antona Christopha Gignoux.
16 X Na zakoczenie akademii
Towarzystwa Patryc juszy Mozart
wykona
koncert fortepianowy (nie wiadomo
ktry) oraz Sonat fortepianow

G-dur (K-283). W czasie koncertu

pozna m.in. barona Johanna Baptist
Christopha Rehiingena.
17 X Z matk i kuzynk (crk wuja
Aloisa) Ann Mari Thekl Wolfgang
jest
na obiedzie u kupca Valentina Aloisa
Gassera, w towarzystwie o. Philippa
Gerbla. Pniej odwiedza Andreasa
Steina, u ktrego gra na fortepianie
rne utwory.
18 X Z kuzynk w kociele w.
Krzya, na obiedzie u Steina, a
nastpnie
w kociele Sankt Uirich, gdzie gra na
organach.
19 X Na mszy w kociele w. Krzya,
potem (o lo-ej) u Steina, u ktrego
odbywa prb przed koncertem
zapowiedzianym na 22-go. Obiad i
kolacja
z wujem w klasztorze u w. Krzya,
gdzie potem Wolfgang gra Koncert
skrzypcowy G-dur (K-2l6) oraz
zaginiony Koncert skrzypcowy B-dur
Johanna Baptisty Vanhala i rne
utwory na fortepian. Na zakoczenie
improwizuje.
20 X Wizyta u kupca Johanna
Christopha von Zabuesniga autora
zamieszczonej w Augsburgische Staats und
Geiehrten Zeitung" notatki zapowiadajcej augsburski koncert Mozarta
w dniu 22 padziernika.
Kalendarium
22 X O 6-ej wieczorem koncert w sali
paacu hrabiego Fuggera (dzi
nieistniejcym). W programie m.in.
Koncert F-dur na 3 fortepiany
(K-242) w interpretacji Mozarta, Steina
i Johanna Michaela Demmlera

(organisty w miejscowej katedrze).

Sonata fortepianowa D-dur (K-284)
oraz improwizacje. Baron Melchior von
Grimm, bawic przejazdem
w Augsburgu, by na tym koncercie, ale
si nie ujawni i z Mozartem nie
spotka.
2325 X Wielokrotne wizyty w
klasztorze u w. Krzya, gdzie
Wolfgang zostawi
(wypoyczy) kilka swoich utworw do
skopiowania.
26 X O wp do 8-ej rano Wolfgang i
Anna Maria wyjedaj z Augsburga.
Podrujc via Donauworth i
Nrdlingen, przybywaj o 7-ej
wieczorem
do Hohenaltheim, gdzie w ndznej
obery" musieli pozosta a dwa dni
i dwie noce, poniewa Anna Maria
nabawia si silnego kataru.
27 X Wizyta u oboisty Markusa
Perweina.
Wolfgang zostaje przyjty przez
hrabiego Krafta von ttingenWallersteina, ktry bdc w aobie po
zmarej niedawno onie, nie chce
sucha adnej muzyki.
U Ignaza von Beeckego Mozart gra
sonaty fortepianowe: B-dur
(K-28i) i D-dur (K-284).
28 X O wp do 7-ej rano Wolfgang z
matk wyjedaj z Hohenaltheimu do
Mannheimu via Nrdlingen,
Ellwangen, Schwabisch-Gmiind, Cannstatt, Bruchsal i Schwetzingen.
30 X O 6-ej wieczorem przyjazd do
Mannheimu zatrzymuj si w
Pfalzischen
Hof przy Paradeplatz.

31 X Odwiedziny u skrzypka Johanna

Georga Dannera, potem u kapelmistrza
Christiana Cannabicha, a nastpnie na
prbie Magnificat Voglera.
1 XI Na uroczystej sumie Mozart
zapoznaje si z muzyk kocieln
Mannheimu.
2 XI Sucha mszy Holzbauera, poznaje
hrabiego Louisa Aurela Saviolego
intendenta do spraw muzyki na dworze
w Mannheimie. W domu
Cannabicha gra 6 sonat fortepianowych
^-279-284). Poznaje tam oboist
Friedricha Ramma, ktremu ofiaruje
swj Koncert obojowy (K-3I4).
4 XI Audiencja u ksinej elektorowej
Elbiety Marii Alojzy Augusty i u hrabiego Saviolego.
5 XI Mozart w teatrze na operze Ignaza
Holzbauera Gunther von Schwarzburg,
z baletem Etienne'a Lauchery'ego (do
muzyki Cannabicha).
6 XI Z matk w domu Cannabichw na
obiedzie.
Koncert na mannheimskim dworze
Wolfgang gra jeden ze swoich
koncertw fortepianowych, sonat
fortepianow, a na zakoczenie improwizuje. Rozmawia z kurfirstem.
7 XI W teatrze z matk i z
Cannabichem na galowym
przedstawieniu francuskiej komedii. Po poudniu odwiedza na
dworze naturalne dzieci kurfirsta
Karola Teodora.
8 XI U Cannabichw Mozart
komponuje Sonat C-dur (K-309) dla
Rosiny
Cannabich crki kapelmistrza.
Zostaje na obiedzie, a potem wraz

z Cannabichem skada wizyt

Johannowi Bapticie Wendlingowi oraz
ponownie udaje si do bastardw
ksicia.
9 XI W kaplicy dworskiej podczas
naboestwa Wolfgang gra na
organach.
11 XI Razem z matk Wolfgang jest na
obiedzie u Georga Dannera.
13 XI Na kolacji u barona von Hackego
18 XI Mozart pyta hrabiego Saviolego,
czy kurfirst nie zechciaby zatrzyma
go
u siebie na zim.
1777
19X1
2021 XI
21 XI
24X1

21X11
22X11
27X11
30X11
3iXII
Wraz z matk na obiedzie u
Wendlingw. Tego samego dnia rano
Wolfgang sucha mszy
skomponowanej przez abbate Voglera.
Koncerty na dworze: Wolfgang sucha
skrzypka Ignaza Franzia, koncertmistrza miejscowej kapeli dworskiej.
Rano prba koncertu fletowego
Wendlinga w instrumeniacji Wolfganga
(K-284e; i koncert, i instrumentacja
zaginy).
Wraz z Cannabichem na obiedzie u
barona von Hackego. Wieczorem na
kolacji u Cannabichw w towarzystwie
kompozytora Johanna Franza
Xavera Sterkela.

28X1
Audiencja u hrabiego Saviolego.
d XI-3 XII

5X11
6X11

Codzienne wizyty u bastardw

kurfirsta, ktrym Mozart daje lekcje gry
na fortepianie i ofiaruje utwory na ten
instrument. Kurfirst zwleka
z odpowiedzi.

7X11
8X11

Obiad u Wendlingw. W licie do ojca

Wolfgang zdradza zamiar

9X11

pojechania do Parya, ale bez matki, a

tylko w towarzystwie J.B.

- 3X11

12 lub
i3XII

Wendlinga, F. Ramma i Etienne'a

Lauchery'ego. Matka zostaaby jeszcze

14X11
przed 18 XII

przez jaki czas w Mannheimie, a

pniej okazj wrciaby do

l8XII

Salzburga.

U Cannabichw Rosina Cannabich gra

Sonat C-dur (K-309).

zbudowanych przez braci Stummw,

synw wielkiego organmistrza

Na obiedzie u Wendlingw w
towarzystwie kompozytora Antona

Johanna Michaela Stumma z Suizbach.

Schweitzera.
Ponownie obiad w domu Wendlingw.
W trakcie koncertu na dworze hrabia
Savioli przekazuje Mozartowi
negatywn decyzj kurfirsta co do
zatrzymania na zim i zaangaowania
Wolfganga jako nauczyciela muzyki
jego naturalnych dzieci.
Podczas obiadu u Wendlingw Johann
Baptist Wendling proponuje
Mozartowi skomponowanie atwych
utworw na flet dla Ferdinanda
Dejeana.
Wolfgang prosi ojca o przysanie mu
listw polecajcych do osobistoci
z Parya, m.in. do krlowej Marii
Antoniny.
Wolfgang zmienia mieszkanie
przeprowadza si (razem z matk) do

Grajcy na organach podczas mszy w

katedrze salzburskiej Anton Cajetan
Adigasser dosta ataku (wylew krwi do
mzgu) i zmar nastpnego dnia.
W kociele w. Piotra w Salzburgu
zostaa wykonana Missa brevis
B-dur Wolfganga (K-275), najpewniej
pod batut Leopolda Mozarta.
Do Mannheimu przyjeda poeta
Christoph Martin Wieland.
Leopold Mozart wysya do Bolonii dla
Padre Martiniego portret Wolfganga (nieznanego malarza) z
insygniami Orderu Zotej Ostrogi
(orygina
znajduje si w zbiorach Akademii
Muzycznej w Bolonii).
Spotkanie Mozarta z Wielandem.
W Monachium umiera kurfirst Bawarii
Maksymilian III Jzef.
O 7-ej wieczorem do Mannheimu
przybywa specjalny kurier z nowin
o mierci kurfirsta Maksymiliana III
Jzefa.
Kalendarium

domu hofrata Serrariusa.

irfi
Na obiedzie u Ferdinanda Dejeana.

Schweitzera Rosemunde do libretta

Wielanda.

i I Elektor Palatynatu Karol Teodor

opuszcza sw rezydencj w
Mannhelmie
i udaje si do Monachium, gdzie
oficjalnie zostanie ogoszony nastpc
elektora Bawarii.

O 3-ej Wolfgang gra na nowych

organach kocioa luteraskiego

14 I Koncert u radcy Serrariusa z

udziaem abbate Voglera, ktry jako

W domu Johanna Baptisty Wendlinga

Mozart prowadzi prb opery

pianista wykona Koncert

fortepianowy C-dur Mozarta (K-246).

gra Koncert fortepianowy C-dur (K246).

23 I O 8-ej Wolfgang (z Fridolinem

Weberem i jego crk Alojz) jedzie do
Kirchheimbolanden na dwr ksinej
Caroline von Nassau-Weiburg.

24 II Aria Alcandro, lo confesso

Non so d'onde viene (K-294) dla Alojzy
Weber.
27 II Aria Se al labbro mio non credi
(K-295) dla Antona Raaffa oraz
recytatyw
i aria Basta vincesti Ah, non
lasciarmi (K-486a) dla Doroty
Wendling.

24 I Pierwszy koncert Wolfganga i

Alojzy w Kirchheimbolanden.
okoo 26 I W Salzburgu Nannerl (razem
z Antonem Janitschem i Josephem
Reich
muzykami ksicia Wallersteina,
przebywajcymi z wizyt w Salzburgu)
gra Dwertimento-trio B-dur na
fortepian, skrzypce i wiolonczel (K254).
2628 I Wolfgang i Alojz Weber
koncertuj na dworze w
Kirchheimbolanden.
29 I2 II Mozart, Fridolin Weber i
jego crka Alojz przebywaj w
Wormacji
u o. Dagoberta Stamma (szwagra
Fridolina Webera) dziekana katedry
w. Pawa w Wormacji.
2 II Powrt Mozarta i Weberw do
Mannheimu.
13 II Koncert w domu Cannabichw z
udziaem Alojzy Weber (ktra piewaa
arie nr 11 i 16 z opery Ludo Silla KI35), Rosiny Cannabich (Koncert
fortepianowy B-dur, K-238),
Wolfganga, ktry wykona Koncert
fortepianowy D-dur (K-175) i
Friedricha Ramma (Koncert obojowy
C-dur,
K-3I4). Na zakoczenie Mozart zagra
(na fortepianie) uwertur do
opery II re pastore (K-208).
2022 II Mozart jest przezibiony.
23 II Koncert w domu hofrata
Serrariusa, na ktrym Teresa Pierron
wychowanka hofrata (crka jego
drugiej ony) i uczennica Mozarta

11 III Sonata C-dur na skrzypce i

fortepian (K-296).
12 III Koncert poegnalny Mozarta u
Cannabichw. Alojz Weber piewa
ari
Aer Tranuillo (nr 3 z // re pastore, K208) i Alcandro, lo confesso
(K-294), Rosina Cannabich, Alojz
Weber i Teresa Pierron graj Koncert
F-dur na trzy fortepiany (K-242).
13 III Poegnalna wizyta u Weberw.
Fridolin Weber ofiaruje Mozartowi
dziea Moliera (w niemieckim
przekadzie Friedricha Samuela
Bierlinga
wydanie hamburskie z 1752 roku).
14 III Mozart z matk opuszczaj
Mannheim, udajc si w drog do
Parya.
19 III Etap w Clermont-en-Argonne
(jedyny na dugiej 9-dniowej trasie
podry
do Parya, wspomniany w
korespondencji), w obery Wolfgang i
Anna
Maria pij francuskie wino za zdrowie
solenizanta salzburskiego
przyjaciela Mozartw, ksidza (eksjezuity) Josepha Bullingera.

23 III O 4-ej po poudniu przyjedaj

do Parya. Zatrzymuj si u Herr
Mayera (osiadego w Paryu
wsppracownika i korespondenta
augsburskiego kupca Felixa Arbauera) przy rue
Bourg-1'Abbe, w III dzielnicy
Parya. Pozostaj tam do 10 kwietnia.
24 III Mozart odwiedza Johanna
Baptist Wendlinga, ktry przyjecha
do
Parya przed miesicem.
25 III Wizyta u reichsgrafa i posa
Palatynatu w Paryu Karla Heinricha
1778
IIIIV
przed 9 IV
9 IV
10 IV
12 IV
18 IV

Josepha von Sickingena, nastpnie u

barona Melchiora von Grimma,
ktry mieszka z Madame d'Epinay w jej
paacyku (Hotel d'Epinay) przy
5, rue de la Chaussee d'Antin.
Mozart komponuje dla Concerts
Spirituels 8 fragmentw chralnych
(K-297a zaginione) jako
uzupenienie do Miserere Holzbauera.
Dostaje zamwienie na
skomponowanie rnych utworw
muzycznych
od Legrosa (dyrektora Concerts
Spirituels) i od Noverre'a (baletmistrza
i choreografa), u ktrych, podobnie jak
u Madame d'Epinay, czsto si
stouje. Poznaje hrabiego de Guines'a,
ktrego crce daje lekcje kompozycji oraz komponuje dla nich
Koncert C-dur na flet i harf (K-299),
hrabia gra na flecie, a jego crka na
harfie.
Baron von Grimm odwiedza matk
Mozarta.
Wolfgang z matk przeprowadzaj si
do hotelu Les Quatre Fils Aymont
przy 10, rue du Gros-Chenet (dzi: 10,
rue du Sentier, w II dzielnicy
Parya).

19 IV
21 IV
24 IV
pocztek V
14 V
17 V
28 V
31 V
10 VI
11 VI

W Salzburgu, na koncercie u hrabiego

Czemina, wykonano Dwertimento
B-dur (K-287) jedno z dwch
skomponowanych dla hrabiny Antonii
Lodron.
W programie koncertu
zorganizowanego w ramach Concerts
Spirituels
Miserere Holzbauera z niektrymi
fragmentami chralnymi Mozarta
(K-297a zaginione) wykonanymi
bez podania nazwiska kompozytora.
Napisana specjalnie dla Concerts
Spirituels Symfonia koncertujca na

kwartet instrumentw dtych i orkiestr

(K-297B zaginiona) z nieznanych powodw zostaa zastpiona
na koncercie Symfoni Giuseppe
Cambiniego.
Wizyta u hrabiny de Chabot zniechca
Mozarta do dalszych wizyt
i wystpw w salonach paryskiej
arystokracji. U hrabiny Chabot Mozart
spotyka 7-letniego polskiego
wiolonczelist Mikoaja
Zygmuntowskiego.
W Tuileriach gdzie zwykle
odbywaj si koncerty p.n. Concerts
Spirituels kastrat Gasparo Savoi
piewa wosk ari Mozarta"
(K-294).
W ramach Concerts Spirituels Anton
Raaff piewa wosk ari" (K-295).
Waltomista Johann Joseph Rudolph
proponuje Wolfgangowi posad
organisty na dworze krlewskim w
Wersalu za 2000 liwrw rocznie.
Mozart propozycji nie przyjmie.
Czwarta lekcja u crki hrabiego de
Guines'a. Wolfgang ma dwie nowe
uczennice (nie znane z nazwiska).
Czeka na obiecane mu libretto opery
Alexandre et Roxane, ktrego nigdy nie
dostanie.
W katedrze w Salzburgu Leopold
dyryguje Msz C-dur (K-259), z solo

Obiad u hrabiego Karla Heinricha

Josepha von Sickingena, u ktrego
Mozart zostaje do pnego wieczora.
Wendling wyjeda z Parya i udaje si
w drog powrotn do Mannheimu.
Anna Maria na obiedzie u osiadego w
Paryu niemieckiego trbacza
Franza Hainy, a Wolfgang u barona
Melchiora von Grimma.
Pierwsze objawy choroby u Anny Marii
pierwszy zabieg: puszczenie
krwi.
W operze po Le fint gemelle
Piccinniego wystawiono balet
Noverre'a Les petits riens, do ktrego
muzyk czciowo skomponowa
Kalendarium
Mozart (K-299b). Balet bdzie
powtrzony (ale podobnie jak za
pierwszym
razem, bez podania nazwiska
kompozytora) 20 i 25 czerwca, 2, 5 i 7
lipca
oraz 13 sierpnia ostami raz z oper //
curiosa indiscreto Anfossiego.
12 VI Z Anionem Raaffem u hrabiego
von Sickingena na obiedzie, po ktrym
Mozart i Raaff wsplnie muzykuj.
Symfonia D-dur paryska" (K-297).
18 VI Wielki sukces Symfonii
paryskiej" na koncercie w ramach
Concerts

organowym", oraz Kyrie z tzw. SpaurMesse" (K-258) z okazji sakry

Spirituels w Tuileriach.

grafa Antona Theodora Colloredo

(kuzyna ksicia arcybiskupa Salzburga

19 VI Gwatowne pogorszenie si stanu

zdrowia Anny Marii.

Hieronima Colloredo) na arcybiskupa

Olmutz (Oomuca).

20 VI Matka Mozarta musi si pooy

do ka, z ktrego ju wicej nie
wstanie.

23 VI Anna Maria traci such.

24 VI Odwiedza j niemiecki lekarz
(nie wiadomo, jak si nazywa)
na
francuskiego nie chciaa si zgodzi.
26 VI Madame d'Epinay posya do
chorej swego osobistego lekarza.
W Dniu Boego Ciaa koncert (w
ramach Concerts Spirituels)
rozpoczyna si Symfoni D-dur
Parysk" (K-297).
30 VI Anna Maria dostaje ostatnie
namaszczenie.
3 VII O i7-ej traci przytomno, a o 22ej minut 21 umiera w obecnoci
Wolfganga, Franza Hainy (ktry w tych
cikich dniach okaza si
najbardziej oddanym przyjacielem
Wolfganga) i pielgniarki.
4 VII Naboestwo aobne w kociele
Saint Eustach i pogrzeb na cmentarzu
podlegym parafii Saint Eustach.
Najprawdopodobniej by to cmentarz
des Porcherons, pniej zwany SaintJean Porte-Latine, ktry jednak
zosta zlikwidowany u schyku XVIII
wieku.
W Salzburgu pod oknami domu rodziny
Amretterw skrzypek Franz
Xaver Kolb z kilkoma innymi
muzykami gra kasacj (K-287?).
8 VII Wolfgang przeprowadza si do
Madame d'Epinay (5, rue de la Chausee
d'Antin dzi ju dom ten nie istnieje,
zosta zburzony w poowie XIX
wieku w okresie przebudowy Parya
przez Haussmanna).

9 VII Wolfgang pisze do ojca list

zawiadamiajcy go o mierci matki.
W Salzburgu przed domem rodzinnym
Mayr von Maymw (przy
Griesgasse) Franz Xaver Kolb gra
Finalmusik (K-25i) oraz jeden
z koncertw skrzypcowych Mozarta.
10 VII Anton Raaff wyjeda z Parya i
wraca do Mannheimu.
20 VII Na imieniny siostry Mozart
wysya do Salzburga mae
praeambulum"
(zaginione).
29 VII Wolfgang zamierza zaprosi do
Parya Fridolina Webera i jego crk
Alojz.
ii VIII W Salzburgu odby si pogrzeb
Giuseppe Lollego kapelmistrza
dworskiej orkiestry. Leopold spodziewa
si otrzyma po nim stanowisko
pierwszego kapelmistrza, ale daremnie.
Dostaje tylko, do czasu mianowania nowego kapelmistrza, podwyk
(100 florenw) z tytuu zwikszonych
obowizkw.
13 VIII Z Londynu przyjecha do
Parya Johann Christian Bach.
15 VIII W wito Wniebowzicia
Matki Boskiej w ramach Concerts
Spirituels
ponownie wykonano Symfoni
parysk", ale z nowym andante.
19 VIII Na zaproszenie ksicia Louisa
de Noailles'a Wolfgang jedzie do Saint
Germain-en-Laye (razem z kastratem
Ferdinando Tenduccim i Johannem

Christianem Bachem).
28 VIII Powrt Mozarta do Parya.
koniec VIII W Salzburgu, korzystajc z
porednictwa hrabiny Marii Franciszki
1778

W Dniu Narodzenia Najwitszej Marii

Panny na Concerts Spirituels
wykonano dwie nowe symfonie"
Mozarta (K-297 i K-3iiA). Ta druga
zaginiona lub jak sugeruje Neal
Zasiaw nigdy nie skomponowana;

3i VIII
8IX

w rzeczywistoci moga to by stara"

symfonia (prawdopodobnie K-182),
ktra now" byaby tylko dla Parya.

n IX
26 IX
3X
10 X
17 X
24 X
3i X
3X1
6X1
i6XI
to 15 XI
9X11
Wallis (siostry arcybiskupa Colloredo)
oraz hrabiny Marii Antonii Lodron,
Leopold rozpoczyna dyplomatyczne
zabiegi o przywrcenie Wolfganga
do suby u arcybiskupa.
Leopold pisze do syna, e Colloredo
zgodzi si na ponowne przyjcie go
do suby jako koncertmistrza? z pensj
500 florenw rocznie.
W tym samym czasie Alojza Weber i
jej ojciec Fridolin dostaj
engagement na monachijskim dworze
za sum (cznie) 1600 florenw
i w zwizku z tym caa rodzina
Weberw wyjeda z Mannheimu
i przenosi si do Monachium.

Mozart wyznaje ojcu niemono

porozumienia si z Grimmem, ktry
nalega na, by jak najrychlej wraca do
Salzburga. Wolfgang chciaby
jeszcze zosta, przynajmniej do czasu
a otrzyma nalene mu pienidze
od hrabiego de Guines'a i od Legrosa, a
take a zrobi korekt swych
sonat (K-30I-306), ktre przygotowuje
do druku paryski wydawca
Sieber. Grimm stawia na swoim i
niemal si wyprawia Mozarta
z Parya.
O 4-ej po poudniu Mozart opuszcza
Pary, udajc si do Salzburga.
Jest w Nancy.
Przyjeda do Strasburga, gdzie czeka
na paczk z sonatami
(K-30I-306), ktre Grimm obieca mu
wysa, gdy si tylko uka.
Pierwszy koncert (recital) Mozarta w
Strasburgu, w obecnoci ksicia
Maksymiliana Jzefa von
Zweibriickena (miejsce koncertu
nieznane).
Drugi koncert Mozarta w Strasburgu (z
orkiestr) w Teatrze Miejskim.
Obfite deszcze i powd opniaj
wyjazd Mozarta z miasta.
W dniu swoich imienin Wolfgang daje
trzeci koncert w Strasburgu (z
orkiestr). Spotyka si z synami
wielkiego organmistrza Sibermanna

i gra na organach (ich roboty) w

kociele w. Tomasza. Organy te
zachoway si do dzisiaj.
Nie doczekawszy si paczki od
Grimma, Wolfgang wyjeda ze
Strasburga, kierujc si do Mannheimu
wbrew woli ojca (ktry nalega, by
wraca bezporednio do Salzburga,
gdy obiecana posada nie bdzie na
niego czeka bez koca).
Przyjazd do Mannheimu. Wolfgang
zamieszka w domu Marii Elisabeth
Cannabich (jej m Christian
Cannabich wyjecha do Monachium).
Mozart zaczyna pisa muzyk do tzw.
duodramy (melodramat)
Semiramis (do tekstu barona Otto von
Gemmingena), ktrej jednak nigdy
nie ukoczy (K-3i5e zaginiona).
Wolfgang odwiedza obserwatorium
astronomiczne w Mannheimie i wpisuje si do ksigi pamitkowej.
Zaczyna komponowa Koncert
podwjny na skrzypce i fortepian, ale
z nieznanych powodw nigdy go nie
skoczy. Zachowa si spory
fragment (K-3i5f).
O wp do 9-ej wyjeda do
Mannheimu, korzystajc z zaproszenia
praata z Kaisheimu Celestyna
Angelspruggera, ktry zaproponowa
mu
miejsce w swoim pojedzie oraz
gocin u siebie. Jad przez Heidelberg,
Schwabisch-Hall, Crailsheim,
Dinkeisbuhl, Wallerstein, Nrdlingen.
Kalendarium

13 XII Przyjazd do klasztoru w

Kaisheimie, gdzie Wolfgang jako go
praata
pozostanie przez 12 dni.
23 XII Do Kaisheimu przychodzi
paczka od Grinuna Mozart dostaje
swoje
sonaty (K-30I-306) wysztychowane w
Paryu przez Jean-Georgesa
Siebera, zadedykowane ksinej
doktorowej bawarskiej Elbiecie Marii
Alojzie Augucie onie kurfirsta
Karola Teodora.
24 XII Wyjazd z Kaisheimu do
Monachium. Wolfgang jedzie via
Neuburg
i Ingolstadt.
25 XII Przyjazd do Monachium. Jest
Dzie Boego Narodzenia; pierwsze
kroki
kieruje Mozart do domu Weberw,
gdzie jednak Alojza przyjmuje go
bardzo chodno. Mimo to Wolfgang
ofiaruje jej (skomponowan dla niej)
scen Popali di Tessaglia (K-3l6).
W Monachium Wolfgang jest czstych
gociem u flecisty Johanna
Baptisty Beckego, ktry pociesza go po
doznanym zawodzie miosnym.
1779
7 I Razem z Christianem Cannabichem
Mozart udaje si do elektorowej
Elbiety Marii Alojzy Augusty, ktrej
wrcza dedykowane jej sonaty na
skrzypce i fortepian (K-301-306).
81 Do Monachium przyjeda z
Augsburga Maria Anna Thekla Mozart

kuzyneczka (Basie).

n lub 121 Wolfgang jest na operze

Antona Schweitzera Alceste.

(pozostanie tam do marca 1780). Dla

niej Mozart napisa singspiel Zaide

13 I Wyjazd z Monachium. Podr do

Salzburga Mozart odby w
towarzystwie
salzburskiego kupca Franza Xavera
Gschwendtnera. Nie jest pewne, czy
pojechaa z nim rwnie kuzyneczka
(Basie). Najpewniej przyjechaa do
Salzburga kilka dni pniej.
15 I Wolfgang wraca do rodzinnego
Salzburga.
17 I Arcybiskup Hieronim Colloredo
mianuje Wolfganga nadwornym
organist

(K-344), do libretta salzburskiego poety

amatora i trbacza Johanna

(na miejsce po zmarym Adigasserze) z

pensj 450 florenw rocznie.
23 III Wolfgang ukoczy Msz C-dur,
zwan koronacyjn" (K-317) dla
katedry
w Salzburgu (a nie, jak dotychczas
sdzono, dla bazyliki w Maria Plain
koo Salzburga).
30 III W salzburskiej katedrze
wykonano Litaniae de venerabili altaris
sacramento
(K-243).
26 IV Symfonia G-A<r (K-3i8).
15 VI Hrabia Johann Rudolph Czemin
biskup Kniggratzu oraz kanonik
hrabia Joseph Starhemberg z wizyt u
Mozartw w Salzburgu.
9 VII Symfonia D-dur (K-319)
menuet do tej symfonii powsta 3 lata
pniej.
3 VIII Serenada D-dur (z trbk
pocztyliona"), K-320.
latem Symfonia koncertujca Es-dur na
skrzypce i altwk (K-364).
IX Trupa Johanna Heinricha Bhma
przyjechaa na wystpy do Salzburga

Andreasa Schachtnera.
Rodzina Weberw przenosi si do
Wiednia, gdzie Alojza Weber
(zapewne dziki poparciu ministra
hrabiego Adama Franza von Hartiga)
zostaje zaangaowana do Opery
Niemieckiej. Fridolin Weber i Alojza
dostaj przy tej okazji podwyk
cznie o 900 florenw.
23 X Umiera Fridolin Weber ojciec
Alojzy.
17781780
XII Wiele wieczorw Mozartowie
spdzaj w teatrze na przedstawieniach
trupy Bhma, o czym szczegowo
informuje Nannerl w prowadzonym
systematycznie dzienniku.
l8III
27-28 III
iV
25 V
29 VIII
2,3 i 4 IX
67 IX
17 IX
31 X
5X1
6X1
7X1
1780

swoje rodzinne miasto na zawsze).

Akademia-koncert w domu Mozartw,
w tzw. Sali Tancmistrza. W programie: Serenada D-dur ,flaffnerowska"
(K-250) pod dyrekcj (najpewniej) Wolfganga.
Trupa Bhma opuszcza Salzburg i
udaje si do Augsburga.
W Augsburgu zesp Bhma wystawi
oper La finta giardiniera (K-196)
w wersji niemieckiej: Die verstellte
Gdrtnerin w przekadzie jednego
z aktorw trupy Franza Xavera
Stierlego.
Monachijski skrzypek wirtuoz Johann
Friedrich Eck wraz z ojcem,
Georgiom, odwiedza Mozartw w
Salzburgu.
Symfonia C-dur (K-338).
Koncerty Mozarta na dworze w
Salzburgu. Na drugim z nich Wolfgang
wykona z siostr Koncert F-dur (K242) w opracowaniu na 2 fortepiany
oraz Sonat D-dur na 4 rce (K-38i).
Wizyta w klasztorze augustianw Sankt
Zeno w Bad Reichenhall (15 km
od Salzburga).
Pierwszy wystp trupy Emanuela
Schikanedera w Salzburgu (trupa
pozostanie w Salzburgu do wiosny
1781). Mozartowie zaprzyjaniaj si
z Schikanederem, ktry wszystkim
czonkom rodziny daje prawo wolnego
wstpu na wszystkie przedstawienia
jego zespou. Schikaneder zostaje
czonkiem Towarzystwa Strzeleckiego
(Blzischiessen).
W Wiedniu odby si lub Alojzy
Weber z aktorem (i malarzem
amatorem)
Josephem Langem.
Podr Wolfganga do Monachium (5
listopada 1780 Mozart opuszcza

Wolfgang wyjeda do Monachium,

aby skoczy komponowanie i przygotowa wystawienie opery Idomeneo,
re di Creta (K-366).
O i3-ej przyjazd do Monachium.
Zamieszka w domu, zwanym Sonneck,
przy Burggasse 6 u niejakiego Fiata
(najprawdopodobniej Fiali
krewnego salzburskiego oboisty
Josepha Fiali). Wieczorem udaje si do
hrabiego Seeaua intendenta do spraw
teatru i opery, ale go nie zastaje.
Spotyka si ze piewakami
przewidzianymi do obsadzenia
gwnych
partii w operze Idomeneo. Martwi go
brak dowiadczenia kastrata Vincenza
dal Prato (Idamante) i aktorska
sztywno starego tenora Antona
Raaffa
(Idomeneo), ale jest zachwycony
Dorot Wendling (Ilia), ktra
dosownie
zakochaa si w swej arii Podr germani
addio (akt I nr i) i Mozart musia
jej zagra t ari a trzy razy z rzdu. W
Monachium Wolfgang prawie
nigdy nie jada u siebie.
Znowu udaje si (z Johannem Baptist
Beckem) do hrabiego Seeaua,
z ktrym dyskutuje na temat libretta.
W Hoftheater Wolfgang oglda sztuk
Johna Banksa The Eari of
Essex w niemieckim przekadzie
Christiana Heinricha Schmidta; sucha
nowej symfonii Christiana Cannabicha i
oglda balet (magnifique")
rwnie z muzyk Cannabicha.
Spektakl odby si na cze
przebywajcego
Kalendarium

w Monachium arcyksicia
Maksymiliana Franciszka, ktry jest
wielkim
mistrzem zakonu krzyackiego.
8 XI Mozart domaga si zmian w
libretcie Giambattisty Varesco.
Wieczorem
w teatrze koncert galowy, na ktrym
Gertrud Elisabeth MaraSchmehiing piewa trzy arie; Mozart
jest zawiedziony.
12 XI W kociela teatynw Wolfgang
sucha mszy Francesca de Paula Gruy:
Co tydzie mgbym napisa pl
tuzina takich mszy".
Hrabia Seeau przedstawia Mozarta
kurfirstowi.
Z Christianem Cannabichem na
obiedzie u kochanki kurfirsta
hrabiny Marii Josephy von Paumgarten,
dziki ktrej Mozart otrzyma
zamwienie na oper.
13 XI Obiad u hrabiego Seeaua w
towarzystwie Christiana Cannabicha,
reysera
i scenografa Lorenza Ouaglia oraz
choreografa Claude'a Legranda, z
ktrymi
rozmawia eby uzgodni wszystko, co
konieczne do wystawienia opery".
14 XI Mozarta odwiedza Raaff i
sugeruje zmiany w swojej partii w
libretcie.
15 XI Ponowna wizyta Raaffa, ktry
domaga si wprowadzenia zmian w
tekcie.
Mozart znowu narzeka na kastrata dal
Prato, ale jest bardzo zadowolony
z pa Wendling Doroty i Elisabeth.

W Salzburgu zachorowaa Nanneri

puszczaj jej krew.
20 XI Dal Prato na koncercie piewa
fatalnie. To by wstyd" pisze
Mozart.
Leopold proponuje Andreasa
Schachtnera jako tumacza (na
niemiecki)
libretta Idomenea.
21 XI Raaff znowu nachodzi
Wolfganga w sprawie tekstu swojej
partii.
22 XI Mozart nabawi si ostrego
kataru.
Odwiedza go dal Prato; Wolfgang
piewa razem z nim. Trzeba go
uczy jak dziecko, bo nie ma za grosz
metody".
Do listu do Leopolda Wolfgang docza
ari od dawna obiecywan
Schikanederowi (K-35a zaginiona).
2224 XI Z powodu przezibienia
Wolfgang nie wychodzi z domu.
26 XI Obiad w towarzystwie Domenica
de Panzacchiego, ktry ma piewa
parti Arbace.
29 XI W Wiedniu umiera cesarzowa
Maria Teresa.
Raaff i Mozart domagaj si od Varesca
zmian w tekcie libretta.
Korespondencyjnym porednikiem
midzy nimi a librecist, ktry przez
cay czas pozostawa w Salzburgu, by
Leopold. Wolfgang prosi te ojca,
aby mu przysa tumiki do trbek i
rogw (niezbdnych do wykonania
niektrych fragmentw orkiestrowych),
poniewa nie mona byo ich
zdoby w Monachium.

Idomenea.
31 XI Odwiedziny Raaffa, ktry
pragnie podzieli si swym
entuzjazmem dla
napisanej dla niego arii Fuor del mar
(akt II nr 12).
i XII W Salzburgu, w teatrze
Schikanedera, Mile Adelheid piewa
ari Mozarta
(K-365a).
W Monachium u hrabiego Seeaua prba
I aktu Idomenea. Katar
Wolfganga staje si coraz bardziej
dokuczliwy.

17 XII Na obiedzie u Cannabichw.

W Salzburgu pogrzeb hrabiny Marii
Antonii Lodron.
19 XII Cannabich odwiedza Mozarta,
gdy ten pisze akurat list od ojca.
23 XII Trzecia pena prba opery w
wielkim salonie paacu kurfirsta udaa
si
magnifiquement". Kurfirst nie kryje
zadowolenia; Jak to moliwe, eby
tak wielkie rzeczy kryy si w tak maej
gowie?".

7 XII Skrzypek Kar! Michael Esser

odwiedza Leopolda Mozarta w
Salzburgu.

27 XII Raaff z rezerw odnosi si do

kwartetu Andro ramingo e solo (akt III
nr 21).

8 XII Druga prba opery zostaje

odoona (z winy kopisty).

28 XII U Doroty Wendling prba

recytatyww oraz kwartetu (akt III nr
21),
ktry z powodu dal Prato trzeba
powtarza a 6 razy. Raaff nie ma ju
zastrzee do kwartetu, ale domaga si
zmian w swojej ostatniej arii, ktra
ostatecznie zostanie napisana na nowo:
Toma la pace (akt III nr 31).

9 XII Koncert Essera w salzburskim

teatrze dworskim
13 XII Tylko raz byem w operze, bo
najlepiej pracuje mi si wieczorami".
14 XII W Salzburgu zmara hrabina
Maria Antonia Lodron.
15 XII Mozart spotyka si z hrabi
Seeauem.
Po powrocie z Salzburga Esser skada
wizyt Wolfgaagowi.
1780if8i

30 XII Jeszcze nie cakiem

skoczyem III akt".
71
10 i ii I
13!
i8I
20 I

16 XII Niech tata powie, czy nie mam

racji, e jak tylko pomyl o Salz-, od
razu ogarnia mnie smutek?!".

261

Po poudniu (od 5-ej do 8-ej) u

hrabiego Seeaua prba dwch aktw

291

27 I

14 II
7--io III

Mozartowie spdzaj 4 dni w

Augsburgu mieszkaj w klasztorze

8 III
12 III

augustianw (przy kociele w.

Krzya), gdzie Wolfgang i Nanneri
duo

16 III
graj na dwch fortepianach.
1781
Maria Victoria Robining von Rottenfeid
z dwiema crkami (Mari Alojz
i Mari Elisabeth) przyjedaj z
Salzburga do Monachium na premier
Idomenea.
Musz jeszcze napisa par
fragmentw kocowego baletu" (K367).
W wielkim salonie paacu kurfirsta
prba III aktu Idomenea.
Pierwsza prba recytatyww na scenie.
Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo
wraz z czci swego dworu
wyjeda z Salzburga, udajc si do
Wiednia, aby odwiedzi chorego ojca
ksicia Rudolpha Josepha
Colloredo-Mels und Waldsee.
Do Monachium przyjedaj Leopold i
Nanneri.
Dwudzieste pite urodziny Mozarta
prba generalna Idomenea w teatrze.
Prapremiera opery Idomeneo, re di
Creta (K-366) w Residenztheater (tzw.
Cuvillies-Theater) w Monachium.
Dyrygowa Christian Cannabich.

Recytatyw i aria Misere dove son!

Ah! non son'io che parlo (K-369),
ktre Mozart zadedykowa hrabinie
Paumgarten.
Na wezwanie arcybiskupa Colloredo
Wolfgang jedzie do Wiednia,
a Leopold i Nanneri wracaj do
Salzburga, zabierajc ze sob Heinricha
Marchanda (syna Theobalda Marchanda
dyrektora teatru), ktrego
Leopold zgodzi si przyj na pensj i
na nauk muzyki. Marchand
pozostanie w Salburgu jako ucze
Leopolda do 1784 roku.
O 9-ej rano Wolfgang przyjeda do
Wiednia i zamieszkuje na I pitrze
w tzw. Domu Niemieckim (siedzibie
zakonu krzyackiego) nalecym do
rodziny Colloredo (dzi: Singerstrasse
7), gdzie ju o 4-ej po poudniu
gra na koncercie urzdzonym dla goci
arcybiskupa.

Powtrzenie opery: 3 lutego i 3 marca.

Kalendarium
W Burgtheater Wolfgang oglda
komedi Gottiieba Stephaniego Das
Loch in der Thure.

17 III Koncert u ksicia Dmitrija

Michajiowicza Golicyna ambasadora

rosyjskiego w Wiedniu.
12 III Z hofratem Johannem Franzem
von Klemmayrem z wizyt u radcy
Johanna Gottiieba von Brauna (przy
Judenplatz), podczas ktrej Mozart
koncertuje.
III Odwiedza domy Gottiieba
Friedricha Fischera, Josepha Conrada
Mesmera
i Johanna Michaela Auernhammera. U
hrabiny Marii Wilhelminy ThunHohenstein jest prawie codziennie".
Parokrotnie odwiedza te wicekanclerza hrabiego Johanna Philippa
von Cobenzia.
Colloredo nie zgadza si na udzia
Mozarta w dorocznym koncercie
Towarzystwa Muzycznego na cele
dobroczynne.
28 III Hrabina Maria Karolina Thiennes
de Rumbeke kuzynka hrabiego
Cobenzia zostaje pierwsz
wiedesk uczennic Mozarta.
Wedug wszelkiego
prawdopodobiestwa Wolfgang
ponownie nawizuje kontakt z rodzin Weberw.
Colloredo ostatecznie zezwala na udzia
Mozarta w koncercie Towarzystwa Muzycznego.
Mozarta odwiedza tajny radca dworu z
Salzburga Ludwig Gottfried
von Moll.
2 IV Rondo C-dur na skrzypce i
orkiestr (K-373).
3 IV Wielki sukces Mozarta na
koncercie Towarzystwa Muzycznego w
Teatrze

przy Karynckiej Bramie. W programie:

Symfonia D-dur paryska" (K-297),
ktr dyrygowa Giuseppe Bonno,
potem Mozart wykona Wariacje Es-dur
na fortepian Je suis Lindor" (K-354), a
na zakoczenie improwizowa.
4 IV Zapewniam pap, e [Wiede] to
miejsce cudowne, a dla mojego
zawodu najlepsze".
7 IV Od 11-ej wieczorem do pnocy
pisze Sonat Es-dur na skrzypce i
fortepian
(K-38o), ktr nazajutrz ma zagra z
Antonio Brunetom, niestety z braku
czasu nie zdy zapisa partii
fortepianu.
8 IV Akademia w Domu Niemieckim,
na ktr Mozart skomponowa 3 nowe
utwory: Rondo C-dur (K-373) do
koncertu na skrzypce Brunettiego
(koncert Brunettiego zagin lub nie
zosta jeszcze zidentyfikowany),
Sonat Es-dur na skrzypce i fortepian
(K-38o) oraz Ari na sopran dla
kastrata Francesca Ceccarellego (K374).
Tego samego wieczoru w salonie
hrabiny Marii Wilhelminy ThunHohenstein odby si koncert, na
ktrym obecny by cesarz Jzef II.
Mozart jest wcieky, e go tam nie
byo (kady muzyk solista za udzia
w koncercie dosta 50 dukatw). Przed
pnoc pisze do ojca, e chciaby
na stae pozosta w Wiedniu.
11 IV Wolfgang spowiada si u
teatynw. Odwiedza Fischerw.
12 IV Wielki Czwartek Colloredo
udziela komunii wszystkim swoim poddanym. Wyznacza Mozartowi
ostateczny termin wyjazdu z Wiednia

i powrotu do Salzburga: 22 kwietnia.

18 IV Na obiedzie u Auemhammerw.
Gottiieb Stephanie Modszy obiecuje
Mozartowi dobre libretto do
opery niemieckiej.
27 IV Ostatnia wiedeska akademia
muzykw arcybiskupa Colloredo w
Domu
Niemieckim, na ktrej zakoczenie
Mozart przez ca godzin" improwizuje na temat zadany przez
arcybiskupa.
28 IV Wizyta u hrabiny Marii Teresy
Schnbom siostry arcybiskupa
Hieronima Colloredo.
1781
2V
9V
10 V
okoo 15 V
19 V
koniec V
8 VI
9 VI
i3 VI
VI
i6VI
20 VI
27 VI
4 VII
i3 VII
30 VII

XVIII
Mozart dostaje rozkaz: natychmiast
zwin manatki i wynosi si"
z Domu Niemieckiego. Wolfgang
przeprowadza si do Cacilii Weber
(matki Alojzy) na II pitro domu Zum
Auge Gottes (Pod Okiem
Opatrznoci) przy Am Peter (dzi: nr
ii).
Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo
chciaby przekaza przez Mozarta
paczk do Salzburga, ale Wolfgang
bynajmniej nie zamierza jeszcze
wraca (bo nie ma miejsca w
dyliansie!"). Dochodzi do ostrej
wymiany
zda. Mozart czuje si zniewaony i
wyrzucony z pracy, lecz rwnie
nareszcie wolny: By to dla mnie
szczliwy dzie".
Intendentowi arcybiskupa hrabiemu
Karowi Josephowi Arco Wolfgang
chce zoy prob o dymisj oraz
zwrci pienidze, ktre dosta na
podr do Salzburga. Arco odmawia
przyjcia zarwno pisma, jak
i pienidzy pod pretekstem, e bez
zgody ojca Mozart nie moe si
zwolni z pracy.
Wieczorem po tych przeyciach tak jest
zdenerwowany, e po I akcie
wychodzi z przedstawienia operowego i
musi si pooy do ka,
w ktrym pozostanie przez cay
nastpny dzie.
Leopold daleki jest od zadowolenia z
przebiegu wydarze usiuje
nakoni syna do powrotu pod skrzyda
arcybiskupa. Podejrzewa, e zy
wpyw na Wolfganga ma Cacilia
Weber.
Musz wyzna, e nie poznaj mojego
ojca, nie poznaj go w adnym
zdaniu".

Mozart ogasza subskrypcj na 6 sonat

na skrzypce i fortepian (K-296
i K-376-38o).
W adwencie planuje da akademi na
wasny benefis.
Spotkanie z hrabi Arco, ktry
ponownie odmawia przyjcia dymisji.
Ostatnie spotkanie z hrabi, ktry za
pomoc kopniaka w tyek (einen
Triu im Hintem") wyrzuca Mozarta za
drzwi.
Intendent cesarskiego teatru hrabia
Franz Rosenberg-Orsini poleca swemu
zastpcy, Ludwigowi Friedrichowi
Schrderowi, znalezienie dla Mozarta
odpowiedniego libretta operowego.
W kad niedziel i w wita, a w
miar moliwoci rwnie w dni
powszednie, chodz na msz".
Mozart jest niemal codziennie" u
Auemhammerw; ich crce Josephie
daje lekcje fortepianu.
Za 12 lekcji bierze 6 dukatw.
Wybr libretta zosta ju dokonany
bdzie nim Die Entfuhrung aus
dem Serail wedug sztuki Bretznera.
Napisze je Gottiieb Stephanie
Modszy.

Leopold nalega, eby si Wolfgang jak

najszybciej wyprowadzi od
Cacilii Weber.
Od Stephaniego Mozart dostaje libretto
Uprowadzenia z seraju i natychmiast zabiera si do komponowania.
Zna obsad piewakw i dokadnie wie,
co i jak chce napisa. Jestem taki
Kalendarium
szczliwy, e komponuj do tego
libretta pierwsze arie (dla Cavalieri
i dla Adambergera) oraz tercet z I aktu
ju s gotowe" (nr 4, 5 i 7).
Mozart ma nadziej, e premiera
odbdzie si w poowie wrzenia.
Szuka fortepianu, ktry mu bdzie
niezbdny, kiedy si wyprowadzi
z domu Pod Okiem Opatrznoci.
7 VIII Obiad u hrabiny Wilhelminy
Thun, ktrej gra skomponowane ju
partie
opery.
8 VIII Ukoczy komponowanie chru
janczarw (Singt dem grossen Bossa
Lieder nr 5).

Wariacje fortepianowe na temat marsza

Dieu d'amour" z opery Les
mariages Samnites (Zalubiny
Samnitw") A.E.M. Gretry'ego (K352).
Wizyta u Herr von Hippego
osobistego sekretarza ksicia Kaunitza.
Jedyn moj rozrywk jest teatr".
Mozart bawi u hrabiego Cobenzia (u
ktrego by ju parokrotnie na
pocztku lipca, a potem odwiedza go
jeszcze 2125 i 2627 lipca)
w jego posiadoci w Reisenbergu pod
Wiedniem (dzi Cobenzl).

O i4-ej z rodzin Auernhammerw i z

Caterin Cavalieri jedzie do
Mlinchendorfu koo Laxenburga, gdzie
ze swym dworem przebywa
kuriirst.
9 VIII Na obiedzie u hrabiny Thun.
22 VIII Pierwszy akt opery jest ju
gotowy.
Josepha Auemhammer podkochuje si
w Mozarcie i rozsiewa plotki
o rychym maestwie... Wolfgang
musi z ni powanie porozmawia

i rzecz wyjani.
29 VIII Przeprowadzka do nowego
piknie umeblowanego mieszkania",
na III
pitro domu przy Am Graben (dzi nr
17), w bardzo bliskim ssiedztwie
domu Weberw Pod Okiem
Opatrznoci. Premiera opery odbdzie
si
pniej, ni pocztkowo przypuszcza.
5 IX Jeli uznam, e sytuacja jest
korzystna, zostan tu duej, a jeli nie

moe pojad do Parya".

przed 19 IX Wysya do Salzburga due
fragmenty muzyki do Die Entfiihrung
ans dem
Serail.
26 IX W komponowaniu opery
nastpuje przerwa, poniewa Stephanie
musi
poprawi libretto i rzecz si przeciga.
15 X Dzie w. Teresy. Z okazji
imienin Teresy Hickel (z domu Wutka),
szwagierki malarza Josepha Hickla, pod
oknami solenizantki zespl
muzykantw grajcych na
instrumentach dtych (ich nazwiska
nieznane)
wykonuje Serenad Es-dur (K-375).
Tego samego dnia ci sami wykonawcy
graj t serenad innym Teresom, w
trzech innych miejscach.

31 X Imieniny Wolfganga. Gdy tylko

skoczy porann modlitw, rne
osoby
przyszy do niego z yczeniami. W
poudnie uda si do baronowej Marty
Elisabeth Waldstatten, u ktrej
pozostanie do wieczora. O n-ej
wieczorem
zesp muzykw wykona mu pod
oknami jego wasn Serenad (K-375).
10 XI Ponownie u Auernhammerw.
11 XI Na balu redutowym wydanym na
cze ksicia wirtemberskiego
Fryderyka
Eugeniusza.
okoo 15 XI Mozart powraca do pracy
nad Uprowadzeniem z seraju.
16 XI Arcyksi Maksymilian
Franciszek zaprasza Mozarta do
wzicia udziau
w koncercie u ksicia Fryderyka
Eugeniusza. Wolfgang ma nadziej, e
zostanie mu zaproponowane
stanowisko nauczyciela muzyki jego
crki
ksiniczki Elbiety Wilhelminy.
23 XI Koncert u Auernhammerw w
obecnoci hrabiny Thun, Gottfrieda
Van
Swietena, barona Karla Abrahama
Wetzlara, hrabiego Franza Lactanza
Finniana i innych znakomitych osb.
Wolfgang i jego uczennica Josepha
17811782

Mozart przysuchuje si prawie

wszystkim prbom" Ifigenii na
Taurydzie Glucka.
23 X Ostatni list Wolfganga do Anny
Marii Thekli Mozart kuzyneczki
(Basie) z Augsburga.

Auemhammer graj Koncert Es-dur na

dwa fortepiany (K-35) i skomponowan na t okazj Sonat D-dur na
dwa fortepiany (K-448).

24 XI Ukazuj si wy sztychowano u
Artarii sonaty na skrzypce z
fortepianem
(K-296 i K-376-38o) z dedykacj dla
Josephy Auemhammer.
Mozart z wizyt u Teresy von Trattner,
ony ksigarza i wydawcy
Johanna Thomasa von Trattnera.
25 XI Na galowym przedstawieniu w
Schnbrunnie Wolfgang oglda oper
Glucka Alceste, wystawion na cze
przebywajcego w Wiedniu wielkiego
ksicia rosyjskiego Pawa
(pniejszego cara Pawa I) i jego
maonki
Marii Fiodorowny.
poctek XII Nadzieje na otrzymanie
posady nauczyciela ksiniczki Elbiety
Wilhelminy okazay si ponne.
15 XII W licie do Leopolda Wolfgang
ujawnia zamiar polubienia Konstancji
19-letniej crki Cacilii Weber.
22 XII Wyznaje ojcu, e zosta
zmuszony do podpisania zobowizania,
i polubi
w okrelonym czasie Konstancj lub,
jeliby tego nie zrobi, paci bdzie
jej matce, Cacilii Weber, doywotni
pensj. Do podpisania tego papieru
skoni go opiekun dziewczyny
(ustanowiony oficjalnie po mierci jej
ojca,
Fridolina Webera) Johann Thorwart.
Uspokaja zarazem ojca, e nie ma
si czego obawia, gdy Konstancja,
majc do niego cakowite zaufanie,
papier wspaniaomylnie podara.
Niemniej gest ten tak bardzo rozsierdzi
jej matk, e uciekajc przed jej
gniewem, Konstancja musiaa si na
jaki

czas wynie z rodzinnego domu i

ukry u baronowej Waldstatten (dzi:
przy Praterstrasse 15).
Mozart wstaje codziennie o 6-ej, potem
zajmuje si nim fryzjer, o 7-ej
jest ju ubrany i do lo-ej komponuje.
Potem daje lekcje (po godzinie)
u Madame Trattner i u hrabiny
Rumbeke.
24 XII W wigili Boego Narodzenia w
Hofburgu, w obecnoci cesarza Jzefa
II
i jego maonki oraz wielkiego ksicia
rosyjskiego Pawa i Marii Fiodorowny odby si pojedynek pianistyczny"
midzy Mozartem a Muzio
Clementim. Nazajutrz, za udzia w tym
turnieju" cesarz przysa
Mozartowi 50 dukatw.
iI
91
12 I
23!
13 II
14 II
2 III
1782
W Londynie zmar Johann Christian
Bach (ur. 1735).
Nie mog by szczliwy ani
zadowolony bez mojej drogiej
Konstancji,
ale gdyby papa nie by zadowolony, to
ja bd szczliwy tylko w poowie.

Nieche wic papa sprawi, eby moje

szczcie byo pene!".

finta giardiniera (K-I96) w wersji

niemieckiej (Sandrina oder Die
verstellte

May koncert u hrabiny Rumbeke.

Grdfin).
Mozart ma ju trzy uczennice. Daje mu
to 18 dukatw miesicznie.
W licie do siostry pisze, e udziela
lekcji codziennie od 9-ej do i4-ej,
nastpnie (od i7-ej do 2i-ej) komponuje,
o ile w danym dniu nie ma
akademii, pniej idzie do Konstancji, a
potem najczciej jeszcze pracuje
od 23-ej do i-ej po pnocy.
Obiad u hrabiny Anny Marii Zichy (z
domu Khevenhuller-Metsch),
ktra jest jego now trzeci uczennic.
Na obiedzie u hrabiny Thun.
Zmar Johann Michael Auemhammer
ojciec Josephy, ktra od tej
pory zamieszka u baronowej
Waldstatten.

W kad niedziel w poudnie chodz

do barona Van Swietena,
gdzie gra si wycznie Handla i
Bacha".
Wieczorem Wolfgang koczy
komponowanie arii na sopran dla
Alojzy
Lange (Nehmt meinen Dank, 10-383).
12 IV W Wiedniu zmar Pitro
Metastazjo.
20 IV Konstancja bardzo si interesuje
rugami Bacha i Handla. Prosi
Wolfganga,
eby napisa dla niej co w tym
rodzaju" (Fantasie mit einer Fug fur

Kalendarium

Klamer K-394).
29 IV Nieporozumienia midzy
narzeczonymi Konstancja rzuca
Wolfgangowi

3 III Pierwsza wiedeska akademia

Mozarta (tzw. Fastenkonzerte) w Burg-

w twarz, e nie chce mie z nim wicej

do czynienia. Tego samego dnia

theater (?). W programie fragmenty

Idomenea (K-366), Koncert

Wolfgang pisze: Widzisz, jak ci

kocham. Nie unosz si jak ty,

fortepianowy D-dur (K-I75) z nowym,

entuzjastycznie przyjtym rondem

najpierw pomyl, najpierw si

zastanowi, najpierw wsucham si w
gos

finaowym (K-382) i na zakoczenie

improwizacje fortepianowe
Mozarta.
2 IV We Frankfurcie nad Menem trupa
Johanna Bhma wystawia oper La

serca".
7 V U hrabiny Thun Wolfgang
przegrywa na fortepianie II akt opery
Die
Entfiihrung aus dem Serail (K-3 84).

8 V Z impresariem Philippem Jakobem

Martinem planuje letnie koncerty
w Augarten. Baron Gottfried Van
Swieten i hrabina Wilhelmina Thun
popieraj pomys Mozarta, aby ogosi
na nie subskrypcj.
12 V Wizyta u hrabiego Karla Josepha
Dauna, kanonika z Salzburga, bdcego
przejazdem w Wiedniu.
25 V Ju o wp do 9-ej rano Martin
czeka w powozie pod domem na
Mozarta,
ktry tego dnia ma w planie a sze
wizyt. O n-ej musi by u hrabiny
Rumbeke, potem czeka go obiad w
ogrodzie u hrabiny Thun, a wieczorem
prba koncertu majcego si odby
nastpnego dnia.

16 VII W Burgtheater prapremiera

opery Die Entfiihrung aus dem Serail
(K-384).
Mimo intryg rnych osb sukces
opery jest ogromny. Mozart dostaje
100 dukatw jako honorarium.
19 VII Powtrzenie opery. Intrygi
przeciw operze wzmagaj si
(Wolfgang
nazywa je kaba"). Jest wcieky na
Pischera (piewajcego parti
Osmina), ktry cakowicie pooy"
tercet (akt I nr 7). Domaga si
ponownej prby ze piewakami.

20 VII
26 V O 9-ej rano koncert w Augarten
(tzw. Morgenkonzerte). W programie
symfonia Van Swietena, symfonia
Mozarta (K-297) oraz Koncert Es-dur
na dwa fortepiany (K-35) w
wykonaniu Mozarta i Josephy Auernhammer.

23 VII
26 VII
27 VII
30 VII

28 V U Josephy Auemhammer (w
domu baronowej Waldstatten).
30 V Z Konstancj na obiedzie u
hrabiny Thun. Mozart przegrywa III akt
Uprowadzenia z seraju.

31 VII
2 VIII
3 VIII

Jest przytoczony ogromem pracy nad

korekt kopii partytury opery.
3 VI Pierwsza prba opery w
Burgtheater.
przed 15 VII Z Adambergerem i
Gottiiebem Stephaniem na kolacji u
porucznika
Johanna Valentina Gunthera, ktry
nazajutrz zostanie aresztowany za
zdrad tajemnicy pastwowej.

4 VIII
5 VIII
6 VIII
7 VIII
8 VIII
18 VIII
24 VIII

25 IX
1782
Posya do Salzburga rkopis opery i
dwa libretta.
Hofrat hrabia Kari Zichy zabiera ze
sob Mozarta do zamku w Laxenburgu, eby go przedstawi kanclerzowi
Wenziowi Anionowi KaunitzRietbergowi.
Mozart przeprowadza si do domu
zwanego Zum roten Sabel (Pod
Czerwon Szabl) przy Hohen Brucke
(dzi: Wipplingerstrasse 19).
W Burgtheater Die Entfiihrung aus dem
Serail.
Wolfgang wysya do Salzburga
pierwsz cz zamwionej przez Sigmunda Hafmera serenady (Symfonia Ddur Haffnerowska", K-385)
i przeprasza ojca, e nie jest to jeszcze
cao. Usprawiedliwia si
nawaem prac; jest bardzo zajty
pisaniem (w popiechu") innej
serenady,
ale na instumenty dte (Serenada Es-dur
w wersji na oktet, K-36i).
Prosi ojca o pozwolenie na lub z
Konstancj.
Kolejne przedstawienie Die Entfiihrung
aus dem Serail.
Wolfgang jest bardzo zawiedziony
obojtnoci Leopolda na sukces jego
opery. Ponawia sw prob o zgod na
maestwo.
Cacilia Weber staje si tak bardzo
przykra, e Konstancja ucieka
z domu i ponownie chroni si w
gocinnym domu baronowej
Waldstatten.
Wolfgang i Konstancja spowiadaj si
u teatynw.

W Burgtheater przedstawienie opery

Die Entfiihrung aus dem Serail.
Wolfgang wysya do Salzburga
brakujce czci serenady dla Hafmera
(ale bez marsza).
W ratuszu, w obecnoci wiadkw
doktora Franza Gilowsky'ego
i landrata Carla Cetto Wolfgang i
Konstancja podpisuj akt zawarcia
maestwa.
W katedrze w. Stefana lub kocielny
Wolfganga i Konstancji
w obecnoci matki narzeczonej, jej
urzdowego opiekuna Johanna
Thorwarta, Johanna Carla Cetto i
Franza Gilowsky'ego. Uczt weseln
(bardziej ksic ni baronowsk")
wydaa w swoim mieszkaniu
baronowa Waldstatten.
Z Salzburga przychodzi list od
Leopolda wyraajcego zgod na lub
syna.
Wznowienie Die Entfiihrung aus dem
Serail w Burgtheater (na specjalne
yczenie Glucka).
Mozart wysya do Salzburga brakujcy
marsz do serenady dla Hafmera
(zaginiony).
Na kolacji u Glucka w jego domu (dzi:
przy Hauptstrasse 32).
Wolfgang pisze list do Legrosa
(zaginiony) w zwizku z planowan
podr do Parya; uczy si
francuskiego i angielskiego.
W Augarten koncert muzyki z Die
Entfiihrung aus dem Serail w opracowaniu na instrumenty dte. Autorem
tego opracowania co udao si
ostatnio ustali by Johann Nepomuk
Vent.

Kolejne przedstawienie Uprowadzenia

z seraju w Burgtheater. Nastpne odbd si 27 sierpnia oraz 6 i
20 wrzenia.
Z wizyt u Gottiieba Stephaniego
Modszego, potem u Johanna Kiliana
Stracka kamerdynera cesarza Jzefa
II.
Wolfgang planuje podr do Salzburga
(z Konstancj), ale dopiero
jak wyjedzie wielki ksi rosyjski
Pawe".
W Hofburgu cesarz Jzef II oglda en
prive oper Mozarta Die
Entfiihrung aus dem Serail.
Wolfgangowi potrzebna jest kopia
partytury opery, ktrej orygina
Kalendarium
znajduje si w Salzburgu. Prosi wic
ojca o wykonanie kopii, poniewa
od dworu w Berlinie dosta na ni
zamwienie (za 100 dukatw).
29 IX W Augarten na obiedzie
wydanym przez Martina.
Wolfgang z Konstancj na obiedzie u
baronowej Waldstatten. Konstancja jest w ciy.
Jesieni (dokadna data nieznana)
trupa Karla Wahra wystawia Die
Entfuhrung aus dem Serail w Pradze.
8 X W Burgtheater Die Entfuhrung
aus dem Serail na cze wielkiego
ksicia rosyjskiego Pawa i jego
maonki wielkiej ksinej Marii
Fiodorowny. Mozart dyryguje od
klawesynu.
19 X Planowana podr do Salzburga
zostaje odoona na pniej, bo al
wyjeda z Wiednia w peni sezonu.

Rondo koncertowe A-dur na fortepian i

orkiestr (K-386).
3 XI W Kamtnertortheater (Teatr przy
Karynckiej Bramie) Mozart bierze
udzia w akademii na benefis Josephy
Auemhammer. Program nieznany.
XII Modzi maonkowie
przeprowadzaj si do tzw. Maego
Domu Herbersteina (Kleines Herbersteinsche Haus)
nalecego do bogatego kupca (i
masona) barona Rajmunda Wetzlara
von Plankenstema, przy Hohen
Brucke nr 412 (dzi: Wipplingerstrasse
14) zajmuj dwa due pokoje
z kuchni i przedpokojem.
4 XII Wolfgang gra na akademii u
ksicia Golicyna, ktry zaprasza go na
wszystkie nastpne akademie
organizowane w jego paacu.
Franz Xaver Rosenberg intendent do
spraw teatru proponuje
Mozartowi skomponowanie opery
woskiej. Mozart szuka libretta.
10 XII W Burgtheater ponownie Die
Entfuhrung aus dem Serail.
14 XII Recital Mozarta u hrabiny
Wilhelminy Thun. Ponowny wystp i8go.
28 XII Mozart pracuje nad trzema
koncertami fortepianowymi (K-4I3,
K414
i K-4I5) jeden z nich jest ju
gotowy. Musi te napisa muzyk do
poematu Johanna Nepomuka Michaela
Denisa, opiewajcego zwycistwo
Anglikw pod Gibraltarem (K-386d
utwr nieukoczony).
O i8-ej zorganizowa u siebie w domu
mae muzykowanie".
31 XII Kwartet smyczkowy G-dur (K38y) pierwszy z serii szeciu
kwartetw

zadedykowanych pniej Jzefowi

Haydnowi.

11 III

1783

12 III

pocztek I Pierwsze spotkanie Mozarta

z Lorenzem Da Ponte.

16 III
23 III

4 I Powrt do domu z krtkiego pobytu

u baronowej Waldstatten w Klosterneuburgu, na przedmieciu Wiednia.

30 III

Siostrzenica arcybiskupa Hieronima

Colloredo, hrabina Josepha
Gabriela Palffy, zostaje now uczennic
Mozarta.
Poowa Mszy c-moll (K-427) jest ju
gotowa.
Wieczorem koncert u hofrata Antona
von Spielmanna.
7 I W Burgtheater Die Entfuhrung
aus dem Serail.
8 I Recytatyw i rondo Mia sperama
adorata Ah, non sai (K-4i6) dla
Alojzy Lange.
ul Na koncercie w Mehigrube Alojza
Lange piewa recytatyw i rondo (K416).
15 I W Wiener Zeitung" Mozart
ogasza subskrypcj na 3 koncerty fortepianowe (K-4I3, K-4I4 i K-4I5). Cena
(do wygrowana): 4 dukaty.
Rezultat subskrypcjinad wyraz
mizerny.
17821783
4 II
5 II
15 II
i6II
3 III

W swoim mieszkaniu (May Dom

Herbersteina przy Hohe Briicken)
Mozart urzdza bal karnawaowy (od 6ej wieczorem do 7-ej rano), na
ktry przyszli Adambergerowie,
Langowie, Wetzlarowie, Gottiieb Stephanie z maonk, Franz Gilowsky i
inni. Wstp od kapelusza"
(panowie) 2 floreny.
W Burgtheater ponownie Die
Entfuhrung aus dem Serail.
Wolfgang zamierza napisa oper
niemieck na podstawie komedii
Goldoniego // seruitore di due padroni,
nad ktrej przekadem na niemiecki
pracuje ju Johann Friedrich von
Binder. Pierwszy akt jest ju przetumaczony (libretto Bindera zagino,
muzyka K-4i6a jeli w ogle
powstaa rwnie).
Wolfgang prosi baronow Waldstatten
o pomoc musi natychmiast
odda dug, a ogoszona subskrypcja na
koncerty fortepianowe, wbrew
przewidywaniom, nic jeszcze nie
przyniosa.
Do Salzburga wysya 3 kadencje
Koncertu D-dur (K-175) i dwa
wejcia (Eingdnge) do Koncertu Es-dur
(K-27i).
W Burgtheater Die Entfuhrung aus
dem Serail.
Mozartowie przeprowadzaj si do
nowego mieszkania przy Kohl-

markt 7. Za trzymiesiczny pobyt w

Maym Domu Herbersteina baron von
Wetzlar nie wzi ani grajcara, a
ponadto (co jest do dziwne) opaci
koszty
przeprowadzki i trzy miesice
komornego w nowym mieszkaniu.
Na balu maskowym w sali redutowej
Hofburgu. Dla uczestnikw balu
Mozart przygotowa niespodziank
podczas przerwy w tacach
przedstawi ma pantomim (o
Ariekinie i Pantalone) z muzyk (K-446
zachowan fragmentarycznie).
Alojza bya Colombin, a Wolfgang
Ariekinem.
W Burgtheater akademia Alojzy
Lange, ktra wykonaa recytatyw
i ari Alcandro, lo confesso Non so
d'onde viene (K-294). Ponadto
w programie: Symfonia D-dur (K-297),
Koncert fortepianowy C-dur
(K-4I5) i Rondo koncertowe D-dur (K382), ktre tak si podobao, e
Mozart musia bisowa. Gluck bardzo
chwali symfoni i ari.
Mozart prosi ojca o przysanie mu
partytur rnych utworw religijnych,
ktre chciaby przedstawi na
coniedzielnych spotkaniach
koncertach
u barona Van Swietena.
Wieczorem na akademii u hrabiego
Johanna Baptisty Esterhazyego.
Mozart na obiedzie u Glucka razem z
Konstancj oraz Alojza i jej mem
Josephem Langem.

cz Serenady D-dur (K-320), Koncert

fortepianowy D-dur (K-175)
z Rondem koncertujcym D-dur (K
382), scena z opery Ludo Silla
Parto m'affretto (K-13 5/16) w
wykonaniu Teresy Teyber,
improwizowana
fuga na fortepian (eby zrobi
przyjemno cesarzowi, ktry bardzo
lubi
fugi). Wariacje na temat Paisiella (K398), improwizowane wariacje na
temat Glucka (zanotowane pniej: K455), nowe rondo Ah, non sai
(K-4i6) w wykonaniu Alojzy Lange.
W Burgtheater akademia na benefis
Teresy Teyber z udziaem
Mozarta, ktry wykona Koncert
fortepianowy C-dur (K-4I5), a potem
improwizowa. Cesarz by znowu
obecny.
Kalendarium
3 IV Przez hofrata Johanna Antona
Daubraw i doktora Franza von Gilowsky'ego Mozart przesya do Salzburga
dwa miniaturowe portrety
swj i Konstancji (najprawdopodobniej
autorstwa Josepha Langego)
zaginione.
4 IV Artaria wydaje 6 sonat na skrzypce
i fortepian (K-296 i 10-376-380).
i3 IV W katedrze w Salzburgu
wykonano Litaniae de venerabili altaris
sacramento
(K-I25).

W Burgtheater akademia na benefis

Mozarta w obecnoci cesarza.
W programie: Symfonia D-dur ^385),
aria Se U padre perdei z Idomenea
(K-3 66/n) w wykonaniu Alojzy Lange,
Koncert fortepianowy C-dur
(K-4I5) aria Ah, non son' io (K-369) w
wykonaniu Adambergera, III i IV

24 IV Kolejna przeprowadzka
Mozartw z Kohimarkt na
Judenplatz 244
(obecnie nr 3) do domu Fraulein von
Purk (lub Burg) bardzo blisko
poprzedniego mieszkania. Jest to szste
wiedeskie mieszkanie Mozarta.

26 IV List do paryskiego wydawcy

Siebera: Mozart proponuje mu za 30
luidorw 3 koncerty fortepianowe (K4I3-4I5). Ponadto pisz 6 kwartetw, ale nie oddam ich niej 50
luidorw". Transakcja nie dojdzie do
skutku.
3 V Wolfgang spdza cudowne
popoudnie z Konstancj na Praterze.
7 V Przeczyta wicej ni 100 librett" i
adne mu nie przypado do gustu,
ale Lorenzo Da Ponte nowy
nadworny poeta opery woskiej
obieca, e co dla niego napisze.
Tymczasem Wolfgang zwraca si za
porednictwem Leopolda do
salzburczyka abbate Varesco, aby mu
jak
najszybciej napisa libretto opery buffa
na 7 osb (L'oca del Cairo,
K-422, nieukoczona).
8V W Warszawie niemiecka trupa
wystawia Die Entfuhrung aus dem
Serail.
24 V Artaria wydaje 2 sonaty na
fortepian na 4 rce: B-dur (K-358) i Ddur
(K-38i). Cena: 2 floreny.
27 V Koncert Es-dur na rg i orkiestr
(K-4I7).
Wolfgang nabawi si ostrego kataru.
7 VI Jest ju zdrowy. Prosi ojca, by
zechcia zosta chrzestnym majcego
si

Es-dur (K-428) przed podr do

Salzburga.
O wp do 7-ej rano urodzi si
chopczyk i tego samego dnia zosta
ochrzczony w kociele. Otrzyma
imiona: Rajmund Leopold (Rajmund
po baronie Rajmundzie Wetzlarze, a
Leopold po dziadku).
20 VI Aria Vorrei spiegarui, oh Dio
Ah conte, partite (K-4l8) dla Alojzy
Lange.
VI Pierwsze wystawienie Die
Entftihrung aus dem Serail w Bonn.
21 VI Aria Per pita, non ricercate (K420) dla Adambergera. Aria No, no, che
non sei capace (K-4I9) dla Alojzy
Lange.
28 VI Alojza uczy si z pomoc
Mozarta dwch nowych arii (K-4l8 i K419), ktre wczy do opery Anfossiego
77 curiosa indiscreto.
30 VI W Burgtheater opera
Anfossiego 77 curiosa indiscreto z
dwiema ariami
Mozarta (K-4l8 i K-4I9). Przewidzianej
do tego przedstawienia arii
(K-420) Adamberger nie wykona.
5 VII Od Lorenza Da Ponte Wolfgang
dostaje libretto opery buffa Lo sposo
deluso (K-430). Powstay (i zachoway
si) tylko 4 numery i uwertura.
12 VII Mozart ma ucznia kompozycji.

wkrtce narodzi jego dziecka.

17 VI Konstancja ma ble porodowe.
Wolfgang pisze menuet do Kwartetu
smyczkowego d-moll (K-42I),
ukoczonego podobnie jak Kwartet

25 VII Rajmund (ptoramiesiczny

pierworodny syn Mozarta) zostaje
oddany
pod opiek niaki na wiedeskie
przedmiecie Oberneustift
(Lerchenfeid-

strasse 65), podczas gdy Wolfgang i

Konstancja jad w odwiedziny do
Leopolda w Salzburgu.
1783
28 VII
3i VII
i9 VIII
27 i 28 VIII
25 IX
23 X
26 X
27 X
28 X
29 X
30 X
31 X
4X1
okoo 15 XI
25X1
4X11
6X11
Przyjazd do Salzburga Wolfgang i
Konstancja zamieszkali w domu
rodzinnym przy Hannibalplatz (dzi:
Makartplatz 8).
Zdarzenia z tego 3-miesicznego
pobytu Konstancji i Wolfganga
w Salzburgu szczegowo
udokumentowaa Nannerl w swoim
dzienniku.

Czas upyn im na spotkaniach z

przyjacimi i znajomymi, na wycieczkach za miasto, kpielach, grach i
zabawach oraz oczywicie
na muzykowaniu.
Wolfgang pisze poemat na urodziny
siostry: Gilicks Wunsch, beim
Punschf".
W Wiedniu umiera Rajmund
pierworodny syn Mozarta. Rodzice
dowiedz si o tym dopiero po
powrocie do Wiednia.
W Salzburgu bawi asesor i hofrat
Joseph Anton Paradies wraz ze sw
niewidom crk Mari Theresi
Paradies (17591824), dobr pianistk
i kompozytork. Dla niej Mozart
skomponuje pniej Koncert
fortepianowy
B-dur (K-456).
W Salzburgu przez tydzie przebywa
Theobald Marchand ojciec
Heinricha (ucznia i wychowanka
Leopolda), teraz ju znakomitego
skrzypka.
W Lipsku wystawiono Die Entfuhrung
aus dem Serail.
Rano. w tzw. Kapeilhausie prba
Mszy c-moll (K-427).
W kociele w. Piotra w czasie
niedzielnej sumy wykonanie Mszy
c-moll (K-427) nieukoczonej, a na
t okazj uzupenionej fragmentami z innych mszy Mozarta (nie
wiadomo z ktrych). W wykonaniu wzili udzia muzycy dworu
arcybiskupa oraz Konstancja,
ktra piewaa solow parti sopranu
(jedn z dwch). Dyrygowa
najprawdopodobniej Wolfgang.
O wp do lO-ej rano Wolfgang i
Konstancja opuszczaj Salzburg,

ktrego Wolfgang nie zobaczy ju

nigdy. Pierwsz noc spdzaj
w Vcklabruck.
Do opactwa w Lambach przyjedaj w
momencie odprawiania porannej
mszy. Od Agnus Dei Wolfgang zasiada
do organw i gra ju do koca
naboestwa. Pniej koncertuje na
klawikordzie u praata Amanda
Schickmayra.
W Edeisbergu (dzisiaj dzielnica Linzu)
w teatrze na nieustalonym
przedstawieniu operowym.
Przyjazd do Linzu, gdzie niecierpliwie
wyczekujcy na nich stary hrabia

Wolfgang poyczy jeszcze w 1778

roku w Strasburgu i sdzi, e zostay
ju dawno oddane przez Leopolda.
Sumy tej nie moe zwrci natychmiast
i prosi ojca o pomoc w przesuniciu
terminu spaty dugu.
Skomponowa ju 3 fragmenty opery
L'oca del Cairo (K-422), z ktrych
Kalendarium
jest bardzo zadowolony, ale dalsza
cz libretta wymaga jego zdaniem
gruntownych przerbek.

Thun zaofiarowa im gocin (dzi:

Klostergasse 20).
Mozart w popiechu pisze symfoni,
ktra bdzie wykonana za par dni
na uroczystym koncercie.
Koncert w teatrze w Linzu. Cay
program nieznany, ale z pewnoci
zostaa wykonana napisana specjalnie
na t okazj Symfonia C-dur
Linzka" (K-425).
Powrt do Wiednia.
WWarszawiewi9 rocznic koronacji
Stanisawa Augusta opera Die

W Wenecji zmar Jonami Adolf Hasse

(ur. 1699).
W Burgtheater akademia
Towarzystwa Muzycznego na cele dobroczynne. W programie: utwory Jzefa
Haydna (zapewne uwertura
i pocztkowy chr z oratorium // ritorno
di Tobia), M.G. Sacchiniego,
symfonia Leopolda Koelucha, utwory
wokalne G. Sartiego, J.A. Hassego
i Carla Dittersa von Dittersdorfa oraz
kompozycje Mozarta; Wolfgang
wykona wasny koncert fortepianowy
(nie wiadomo ktry), a Adamberger
zapiewa ari (K-420 lub K-43i).
Dyrygowa Joseph Starzer. Sala bya
pena. Jest prawdopodobne, e przy tej
okazji nastpio pierwsze spotkanie
i6XII

Entfuhrung aus dem Serail w wersji

polskiej: Porwanie z seraju. Przekad
libretta: Wojciech Bogusawski.
Szczegy ten inscenizacji nie s znane.
Wysannik bankiera chsera upomina
si o zwrot 12 luidorw, ktre

22X11
Mozarta z Jzefem Haydnem.
Powtrzenie akademii Towarzystwa
Muzycznego, ale bez Mozarta. Sala
23 XII

przynios dochd pewny i szybki.

29X11
wiecia pustkami.
Fuga c-moll na 2 fortepiany (K-426).
1784

Ogasza subskrypcj na 3 akademie

abonementowe (cena: 6 florenw).
3 marca ma ju setk chtnych, a w
dniu pierwszego koncertu niemal

Mozartowie przeprowadzaj si do
domu drukarza i wydawcy Johanna
Thomasa von Trattnera (Trattnerhof)
przy Graben 591596 (dzi: nr
29). Sidme wiedeskie mieszkanie
Mozarta.

dwa razy tyle.

Recital u ksicia Golicyna, gdzie bdzie
wystpowa w cztery kolejne

24 I Die Entfuhrung aus dem Serail w

Moguncji.

czwartki marca: 4 ,n, 18 i 25.

25 I W Teatrze przy Karynckiej Bramie

Mozart dyryguje swoj oper Die
Entfuhrung aus dem Serail na benefis
Alojzy Lange.
i II Wznowienie Die Entfuhrung aus
dem Serail w Karntnertortheater z
udziaem Alojzy Lange.

26 II
i III

Recital u hrabiego Johanna Baptisty

Esterhazyego w jego paacu przy
Krugerstrasse. W marcu Mozart gra u
hrabiego 9 razy (w poniedziaki
i w pitki): 5, 8, i2, 15, 19, 22, 26 i 29go.
Koncert fortepianowy B-dur (K-450).
Pierwsza akademia Mozarta (koncert
abonementowy) w sali koncertowej

9 II Mozart rozpoczyna prowadzenie

katalogu chronologicznego swoich
utworw
(Verzeichnus alle meine Werke").
Pierwszym utworem zanotowanym
w katalogu (prowadzonym do koca
ycia) jest Koncert fortepianowy Es-dur
(K-449) napisany dla Barbary Ployer
uczennicy Mozarta. Dawa jej lekcje
fortepianu i teorii muzyki
(Unterrichtsheft" Barbary Ployer: K453b).

15 III
I7III

10 II Pisze do Leopolda, e wszystkie

przedpoudnia ma zajte lekcjami, a na
ukochane komponowanie pozostaj mu
tylko wieczory. Odkada prac
nad L'oca del Cairo (G z Kairu") na
rzecz innych utworw, ktre

22 III

Domu Trattnera. W programie: Koncert

fortepianowy B-dur (K-450).
20 III Wolfgang posya ojcu list swych
subskrybentw. Wrd 174 nazwisk s
take nazwiska polskie hrabiw
Jacka Kluszewskiego, Michaa Dzieranowskiego, Stanisawa Sotyka.
Akademia u hrabiego Karla Zichy'ego.

23 III
24III
27 III
30III

Koncert fortepianowy D-dur (K-45i).

31 III
i IV
3 IV
9 IV
10 IV
II IV
18 IV
21 IV
24 IV
29 IV
IV
8V

Wielka akademia Mozarta w

Burgtheater. W programie
(zamieszczonym
w Wienerblattschen" z i kwietnia):
dwie skomponowane ostatnio
symfonie (K-385 i K-425), Koncert
fortepianowy D-dur (K-45i), Kwintet
fortepianowy Es-dur (K-452) oraz
improwizacje fortepianowe. Mozart
gra na fortepianie oraz najpewniej
dyrygowa. Poza nim w akademii
wystpili piewacy: Adamberger,
Cavalieri i Antonio Marchesi, ale
wykonywali arie innych
kompozytorw.
Mozart wysya Sebastianowi Winterowi
do Donaueschingen trzy swoje
koncerty fortepianowe ^-413-415)
dla ksicia Furstenberga.

15 V
W paacu hrabiego Johanna Baptisty
Esterhazyego Mozart gra Koncert
fortepianowy D-dur (K-45i), ktrego
komponowanie ukoczy tego
samego dnia.
W Burgtheater klarnecista Anton
Stadler gra cztery czci Serenady
B-dur (K-36i), ukoczonej dopiero w
grudniu 1784 lub styczniu
1785 roku.
Drugi koncert abonamentowy w sali (na
I pitrze) Domu Trattnera
Mozart gra Koncert fortepianowy B-dur
(K-450).
Wolfgang bierze udzia w akademii
pianisty Georga Friedricha Richtera
w Domu Trattnera.
Kwintet Es-dur na fortepian, obj,
klarnet, rg i fagot (K-452).
Trzeci koncert abonamentowy w sali
Domu Trattnera Wolfgang gra

Wolfgang bierze udzia w akademii

Georga Friedricha Richtera (?).
Koncert akademia u hrabiego Johanna
Leopolda Palffy'ego.
Drugi koncert fortepianowy dla Barbary
Ployer G-dur (K-453),
w katalogu Mozarta zanotowany pod
dat 12 kwietnia.
Prawd mwic mczy mnie to
nieustanne granie pisze do ojca
ale nie najmniejsz w tym pociech jest
dla mnie to, e suchacze nie s
nigdy zmczeni".
Wizyta u ksicia Wenzela Antona
Kaunitza-Rietberga.
W Niedziel Wielkanocn Mozart
bierze udzia w akademii Nanette
Bayer crki trbacza kapeli
dworskiej w Wiedniu.
Die Entfiihrung aus dem Serail w
Mannheimie.
Data wpisania do katalogu Sonaty Bdur na fortepian i skrzypce (K-454),

w rzeczywistoci jeszcze
nieukoczonej.
Pospieszne komponowanie Sonaty Bdur (K-454) dla 21-letniej skrzypaczki Reginy Strinasacchi.
W Teatrze przy Karynckiej Bramie
akademia mantuaskiej skrzypaczki
Reginy Strinasacchi. Obecny by cesarz
Jzef II. Mozart wykona z ni
Sonat B-dur (K-454), ktrej partii
fortepianu nie zdy zapisa i gra j
z pamici. Prawdopodobnie wykona
te Koncert fortepianowy G-dur
(K-453).
Za jednego grajcara Wolfgang kupuje
(dla kogo?) dwa bukieciki konwalii
co zanotowa w swym (krtki czas
prowadzonym) Kajecie wydatkw".
Dla swojej uczennicy Teresy Trattner,
ony swego gospodarza, organizuje
(w sali koncertowej Trattnerhof)
akademi, w ktrej sam te bierze
udzia.
Czeka na przyjazd do Wiednia Sartiego,
ktremu zagra (przed 9 maja)
improwizowane wariacje na temat z
jego opery Fra i due litiganti U terzo
gode (zapisane pniej K-46o).
Mozart wysya ojcu Symfoni C-dur
(K-425) i cztery koncerty fortepianowe (K-449, K-450, K45i i K-453).

Augarten.
27 V Za 34 grajcary kupuje szpaka i
nazywa go Star (Staar). Szpak jest
piewajcy i jego trele podsuny mu
temat do ronda w Koncercie
fortepianowym G-dur (K-453), z czego
jednak wynika, e piewajce
stworzenie musia zna wczeniej, bo
koncert by ju gotowy 10 marca.
pocztek VI Z hrabi Franzem de Paula
Josephem Thun-Hohensteinem jedzie
do
Baden odwiedzi ojca hrabiego
Johanna Josepha Antona (starego
hrabiego Thuna" z Linzu), ktry
przebywa tam na kuracji. W drodze
powrotnej zatrzymuj si w
Laxenburgu u dobrego znajomego
Mozartw
Philippa Lehmanna kapitana zamku.
8 i 12 VI Oddaje Artarii do
sztychowania trzy sonaty fortepianowe
(K-330-332),
a Torricelli dwie fortepianowe (K284 i K-333) i Sonat B-dur na
skrzypce i fortepian (K-454).
13 VI Razem z Paisiellem jedzie do
Ployerw do Dbling (pod Wiedniem)
na
akademi, na ktrej Barbara Ployer gra
zadedykowany jej Koncert G-dur
(K-453), a Mozart parti fortepianu
w Kwintecie Es-dur (K-4J2),
oboje za Sonat D-dur na dwa
fortepiany (K-448).

Kalendarium
26 V W licie do Leopolda skary si
na Liserl suc, bo nic nie potrafi,
upija si i w ogle jest do niczego.
Przy okazji dowiadujemy si z tego
listu, e oprcz sucej ma kuchark,
e wstaje codziennie midzy
5- a 6- rano i razem z Konstancj
chodzi na poranne spacery do

18 VI Swemu gospodarzowi paci

komorne za kwarta, ale niebawem
dochodzi
do jakich nieporozumie w zwizku z
umow najmu i Mozartowie bd
musieli si wyprowadzi do 29
wrzenia.
7 VII Torricella ogasza subskrypcj na
zakupione u Mozarta sonaty.

21 VII Nie masz pojcia, jak wiele

mam pracy!" pisze do siostry.

25 VIII Wariacje na temat Glucka

Unser dummer Pbel" (K-455).

Na koncercie Towarzystwa
Muzycznego Mozart zamierza
wykorzysta
fragmenty oratorium La Betulia liberata
(K-n8), skomponowanego
w 1771 roku dla Padwy i, jak si zdaje,
nigdy za jego ycia nie

U Artarii ukazay si 3 sonaty

fortepianowe (K-330, K-33I i K-332).

wystawionego.
22 VII Zaprasza na obiad klarnecist
Johanna Thaddausa Hampla i jego syna

skrzypka Paula Josepha Hampla, z

ktrymi wsplnie muzykuje.

28 VIII U Torricelli ukazay si 2

sonaty fortepianowe (K-284 i K-333)
oraz
Sonata B-dur na skrzypce i fortepian
(K-454), zadedykowane Teresie
Cobenzl, z domu hrabiny de
Montelabate.
15 IX W Salzburgu, w domu doktora
Sylwestra Barisaniego, wykonano
Symfonif
C-dur ,^imk" (K-425).
17841785

18 VIII Z okazji zampjcia Nannerl

Wolfgang pisze do siostry
okolicznociowe
yczenia wierszem: Jeli maonek
tobie ponur min jak zrobi, mimo
e skora do pomocy, myl jeno: Mska
to swawola, a mw: Bd, panie,
wola twoja za dnia natomiast moja
w nocy".
23 VIII W Sankt Gilgen koo Salzburga
odby si lub trzydziestotrzyletniej
Nannerl ze starszym od niej o lat 15
dwukrotnym wdowcem z piciorgiem
dzieci, administratorem regionu St.
Gilgen Johannem Baptist von
Berchtold zu Sonnenburgiem. Nannerl
zamieszkuje wraz z mem
w rodzinnym domu swej matki w Sankt
Gilgen przy Ischler Strasse 15.
W Burgfheater Mozart jest na
premierze opery Paisiella // re Teodora
in Venezia. Po wyjciu z teatru
Wolfgang dosta dreszczy, silnej
gorczki,
wymiotw i rozwolnienia. Leczy go
doktor Barisani.

21 IX Konstancja urodzia drugie

dziecko (tego samego dnia ochrzczone
u w. Piotra). Ojcem chrzestnym
chopca, ktremu nadano imiona Cari
Thomas, by Johann Thomas von
Trattner. Cari Thomas, zw. Mozartem
mediolaskim, wikszo dorosego
ycia spdzi w Mediolanie, gdzie
zmar 31 padziernika 1858, w wieku
74 lat.
29 IX Nowa przeprowadzka Mozartw
do domu braci Josepha i Alberta
Camesinw (Camesina-Haus), na I
pitro przy Schulerstrasse 846 (dzi:
Schulerstrasse 8 Domgasse 5).
Obecnie jest on nazywany Domem
Figara
(Figaro Haus). Ojciec braci Joseph
Camesina by znanym sztukatorem;
jego dzieem s pikne rokokowe stiuki
na cianach i suficie mieszkania
(zachowanego do dzi), zapewne
najpikniejszego, a z ca pewnoci

najdroszego, jakie Mozart mia w

Wiedniu. Komorne wynosio 460
florenw rocznie. Byo to sme
wiedeskie mieszkanie Mozarta, w
ktrym
pozostawa do kwietnia 1787 roku. Dzi
siedziba Muzeum Mozarta.
Koncert fortepianowy B-dur (K-456)
dla niewidomej pianistki Marii
Theresii Paradies.
30 IX
i4 X
Sonata fortepianowa c-moll (K-457)
zadedykowana Marii Teresii von
Trattner.
Wolfgang powraca do pracy nad oper
L'oca del Cairo (K-422).
Die Entfuhrung aus dem Serail w
Karlsruhe.
Na swoje imieniny Wolfgang urzdzi u
siebie may koncert domowy",
z udziaem swych uczennic
(Auernhammer, Ployer, Trattner) oraz
znanego
mu z Parya barona Emsta von
Baggego, ktry rozbawi wszystkich
swym wykonaniem koncertu
skrzypcowego.
Mozart zabiega o przyjcie do loy
masoskiej ur Wohitatigkeit"
(Dobroczynno") jednej z omiu
dziaajcych podwczas w Wiedniu.
W Karntnertorfheater Emanuel
Schikaneder i jego trupa wystpuj
w Die Entfuhrung aus dem Serail.
Kwartet smyczkowy B-dur (K-458).
i6X
31 X
XI
5X1
9X1

i7XI
5X11
H XII
14X11
24X11
W Salzburgu trupa Ludwiga Schmidta
wystawia Die Entfuhrung aus dem
Serail w obecnoci arcybiskupa
Colloredo. Byy jeszcze potem trzy
przedstawienia: 21 listopada oraz 9 i 26
grudnia. Na tym ostatnim bya
obecna Nannerl z mem.
Loa ur Wohitatigkeit" zawiadamia
inne wiedeskie loe o zamiarze
przyjcia do grona swych czonkw
Wolfganga Amadeusza Mozarta.
Koncert fortepianowy F-dur (K-459).
Zostaje wyznaczona data inicjacji
Mozarta na masona.
Baron Otto von Gemmingen wielki
mistrz loy ur Wohitatigkeit"
o godzinie wp do 7-ej wieczorem
dokonuje inicjacji Wolfganga, nadajc
mu pierwszy stopie masoski
ucznia (aprenti). Czonkiem tej samej
loy jest ksi Kari von Lichnowski.
W wigili Boego Narodzenia Mozart
uczestniczy w inicjacji hrabiego
Antona Apponyiego w loy ur
wahren Eintracht" (Prawdziwa
Zgoda"), ktrej wielkim mistrzem jest
Ignaz von Bom.
71
1785
Na prob swej macierzystej loy ur
Wohitatigkeit" Mozart otrzymuje
drugi stopie masoski (compagnon) w
czasie uroczystego posiedzenia
loy ur wahren Eintracht".

Kalendarium
10 I Kwartet smyczkowy A-dur (K464).
12 I Artaria wydaje i rozpoczyna
sprzeda (partie orkiestrowe) trzech
koncertw fortepianowych (K-4I3-4I5),
ktrych przed trzema laty Wolfgang
nie zdoa sprzeda w drodze
subskrypcji.
Drezdeska premiera opery Die
Entfuhrung aus dem Serail.
13 I W loy ur wahren Eintracht"
Mozart otrzymuje trzeci stopie
masoski

stwa Wolfganga (z zaginionego listu

do Leopolda) zacytowane w licie
Leopolda do crki (B/D 840).
Prawdopodobnie chodzi o Koncert
fortepianowy C-dur, K-503, ukoczony
dopiero w grudniu 1786 roku.
28 I Z Salzburga wyjeda Leopold,
udajc si do Wiednia w odwiedziny do
syna. Otrzyma szeciotygodniowy
urlop, ale do Salzburga powrci
dopiero po 14 tygodniach (13 maja). W
Monachium zatrzymuje si
u Theobalda Marchanda, z ktrego
synem Heinrichem (swoim uczniem
i ju dobrym skrzypkiem) pojedzie
dalej do Wiednia.
Wieczorem Wolfgang jest w loy ur
wahren Eintracht", gdzie
miaa si odby inicjacja Jzefa
Haydna, ale Haydn nie mg by
obecny
(przebywa na Wgrzech).

zostaje mistrzem {Meister).

14 I Kwartet smyczkowy C-dur tzw.
dysonansowy" (K-465) ostatni z
serii
szeciu kwartetw smyczkowych
zadedykowanych pniej Jzefowi
Haydnowi.
W loy ur wahren Eintracht" Mozart
uczestniczy w inicjacji
barona Antona Tintiego.
15 I W domu Mozarta koncert
prywatny w obecnoci Jzefa Haydna.
Zostaj
wykonane trzy kwartety zwane pniej
haydnowskimi": K-sSy, K-42I
i K-428.
18 I Powracam teraz do koncertu,
ktry zaczem ju komponowa"

10 II Koncert fortepianowy d-moll (K466).

11 II Mozart zwraca si z prob o
przyjcie na czonka wiedeskiego
Towarzystwa Muzycznego (Tonkunstler
Societat), ale by zosta przyjtym musi
przedstawi wiadectwo chrztu.
Do Wiednia przyjeda Leopold
Mozart (z Heinrichem Marchandem)
i zamieszkuje u Wolfganga w
Camesina-Haus.
Wieczorem w sali koncertowej ur
Mehigrube przy Neuer Markt
pierwszy z szeciu koncertw
abonamentowych Mozarta, na ktre
zapisao

si ponad 150 osb (abonament na 6

koncertw kosztowa 3 dukaty).
W programie m.in. Koncert
fortepianowy d-moll (K-466). Przy
fortepianie
jako pianista i dyrygent
Wolfgang Amadeusz Mozart, a wrd
suchaczy jego ojciec Leopold
Mozart, ktry przyznaje, e koncert by

21 II
22 II
2311
2411
25 II
2811

remarquable".
I III
Jzef Haydn zostaje masonem
czonkiem loy ur wahren

2 III

Eintracht".

4 III

12 II Wieczorem, w domu Mozarta przy

Schulerstrasse, w obecnoci Jzefa

5 III
6 III

Haydna odby si koncert, na ktrym

zostay wykonane trzy ostatnie
kwartety haydnowskie": K-458, K-464
i K-465. Obecni byli m.in.
nalecy do loy ur wahren
Eintracht" baronowie (Anton i Bartholomaus) Tinti, ktrzy wraz z
Wolfgangiem (altwka) i Leopoldem
(skrzypce) byli wykonawcami
kwartetw. Po tym koncercie Jzef
Haydn,
zwracajc si do Leopolda, da wyraz
swego najwikszego podziwu
dla Wolfganga: Zapewniam pana
przed Bogiem i jakem uczciwy
czowiek, e syn paski jest
najwikszym kompozytorem, jakiego
znam
l3ll
15 II
l6II
l7ll
l8II
20 II

1785
<
osobicie lub ze syszenia" (Sowa te
Leopold przytoczy w licie
do Nannerl).
W Burgtheater Mozartowie (Wolfgang,
Konstancja i Leopold) na akademii
piewaczki Luisy Laschi. Wolfgang
wykona Koncert fortepianowy B-dur
(K-456), ktry Leopold nazwa
cudownym". Obecny na koncercie
cesarz wola: Brawo Mozart!".
Leopold si zazibi. Wezwany lekarz
zapisa mi dokadnie to, co ja i tak
wzibym bez niego" (z listu do crki).
Na akademii piewaczki Elisabeth
Distler w Burgtheater Wolfgang
wykona Koncert fortepianowy d-moll
(K-466).
Na koncercie u Gottfrieda Ignaza von
Ployera w Dbling.
Obiad u teciowej Wolfganga Cacilii
Weber i jej crki Zofii: Jedlimy

baanta cudnie przyrzdzonego"

(Leopold do crki).
Wieczorem na akademii aktorki
Josephy Hortensji Miiller.
Na obiedzie u Gottiieba Stephaniego
Modszego: troje Mozartw, oboista
Ludwig August Lebrun i jego ona
piewaczka Franziska Dorothea,
Kar! Cannabich (syn kapelmistrza
Christiana Cannabicha) oraz jaki
ksidz. Menu skadao si z misa
(chocia to pitek), ostryg i szampana.
Tutaj nikt nie myli o Wielkim Pocie"
(Leopold do crki).
Wieczorem drugi koncert
abonamentowy Mozarta w Mehigrube,
na ktrym wystpi rwnie (z
koncertem skrzypcowym) Heinrich
Marchand.
Wielkie przyjcie (na 21 osb) u aktora
Johanna Friedricha Mullera.
Leopold znowu si przezibi i musi
pozosta w domu. Towarzystwa
dotrzymuje mu Zofia modsza
siostra Konstancji. Tymczasem Wolfgang, Konstancja i Heinrich Marchand
s na obiedzie u Trattnerw.
Wieczorem u hrabiego Zichy'ego
Wolfgang ma koncert, na ktrym
wystpili te maonkowie Lebrunowie.
W tym samym czasie Konstancja
i Heinrich s na koncercie u Ployerw.
Leopold (jak wiadomo z listu do
Nannerl) by ju z wizytami u Van
Swietena, u dwch sistr hrabiny
Thun i hrabiny Waldstein, u barona
Freyberga (posta niezidentyfikowana),
Josepha Antona von Nagl (ojca
Teresy von Trattner), barona Jacobiego
i von Sonnenfelsa, u ksistwa
Paarw i Auerspergw, u barona
Benedikta Edelbacha, u Josepha
Starzera

W Burgtheater akademia oboisty

Ludwiga Augusta Lebruna i jego ony
Franziski Dorothei z udziaem Mozarta.
Dochd z koncertu (dla
Lebrunw) noo florenw.
Akademia Josephy Auernhammer w
Burgtheater z udziaem Mozarta.
Trzeci koncert abonamentowy Mozarta
w Mehigrube.
Druga akademia maonkw Lebrunw
w Burgtheater z udziaem
Mozarta. Dochd (dla Lebrunw)
900 florenw.
Die Entfuhrung aus dem Serail w
Rydze.
Akademia Heinricha Marchanda w
Burgtheater z udziaem Wolfganga.
Bya zarazem i dobra, i za" (Leopold).
Dobra bo poziom by dobry,
a za, bo dochd mizerny (18 dukatw).
Czwarty koncert abonamentowy
Mozarta w Mehigrube.
U Artarii ukazay si 3 koncerty
fortepianowe ^-413-415) w cenie po
2 i p florena za partytur.
Aria dla Johanna Valentina
Adambergera: A te, fra tanti affanni
z oratorium Davidde penitente (K469/6).
Kalendarium

1 u Franza Aspelmayra.

7 III Trzecia akademia Lebrunw w

Burgtheater (tym razem bez Mozarta).
Dochd: 500 florenw.
9 III Koncert fortepianowy C-dur (K467).
10 III Wielka akademia Mozarta w
Burgtheater z nowym koncertem", najpewniej Koncertem C-dur (K-47).
Dochd: 559 florenw.
11 III Pity koncert abonamentowy
Mozarta w Mehigrube. Caterina
Cavalieri
piewa arie Fra 1'oscuro ambr z
oratorium Davidde penitente (K-469/8).
12 III Leopold do Nannerl: Nigdy nie
kadziemy si spa przed i- w nocy
i nie wstajemy przed 9-. Obiad jemy o
2-ej lub o wp do 3-ej...
Akademie s codziennie. Od czasu
mojego przyjazdu fortepian twojego
brata by transportowany do teatru i do
rnych domw co najmniej 12
razy. Obstalowa sobie wielki fortepian
pedaowy, ktry od normalnego
fortepianu jest wikszy o 60 cm i
okropnie ciki (...) Wozi si go do
Mehigrube w kady pitek. Zawieziono
go take do hrabiego Zichy'ego
i do ksicia Kaunitza".
13 III Wielka akademia Towarzystwa
Muzycznego w Burgtheater, na ktrej
(w
drugiej czci koncertu) wykonano po
raz pierwszy oratorium Davidde
penitente (K-469), bdce
opracowaniem Mszy c-moll (K-427) z
woskim
tekstem Lorenza Da Ponte,
uzupenionej dwiema nowymi ariami:
nr 6
i nr 8. Solistami byli Caterina Cavalieri,
Elisabeth Distler i Valentin

Adamberger. Dochd: 733 floreny, z

czego 216 od samego cesarza.
14 III Druga akademia skrzypka
Heinricha Marchanda w Burgtheater
(bez
Mozarta).
W Salzburgu, z okazji jubileuszu
elekcji Hieronima Colloredo na
ksicia arcybiskupa Salzburga, odby
si koncert z udziaem Alojzy Lange
(odbywajcej toumee artystyczne).
Alojza dostaa honorarium w wysokoci
40 dukatw.
15 III Druga akademia Towarzystwa
Muzycznego w Burgtheater. Jej
program
(poza muzyk antraktu) by podobny do
programu akademii w dniu
13 marca i skada si w czci
pierwszej z utworw Jzefa
Haydna {Symfonia d-moll nr 80, chr
wersja z 1784 r. Svanisce
in un memento z // ritorno di Tobia) i
F.L. Gassmanna (chr Amor
i Psyche), a w czci drugiej z
oratorium Mozarta Davidde penitente
(K-469). Dyrygentem orkiestry i chru
na obu akademiach (ok. 150
wykonawcw) by Mozart. Na
pierwszym koncercie byo 660
suchaczy,
a na drugim 225).
18 III Ostatni koncert skrzypcowy
Mozarta w Mehigrube.
19 III Leopold do crki: Jeli nie ma
dugw, to myl, e mj syn ju teraz
moe odoy w banku 2000 florenw.
Pienidze tu s, to pewne. Budet
domowy jedzenie i napoje jest
raczej skromny".
Alojza Lange powraca do Wiednia po
odbytym tournee (Monachium,

Salzburg). Leopold nareszcie moe j

pozna i oceni jej umiejtnoci
piewacze.
20 III W Burgtheater akademia
urodzonej w Anglii piewaczki Ann
(Nancy)
Storace, z udziaem (prawdopodobnie)
Mozarta.
21 III List do Antona Kleina: Wolfgang
nie przyjmuje propozycji
skomponowania muzyki do jego
poematu. Narzeka na stan niemieckiej
opery.
25 III Mozartowie na przyjciu u
Alojzy i Josepha Langw (w ich
mieszkaniu
przy Himmelpfortgasse). Joseph Lange
rysuje portret Mozarta (zaginiony). Alojza piewa kilka arii.
1785
26 III Pie Die Gesellenreise (K-468)
przewidziana na uroczysto inicjacji
Leopolda na masona.
27 III Niedziela Wielkanocna
Mozartowie na obiedzie u bankiera
barona
Karla Abrahama Wetzlara von
Plankensterna.
28 III W gocinie u doktora Ignaza
Raaba, adwokata, krewnego Marii
Anny
Raab (Mitzerl), wacicielki Domu
Tancmistrza przy Hannibalplatz
w Salzburgu, w ktrym mieszka
Leopold. Loa ur Wohitatigkeit"
ogasza zamiar przyjcia Leopolda
Mozarta w poczet swych czonkw.
29 III Wolfgang, Konstancja i Leopold
na obiedzie u Johanna Valentina
Adambergera.

30 III Mozartowie na obiedzie u Alojzy

i Josepha Langw, gdzie obecni te byli
waltornista z Monachium Martin Lang i
jego ona Mariann Boudet.
Mozartowie w gocinie u Ployerw w
Dbling.
Andante A-dur na skrzypce i orkiestr
(K-470 zaginione) dla Heinricha
Marchanda i (by moe) dla Antona
Janitscha (1753 1812)3 ale nie dla
Feliksa Janiewicza, ktrego Otto Jahn
(biograf Mozarta) pomyli z Antonem Janitschem.
3i III
i IV
Die Entftihrung aus dem Serail w
teatrze Am Salvatorplatz w Monachium.
2 IV Wieczr kwartetw (kwartety
haydnowskie") w domu bankiera
Wetzlara.
Na skrzypcach gra (prawdopodobnie)
Leopold Mozart.
3 IV Alojza Lange i jej m Joseph
na kolacji u Mozartw.
6 IV Leopold Mozart zostaje masonem.
Po ceremonii inicjacji w loy ur
Wohitatigkeit" otrzymuje pierwszy
stopie masoski ucznia (Lehring).
15 IV Mozartowie w Laxenburgu z
wizyt u kapitana zamku Philippa Lehmanna.
16 IV W loy ur wahren Eintracht"
Leopold otrzymuje od braci delegatw
macierzystej loy Wohitatigkeit" (w
obecnoci Michaela Puchberga)
drugi stopie masoski czeladnika
(Geselle). Uroczysto zostaje
uwietniona wykonaniem pieni
Gesellenreise na cztery gosy solowe

z towarzyszeniem fortepianu (K-468),

skomponowanej specjalnie na t
okazj.
Wolfgang i Leopold spdzaj cay dzie
w Klosterneuburgu u baronowej
Waldstatten.
19 IV
20 IV
22 IV

Johanna Josepha Antona Thuna), i maja

spotka si z biskupem Linzu
Emstem Johannem Herbersteinem, 4-go
przyjedzie do Monachium
Kalendarium
i spdzi tam tydzie, i2-go lub raczej
l3-go maja powrci do Salzburga.
Wolfgang nie zobaczy go ju nigdy.
l V Kantata Die Maurerfreude jest
wykonana na posiedzeniu loy ur

24 IV
Kantata Die Maurerfreude (K-47I)
zadedykowana Ignazowi von Bornowi.
W czasie uroczystego posiedzenia loy
ur wahren Eintracht" Leopold
otrzymuje trzeci stopie masoski
mistrza {Meister).
W czasie uroczystego posiedzenia loy
ur gekrnten Hoffnung"
(Ukoronowana Nadzieja")
Adamberger (czonek tej loy) piewa
kantat
Die Maurerfreude (K-47I) na cze
wielkiego mistrza loy ur wahren
Eintracht" Ignaza von Borna, ktremu
tego wanie dnia cesarz przyzna
zaszczytny tytu Reichsrittera (rycerza
cesarstwa). Wolfgang i Leopold s
obecni.
25 IV Koniec pobytu Leopolda w
Wiedniu. O wp do i i-ej Leopold i
Heinrich
Marchand wyjedaj z Wiednia.
Wolfgang i Konstancja odprowadzaj
ich a do Purkersdorfu, gdzie wsplnie
spoywaj poegnalny obiad.
Leopold odjeda. 26-go przybdzie do
Linzu (gdzie zatrzyma si
w obery Schwarzen Bock, a potem
od 29-go bdzie gociem hrabiego

wahren Eintracht".
7 V Do katalogu swych dzie Mozart
wpisa trzy pieni: Der Zauberer (K472),
Die Zufriedenheit (K-473) i Die
betrogene Welt (K-474).
Kantata Die Maurerfreude wykonana na
wsplnej ceremonii dwch
l: Palmbaum" (Drzewo Palmowe"),
ktrej czonkiem jest Michael
Puchberg, i Drei Adier" (Trzy Ory").
20 V Fantazja c-moll na fortepian (K475) pomylana jako introdukcja do
Sonaty c-moll (K-457).
26 V Die Entfuhrung aus dem Serail w
Kassel.
i VI Na premierowym przedstawieniu
opery Stephana Storacego Gliposi
makontenti w Burgtheater siostra
kompozytora, piewaczka Nancy
Storace,
nagle traci glos.
8 VI Pie Das Veilchen (.Fioek) do
sw Johanna Wolfganga Goethego
(K-476).

13 VI Die Entfuhrung aus dem Serail w

Preszburgu (dzi: Bratysawa) w wykonaniu zespou piewakw hrabiego
Ladislausa Erddyego. Dyrygowa
Joseph Chudy.

tzw. Meistermusik" (K-477). Dyryguje

Mozart.
poowa VIII Mozart zaczyna udziela
lekcji kompozycji Thomasowi
Attwoodowi

latem Die Entfuhrung aus dem Serail w

Akwizgranie.

(Kajet Attwooda: K-5o6a).

VII Tzw. Meistermusik (K-477) w

dwch czciach na chr mski i
orkiestr
przewidziana na uroczysto
przyznania w loy ur wahren
Eintracht"
stopnia mistrza Carlowi von Knigowi
masonowi weneckiemu, ktrego
macierzysta loa zostaa zamknita
przez Inkwizycj. Jest to pierwotna
wersja Maurerische Trauermusik,
zrekonstruowana ostatnio przez Philippe'a A. Autexiera (i przez niego
nazwana Meistermusik'"), dziki
identyfikacji cantusfirmus w rodkowej
czci Masoskiej muzyki aobnej.
Na t sam uroczysto Mozart napisa
muzyk do dwch wierszy
Gottieba Leona (K-desunt
zaginiona).
24 VII Wiedeskie Towarzystwo
Muzyczne odrzuca prob Mozarta o
przyjcie
go do Towarzystwa, poniewa nie
przedstawi wiadectwa chrztu.
27 VII W Salzburgu, w domu
Mozartw przy Hannibalplatz (dzi:
Makartplatz),
Nannerl urodzia syna, ktremu na
chrzcie nadano imiona Leopold Alojzy
Pantaleon. Pierwsze dwa lata ycia
dziecko spdzi u dziadka w Salzburgu.
12 VIII Na posiedzeniu loy ur
wahren Eintracht", podczas uroczystego
nadawania godnoci mistrza Carlowi
von Knigowi, Adamberger piewa

17 VIII U Artarii (ktry jest masonem,

czonkiem loy ur gekrnten Hoffnung") ukazuje si kanata Die
Maurerfreude (K-47i). Dochd ze
sprzeday
utworu przeznaczono dla biednych.
20 VIII lub wuja Franza Antona
Webera z Genowef Brenner.
wiadkami
na lubie byli: Joseph Lange i Vincenzo
Righini. Owocem tego maestwa
bdzie za rok Cari Maria von Weber
pniejszy kompozytor.
23 VIII Czwart lekcj z Attwoodem
Mozart przekada na dzie nastpny.
25 VIII Die Entfuhrung aus dem Serail
w Norymberdze.
i IX List Mozarta do Jzefa Haydna,
dedykujcy mu 6 kwartetw smyczkowych: S one owocem dugiego i
pracowitego trudu (...) Prosz, aby
z wyrozumiaoci potraktowa ich
braki".
1785
3 i 5 IX
10 IX
17 IX
26 IX
27 IX
l6X
20X
2X1

5X1
i7XI
20X1
21X1
25 i 27 XI
28X1
30X1
7X11
lxxii

Artaria wydaje pie Per la ricuperata

salute di Ophelia na wyzdrowienie
Nancy Storace. Muzyk (do tekstu
Lorenza Da Ponte) napisali Antonio
Salieri, Mozart i Alessandro Cornet (lub
Cornetti) K-477a (zaginiona).
W obecnoci Mozarta klarnecista Anton
Stadler zostaje masonem
czonkiem loy Palmbaum".
Mozart zapisa wreszcie Kwartet g-moll
na fortepian, skrzypce, altwk
i wiolonczel (K-478), wykonywany
ju wczeniej, ale z parti fortepianu,
ktr gra z pamici.

Lekcje z Attwoodem.
W Wiener Zeitung" Torricella ogasza,
e posiada w sprzeday (w
postaci sporzdzonych odrcznie kopii)
sze kwartetw smyczkowych
Mozarta (K-168-173), powstaych pod
wpywem tzw. Kwartetw
sonecznych" (z opusu 20) Jzefa
Haydna.
W Wiener Zeitung" Artaria
zamieszcza anons o wydaniu szeciu
kwartetw smyczkowych
(haydnowskich") Mozarta. Cena: 12
florenw.
Mozart i Artaria zamieszczaj
ogoszenie, w ktrym uprzedzaj
klientw, by nie utosamiali kwartetw
sprzedawanych przez Torricell
z kwartetami oferowanymi przez
Artari.
Do Wiednia przyby oboista Joseph
Fiala ze swym uczniem Andre
przynajmniej do koca roku bd
mieszkali u Mozartw.

Stadler i Mozart na koncercie

zorganizowanym wsplnie przez loe
Palmbaum" i Drei Adiern" na benefis
braci masonw: Antona Davida
i Vinzenta Springera wirtuozw gry
na roku basetowym (bassethorn).
Tumaczy si przed ojcem, e nie pisa
do niego tak dugo, bo ma bardzo
duo pracy przy nowej operze (Le
Nozze di Figaro, K-492). Aby mc
komponowa rano, daje teraz lekcje po
poudniu.
Kwartet wokalny Dite almeno (K-479)
do opery La villanella rapita
Francesca Bianchiego, do libretta
Bertatiego.
Na uroczystoci aobnej w loy ur
gekrnten Hoffnung", ku czci
zmarych braci: diuka Georga Augusta
zu Mecklenburg-Strelitza i hrabiego Franza Esterhazy'ego, zostaje
wykonana Maurerische Trauermusik
(Masoska muzyka aobna K477/479a), ktra jest wersj bez chrw
tzw. Meistermusik" (K-477).
List do Hoffmeistera z prob o pomoc
finansow: Poniewa jestem
obecnie w wielkiej potrzebie". Za par
dni maj pojawi si w sprzeday
gosy Kwartetu fortepianowego g-moll
(K-478) Mozart prosi o pienidze

na konto przyszych wpyww ze

sprzeday jego kompozycji.
Tercet wokalny Mandina amabile (K48o) do opery Francesca Bianchiego
La villanella rapita.
W Teatrze Przy Karynckiej Bramie
Die Entfuhrung aus dem Serail,
z Alojz Lange w roli Konstancji.
W Burgtheater premiera opery La
villanella rapita z ansamblami Mozarta
(K-479 i K-48o).
Wznowienie opery La villanella rapita z
fragmentami muzyki Mozarta.
Artaria wyda Fantazj i Sonat c-moll
(K-475 i K-457) z dedykacj dla
Teresy Trattner.
W trakcie ceremonii aobnej w loy
Zu den drei Adiern" zostaa
wykonana Masoska muzyka aobna
(w wersji z orkiestr, dwoma
rokami basetowymi i kontrafagotem
K-477/479a).
Cesarz Jzef II, zdajc sobie spraw, e
wolnomularze stali si zbyt
potni i wymykaj si jego kontroli,
wyda rozkaz (Handbillet)
Kalendarium
ograniczajcy dziaalno masonw. Z
8 l w Wiedniu miay pozosta
tylko 2 lub 3.
12 XII Sonata Es-dur na skrzypce i
fortepian (K-48i).
15 XII Koncert w loy ur gekrnten
Hoffnung" na rzecz braci Antona
Davida
i Yinzenta Springerw. W programie
dwie symfonie Paula Wranitzky'ego
(czonka loy), koncert w wykonaniu
Davida i Vinzenta Springerw

(roki basetowe), Die Maurerfreude (K47i) z Adambergerem, niezidentyfikowany koncert fortepianowy

Mozarta w jego wykonaniu, utwory
Stadlera na instrumenty dte (w tym na
kontrafagot) i na koniec
improwizacje fortepianowe Mozarta.
16 XII Koncert fortepianowy Es-dur
(K-482).
19 XII Loa Mozarta (ur
Wohitatigkeit") zostaje rozwizana, a
waciwie
poczona wraz z loami ur
gekrnten Hoffnung" i Drei Feuern"
w jedn gwn lo wiedesk ur
neugekronten Hoffnung"
(Nadzieja ponownie ukoronowana").
Mozart zaraz po rozwizaniu loy
macierzystej wzi udzia w
posiedzeniu loy Prawdziwa Zgoda",
na
ktrym rozwaano, jakie stanowisko
naley zaj wobec decyzji cesarza.
23 XII W Burgtheater oratorium
Dittersdorfa Estera na benefis
Towarzystwa
Muzycznego. Midzy pierwsz a drug
czci koncertu Mozart zagra
Koncert fortepianowy Es-dur (K-482),
w popiechu" skomponowany
z myl o najbliszych koncertach
abonamentowych, na ktre zapisao si
ju 120 subskrybentw.
1786
Wznowienie Die Entfiihrung aus dem
Serail w Burgtheater.
lI
Na inauguracj nowej loy ur
neugekronten Hoffnung" Wolfgang
komponuje pieni chralne: Zerfiiesset
heut' (K-483) na otwarcie

ceremonii i Ikr unsere neuen Leiter (K484) na jej zamknicie.

List Wolfganga do ksicia Johanna
Josepha Wenzela Paara z prob
o usprawiedliwienie wobec braci jego
nieobecnoci na inauguracyjnym
posiedzeniu loy ur neugekronten
Hoffnung" z powodu choroby.
W Wiener Musenalmanach" na rok
1786 ukazuje si Lied der Freiheit
(K-506).

goci cesarza by m.in. ksi Jzef

Poniatowski.
li II Singspiel Mozarta i opera buffa
Salieriego w Teatrze przy Karynckiej
Bramie. Obie jednoaktwki bd
jeszcze wznowione 18 i 25 lutego.

14!

19 n

l8I

2411
2m

20 I
2 II

3 II
7 II
17851786

3 III

W Karntnertortheater wznowienie
opery Die Entfiihrung aus dem Serail.
Wznowienie lekcji z Thomasem
Attwoodem (przerwanych we wrzeniu
z powodu pracy nad Weselem Figara).
Kolejne lekcje odbd si 34)
710, 1518, 2124 i 2628
lutego.

4lII
10 III

W Burgtheater Die Entfiihrung aus

dem Serail.
Mozart skoczy komponowanie
singspielu Der Schauspieldirektor
(Dyrektor teatru; K-486) do libretta
Gottiieba Stephaniego Modszego.
W oranerii w Schnbrunnie
prapremiera jednoaktowego singspielu
Der
Schauspieldirektor (z Alojz Lange,
Caterin Cavalieri i Valentinem
Adambergerem), po ktrym w drugiej
czci programu dano rwnie
jednoaktow oper buffa Antonia
Salieriego Prima la musica a poi le
parole. Mozart otrzyma 50 dukatw
(tyle, co kady z solistw), a Salieri
100 dukatw. Pord zaproszonych
na premier (a potem do stou)

31 III

I3III
14 III
17111
24 III

7 IV
12 IV
26 IV
29 IV
IV
3V
7V
8V
Na balu maskowym w Sali Redutowej
w Hofburgu Mozart przebrany
za indyjskiego filozofa, rozdaje kartki z
wydrukowanym tekstem zawiera-

jcym 8 zagadek i 14 cytatw z

Zaratustry (Bruchstlicken aus
Zoroasters
Fragmenten").
Pierwszy z nowych koncertw
abonamentowych Mozarta.
Koncert fortepianowy A-dur (K-488).
Drugi koncert abonamentowy. W
programie: Koncert fortepianowy A-dur
(K-488).
Lekcja z Thomasem Attwoodem.
Nastpne lekcje odbd si 810
marca.
Dwa fragmenty operowe: duet Spiegarti
non poss'io (K-489) oraz scena
z rondem Non piu tutto ascoltai Non
temer (K-490), z parti skrzypiec
obligato dla hrabiego Hatzfelda) dla
nowej inscenizacji opery Idomeneo, re
di Creta (K-36), w ktrej zastpiy
one dawne numery 20 i 10.
Trzeci koncert abonamentowy Mozarta.
W prywatnym teatrze w paacu ksicia
Karla Auerspergera (Aus dem
Glacis) Mozart dyryguje
przedstawieniem Idomenea (K-366) z
dwoma
nowymi fragmentami: K-489 i K-490.
Do Wiednia przyjeda Josepha Dusek
i jej m pianista i kompozytor
Franz Xaver Dusek. Josepha bdzie
piewaa w paacu ksicia Paara (23
i 27 marca oraz 6 kwietnia) oraz na
wasnej akademii i przed cesarzem
w Hofburgu (daty nieznane). Mozart
akompaniowa jej na fortepianie.
Czwarty koncert abonamentowy
Mozarta.
Koncert fortepianowy c-moll ((K-49I)
na kolejny koncert abonamentowy,
ktry odby si tego samego dnia
wieczorem.

Ostatni (szsty) koncert abonamentowy

Mozarta.
Leopold do Nannerl: Od dawna nie
miaem listu od twego brata.
Jest oczywicie bardzo zajty swoimi
koncertami abonamentowymi oraz
prbami opery" (opera Le Nozze di
Figaro nie bya jeszcze gotowa).
Wielka akademia Mozarta w
Burgtheater. W programie m.in.
Koncert
'fortepianowy c-moll (K-49I).
Duskowie przyjedaj do Salzburga:
Wolfgang ma si dobrze mwi
Leopoldowi ma bardzo duo pracy i
pojedzie do Pragi. Musi te stawi
czoa rnych intrygom".
U Artarii ukazuj si Wariacje na temat
arietki Dezede'a Lison dormait"
(K-264).
W obecnoci cesarza Jzefa II prba
generalna opery Le Nozze di Figaro
(K-492) do libretta Lorenza Da Ponte.
W Burgtheater Mozart dyryguje od
(wasnego) fortepianu prapremierowym przedstawieniem 4-aktowej opery
Le Nozze di Figaro. Obsada:
Luisa Laschi (Hrabina), Ann Storace
(Zuzanna), Dorothea Bussani
(Cherubin), Maria Mandini (Marcelina),
Anna Gottiieb (Barbarina),
Sterano Mandini (Hrabia), Francesco
Benucci (Figaro), Francesco Bussani
(Bartolo i Antonio), Michael 0'Kelly
(Don Basilio i Don Curzio).
Dochd Mozarta: 450 florenw.
Salieri intryguje przeciwko operze.
W Teatrze przy Karynckiej Bramie
wznowienie Die Entfuhrung aus dem
Serail bisowano 5 numerw.

W Teatrze przy Karynckiej Bramie

wznowienie Die Entfiihrung aus dem
Serail.
W Burgtheater Le Nozze di Figaro
pod dyrekcj 20-letniego Josepha
Weigla. Bisowano 6 numerw.
9 V Intrygi Salieriego sprawiaj, e
cesarz zabrania bisowania ansambli we
wszystkich operach, bo przedstawienia
trwaj zbyt dugo; dotyczy to
w pierwszym rzdzie przedstawie
Wesela Figura, na ktrych domagano
si bisowania ansambli.
10 V W Teatrze przy Karynckiej
Bramie Die Entfuhrung aus dem Serail.
24 V W Burgtheater wznowienie Le
Nozze di Figaro.
3 VI Kwartet fortepianowy Es-dur na
fortepian, skrzypce, altwk i
wiolonczel
(K-493).
10 VI Rondo F-dur na fortepian (K494), pniej wykorzystane jako fina
Sonaty F-dur (K-533).
VI Le Nozze di Figaro na zamku w
Laxenburgu.
26 VI Koncert Es-dur na rg i orkiestr
(K-495) dla Josepha Leutgeba.
4 VII W Burgtheater wznowienie Le
Nozze di Figaro.
8 VII Trio fortepianowe G-dur na
fortepian, skrzypce i wiolonczel (K496).
21 VII Ostatnie wystawienie Die
Entfilhrung aus dem Serail w
Burgtheater

wszystkie pniejsze przedstawienia

odbd si w Karntnertortheater.
l VIII Sonata fortepianowa F-dur na 4
rce (K-497).
5 VIII Trio Es-dur na klarnet, altwk i
fortepian (K-498). Artaria wydaje
6 zeszytw z wariacjami
fortepianowymi Mozarta (K-264, K352, K-353,
K-359, K-36o i K-455).
Die Entfilhrung aus dem Serail w
Rostocku.
8 VIII W odpowiedzi na list Sebastiana
Wintera Mozart proponuje ksiciu
Furstenbergowi z Donaueschingen 4
symfonie (K-3I9, 338, 385 i 425),
5 koncertw fortepianowych (K-45I,
453, 456, 459 i 488) i trzy utwory
kameralne (K-4y8,481 i 496). Za stae
roczne uposaenie, ktre pozwolioby
mu spokojnie pracowa", gotw jest
dostarcza ksiciu tyle symfonii, tyle
koncertw na wszelkie instrumenty i
tyle kwartetw, ile tylko zapragnie.
10 VIII Wznowienie lekcji z Thomasem
Attwoodem nastpne lekcje odbd
si ii, 12 i i4-go.
17 VIII Die Entfuhrung aus dem Serail
w Altonie (dzi dzielnica Hamburga).
18 VIII Kolejne przedstawienie opery
Die Entfuhrung aus dem Serail.
19 VIII Kwartet smyczkowy D-dur
dla Hoffmeistra (K-499).
28 VIII W Burgtheater Le Nozze di
Figaro nastpne przedstawienia
odbd si
22 i 23 wrzenia.
11 IX Ksi Furstenberbg wybra 3
symfonie (K-3I9, 338 i 425) i trzy
koncerty (K-45I, 459 i 488), ale nic z
muzyki kameralnej.

30 IX Wolfgang wysya do
Donaueschingen 6 zamwionych dzie.
da za nie

19 XI W Karntnertortheater Die
Entfuhrung aus dem Serail. W roli
Konstancji
wystpia Thekla Podleska (pniej
po mu Batka), ktra piewaa
take w poprzednich dwch
przedstawieniach (9 i 15 listopada).

18 dukatw. Jak si wydaje, dalszego

cigu nie byo.

21 XI W Teatrze przy Karynckiej

Bramie Die Entfilhrung aus dem Serail.

18 X Konstancja urodzia trzecie

dziecko chopczyka, ktremu na
chrzcie
nadano imiona Johann Thomas
Leopold. Chrzestnym by Johann
Thomas
Trattner.
4 XI Wariacje fortepianowe G-dur na 4
rce (K-50i); wydane przez Hoffmeistra

28 XI Pierwszy abonamentowy koncert

Mozarta tzw. adwentowy" (AdventAkademien) w sali koncertowej Domu
Trattnera.

12 IX 12 wariacji fortepianowych Bdur dla Hoffmeistra (K-500).

w 1787.
9 XI Die Entfuhrung aus dem Serail w
Teatrze przy Karynckiej Bramie.
Wolfgang chciaby odby tournee po
Anglii podczas karnawau i prosi
ojca, aby zaopiekowa si wtedy jego
dziemi. Leopold odmawia.
15 XI Johann Thomas Leopold zmar
w niespena miesic po urodzeniu.
W Teatrze przy Karynckiej Bramie
Uprowadzenie z seraju.
17 XI Pogrzeb dziecka na nowo
otwartym cmentarzu St. Mara (dzi:
Leberstrasse 6), tym samym, na ktrym za 5
lat zostanie pochowany Wolfgang.
80
IJSOJJS^
18 XI Trio fortepianowe B-dur na
fortepian, skrzypce i wiolonczel (K502).

l XII Wznowienie Die Entfilhrung aus

dem Serail.
4 XII Koncert fortepianowy C-dur (K503).
5 XII Drugi koncert adwentowy" w
sali Domu Trattnera. W programie:
Koncert fortepianowy C-dur (K-503).
6 XII Symfonia D-dur
trzyczciowa: bez menueta" (K-504).
11 XII Le Nozze di Figaro w Pradze
spotkao si z entuzjastycznym
przyjciem.
12 XII Trzeci koncert adwentowy"
Mozarta w sali Domu Trattnera. W programie: Symfonia D-dur (K-504).
18 XII W Teatrze przy Karynckiej
Bramie Die Entfuhrung aus dem Serail
(powtrzenie nazajutrz 19 grudnia).
19 XII Ostatni koncert adwentowy"
Mozarta w sali koncertowej Domu Trattnera.
27 XII Scena i rondo Ch'io mi scordi di
te? na sopran i orkiestr z
towarzyszeniem

fortepianu obbiigato (K-505), dla Ann

Storace; partia fortepianowa
napisana z myl o sobie.
1787
Pierwsza podr do Pragi (8 I12 II
1787).
8 I Wolfgang wpisuje si do
sztambucha swego kuzyna Edmunda
Webera.
Czterokonnym zaprzgiem wyjazd z
Wiednia do Pragi na zaproszenie
koneserw i amatorw". Razem z
Wolfgangiem i Konstancj jad
sucy Jzef, Franz Hofer, Anton
Stadler, modziutka skrzypaczka
Marianna Crux, jej ciotka Barbara
Ouallenberg, skrzypek Kaspar Ramlo
oraz pies Gauckerl.
9 I W Wiedniu ponownie Die
Entfuhrung aus dem Serail.
ul W poudnie przyjazd do Pragi.
Zatrzymuj si w hotelu Zu den drei
goldenen Lwen (Pod Trzema Zotymi
Lwami). Obiad u hrabiego Johanna
Thuna (dobrego znajomego z Linzu),
ktry ma w Pradze pikny paac. Po
obiedzie koncert muzykw hrabiego.
O i8-ej hrabia Canal zabiera
Mozartw na bal (w zapusty
odbywajcy si co tydzie) u barona
Bretfelda.
12 I Hrabia Thun proponuje Mozartowi
gocin w swoim paacu (na Malej
Stranie) i daje mu do dyspozycji
bardzo dobre pianoforte", przy ktrym
jeszcze tego samego wieczora Mozart,
Konstancja i Hofer piewaj {,in
camera caritatis") komiczny tercet Das
Bandel (K-44I).

13 I O i i-ej ksidz Unger pokazuje

Mozartom sawn Bibliotek
Clementinum
i seminarium duchowne. Potem
obiad u hrabiego Canala. Wieczorem
w teatrze na operze Le gare generose
Paisiella, na ktrej Mozart,
wbrew swym zasadom, cay czas
rozmawia (widocznie opera bya
do niczego").
l5 T- Pomimo wspaniaego przyjcia w
Pradze tskno mu do Wiednia, a
zwaszcza do penej przyjani i ciepa
atmosfery domu Jacquinw (list do
Gottfrieda von Jacquina).
'Mozart
81
'Kalendarium
17 I W operze na Weselu Figura.
Dyryguje Johann Joseph Strobach.
19 I W Teatrze Praskim akademia
Mozarta. W programie: m.in. Symfonia
D-dur (K-504) nazwana pniej
Prask" i trzy serie improwizacji
fortepianowych. Pod koniec kto z sali
zawoa: Z Figara!" i Wolfgang
w odpowiedzi dugo improwizowa na
temat Non piu andrai (K-492/io).
20 I W Teatrze Praskim (dzi: Tylovo
divadlo przy elezna ulice ii) Le
Nozze di Figaro pod dyrekcj Mozarta.
22 I Marianna Crux (i3-letnia
skrzypaczka) gra w paacu hrabiego
Thuna.
6 II 6 tacw niemieckich na orkiestr
(K-509).
W Wiedniu w Teatrze przy
Karynckiej Bramie Die Entfuhnmg

ktra) w wykonaniu Alojzy Lange.

aus dem Serail.
8 II Wyjazd z Pragi. Mozart ma
kontrakt na now oper (Don Gimanni).
10 II Leopold Mozart wyjeda z
Salzburga do Monachium na
karnawa.
W Monachium pozostanie do 23 lutego.
12 II Powrt Mozartw do Wiednia.
Wolfgang dowiaduje si o mierci
Augusta Clemensa Hatzfelda (zmar
30 stycznia w Dlisseldorfie).
23 II Przed podr do Londynu Nancy
Storace daje poegnalny koncert
w Teatrze przy Karynckiej Bramie.
piewa m.in. scen Ch'io mi scordi di
te? (K-505), akompaniuje jej Mozart.
26 II W drodze do Londynu Nancy
Storace, jej brat Stephan, Michael
0'Kelly
i Thomas Attwood zatrzymuj si w
Salzburgu. Informuj Leopolda, e
Wolfgang powrci ju do Wiednia, e
w Pradze zarobi 1000 florenw,
e wci myli o podry do Anglii, e
may Leopold (syn Mozarta) zmar
przed trzema miesicami.
7 III Maestwo Willmannw (Ignaz
wiolonczelista i Walpurga pianis'' tka) w sali Kamtnertortheater daje
akademi na swj benefis. Walpurga
gra Koncert fortepianowy C-dur (K503).
li III Rondo A-dur na fortepian (K-5ii).
14 III W Kamtnertortheater akademia
oboisty Friedricha Ramma. W
programie
m.in. symfonia Mozarta (nie wiadomo
ktra) i jego aria (te nie wiadomo

18 III Scena Alcandro, lo confesso

Non so, Sond wen (K-5I2) dla basa
Johanna Ignaza Ludwiga Fischera
Osmina z prapremiery Uprowadzenia z seraju.
21 III W Teatrze przy Karynckiej
Bramie akademia Ignaza Fischera. W
programie: Alcandro, lo confesso Non
so, d'onde viene (K-5I2).
23 III Aria Mentre ti lascio (K-5I3) dla
Gottfrieda von Jacquina.
30 III W sztambuchu Johanna Georga
Kronauera brata z loy Mozart
wpisa po angielsku: Cierpliwo i
spokj ducha skuteczniej agodz
nasze cierpienia ni caa sztuka
medyczna".
I IV Wolfgang zakada wasny
sztambuch, do ktrego pierwszy
wpisuje si
(wierszem) Johann Ignaz Ludwig
Fischer.
4 IV Wolfgang dowiaduje si, e
Leopold jest chory. Pisze do ojca
(ostatni ju)
list: ... mier, jeli si dobrze
zastanowi, jest prawdziwym i
ostatecznym
celem naszego ycia..., i ja zyem si z
ni jak z najlepsz, prawdziw
przyjacik czowieka (...). mier jest
kluczem do prawdziwej szczliwoci."
Z Bonn przyjeda do Wiednia mody
Beethoven, ktry chciaby
wzi u Mozarta kilka lekcji.
li IV Do sztambucha wpisa si
Mozartowi Gottfried von Jacquin:
,^,iebe!
82

4 VI
Liebe! Liebe! ist die Seele des Genies!"
(Mio! Mio! Mio! oto
dusza geniusza!") sowa czsto
(niesusznie) przypisywane Mozartowi.
W Hanowerze trupa Grossmanna
wystawia Die Entflihrung aus dem
Serail.
Do sztambucha wpisa si Mozartowi
doktor Sigmund Barisani.
Dowiadujemy si z tego zapisu, e ju
dwukrotnie uratowa on
Wolfgangowi ycie, a wic w Wiedniu
Mozart by ju dwukrotnie
powanie chory.
12 IV

8 VI
i4 VI
l6 VI
Beethoven popiesznie wraca do Bonn,
bo jego matka jest ciko chora.
W Wiedniu zmar Josepeh Starzer
nadworny kompozytor i jeden
z animatorw spotka muzycznych u
Van Swietena.
Joseph Franz von Jacquin wpisuje si
Mozartowi do sztambucha aciskim

i4 IV
Kwintet smyczkowy (K-5I5).
19 IV
20 IV
22 IV

cytatem z Horacego (Pie I, 12).

Mozart rewanuje mu si wpisaniem
do sztambucha swej kompozycji
Doppelkanon" (Kanon podwjny
F-dur, K-228) oraz krtkiego zdania po
angielsku.

24 IV
27 IV
l6 V
i8 V

Przeprowadzka do nowego mieszkania

(przy Landstrasse 75/77)
dalej od rdmiecia, by oszczdzi na
komornym.
Wielki mistrz Ignaz von Bom wpisa si
Mozartowi do sztambucha

20 V
23 V
26 V

obszernym tekstem aciskim: Dulcis

Apollo! qui tuas artes tua munera
Mozarta nostro dedisti..."

28 V
Kwintet smyczkowy g-moll (K516).
29 V
Pie Die Alte (K-5I7).
1 VI
Pie Die Yerschweigung (K-5l8).
2 VI
Pie Das Lied der Trennung (K-519).

Pie Als Luise die Briefe ihres

ungetreunen Liebhabers verbrannte (K520)
dla Gottfrieda von Jacquina.
W Salzburgu zmar Leopold Mozart.
Najpewniej dwa dni pniej zosta
pochowany na cmentarzu St. Sebastian
(nagrobek zachowa si do dzi).
Sonata fortepianowa C-dur na 4 rce
(K-52i) wydana w padzierniku
1787 u Hoffmeistra, z dedykacj dla
przyjaciek Jacquina sistr
Babette i Nanette von Natorp.
Wolfgang dowiaduje si o mierci ojca
z listu byego narzeczonego
Nannerl Franza dTppolda.
O 9-ej rano lekarz Christian Exner
puci krew Konstancji, ktra bya
cierpica.
Wolfgang prosi w licie do siostry, aby
w sprawach spadkowych
reprezentowa go Franz d'Ippold.
Zdech Star piewajcy szpak.
Wolfgang urzdzi mu z wielk pomp
pogrzeb w ogrodzie obok domu przy
Landstrasse i napisa wierszowane
epitafium:
Tu ley filut Star
Co ju nie wstanie z mar.
Od najwczeniejszych lat
Przeczuwa mierci smak(...)"
Die Entfuhrung aus dem Serail w
Teatrze przy Karynckiej Bramie. Opera
bdzie jeszcze grana 31 czerwca, 26
sierpnia, 13 i 20 listopada, 14 grudnia
i (ostatni raz w Wiedniu za ycia
Mozarta) 4 lutego 1788.

Ein musikalischer Spass, zwany te

Dorfmusikanten-Sextett F-dur art
muzyczny, inaczej Sekstet wiejskich
muzykantw (K-522).
List do Nannerl Przysugujca
cz spadku bardzo mi si przyda
w obecnej sytuacji".
83
24 VI Pieni: Abendemfindung (K-523)
i A Chloe (K-524).
VI Barbara Ployer wkleia sobie do
sztambucha skomponowany dla niej
krtki utwr Mozarta: Kleiner
Trauermarsch fur Klamer del Signore
Maestro Contrappunto (K-453a).
21 VII Artaria rozpoczyna sprzeda
Kwartetu fortepianowego Es-dur na
fortepian,
skrzypce, altwk i wiolonczel (K493).
l VIII List do Nannerl (pisz go w
popiechu, bo mam duo pracy"), w
ktrym
Wolfgang godzi si na 1000 florenw
tytuem nalenej mu czci spadku
po ojcu.
10 VIII Serenada G-dur na zesp
smyczkowy Eine kleine Nachtmusik
(K-525).
24 VIII Sonata A-dur na skrzypce i
fortepian (K-526).
3 IX Zmar doktor Sigmund Barisani
(Dla niego to dobrze, ale dla mnie, dla
nas, ktrzymy go znali, ju nigdy nie
bdzie dobrze").
23 IX W Donaueschingen Wesele
'Figura w wersji niemieckiej.
29 IX List pisany w popiechu" do
Johanna Baptisty von Berchtolda zu

Sonnenburga (ma Nannerl).

Wolfgang prosi, aby nalene mu
pienidze
(przypadajce w spadku) szwagier
wysa bezporednio pod adresem
Michaela Puchberga.
Druga podr do Pragi (i X16 XI
1787)
i X Wolfgang i Konstancja jad do
Pragi. 3-letniego Carla Thomasa
zostawili
pod opiek babci Cacilii Weber. Po
trzech dniach podry s w Pradze.
Zatrzymali si w hotelu Zu den drei
goldenen Lwen (Pod Trzema
Zotymi Lwami) przy Kohienmarkt, ale
potem najchtniej przebywaj
w willi Bertramka letniej rezydencji
maestwa Duskw, na przedmieciu Pragi (dzi: Mozartova ulice
169, w dzielnicy Smichov).
8 X Do Pragi przyjeda (na tydzie)
Lorenzo Da Ponte librecista Don
Giovanniego.

3 XI Scena i aria Bella miafiamma

Resta, o cara (K-528) dla Josephy
Dusek.
Czwarte przedstawienie Don
Giovanniego na benefis Mozarta.
4 XI Wolfgang dostaje propozycj
napisania nowej opery dla Pragi i
pozostania
w zwizku z tym w Pradze przez kilka
miesicy. Mozart propozycji nie
przyjmuje.
6 XI Pieni: Des kleinen Friedrichs
Geburtstag (K-529) i Das Traumbild
(K-530).
11 XI Do sztambucha wpisuje si
Mozartowi ciotka Konstancji
Adelheid
Weber.

14 X Zamiast planowanej premiery

Don Gimanniego (opera nie jest jeszcze
gotowa) w teatrze wystawiono Le
Nozze di Figaro.

12 XI Joseph Hurdalek rektor

seminarium duchownego w Pradze
wpisa
si Mozartowi do sztambucha
wierszem: Wenn Orpheus
Zauberlaugte
klingt Amphion in die Leyer singt
()"

25 X Do Pragi przyjecha Giacomo

Casanov.

13 XI Wolfgang i Konstancja
wyjedaj z Pragi.

28 X Don Giovanni (K-527) jest

nareszcie gotowy.

15 XI W Wiedniu zmar Christoph

Willibald Gluck (ur. 1714).

29 X Prapremiera Don Giovanniego w

praskim Teatrze Narodowym (dzi:

16 XI Powrt Mozartw do Wiednia.

Tykwo divadlo, przy elezna ulice ii).

Sala jest pena, entuzjazm
ogromny. Dochd Mozarta: 100
dukatw.

i XII Cesarz Jzef II mianuje Mozarta

(na miejsce po zmarym Glucku)
nadwornym kompozytorem (k.k.
Kammer-Kompositew) z pensj 800
84
ii XII

i9XII
31

rkopisw jego utworw, ktre

pozostay w Salzburgu.
Konstancja urodzia czwarte dziecko.
Dziewczynka otrzymaa imiona:

12 I

23 I

Theresia Constanzia Adelheid Frederike

Maria Anna. Do chrztu
w kociele w. Piotra trzymaa j
Teresa Trattner.

271

1788

4 II

Allegro F-dur i Andante B-dur na

fortepian (K-533), ktre razem
z finaowym Rondem F-dur (K-494)
tworz Sonat F-dur.
Z okazji zawartego 6 stycznia lubu
arcyksicia Franciszka z ksiniczk
wirtembersk Elbiet Wilhelmin
odby si w loy ur neugekrnten
Hoffnung" koncert z udziaem
Mozarta.
Kontredans Das Donnerwetter na
orkiestr (K-534).
Kontredans La Bataille na orkiestr,
zwany te Die Belagerung Belgrads
(K-535).

I4l

911
10 II
1511
2411
2611
4 III
5 III
7 III
florenw rocznie. Zbyt wiele jak na to,
co robi, a zbyt mao jak na to,
co mgbym robi" napisa Mozart.
Do jego obowizkw naleao
komponowanie muzyki tanecznej na
bale redutowe.
Nowa przeprowadzka bliej
rdmiecia, do mieszkania przy
Tuchlauben (dzi: nr 27).
Pie Die kleine Spinnerin (K-53i).
Artaria rozpoczyna sprzeda Sonaty
fortepianowej F-dur na 4 rce (K-497)
oraz Kwartetu fortepianowego Es-dur
na fortepian, skrzypce, altwk
i wiolonczel (K-493).
List do Nannerl, w ktrym prosi o jak
najrychlejsze przysanie mu

6 tacw niemieckich (K-536).

Ostatnie za ycia Mozarta wiedeskie
przedstawienie opery Die Entfuhrung
aus dem Serail (w Teatrze przy
Karynckiej Bramie). Teatr od 6 stycznia
1788 do 16 listopada 1791 bdzie
zamknity, a trupa niemiecka
rozwizana.
Alojza Lange przejdzie do zespou
teatru woskiego.
Wybuch wojny austriackotureckiej.
Koncert w rezydencji Andrea Delfina
ambasadora weneckiego w Wiedniu (przy Dorotheerstrasse 9). Mozart
gra na fortepianie, i8-letnia
Josepha Miiller na harfie, a Stefano
Mandini i Anna Morichelli (z
zespou opery woskiej) piewali arie.

starszego brata Antona Baumanna.

W Burgtheater koncert poegnalny
(przed wyjazdem do Neapolu)
Stefano Mandiniego. W programie
m.in. symfonia Mozarta (nie wiadomo
ktra).
Koncert fortepianowy D-dur (K-537).
Na akademii u hrabiego Johanna
Baptisty Esterhazyego, zorganizowanej
z inicjatywy Van Swietena; Mozart
dyryguje kantat Carla Philippa
Emanuela Bacha Die Auferstehung und
Himmelfahrt Jesu, z udziaem 86
instrumentalistw, 30 chrzystw oraz
solistw: Alojzy Lange, Josepha
Langego i Ignaza Saala. W czasie
antraktu Mozart wykona Koncert
fortepianowy D-dur (K-537).
Aria F-dur dla Alojzy Lange: Ah se in
ciel, benigne stelle (K-538).
Powtrzenie koncertu u hrabiego
Esterhazyego z kantat C.Ph.E.
Bacha pod batut Mozarta.
Ein deutsches Kriegslied (K-539) dla
Friedricha Baumanna.
Koncert w Burgtheater kantata
C.Ph.E. Bacha pod dyrekcj Mozarta.
W Teatrze Leopoidstadt (na
przedmieciu Wiednia) koncert na
benefis
Kalendarium
Friedricha Baumanna, ktry m.in.
piewa z orkiestr Ein deutsches
Kriegslied: Ich mchte wohl der
Kaiser sein" (K-539), z tekstem
Johanna Wilhelma Ludwiga Gleima,
nawizujcym do wojny z Turcj.
12 III Friedrich Baumann piewa Ein
deutsches Kriegslied na akademii
swego

19 III Adagio h-moll na fortepian (K540).

2 IV W Wiener Zeitung" Mozart
ogasza subskrypcj na 3 kwintety
smyczkowe (K-406, K-5I5 i K-5i6). Pierwszy
z nich jest transkrypcj na
smyczki Serenady c-moll na oktet dty
(K-388). Cena: 4 dukaty. Chtni
mog si zapisywa u Puchberga, u
ktrego kopie kwartetw bd do
odebrania w lipcu.
24 IV Aria Don Ottavia Dalia sua pace
(K-54oa) dla wiedeskiej premiery
Don Giovanniego.
29 IV Duet Zerliny i Leporella Per
queste tue manine (K-54ob) dla
wiedeskiej
premiery Don Giovanniego.
30 IV Scena i aria Donny Elviry In
quali eccessi Mi tradi quell' alma
ingrata
(K-540C) dla wiedeskiej premiery
Don Giovanniego.
7 V W Burgtheater wiedeska premiera
Don Giovanniego (K-527, K-54oa,
54ob, 5400). Dyrygowa od klawesynu
Mozart. Solistami byli: Alojza
Lange (Donna Anna), Luisa LaschiMombelli (Zerlina), Caterina
Cavalieri (Donna Elvira), Francesco
Albertarelli (Don Giovanni),
Francesco Benucci (Leporello),
Francesco Morella (Don Ottavio),
Francesco Bussani (Komandor i
Masetto). Nastpne przedstawienia
odbd si 9, 12, i6, 23 i 30 maja.
16 V Arietta Un baccio di mano (K-54i)
dla Francesca Albertarellego.

Cesarz Jzef II do hrabiego Rosenberga

(o Don Giovannim): Muzyka
Mozarta jest zbyt trudna do piewania".
18 V Le Nozze di Figaro w Lubece (po
niemiecku) w wykonaniu trupy
Grossmanna.
2 VI W Burgtheater opera
Anfossiego Le gelosie fortunate z
ariett Un baccio
di mano (K-54i) w wykonaniu
Francesca Albertarellego.

Ein kleiner Marsch (K-544

zaginiony).
Sonata fortepianowa C-dur, tzw. ,/acile"
(K-545).
Adagio i fuga c-moll na kwartet
smyczkowy (K-546). Adagio jest
introdukcj, a fuga transkrypcj na
kwartet smyczkowy Fugi c-moll na
2 fortepiany (K-426).

15 VI Don Giovanni w Lipsku w

wykonaniu trupy Guardasoniego.

27 VI Wolfgang prosi Puchberga o

du poyczk na dugi termin.

16 VI W Burgtheater wznowienie Don

Giovanniego z Elisabeth Teyber
(zamiast
Laschi-Mombelli) w roli Zerliny.

86
29 VI
ocz^tek VII

17 VI Kolejna przeprowadzka
Mozartw znowu na przedmiecie:
do domu
Zu den drei Stemen (Pod Trzema
Gwiazdami), z ogrdkiem, przy
Wahringerstrasse (dzi: nr 16).
Michael Puchberg udziela Mozartowi
poyczki (ju po raz trzeci)
w wysokoci 200 florenw.

5 VII
10 VII
u VII
i4 VII
i6VII
21 VII
25 VII
2 VIII

22 VI Trio fortepianowe E-dur na

fortepian, skrzypce i wiolonczel (K542).

9 VIII

23 VI Don Giovanni w Burgtheater.

11 VIII
24 VIII

25 VI W Wiener Zeitung" Mozart

ponownie ogasza subskrypcj
(poprzednie
ogoszenie nie przynioso efektw) na 3
kwintety smyczkowe i przedua
jej termin o 3 miesice.
26 VI Symfonia Es-dur (K-543).

10 VIII

2 IX
27 IX
24 X
27 X
30 X
3X1

12X1
6X11
15X11
Zmara Theresia Constanzia
szeciomiesiczne dziecko Mozartw.
Pochowana na cmentarzu Wahringer.
Puchberg nie zareagowa na list
Mozarta. Wolfgang zastawia w
lombardzie
jakie rzeczy wyniesione z domu.
Ponowna proba o poyczk.
W Burgtheater ponownie Don
Giovanni.
Sonata F-dur na skrzypce i fortepian
(K-547).
Kolejne przedstawienie Don
Giovanniego w Burgtheater.
Trio fortepianowe C-dur na fortepian,
skrzypce i wiolonczel (K-548).
Canzonetta Piu non si trovano (K-549).
W Wiedniu, w katedrze w. Stefana,
lub Josephy Weber (najstarszej
siostry Konstancji) z Franzem Hoferem
skrzypkiem kapeli dworskiej.
W Burgtheater Don Giovanni.
Symfonia g-moll (K-5 50, pniej ze
zmianami i uzupenieniami oraz
z dodatkiem klarnetw).
List do Nannerl: Nie wtpisz chyba, e
jestem strasznie zapracowany".
Prosi j o przysanie kompozycji
kocielnych Michaa Haydna.

W Burgtheater Don Giovanni.

Le Nozze di Figaro w Grazu.
Symfonia C-dur, pniej nazwana
jowiszow" (K-55i) ostatnia
symfonia Mozarta.
Pie Beim Auszug in das Feld (K-552)
z tekstem niezidentyfikowanego
autora.
O 4-ej po poudniu Joseph Lange
przyprowadzi do Mozarta trzech jego
zagranicznych entuzjastw,
podrujcych po Europie duskich
aktorw:
Joachima Daniela Preislera, Petera
Rasmusa Saabayego i Michaela
Rosinga, ktrzy szczeglnie
zachwycaj si talentem
improwizacyjnym
Mozarta. Wraenie z tej wizyty opisz
po powrocie do Kopenhagi w kilku
artykuach bdcych rodzajem
sprawozdania z podry po Francji
i Niemczech.
Kanony (data wpisania do katalogu):
Alleluja (K-553); Ave Maria
(K-554); Lacrimoso (K-555);
G'rechtelt's eng (K-556); Nascoso (K557);
Gehn ma in'n Prada (K-558); Difficile
lectu (K-559); O du eselhafter
Martw (K-56ob); Bona nox (K-56i);
Caro beli' idol mio (K-562). Nie
wszystkie z tych kanonw powstay
jednego dnia.
Dwertimento Es-dur na trio smyczkowe
dla Puchberga (K-53).
U Artarii ukazuje si Trio Es-dur, tzw.
Kegelstatt - Trio" na klarnet,
altwk i fortepian (K-498).
W Burgtheater Don Giovanni.

Trio fortepianowe G-dur na fortepian,

skrzypce i wiolonczel (K-54).
Dwa kontredanse (K-55).
W Burgtheater Don Giovanni.

2 IV
7 IV
1789

Artaria wydaje 3 tria fortepianowe

B-dur (K-502), E-dur (K-542)
i C-dur (K-548).
W sali restauratora Ignaza Jahna (przy
Himmelpfortgasse 6) akademia,
w czasie ktrej Mozart dyrygowa
wasn instrumentacj (K-J66) serenaty
G.F. Handla Acis and Galatea (HWV49) z solistami: C. Cavalieri,
V. Adambergerem i Tobiasem Gsurem.
6 tacw niemieckich (K-567).
Ostatnie za ycia Mozarta wiedeskie
przedstawienie Don Giovanniego
w Burgtheater.
W Hamburgu zmar Cari Philipp
Emanuel Bach (ur. 1714).
87
24 XII 12 menuetw na orkiestr (K568).
30 XII W paacu hrabiego Esterhazyego
baron Gottfried Van Swieten dyryguje
Mozartowsk instrumentacj (K-566)
serenaty Acis and Galatea G.F.
Handla (HWV-49).
17!
II
2i II
21 II
6 III
21 III

Nowa przeprowadzka Mozartw

znw do rdmiecia: do domu ur
Mutter Gottes przy Judenplatz (dzi: nr
4).
Artaria wydaje wycig fortepianowy 6
kontredansw (K-42 nr 3, K-534,
535 i 535a).
Aria Ohne Zwang (K-569
zaginiona).
Sonata fortepianowa B-dur (K-570).
6 tacw niemieckich (K-57i).
W Burgtheater wieczr muzyczny
nazwany Ape musicale", w czasie
ktrego wykonano pasticcio (z tekstami
Lorenza Da Ponte) zoone
z fragmentw oper Anfossiego,
Gassmanna, Gazzanigi, Giordaniego,
Martina y Solera, Mombellego,
Mozarta, Paisiella, Piccinniego,
Salieriego
i Tarchiego. Midzy innymi wykonano
parodi duetu Zerliny i Don
Giovanniego La ci darem la mam w
interpretacji Luisy Laschi-Mombelli
i Francesco Benucciego. Przedstawienie
powtrzono 5 razy, za kadym
razem zmieniajc nieco program.
W paacu Johanna Baptisty
Esterhazyego z inicjatywy barona Van
Swietena koncert, w czasie ktrego
Mozart dyryguje oratorium Handla
Mesjasz (HWV-56) we wasnej
instrumentacji (K-5 72), z udziaem
solistw: Alojzy Lange, Kathariny
Altomonte, Valentina Adambergera

i Ignaza Saala.
Wolfgang zwraca si do Franza
Hofdemela z prob o poyczk
w wysokoci 100 florenw,
zapewniajc zarazem, e przyjcie go
do
masonw jest na jak najlepszej drodze.
Loa, do ktrej chce wstpi
Hofdemel, powrcia do swej
poprzedniej nazwy: ur gekrnten
Hoffnung".
Mozart podpisuje Hofdemelowi weksel
na 100 florenw, ktry zobowizuje si wykupi do 2 sierpnia.
U hrabiego Johanna Baptisty
Esterhazyego ponownie koncert z
Mesjaszem
Handla w instrumentacji Mozarta (K572) i pod jego dyrekcj.
Podr do Drezna i Berlina (9 IV4
VI 1789)
W towarzystwie ksicia Karla von
Lichnowskiego, ktry zaproponowa
mu miejsce w swoim powozie, Mozart
jedzie do Drezna i do Berlina.
Podczas jego nieobecnoci Konstancja
zamieszka u Puchbergw.
8 IV
Od pierwszych chwil podry
Wolfgang tskni do ony. W Morawskich Budziejowicach tego samego dnia
pisze: Wci patrz na twj
portret i pacz". Dalej trasa wiedzie
przez Iglau i aslav (9 kwietnia).
10 IV Do Pragi przyjecha o wp do 2ej po poudniu i zatrzyma si w hotelu
Zum Einhom (Pod Jednorocem).
Obiad u Leliborna lub Schnboma
(nazwisko lub nazwa miejsca
nieczytelne), potem spotkanie z
impresariem

' i dyrektorem opery Domenico

Guardasonim, z ktrym omawia
warunki
88
napisania nowej opery na przysz
jesie (za 250 dukatw, w tym
50 dukatw na koszty podry).
Wyjazd z Pragi o 2i-ej.
12 IV O i8-ej w Drenie, gdzie z
ksiciem Lichnowskim zamieszka w
Hotel de
Pologne: rg Schlossstrasse i Grosse
Bniderstrasse (ani hotel, ani dom,
w ktrym si mieci, ju nie istniej).
Potem wizyta u Duskw (ktrzy
te bawi w Drenie) i u Neumannw.
ii IV O 7-ej niadanie u Neumannw (z
Lichnowskim), potem wizyta u Naumannw oraz na naboestwie w
kaplicy na zamku. Po naboestwie
Mozart zostaje przedstawiony
Friedrichowi Augustowi von Knigowi

dyrektorowi do spraw rozrywek

krlewskich (Directeur de plaisirs), po
czym Lichnowski zaprasza Mozarta (z
Duskami i Neumannami) na obiad
w Hotel de Pologne.
Po poudniu w kaplicy dworskiej
koncert z udziaem organisty Antona
Teybera, wiolonczelisty Antona Krafta i
Duskw. W programie: Divertimento Es-dur na trio smyczkowe (K563) oraz fragmenty z oper Le
Nozze di Figuro i Don Giovanni.
14 IV Koncert Mozarta na dworze z
udziaem modziutkiego wiolonczelisty
Nikolausa Krafta, flecisty Johanna
Friedricha Prinza oraz Josephy i Franza
Xavera Duskw. Mozart wykona
Koncert fortepianowy D-dur (K-537).

Die Entfiihrung aus dem Serail w

Bambergu.
15 IV Za udzia w koncercie na dworze
Mozart dosta 100 dukatw.
Obiad z Lichnowskim u rosyjskiego
ambasadora BieosielskiegoBieozierskiego, u ktrego Mozart
dugo improwizowa na fortepianie.
O i6-ej Neumann i Lichnowski
organizuj pojedynek organowy"
midzy Mozartem i Johannem
Wilhelmem Hassierem. Nastpnie cig
dalszy pojedynku" przy fortepianie
u ambasadora rosyjskiego
Aleksandra Michajlowicza
Bieosielskiego. Wieczorem w operze

Wolfgang spotyka Ros Manservisi

(Sandrin z prapremierowego
spektaklu w 1775 roku jego
modzieczej opery La finta
giardiniera).
17 IV Wizyta u pierwszego radcy
konsystorialnego Christiana Gottfrieda
Kmera, ktrego szwagierka, Doris
Stock, rysuje sawny portret owkowy
Mozarta. W tym samym czasie Joseph
Lange pracuje nad jeszcze
sawniejszym portretem olejnym
Mozarta. Portret ten (nieukoczony) do
niedawna mylnie datowano na rok
1782.
18 IV Lichnowski i Mozart wyjedaj
z Drezna, kierujc si via Minia,

22 IV Improwizuje na organach u w.
Tomasza. Jego grze przysuchuj si
Kari Friedrich Grner (organista) i
Johann Friedrich Doles kantor od
w. Tomasza i byy ucze Johanna
Sebastiana Bacha.
23 IV Wyjazd z Lipska do Poczdamu.
25 IV Przyjazd do Poczdamu. Mozart
zatrzyma si u waltornisty Karla
Tlirrschmiedta w tzw. BlankenhornHaus.
26 IV Wolfgang zapowiada si u krla
Fryderyka Wilhelma II, ktry swojemu
intendentowi do spraw muzyki
kompozytorowi Jean-Pierre Duportowi
poleca przygotowa spotkanie z
Mozartem (w tym samym dniu?).
29 IV 6 wariacji fortepianowych na
temat menueta Duporta (K-573),
wykonanych
ju wczeniej w obecnoci krla w
formie improwizacji. (W wydaniu
Artarii z 1792 roku jest 9 wariacji.)
89
30 IV
pocztek V
2V
6V
8V
12 V

Oschatz, Wurzen do Lipska.

20 IV Przyjazd do Lipska. Wieczorem
Wolfgang gra u rektora miejscowego

17 V
19 V

uniwersytetu doktora Ernsta

Platnera.

23 V
26 V
28 V

31 V
2 VI
4 VI
2 VII
1214 VII
14 VII
17 VII
koniec VII
VIII
19 VIII
Lichnowski jedzie do Berlina sam
Wolfgang zostaje w Poczdamie.
Krl proponuje Mozartowi 700
florenw za napisanie dla siebie
muzyki.
Udajcy si do Lipska Lichnowski
nalega, aby Mozart do niego doczy!.
Wyjazd Mozarta z Poczdamu.
Wolfgang przyjeda do Lipska i
ponownie spotyka si z Lichnowskim.
O i8-ej w lipskim Gewandhausie
akademia na benefis Mozarta.
W programie 2 symfonie (najpewniej
10-504 i K-550), dwa koncerty
fortepianowe (K-453 i K-503), Fantazja
c-moll (K-475) i wariacje na
fortepian (K-353 lub K-354). Poza
Mozartem wystpia te Josepha
Dusek, ktra wykonaa dwie jego arie
(K-505 i K-528).
Lichnowski rozstaje si z Mozartem, od
ktrego jednak poycza 100
florenw, i wraca sam do Wiednia.

wpisany do sztambucha organisty Karla

Immanuela Engela.
Przyjazd do Berlina. Zatrzymuje si u
sztukatora Sartory (przyjaciela
Turrschmiedta z Poczdamu), potem u
Mosera. Wieczorem na przedstawieniu Die Entflihrung aus dem
Serail w operze, gdzie spotyka si
z Ludwigiem Tieckiem.
Samotny obiad w restauracji ogrodu
zoologicznego, gdzie pisze list do
Konstancji. Wieczorem na koncercie
swojego ucznia Johanna Nepomuka Hummla.
Wolfgang gra na zamku w Berlinie
przed krlow Fryderyka. Jak podaje
Nissen, krl Fryderyk Wilhelm II chce
Mozarta zaangaowa na stale,
ofiarujc mu 3600 florenw rocznie, ale
Mozart tej bardzo korzystnej
oferty nie przyjmuje.
Wyjazd z Berlina via Drezno, gdzie
znowu zatrzyma si w Hotel de
Pologne (na jeden wieczr i jedn noc).
Przyjazd do Pragi.
Wyjazd z Pragi.
Okoo poudnia Wolfgang dotar do
rogatek Wiednia, gdzie czekaa na
niego Konstancja. Razem z ni wraca
do domu.
Kwartet smyczkowy D-dur (K-575)
dla Jego Wysokoci Krla Prus".
Hofdemel odstpuje weksel Mozarta
(na sum 100 florenw) Mathiasowi
Anzenbergerowi.
Sonata fortepianowa D-dur (K-576)
ostatnia sonata Mozarta.
Konstancja ma bardzo chor stop.

O 5-ej rano Mozart wyjeda z Lipska.

Pod t sam dat umieszcza
w swoim katalogu krtki Gigue G-dur
na fortepian (K-574), uprzednio

Wolfgang prosi Puchberga o poyczk

w wysokoci 500 florenw.
Puchberg nie odpowiada.

Zburzenie Bastylii wybuch Wielkiej

Rewolucji Francuskiej.
Ponowna proba do Puchberga, ktry
tym razem (tego samego dnia)
wysya Mozartowi 150 florenw.
Konstancja przebywa na kuracji w
Baden pod Wiedniem.

W Burgtheater Le Nozze di Figaro.

li IX
13 IX
17 IX
Wznowienie opery Cimarosy.

Rondo Al desio, di chi t'adora (K-577)

dla Ferrarese; w Weselu Figara
ma ono zastpi ari Deh vieni (nr 27).
Wolfgang jedzie do Baden.
Arietta Un moto di gioia dla Ferrarese
(K-579); w Weselu Figara ma
zastpi ari Venite inginocchiatevi (nr
12).
Wraca do Wiednia, idzie do Franza
Hofera, potem na obiad do Ferrarese,
a nastpnie na prb nowej inscenizacji
Le Nozze di Figaro.
Wraca do Baden.
90
Aria Alma grand dla Louise
Villeneuve (K-578) przeznaczona
dla
opery Cimarosy I due barani di Rocca
Azzurra.
20 i 31 W Burgtheater wznowienie Le
Nozze di Figaro pod batut Josepha
Weigla (z nowymi ariami: K-577 i K579).
2 IX Le Nozze di Figaro ponownie w
Burgtheater.
< IX Artaria wydaje dwie pieni: Das
Yeilchen (K-476) i Das Lied der
Trennung
(K-5I9).
6 IX Wiedeska premiera opery
Cimarosy I due barani di Rocca
Azzurra
(z ari Mozarta: K-578).

Aria Schon lacht der holde Fruhling (K5 80) dla Josephy Hofer,
z przeznaczeniem dla opery Paisiella
Cyrulik sewilski wystawionej tego
dnia w niemieckiej wersji jzykowej
przez Emanuela Schikanedera
w Theater auf der Wiede.
19 IX W Burgtheater ponownie Le
Nozze di Figaro.
27 IX Don Giovanni w Mannheimie w
wersji niemieckiej, w przekadzie
Christiana Gottiieba Neefego.
29 IX Kwintet klarnetowy A-dur na
klarnet, 2 skrzypiec, altwk i
wiolonczel
(K-581) dla Stadlera.
3 X Le Nozze di Figaro w Burgtheater.
Opera bdzie jeszcze powtrzona
9 i 24 padziernika.
Arie:C/i! sd, chi sd, qual sia (K-582)
i Vado, me dove? (K-583) dla Louise
Villeneuve.
13 X Don Giovanni w Bonn (po
niemiecku).
14 X Don Giovanni w Teatrze
Narodowym wWarszawie(w wersji
woskiej)
wykonany przez zesp Guardasoniego,
ale nie ten sam, ktry w Pradze

wzi udzia w prapremierze opery. Z

prapremierowej obsady w Warszawie
wystpi tylko Luigi Bassi w roli
tytuowej. Ponadto piewali m.in.
Antonia Spezioli (Donna Elvira) i
Luigia Crespi (Zerlina). Pierwsze
przedstawienie w jzyku polskim (w
tumaczeniu Kazimierza Brodziskiego) odbyo si w Warszawie 7
marca 1817 roku.
27 X Don Giovanni w Hamburgu (w
wersji niemieckiej).
31 X Mozartowi wpisa si do
sztambucha doktor Anton Schmith.
5 XI W Burgtheater ponownie Le
Nozze di Figaro.
9 XI W Burgtheater // burbero di buon
cr Martina y Solera, z wczon ari

Zistlerem.
^ XII List do Puchberga Mozart
prosi o poyczenie 400 florenw
obiecujc,

Mozarta Chi sd, chi sd, qual sia (K-582)

dla Louise Villeneuve.
16 XI Konstancja urodzia pite dziecko
dziewczynk Ann Mari, ktra

20 I Mozart prosi Puchberga jeszcze o

100 florenw na komo przyszego
honorarium. Puchberg wysya podan
kwot.

zmara w godzin po urodzeniu.

25 XI lub ksicia Karla von
Lichnowskiego z hrabiank Christine
Thun

21 I O lo-ej w Burgtheater (z Jzefem

Haydnem i Puchbergiem) na prbie
z orkiestr opery Cosi fan tutte.

crk hrabiny Thun, uczennicy

Mozarta.
27 XI W Burgtheater Le Nozze di
Figaro.

26 I W Burgtheater prapremiera
dwuaktowej opery buffa Cosi fan tutte
ossia
La scuola degli amanti (K-588) do
libretta Lorenza Da Ponte. Obsada:

XII Aria Rwolgete a lui lo sguardo dla

Francesca Benucciego (K-584)
pocztkowo przeznaczona dla opery
Cosi fan tutte (K-588).
12 menuetw na orkiestr (K-585).
12 tacw niemieckich na orkiestr (K586).
Kontredans Der Sieg vom Helden
Coburg na orkiestr (K-587).
22 XII Na koncercie Towarzystwa
Muzycznego Anton Stadler wykona
Kwintet klarnetowy A-dur (K-58i),
m.in. ze skrzypkiem Josephem

Adriana Ferrarese del Bene (Fiordiiigi),

Louise Villeneuve (Dorabella),
Dorothea Bussani (Despina), Francesco
Benucci (Gugliemo), Vincenzio
Calvelsi (Ferrando), Francesco Bussani
(Don Alfonso); dyrygowa Mozart.
Honorarium kompozytora: 200
dukatw. Nastpne przedstawienia
w Burgtheater: 26, 28 i 30 stycznia oraz
7 i ii lutego. Po przerwie,
spowodowanej aob po zgonie
cesarza, oper wznowiono dopiero
w czerwcu.

e odda je po otrzymaniu honorarium

za Gosi fan tutte. Puchberg wysya
300 florenw.
31 XII W mieszkaniu Mozarta prba
Cosi fan tutte, na ktr zostali
zaproszeni
tylko Michael Puchberg i Jzef Haydn.
1790
81 W Burgtheater Le Nozze di
Figaro.

i II W Burgtheater Le Nozze di
Figaro.

8 IV Wolfgang ponawia prob.

Puchberg wysya 25 florenw.

20 II Zmar cesarz Jzef II. Z powodu

aoby na 6 tygodni zawieszono
dziaalno wszystkich teatrw.

9 IV Akademia u hrabiego Johanna

Karla Hadika (syna feldmarszaka
Andreasa
von Hadika) radcy dworu
wgierskiego i malarza amatora. Obok
Mozarta w koncercie wzili udzia
skrzypek Johann Baptist von Haring
i (zapewne) Anton Stadler. W
programie m.in. Kwintet klarnetowy Adur
(K-58i) dla Stadlera" oraz
Divertimento-Trio Es-dur (K-563) dla
Puchberga". Puchberg by zaproszony
na ten koncert.
23 IV Ponowna proba o poyczk.
Puchberg wysya 25 florenw.
7 V W Burgtheater Le Nozze di Figaro.
Spektakl bdzie powtrzony jeszcze
" 9 maja.

List do Puchberga: Najlepszy

przyjacielu! Prosz jeli pan moe

przesa mi, tylko na dwa dni, par

dukatw". Puchberg posya 25
florenw.
8 III W londyskim przedstawieniu (w
Covent Garden) opery komicznej
Williama Shielda The Czar Peer John
Bannister i Elisabeth Billington
wykonali w drugim akcie duet z Don
Giovanniego: La ci darem la mano,
ze sowami: Should worldly cares
oppressing Encircie us with woes...".
13 III W Wiedniu obejmuje tron
cesarski, jako Leopold III, brat
zmarego
cesarza Jzefa II, wielki ksi
Toskanii.
koniec III Wracajc od Puchberga,
Wolfgang zastaje w domu licik od Van
Swietena
(zaginiony) sugerujcy, e jego sytuacja
na dworze moe teraz ulec
wyranej poprawie. Oznacza to, e
nowy cesarz mianuje go pierwszym
bd drugim kapelmistrzem. Dzieli si
t wiadomoci z Puchbergiem,
ktrego znw prosi o poyczk i posya
mu ksik o Handlu. Puchberg
poycza mu 150 florenw.
pocztek IV Mozart prosi Puchberga o
wiksz poyczk na duszy termin.
Puchberg
nie odpowiada.

92
Mozarta bol zby i gowa. Szuka
nowych uczniw. Chciaby jak
najszybciej skoczy komponowanie
kwartetw dla krla pruskiego oraz
ogosi subskrypcj na seri koncertw
abonamentowych (od czerwca do
wrzenia).
Zamierza zmieni mieszkanie.
9 V Prosi Puchberga o now poyczk,
poniewa pewnemu kupcowi
(Hofdemelowi?) musi natychmiast
odda 100 florenw. Puchberg wysya
100 florenw.
Konstancja wyjeda do Baden na
kuracj ma chor stop i jest
w ciy.
Kwartet smyczkowy B-dur (K-589).

16 V Daremnie zachodzi do Puchberga

w nadziei uzyskania nowej poyczki
i zaproszenia si na obiad nie zastaje
go w domu.

12 VI Wraca do Wiednia, gdzie

wieczorem dyryguje w Burgtheater
oper Cosi
fan tutte.

17 V List do Puchberga: ...nie

znajdujc prawdziwych przyjaci, bd
musia
poyczy od lichwiarzy (...) W tej
chwili tak bardzo jestem bez pienidzy,
e na wszystkie witoci prosz, eby
mi pan pomg". Puchberg wysya
150 florenw. Wolfgang ma dwch
uczniw, m.in. Josepha Eyblera.

List do Puchberga: Moje kwartety

(owoc cikiej pracy) musiaem
odda za mieszn sum (...) pisz
sonaty na fortepian" (dla ksiniczki
pruskiej Fryderyki). Puchberg wysya
25 florenw.

19 V W Burgtheater kolejne
przedstawienie Le Nozze di Figaro.
22 V Michael Puchberg z on
zaproszeni do Mozartw na koncert
kameralny.
W programie dwa kwartety pruskie":
D-dur (K-575) i B-dur (K-589).
i VI We Freihaustheater (prowadzonym
przez Emanuela Schikanedera) Mozart
oglda oper Benedikta Schaka Der Fali
ist noch weit seltner!
6 VI W Schwechat (pod Wiedniem),
dokd zaprosili go rodzice Josepha
Eyblera, Mozart jest na mszy w
miejscowym kociele parafialnym,
gdzie
jego ucze, Joseph Eybler dyryguje
wykonaniem nieznanej bliej mszy,
a potem w domu Eyblerw na obiedzie.
Wznowienie przedstawie Cosi fan
tutte w Burgtheater.
Na kilka dni Wofgang jedzie do
Konstancji do Baden, gdzie (najprawdopodobniej) koczy komponowanie
trzeciego kwartetu dla krla"
F-dur (K-590) ostatniego kwartetu
Mozarta.

13 VI Jedzie do Baden, gdzie w

kociele farnym zostaje wykonana jego
Msza
C-dur (K-3I7).
22 VI Znowu Cosi fan tutte w
Burgtheater. Opera bdzie jeszcze
powtrzona
6 i 16 lipca.
VII Z inicjatywy i za namow Van
Swietena powstaj opracowania
(przeinstrumentowania) oratoriw
Handla: HWV-75 Das Alexanderfest
(K-59I) i HWV-76 Ode auf dem
Sankt Cdcilientag (K-592).
^ 126 VII W Burgtheater Le Nozze
di Figaro.
7 VIII Ostatnie (za ycia Mozarta),
jedenaste wiedeskie przedstawienie
opery
Cosi fan tutte w Burgtheater.
t4 VIII List do Puchberga Wolfgang
jest chory i bez pienidzy. Puchberg
posya 10 florenw.
22 VIII Le Nozze di Figaro w
Burgtheater. Nastpne przedstwienia: 3
i 25
wrzenia, ii padziernika, 4 i 20
stycznia oraz 9 lutego 1791. Pniej

oper grano jeszcze wielokrotnie (do 10

lipca 1798), ale wycznie
w Teatrze przy Karynckiej Bramie.

w czerwcu.
l II W Burgtheater Le Nozze di
Figaro.

93
e odda je po otrzymaniu honorarium
za Gosi fan tutte. Puchberg wysya
300 florenw.
31 XII W mieszkaniu Mozarta prba
Gosi fan tutte, na ktr zostali
zaproszeni
tylko Michael Puchberg i Jzef Haydn.
1790
81 W Burgtheater Le N ze di
Figaro.
20 I Mozart prosi Puchberga jeszcze o
100 florenw na konto przyszego
honorarium. Puchberg wysya podan
kwot.
21 I O ic-ej w Burgtheater (z Jzefem
Haydnem i Puchbergiem) na prbie
z orkiestr opery Gosi fan tutte.
26 I W Burgtheater prapremiera
dwuaktowej opery buffa Gosi fan tutte
ossia
La scuola degli amanti (K-588) do
libretta Lorenza Da Ponte. Obsada:
Adriana Ferrarese del Bene (Fiordiiigi),
Louise Villeneuve (Dorabella),
Dorothea Bussani (Despina), Francesco
Benucci (Gugliemo), Vincenzio
Calvelsi (Ferrando), Francesco Bussani
(Don Alfonso), dyrygowa Mozart.
Honorarium kompozytora: 200
dukatw. Nastpne przedstawienia
w Burgtheater: 26, 28 i 30 stycznia oraz
7 i ii lutego. Po przerwie,
spowodowanej aob po zgonie
cesarza, oper wznowiono dopiero

20 II Zmar cesarz Jzef II. Z powodu

aoby na 6 tygodni zawieszono
dziaalno wszystkich teatrw.
List do Puchberga: Najlepszy
przyjacielu! Prosz jeli pan moe

przesa mi, tylko na dwa dni, par

dukatw". Puchberg posya 25
florenw.
8 III W londyskim przedstawieniu (w
Covent Garden) opery komicznej
Williama Shielda The Czar Peer John
Bannister i Elisabeth Billington
wykonali w drugim akcie duet z Don
Giovanniego: La ci darem la mano,
ze sowami: Should worldly cares
oppressing Encircie us with woes...".
13 III W Wiedniu obejmuje tron
cesarski, jako Leopold III, brat
zmarego
cesarza Jzefa II, wielki ksi
Toskanii.
koniec III Wracajc od Puchberga,
Wolfgang zastaje w domu licik od Van
Swietena
(zaginiony) sugerujcy, e jego sytuacja
na dworze moe teraz ulec
wyranej poprawie. Oznacza to, e
nowy cesarz mianuje go pierwszym
bd drugim kapelmistrzem. Dzieli si
t wiadomoci z Puchbergiem,
ktrego znw prosi o poyczk i posya
mu ksik o Handlu. Puchberg
poycza mu 150 florenw.
pocztek IV Mozart prosi Puchberga o
wiksz poyczk na duszy termin.
Puchberg
nie odpowiada.

7 VIII
8 IV Wolfgang ponawia prob.
Puchberg wysya 25 florenw.
9 IV Akademia u hrabiego Johanna
Karla Hadika (syna feldmarszaka
Andreasa
von Hadika) radcy dworu
wgierskiego i malarza amatora. Obok
Mozarta w koncercie wzili udzia
skrzypek Johann Baptist von Haring
i (zapewne) Anton Stadler. W
programie m.in. Kwintet klarnetowy Adur
(K-58i) dla Stadlera" oraz
Dwertimento- Trio Es-dur (K-563) dla
Puchberga". Puchberg by zaproszony
na ten koncert.
23 IV Ponowna proba o poyczk.
Puchberg wysya 25 florenw.
7 V W Burgtheater Le Nozze di Figaro.
Spektakl bdzie powtrzony jeszcze
9 maja.

14 VIII
22 VIII
Mozarta bol zby i gowa. Szuka
nowych uczniw. Chciaby jak
najszybciej skoczy komponowanie
kwartetw dla krla pruskiego oraz
ogosi subskrypcj na seri koncertw
abonamentowych (od czerwca do
wrzenia).
Zamierza zmieni mieszkanie.
Prosi Puchberga o now poyczk,
poniewa pewnemu kupcowi
(Hofdemelowi?) musi natychmiast
odda 100 florenw. Puchberg wysya
100 florenw.

92

Konstancja wyjeda do Baden na

kuracj ma chor stop i jest
w ciy.

9V

Kwartet smyczkowy B-dur (K-589).

i6V

Daremnie zachodzi do Puchberga w

nadziei uzyskania nowej poyczki
i zaproszenia si na obiad nie zastaje
go w domu.
List do Puchberga: ...nie znajdujc
prawdziwych przyjaci, bd musia
poyczy od lichwiarzy (...) W tej
chwili tak bardzo jestem bez pienidzy,
e na wszystkie witoci prosz, eby
mi pan pomg". Puchberg wysya
150 florenw. Wolfgang ma dwch
uczniw, m.in. Josepha Eyblera.
W Burgtheater kolejne przedstawienie
Le Nozze di Figaro.
Michael Puchberg z on zaproszeni do
Mozartw na koncert kameralny.
W programie dwa kwartety pruskie":
D-dur (K-575) i B-dur (K-589).
We Freihaustheater (prowadzonym
przez Emanuela Schikanedera) Mozart

17 V
i9 V
22 V
i VI
6VI
12 VI
13 VI
22 VI
VII
24 i 26 VII

oglda oper Benedikta Schaka Der Fali

ist noch weit seltner!
W Schwechat (pod Wiedniem), dokd
zaprosili go rodzice Josepha
Eyblera, Mozart jest na mszy w
miejscowym kociele parafialnym,
gdzie
jego ucze, Joseph Eybler dyryguje
wykonaniem nieznanej bliej mszy,
a potem w domu Eyblerw na obiedzie.
Wznowienie przedstawie Gosi fan
tutte w Burgtheater.
Na kilka dni Wofgang jedzie do
Konstancji do Baden, gdzie (najprawdopodobniej) koczy komponowanie
trzeciego kwartetu dla krla"
F-dur (K-590) ostatniego kwartetu
Mozarta.
Wraca do Wiednia, gdzie wieczorem
dyryguje w Burgtheater oper Gosi
fan tutte.
List do Puchberga: Moje kwartety
(owoc cikiej pracy) musiaem
odda za mieszn sum (...) pisz
sonaty na fortepian" (dla ksiniczki
pruskiej Fryderyki). Puchberg wysya
25 florenw.
Jedzie do Baden, gdzie w kociele
farnym zostaje wykonana jego Msza
C-dur (K-3I7).
Znowu Gosi fan tutte w Burgtheater.
Opera bdzie jeszcze powtrzona
6 i 16 lipca.
Z inicjatywy i za namow Van
Swietena powstaj opracowania
(przeinstrumentowania) oratoriw
Handla: HWV-75 Das Alexanderfest
(K-59I) i HWV-76 Ode auf dem
Sankt Cdcilientag (K-592).
W Burgtheater Le Nozze di Figaro.
Ostatnie (za ycia Mozarta), jedenaste
wiedeskie przedstawienie opery

Gosi fan tutte w Burgtheater.

List do Puchberga Wolfgang jest
chory i bez pienidzy. Puchberg
posya 10 florenw.
Le Nozze di Figaro w Burgtheater.
Nastpne przedstwienia: 3 i 25
wrzenia, ii padziernika, 4 i 20
stycznia oraz 9 lutego 1791. Pniej
oper grano jeszcze wielokrotnie (do 10
lipca 1798), ale wycznie
w Teatrze przy Karynckiej Bramie.
93
Josepha Hofer (najstarsza siostra
Konstancji) urodzia crk, rwnie
Joseph, ktra zostanie piewaczk i
jako Josepha Hnig (po mu)
bdzie piewa i odnosi wielkie
sukcesy m.in. w Karntnertortheater.
We Freihaustheater premiera opery (do
libretta Schikanedera dyrektora
teatru) Der Stein der Weisen oder Die
Zauberinsel, dla ktrej Mozart
zinstrumentowa duet Nun liebes
Weibchen, ziehst mit mir (K-625).
Muzyk do opery skomponowali
Benedikt Schak, Franz Xaver Gerl
i Johann Baptist Henneberg.
W Berlinie Le Nozze di Figuro w
wersji niemieckiej (Die Hochzeit des
Figuro w tumaczeniu Christiana
Augusta Vulpiusa).
Mozart zastawia w lombardzie jakie
rodzinne przedmioty, eby zdoby
pienidze na podr do Frankfurtu.
Podr do Frankfurtu (23 IX10 XI
1790)
Wasnym (sic!) powozem (ze
zmiennymi komi na stacjach
pocztowych)
w towarzystwie swego szwagra Franza
Hofera i sucego (Jzefa?) jedzie

do Frankfurtu nad Menem, gdzie maj

si odby uroczystoci koronacyjne
Leopolda II na cesarza (na ktre jako
nadworny kompozytor cesarza
powinien by oficjalnie zaproszony,
lecz z niezrozumiaych powodw
zaproszony nie zosta). Mozart pojecha
do Frankfurtu nieoficjalnie, jako
osoba prywatna. Trasa podry
(bardzo przyjemnej") wiedzie przez
Eferding (dzi dzielnica Linzu),
Ratyzbon, Norymberg, Wlirzburg,
Aschaffenburg i Sachsenhausen (dzi
dzielnica Frankfurtu). Podr
z trzema tylko noclegami trwaa 6 dni.
O i-ej po poudniu przyjazd do
Frankfurtu, gdzie po spdzeniu
pierwszej
nocy w obery Zu den drei Rindern,
drugiej w obery Zum weissen
Schwan, zamieszkuj u aktora Johanna
Heinricha Bhma (przy Kalbacher
Gasse 10) pacc 30 guldenw za
miesic.
Pod nieobecno Mozarta Konstancja (z
synkiem) przeprowadza si do
nowego (ostatniego za ycia
Wolfganga) mieszkania przy
Rauhensteingasse 970 (dzi nr 6), na I
pitro tzw. Domku Kaisera
(Kleine Kaiserhaus) od nazwiska
pierwszego waciciela. Byo to
trzynaste wiedeskie mieszkanie
Mozarta. Komorne wynosio 330
florenw rocznie.
Obiad u Franza Schweitzera
wielkiego bankiera z Frankfurtu,
entuzjasty Mozarta.
Do Frankfurtu przybywa cesarz
Leopold II wraz ze wit (w ktrej
znajduje si m.in. kapellmeister
Antonio Salieri).

Koronacja Leopolda II na cesarza.

We Frankfurcie trupa Johanna
Bhma wystawia Die Entflihrung ans
dem Serail.
W Teatrze Miejskim Frankfurtu
(Burgtheater) wielka akademia
Mozarta,
ktry gra na fortepianie Steina. W
programie dwa koncerty
fortepianowe: F-dur (K-459) i D-dur
(K-537), pniej nazwane
koronacyjnymi", oraz improwizacje.
Akademi rozpocza symfonia
Mozarta (jedna z trzech: K-297, K-3I9
lub K-385). Dochd z koncertu
by raczej mizerny.
Statkiem po Dunaju Mozart pynie do
Moguncji, gdzie zatrzyma si
w hotelu Arnsberger (przy
Schustergasse 45).
Koncert w paacu ksicia Franza de
Paula Gundaccara I Colloredo (brata
94
21 X
23 X
24 X
25 X
29 X
4X1
6X1
loXI
14X11
20X11
XII

Jeszcze tu wiksi dusigrosze ni w

Wiedniu" (Mozart do ony).

ksicia arcybiskupa Salzburga

Hieronima Colloredo) kurfirsta Moguncji. Prawdopodobnie Mozart zagra
te same dwa koncerty fortepianowe, co we Frankfurcie.
Z Moguncji (znw statkiem?) do
Mannheimu.
Mozart na prbie generalnej Wesela
Figara w wersji niemieckiej.
Z Mannheimu wycieczka do
Schwetzingen. Wieczorem powrt do
Mannheimu na premier Die
Hochzeit des Figaro.
Wyjazd z Mannheimu i podr via
Bruchsal, Cannstatt, Gppingen,
Ulm i Gunzburg do Augsburga.
Robert May 0'Reilly angielski
impresario napisa do Mozarta
list, w ktrym proponuje mu przyjazd
do Londynu w pierwszym kwartale
1791 roku i skomponowanie dwch
oper za 300 funtw szteriingw.
Mozart z propozycji nie skorzysta.
W Monachium Mozart odwiedza
starych przyjaci: Cannabicha,
Ramma,

nazajutrz wyjedaj do Anglii. W

Londynie Haydn bdzie 2 stycznia.
W Berlinie Don Giovanni w wersji
niemieckiej (w tumaczeniu
Friedricha Ludwiga Schrdera), tej
samej, ktra bya wystawiona 27
padziernika 1789 w Hamburgu. Na
przedstawieniu by krl Fryderyk
Wilhelm II. Obsada premiery
berliskiej: Friederike Unzelmann
pniej Bethmann (Donna Anna),
Mariann Hellmuth (Donna Elvira),
Henriette Baranius pniej Rietz
(Zerlina), Friedrich Kari Lippert
(Don Juan), Herr Kaselitz (Komandor),
Christian Benda (Don Ottavio),
Kari Wilhelm Ferdinand Unzelmann
(Leporello), Christian Brandl
(Masetto).
Kwintet smyczkowy D-dur (K-593).
Adagio f-moll i Allegro F-dur na
mechaniczne organy (K-594).
1791
51
14!

Marchanda, Brocharda.
Koncert w paacu kurfirsta Karola
Teodora w obecnoci krla Neapolu

231
291
5 II

Ferdynanda i jego maonki.

12 II

Wyjazd z Monachium do Wiednia via

Linz.

Koncert fortepianowy B-dur (K-595)

ostatni koncert fortepianowy

Powrt do Wiednia do nowego

mieszkania przy Rauhensteingasse.
Pod zastaw mebli domowych Wolfgang
poycza od kupca Heinricha
Lackenbachera 1000 florenw (na 5
procent). Dug zwrci przed mierci.
Poegnalny obiad Jzefa Haydna i
Johanna Petera Salomona, ktrzy

Mozarta.
Trzy pieni: Sehnsucht nach dem
Fruhling (K-596); Im Fruhlingsanfang
(K-597); Das Kinderspiel (K-598).
Wiosn 1791 zostan one wydane

przez Ignaza Alberta z podtytuem:

Liedersammlung fur Kinder und

Taniec niemiecki z triem

zatytuowanym Die Leyerer (K-6n).

Kinderfreunde am Clavier".
6 menuetw na bal redutowy" (K599).
6 tacw niemieckich (K-6oo).
4 menuety (K-6oi)
4 tace niemieckie (K-602)
2 kontredanse (K-603).

Wariacje fortepianowe na temat Ein

Weib ist das herriichste Ding"
(temat Benedikta Schaka lub Josepha
Gerla) K-6i3.
Artaria wydal (w opracowaniu na
fortepian) 12 tacw niemieckich (K6oo
602 i 605) oraz 12 menuetw (K-599,
601 i 604).

2 menuety (K-604)
2 tace niemieckie (K-605).
95

Hrabia Joseph Deym von Strite alias

Miiller otwiera w Wiedniu
Mauzoleum marszaka Laudona, gdzie
co tydzie jest wykonywana na

6 Lendlerw (K-6o6)
Kontredans // trionfo delie done (K607).

mechanicznych organach Fantazja fmoll (K-6o8) jako muzyka aobna.

Kwintet smyczkowy Es-dur (K-6I4).

Fantazja f-moll na mechaniczne organy

(Ein Orgel-Stuck fur eine Uhr

List do Puchberga: Mozart prosi o

poyczenie do czasu wypacenia mu

K-6o8).
Akademia na benefis klarnecisty
Josepha Beera w Sali Jahna
(restauratora)

20 kwietnia kwartalnej pensji

dwudziestu paru guldenw". Puchberg
wysya 30 guldenw.

przy Himmelpfortgasse, z udziaem

Alojzy Lange i Mozarta, ktry wykona

Akademia Towarzystwa Muzycznego,

w czasie ktrej wykonano wielk

Koncert fortepianowy B-dur (K-595)

ostatni publiczny koncert Mozarta

symfoni Mozarta" (Symfonia g-moll,

K-550, w wersji z klarnetami),

Kontredans Die Leyerer albo Les filles

malicieuses (K-6io), wczeniej

a Alojza Lange piewaa m.in. ari No,

no che non sei capace (K-4I9).

wykorzystany jako fina cyklu 5

kontredansw (K-609), a potem take
jako

Viviamo felici chr finaowy do

opery Sartiego Le gelosie yillane

(K-6i5 zaginiony).

Na obiedzie u Schikanedera.

Mozart zaprasza Puchberga na koncert

kameralny u hofrata Franza

Wolfgang jedzie na jeden dzie" do

Konstancji do Baden.
O wp do 5-ej rano jest ju na nogach.
Z nudw" komponuje ari Alles

Salesa von Greinera (przy Mehigrube).

Zwraca si do rajcw miejskich o
powierzenie mu (bez adnego
wynagrodzenia) funkcji zastpcy
organisty w katedrze, poniewa
organista
Leopold Hofmann jest czowiekiem
schorowanym i w podeszym wieku.
W Warszawie uchwalenie
Konstytucji 3 maja.
Andante F-dur na mechaniczne organy
(Andante fur eine Walze in eine
kleine Orgel K-6i6).

96

Wadze miasta zgadzaj si na

propozycj Mozarta powierzaj mu
funkcj zastpcy Leopolda Hofmanna
(bez adnego wynagrodzenia), tym
niemniej po ewentualnym zgonie
organisty sukcesja Mozarta na jego
miejsce byaby niemal automatyczna
(jak wiadomo Hofmann przey
Mozarta).

24 VIII

Adagio c-moll i Rondo C-dur na

harmonik szklan, flet, obj i altwk
lub wiolonczel (K-6iy) dla
Marianny Kirchgassner.
Konstatacja znw jedzie do Baden na
kuracj (z synkiem i zapewne
z Franzem Xaverem Sussmayrem,
kompozytorem, uczniem Mozarta).
Mozart zwalnia suc Leonor i kilka
kolejnych nocy spdza u waltornisty Josepha Leutgeba.
Z Sussmayrem na obiedzie w
restauracji Pod Wgiersk Koron,
potem
na przedstawieniu opery komicznej
Anton bei Hofe oder Das Namensfest
we Freihaustheater.

3 VII
5 VII
io VII
12 VII
26 VII
19 VIII

28 VIII
fuhit der Liebe Freunden (do opery Die
Zauber-flot K-620/I3). Zabiega
o poyczk u pewnej osoby".
Wieczorem w Teatrze w Leopoidstadt
oglda singspiel Kaspar der Fagottist
oder Die Zauberzither Wenzela
Mullera, pniej na kolacji w
restauracji Pod Wgiersk Koron.
Najpierw wizyta u margrabiego Franza
Ludwiga Montecuculego, nastpnie (daremnie) u pewnej osoby".
Obiad u barona Aloisa von RechbergRothenloevena.
12 VI
Wolfgang jedzie do Konstancji do
Baden.
13 VI
i8VI
23 VI
25 VI

Motet Ave, verum corpus (K-6i9)

dla Antona Stolla.

W Wiedniu. Prosi listownie Stolla, aby

wypoyczy mu partytur jego

Powrt do Wiednia.
Mozart wstaje o 5-ej rano, idzie do
Rechberga, aby zrobi kawa
Leutgebowi (ktry mieszka w tym
samym domu). Pisze list do Puchberga
z prob o poyczk. Puchberg wysya
25 florenw.
Boe Ciao Mozart bierze udzia w
procesji w kociele pijarw.
26 VI
2 VII
Swojego syna Carla Thomasa zamierza
odda pijarom na nauk i wychowanie.
Odwiedza go kilku Anglikw, ktrzy
nie chcieli wyjecha z Wiednia,
zanim si z nim nie zobacz".
List do Konstancji prosi, aby
Slissmayr (ktry jest w Baden)
przysa mu natychmiast I akt Die
Zauberfite, gdy chce go zinstrumentowa.
Na obiedzie u Schikanedera.
Obiad u Puchbergw.
Konstancji, ktra jest w potrzebie,
wysya 3 floreny: Jutro dostaniesz
wicej...".
Kolacja w restauracji Pod Wgiersk
Koron.
Z wizyt u barona Wetzlara.
Wolfgang znowu w Baden u
Konstancji. W tamtejszym kociele
farnym
jest wykonana jego Msza B-dur (K275).

wasnej mszy oraz Gradual Michaa

Haydna, poniewa obieca je wykona
u pijarw.
Eine kleine deutsche Kantat (K-6i9)
dla hamburskiego nauczyciela
Pranza Heinricha Ziegenhagena.
Opera Die Zauberfite jest ju gotowa,
brak tylko uwertury.
Konstancja urodzia szste dziecko
chopca Franza Xavera Wolfganga.
Nazajutrz zosta ochrzczony w katedrze
w. Stefana. Przyszy pianista,
kompozytor i pedagog, wystpujcy
pod pseudonimem (imieniem ojca)
Wolfgang Amadeus Mozart, znaczn
cz ycia spdzi we Lwowie, std
zwany lwowskim Mozartem. Zmar w
Karisbadzie (Karloyy Vary)
w 1844.
W Teatrze przy Karynckiej Bramie
akademia na benefis Marianny
Kirchgassner wirtuozki harmoniki
szklanej. W programie: Adagio
c-moll i Rondo C-dur na harmonik
szklan, flet, obj i altwk (K-6l7).
Trzecia podr do Pragi (24 VIII15
IX 1791)
Wolfgang, Konstancja i Slissmayr jad
do Pragi na premier opery La
clemenza di Tito (K-62I). 6-letni Cari
Thomas na czas nieobecnoci
rodzicw zostaje oddany na pensj do
rodziny w podwiedeskiej miejscowoci Perchtoidsdorf.
Przyjazd do Pragi. Miejsce pobytu
Mozartw w Pradze nie jest znane.
97

Kalendarium
Wiadomo, e Mozart bywa (i czasem
nocuje) w willi Bertramka .
gocinnym domu maestwa DuSkw
na przedmieciu Pragi.
Do Pragi przybywa cesarz Leopold II
ze wit.
Przybywa cesarzowa Maria Luiza (ze
wit).
29 VIII
30 VIII
2 IX
W Teatrze Narodowym w Pradze (dzi:
Tylovo divadlo przy elezna
ulice 11) na przedstawieniu Don
Giovanniego z udziaem Teresy Saperki
w roli Donny Anny i Cateriny Bondini
piewajcej parti Zerliny. Pord
licznych arystokratycznych suchaczy
jest cesarz i cesarzowa.
Pocztek uroczystoci koronacyjnych
Leopolda II (Ehrhuldigung) w katedrze w. Wita, uwietnionych m.in.
muzyk Mozarta: offertoriurn
Misericordias Domini (K-222) pod
dyrekcj Antonia Salieriego.
W praskiej katedrze w. Wita gwne
uroczystoci koronacyjne cesarza Leopolda II na krla Czech. Zostaa
wykonana msza Mozarta (jedna
z dwch nazwanych z tego powodu
koronacyjnymi": K-3I7 lub K-337),
oraz offertorium (by to z ca
pewnoci motet Splendente te, Deus
K. i
Anh-i2i, bdcy wspczesn aranacj
pierwszego chru Schon weichet l
dir, Sonne z Thamos, Knig in
Agypten, K-345). Dyrygowa Antonio
Salieri. ;
4 IX
6 IX

Wieczorem w Teatrze Narodowym

prapremiera opery La clemenza
di Tito (askawo Tytusa, K-62i) do
libretta Metastazja, ktre zaadaptowa Caterino Mazzola. Dyrygowa od
klawesynu Mozart. Obsad tego
przedstawienia stanowili: Antonio
Baglioni (Tito), Maria MarchettiFantozzi (Yitellia), Signora Antonim
(Seryilla), Domenico Bedini (Sesto),
Carolina Perini (Annio), Gaetano
Campi (Publio). Obecny by cesarz
z rodzin i z caym dworem oraz kwiat
arystokracji praskiej.
Ze wzgldu na okolicznoci opera
zostaa nazwana oper koronacyjn"
(JKronungs-Oper). {In occasione di
sollenizzare U giorno
dell'incoronazione
di sua Maesta 1'Imperatore Leopoldo
II" gosi tekst na stronie
tytuowej libretta wydanego z okazji
premiery).
Ostatnie przedstawienie odbdzie si w
tym samym teatrze 30
wrzenia 1791.
Hrabia Kari von Zinzendorf, obecny na
premierowym przedstawieniu,
zanotowa w swoim dzienniku: O 5-ej
w Teatrze na Starym Miecie (...)
Cesarz ze sw wit zjawi si dopiero o
wp do 8-ej uraczono nas
najnudniejszym spektaklem La
clemenza di Tito (...)".
Arcyksina Maria Anna otrzymuje
godno ksieni eskiego klasztoru
krlewskiego w Pradze. W trakcie
uroczystoci w kaplicy klasztornej
muzycy dworscy (pod dyrekcj Antonia
Salieriego) wykonali najkrtsz

6X1
8 IX
i79'
9 IX
10 IX
12 IX
msz Mozarta, tzw. PiccolominiMesse" (K-258).
W czasie pobytu w Pradze Mozart
parokrotnie odwiedzi prask lo
masosk ur Wahrheit und Einigkeit"
(Prawda i Jedno). W trakcie
ostatniej z tych wizyt
(najprawdopodobniej 9 wrzenia)
zostaa wykonana
na cze Mozarta jego wasna kantata
masoska Die Maurerfreude (K-471)-,
W Teatrze Narodowym wystawiono
(prawdopodobnie) znowu askawo
Tytusa.
W katedrze w. Wita uroczystoci
koronacyjne cesarzowej Mar"
Luizy, koronowanej na krlow Czech.
W trakcie tych uroczystoci
zostaa wykonana (pod batut
Salieriego) druga msza koronacyjna
Mozarta (K-337), a moe rwnie i
pierwsza (K-3I7). WieczorelO
w Teatrze Narodowym odbya si gala
(uroczysta kolacja) i bal z muzyM
Mozarta (menuety i tace niemieckie).
15 IX Powrt Mozarta do Wiednia.
8X
9X

Andriej Kiriowicz Razumowski, zi

hrabiny Wilhelminy Thun
(pniejszy ksi i pose rosyjski w
Wiedniu) zamierza zaproponowa
Mozartowi wyjazd do Rosji na
zaproszenie ksicia Grigorija Aleksandrowicza Potiomkina.
Marsz kapanw (K-620/9) i uwertura
do Die Zauberfite.
W Theater auf der Wiede (inaczej
zwanym Freihaustheater)
prapremiera dwuaktowej opery Die
Zauberfite (Czarodziejski flet, K-620)
do libretta Emanuela Schikanedera.
Dyrygowa Mozart, a obsad
przedstawienia stanowili: Franz Xaver
Gerl (Sarastro), Benedikt Schak
(Tarnino), Josepha Hofer (Krlowa
Nocy), Anna Gottiieb (Pamina),
Emanuel Schikaneder (Papageno),
Johann Joseph Nouseul (Monostatos).
28 IX
30 IX
Daty kolejnych (bardzo licznych)
przedstawie nie zawsze s znane
dokadnie.
W Drenie Cosifan tutte w
wykonaniu trupy Guardasoniego.
Konstancja wraca do Baden.
5X
7X

ii X
13 X
14 X
l6 X

Wolfgang sam z sob" gra dwie partie

w bilard, potem sprzedaje
swojego konia (sic!), pali fajk (sic!),
instrumentuje Koncert klarnetowy
(K-622) dla Stadlera, a wieczorem idzie
do teatru Auf der Wiede na

przedstawienie opery Die Zauberfite,

ktrej sukces i popularno z dnia
na dzie rosn.
Na obiedzie u Franza Hofera, a
wieczorem w Theater auf der Wiede
na
swoim Czarodziejskim/lecie.

niego Koncert klarnetowy A-dur (K622).

24-e przedstawienie opery Die
Zauberfite przy wci niesabncym
zainteresowaniu.

V pijarw na obiedzie (w
przykocielnym klasztorze na
Josephstadt).

Kari von Zinzendorf by na tym

przedstawieniu i zapisa w swoim
dzienniku: O wp do 7-ej w Teatrze
Starhemberga na przedmieciu
Wiednia, w loy pastwa Auerspergw,
na 24-tym przedstawieniu Die

Wieczorem razem z teciow (Cacili

Weber) na przedstawieniu Die
Zauberfite w Theater auf der Wiede.

Zauberfite. Muzyka i dekoracje s

adne, ale caa reszta to nieprawdopodobna farsa. Sala przepeniona".

Znowu na Die Zauberfite tym

razem w towarzystwie Sussmayra
i Stolla.

Budynek, w ktrym mieci si Theater

auf der Wiede nalea do
rodziny Starhembergw (ksi Georg
Adam Starhemberg), a loa bya

Z Franzem Hoferem Wolfgang jedzie

do Perchtoidsdorfu po Carla
Thomasa.
Wieczorem z Antonio Salierim i
Caterin Cavalieri w Theater auf der
Wiede na przedstawieniu Die
Zauberfite.

wasnoc hrabiostwa Franza Josepha i

Johanny Elisabethy Auerspergw.
Etn kleine Freimaurerkantate (K-623).
Na otwarcie nowej siedziby (Tempel)
loy ur gekrnten Hofmung"
Kalendarium

Tego samego dnia wystawiono w

Weimarze Die Entfuhrung aus dem
Serail.
Mozarta odwiedzi Joseph Leutgeb
razem spoywaj obiad.
Wolfgang pisze list do Konstancji
ostatni zachowany list Mozarta.
Razem z synkiem Carlem Thomasem
jedzie do Baden do Konstancji.
W Pradze w Teatrze Narodowym
koncert Antona Stadlera na jego
wasny benefis. Stadler po raz pierwszy
wykona skomponowany dla

Mozart dyryguje specjalnie napisan na

t uroczysto kantat (Eine
kleine Freimaurerkantate, K-623). W
trakcie tej uroczystoci masoskiej
i Mozart (to niemal pewne) zarazi si
chorob, ktra w bardzo krtkim
czasie zmiecie go z tego wiata.
20 XI Mozart czuje si fatalnie ma
ostre ble gowy, mini i odczuwa
oglne
zmczenie. Kadzie si do ka, z
ktrego ju wicej nie wstanie. Ma
siln gorczk, dostaje wymiotw,
puchn mu stopy, poruszanie si

lat) odbywaj narad na temat choroby

Mozarta.
Doktor Closset puszcza Mozartowi
krew pacjent na bardzo krtko

Ciepo, od jakiego czasu pojawio si

na niebie par chmur". Poza
grabarzami nie byo wiadkw zoenia
trumny do grobu i pogrzebania
ciaa, gdy w obawie przed czstymi
epidemiami wczesne przepisy
zabraniay aobnikom odprowadzania
zwok na cmentarz. Kiedy po
latach zainteresowano si miejscem
pochwku Mozarta (Konstancja,
ktra z powodu zego stanu zdrowia nie
bya na pogrzebie, wybraa si po
raz pierwszy na cmentarz Sankt Marx w
17 lat po mierci ma), nikt ju

poczu si lepiej.
Powraca wysoka gorczka i nieznony
bl gowy. O 23-ej Mozart straci

nie umia wskaza grobu.

W Pradze koncert powicony
pamici Mozarta w kociele w.

przytomno.
Zmar 55 minut po pnocy. Wedug
ustale australijskiego uczonego,

Mikoaja przy Walscher Platz. Orkiestra

Praskiego Teatru Narodowego,
chr i solici (m.in. Josepha Dusek
sopran) pod dyrekcj Josepha
Strobacha wykonali Requiem
(skomponowane w 1776) Francesca
Antonia
Rosettiego. Naboestwo aobne
celebrowa ksidz Rudolph Fischer.
Dzwony kocioa dzwoniy przez ponad
p godziny. Na tym koncercie

sprawia mu nieznony bl.

Doktor Franz Thomas Closset (37 lat) i
doktor Matthias von Sallaba (27
28X1
3X11
4X11
5X11

doktora Petera J. Dayiesa (Mozart's

Illnesses and Death, Musical
Times" CXXV, 1984 studium to jest
niewtpliwie ostatnim sowem
w tej kwestii), mier nastpia w
wyniku: i. zakaenia paciorkowcowego;
2. syndromu SchnIeina-Henocha; 3.
niewydolnoci nerek, 4. puszczenia
krwi; 5. wylewu krwi do mzgu; 6. (w
ostatniej fazie) odoskrzelowego
zapalenia puc.
6 XII Pogrzeb III klasy na cmentarzu
Sankt Marx. wczesnym zwyczajem,
przy tej klasie pogrzebu, ciao (w
trumnie) zoono do wsplnej mogiy.
Wbrew rozpowszechnionej legendzie
by to dzie pogodny. Pod dat
6 grudnia 1791 roku hrabia von
Zinzendorf zanotowa w swoim
dzienniku:

l4XII
obecna bya caa Praga".
23 XII W wiedeskim Burgtheater
koncert na benefis wdowy po Mozarcie.
Dochd: 1500 florenw.
1792
5 III We Lwowie niemiecka trupa
operowa Franciszka Bulli wystawia
Wesele Figara w jzyku niemieckim
(Die Hochzeit des Figaro).
21 IX We Lwowie, w teatrze przy Placu
Castrum trupa Franciszka Bulli

wystawia Die Zauberfite w wersji

oryginalnej. Zapewne w celu przyiii
blienia treci opery publicznoci
polskiej, nie znajcej niemieckiego,
opublikowano libretto w jzyku
polskim (autor przekadu nieznany). Na
tytuowej stronie tej publikacji
czytamy: Czarnoksiski Flet / Wielka
opera / we dwch aktach j od f
Emanuela Schikaneder / Muzyka za od
Pana Wolfganga j Amade Mozarta
kapelmaystra ak / tualnego C.Kr.
Kamer
Kompozytora / pierwszy raz j od l
Towarzystwa / Pana Bulla / w miesicu
wrzeniu j Grana j w Lwowie / 1792".
2c X Die Zauberfite w Pradze.
2l
27 VII
ii VI
i6 VIII
i4XII
1793
W Wiedniu pierwsze wykonanie
Requiem (K-626) Mozarta w tzw.
Jahnschen Saale (sali restauratora
Jahna) przy Himmelpfortgasse, na
benefis Konstancji i jej dzieci. Koncert
zorganizowa i wykonanie
prowadzi baron Gottfried Van Swieten.
Dochd: 1350 florenw.
WWarszawie lwowska trupa Franciszka
Bulli, ktrego w Warszawie
reprezentowa aktor i tancerz Johann
Gottiieb Zumpe, wystawia Die
Zauberfite (w wersji niemieckiej) w
sali teatru przy Placu Krasiskich.

W polskiej wersji jzykowej oper

pokazano w Warszawie dopiero 29
stycznia 1802 roku. Autorem przekadu
libretta (tytu polski Flet
czarnoksiski) by Wojciech
Bogusawski, ktry przedstawienie
reyserowa i wystpi w roli Papagena.
Muzycznie spektakl przygotowa Jzef
Eisner.
Die Zauberfite w Monachium. W roli
Krlowej Nocy wystpia Johanna
Antoine.
Die Zauberfite we Frankfurcie nad
Menem.
O godz. 10 rano w kociele parafialnym
(Neuklosterkirche) w Wiener
Neustadt zostaa odprawiona msza
aobna w intencji zmarej 14 lutego
1791 roku, w wieku 20 lat, hrabiny
Anny Walsegg-Stuppach, z domu
von Flammberg. W trakcie
naboestwa zostao wykonane
Requiem
Mozarta, utwr, ktry w tej wanie
intencji hrabia Franz von WalseggStuppach zamwi (incognito) u
kompozytora. Od pulpitu dyrygenta (na
ktrym znajdowaa si partytura z
adnotacj: Requiem composto del
Conte
Walsegg"} wykonanie prowadzi sam
hrabia von Walsegg-Stuppach.
1794
7 II W tzw. Konyiktsaal na
uniwersytecie w Pradze koncert
powicony
pamici Mozarta. Obecna bya
Konstancja z dwojgiem dzieci. W programie koncertu: Symfonia C-dur
Linzka" (K-425) i D-dur Praska"
(K-504), Koncert fortepianowy d-moll
(K-466), rondo z opery La clemenza

di Tito: Non piu difiori w wykonaniu

Josephy Dusek.
14 II W 3 rocznic mierci hrabiny
Anny Walsegg-Stuppach, w kociele
(Patronatskirche) Walseggw w MariaSchutz am Semmering zostao
odprawione naboestwo aobne, w
czasie ktrego wykonano (pod
dyrekcj hrabiego Walsegga) Requiem
Mozarta.
^ XII Wiedeska premiera opery La
clemema di Tito (K-62i) z Alojz
Lange
(piewajc parti Sextusa). Sukces
ogromny.
4<
1

Kalendarium
1795
W Burgtheater w Wiedniu La clemenza
di Tito z udziaem Alojzy Lange
(Sextus) oraz Giuseppe Viganoniego
(Tytus), Marianny Sessi (Yitellia),
Johanna Michaela Vogla (Publius),
Madame Mareschalchi (Servilia).
W przerwie midzy aktami Ludwig van
Beefhoven wykona Koncert
fortepianowy d-moll (K-466) z
wasnymi improwizowanymi
kadencjami,
zanotowanymi pniej (WoO 58).

LISTY

1. DO NIEZNANEJ1
(Salzburg, 1769)
Przyjaciko!
Wybacz, e pozwalam sobie niepokoi ci, piszc tych kilka wierszy, ale
kiedy wczoraj powiedziaa, e wszytko potrafisz zrozumie, e mog do
ciebie pisa nawet po acinie, nie mogem si oprze pokusie, by nie napisa
kilku sw wanie po acinie. Gdy je przeczytasz, bd tak dobra i przeka
odpowied przez sucego Hagenauerw2, poniewa nasza Nandl3 nie moe
czeka, tylko odpowied twoja musi by na pimie.
Cuperem scire, de quo. causa, a quam plurimis adolescentibus ottium adeo
aestimatur, ut ipsi se nec verbis, nec verberibus, ad hoc sinant abduci*.
Wolfgang Mozart
B/D 145
1 To pierwszy zachowany list pisany rk Mozarta. Dokadna data nie jest znana. Jego
adresatk bya najprawdopodobniej Maria Anna Katharina (Katherl) Gilowsky (1750
i8o2) zaprzyjanionej z Mozartami salzburskiej rodziny Gilowsky von Urazowa. W
korespondencji Mozarta pojawiaj si nastpujcy czonkowie tej rodziny: Wenzel
Andreas Gilowsky (17161799), chirurg na dworze w Salzburgu, Maria Anna, z domu
Wagner (zm. w 1782), jego ona, ich dzieci: Maria Anna Katharina, zwana Katherl
przypuszczalna adresatka tego listu, Maria Josepha Johanna, zwana Sepherl (1753
1814), Maria Anna Barbara (1756 zm. przed 1782), Pranz Xaver Wenzel (1757
1816), lekarz chirurg (jak jego ojciec), osiad w Wiedniu, byt Wiadkiem na lubie
Mozarta. Ponadto hofrat Joseph Anton Emst Gilowsky von Urazowa (brat Wenzela
Andreasa), krajczy na dworze w Salzburgu.
2 Rodzina salzburskiego kupca Johanna Lorenza Hagenauera (17121792), waciciela
liku kamienic w Salzburgu, midzy innymi domu przy Getreidegasse 9, w ktrym od
listopada 747 mieszkali na III pitrze Mozartowie i w ktrym urodzi si Wolfgang.
Obecnie mieci si Muzeum Mozarta. Hagenauer by najbliszym ssiadem Mozarta,
powiernikiem i przyjacielem Leopolda, a take adresatem wielu jego listw.
3 Ze sw on Mari Teres, z domu Schuster (zm. w 1800), mia 11 dzieci, nie liczc

anych w niemowlctwie, i wikszo z nich pojawia si w korespondencji Mozarta. S

to:
Maria Theresia (17401820), Johann Nepomuk Anton (17411799), Ignaz Joseph
(1743
7o), Johann Lorenz (17441863), Kajetan Rupert (17461811), w zakonie
augustianw pod
Luty
imieniem Dominicus Pater Dominicus, Ignaz Joachim (17491824), Maria Martha
(17511770), Maria Ursula (17531831), Petrus Lukas (17531761), Maria
Franziska (17551835), Leopold Juda Thaddaus (17611828).
3 Nandl (zdrobnienie od Nanette) suca Mozartw, ktra miaa dorczy list
adresatce.
4 Tumaczenie tekstu aciskiego: Rad bym wiedzie, dlaczego wikszo modych
ludzi tak wielkie znajduje upodobanie w lenistwie, e adne sowa ani kary nie mog ich
od niego odwie".
2. POSTSCRIPTUM DO MATKI I DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wrgi, 14 grudnia 1769 wieczorem
Najukochasza mamo!l
Raduje si moje serce i tak mi wesoo w tej podry, bo w dyliansie jest
ciepo, a wonica to dzielny zuch, ktry gdy tylko droga na to pozwala, jedzie
tak prdko. Papa ju opisa t podr, pisz wic tylko po to, aby pokaza,
e znam sw wobec mamy powinno i z najgbsz czci pozostaj bardzo
oddanym jej synem.
Wolfgang Mozart
Carissima sorella mia2
Dziki Bogu przyjechalimy do Wrgl. Prawd mwic, bardzo przyjemnie
jest podrowa, bo w dyliansie nie jest zimno, lecz ciepo wrcz jak
w mieszkaniu.
Co z twoim gardem? Czy Signor Seccatore3 pojawi si w dniu waszego
wyjazdu? Gdy spotkasz pana von Schiedenhofena, powiedz mu, e wci
piewam tralaliera, tralaliera oraz e nie musz ju sodzi zupy, poniewa
nie jestem w Salzburgu. W Lofer zjedlimy kolacj i spdzilimy noc u pana
Hemreichena5 miejscowego prefekta, ktrego maonka, bardzo poczciwa
kobieta, jest siostr pana von Molla. Jestem godny, oj, jak strasznie chce mi
si je. Bd zdrowa, addio.

PS. Ukony dla wszystkich moich przyjaci dla pana Hagenauera

(kupca)6 i jego maonki, dla jego synw i crek, dla pani Rosy7 i jej ma
oraz dla panw Adigassera8 i Spitzedera". Spytaj pana Hornunga10, czy aby
znowu si nie pomyli mylc, e to ja jestem w ku, a nie ty11.
B/D 147
1 Do listu Leopolda do ony relacjonujcego pierwsz podr do Wioch (13 grudnia
176928 marca 1771) Wolfgang doczy postscriptum do matki (Allerliebste Mama")
i d
17691770
rry Leopold i Wolfgang wyjechali z Salzburga wynajtym powozem w rod rano. O Ij
s l- w Kaiti, gdzie zjedli (na zimno) peklowan cielcin popijajc piwem. O 7-ej
wieczorem dotarli do Lofer. Nazajutrz w poudnie byli w Sankt-Johann w Tyrolu, a
wieczorem w Wrgl
(okoo 65 km od Innsbrucku).
2 Najdrosza siostro!" Cay dopisek Wolfganga do Nannerl pisany jest po wosku. Jest
to
rwszv przykad posugiwania si tym jzykiem przez Wolfganga. Lekcji woskiego
najpierw udziela mu ojciec, a pniej woscy muzycy zatrudnieni na dworze
arcybiskupa w Salzburgu.
3 przezwisko Signor Seccatore" czyli Pan Pia albo Pan Nudziarz parokrotnie
pojawia si w listach Mozarta. Posta niezidentyfikowana.
4 Tohann Baptista Joseph Joachim Ferdinand von Schiedenhofen auf Stumm und
Triefenbach (17471823), radca dworu w Salzburgu, przyjaciel rodziny Mozartw.
Czsto zaprasza do siebie matk i siostr Wolfganga, gdy Wolfgang wraz z ojcem
przebywa we Woszech. Pozostawi dziennik (Tagebuch) obejmujcy lata 17471778,
w ktrym wielokrotnie wspomina Mozartw.
5 Johann Chrysostomus Wenzel von Hemreichen zu Brunfeid (17221803), prefekt
Lofer (od 1753). Jego ona, Maria Klara von Moll (17291802), bya siostr barona
Ludwiga Gottfrieda von Molla (17271804), radcy dworu w Salzburgu.
6 Johann Lorenz Hagenauer patrz: 1/2 (list nr i, przypis nr 2).
7 Maria Rosa Hagenauer, z domu Barducci (zmara w 1786), ona rzebiarza Johanna
Baptisty Hagenauera (17321811), krewnego Johanna Lorenza Hagenauera ojca.
8 Anton Cajetan Adigasser (17291777), salzburski organista i kompozytor. Twrca

mszy, offertoriw, litanii, pieni, symfonii, sonat fortepianowych. Wspautor (z

Wolfgangiem i z Michaem Haydnem) szkolnego singspielu Die Schuldigkeit des ersten
Gebots (K-35) z 1767 roku.
9 Franz Anton Spitzeder (17351796), piewak (tenor) na dworze w Salzburgu.
Pierwszy wykonawca partii Ducha w singspielu Die Schuldigkeit des ersten Gebots (K35) oraz partii Polidora w operze La finta semplice (K-5i). Wraz z Adigasserem nalea
do najbliszego krgu salzburskich przyjaci Mozarta.
10 Joseph von Arimathaea Hornung salzburski piewak (bas albo tenor), pierwszy
odtwrca partii Cassandra w La finta semplice (1769).
11 Szczegy tego qui pro quo nie s znane.
3. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Werona, 7 stycznia 1770
Najmilsza siostro!
Daremne wyczekiwanie odpowiedzi byo dla mnie udrk, chocia to oczekiwanie da
si zrozumie, bo jeszcze nie dostaem twojego listu z i-go
Ucznia.
Tu koczy si toporny niemiecki a zaczyna nieudolny woski1. We
Boskim jeste mocniejsza, ni mylaem.
Powiedz, czemu nie ogldaa komedii granej przez Kawalerw?2.
Stale teraz suchamy opery zatytuowanej // Ruggiero3. Oronte, ojciec
-fadamenty jest ksiciem (gra go signor Afferi4, dobry piewak, baryton,
Listy
ale sztuczny i piszczy falsetem, cho nie tak, jak Tibaldi5 w Wiedniu).
Bradament, crk Oronta, ktra kocha Ruggiera (ale musi polubi niechcianego Leone), piewa biedna baronowa, ktr spotkao jakie wielkie
nieszczcie, cho nie wiem jakie. Wystpuje pod obcym nazwiskiem
(zapomniaem jakim), ma znony gos, ale faszuje, jak wszyscy diabli.
Ruggiero bogaty ksi zakochany w Bradamencie, to kastrat6, piewa
troch jak Manzuoli7, ma pikny i silny gos, ale jest ju stary (pidziesit
pi lat), chocia gardo wci ma jeszcze sprawne. Leone ma polubi
Bradament, jest bardzo bogaty (czy rwnie poza scen, tego nie wiem).
W tej roli wystpuje kobieta (maonka Afferiego), ktra ma pikny glos, ale
na sali jest taki harmider, e w ogle nic nie sycha. Rol Ireny gra siostra
Lollego8, wielkiego skrzypka, ktrego syszelimy w Wiedniu. piewa przez
nos i zawsze o kwadrans za pno albo za wczenie. W roli Ganno wystpuje
(po raz pierwszy) jaki signor nie znam jego nazwiska. Po kadym akcie
jest balet. Jest tu dobry tancerz, ktrego nazywaj Monsieur Ruesler9. Jest

Niemcem i bardzo dobrze taczy. Kiedy ostatni raz bylimy w operze

(oczywicie nie po raz ostatni), zaprosilimy pana Rueslera na pogawdk do
naszej loy, ktr nam odda do dyspozycji markiz Carlotti10. Mamy nawet
do niej klucz.
A propos, teraz wszyscy tu chodz w maseczkach, co jest bardzo wygodne,
bo kiedy si jest w maseczce, a na gowie ma kapelusz, to nie trzeba go
zdejmowa, gdy nas kto pozdrawia. Zreszt nikogo si tutaj nie nazywa po
nazwisku, mwi si natomiast: Najunieszy suga, panie Masko! Cospetto
di Bacco!" u, co jest ogromnie zabawne. Ale najbardziej niezwyke jest to, e
kadziemy si spa o y-ej lub o wp do 8-ej12. Jeli zgadniesz, jak to robimy,
to powiem, e jeste wieszczk, najwiksz ze wszystkich.
Mamie cauj rce, a ciebie cauj 1000 razy i na zawsze pozostaj twym
wiernym i szczerym bratem.
Bdcie zdrowe i kochajcie mnie zawsze.
Wolfgang Mozart
B/D 153
1 List ten napisany po niemiecku, wosku i francusku jest pierwszym i ju jednym
z bardziej udanych przykadw poliglotyzmu Mozarta.
|
2 Kawalerowie (Casalieri); chodzi o wystp amatorskiego zespou modzieowego
kawalerw rekrutujcych si z zamonych i arystokratycznych rodzin Salzburga.
3 // Ruggiero, 3-aktowa opera seria Pietra Guglielmiego, do libretta Caterino Mazzoli.
4 Giuseppe Afferi i Elena Fabris-Afferi maestwo woskich piewakw.
s Giuseppe Luigi Tibaldi tenor, ucze Giovanniego Battisty Martiniego. Na pr-i
premierze opery Ascanio m Alba (K-ni) 17 padziernika 1771 w Mediolanie bdzie
piewa parti kapana Aceste.
6 Mozart uy terminu musico", ktry stosowany czasami wymiennie z terminem
primo uomo" oznacza kastrata piewajcego sopranem lub altem.
1770
7 Giovanni Manzuoli (ok. 1725ok. 1780) florencki kastrat; piewa tytuowa parti
w prapremierowym przedstawieniu opery Ascanio w. Alba (K-lii). Mozart pozna go w
Londynie w latach 1764 "5-

8 Brigida oili, ona tancerza Giuseppe Anellego i siostra skrzypka Antonia Lollego;
wystp tego ostatniego ogldali Mozartowie w Wiedniu w 1762 roku, chocia nie
wiadomo dokadnie, gdzie, kiedy i w jakich okolicznociach.
9 Waciwie Kari Russier.
Alessandro Francesco Carlotti (17401828), kawaler maltaski.
" Cospetto di Bacco! (Na twarz Bachusa!") popularne i sympatyczne powiedzonko
przeklestwo, ulubione przez Mozarta w czasie jego pobytu we Woszech.
12 Wedug panujcego wwczas we Woszech systemu obliczania czasu w styczniu
godzina 7-a oznaczaa pnoc. Zasady tego mocno skomplikowanego acz zabawnego
systemu
opisa Johann Wolfgang Goethe w swej Podry woskiej, w rozdziale Z Werony do
Wenecji" (wydanie polskie: PIW, Warszawa 1980, s. 4244).
4. DO SIOSTRY W SALZBURGU1
(Mediolan, 26 stycznia 1770)
Bardzo si ciesz, e si tak dobrze bawia na kuligu i ycz ci, eby
miaa jeszcze tysice okazji do tak znakomitej zabawy i eby ci zawsze byo
w yciu wesoo4. Wszelako jedna rzecz mnie martwi, a mianowicie, e
pucia w trb pana von Mlka2, skazujc go na okrutne mki wzdychania,
e nie pojechaa z nim saniami i on nie mia okazji ci wywrci. Ile
chusteczek musia zmoczy ocierajc zy, ktre wyla przez ciebie. Z pewnoci
zuy te co najmniej dwa uty winnego kamienia 3 aby wypdzi okropn
nieczysto swego ciaa.
Tutaj nic nowego, jeli nie wspomnie, e w Lipsku zmar poeta Gellert4
i e w zwizku z tym od tego czasu nie spodzi ju adnego wiersza.
Zanim usiadem do tego listu, napisaem ari do Demetria, ktra zaczyna
si tak:5
Misero Tu non sei:
Tu spieghi ii Tuo Dolore
e se non desti amore;
Ritrom almen pieta (...)
uemetna z powodzeniem wystawiono w Mantui. Prima donna piewa
""r, lecz cicho. Gdyby si jej nie ogldao, a tylko suchao, mona by
pomyle, e w ogle nie piewa, bo waciwie ust nie otwiera i wszystkie
^lki wystkuje. Ale dla nas to nic nowego. Seconda donna jest jak

^^ler ma silny gos i piewa niele, zwaszcza jeli si wie, e to jej

Perowy debiut6.
Listy
Primo UOMO, il musico, nazywa si Caselli7. Secondo uomo jest zbyt stary i mi
si nie podoba. Nazywa si...8. Uttini (pierwszy z dwch tenorw) piewa
znonie, ale zbyt ciko, jak wszyscy woscy tenorzy. To jeden z naszych
dobrych przyjaci9. Drugi tenor nie wiem, jak si nazywa. Jest jeszcze
mody, ale nic specjalnego. Primo ballerino dobry. Prima ballerina te.
Mwi, e jest nieza, ale nie widziaem jej z bliska. Ponadto jest tutaj pewien
tancerz do groteskowy. Skacze naprawd dobrze, ale pisa jak ja (tak
jakby winia szczaa) na pewno nie potrafi10. Orkiestra jest nieza, podobnie jak
ta w Cremonie11, gdzie pierwszym skrzypkiem by Spagnoletto12. Dobra jest
prima donna, cho stara i brzydka. Niemniej lepsza z niej aktorka ni
piewaczka. Nazywa si Masi" i jest on skrzypka z orkiestry. Tytu opery:
La clemenza di Tito14. Seconda donna na scenie jest nie najgorsza, ale te nic !
szczeglnegols. Primo uomo {ii musico Cicognani16) ma adny gos i pikne
cantabile. Dwaj inni kastraci modzi i zupenie znoni. Tenor nazywa si...
non lo so17. Ma przyjemn powierzchowno i przypomina Le Roi18
z Wiednia, tego od Lehmanna19. Primo ballerino 20 dobry, prima ballerina li
te dobra, ale bardzo wysoka. Jest te tancerka, ktra dobrze taczy i wcale
niele wyglda zarwno na scenie (chocia w operze nie ona jest pierwsz), jak
i poza scen. Pozostali jak zwykle. By tu te pewien bardzo zabawny
tancerz, ktry przy kadym podskoku puszcza bka.
O Mediolanie nie mog powiedzie nic szczeglnego, bo nie bylimy
jeszcze w operze, ale syszelimy, e przedstawienie jest udane21. Aprile22
primo uomo piewa dobrze, ma rwny i pikny gos. Syszelimy go ju,
jak piewa w kociele w czasie jakiej uroczystoci. Pani Piccinelli23, ktra
piewaa w Paryu na naszym koncercie, tutaj piewa w operze. Pan Picq24,
ktry taczy w Wiedniu, taczy te w Mediolanie. Opera nazywa si Didone
abbandonata, ale wkrtce zostanie zdjta. Nastpn pisze wanie Signor
Piccinni25, ktry przyjecha ju do Mediolanu. Syszaem jej tytu: Cesare in
Egitto. S te bale, bo kiedy si skoczy opera, zaczyna si bal.
ona26 intendenta hrabiego Firmiana27 jest Wiedenk. W pitek bylimy
u niej na kolacji, pjdziemy tam jeszcze w niedziel28.
egnaj. Ucauj in vece mia29 tysic razy rce mamy. Twj wierny do
grobu brat
Wolfgang de Mozart
Pan na Hochenthalu
Przyjaciel Domu Cyfr3

B/D 158
1 Odpowied na zaginiony Ust Nannerl (B/D 1570). Bez nagwka.
2 Chodzi o Josepha von Mlka (17561827), rwienika Mozarta (a wic wwcza5
14-latka), jednego z salzburskich wielbicieli Nannerl (wtedy 19-letniej), ktry pniej
zostanie ksidzem.
1770
' Weinstein (niem.) = kamie winny, zwany inaczej winnikiem (kwany nadmanganian
potasu), stosowany jako emetyk i pachnido.
" Christian Furchtegott Gellert (17151769), niemiecki bajkopisarz, poeta, dramaturg
i prozaik okresu Owiecenia. Zmar 13 grudnia 1769.
s Ta aria do stw Metastazja, przeznaczona do opery Johanna Adolfa Hassego (akt I
scena 4)' zagina (K-73A).
6 Prima donna" i seconda donna" to najprawdopodobniej Angiola Galliani i Leonora
Ambreville, ktre uczestniczyy w koncercie Mozarta w Mantui (Teatrino delia Reale
Academia di Scienze, Lettere, Arti) w dniu 16 stycznia 1770.
7 Kastrat (ii musico", primo uomo") Vincenzo Caselli, ktrego arcybiskup Hieronim
Colloredo w roku 1777 bdzie prbowa zaangaowa na dwr w Salzburgu.
8 Brak nazwiska.
9 Posta niezidentyfikowana.
10 Jedna z pierwszych prbek skatologicznych wyraonek, od ktrych roi si w
korespondencji Mozarta. W Salzburgu, a w rodzinie Mozartw szczeglnie, byy one czym
zgol
zwyczajnym i naturalnym.
" Jadc z Mantui do Mediolanu Mozartowie zatrzymali si w Cremonie (20 stycznia),
gdzie obejrzeli przedstawienie operowe. Muzycy tamtejszej orkiestry grali na
instrumentach
sawnych mistrzw: Guarneriego dcl Gesu, Stradivariego, Bergonziego.
12 Francesco Diana (ur. 1717), zwany Lo Spagnoletto (Hiszpanek), by jednoczenie
kierownikiem administracyjnym orkiestry.
13 Maria Giura Masi z Rzymu.
14 Opera La dwiema di Tito skomponowana przez Michele Angelo Valentiniego
(17041797), a nie jak dotychczas sdzono przez J.A. Hassego. Prapremiera odbya si

w Cremonie 26 grudnia 1769. Jedna z licznych w XVIII wieku operowych wersji tematu
do
libretta Metastazja.
15 Maddalena Mori de la Casa z Mantui.
16 Kastrat Giuseppe Cicognani z Ceseny.
17 (...) nie wiem jak" (si nazywa). W istocie by nim Pitro Muschietti z Mediolanu.
18 Posta niezidentyfikowana.
19 Zapewne Philipp Lehman pniejszy kapitan (zarzdca) zamku w Laxenburgu
pod
Wiedniem, zaprzyjaniony z Mozartami.
m Autorem baletu by Domenico Ricciardi. Nazwiska tancerzy nie s znane.
21 Didone abbandonata Nicco Jommellego.
" Giuseppe Aprile, zwany Sciroletto (17321813), piewak, kompozytor, pedagog.
23 piewaczk Clementine Piccinelli Mozartowie poznali w Paryu w 1764 roku.
Carlo de Picq (albo Le Picq), 17491806, tancerz i choreograf, twrca choreografii do
baletu Le gelosie del seraglio wystawionego 26 grudnia 1772 roku w Mediolanie z oper
Mozarta
Lucio Silla (K.-I35). Muzyka do tego baletu, do niedawna przypisywana Mozartowi (Ki35a),
w '"ocie jest autorstwa Josepha Starzera.
5 Nicola Piccinni (17281800), twrca opery Cesare in Egitto, do libretta Giacomo
Francesco Bussaniego i Carla Goldoniego.
Therese Germani. Jej m, Ferdinando Germani, by majordomem u hrabiego Firmiana.
7 Kari Joseph hrabia Firmian (17181782), penomocnik generalnego gubernatora
'"bardu Austriackiej. Jeden z gwnych protektorw Mozartw podczas ich woskiej
podry.
Pitek 26 i niedziela 28 stycznia 1770 roku.
() za mnie".
, . J^en z licznych artobliwych przydomkw i tytuw, w ktrych wymylaniu Mozart
si
Listy
5. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY I MATKI
W SALZBURGU

Mediolan, 10 lutego 1770

Kiedy o wini mowa, to zaraz si zjawi1. Dziki Bogu i chwaa Bogu mam
si dobrze. Nie mog si tylko doczeka, kiedy dostan od was odpowied.
Cauje mamie rce, a siostrze przesya cmok pryszczaty... Kto? Zawsze ten
sam Hanswurst2 Wolfgang w Niemczech, Amadeo w Italii
De Mozartini
B/D 160
1 Mozartowska (salzburska) trawestacja popularnego porzekada O wilku mowa, a wilk
tu", ktr Wolfang nawizuje do ostatnich zda z listu Leopolda, mwicych istotnie o
Wolfgangu
niecierpliwie wyczekujcym na list z Salzburga.
2 Hanswurst dosownie Ja Serdel; komiczna posta rubasznego gupca, bazna sceny
niemieckiej, znana od XVI wieku z tak zwanych hanswurstiad i bardzo popularna w
Salzburgu
za czasw Mozarta. Rodzaj sowizdrzaa, guignola, zgrywusa.
6. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 17 lutego 1770
Ale Mariandel1, ja rwnie jestem twj i rad jestem z caej pupy, e si
tak pysznie bawia. Powiedz Urscherl2, tej bonie o zimnej pupie, e jak mi
si zdaje, wszystkie pieni jej oddaem, a gdybym przypadkiem, wielkimi
i wanymi zajty sprawami, zabra je do Italii, gdy tylko je odnajd, nie
zapomn ich doczy do nastpnego listu.
Addio dzieci. Trzymajcie si. Tysic razy cauj mamie rce, a tobie
przesyam sto maych i duych cmokw w twoj wspania kosk buk i per
far ilfine3 pozostaj twym etc.
B/D 161
1 Zdrobnienie od Maria Anna (Mariann) Nannerl.
2 Zdrobnienie od Ursula posta niezidentyfikowana.
3 (...) na zakoczenie".
1770

7. DO SIOSTRY W SALZBURGU
(Mediolan, 3 marca 1770)
Cara sorella mia
Ciesz si serdecznie, e si tak dobrze bawia2. A moe mylisz, e ja
si nie bawiem? Ale tak. Nie zlicz, ile razy bylimy w operze, sze albo
siedem, a potem na festa di balio, ktre tutaj, podobnie jak w Wiedniu,
zaczynaj si zaraz po operze, z t tylko rnic, e w Wiedniu taczy si
lepiej i w sposb bardziej zdyscyplinowany.
Ogldalimy facchinat3 i chiccherat4. Facchinata to rodzaj maskarady,
w ktrej wszyscy przebieraj si zafacchini czyli pachokw i lokajw. Na og
jad statkiem (na koach), ale wielu idzie pieszo. A obok cztery bd sze
zespow z trbkami, z bbnami i dua orkiestra smyczki i inne instrumenty.
Chiccherata, ktr dzi widzielimy, to te maskarada. Chicchera tak
mediolaczycy nazywaj tych, ktrych u nas zw petits maitres lub
wiszczypaami. Piknie wygldao, bo wszyscy byli na koniach. (...)
Ciekawe, jak byo w Salzburgu, jak si przebraa pani Rosa5 i pan von
Mlk6, jaki strj mia ksi7, a jaki pan von Schiedenhofen 8? Opisz mi to
koniecznie, zrobisz mi tym wielk przyjemno.
Z okazji naszego wyjazdu zostalimy dzi zaproszeni do majordoma9
hrabiego Firmiana10. Oj, bdzie o czym bajdurzy... (...)
Wolfgang Mozart
3 marca 1770
PS. Ucauj rce mamy 10 miliardw razy, pozdrw wszystkich moich
przyjaci i przyjmij tysic pozdrowie od Jakgozlapiesztogomasz i od Don
Cacarella" (...)
B/D 164
Nagwek po wosku (Kochana siostro"), list po niemiecku.
2 W czasie karnawau w Salzburgu.
Tradycyjny pochd karnawaowy z przebieracami w kostiumach giermkw,
stajennych,
tokajw, sucych itp.
Pochd w maskach i kostiumach omieszajcych wczesn zniewiecial mod
pociesznych wykwintnisiw".
Maria Rosa Hagenauer-Barducii patrz: 2/7.

Franz von Molk (17481800), hofrat, z zaprzyjanionej z Mozartami salzburskiej

rodziny.
Chodzi o tzw. ksicia karnawau lub mwic inaczej krla karnawau.
Johann Baptista Joseph Joachim Perdinand von Schiedenhofen patrz: 3/4.
Don Ferdinando Gennani.
^ Kari Joseph hrabia Firmian patrz: 4/26.
'iWanstenderwischtsochastenschon" fonetyczny zapis powiedzonka przezwiska w
gwach a """kiej, ktre wanie mona by przetumaczy na Jakgozlapiesztogomasz"
(oczywicie
ood2' o Wolfganga).
Listy
Odpowiednikiem Don Cacarellego byby Pan Biegunka albo Pan Sraczka; w tym
wypadku
odnosi si to do Leopolda, ktry niemal obsesyjnie przywizywa wielk wag do
dobrego stolca.
8. DO SIOSTRY W SALZBURGU
(Bolonia), 24 marca 1770
Moja droga pilniaczko!l
Poniewa przez duszy czas si leniem, nie zaszkodzi teraz troch
popracowa. Kiedy w pocztowe dni przychodz listy, wszystko mi bardziej
smakuje.
Prosz, napisz, kto piewa w oratoriach2 i jakie to oratoria? Czy spodobay
ci si menuety Haydna? Czy uwaasz je za lepsze od poprzednich? (...)
Niebawem wyl ci menueta, ktrego taczy w teatrze pan Picq3,
a potem na feste di balio cay Mediolan. Zobaczysz, w jak wolnym jest
tempie. Menuet sam w sobie jest bardzo pikny. Trafi tu z Wiednia, a jego
autorem jest z ca pewnoci Deller4 lub Starzer5 Ma duo nut. Dlaczego?
Poniewa jest to menuet teatralny i naley go taczy wolno. Menuety
mediolaskie i w ogle menuety woskie maj bardzo duo nut, lecz taczy
si je wolno, cho zawieraj du ilo taktw. Na przykad w czci
pierwszej 16, w drugiej 20, a nawet 24.
W Farmie poznalimy pewn piewaczk. Bylimy u niej i suchalimy jej

wspaniaego piewu. To sawna Bastardella6, ktra: po pierwsze ma

pikny gos, po drugie bardzo zwinne gardo i po trzecie niewiarygodn
skal gosu.
W mofej obecnoci wypiewaa nastpujce pasae i dwiki:

-9^

F^

=^

ii-

/t-\ /- ^

'"- --HA SL -tb 'lr. -

4rBO

' B/D 168

' Mozart nazywa Nannerl pilniaczk (Fleissig), poniewa przysaa mu menuety Michaa
Haydna spisane z pamici po wysuchaniu ich w czasie koncertu. Dlatego te w jednym
z pniejszych listw, nazywa je menuetami ukradzionymi".
1 Oratoria wykonywane w Salzburgu w okresie wielkiego postu.
3 Carlo Le Picq patrz: 4/23. Menuet taczony przez niego nie zosta} odnaleziony.
4 Florian Johann Deller (17291773), skrzypek i kompozytor na dworze w Stuttgarcie,
a nastpnie w Wiedniu.
5 Joseph Starzer (17261787), kompozytor muzyki baletowej w Wiedniu. Autor
muzyki do
baletu Le gelosie del seraglw, do niedawna przypisywanej Mozartowi (K-i35a).
6 Lucrezia Agujari (17431783), zwana La Bastardella lub La Bastardina, bya
naturaln
crk pewnego arystokraty z Ferrary (std jej przydomek oznaczajcy crk z
nieprawego
oa"). Skala jej gosu obejmowaa trzy i p oktawy i sigaa czterokrelnego c.
9. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU

Rzym, 14 kwietnia 1770

() Rzym z ca pewnoci by ci si spodoba. Koci witego Piotra
roa ksztaty pikne i regularne, podobnie jak wiele innych rzeczy ma tutaj
Pikne i regularne linie. Wanie w tej chwili nios na ulicy najpikniejsze
kwiaty wiata. Powiedzia mi o tym papa.
Jestem wariat i rzecz to znana, ale mam problem: w naszym pokoju jest
tylko jedno ko, a spanie w jednym ku z pap, o czym najlepiej wie
ania, to rzecz absolutnie niemoliwa. Tote bardzo mi spieszno do nowego
lokum.
Narysowaem wanie witego Piotra z kluczami, witego Pawa z mie^i witego ukasza z moj siostr 2 etc.
w kociele w. Piotra miaem zaszczyt ucaowa stop witego Pawa,
e Poniewa na moje nieszczcie jestem zbyt may, trzeba byo mnie,
^go konia, Wolfganga Mozarta, podsadzi3.
Listy
B/D 176
1 Leopold mia szczeglne upodobanie do estetyki symetrii, Ha prostych i ksztatw
regularnych, z czego Wolfgang najwyraniej sobie dworuje.
2 Atrybutem witego ukasza Ewangelisty jest w Wolfgang nie pomija okazji, by
sobie z siostry nie zakpi.
3 Brzowy posg witego Piotra, z XII wieku, przypisywany Amolfo di Gambio,
wedug
legendy wykonany z obalonego posgu Jowisza kapitoliskiego, jest przedmiotem
wielkiego
kultu. Wedug zwyczaju pielgrzymi cauj jego stop. Posg jest ustawiony w bocznej
nawie
bazyliki na wysokim (ponad ptorametrowym) cokole.
10. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Rzym, 21 kwietnia 1770
Cara sorella mia!

Bardzo si ciesz, e spodoba ci si menuet, ktry Signor Picq taczy w

Mediolanie1 i ktry wysaem ci z Bolonii. Mam nadziej, e ju dostaa
kontredans, ktry przesaem w pierwszym licie z Rzymu2. Napisz, czy ci
si podoba3,
a
Poszukaj mi regu arytmetycznych4 (sama je przepisywaa), bo swoje|
zgubiem i nic ju nie umiem. Prosz, przepisz je raz jeszcze wraz z innym?
wiczeniami i mi je przylij.
Manzuoli5 ma ju kontrakt z Mediolanem i bdzie piewa w mojej
operze. Dlatego we Florencji zapiewa mi cztery lub pi arii i zayczy sobie
kilku arii ode mnie. Musiaem je napisa w Mediolanie, gdzie jeszcze nikt nie
sysza adnego mojego utworu dla teatru chcieli si upewni, czy bd
w stanie napisa oper6. Manzuoli zada tysica dukatw. Nie wiadomo
jeszcze, czy przyjedzie Gabrielli7; mwi, e zamiast niej przyjedzie de
Amicis8 Spotkamy j w Neapolu. Chciabym, eby to bya ona i Manzuoli)
bo znamy ich i si z nimi przyjanimy9.
Nic jeszcze nie wiem na temat libretta. Panom von Trogerowi10 i Don
Ferdinando11 powiedziaem, e zaley mi na Metastazju12. Pracuj teraz nad
ari Se ardire e speranza13.
B/D 177
1 Carlo de Picq (lub Le Picq) patrz: 4/23.
2 Kontredans B-dur (K-I23).
W licie z 14 kwietnia 1770 (B/D 176) Leopold pisa: ... w zaczeniu Wolfgang
przesyp
Kontredans i chciaby, eby pan Cyrillus Hofmaim [tancmistrz na dworze w Salzburgw
opracowa do niego pas; chce, eby najpierw, gdy zaczyna gra dwoje skrzypiec,
taczyy ty1"
dwie osoby, a potem, w miar jak wchodz pozostae instrumenty, wczali si pozostali
tancerz
Najlepiej, eby taczyo pi par pierwsza para zaczyna przy pierwszym solo, druga
P* '
drugim i tak dalej, poniewa jest 5 soli i 5 tutti".
1770
3 Do tego miejsca list jest po wosku, dalej po niemiecku.

4 Od wczesnego dziecistwa Mozart pasjonowa si arytmetyk.

5 Giovanni Manzuoli florencki kastrat, odtwrca tytuowej partii w operze Mozarta
Ascanio m Alba (K-ni) wystawionej w Mediolanie w 1771.
o Chodzi o arie: Misero me (K-77) i Fra cento affanni (K-88) hib Misero tu non sei (K73a)
_ wszystkie do sw Metastazja.
7 Carerina Gabrielli (17301796), sopran koloraturowy, jedna z najwybitniejszych
piewaczek drugiej polowy XVIII wieku.
8 Anna Lucia de Amicis (17331796), sopran, pierwsza odtwrczyni Partii Giuni w
operze
Ludo Silla (K-135) wystawionej w Mediolanie 26 grudnia 1772.
Ostatecznie ani Manzuoli, ani Gabrielli, ani de Amicis nie piewali w Mitridate, re di
Ponto (K-87), lecz Guglielmo d'Ettore (Mitridate), Antonia Bemasconi (Aspasia) i Anna
Francesca Varese (Ismene).
' Leopold Troger jeden z adiutantw generalnego gubernatora Mediolanu. Jego
siostra
mieszkaa w Salzburgu.
" Don Ferdinando Germani.
12 Autorem libretta bdzie nie Metastazjo, lecz Vittorio Amedeo Cigna-Santi.
" Se ardire, e speransa (K-82) do sw Metastazja (z libretta do opery Demofoonte).
ii. DO SIOSTRY W SALZBURGU
(Rzym, 25 kwietnia 1770)
Cara sorella mia!
(...) Wczoraj bylimy w San Lorenzo na nieszporach, dzi rano na sumie,
a wieczorem znw pjdziemy na nieszpory, poniewa to wito Matki Boskiej
Nieustajcej Pomocy4.
Przed kilkoma dniami bylimy na Kapitelu i widzielimy wiele piknych
rzeczy2. Gdybym ci chcia opisa to wszystko, co tam widziaem, nie
starczyoby mi papieru.

Graem ju na dwch akademiach i jutro znw zagram3. (...) Gdy skocz

^en list, zabior si do pisania symfonii, ktr ju dawno zaczem4. Aria5
^st ju skoczona, a symfonia u kopisty (jest nim papa). Nie chcemy jej
ddawa na zewntrz, bo by j ukradziono6.
Pozdrw wszystkich przyjaci i ucauj ode mnie rce mamy, twj
^alaliera
Wolfgango w Niemczech
Amadeo w Italii
wna ^put mundi
5 kwietnia roku 1770,
Wstpny bdzie 1771 ^jnasb 7.
Mozart
czyli to samo na pocztku, co na kocu, a w rodku
B/D 179 list jest po wosku.
1 wite oficja ku czci Matki Boskiej Nieustajcej Pomocy odbyway si w kociele San
Lorenzo in Damaso w Palazzo delia Cancelleria.
2 Mozart oglda zbiory Palazzo dei Conservatori i Palazzo Nuovo na Kapitelu.
3 i9-go kwietnia Wolfgang gra u ksicia Sant' Angelo, 20-ego u ksicia Agostino
Chigi
a 26-go w Palazzo Barberini.
4 Najprawdopodobniej chodzi o symfonie: K-95 i K-97 (obie w D-dur).
5 Se ardire, e speransa (K-82) patrz: 10/13.
6 Leopold by nieufny, uwaa, e kopici s nieuczciwi, bo dodatkowo wykonuj kopie
nielegalne, ktrymi potem handluj. Praktyki tego rodzaju nie naleay zreszt do
rzadkoci.
7 Mozart bardzo lubi bawi si cyframi i liczbami.
12. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU

Rzym, 28 kwietnia 1770

Siostrze cauj buk, a mamie rce.
Jeszcze nie widziaem ani skorpionw, ani pajkw. Tutaj w ogle si
o nich nie mwi.
Mama z atwoci rozpozna moje pismo, niech wic szybko do mnie
napisze, bo w przeciwnym razie bd si musia podpisywa wasnym
nazwiskiem.
B/D 181
13. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU
Rzym, 2 maja 177
Chwali Boga jestem zdrw. Mamie cauj rce, a siostrze buk, nos,
usta i oj ta niewyparzona gba pup, jeli jest czysta.
Wolfgango Mozart
Rzym 1770
B/D 182
14. POSTSCRIPTUM DO SIOSWKW SALZ8URGU
Neapol, 19 maja 1770
Cara sorella mia.
(...) Jak ma sle kanarek? Czy cigle piewa? Czy gwide? A wiesz
dlaczego pytam? Poniewa tutaj, w przedpokoju, te mamy kanarka, ktry
tak samo haasuje. (...) Wczoraj, po raz pierwszy zaoylimy nasze nowe
ubrania. Wygldalimy licznie, jak anioki, ale w zwizku z tym obawiam
si e kiedy wrcimy do domu, nie bd ju one tak pikne. (...)
Wolfgang Mozart
30-go maj wystawi oper Jommellego, ale Jommelii jej jeszcze nie
skoczy1. W kaplicy zamkowej w Portici widzielimy krla i krlow2.
Widzielimy te Wezuwiusz.
Neapol to pikne miasto, lecz nazbyt ludne, zreszt tak samo jak Pary
lub Wiede. Ale jeli idzie o tupet i bezczelno ludzi, to nie wiem, ktremu

z miast Londynowi czy Neapolowi naleaoby przyzna palm

pierwszestwa.
Tutejsi lazzaroni maj swojego starszego, czyli szefa, ktry co miesic od
krla Neapolu dostaje 25 dukatw srebrem jedynie za to, by trzyma swych
lazzaroni w ryzach.
W operze piewa de Amicis 3. Poszlimy j zobaczy poznaa nas od
razu. Drug oper sezonu komponuje Cafaro4, trzeci Ciccio de Majo5,
czwart jeszcze nie wiadomo kto.
Zagldaj do Mirabell6, aby posucha Litanii, Reginae Coeli i Salve
Reginae. pij dobrze przyjemnych snw. (...)
Wolfgang Mozart
/D 184. List jest czciowo po wosku, czciowo po niemiecku.
Armida abbandonata Niccolo Jommellego (do libretta Francesco Saverio de Rogatisa)
w roku 1770 otworzya sezon w Teatro San Carlo.
2 ^rdynand IV (17511825), od 1759 krl Neapolu i Sycylii, od roku 1816 take krl
)ga Sycylii. Krlowa Maria Carolina (17521814) bya jedn z crek cesarzowej
Marii
Teresy.
3 Anna Lucia de Amicis patrz: 10/8.
i H ^^^s Cafaro (17061787), maestro di cappella w Neapolu, nauczyciel piewu
awesynu krlowej Marii Caroliny, twrca oper oraz muzyki religijnej. Tutaj chodzi o
jego
r? Antigono (do libretta Metastazja), ktrej premiera odbya si 13 sierpnia 1770.
lih ^^ssco de Majo (17321770), zwany Ciccio, pisa trzeci oper sezonu
Eumene (do
, p a "P^tolo Zena), ale zmar przed jej ukoczeniem. Dzieo ukoczyli Giacomo
Insanguine
^uale Errichelli. Premiera odbya si 20 stycznia 1771.
raac Mirabell w Salzburgu letnia rezydencja ksicia arcybiskupa Salzburga dzi
ju
"Istniejcy.
15. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Neapol, 29 maja 1770
Carissima sorella mia.l

Przedwczoraj poszlimy na prb opery Signora Jommellego2. Jest dobrze

napisana i naprawd mi si podobaa. Rozmawialimy z Signore Jommellim
by dla nas bardzo uprzejmy. Bylimy te w kociele, aby posucha
muzyki Signore Ciccio di Majo3. Jest bardzo pikna. On take z nami
rozmawia i te by bardzo uprzejmy. Signora de Amicis4 piewaa cudownie.
Dziki Bogu jestemy zupenie zdrowi, a ja, kiedy z Salzburga przychodzi
list, czuj si doprawdy wspaniale. Prosz, pisz do mnie we wszystkie dni,
w ktre odchodzi poczta, nawet jeli nie masz nic do powiedzenia. Po prostu
bardzo pragn dostawa list kadego dnia, kiedy przychodzi poczta.
Mam nadziej, e otrzymaa ju list, w ktrym by drugi list w innym
jzyku i e go zrozumiaa. Nie byoby le, gdyby od czasu do czasu napisaa
mi licik po wosku.
Nie wiem, co jeszcze napisa chyba to, eby przekazaa ode mnie
pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek, a zwaszcza dla Signore
de Schiedenhofenas i dla Signore de Amanna6, eby zapytaa ich, jak si
maj i eby mi o tym koniecznie napisaa. Addio.
Wolfgango Amadeo
Mozart
29 maggio mino 1770
Ucauj ode mnie rce mamie.
B/D 188
1 Najdrosza siostro" List jest w caoci po wlosku.
2 Annida abbandonata Nicco Jommellego.
3 Francesco de Majo patrz: 14/5. Nie wiadomo, jakich utworw muzyki religijnej
tego
kompozytora Mozart wtedy sucha.
4 Anna Lucia de Amicis pierwsza wykonawczyni partii Giunii w operze Ludo SiM
(K-I35) w Mediolanie w 1772 piewaa w operze Jommellego, a nie (jak mona by
sdzie) na
koncercie muzyki religijnej.
5 Schiedenhofen patrz: 2/4.

6 Optatus Basil von Amann (17471783), jeden z synw radcy dworu Franza Antona
von
Amanna; zwrci na siebie uwag sprzeniewierzeniem pienidzy z kasy dworu oraz
chorob
umysow.
(
16. posTscRyruM DO SIOSTRY w SALZBURGU
Neapol, 5 czerwca 1770
Cara sorella mia.
Wezuwiusz mocno dymi, grzmi i byska. Bylimy dzi na kolacji u pana
Doia S kompozytora niemieckiego i bardzo zacnego czowieka.
A teraz opisz ci, jak yjemy. Wstajemy o 9-ej, czasami o lo-ej, potem
idziemy do restauracji. Po obiedzie pracujemy (piszemy), a potem znw
wychodzimy do restauracji na kolacj. Co na kolacj? W dni tuste p
kurczaka albo kawaek pieczeni, w dni chude rybka. No a potem udajemy
si na spoczynek. Czy pani zrozumiaa? Przejdmy lepiej na salzburski2. Ja
i papa, chwali Boga, jestemy zdrowi. Mam nadziej, e i wy macie si
dobrze. (...)
Rzym i Neapol to miasta piochw. (...)
Graj tu teraz oper Jommellego3. Jest pikna, chocia dla teatru,
moim zdaniem, troch nazbyt ukadna i starowiecka. Ale de Amicis *
piewa niezrwnanie, podobnie Aprile s, ktry piewa w Mediolanie. Tace
s strasznie napuszone. Niemniej teatr jest pikny, krl za le wychowany,
jak wszyscy neapolitaczycy. Przez cay czas trwania opery sta na taborecie,
eby by wyszym od krlowej6. Ale krlowa jest grzeczna i adna. Na molo
(miejsce promenad) pozdrowia mnie bardzo uprzejmie a sze razy. Co
wieczr daj nam do dyspozycji karoc na przejadk po molo.
W niedziel zaproszono nas na bal, ktry wyda ambasador Francji7. (...)
Wolfgang Mozart
5 czerwca 1770
B/D 189
Joseph Doli (zm. 1774), secondo maestro w konserwatorium Sant' Onofrio w Neapolu.
List jest osobliw mieszanin woskiego, francuskiego, niemieckiego oraz dialektu

^burskiego i szwabskiego,
Arrmda abbandonatapatrz: 14/1.
Anna Lucia de Amicis patrz: 10/8.
Giuseppe Aprile patrz: 4/21.
Maria Carolina patrz: 14/2.
Loujs-Cesar-Renaud, wicehrabia de Choiseul, diuk de Prasiin (1735 1791). By
asadorem Francji w Neapolu w latach 176771. Zmar tego samego dnia, co Mozart
5 stu^ 1791 roku.
Uny
17. POSTSCRIPTUM DO MATKitSIOSTRY
W SALZBURGU
Neapol, 16 czerwca 1770
Jeszcze yj i wci jestem jak zawsze radosny, bo strasznie lubi
podrowa. Pojechaem nawet, eby zobaczy morze nad Merditerranee \
Cauj mamie rce, a Nannerl cmokuj 1000 razy.
syn Stefek i brat Jasio-Kielbasio.
B/D 191
1 Mozart przekrca stowo Mediterranee (Morze rdziemne) na skatologiczne
Merditerranit|
(z wl. merda lub franc. merde gwno").
18. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Rzym, 7 lipca 1770
Cara sorella mia!
Byem mile zaskoczony tym, e tak piknie potrafisz komponowa.
Krtko mwic pie jest liczna. Powinna czciej prbowa. Dostaa ju
menuety Haydna. Prosz, przylij mi sze nastpnych menuetw1. Addio. (...)
Wolfgang Mozart
PS. Dla wszystkich moich przyjaci i przyjaciek moje pozdrowienia,
a dla mamy ucaowanie rczek.
Mademoiselle, mam zaszczyt pozostawa twym najunieszym sug

i bratem.
Cheyalier de Mozart2
Rzym, 7 lipca 1770 roku
Addio, trzym si krzepko i zrb z hukiem kupk w eczko 3.
B/D 197
1 Menuety Michaa Haydna patrz: 8/1. Wspomnianych tu 6 menuetw nie jest l^
dotychczas sdzono autorstwa Mozarta (K-105), lecz niezidentyfikowanego
kompozytor
ktrym by moe jest Micha Haydn. Wspomniana tu pie prbka kompozytorski
moliwoci Nannerl nie zachowaa si.

2 Jeden z rzadkich przykadw uycia przez Mozarta swojego tytuu Rycerza (ChwaWl
lub Kawalera (Orderu Zotej Ostrogi). W tym wypadku Mozart uywa tego tytuu
oczywisO
z przymrueniem oka, w sposb artobliwy i kpiarski.
3 Data i ostatnie zdanie po wosku.
1770
19. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU
Bolonia, 21 lipca 1770
Z okazji imienim ycz mamie wszystkiego najlepszego, eby w dobrym
zdrowiu ya jeszcze setki lat, o co wci prosz Pana Boga i codziennie
modl si za was obie. Kiedy wrc, nie bd mia dla was innego prezentu
noa wiecami i dzwoneczkami z Loreto. (...)
1000 razy cauj mamie rce i a do mierci pozostaj wiernym jej synem
Wolfgang Mozart
Cara sorella mia1.
ycz ci, eby Bg zawsze ci dawa zdrowie i eby pozwoli ci y jeszcze
sto lat i umrze, jak bdziesz miaa 1000 lat. (...) Nie wiem jeszcze, jaki
bdzie tytu opery, ktr mam skomponowa dla Mediolanu. Addio.
(Dopisek na kopercie2):
Nasz rzymski gospodarz3 ofiarowa mi Opowieci z Tysica i Jednej Nocy
po wosku. To bardzo zabawna lektura. (...)

B/D 199
1 List jest w caoci po wosku. Imieniny Anny Marii i Nannerl przypaday na 26-go
lipca.
2 Koperta z dopiskiem nie zachowaa si. Tre dopisku poda G.N. von Nissen w
swojej
Biographie W.A. Mozart's (Lipsk 1828).
3 Steffano Usienghi kurier papieski. By gospodarzem (zarzdc) rzymskiego domu
Mozartw w Palazzo Scatizzi przy Piazza Nicosia.
20. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Bolonia, 4 sierpnia 1770
() Absolutnie lepie) pisa nie mog, bo moje piro nie jest do pisania
listw, lecz muzyki.
Ju naprawiono mi skrzypce i znowu codziennie mog gra1. Wspominam
0 tym, bo mama pytaa, czy wci jeszcze gram na skrzypcach.
Co najmniej sze razy ju miaem zaszczyt pj sam do kocioa2
' "czestniczy we wspaniaych oficjach. A tymczasem napisaem cztery
Boskie symfonie, nie liczc arii (skomponowaem ich ju 5 albo 6) ani
Motetu3 (...)
Obecnie moj jedyn przyjemnoci jest wykonywanie tanecznych pas
pas anglais, cabrioles i grand ecart.
Listy
Wochy to kraj piochw, wszyscy tutaj wci drzemi! Addio.
Wolfgang Mozart
Pozdrowienia dla wszystkich moich dobrych przyjaci i przyjaciek. Ucauj
rce mamie!
B/D 202
1 Chodzi o dziecice skrzypce Wolfganga, przechowywane obecnie w Muzeum Mozarta
w Salzburgu.
2 Leopold po wypadku w podry (mia kontuzjowan nog) by unieruchomiony w
ku

lub w fotelu i nie mg wychodzi z domu, dlatego na religijne oficja Wolfgang musia
chodzi sam.
3 Niewtpliwie chodzi o symfonie: K-8i, 84, 95, 97. Skomponowane w tym samym
czasie
arie to: K-7i, K-73A, K-77, K-78, K-79, K-82 i K-83, a motet, jak dotychczas sdzono,
to Ergo
interest (K-I43), ale najnowsze badania wykluczyy moliwo powstania tego utworu w
lutym
1770 w Mediolanie, zosta on skomponowany w Salzburgu pod koniec 1773 roku.
21. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Bolonia, 21 sierpnia 1770
Ja te yj jeszcze i nawet jestem bardzo wes. Przysza mi dzi ochota \
pojedzi na ole. We Woszech jest taki zwyczaj, wic pomylaem, e
powinienem sprbowa.
Mielimy zaszczyt odwiedzi pewnego dominikanina1. Uwaaj go tutaj
za witego, ale ja w to nie wierz, bo czsto na niadanie wypija najpierw
filiank czekolady, a potem duy kielich mocnego hiszpaskiego wina. Sam
miaem honor zje obiad z tym witym, ktry zacz od wypicia sporej
iloci wina i zakoczy rwnie duym kielichem mocnego wina. A w rodku
spaaszowa dwa adne kawaki melona, brzoskwini, gruszk, 5 filianek
kawy, cay talerzyk ptaszkw oraz dwa talerze mleka z cytryn. Moliwe, ze
mia tak diet, chocia ja w to nie wierz, bo byoby to za wiele, tym
bardziej, e jeszcze sporo zostawi sobie na podwieczorek.
Bd zdrowa, addio. Ucauj rce mamy i pozdrw wszystkich naszych
znajomych.
Wolfgang Mozart
1770
(...)
B/D 204
1 By nim najpewniej Ojciec Pitro Zerwonicki, ktry uczy miejscowe sieroty gry na
skrzypcach. Pacia za to rodzina Pallavicinich woskich protektorw Mozarta.
22. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Bolonia, 8 wrzenia 1770
(...) Czytam teraz Telemacha1 jestem ju w drugiej czci. Tymczasem
adieu. Ucauj rce mamie.

Wolfgang Mozart
B/D 207
' Powie Les wentures de Telemaque, fils d'Ulysse (1699) autorstwa Francois de
Salignac
de la Mothe-Fenelona (16511715). Mozart czyta j w wersji woskiej, w wydaniu
weneckim
Flaminio Scarsellego z 1748 roku. To jego pierwszy kontakt z tematem Ideomenea, 10
lat
pniej zaowocuje oper Idomeneo, re di Creta (K-366).
23. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Bolonia, 29 wrzenia 1770
(...) Jestem gboko poruszony wiadomoci o dugiej chorobie panny
Marty, ktr znosi tak cierpliwie. Mam nadziej, e z Bosk pomoc
wyzdrowieje, a jeli nie, to nie naley si tym za bardzo trapi, bo wola Boa
jest zawsze najlepsza Bg dobrze wie, czy lepiej jest by na tym, czy na
tamtym wiecie1.
Niech wie i pocieszy si tym, e po deszczu zawsze jest soce.
Cauj mamy rce. Addio.
Wolfgang Mozart
B/D 211
Chodzi o Mari Marth Hagenauer (17511770), jedn z crek Johanna Lorenza
agenauera, ktra zmara na grulic 29 wrzenia, a wic dokadnie w dniu, w ktrym
ozart pisa ten list. Podobnie osobliwy stosunek do rzeczy ostatecznych Mozart wyrazi
r rotnie' midzy innymi po mierci wasnej matki w Paryu (patrz: list nr 101 z 9 lipca
24. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU
Bolonia, 6 padziernika 1770
() Dzisiaj graem na organach u dominikanw1. (...) Chtnie bym teraz
Listy
posucha Pertezkammersinfonien a nawet sam zagrabym na trbce lu]
gwizdku2. (...)
Wolfgang Mozart
B/D 213

1 Zapewne chodzi o wielkie organy w bazylice San Domenico w Bolonii.

2 Nie jest pewne, co Mozart chcia tu powiedzie. By moe mia na myli tak zwane
symfonie z Berchtesgaden", zwane inaczej Pertolsgattner Divertimenti", w ktrych
stosowano
instrumenty dziecicie trbki, fujarki, gwizdki itp. Jedn z takich symfonii jest
sawna
Symfonia dziecica", ktrej autorstwo wci pozostaje kwesti sporn (Leopold Mozart
lub
Micha Haydn). Nazwa symfonie z Berchtesgaden" wywodzi si od miejscowoci i
regionu
(niedaleko Salzburga), gdzie produkowano instrumenty dziecice i grano takie
symfonie".

25. POSTSCRIPTUM DO MATKI W SALZBURGU

Mediolan, 20 padziernika 17
Kochana mamo, nie mog duo napisa, bo palce mnie bol od pisar
recytatyww1. Niech si mama modli, aby moja opera odniosa sukces
i abymy potem mogli si znowu szczliwie i wszyscy razem spotka. (...)
B/D 214
' Mozart pracowa ju intensywnie nad oper dla Mediolanu: Mitridate, re di Ponto (K87).
26. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 27 padziernika i77
Najukochasza siostro!1
Wiesz, e jestem strasznym gadu, a w kadym razie byem niio
kiedymy si rozstawali, bo teraz musz si porozumiewa na migi, poniewa
syn gospodarza jest guchoniemy od urodzenia2. (...)
Wolfgang Mozart
B/D 216
1 Tym razem Mozart pisze do siostry po niemiecku: Allerliebster Schwester!".
2 Do Mediolanu Mozartowie przyjechali 18 padziernika, ale niestety nie wiadomo S
zamieszkali ani kim by ich gospodarz i jego guchoniemy od urodzenia syn.

1771
27. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 12 stycznia 1771
Najukochasza siostro!
Dawno ju nie pisaem, ale byem bardzo zajty oper1. Teraz nareszcie
mam czas i bd mg lepiej spenia swoj powinno. Chwaa Bogu i dziki
Bogu opera si podoba i teatr jest zawsze peny. Wszyscy si temu dziwi,
a wielu wrcz mwi, e jak dugo s w Mediolanie, nigdy si jeszcze nie
zdarzyo, aby pierwsza opera sezonu cieszya si tak wielkim uznaniem.
- Tata i ja dziki Bogu mamy si dobrze. Mam nadziej, e na Wielkanoc
bd mg opowiedzie wam o wszystkim bezporednio. Addio.
A propos. Wczoraj przyszed do nas kopista i powiedzia, e musi wykona
kopi mojej opery dla dworu w Lizbonie2.
Twj teraz i na wieki wierny brat.
B/D 228
' Mitridate, re di Ponto (K-87). Prapremiera odbya si 26 grudnia 1770 roku w Teatro
Regio Ducal w Mediolanie. Obsada premierowego przedstawienia bya nastpujca:
Guglielmo
d'Ettore (Mitridate), Antonia Bemasconi (Aspasia, narzeczona Mitridata), Pitro
Benedetti
(Sifare, syn Mitridata), Giuseppe Cicognani (Pamace, najstarszy syn Mitridata), Anna
Prancesca
Varese (Ismene, crka krla Party), Gaspare Bassano (Marzio, trybun rzymski). Pitro
Muschietti
(Arbate, gubernator Ninfei).
1 Kopista wykona co najmniej 5 kompletnych kopii partytury, z ktrych jedna (o niej tu
mowa) znajduje si obecnie w bibliotece Palacio Nacional de Ajuda w Lizbonie.
28. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wenecja, 20 lutego 1771
A .
^yi i, dzikowa Bogu, jestem zdrw. De Amicis1 piewaa w San
Wedetto2. Powiedz panu Joanesowi3, e Widerwny4 dziewczyny jak

pery . cigle go wspominaj, zwaszcza Mademoiselle Catarina, tak wic

niecznie musi przyjecha wkrtce do Wenecji i podda si ich attaca, to
^zy da sobie zbi pup na ziemi i tym sposobem sta si prawdziwym
^ecjaninem. Prboway zrobi to ze mn, ale cho jest ich siedem5, nie
, y "^y powali mnie na ziemi. Addio. Ucauj rce mamy, a w imieniu nas
u Pozdrw wszystkich naszych dobrych przyjaci i przyjaciki. (...) Amen.
C. ,232 ~~ Mozartowie przyjechali do Wenecji ii lutego i zamieszkali w domu rodziny
^lettich (Casa Ceseletti).
Aa1^ Lucia de Amicis patrz: 15/4.
Listy
2 piewaa w operze Giovanniego Battisty Borghiego Siroe (do libretta Metastazja) w
San
Benedetto jednym z weneckich teatrw.
3 Jonami Nepomuk Anion Hagenauer jeden z synw Lorenza Hagenauera seniora
z Salzburga patrz: 1/2. Przez 16 miesicy (176879) przebywa w Wenecji i dobrze
znal
rodzin Widerw.
4 12 lutego Mozartowie byli w gocinie u Widerw. Giovanni Wider salzburski
kupiec
osiady w Wenecji i jego ona Rosa mieli 6 crek, o ktrych Wolfgang mwi
dziewczyny jak
pery" (zapewne dlatego, e tak je nazywa Johann Hagenauer).
5 Byo ich siedem" 6 crek i matka.
29. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Werona, 18 sierpnia 1771
Najukochasza siostro.
Nie spaem nawet pl godziny, ale po obiedzie nie lubi spa. Moesz
mie nadziej, moesz wierzy i myle, ufa i niezmiennie trwa w przewiadczeniu, moesz sobie wyobraa i y nadziej, e jestemy zdrowi, co
ja niniejszym mog potwierdzi. Bardzo si piesz. Addio.
Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i wszystkich przyjaciek. A panu
Heffnerowi1 powodzenia w jego podry. Zapytaj, czy przypadkiem nie
widzia si z Annamiedl?2 Addio. Wszystkiego dobrego. Ucauj ode mnie

rce mamy. Prawda, e piknie pisz?

Wolfgang
B/D 241
1 Heinrich Wilhelm von Hefmer syn byego burmistrza Salzburga Franza Friedricha
von Heffnera. Przyjaciel Mozarta.
2 Zdrobnienie od Anna Maria najpewniej ow Annamiedl bya jedna z salzburskich
koleanek i przyjaciek Mozarta, ale wobec wielkiej popularnoci tego imienia nie jest
moliwe
domyli si, ktr z salzburskich Annamiedl mia Mozart na myli.
30. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 24 sierpnia i?71
Najukochasza siostro!
Strasznie gorco byo w podry, a kurz by tak nieznonie dokuczli^'
e niezawodnie padlibymy z wyczerpania i braku powietrza, gdyby n1
znalaz si na to jaki sposb. Nie padao ju od miesica, tak w kadym razi
1771
twierdz mediolaczycy. Dzi spado kilka kropel deszczu, ale zaraz potem
nwszo soce i znw si zrobio bardzo gorco. Zrb, co mi obiecaa (wiesz
moja kochana, co mam na myli), bardzo ci o to prosz, bd ci za to
ogromnie wdziczny1.
Ostatnio ksiniczka miaa biegunk, czyli sraczk, a poza tym nic
nowego2. Czego nowego spodziewam si dowiedzie od ciebie. Napisz.
Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek. Ucauj rce mamy.
padam z gorca. Rozpinam koszul. Addio. Trzymaj si.
Wolfgang
PS. Nad nami jest skrzypek, pod nami te skrzypek, obok jaki profesor
daje lekcje piewu, a w ostatnim pokoju vis d vis naszego oboista3.
Kiedy si komponuje, jest to bardzo zabawne pomysy fruwaj w powietrzu.
B/D 242

* Chodzi oczywicie o sprawy sercowe Mozarta.

2 Maria Beatrice Ricciarda d'Este, ktra wkrtce polubi arcyksicia Ferdynanda
(1754
1806), syna cesarzowej Marii Teresy. Dla uwietnienia uroczystoci zalubin cesarzowa
Maria
Teresa zamwia u Mozarta oper Ascanio in Alba (K-m).
3 Niestety nie jest znany adres tego mediolaskiego domu penego muzykw.
31. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Najukochasza siostro!
Mediolan, 31 sierpnia 1771
Bogu dzikowa wci jestemy zdrowi. Na twoj intencj zjadem ju
wiele dobrych gruszek, brzoskwi i melonw.
Moj jedyn rozrywk jest tutaj porozumiewanie si z guchoniemym na
""gi i musz powiedzie, e w tej dziedzinie doszedem do perfekcji \
Wczoraj przyjecha pan Hasse2 dzisiaj pjdziemy do niego z wizyt.
Dopiero w ubiegy czwartek dostaem libretto serenaty3.
Nie wiem, co jeszcze napisa. Przypominam o mojej probie, nawet
0-yby si w tej sprawie nic wicej nie dao zrobi. Ty mnie rozumiesz 4.
Pozdrowienia od pana Germaniego, a zwaszcza od jego maonki, ktra
asznie chciaaby was pozna5. A take od pastwa d'Astich 6, no i oczywicie
e mnie. Dla wszystkich przyjaci i wszystkich przyjaciek. Cauj rce
"^y. Addio.
B/t)
Wolfgang
Dom guchoniemego guchoniemy yn gospodarza patrz: 26/2.
Listy
2 Johann Adolf Hasse (16991783), zwany II Sassone, w Wiedniu przebywa od 1764
roku.
3 Opera Mozarta serenata teattale Ascanio w. Alba (K-in); autorem libretta by
Giuseppe Parini.

4 Sprawy sercowe Mozarta.

s Ferdinando i Therese Gennani.
6 Mariann d'Asti von Asteburg i Francesco d'Asti.
32. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 13 wrzenia 1771
K.S.1.

Pisz po prostu, eby pisa. Mczy mnie okropny katar. Pannie W. von
Mlk2 powiedz, e si bardzo ciesz z tego, i niebawem wrc do Salzburga
oraz e mam nadziej otrzyma za menuety tak sam nagrod, jak dostaem '
na jej akademii. Ju ona bdzie wiedziaa, co mam na myli3.
B/D 245
' K.S. = Kochana Siostro.
2 Maria Anna Barbara (Waberl) von Mlk (17521823) z zaprzyjanionej z Mozartami
salzburskiej rodziny von Mlk.
3 Nie wiadomo jakie to menuety, ale nagrod najpewniej byt caus.
33. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 21 wrzenia i771
Dziki Bogu mam si dobrze, ale pisa nie mog, poniewa po pierwsze
nie wiem co, a po drugie jestem bardzo zajty komponowaniem, e a bol
mnie palce. Addio. Cauj rce mamy.
Czsto gwid nasz sygna, ale nikt mi nie odpowiada.1. Brakuje roi
jeszcze dwch arii i serenata bdzie gotowa2. Pozdrowienia dla wszystkich
przyjaci i przyjaciek.
Nie chc wraca do Salzburga obawiam si, e ja rwnie mgby"
tam zwariowa3.
Wolfgang
B/D 246

* Mozart i Nanneri mieli swj sygna porozumiewawczy.

1771
i Komponowanie dwuaktowej opery (serenata teatrale" albo festa teatrale") Ascanio in
Alba Mozart zakoczy 23 wrzenia 1771. Prapremiera odbya si w Teatro Regio Ducal
y Mediolanie 17 padziernika 1771. W premierowym przedstawieniu piewali: Gertrud
palcnini (Wenecja), Giovanni Manzuoli (Ascanio), Antonia Maria Girelli (Sylwia, nimfa
rodzona z krwi Herkulesa), Giuseppe Tibaldi (Alceste, kapan), Adamo Soizi (Faun).
Dyrygowa
od klawesynu Wolfgang Amadeusz Mozart.
po operze wystawiony by balet Jean-Georges Noverre'a z muzyk Mozarta, z ktrej
zachowao si w transkrypcji na fortepian tylko 9 fragmentw K.Anh-207 (KC27.o6).
Opera bya wznawiana 19 i 20 padziernika oraz prawdopodobnie 27 i 28
padziernika.
3 Aluzja do powtarzajcych si przypadkw choroby umysowej w Salzburgu, o ktrych
Mozart dowiedzia si z zaginionego dzi listu od matki.
34. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 5 padziernika 1771
Ja rwnie mam si dobrze, ale stale chce mi si spa. Dwukrotnie ju
bylimy u hrabiego Castelbarco1, ktry w teatrze przysuchiwa si pierwszej
prbie mojego dziea 2.
I nic nowego poza tym, e w najbliszy wtorek znw bdzie prba 3. Papa
wytrci mi piro z rki, bo ju wszystko opisa.
Jest tu Signora Gabrieli!4 niebawem zoymy jej wizyt, poniewa
mamy zamiar pozna wszystkie dobre piewaczki. Addio. (...)
Wolfgang
B/D 248
' Hrabia Carlo Ettore di Castelbarco (17501814).
2 Ascanio in Alba (K-m).
3 8 padziernika 1771.

* Caterina Gabrielu (17301796) patrz: 10/7.

35. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Najukochasza siostro!
Mediolan, 26 padziernika 1771
Ja rwnie. Bogu dziki, mam si dobrze. Moja praca jest ju skoczona
am wicej czasu na pisanie listw. Tylko, e nie wiem o czym pisa, bo
^uz wszystko opisa, ja za nie wiem nic poza tym, e na loterii wyszy
Listy
numery 35, 59, 6o, 61 i 62 i e gdybymy na nie postawili, tobymy wygrali.
Ale poniewa nie gralimy, tomy ani nie wygrali, ani nie przegrali. Po prostu
zakpilimy sobie ze wszystkich.
Dwie arie z serenaty byy bisowane piewali je Manzuoli1 i prima
donna Girelli2. Mam nadziej, e w Triebenbach3 bawisz si dobrze, a jeli
pogoda pozwala, to na pewno strzelacie4 lub chodzicie na spacery. Zaraz
idziemy na oper5. Pozdrowienia dla wszystkich. (...)
Wolfgang
B/D 251
1 Giovanni Manzuoli piewal tytuow parti Ascania, bisowa wic jedn ze swoich
arii: nr
5, i6, 22 lub 25.
2 Maria Antonia Girelli piewaa ari Sylwi, bisowaa wic ari nr 14, 19 lub 23.
3 W Triebenbach znajdowaa si letnia rezydencja rodziny Schiedenhofenw, u ktrych
Anna Maria i Nanneri zapewne przebyway na wypoczynku.
4 Strzelanie do celu (Blzischiessen") byo w Salzburgu ulubion rozrywk Mozartw.
5 Chodzi o oper Johanna Adolfa Hassego Ruggiergo omero L'Eroica gratitudine (do
libretta
Metastazja); bya to ostatnia opera Hassego.
36. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 2 listopada 1771

(...) Dzi daj oper Hassego1, ale poniewa papa wci nie wychodzi2, ja
te nie mog pj. Na szczcie znam na pami wszystkie arie i pozostajc
w domu mog ich sucha i je oglda w wyobrani.
B/D 254
* Ruggiero omero L'Eroica gratitudine Johanna Adolfa Hassego.
2 Leopold, unieruchomiony z powodu kontuzjowanej nogi, nie opuszcza domu.
37. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 23 lub 24 listopada i771
Najukochasza siostro!
(...) Pan Manzuoli1, ktrego tu wszyscy uwaaj za najbardziej inteli
gentnego z kastratw, na stare lata popisa si gupot i pych. Za rl
w operze obiecano mu 500 gighati, ale poniewa w kontrakcie nie byo mw
o tym, e ma piewa rwnie w serenacie, zada dodatkowo 500 gigliati,
czyli w sumie 1000 gigliati. Dano mu 700 gigliati2 oraz pikne puzderko ze
zota (uwaam, e to wcale nie mao), ale on, jak to prawdziwy kastrat, odesa
owych 700 gigliati razem ze zotym puzderkiem i wyjecha bez niczego.
yie wiem, jak to si skoczy, ale myl, e nie wyniknie z tego nic
dobrego. (...)
Wolfgang
B/D 257
' Giovanni Manzuoli piewa w operze Hassego i w operze Mozarta (serenata teatrale")
-Ascanio in Alba.
2 700 gigliati = 700 dukatw. Bya to suma bardzo pokana. W przeliczeniu na
dzisiejsze
pienidze byoby to ponad 50000 dolarw.
38. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU
Mediolan, 30 listopada 1771
Pisz, abycie nie pomylay, e jestem chory. Addio. Cauj rce mamy
i pozdrawiam wszystkich przyjaci.
Widziaem, jak na Placu Katedralnym wieszano czterech drabw. Wieszaj

tu tak samo. iak w T winio i

samo, jak w Lyonie i.
Wolfgang
B/D 258
' Wsi
sierpniu 1766 roku lo-letni Mozart przyglda si egzekucji w Lyonie.
39. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Bolzano, 28 padziernika 1772
Ju jestemy w Bolzano. Ju? Dopiero! Jestem godny, spragniony, senny,
-^ay, ale zdrowy. Zwiedzilimy opactwo w Hali, gdzie graem na organach.
%" zobaczysz si z Nanneri Nader i, to jej powiedz, e rozmawiaem
. P^em Brindlem2 (jej amantem), ktry zobowiza mnie, abym przekaza
. P2drowienia od niego. Mam nadziej, e dotrzymaa sowa i w niedziel
^a do D.N.3. egnaj i napisz co nowego.
Luty
^
Co za chlew w tym Bolzano. Oto wierszyk pewnej osoby ktra bya
wcieka i za na Bolzano, jak wszyscy diabli:
Do Bolzano pojecha?
To lepiej kopniaka dosta!" *
B/D 264
1 Prawdopodobnie chodzi o Mari Ann (Nannerl) Raderer.
2 Joseph Anton Brindl piewak (bas) w salzburskiej Hofkapelle w latach 177483.
3 Zdaniem Friedricha Breitingera (salzburskiego dziejopisa) D.N." to nikt inny tylko
wwczas trzynastoletnia Maria Anna Klara (Nannerl) Daubrawa von Daubrawaick
(1759
i8i8), ktra w 1778 polubi Joachima Ferdinanda von Schiedenhofena; w owym czasie
naleaa
do krgu bliskich przyjaci Mozarta.

4 Nie wiadomo, dlaczego Mozart (a wczeniej rwnie Leopold) pisze o Bolzano z

takim
lekcewaeniem i pogard.
40. DO MATKI I SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 7 listopada 1772
Niech si mama nie przerazi, widzc moje pismo, a nie papy, ale po
pierwsze jestemy u pana d'Astiego1, u ktrego jest rwnie baron Cristani2,
i maj sobie tak wiele do powiedzenia, e papa z ca pewnoci nie bdzie
mia czasu napisa, tym bardziej, e po drugie jest zbyt leniwy.
Do Mediolanu przyjechalimy 4-go w poudnie i jestemy zdrowi. Wszyscy
nasi przyjaciele s teraz na wsi albo w Mantui, z wyjtkiem wanie pana
d'Astiego i jego maonki, ktrzy prosili, bym mamie i siostrze przekaza od
nich najlepsze pozdrowienia.
Jest tu te pan Myslivecek. (...)
Niech mama nie zapomni adresowa listy bezporednio do nas, poniewa
nie ma tutaj zwyczaju (jak w Niemczech) dostarczania listw do adresatw
i sami musimy chodzi na poczt.
Poza tym nic nowego, spodziewamy si raczej czego nowego z Salzburga.
Mam nadziej, e dostaycie ju list z Bolzano. Kocz, bo nie mam w0
wicej do napisania. Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci. Caujemy marn?
100000 razy na wicej zer zabrako miejsca. A siostr wolabym uciska
raczej in persona ni w mylach.
Carissima sorella3
Mam nadziej, e widziaa ju dam (wiesz dobrze jak4). Jeli ^
zobaczysz, to przeka jej ode mnie ukony. Mam te nadziej, a waciwi
jestem pewny, e masz si dobrze. Zapomniaem ci powiedzie, e widzielimy
tutaj pana Belardo 5 tancerza, ktrego poznalimy w Hadze albo w Ain
7772
terdaolio- T on zaatakowa szpad pana Nieriego6, poniewa sdzi, ze
.ego przyczyny nie zosta dopuszczony do taczenia w teatrze.
Addio. Nie zapominaj o swym wiernym bracie

Amadeo Wolfgango Mozarcie

B/D 265
i Francesco d'Asri (adiutant w biurze kanclerza austriackiego) i jego ona Mariann
d'Asti von Asteburg woscy przyjaciele i dobroczycy Mozarta.
Carlo Andrea Cristani (zm. 1806).
List do matki jest po niemiecku, a do siostry po wosku.
Sprawa sercowa patrz: 39/2.
Posta niezidentyfikowana.
Pitro Nieri tancerz i kompozytor muzyki baletowej.
41. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Mediolan, 5 grudnia 1772
Zostao mi jeszcze do skomponowania 14 numerw i bdzie koniec1,
chocia tercet i duet waciwie powinno si liczy podwjnie2. Nie
mog duo pisa, poniewa po pierwsze nie mam nic nowego do powiedzenia, a po drugie w ogle nie wiem, co pisz, gdy wszystkie
moje myli zajte s oper i mogoby si zdarzy, e zamiast listu
napisabym ari.
Pastwo Germani3 przesyaj najlepsze pozdrowienia dla ciebie, dla
mamy i dla pana Adigassera 4.
W Mediolanie nauczycem si nowej gry mercante infiera5. Jak wrc,
to zagramy. (...)
Pozdrowienia dla piknej Nandl i dla kanarka, bo s to (wraz z tob)
najbardziej niewinne istoty w naszym domu.
Fischietti" zapewne wkrtce zabierze si do komponowania opery buffa
(PO niemiecku), opery zbzikowanej.
Addio. Mamie cauj rce.
^ 269.
Chodzi o 3-aktow oper (dramma per musica") Ludo Silla (K-I35) dla Teatro Regio
ucal w Mediolanie, do libretta Giovanniego de Gamerry (17431803) i Metastazja.
Prapremiera
Pery odbya si 26 grudnia 1772 z nastpujc obsad: Bassano Morgnoni (Lucio Silla),
Anna
"da de Amicis (Giunia), Venanzio Rauzzini (Cecilio), Felicita Suarti (Lucio Cinna),
Daniella
'ozi (Celia), Giuseppe Onofrio (Aufidio). Dyrygowa (najpewniej) Mozart. W karnawale

'72/73 opera bya grana 26 razy.

z ^zy balety byy wczone do opery: dwa midzy aktami i trzeci na kocu. Byy to:
Le
sle del serraglio. La sowia di negromanzia i La ciaconna. Choreografi baletu La scuola
di
Listy
negromanzia opracowa Giuseppe Salomini, dwch pozostaych baletw Carlo Le
Picq.
Zachowaa si wasnorczna kopia Mozarta muzyki do baletu Le gelosie del serraglio
(K-i35a), co
sprawio, e jeszcze do niedawna sdzono, ze jest ona dzieem Mozarta. Jej autorem w
istocie
by Joseph Starzer.
2 Tercet Quell' orgoglioso sdegno (nr 18) i duet D'Eliso m sen m'attendi (nr 7), jako
bardziej
rozbudowane, wymagay niewtpliwie wicej pracy ni zwyke arie.
3 Therese i Ferdinando Germani patrz: 4/25.
4 Anton Cajetan Adigasser patrz: 2/8.
5 Gra w karty.
6 Domenico Fischietti (17251810), kompozytor i kapelmistrz; najpierw (1764)
dyrygent
w trupie teatralnej w Pradze, potem (1766) kapelmistrz na dworze w Drenie, pniej
w Salzburgu, gdzie od 1776 do 1783 by Titularkapellmeister" i zajmowa stanowisko,
ktre
zdaniem Mozartw naleao si Leopoldowi, std niech do niego obu
Mozartw. Nie
jest niestety znana adna opera buffa, ktr Fischietti skomponowa w tym czasie, ale
zapewne
chodzi o jego opera dramatica": Talestri, regina delie Amazoni, wystawion w
Salzburgu
w 1773 roku. Po roku 1783 Fischietti najprawdopodobniej powrci do Woch.
42. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU vf'
Mediolan, 23 stycznia 1773
(...) Wczoraj bylimy na pierwszej prbie z orkiestr drugiej opery S ale
ja wysuchaem tylko pierwszego aktu i wyszedem, poniewa zrobio si
pno. Znajd si w niej na scenie 24 konie i ogromny tum ludzi. Trzeba
bdzie cudu, eby obyo si bez wypadku. Muzyka mi si podoba, cho nie

wiem, czy spodoba si rwnie publicznoci. Na pierwsze prby wpuszczono

bowiem wycznie personel teatru. (...)
B/D 281
1 Drug oper sezonu byo dzieo Giovanniego Paisiella Sismam nel Mogol, do libretta
Giovanniego de Gamerry.
43. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 15 wrzenia 1773
(...) mier doktora Niderla1 bardzo nas zmartwia i mog ci zapewni,
emy strasznie pakali, szlochali, beczeli i si mazali.
Pozdrowienia dla wszystkich dobrych duchw wychwalajcych Najwyz'
szego Pana i dla wszystkich naszych dobrych przyjaci. (...)
Wiede, w naszym mieszkami1
WolfgaoB
BID W7
i Doktor Franz Joseph Niderl von Aichegg (17191773) z Salzburga, przyjaciel
Leopolda.
pvjecba do Wiednia, aby si podda operacji chirurgicznej i zmar na stole
operacyjnym.
T^opold bardzo si przej jego mierci, czego nie mona powiedzie o Wolfgangu.
44. POSTSCRIPTUM DO MATKI I SIOSTRY
W SALZBURGU
Monachium, 16 grudnia 1774
Bol mnie zby1.
Johannes Chrisostomus Wolfgangus Amadeus Sigismundus Mozartus Mariae
Annae Mozartae matri et sorori, ac amicis omnibus, praesertimue pulchris
wginibus, ac freillibus, gratiosisque freillibus.
S.P.D.2
B/D 302
1 Bl zbw (zapalenie okostnej, wrzody i opuchnicia) to nagminna dolegliwo
Mozarta
spowodowana przezibieniami podczas czstych podry.

2 Tumaczenie tekstu aciskiego: Wiele pozdrowie dla matki Marii Anny Mozart, dla
siostry oraz dla wszystkich przyjaci, a zwaszcza dla piknych dziewczt, dla panienek
i dla
wdzicznych panien przesya Jan Chryzostom Wolfgang Amadeusz Zygmunt Mozart"
(S[salwem] P[lwimam] D[icit])
45. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
(Monachium, 28 grudnia 1774)
Kochana siostro.
Prosz, by przed wyjazdem nie zapomniaa o danej mi obietnicy
dwiedzia wiadom ci osob!. Mam po temu wane powody. Prosz wic,
Jzekaz jej ode mnie pozdrowienia, ale zrb to w sposb wyrany i zdecydo^y, a zarazem jak najbardziej czuy. Zreszt co do tego nie musz si
nwic, bo znam moj siostr i wiem, e czuo jest jej cech przyrodzon.
leni take, e zrobi wszystko co moliwe, aby mi sprawi przyjemno,
Wet jesii ^g cakiem bezinteresownie. Troch w tym zoliwoci...,
^'ocimy si o to w Monachium. (...)
Listy
B/D 306
1 Sercowe sprawy stay si dla Mozarta wielce imperatywne. Co do wiadomej osoby -^
patrz: 39/3. Zwrmy wszelako uwag, e Wolfgang mia wtedy blisko 19 lat, a
wiadoma
osoba" 15.
46. POSTSCRIPTUM DO SIOSTRY W SALZBURGU
Monachium, 30 grudnia 1774
Prosz, przeka ode mnie pozdrowienia dla Roksolany, ktra dzi wieczorem
bdzie u sutana na herbatce1. A pannie Mitzerl2 powiedz, co chcesz, ale
zrb to tak, eby nie wtpia w m mio. Wci mam j przed oczami w jej
uroczym negliu. Widziaem tu wiele pikniejszych dziewczt, lecz takiej jak
ona nie widziaem.
Niechaj siostrzyczka nie zapomni zabra ze sob wariacji Eckarda na
temat menueta Exaudeta3 i moich wariacji na temat menueta Fischera4.
Wczoraj byem na komedii Modne maestwo5. Aktorzy grali dobrze. (...)
Wkrtce spotkamy si w Monachium. (...)Ubierz si ciepo, o ile nie

chcesz potem siedzie w domu przez dwa tygodnie i poci si przy piecu.
Kt bowiem wtedy zajmie si tob?
Wci pozostaj twoim Monachium
Brat, i774-go, 30-go, roku grudniowego6
B/D 308
1 Roksolana wzita w jasyr Ukrainka, sawna z urody i pogodnego usposobienia
(nazywano j Radosn Sutank), znana te z temperamentu i wielkich ambicji, zostaa
on
Sulejmana II Wspaniaego. Miaa ogromny wpyw na ma i w i poowie XVI wieku
praktycznie rzdzia pastwem tureckim. Spopularyzowana w XVIII wieku dziki
licznym
utworom literackim, plastycznym i muzycznym (na przykad Symfonia C-dur nr 63,
zwana La
Roxolane", Jzefa Haydna). Mozart (i Nanneri) zna sztuk Charlesa Simona Favarta
Sulejman
II czyli trzy sutanki. Zdanie w licie jest zapewne aluzj do wiadomej osoby" patrz:
45/12 Mitzerl (zdrobnienie od Maria Anna) to Maria Anna Raab (17101788), ktr
nazywano
rwnie Tanzmeister-Mitzerl wacicielka domu zwanego Tanzmeisterhaus w
Salzburgu
(wwczas przy Hannibalplatz, obecnie Makartplatz 8), w ktrym Mozartowie
zamieszka i
jesieni 1773. Uwaga w licie (niewtpliwie ironiczna) skonia wielu biografw
Mozarta "
przypuszczenia, e jest to jedna z modzieczych mioci Wolfganga. Warto jednak
pamita, z
owa wyjtkowa pikno" (w Salzburgu najbardziej znana kolporterka najnowszych
wiadomoci
i plotek) bya od niego o 46 lat starsza.
_
3 Menuet d'Exandet avec des yariations pour le clavecin Johanna Gottfrieda Eckarda,
ktor s
Mozart pozna w Paryu w 1763. Menuet Andre-Josepha Exaudeta (17101762)
pochodzi
zbioru Six Sonates en trio, a deux molons et boss continue op. 2.
. i, ra
4 12 wariacji C-dur na fortepian (K-I79) na temat menueta Johanna Christiana Fiscbe
(i7331800), oboisty na dworze w Drenie. Mozartowie poznali go w Hadze w 1765.
Menu
pochodzi z jego / Koncertu na obj i orkiestr.
s Die Haushaltung nach der Mod oder Was soli ma fur eine Frau nehmeo (Modne

maestwo, czyli Jak naley sobie wzi on", 1765) Franza von Heufelda.
<> Ulubiona zabawa Mozarta polegajca na odwracaniu i mieszaniu szyku wyrazw.
Dotyczy
nie tylko ostatniego zdania (naley je czyta: Wci pozostaj twoim bratem.
Monachium, 30
irrudnia 1774 roku"), ale i poprzednich zda, ktrym w tumaczeniu przywrcono
waciwy szyk
i sens.
47. DO MATKI W SALZBURGU
Monachium, ii stycznia 1775
Dziki Bogu wszyscy troje mamy si dobrze. Niestety musz natychmiast
si uda na prb2 i nie mam czasu si rozpisywa. Jutro odbdzie si prba
generalna, a w pitek 13-go premiera in scena. Niech si mama nie
martwi wszystko bdzie dobrze. Zupenie niesuszne s zastrzeenia mamy
do hrabiego Seeaua3. To naprawd bardzo uprzejmy i bardzo miy czowiek,
potrafi si zachowa nieporwnanie lepiej ni wielu mu podobnych w Salzburgu.
Wczoraj bylimy na balu maskowym. Pan von Mlk na przedstawieniu
opery seria4 by tak zaszokowany, e cigle si egna, a bylimy zaenowani,
bo kady rozumia, e poza Salzburgiem i Innsbruckiem niczego innego
w yciu nie widzia.
Addio, cauj mamy rce
Wolfgang
B/D 310
1 Trzeci osob bya oczywicie Nanneri, ktra przyjechaa do Monachium 4 stycznia.
2 Prba opery La finta giardiniera (K-I96).
3 Joseph Anton hrabia Seeau (17131799), intendent, by odpowiedzialny za sprawy
muzyki i teatru na dworze kurfirsta w Monachium. Bardzo przychylny Mozartom, to on
aunwi u Wolfganga oper La finta giardiniera.
Orfeo ed Euridice Antonia Tozziego. Premiera odbya si w Monachium 9 stycznia
1775.
48. DO MATKI W SALZBURGU
Monachium, 14 stycznia 1775

Bogu chwaa! Wczoraj i3-go moja opera1 zostaa wystawiona i miaa tak
^ekie powodzenie, e nawet nie jest moliwe opisanie caej tej wrzawy.
fzede wszystkim teatr by przepeniony i wiele osb musiao odej
kwitkiem. Po kadej arii nastpowa huragan braw i okrzyki: viva
aestro!". Ich wysokoci ksina elektorowa2 i ksina wdowa3, ktre
Listy
siedziay vis d vis mnie, te woay bravo!", a pod koniec opery, przed
rozpoczciem baletu, gdy na widowni na og robi si cicho, tym razem
nieprzerwanie trway oklaski i krzyczano bravo". Gdy tylko na chwile
milky, zaraz kto znowu zaczyna klaska i tak bez koca.
Pniej udaem si z tat do salonu, przez ktry mia przechodzi kurfirst
wraz z cay dworem 4. Ucaowaem ich wysokociom rce ksiciu, ksinej
i innym osobistociom. Wszyscy byli ogromnie mili.
Dzi wczenie rano, biskup Chiemsee5 przysa kogo, eby mi pogratulowa tej opery, tak bardzo si wszystkim podobaa.
Do domu chyba nie wrcimy zbyt szybko i mama nie powinna tego od
nas wymaga, bo sama wie doskonale, jak dobrze jest nieco odetchn... I tak
wrcimy... do wczenie.
Jednym z gwnych powodw naszej zwoki jest to, e w najbliszy
pitek6 opera ma by powtrzona i moja obecno przy tym bdzie niezbdna,
poniewa inaczej opera staaby si nie do poznania. Dziej si tu rzeczy
bardzo dziwne. (...)
Adieu. 1000 causw dla Pimperl7.
B/D 311
1 3-aktowa opera La finta giardiniera (K-I96) do libretta najprawdopodobniej Giuseppe
Petroselliniego (a nie jak dotychczas sdzono Ranieri Calzabigiego), ktre ju
wczeniej
wykorzysta Pasquale Anfossi. Prapremiera odbya si w Monachium w tak zwanym
Salvatortheater przy Salvaltorplatz. Dyrygowa nie Mozart, lecz (najprawdopodobniej) Johann
Nepomuk
Crner wicekapelmistrz orkiestry monachijskiej. W obsadzie prapremierowego
przedstawienia
byli: Rosa Manservisi (Sandrina), Teresa Manservisi (Arminda), Tommaso Consoli (?)
(Ramiro),
Johann Baptist Wallishauser (Contino di Belfiore), Augustin Prosper Sutor (podesta),
Felice
Rossi (Nardo). Nie wiadomo kto piewa parti Serpetty.

Koczcym oper baletem (pod francuskim tytuem La Nymphe parjure protegee par
1'amour') do muzyki Nicoli Piccinniego, dyrygowa Antoine Trancart.
2 Maria Anna Zofia (Maruszka) (17281797), crka Fryderyka Augusta III, elektora
saskiego i krla polskiego (jako Augusta III Sasa) oraz ona Maksymiliana III Jzefa.
3 Maria Antonia Walpurgis, siostra elektora bawarskiego Maksymiliana III Jzefa,
wdowa
po elektorze saskim Fryderyku Christianie (17221763).
4 Maksymilian III Jzef (17271777), elektor bawarski.
5 Ferdinand Christoph hrabia von Waldburg-Zei, biskup Chiemsee (od 1772), protektor
Mozartw.
6 W pitek, czyli 20 stycznia 1775; ale opera nie zostaa wtedy wystawiona. Poza
preiniet?
(i3-go) byy jeszcze dwa przedstawienia, oba w wersji skrconej (z powodu choroby
jedne) w
piewaczek): 2 lutego w Sali Reduty przy Prannerstrasse i 2 marca znowu w
Salvatortheater
przy Salvatorplatz. Na drugim przedstawieniu (2 lutego) obecny by znowu elektor
bawars i
Maksymilian III Jzef oraz elektor Palatynatu Karol Teodor.
7 Pimperl (albo Bimberl) ulubiona suczka (foksterier) Mozartw.

1775'776
49. DO GIOYANNIEGO BATTISTY MARTINIEGO
W BOLONII1
Salzburg, 4 wrzenia 1776
przewielebny Padre Maestro!
Najszanowniejszy Profesorze!
Moje uwielbienie, szacunek i powaanie dla Jego Przewielebnoci skoniy
mnie do niepokojenia Go niniejszym i do przesania fragmentu mej nieudolnej
muzyki, by j podda pod Jego mistrzowski osd.
W zeszy roku napisaem oper buffa (La finta giardiniera) na karnawa
"dla Monachium w Bawarii. Ot gdy do mojego wyjazdu z Monachium
pozostao zaledwie kilka dni. Jego Wysoko Ksi Elektor 2 wyrazi yczenie
usyszenia ktrej z moich kompozycji kontrapunktycznych. Musiaem wic
w popiechu napisa ten motet, sporzdzi dla Jego Wysokoci kopi partytury

oraz rozpisa gosy tak, aby w najblisz niedziel mona go byo wykona
na sumie podczas Ofiarowania3.
Najdroszy i Najszanowniejszy Ojcze i Nauczycielu! Najgorcej Ci
prosz, powiedz mi szczerze i bez ogrdek, co sdzisz o tej kompozycji.
yjemy na tym wiecie, by coraz wicej i z coraz wiksz pilnoci si
uczy, by drog konwersacji jedni drugich owieca oraz w naukach i sztukach
nieustannie postp czyni.
Ile to razy pragnem by bliej Ojca, mc z Jego Przewielebnoci
rozmawia i dyskutowa. W moim kraju muzyka nie cieszy si wielkim
powaaniem, chocia nie mwic o tych, co ju odeszli, mamy tu znakomitych profesorw, a zwaszcza kompozytorw, ktrzy dobrze znaj swoje
rzemioso, maj te du wiedz i gust. W dziedzinie teatru jestemy mocno
ograniczeni, bo nie mamy piewakw. Brakuje nam te muzykw i nieatwo
ich pozyskamy, gdy chc by dobrze wynagradzani, a hojno bynajmniej
"ie Jest nasz cnot.
Obecnie zabawiam si pisaniem muzyki per la camera i per la chiesa*.
Mamy tu dwch wietnych kontrapunkcistw Haydna i Adigassera6. Mj
)ciec jest kapelmistrzem w katedrze i w zwizku z tym nie brak mi okazji do
Komponowania muzyki kocielnej. Ju od 36 lat suy na dworze, ale wiedzc,
^ arcybiskup 6 nie ceni ludzi w podeszym wieku, nie bierze sobie tej suby
2 "ytoio do serca i z upodobaniem zajmuje si literatur7, ktra zreszt
2awsze bya jego ulubion dziedzin.
Nasza muzyka kocielna bardzo si rni od woskiej i bdzie si rni
^az bardziej, skoro cala msza z Kyrie, Gloria, Credo, sonat all'epistoa,
. ''^orium lub Motetem, z Sanctus i Agnus Dei, nawet najbardziej uroczysta
oprawiana przez samego ksicia, nie moe trwa duej ni trzy kwadranse.
r2eua specjalnych studiw do tego rodzaju kompozycji, zwaywszy, e musi
0 by msza z wszystkimi instrumentami trbkami, kotami etc.
Listy
O, jake daleko jeste Padre Maestro, jak wiele miabym Ci do powiedzenia!
Kaniam si najunieniej wszystkim Signori z Accademia Filarmonica8
i polecam si Ich askawoci. Smutno mi jednak, e tak daleko jestem od
osoby, ktr najbardziej kocham, czcz i szanuj.
Pozostaj pokornym i niewzruszenie oddanym sug Jego Przewielebnoci
Wolfgango Amadeo Mozart
Salzburg, 4 wrzenia 1776

Gdyby Wielebny Ojciec zechcia mi odpisa, to prosz zaznaczy per

Trento a Salisburgo.
B/D 323
' List ten, napisany po wosku, wykaligrafowa i niewtpliwie zredagowa Leopold,
Wolfgang
go tylko podpisa.
Giovanni Battista Martini (17061784), nazywany Padre Martinim, wioski teoretyk
i historyk muzyki, udzieli Mozartowi podczas jego pobytu w Bolonii kilku lekcji
harmonii
i kompozycji.
2 Maksymilian III Jzef (17271777), od 1745 kurfirst Bawarii. Wolfgang i Nannerl,
jako
cudowne dzieci, popisywali si przed nim na monachijskim dworze w 1762 roku.
3 Wspomniany motet to Offertorium de temper Misericordias Domini" (K-222),
wykonane
po raz pierwszy 5 marca 1775 w kaplicy na monachijskim dworze.
4 W roku 1776 poza muzyk wieck (per la camera": divertimenti, serenady, koncerty
fortepianowe) Mozart napisa pewn liczb utworw religijnych (per la chiesa"), m.in.:
Litani
(K-243) i 4 msze (K-262, K-257, K-258 i K-259).
5 Micha Haydn (1737i8o6), wicekapelmistrz na salzburskim dworze, modszy brat
Jzefa Haydna.
Anton Cajetan Adigasser patrz: 2/8.
6 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.
7 Chodzi oczywicie o literatur muzyczn (teori muzyki), a nie o literatur pikn.
8 Accademia Filarmonica w Bolonii, ktrej Mozart by czonkiem od 9 padziernika
1770 roku.
50. DO KSICIA ARCYBISKUPA
HIERONIMA COLLOREDO W SALZBURGU
Salzburg, i sierpnia 1777
Jego Ksica Wysoko,
Przewielebny Ksi witego Cesarstwa Rzymskiego,

Najaskawszy Panie i Wadco!

Nie chciabym niepokoi Waszej Ksicej Wysokoci szczegowym
opisem naszej smutnej sytuacji. Z waciw sobie pokor, godnoci i uczciwoscia
przedstawi j Waszej Wysokoci mj ojciec w penej szacunku prosbie ktr mu
przedoy 14 marca tego roku1. Niestety, nie byo ze
stronv Waszej Wysokoci przychylnej decyzji, tote w czerwcu mj ojciec zwrci si
do Waszej Przewielebnoci z najpokomiejsz prob, aby nam
raczv udzieli zezwolenia na podr i kilkumiesiczn nieobecno, tak
abymy mogli uly nieco naszej sytuacji, ale wtedy Wasza Wielebno raczy
rozkaza, aby w zwizku ze zbliajc si wizyt Jego Cesarskiej Moci2
wszyscy muzycy pozostawali do dyspozycji. Pniej mj ojciec najpokomiej
ponowi sw prob3, ale Wasza Wysoko j odrzuci, zwracajc uwag, e
ja ktry przecie jestem na subie tylko w poowie4, mog podrowa sam.
Poniewa sprawa stawaa si pilna, mj ojciec zdecydowa puci mnie
samego, ale i wtedy Wasza Ksica Wysoko raczy mie niejakie zastrzeenia.
Najmiociwszy Ksi i Panie, rodzice staraj si wychowa swe dzieci
tak, aby same mogy zapracowa na chleb. Ten obowizek maj tyle wobec
siebie, co i wobec pastwa. Im wicej talentw otrzyma si od Boga, tym
wikszy ma si obowizek tak je spoytkowa, aby mylc o wasnej przyszoci
poprawi sw sytuacj i pomc rodzicom. Wszak uczy nas Ewangelia, e
otrzymane talenty naley pomnaa5. Dlatego te, zgodnie z sumieniem,
jestem zobowizany wobec Boga, by ojcu, ktry nie szczdzc trudu, cay
swj czas powici na moje wychowanie, w miar swych si si wywdziczy
i uly jego losowi, a take zadba o siebie, a pniej o moj siostr, bo al
by mi byo bardzo, gdyby miaa nie spoytkowa tego, czego si nauczya,
spdzajc tak wiele czasu przy klawiaturze.
Tote zwracam si do Waszej Ksicej Wysokoci z union prob
o zwolnienie mnie ze suby. Zmuszony jestem prosi, by mogo si to sta
przed kocem nadchodzcego jesiennego miesica6, bo nie chciabym by
naraony na zimow niepogod, ktra wszak zaraz potem nadejdzie.
Nieche Wasza Ksica Wysoko nie uzna mej unionej proby za brak
szacunku. Trzy lata temu prosiem Wasz Wysoko o zezwolenie na wyjazd
0 Wiednia i wtedy Wasza Ksica Mo raczy mi odmwi, mwic e nie
Powinienem si tutaj niczego spodziewa i e lepiej bdzie, jeli sobie
Pszukam szczcia gdzie indziej7.
Z wyrazami najwikszego szacunku dla Waszej Ksicej Wysokoci,
"dekujc Mu za wszystkie doznane aski i peen nadziei, e w wieku bardziej
^rzaym lepiej bd mg Mu suy, polecam si asce i przychylnoci
aszej Ksicej Wysokoci, najunieszy i najposuszniejszy suga
Wolfgang Amade Mozart

B/D ,, ..
>^o. ust, zredagowany i napisany przez Leopolda, Wolfgang tylko podpisa.
List ten zagin.
^ Cesarz Jzef II pojecha incognito (pod przybranym nazwiskiem hrabiego von
Faikensteina)
^a z zamiarem doprowadzenia do aliansu wojskowego midzy Austri a Francj.
Listy
Wracajc zatrzyma si (31 lipca 1777) w Salzburgu. List zosta wic napisany nazajutrz
po
krtkim pobycie cesarza w Salzburgu.
3 Nie zachowa si aden lad ponownej proby Leopolda.
4 Za sw prac koncertmistrza Mozart otrzymywa poow penego uposaenia: 12
florenw
i 30 grajcarw miesicznie czyli 150 florenw rocznie.
5 Ewangeliczna przypowie o talentach (Mt. 25, 1430) dotyczy, jak wiadomo, sztab
zota, ktre w staroytnoci nazywano talentami, ale sens tego sowa zawsze (i za
czasw
Mozarta) rozumiano szerzej. Arcybiskup poczu si t uwag mocno dotknity. Patrz:
przypis
7 niej.
* Miesic jesienny wrzesie
7 Podanie Mozarta z 1774 roku nie zachowao si. Dodajmy, e na marginesie listu
znajduje
si napisana owkiem odpowied dyspozycja arcybiskupa: i?x Decreto Celsisswd
Principis 28
Augusti 1777. Do Kancelarii Wypat z tym, e ojciec i syn, zgodnie z Ewangeli, mog
poszuka
szczcia gdzie indziej".
51. DO OJCA W SALZBURGU
(Wasserburg) 23 wrzenia 1777
Mon tres cher Pere!1
(...) Z Bo pomoc przyjechalimy do Waging, potem do Stein, do

Frabertshamu i do Wasserburga. (...)

Viviamo come i Principi2. Niczego nam nie brakuje, chyba e papy, ale da
Bg, wszystko bdzie dobrze. Mam nadziej, e papa ma si dobrze i e jest
wes jak ja. Do nowej sytuacji szybko si przyzwyczaiem i jestem jak drugi
papa. Na wszystko uwaam, wyprosiem od razu, e sam bd paci
pocztylionom, bo lepiej ni mama umiem si dogada z tymi drabami.
W Wasserburgu Pod Gwiazd obsuga jest wymienita. Czuj si tutaj jak
ksi. P godziny temu (mama bya akurat w wygdce) zapuka do drzwi
sucy i zacz zadawa rne pytania, a ja odpowiadaem z bardzo powan
min, jak na portrecie3.
Musz ju koczy mama jest ju prawie rozebrana. Oboje prosimy,
by papa dba o swoje zdrowie, nie wychodzi z domu zbyt wczenie, nie
martwi si, czsto si mia, by wes i si cieszy4, jak my si cieszymy, bo
mufti H.C.s to kutas, a Bg jest miosierny, litociwy i wspaniaomylny.
1000 razy cauj rce papy, a moj siostr, kanali6, tyle razy, ile razy
zayem dzi tabaki. (...)
Bardzo posuszny i oddany syn
Wolfgang Amade Mozart
Wasserburg, 23 wrzenia 1777, undecima hora nocte temper7.
Wydaje si, e zapomniaem w domu moje dyplomy8. Prosz, by n" )
papa szybko przysa. O wp do sidmej rano 24 wrzenia.
1777
R/D 329- Nagwek po francusku (jak w wikszoci listw do ojca), list po niemiecku.
i pierwszy list Mozarta z jego wielkiej podry (z matk) do Monachium i Parya,
rozpocztej 23 wrzenia o 6 rano. Pierwsz noc spdzili w Wasserburgu.
i yjemy jak ksita" (w.).
a Mozart mia na myli swj portret z Gwiazd i Orderem Zotej Ostrogi, namalowany
Corzez anonimowego malarza) w 1777 dla Giovanniego Battisty Martiniego. W
Muzeum
Mozarta w Salzburgu znajduje si kopia tego obrazu, orygina w Bolonii.
4 yczenia Mozarta, by papa by wes i si cieszy..." nie s pozbawione beztroskiego

tupetu. Leopold, ktry po 36 latach suby dowiedzia si nagle, e zgodnie z

Ewangeli moe
(wraz t synem) poszuka szczcia gdzie indziej", by bliski depresji.
5 Mufti przydomek przezwisko, jakim w domu Mozartw nazywano arcybiskupa
Hieronima Colloredo.
6 Kanalia tak Mozart nazywa pieszczotliwie sw siostr Nannerl.
7 O n w nocy" (la.).
8 Chodzi o dyplomy akademii w Bolonii i w Weronie.
52. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 26 wrzenia 1777
Mon tres cher Pere
Do Monachium przyjechalimy szczliwie 24-ego o wp do 5-ej
wieczorem. Duym zaskoczeniem byo dla nas to, e do zapacenia rogatkowego musielimy jecha natychmiast pod eskort grenadiera uzbrojonego
w karabin z bagnetem na bro.
Pierwsz znajom osob, ktr spotkalimy siedzc jeszcze w powozie, by
signore Consoli1, ktry od razu mnie pozna i ucieszy si niezmiernie.
Nastpnego dnia odwiedzi mnie.
Nie sposb opisa radoci pana Alberta2. To czowiek naprawd bardzo
Poczciwy i jeden z najlepszych naszych przyjaci. Od razu usiadem do
fortepianu i graem a do kolacji. (...)
Cho zmczeni podr pooylimy si spa do pno, mimo to
"azajutrz wstalimy o 7-ej. Moja fryzura bya w takim nieadzie, e chcc
Prowadzi j do porzdku, do hrabiego Seeaua3 mogem pj dopiero
Wp do 11-ej i oczywicie ju go nie zastaem. Dowiedziaem si, e
st na polowaniu. Cierpliwoci! Postanowiem wic tymczasem uda si do
konika Pernata4, ale okazao si, e z baronem Schmidtem5 wyjecha na
TCr
w czasie obiadu przyszed do nas pan Rossi6, o 2-ej pan Consoli, o 3-ej
an Becke i pan von Belval7 (...) Jest tu niejaki profesor Huber8. Moe go
Pa pamita? Opowiada on, e mnie widzia i sysza w Wiedniu u modego
Minera9, kiedy tam bylimy ostatnio. Nie jest zbyt wysoki ani zbyt niski,
Listy

blady i szpakowaty, z fizjonomii przypomina pana koniuszego10. Jest

wiceintendentem do spraw teatru. Jego praca polega na czytaniu komedii
z myl o ich wystawieniu, na poprawianiu, dopisywaniu lub wykrelaniu
tekstu. Do Alberta przychodzi co wieczr i czsto z sob gawdzimy.
Dzi (pitek, 26-go) o wp do 9-ej, poszedem do hrabiego Seeaua. Oto
jak si to odbyo. Gdy byem na miejscu, wychodzia wanie Madame
Niesser aktorka. Mwi do mnie:
Zapewne chciaby si pan zobaczy z hrabi?
Tak.
Jest jeszcze w ogrodzie i Bg raczy wiedzie, kiedy wrci.
A czy wie pani, gdzie jest ten ogrd?
Wiem odpowiedziaa. Ja rwnie mam z nim do pomwienia,
moemy wic pj razem.
Ledwie jednak wyszlimy za bram, zjawi si hrabia, jakby nam
wyszed na spotkanie. Z odlegoci jakich 12 krokw pozna mnie i zawoa
po nazwisku. By bardzo uprzejmy, ju wiedzia, co mi si przytrafio".
Gdy ju sami wchodzilimy powoli po schodach, opowiedziaem mu
krtko o moich planach, a on powiedzia, e powinienem niezwocznie
zwrci si do Jego Ekscelencji Ksicia Elektora12 z prob o audiencj.
Gdyby si jednak okazao, e nie mgby mnie przyj, powinienem
przedstawi sw spraw na pimie. Poprosiem, aby zachowa to w tajemnicy,
co mi obieca.
Powiedziaem, e brakuje tu dobrego kompozytora, na co on odpowiedzia:
Wiem dobrze!". Nastpnie udaem si do biskupa Chiemsee13, u ktrego
pozostaem przez p godziny. Opowiedziaem mu wszystko, a on obieca, e
zrobi w tej sprawie wszystko co moliwe. Okoo i-ej mia pojecha do
Nymphenburga14 i zapewni mnie, e porozmawia z ksin elektorow15.
W niedziel wieczorem cay dwr bdzie tu z powrotem. (...) Podczas gdy
byem w teatrze na komedii16, przyjecha hrabia Schnborn17 z maonk,
siostr arcybiskupa. W trakcie rozmowy pan Albert wspomnia, e wanie ro
jestem i e nie mam posady. Byli bardzo zdziwieni i absolutnie nie mogli
uwierzy, e od askawej pamici... dostawaem miesicznie tylko 12 florenw
i 30 grajcarw. (...)
Wci jestem w doskonaym humorze, bo tak mi lekko na sercu od chwili)

gdy jestem z dala od tych wszystkich szykan. Przytyem ju nawet (...)

Ale musz zostawi troch miejsca dla mamy.
Dla wielce szanownego Klubu Strzelcw18 przekacie, prosz, najlepsi
pozdrowienia od trojga jego czonkw od mamy, ode mnie i od pa0"
Novaka19, ktry przychodzi do Alberta co wieczr.
Najlepsze yczenia dla kochanego papy, ktremu niezliczon ilo razy
cauj rce, przesyam te ucaowania dla mojej kanalii siostry.
Wolfgang Amade Moza^
1777
B/D 333
1 Tonunaso Consoli (1753po 1811), kastrat (sopran), w latach 1773 77 na dworze
Monachium, gdzie w 1775 byt pierwszym odtwrc partii Ramira w La finta giardiniera
i"K-i<)6) oraz tego samego roku w Salzburgu wykonawc partii Aminty w // re
pastore
K 208). W 1777 powrci do Wioch, gdzie najpierw wystpowa w rnych teatrach
nerowych, by w kocu osi w Rzymie, gdzie zosta czonkiem chru w Kaplicy
Sykstyskiej.
2 Franz Joseph Albert (17281789), waciciel obery Zum schwarzen Adier (Pod
Czarnym
Orem) w Monachium przy Kaufingerstrasse 19 (dzi nr 23)3 w ktrej Mozartowie
wielokrotnie
zatrzymywali si podczas pobytu w tym miecie. W 1759 Albert oeni si z Mari
Ann
Lechner, z ktr mia omioro dzieci. Jednym z nich by Car! Franz Xaver (1764
1806), ktry
po mierci ojca odziedziczy ober.
3 Hrabia Joseph Antnon Seeau patrz: 47/3.
' Johann Nepomuk von Pemat (17341794). chanoine et grand custos de Notre Dam
a Munic" (kanonik i superior klasztoru przy Kociele Matki Boskiej w Monachium).
Mieszka
w domu Maksymiliana Klementa von Belvala komisarza sztabu generalnego (przy
Frauenplatz

4), w ktrym Leopold i Wolfgang zatrzymali si podczas pobytu w Monachium na

przeomie
1774 i 1775 roku.
5 Friedrich Samuel von Schmidt zu Rossan wysannik elektora bawarskiego na
dworze
heskim we Frankfurcie nad Menem.
6 Felice Rossi bas buffo, piewa parti Narda w prapremierowym przedstawieniu La
finta giardiniera.
7 Patrz: przypis 4.
8 Klemens Huber aktor i dramaturg.
9 Joseph Conrad Mesmer nauczyciel kaligrafii, dyrektor jednego z wiedeskich
gimnazjw, krewny synnego lekarza Franza Antona Mesmera.
10 tj. Jakoba Linderta koniuszego ksicia arcybiskupa w Salzburgu.
11 Wie o zwolnieniu i ojca, i syna ze suby u arcybiskupa Colloredo rozesza si
szybko.
12 Maksymilian III Jzef kurfirst Bawarii.
" Perdinand Christoph hrabia Waldburg-Zei, od 1772 biskup w Chiemsee. Jeden z
wielkich
dobroczycw Mozartw patrz: 48/5.
Zamek w Nymphenburgu pod Monachium letnia rezydencja ksicia elektora.
15 Maria Anna Zofia (Maruszka") crka Augusta III Sasa, ona Maksymiliana III
Jzefa patrz: 48/2.
Komedia Gustawa Priedricha Wilhelma Grossmanna Henriette oder Si ist schon
geheiratet
(Henriette czyli Ona ju jest matk") wedug Julie ou La Nowelle Heloise JeanJacquesa
Rousseau.
Hrabia Eugen Franz Ervein Schnborn oeni si (w 1776) z siostr arcybiskupa
Colloredo Mari Teres.
Klub Strzelcw Schutzen-Compagnie lub Blzischiessen. Strzelanie z karabinu do
Peqalnie namalowanego celu (w kadej partii byo to inne malowido, a stawk fanty
lub

ttudze) byo ulubion rozrywk rodziny Mozartw i jej najbliszych salzburskich

przyjaci
Lonych w towarzyskim Klubie Strzelcw.
Posta niezidentyfikowana.
Listy
53. POSTSCRIPTUM DO OJCA I SIOSTRY
W SALZBURGU
Monachium, 29 wrzenia ly-y?
To prawda S mamy tu wielu przyjaci, ale niestety wikszo z nich
niewiele lub zgoa nic nie moe.
Wczoraj o wp do n-ej poszedem do hrabiego Seeaua2. Wydal mi si
bardziej zamylony i nie tak bezporedni, jak za pierwszym razem3. Ale to
tylko takie wraenie. Potem udaem si do ksicia Zeila4, ktry z cala
uprzejmoci powiedzia mi co nastpuje: Wydaje si, e niewiele tutaj
zyskamy. W Nymphenburgu rozmawiaem w czasie kolacji z kurfirstem,
ktry powiedzia: Jest jeszcze za wczenie. Niech jedzie do Woch, niech
stanie si sawny. Niczego mu nie odmawiam, ale jest jeszcze za wczenie".
No wanie. Co za koszmarne zalepienie Itali u tych wielkich panw.
Poradzi mi jednak, ebym zobaczy si z ksiciem i jakby nigdy nic,
przedstawi mu swoj spraw. (...)
Biskup Chiemsee rozmawia te na osobnoci z elektorow5, ale ona
wzruszya tylko ramionami, mwic e zrobi co moliwe, chocia bardzo
wtpi w rezultat. Natomiast hrabia Seeau zwrci si do ksicia Zeila, kiedy
ten mu wszystko opowiedzia:
Nie wie pan, czy Mozart ma do wasnych rodkw, aby z niewielk
pomoc mg tutaj pozosta? Bo miabym ochot go zatrzyma.
A na to biskup:
Nie wiem, ale bardzo wtpi. Moe pan jednak z nim porozmawia.
Zapewne dlatego nazajutrz by taki zamylony. Podoba mi si tutaj i jak
wielu moich przyjaci myl, e gdybym rok albo dwa pozosta w Mona-

chium, to dziki swej pracy mgbym zdoby i zaufanie, i profit, a wwczas

to raczej dwr staraby si o mnie ni na odwrt.
Od chwili mojego przyjazdu Albertowi6 chodzi po gowie pomys, ktry
nie wydaje mi si niemoliwy do zrealizowania. Chce mianowicie zebra
dziesiciu dobrych przyjaci, ktrzy co miesic skadaliby si po jednym
dukacie. Daoby to 10 dukatw, czyli 50 florenw miesicznie, a rocznie 600
florenw. Gdybym do tego uzyska jeszcze 200 florenw u hrabiego Seeaua,
to byoby razem 800 florenw. Jak si papie podoba ten pomys? Prawda, zs
bardzo przyjacielski? Gdyby si okazao, e jest realny, to czy nie naleaoby
na to przysta? Ja w kadym razie bybym z tego cakiem zadowolony
i bybym blisko Salzburga, a gdyby mj drogi papa zechcia opuci Salzburg
(czego pragn z caej duszy) i przenie si do Monachium, byoby to wie ^
radosne i bardzo atwe. Bo jeli w Salzburgu musielimy y za 504 floreny '
to za 600 czy 800 florenw moglibymy rwnie w Monachium ^
z powodzeniem. (...)
7777
PS. E^i (3 wrzenia) o 9-ej, udaem si z panem Wotschitk 8 do dworu,
k byo umwione. Zastalimy tam wszystkich w strojach myliwskich;
'szambelanem jest baron Kem9. (...)
O lo-ej wprowadzi mnie do wskiego pokoju, przez ktry musia przej
ksi elektor, udajc si na msz przed polowaniem. Nadszed hrabia Seeau,
ktry pozdrowi mnie bardzo uprzejmie: Jak si masz, kochany Mozarcie?".
Kiedy elektor zbliy si do mnie, powiedziaem:
_ Raczy Wasza Ksica Mo zezwoli, bym najpokorniej pokoni Mu
si do stp i ofiarowa swoje usugi.
_ Jak to, cakiem ju opucie Salzburg?
_ Tak, cakiem. Wasza Ksica Mo.
A czemu to, czybycie si pokcili?
No c. Wasza Wysoko, ja tylko prosiem o zgod na podr, a on
mi odmwi. Byem wic zmuszony uczyni ten krok, ale od dawna mylaem
ju o odejciu, bo Salzburg z ca pewnoci nie jest odpowiednim miejscem
dla mnie.
Na Boga, oto modo! Ale ojciec jest jeszcze w Salzburgu?

 Tak Wasza Ksica Mo i kania si najunieniej Waszej Wysokoci...

Ju trzy razy byem w Italii i skomponowaem trzy opery10. Jestem czonkiem
Akademii w Bolonii, gdzie przeszedem taki egzamin, na ktrym wielu maestri
przez 4 a nawet 5 godzin musiao si trudzi w pocie czoa, a ja poradziem sobie
w godzin. Mgbym wic podj si suby na kadym dworze. Jednake moim
pragnieniem jest suy Waszej Ksicej Moci, ktry sam jest wielkim...
Tak, moje drogie dziecko, ale na razie nie ma adnego wakansu.
Przykro mi, bo gdyby by jaki wakans...
Zapewniam Wasz Ksic Mo, e przynisbym zaszczyt Monachium.
Tak, ale to si na nic nie zda, bo nie ma wakansu.
Mwi to ju odchodzc, wobec czego poleciem si jego askawej pamici.
Pan Wotschitk poradzi mi, abym si ksiciu pokazywa czciej. Po poudniu
poszedem do hrabiego Salerna". Hrabianka, jego crka, ktra jest dam
dworu12, bya wtedy na polowaniu. Gdy byem ju na ulicy z Ravannim12,
min nas orszak i ksi elektor wraz z ksin pozdrowili nas przyjanie.
Hrabina Salern14, ktra od razu mnie poznaa, pomachaa do mnie rk,
baron Rumlingls, ktrego przedtem widziaem w przedpokoju, nigdy nie
yl tak uprzejmy, jak tym razem. (...)
loo tysicy razy cauj rce papy i pozostaj jego posusznym synem.
Wolfgang Amade Mozart
339
B/D
Kontynuacja myli z ostatniego zdania listu matki, poprzedzajcego postscriptum
Mozarta.
Listy
3 Hrabia Seeau patrz: 47/3.
3 26 wrzenia.
4 Hrabia Ferdinand Christoph von Waldburg-ZeU, biskup Chiemsee patrz: 48/5.
Mozart napisa ksi" (Furst), ale si najpewniej pomyli, co zreszt zdarzao mu si
czsto.
5 Maria Anna Zofia (Maruszka) patrz: 48/2.
6 Albert patrz: 52/3.

7 Trudno zgadn, skd Mozart wzi t sum: w Salzburgu Wolfgang zarabia 150
florenw rocznie, a Leopold 396, co razem daje 546 florenw. Poza tym 10 dukatw
to nie
50, lecz 45 florenw.
8 Franz Xaver Andreas Wotschitka (17271796), kameralista ksicia elektora, twrca
koncertw wiolonczelowych i kwartetw smyczkowych.
9 Baron Anton Joseph von Kem zu Zellereith wysoki poborca podatkowy w
Traunstein.
10 Mozart ma na myli wycznie opery skomponowane w czasie podry do Woch
(17701772): Mitridate, re di Ponto (K-87), Ascanio in Alba (K-ui) i Ludo Silla (KI35).
11 Hrabia Joseph Ferdinand Maria von Salem do 1753 naczelny dyrektor muzyki
i opery", po 1753 zastpi go hrabia Seeau.
12 Hrabia Salem mia dwie crki Mari Ann (wwczas 13-letni) i Mari Anionie
Ann
Franzisk von Paula Udairica, wwczas 17-letni, o ktr najpewniej tu chodzi.
13 Gaetano Ravanni (17441815), sawny kontralt.
14 ona hrabiego Salema, nieznanego imienia.
15 Baron Wilhelm Emst Sigmund von Rumling wiceintendcnt do spraw muzyki na
dworze monachijskim.
54. DO OJCA W SALZBURGU
(Monachium, 2 padziernika 1777)
Wczoraj (i padziernika) znowu poszedem do hrabiego Salema1, a dzisiaj
bd u niego na obiedzie. Przez ostatnie trzy dni sporo graem, ale robiem
to chtnie. Niech jednak papa nie myli, e chodz do Salernw dla...2.
Niestety, ona suy na dworze i nigdy jej nie ma w domu.
Jutro pjd do dworu z Madame Hepp (z domu Hosson3), bo
w sobot4 cay dwr wyjeda i wrci dopiero 20-go. Potem obiad u Min
i Mile de Branca5. Panna de Branca jest teraz jakby w poowie moj
uczennic, bo pan Sigi6 przychodzi do niej rzadko, a pan Becke7, ktry )a
uczy gry na flecie, jest nieobecny. Przez trzy dni improwizowaem
u hrabiego Salema rne rzeczy, wreszcie zagraem dwie kasacje dla
hrabiny oraz Finalmusik z kocowym rondem8. Nie wyobraa sobie papa
jak wielka bya rado pana hrabiego, ktry rozumie muzyk. Przez caly
czas woa bravo!", gdy tymczasem inni panowie zaywali tabaki,

wycierali nos, przepukiwali gardo i gawdzili... Powiedziaem mu, ze

bardzo bym chcia, eby tu by elektor9 i mg mnie posucha, b
waciwie to on nic o mnie nie wie. Nie wie, do czego jestem zdolny- c
wielcy panowie wierz pierwszemu lepszemu, a sami niczego nie sprawdzaNiestety, tak jak zawsze.
1777
Chtnie poddabym si kademu egzaminowi. Niech tu sprowadzi
wszystkich kompozytorw z Monachium, a take tych z Italii, Francji,
Kierniec, Anglii i Hiszpanii. Nie boj si z nimi zmierzy. Opowiedziaem
co robiem w Italii, i poprosiem, aby powiedzia o tym przy okazji,
gdyby rozmowa zesza na mj temat. On uwaa, e gdybym tu zosta duej,
sorawy uoyyby si same. Nie jest te wykluczone, e sam sobie jako
roradz. Od hrabiego Seeaua mog uzyska co najmniej 300 florenw. Co do
jedzenia, to trapi si nie musz, bo wci mnie zapraszaj, a gdyby nie, to
Albert bdzie wrcz zachwycony, mogc mnie goci przy swoim stole.
Zreszt jem mao, pij wod i tylko pod koniec posiku, przy owocach,
wypijam szklaneczk wina.
Z hrabi Seeauem, za rad przyjaci, zawr kontrakt nastpujcy: co
roku napisz 4 niemieckie opery buffa i seria. Z kadej opery jedno
przedstawienie bdzie dla mnie, na mj benefis taki tu zwyczaj. Da mi to
najmniej 500 florenw, a razem z pensj 800, a moe i wicej. Na przykad
za jeden taki wieczr piewak i aktor Reiner10 dosta 200 florenw. Jestem
tu bardzo lubiany, ale o ile wicej by mnie ceniono, gdybym przyczyni si
do rozwoju narodowej opery niemieckiej? A niezawodnie tego dokonam, bo
kiedy tylko usyszaem niemiecki singspiel", od razu chciaem komponowa
dla sceny.
Primadonna nazywa si Kaiser12 i jest crk kucharza pana hrabiego. To
bardzo mia dziewczyna i na scenie wyglda licznie. Z bliska jej jeszcze nie
widziaem. Tutaj si urodzia i o ile wiem, by to dopiero jej trzeci wystp.
Gos ma pikny, niezbyt silny, cho i nie saby. Jest czysty, z dobr emisj.
Jej profesor nazywa si Valesi". Sposb, w jaki ona piewa dowodzi, e jest
on rwnie dobrym piewakiem, co profesorem. Podziw budz jej pikne
crescenda i decrescenda, zwaszcza gdy wytrzymuje dwik przez kilka
taktw. Tryle piewa wolno i to wanie bardzo mi si podoba, bo jeli zechce
zapiewa je szybciej, co jest atwiejsze, to z ca pewnoci bd bardzo
"yste i jasne.
Wszyscy j tutaj chwal i ja take. Mama siedziaa na parterze. eby mc
^lc miejsce, przysza ju o wp do 5-ej. Ja przyszedem o wp do 7-ej, bo
lestem do znany i mog liczy na miejsce w kadej loy. Wszedem do loy
biecej do rodziny Branca.

Widok Kaiserwny, ktrej przygldaem si przez lornetk, wyciska mi

~y z oczu. Bravo! Bravissimo! wolaem, wiedzc, e jest to zaledwie jej
tr2ec1 wystp na scenie. Sztuka nazywa si Das Fischermadchen. Przekad jest
araz0 dobry, muzyka Piccinniego. Sztuk oryginalnych tutaj nie maj.
''dzo chcieliby wystawi niemieck oper seria i licz, e to ja j napisz.
lak m; .- i-- i
....
"li w kadym razie powiedzia profesor Huber14, o ktrym ju
tni^f.l.^
Ts*
^Pominem.
A teraz ju nie pozostaje mi nic innego jak pj do ka, jest dokadnie
^a (...)
Listy
Dobranoc, ojcze. Jeli Bg da, jutro znw bd mia 'zaszczyt, za
porednictwem pira, pogawdzi z moim kochanym pap.
2 padziernika, pokj numer 4, na drugim pitrze.
(Dopisek po dopisku matki:)
(...) 3-go padziernika. (...) Pan von Grimmel15 by dzi u biskupa
Chiemsee. Poniewa zajmuje si handlem sol, bywa u niego do czsto. To
czowiek osobliwy. Tytuuj go tutaj Wasza askawo, to znaczy tytuuje go
tak suba. Jego najwikszym pragnieniem jest, ebym tu zosta. Do ksicia
wyraa si o mnie z najwikszym entuzjazmem. Prosz pozwoli mi dziaa
powiedzia porozmawiam z ksiciem, a mog to zrobi bez skrpowania,
bo czsto mu oddawaem rozmaite przysugi". Ksi obieca, e pniej na
pewno" zostan przyjty na sub, ale sprawa nie moe by zaatwiona
szybko. Porozmawia o tym z kurfirstem, jak tylko powrci on do Monachium
wraz z dworem.
Dzi rano (o 8-ej) poszedem na krtko do hrabiego Seeaua i powiedziaem
mu zupenie po prostu:
Przyszedem do Waszej Ekscelencji, aby jasno przedstawi sw spraw.
Sugerowano tu, e powinienem pojecha do Italii. Ot przebywaem ju
w tym kraju 16 miesicy i, rzecz to znana, skomponowaem tam 3 opery. A co
si tam ponadto wydarzyo, niechaj zawiadcz te dokumenty i pokazaem
moje dyplomy16. Wspominam o tym i pokazuj, by Wasza Ekscelencja
mg sobie wyrobi opini i z caym przekonaniem wzi mnie w obron,

gdyby przypadkiem wysuwano przeciwko mnie jakowe zastrzeenia.

Zapyta, czy nie wybieram si do Francji. Odpowiedziaem, e tymczasem
pozostan w Niemczech, ale on, jak si zdaje, zrozumia, e w Monachium,
i bardzo szczliwy, miejc si, zapyta:
A wic zostaje pan jeszcze tutaj?
Ale nie! mwi. Chtnie bym tu zosta i szczerze mwic, jeli
liczyem, e co uzyskam od ksicia elektora, to tylko dlatego, aby sw prac
i kompozycjami mc suy Waszej Ekscelencji i to bez adnego wynagrodzenia. Byoby to dla mnie rdem ogromnej satysfakcji.
Kiedy to usysza, z wraenia a zsun szlafmyc. (...)
Potem byem na obiedzie u pa von Branca. Tajny radca von Branca by
nieobecny, bo w tym samym czasie zaprosi go pose francuski17. Tytuu)?
go Ekscelencj. Oeni si z Francuzk, ktra prawie zupenie nie zna
niemieckiego. Powiedziaa mi, e mwi niele i e mam dobry zwycza)
mwi wolno i dlatego atwo mnie mona zrozumie. To bardzo zacna
i dystyngowana pani.
Panna von Branca gra adnie, ale niestety nie trzyma tempa. Pocztkw
sdziem, e to jej wina, e moe nie ma suchu, ale teraz ju wiem, e wini
jest nauczyciel, ktry jest zbyt pobaliwy i atwo go zadowoli. Dzisia)
miaem z ni lekcj i zao si, e gdyby si u mnie uczya, to po dwo
i?77
miesicach graaby bardzo dobrze i bardzo dokadnie. Prosia, eby dla was
obojga i dla caej rodziny Robinig18 przekaza od niej pozdrowienia. Podobno
hva w klasztorze w tym samym czasie, co Louise19. (...)
O 4-eJ poszedem do Madame d'Hosson20. Bya ju tam mama oraz
Madame von Hepp21. Graem do 8-ej, potem wrcilimy do domu, gdzie
o wp do lo-ej zjawio si piciu muzykw dwa klarnety, dwa rogi i fagot.
Albert (jutro s jego imieniny) zamwi ich na moj (i na swoj) cze. Grali
niele (...), ale byo widoczne, e s ze szkoy Fiali22. Zreszt grali jego
utwory cakiem adne. Fiala ma dobre pomysy. Tak wic jutro damy
pody" koncercik, na podym niestety pianinie23. (...)
1000 razy cauj rce kochanemu papie, z caego serca cauj te moj
kanali siostr i pozostaj... teraz i zawsze i na wieki wiekw amen
posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 342

1 Hrabia Salem patrz: 53/11.

2 dla..." crki hrabiego Salema, 17-letniej Marii Antonii patrz: 53/12.
3 Maria Anna Hepp (17571779), z domu Thumbacher. D'Hosson to nazwisko
drugiego
ma jej matki Marii Barbary, ktra polubia Franza Bemharda d'Hosssona, ojczyma
pani
Hepp, nie ojca, o czym Mozart nie wiedzia. Ona sama Maria Anna wysza za
Johanna
Philippa Rasso Johanna Nepomuka von Heppa (17531798), ktry nalea do jednego
2 najznakomitszych i najzamoniejszych rodw w Monachium i by burmistrzem tak
zwanej
Rady Wewntrznej tego miasta oraz szambelanem senatu.
4 4 padziernika
5 ona (Maria Catharina Antonia) i crka (Maria Theodora Carolina) Johanna Georga
von
Branca tajnego radcy dworu w Monachium.
6 Johann Georg Sig nauczyciel fortepianu.
7 Johann Baptist Becke (17431817), flecista kapeli dworskiej w Monachium, ucze
Johanna Baptisty Wendlinga. Zaangaowany w 1775 do Salzburga, informowa
Leopolda
(Podobnie jak Tommaso Consoli) o tym, co si dzieje w Monachium.
8 Dwie kasacje dla hrabiny Antonii Lodron (K-247 i K-287) i Finalmusik (jedyna, w
ktrej
lt finaowe rondo) K-25I.
9 Maksymilian III Jzef.
u pranz de paula Reiner (i749i8oo), bas-baryton, od 1778 w Burgtheater w Wiedniu.
^ Das Fischermadchen wedug La Pescatrice (Crka rybaka") Nicoli Piccinniego.
Margarethe Kaiser, piewaczka, 177684 na scenach w Monachium, 178590
" ^ctersburgu.
dwr? Glovanni ^esi to pseudonim Johanna Baptisty Wallishuasera (17351816); od
1756 na
^ew ^nachium. piewa w prapremierowych przedstawieniach oper Mozarta: La finta
^tera (K-I96) w 1775 i w Idomeneo, re di Creta (K-366) w 1781.
^ Klemens Huber patrz: 52/7.

i j011'""1 "on Grimmel (lub Krimmel) kupiec z Memmingen.

^ Dyplomy akademii w Bolonii i w Weronie.
I77S1 Anne"cesar Chevalier de La Luzeme pose francuski (od 15 stycznia 1777 do
15 lipca
') na dworze bawarskim.
Listy
18 Zaprzyjaniona z Mozartami salzburska rodzina szlachecka Robinig von Rottenfeld.
19 Maria Alojza Viktoria (Louise) von Robinig (17571786), przyjacika Nanneri -_
siostry Mozarta.
20 Maria Barbara d'Hosson, matka pani von Hepp patrz wyej: przypis 3.
31 Maria Anna Hepp, z domu Thumbacher patrz wyej: przypis 3.
" Joseph Fiala oboista i kompozytor, najpierw w Salzburgu, potem (od kwietnia
i777'\
w Monachium.
23 Schlakakademie neologizm Mozarta, od schlechte Akademie = za akademia",
czyli
zy, pody, niedobry koncert.
55. DO OJCA W SALZBURGU
(Monachium) 6 padziernika 177
Mon tres cher Pere.
Mama nie moe pierwsza zacz listu, bo po pierwsze nie lubi tego,
a po drugie boli j gowa. Musz wic zacz sam.
Niebawem odwiedz Mademoiselle Kaiser1, pjd do niej z jej panem
profesorem2. Wczoraj by u nas lub religijny, czyli Altum Tempus
Ecciesiasticum3. Potem byy tace, ale ja odtaczyem tylko 4 menuety
i o 11-e j poszedem do swego pokoju, bo na 50 pa jedna tylko taczya do
taktu. Bya to Mademoiselle Kaser4 siostra sekretarza hrabiego Perusy5,
ktry by w Salzburgu6. (...)
Przedwczoraj (w sobot, 4-go), w dzie imienin Jego Krlewskiej
Wysokoci Ksicia Alberta7, odby si u nas may koncert. Zacz si o wp

do 4-ej, a skoczy o 8-ej. By pan Dupreille8, ktrego papa zapewne pamita

jest uczniem Tartiniego9. Zaskoczyem go rankiem, jak dawa lekcj gry
na skrzypcach Carlowi10 najmodszemu synowi gospodarza. Nigdy go nie
ceniem wysoko, ale zauwayem, e si bardzo do lekcji przykada, a kiedy
zaczlimy rozmawia na temat roli skrzypiec w koncertach skrzypcowych
i w orkiestrze, mwi w sposb rozsdny i zawsze si ze mn zgadza.
Pomylaem, e byby z niego dobry nabytek dla orkiestry. Poprosiem wic,
by by tak dobry i przyszed po poudniu na nasz koncercik.
Najpierw wykonalimy dwa kwintety Haydna", ale zaledwie g
syszaem, nawet czterech taktw nie umia zagra bez pomyki, cigle si?
gubi w palcowaniu i w pauzowaniu... Dobrze chocia, e by uprzejmy
i chwali kwintety, bo gdyby nie to... Nic mu nie powiedziaem, on za stal
powtarza: Prosz wybaczy, ale nie zdyem! To trudne, lecz bardzo
pikne!". Ja za odpowiadaem: Nic nie szkodzi, jestemy przecie wsro
swoich!".
Potem zagraem trzy moje koncerty C-dur, A-dur i Es-dur a nastpi11
trio. Akompaniament by dobry, ale w Adagio sam musiaem zagra 6 takio
1777
eeo partii. Na zakoczenie zagraem Kasacj B-dur12. Wszyscy szeroko
twierali oczy, a ja graem, jakbym by najwikszym skrzypkiem w Europie.
1 .) Wraz z listem przesyam siostrze 6 Duetti a Clavicembalo e Violino
Schustra13. Tutaj czsto je graem, s nieze i jeli tu zostan, to napisz
, ganie w takim gucie, poniewa te bardzo si tutaj podobay14. Przesyam
,e gwnie dlatego, ebycie si mogli oboje dwertir. Addio. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 345
> Margarethe Kaiser patrz: 54/12.
2 tj. z Giovannim Valesim patrz: 54/13.
~3 Zdaniem autorw komentarzy (Deutscfa-Bauer-EibI) do niemieckiego wydania
listw
(Barenreiter) tak nazywano pierwsz msz uroczyst (prymicj) odprawian przez nowo
wywiconego ksidza.
4 Posta bliej nieznana.
5 Maximilian Penisa.

6 Dalszy cig listu jest napisany przez matk, ktra podejmuje myl Wolfganga, po
czym
kontynuuje Wolfgang.
7 Tak artobliwie tytuuje Mozart oberyst Alberta.
8 Charles Albert Dupreille, skrzypek orkiestry dworskiej w Monachium.
9 Giuseppe Tartini (16921770), wybitny skrzypek i kompozytor woski.
10 Car! Franz Xaver Albert (17641806) zostanie pniej oficerem kawalerii, a po
mierci
ojca odziedziczy ober Zum schwarzen Adier i sam zostanie oberyst.
11 Najprawdopodobniej chodzi o kwintety C-dur i G-dur (z 1773 roku) Michaa
Haydna.
12 Koncerty fortepianowe: K-246, K.-238 i K-27I; Divertimento-trio fortepianowe
K-254,
Kasacja B-dur (waciwie rwnie divertimento) K-287.
13 Chodzi o 6 Dwertimenti da camera a cembalo e wolim (1777) Josepha Schustra
(17481812), od 1772 kapelmistrza na dworze kurfirsta w Drenie.
14 Mozart istotnie napisze Six sonates pow piano et violon (K-30I306), ktre
zadedykuje
ksinej Elbiecie Marii, onie Karola Teodora, elektora Palatynatu.
56. DO OJCA W SALZBURGU
Mon tres cher Pere!
(Monachium, ii padziernika 1777)
Dlaczego nie wspomniaem dotd o Mysliveku?1 Poniewa rad byem
z ^go, e nie musz o nim myle, poniewa zawsze, gdy bya o nim mowa,
"Usiaem sucha, jak bardzo mnie chwali i jak dobrego i jak szczerego mam
nim przyjaciela! Ale zaraz potem czuem al i wspczucie. Kiedy za
"wiedziaem si, w jakim jest stanie, nie mogem sobie znale miejsca.
^dziaem przecie, e mj wielki przyjaciel Myslivecek jest tutaj, w tym
^ym zaktku wiata, w tym samym miecie, i ja miabym si z nim nie
"^a? Nie rozmawia z nim? To niemoliwe!
Postanowiem, e pjd do niego. Nazajutrz udaem si do dyrektora
Listy

ksicego szpitala2 i zapytaem, czy nie mona by umwi z nim spotkania

w ogrodzie, bo chocia wszyscy, take lekarze, zapewniali mnie, e nie ma
powodu do obaw, e adne zaraenie nie grozi, to jednak nie chciabym pj
do jego pokoju, ktry jest bardzo may i w ktrym bardzo cuchnie3. Dyrektor
cakowicie mi przyzna racj i powiedzia, e Myslivecek wychodzi na spacer
do ogrodu na og midzy n-t a i2-t, a gdyby przypadkiem nie byo go
tam o tej porze, to wystarczy da mu zna i po prostu poprosi, by wyszed.
Nastpnego dnia razem z mam i z panem von Hammem 4 sekretarzem
rady (o ktrym powiem niej) poszedem do szpitala. Mama udaa si do
kaplicy, a my do ogrodu. Poniewa jeszcze go tam nie byo, zawiadomilimy
go o naszym przyjciu. Zaraz te zobaczyem, jak idzie przez ogrd. Poznaem
go od razu po chodzie5. Musz doda, e wczeniej, za porednictwem
wiolonczelisty Hellera 6, przekaza mi pozdrowienia i prosi, abym odwiedzi
go przed wyjazdem. Kiedy si zbliy, ucisnlimy sobie donie jak przyjaciele.
Widzi pan, jaki jestem nieszczliwy! powiedzia.
Te sowa i jego wygld, ktry papa zna z opisu, tak bardzo mnie
poruszyy, e niemal ze zami w oczach odpowiedziaem:
Przyjacielu, wspczuj panu z caego serca!
Zauway moje wzruszenie i od razu zmieni ton, wesoo pytajc:
Prosz powiedzie, co pan tutaj porabia? Mwiono mi wprawdzie, e
jest pan tutaj, ale nie mogem uwierzy, bo jak to moliwe, eby Mozart by
tutaj i mnie nie odwiedzi?
Prosiem o wybaczenie tumaczc si, e miaem tak wiele spraw do
zalawienia i e ponadto musiaem odwiedzi tylu przyjaci...
Wiem, e ma pan tutaj wielu przyjaci, ale z ca pewnoci aden nie
jest tak panu oddany, jak ja.
Pyta, czy nie miaem wiadomoci od papy w sprawie pewnego listu.
Odpowiedziaem, e papa pisa do mnie, ale bez adnych szczegw. Byem
tak wzruszony i draem na caym ciele, e z trudem mogem mwi. Wtedy
powiedzia, e Signor Gaetano Santoro, impresario z Neapolu, z powodu
impegni i protezione7 musia zamwi oper na tegoroczny karnawa u niejakiego maestra Valentiniego 8. Ale w przyszym roku bdzie mia trzy wolne
zamwienia i jedno chtnie mi odstpi.
Poniewa ju sze razy pisaem dla Neapolu, to mog si teraz
zadowoli zamwieniem mniej atrakcyjnym, za najlepsze zamwienie (t0
znaczy to na karnawa) zostawi dla pana. Bg raczy wiedzie, czy bd mog
jeszcze tam pojecha. Jeli nie bd mg, to kontrakt odel. Przyszoroczna
obsada jest bardzo dobra, wszystko ludzie, ktrych sam poleciem. Sam P

widzi, jak wielkim powaaniem si ciesz w Neapolu. Wystarczy tylko,

powiem wecie tego lub tamtego", a natychmiast go bior.
Marchesi jest primo uomo9. Myslivecek bardzo go chwali, zresz,
w Monachium wszyscy go chwal. Maccherini10 to dobra primadonna, i ^
7777
tenor, ktry nie wiem nawet jak si nazywa11, ale jak mi powiedzia jest
to obecnie najlepszy tenor w caej Italii.
Niech pan jedzie do Woch, bo tam naprawd jest si docenianym
i szanowanym!". I on ma racj, bo jeli si dobrze zastanowi, to musz
stwierdzi, e nigdzie nie ceniono mnie tak wysoko i nigdzie nie dostpiem
tylu zaszczytw, co we Woszech. A jak wielkie mona zdoby powaanie
piszc opery dla Woch, a zwaszcza dla Neapolu? Powiedzia, e chtnie
uoy mi list do Santoro i dlatego powinienem do niego przyj jutro, eby
ten list przepisa. Nie mogem jednak pj do jego pokoju, a jeli list trzeba
przepisa, to bybym do tego zmuszony, bo przecie nie mona pisa
w ogrodzie. Niemniej obiecaem, e przyjd, ale nazajutrz napisaem do niego
list po wosku, w ktrym wyjaniem najzwyczajniej w wiecie, e przyj nie
mog, bo po wczorajszej wizycie nie mogem nic przekn, bo spaem tylko
trzy godziny, bo cay dzie czuem si jakbym postrada zmysy, bo cigle
mam go przed oczami etc. To wszystko zreszt prawda...
Myslivecek przysa mi odpowied nastpujc: Jest pan zbyt wraliwy
na moje nieszczcie. Dziki za dobre serce. Gdyby si pan przypadkiem
wybiera do Pragi, to dam panu list do hrabiego Pachty12, a mojego
nieszczcia niech pan sobie nie bierze zbytnio do serca. Wszystko zaczo si
od wypadku wywrotki kolasy po ktrym dostaem si w rce lekarzy
ignorantw. Musz by cierpliwy i niech si dzieje wola boska".
Doczy te brulion listu do Santora: Poniewa od dawna ju pragn
moim skromnym talentem suy Pana Dostojnej Osobie, a take szanownej
publicznoci Neapolu, zgadzam si napisa dla Pana Teatro Regio oper na
rok przyszy za sum 100 gigliati13, nie wliczajc w to kosztw dugiej
podry. Prosz tylko o powierzenie mi, jeli moliwe, ostatniej opery
sezonu, a wic tej na karnawa, poniewa obowizki nie pozwalaj mi przyj
zamwienia na termin wczeniejszy. Mam nadziej, e uczyni mi Pan t ask
' PO otrzymaniu aprobaty krlewskiej, zechce Pan wysa kontrakt do
Maestra Mysliveka, ktry potem niezawodnie mi go przekae.
W nadziei poznania Osoby tak licznych zalet mam zaszczyt zapewni
^sz Ekscelencj...".
Widziaem te u niego inne listy, w ktrych bya mowa o mnie. Syszaem,
2e ^ysliyeek nie kry zdziwienia, kiedy si dowiedzia o Beeckem14 i o innych
Pianistach tego rodzaju. Cigle powtarza: Nie trzeba sobie robi zudze,

nikt nie gra jak Mozart. We Woszech, gdzie przecie s najwiksi

'strzowie, mwi si tylko o Mozarcie. Wystarczy o nim napomkn, a zaraz
wszyscy milkn".
A wic jeli zechc, mog napisa dla Neapolu. Im szybciej tym lepiej.
Gdtem jednak chciabym pozna opini na ten temat pana von Mozarta,
^ ardziej rozumnego ze wszystkich kapelmistrzw. Mam wielk, trudn do
^obraenia ochot napisania nowej opery. To prawda, e droga do celu jest
wa, ze wiele nas jeszcze dzieli od chwili, w ktrej rzeczywicie bd mg
Listy
t oper napisa, poniewa duo moe si jeszcze wydarzy, ale zamwienie
zawsze mona przyj. Bo jeli do tego czasu nie znajd innego zajcia, eh
bien, bd mia przynajmniej jaki resours we Woszech, bo te 100 dukatw
na karnawa jest cakiem pewne. A jeli napisz oper dla Neapolu, to wtedy
zawsze bd mnie chcieli. Wie papa dobrze, e tu i tam, wiosn, latem
jesieni, zawsze mona napisa jak oper buffa, choby dla wprawy, eby
tylko nie by bezczynnym. Wprawdzie nie daje to wiele, lecz zawsze co
a ponadto wicej moe przynie zaszczytw i sawy ni sto koncertw
w Niemczech. A poza tym bd szczliwy, poniewa jedyn moj radoci
i pasj jest komponowanie.
Gdybym jednak znalaz stae zajcie lub choby mia na nie widoki, to
kontrakt na oper moe zrobi jedynie najlepsze wraenie, bo bdzie wspania
rekomendacj i tylko podniesie moj warto.
Pisz, co mi ley na sercu..., ale jeli papa, przedstawiajc suszne racje,
przekona mnie, e si myl, to si poddam, cho z alem.
Wystarczy, e sysz jak mwi o operze, ebym by w teatrze i usysza
piew, a zapominam od razu o caym wiecie.
Jutro pjd z mam do ogrodu poegna si z Mysliveckiem. Ostatnio,
kiedy szedem po mam do kaplicy, powiedzia mi, e gdyby nie wyglda tak
strasznie, to chtnie poznaby matk tak znakomitego wirtuoza.
Drogi ojcze, prosz, odpisz Mysliveckowi. Sprawisz mu tym wielk
rado, bo cakiem jest opuszczony. Czsto nie widzi nikogo przez cay
tydzie.
Zapewniam pana powiedzia mao kto mnie teraz odwiedza i to
jest bardzo przykre, bo we Woszech miaem towarzystwo codziennie.
Gdyby nie twarz, wci byby tym samym czowiekiem, penym ycia,
dowcipu, ognia. Naturalnie troch wychud, ale poza tym to ten sam
czowiek, bystry i dobry. Cae Monachium mwi o jego oratorium Abramo ed

Isacco15, ktre zostao wanie wystawione. Pomijajc kilka arii, ostatnio

ukoczy te kantat czy serenad na Wielki Post16. W szczytowym okresie
swojej choroby skomponowa oper dla Padwy17. Ale na jego nieszczcie,
niestety, nic poradzi nie mona. Powiadaj, e to lekarze i chirurdzy tak go
urzdzili. Ma prawdziwego raka koci. Chirurg Caco18, skoczony osio,
spali mu nos. Moe sobie papa wyobrazi, jak bardzo musia cierpie.
Wanie wyszed od niego pan Heller. Wczoraj, gdy napisaem lis1'
zaczyem do ma serenad salzbursk dla arcyksicia Maksymiliana
Teraz mi j odda za porednictwem pana Hellera.
Ale przejdmy do czego innego.
PS. [i] (...) Wczoraj, zaraz po obiedzie, poszedem z mam do dwch
panien Preysinger20 na kaw. Ale zamiast kawy mama wypia dwie butek1
wina tyrolskiego21, potem, o 3-ej, wrcia do domu, eby si przygotowa
nieco do podry, a ja razem z dwiema pannami poszedem do pana vo0
1777
anuna. I tam kada z trzech panien22 wykonaa na klawesynie koncert, a ja
aeraem o prima vista koncert Eichnera23, a potem improwizowaem.
profesorem panny Hamm von Einfaitksten 24 jest ksidz, niejaki Scheyer25,
Hobry organista, ale kiepski klawesynista. Cay czas przyglda mi si zza
kularw. To czowiek suchy i maomwny. Poklepa mnie po ramieniu,
westchn i rzek: Tak..., pan jest..., rozumie pan..., tak..., to prawda..., co
za czowiek".
A propos, czy przypomina sobie papa Freysingera? 26 Ojca dwch adnych
nanien? Powiedzia mi, e pap zna dobrze, bo chodzilicie razem do szkoy.
Szczeglnie pamita, jak papa wspaniale gra na organach w Wessobrun27
(dla mnie to co cakiem nowego!). To zdumiewajce powiedzia jak
jego rce i nogi si nakaday. To wspaniay czowiek. Mj ojciec bardzo go
powaa. A jak sobie dworowa z mnichw, ktrzy uwierzyli w jego
powoanie28. Bardzo mi go pan przypomina, ale absolutnie. Chocia, kiedy
go znaem, by jak mi si zdaje, troch od pana niszy".
A propos, jeszcze jedna sprawa. Radca dworu, niejaki Oefele29, rwnie
prosi, ebym papie przekaza uszanowanie. Tutaj jest jednym z najlepszych
radcw i dawno ju byby zapewne kanclerzem, gdyby nie pewien szkopu
zbyt czsto zaglda do kieliszka. Kiedy go zobaczyem po raz pierwszy
u Alberta30, pomylaem sobie (i mama take) ecce niezwyke indywiduum!
Prosz sobie wyobrazi bardzo wysokiego, silnego i do korpulentnego
mczyzn, w ktrego twarzy jest jednak co miesznego. Przechodzc przez
sal, kadzie swe donie na brzuchu i przyciska, co sprawia, e jego sylwetka
nagle si wyprostowuje. Potem robi skon gow, jednoczenie cofajc praw
nog. Ten gest powtarza zawsze, kiedy si komu kania. Powiedzia mi, e

widzia pap co najmniej tysic razy.

Musz pj jeszcze na komedi31. Wkrtce napisz wicej. Teraz ju
wicej nie mog, bo mnie bol palce.
PS. [2]. Monachium, n-go padziernika. Za kwadrans pnoc. Poszedem
na komedi, ale tylko na balet, a waciwie na pantomim, ktrej jeszcze nie
widziaem. Jej tytu: Znoszenie jaja przez wrk Girigarikanarimanarischanwari". Bya zabawna i nieza. Jutro pojedziemy do Augsburga, bo
ksicia Taxis32 nie ma ju w Ratyzbonie, przebywa w Dischingen, a waciwie
w swym letnim paacyku o godzin drogi od Dischingen.
W Augsburgu zrobi tak, jak mi papa kaza. Myl, e piszc do
ygsburga, najlepiej bdzie ju teraz adresowa listy do obery Pod
Jagniciem, do czasu a pap zawiadomi, e udalimy si w dalsz drog.
Prawda, e to dobry pomys?
Pan von Belval33, ktry dzi wieczorem odwiedzi nas u Alberta,
P^ekazuje papie i mojej siostrze 100 tysicy ukonw. Dla siostry zaczam
^ preambuy34. Niech sama zobaczy i posucha w jakiej s tonacji. Mam
Dziej, e duety Schustra35 ju papa dosta.
Listy
Ukony dla wszystkich przyjaci i przyjaciek, w zwaszcza dla modego
hrabiego Arco36, dla panny Sallerl37 i dla pana Bullingera38 mojego
najlepszego przyjaciela, ktrego te prosz, aby na najbliszym koncercie
w niedziel o n-ej39, wygosi w moim imieniu pen namaszczenia mow
w ktrej czonkom akademii przekazaby pozdrowienia i nakoni ich do
wytonej pracy, abym ani dzi, ani jutro nie musia kama, bo do tej pory
wszdzie ich tylko chwal i chwali bd.
Cauj rce papy i pozostaj posusznym synem
Wolfgang Mozart
B/D 347
1 Joseph MysliveCek (17371781), zwany II Boemo (Czech) albo Venatori
(Wenecjanin)
kompozytor czeski. Po studiach w Pradze przebywa od 1763 w Wenecji, skomponowa
wiele
oper dla woskich teatrw operowych, tworzy take oratoria, symfonie oraz muzyk
kameraln.
Zmar w Rzymie w ubstwie i zapomnieniu.

2 Szpital, ktrego budow rozpocz Albert V (w 1555), a ukoczy Maksymilian I (w

idoi), zosta zburzony w 1800,
3 Mysliyecek chorowa na syfilis i Leopold zabroni Wolfgangowi si z nim spotyka,
co
tumaczy rezerw i obawy Mozarta.
4 Joseph Konrad von Hamm (17281795), sekretarz rady wojennej.
5 Mozart pozna Myslivecka w Bolonii (w 1770), potem spotyka go wielokrotnie
w Mediolanie (w 1772 i 1773).
6 Gaudenz Heller (17501784), wiolonczelista w orkiestrze dworskiej w Monachium.
Od
1780 w orkiestrze dworskiej w Bonn.
7 zobowiza i protekcji" (w.).
8 Nic o nim nie wiadomo.
9 Luigi Marchesi lub Marchesini (17541829), kastrat z Mediolanu, znany w caej
Europie sopranista.Od 1776 na subie Maksymiliana III Jzefa, po ktrego mierci
powrci
do woch.
10 Giuseppa Maccherini-Ansani.
" Mowa o Giovannim Ansanim mu Giuseppy Maccherini.
12 Hrabia Johann Joseph Philipp Pachta von Rajov. Mozart pozna go w Pradze w i7^7Tam te na wydany przez niego bal skomponuje 6 tacw niemieckich (K-509).
13 Gigliato (w. lilia, lilijka") zota moneta, nazywana tak z powodu wizerunku
stylizowanej lilii, odpowiednik dukata. 100 gigliati = 100 dukatw = 450 florenw.
14 Notger Ignaz Franz von Beecke (17331803), niemiecki pianista i kompozytor
Kompozycji uczy si u Glucka. Zamiowania muzyczne czy z karier wojskow
V
adiutantem ksicia Kraffta Emsta von ttingen-Wallersteina. Wybitny wirtuoz gry na
klawesynie
Komponowa opery dla Parya, Wiednia i Mannheimu, take wiele utworw wokalny

i instrumentalnych.

15 MysliveCek skomponowa to oratorium (zatytuowane Isacco figura del redento

w roku 1776. W Monachium wykonano je w roku 1777 pod zmienionym tytuem
Abrarno
Isacco.

16 Chodzi o Cantate per festiggiare U natalizio delia regina wykonan w Neapolu 13

sleT^
1779 roku.
17 Jej tytu: Atide (1774).
18 Nic o nim nie wiadomo.
^
" Chodzi o oper (dranuna per muska") II ri pastore (K-208) wystawion w Salzbuls
1777
kwietniu 1775 ro1"1 na cze znajdujcego si tam przejazdem areyksicia
Maksymiliana
Franciszka.
20 Juliana i Josepha Freysinger.
21 Byy to miniaturowe butelki o pojemnoci 1/16 lub 1/20 litra, a wino sabe.
" Dwie panny Freysinger i panna von Hamm.
" Emst von Eichner (17401777), muzyk w orkiestrze Palatynatu, zaliczany do tzw.
zkoy mannheimskiej. Nie wiadomo, ktry koncert Eichnera Mozart wtedy wykona.
M Nazwisko wymylone przez Mozarta (jego ulubiona zabawa), ktre mona
przetumaczy
jako Hamm von Guptasek.
25 Chodzi o Johanna Mathiasa Scheyera.
26 Franziskus Erasmus Freysinger, radca dworu, kolega szkolny Leopolda, ojciec
Juliany
i Josephy.
"Miejscowo w Bawarii znajdowa si tam koci i klasztor (zburzony w 1810).
28 Leopold udawa przed mnichami, ktrzy oyli na jego wyksztacenie, e chce zosta
ksidzem.

29 Andreas Felix von Oefele (17061780), radca dworu ksicia bawarskiego Clemensa
Franza. Jego osobliwy sposb poruszania si by konsekwencj przebytego ataku
apopleksji,
o czym Mozart zapewne nie wiedzia.
30 Franz Joseph Albert patrz: 52/3.
31 Komedio-balet Constanta.
32 Ksi Kari Anselm von Thum und Taxis (17331805) przebywa wtedy w letnim
paacyku Schloss Trugenhofen na poudniowy zachd od Dischingen.
33 Maximilian Klement von Belval komisarz sztabu generalnego. W roku 1774
Wolfgang
mieszka (wraz z ojcem) w jego domu w Monachium (przy Frauenplatz 4).
M Mozart przesa siostrze 4 preludia (preambuy) na klawesyn (K-284a zaginione).
35 Chodzi o 6 Dwertimenti da camera a cembalo e wolino skomponowane okoo 1777
przez
Josepha Schustra (17481812), od 1772 kapelmistrza na dworze elektora w Drenie.
30 Hrabia Leopold III Ferdinand Arco (17641812), wnuk pierwszego kanclerza
Salzburga
Georga Antona Felixa Arco, ktrego Leopold Mozart uczy muzyki.
37 Maria Anna Rosalia Walburga Joly, zwana Sallerl naleaa do krgu najbliszych
salzburskich przyjaci Mozartw.
38 Franz Joseph Johann Nepomuk Bullinger (17441810). Po kasacie zakonu jezuitw,
u ktrych studiowa w Monachium, osiedli si okoo 1774 w Salzburgu, gdzie zosta
preceptorem
(nauczycielem) hrabiego Leopolda III Ferdinanda Arco. Jeden z najbliszych przyjaci
Mozartw.
W domu Mozartw, w niedziele, odbyway si koncerty, a biorcy w nich udzia
muzycy
tworzyli akademi, o ktrej pisze Mozart.
57. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Augsburg, 14 padziernika 1777
(), ale niech papa posucha, jacy hojni i wspaniali s augsburczycy1.
'gdzie nie miaem tylu dowodw uznania, co w Augsburgu.

"we pierwsze kroki skierowaem do pana burmistrza Longotabarro2.

. ^^zyszy mi wuj 3, czowiek bardzo poczciwy i uprzejmy, ktry mia
^czyt pozosta w przedsionku na grze i czeka jak lokaj, a wyjd od
Listy
janie pana burmistrza. Na samym pocztku nie zapomniaem przekaza
mu od papy wyrazw uszanowania. On raczy sobie pap przypomnie
i zapyta:
A jake si on, ten pan, przez ten czas prowadzi?
Na co ja natychmiast odpowiedziaem:
Bogu dziki bardzo dobrze, ale mam nadziej, e pan rwnie dobrze
si przez ten czas prowadzi.
Jak to usysza, od razu stal si bardziej uprzejmy i zacz si do mnie
zwraca per pan", ja za wrciem do formy Wasza askawo", od ktrej
zaczem. Potem musiaem z nim pj do jego syna4 (na drugie pitro), gdy
tymczasem wuj wci czeka w przedsionku na schodach. Z trudem si
powstrzymaem, by czego nie powiedzie, cho bardzo uprzejmie. Nastpnie
przez trzy kwadranse miaem zaszczyt gra na klawikordzie Steinas w obecnoci pyszakowatego syna pana burmistrza, jakiej modej, dugonogiej
damy6 oraz innej mocno starszej i bardzo ograniczonej damy7. Najpierw
improwizowaem, a potem zagraem, a prima vista utwory, ktre znalazem
na miejscu, w tym bardzo adne kawaki niejakiego Edelmanna8. Dopiero
wtedy wszyscy zrobili si strasznie uprzejmi i ja take, bo tak ju mam
natur, e taki jestem dla ludzi, jakimi oni s dla mnie. Jeli si w ten sposb
postpuje, to si najlepiej na tym wychodzi.
Powiedziaem, e po obiedzie chciabym pj do pana Steina. Mody
Langenmantel natychmiast zaproponowa, e mnie zaprowadzi. Podzikowaem mu za uprzejmo i obiecaem, e wrc po obiedzie, a wic za
jakie dwie godziny. Tak te zrobiem i... poszlimy do pana Steina, rwnie
w towarzystwie szwagra9, ktry wyglda zupenie jak student.
Mimo e prosiem go, aby nie mwi kim jestem, von Langenmantel
popeni t nieostrono i si wygada:
Mam zaszczyt przyprowadzi panu wirtuoza klawiatury powiedzia
do pana Steina i zamia si pgbkiem.
Ja od razu zaprotestowaem mwic, e jestem tylko skromnym uczniem
pana Sigla10 z Monachium, ktry za moim porednictwem przekazuje niu
tysic pozdrowie. Ale on tylko krci gow, a w kocu rzek:

 Czybym mia honor z panem Mozartem?

Ale nie! zaprotestowaem. Nazywam si Trazom11 i mam dla
pana list.
Wzi go i od razu chcia czyta, ale mu nie pozwoliem.
Czy musi pan teraz czyta ten list? Czy nie moglibymy raczej od razu
przej do salonu? Bardzo chciabym zobaczy pana fortepiany.
Jak pan sobie yczy odpowiedzia ale nie sdz, ebym si my 1^
Otworzy drzwi do salonu, a potem ja podszedem do jednego z trze
stojcych tam fortepianw i zaczem gra. Ale Steina zeraa ciekawos
W kocu nie wytrzyma i otworzy list. Nie czyta go, rzuci tylko okiem n
podpis.
Ach! zawoa i ucaowa mnie. Potem si przeegna i zacz robi
dziwne grymasy. By zachwycony. O jego fortepianach napisz pniej.
Nastpnie Langenmantel zaprowadzi mnie do kawiarni. Wchodzc o mao
nie padem byo tam peno dymu i cuchno tytoniem. Musiaem
wytrzyma tam ca godzin, co mi si udao chyba tylko dziki boskiej
pomocy. Mylaem, e jestem w Turcji.
Langenmantel wychwala pod niebiosa niejakiego Grafa, kompozytora
koncertw na flet.
To co zupenie niezwykego mwi. Co, co mona by wyrazi
tylko w sposb bardzo grnolotny.
Tymczasem ja dostaem dreszczy. Gow, rce i cae ciao miaem zlane
potem. Ten Graf ma jeszcze dwch braci jednego w Hadze, drugiego
w Zurychu12.
Langenmantel tak atwo mnie jednak nie puci, koniecznie chcia, ebym
z nim poszed do Grafa. Okazao si, e to bardzo wielki pan. Mia na sobie
szlafrok, jakiego ja nie powstydzibym si uywa jako stroju wyjciowego.
Wysawia si w sposb napuszony, a gb otwiera zanim wiedzia, co chce
powiedzie. Czasami, zaraz po otwarciu j zamyka, bo rzeczywicie nie
wiedzia, co powiedzie.
Po wygoszeniu fury komplementw, zacz si produkowa w koncercie
na dwa flety ja musiaem mu akompaniowa na skrzypcach. Tak na ucho
koncert jest kiepski, brak mu naturalnoci, a w modulacjach cikawy i bez
adnego wdziku.

Gdy skoczy, pochwaliem go, bo mimo wszystko zasuy. Musia si

biedak namczy i dugo uczy. W kocu z ssiedniego pokoju przyniesiono
klawikord, pokryty by grub warstw brudu i kurzu, ale to bardzo dobry
instrument Steina.
Pan Graf, ktry jest tutaj dyrektorem, zachowywa si jakby si mia za
kogo zupenie wyjtkowego, za czowieka, ktry w swoich podrach po
krainie dwikw dokona odkry niezwykych, ale take za kogo, kto nagle
uwiadomi sobie, e nie ranic uszu, moe by jeszcze bardziej niezwyky
' leszcze bardziej wyjtkowy. (...)
(...)
Wolfgang Mozart
B/t>
349
^ Z Monachium wyjechalimy ll-go w poudnie, a do Augsburga przyjechalimy
ko mle 9-6J wieczorem" pierwsze zdanie listu napisane przez Ann Mari, po czym
'ynuuje Mozart. Z pobytem w Augsburgu rodzinnym miecie Leopolda Wolfgang
""tzal due nadzieje.
(l7i wladwie: Jakob Wilhelm Benedikt Langenmantel von Westheim und
Ottmarshausen
pm ''^i^o), kolega szkolny Leopolda w collegium jezuitw w Augsburgu, z ktrym
Leopold
^Pisal si na uniwersytet w Salzburgu.
Liny
Nazwisko Langenmantel" mona przetumaczy jako dugie palto", co Mozart czym
zabawiajc si tu (i w nastpnych listach) gr stw, tumaczy je na wioski
uLongotabarro"
dajc tym wyraz ironii i sarkazmu.
3 Franz Alois Mozart (17271791) introligator z Augusburga, brat Leopolda i ojciec
kuzyneczki" (Basie') z Augusburga Marii Thekli Mozart, adresatki sawnych
skatologicznych
listw Mozarta.
4 Syn burmistrza Jakoba Wilhelma Benedikta Langenmantla Jakob Alois Kari von
Langenmantel by intendentem (sekretarzem) augsburskiego Towarzystwa Muzycznego
Patryc-

juszy.
5 Jonami Andreas Stein (17281792), sawny budowniczy klawikordw, fortepianw
iorganw. Rzemiosa nauczy si od ojca. Jaki czas pracowa z J.A. Sibermannem
(17121783)
budowniczym organw w Strasburgu, pniej z budowniczym fortepianw F.J.
Spadem
W Ratyzbonie. W 1750 osiad w Augsburgu, gdzie budowa instrumenty, czsto we
wsppracy
2 bratem Johannem Georgiem (17351767). W 1760 oeni si z Mari Regin
Burkhardt
(1742i8oo), z ktr mia 15 dzieci. By rwnie wynalazc, usiowa zbudowa
instrument,
ktry czyby w sobie zalety organw i fortepianu, tzw. melodik" oraz klawesyn
zorganizowany".
6 Maria Anna Elonora Imhof von Spielberg von Oberschwammbach.
7 Josepha Margareta Walburga, baronowa von Scharpfseed auf Kellerai und
Schollenach.
8 Johann Friedrich Edelmann (17491794), kompozytor i pianista pochodzcy z
Alzacji.
Od 1773 w Paryu, gdzie w czasie rewolucji zosta zgilotynowany. Wyda 15 zbiorw
utworw
na fortepian i smyczki.
9 Leopold Alois Imhof.
w Johann Georg Sigi, nauczyciel fortepianu z Monachium.
u Trazom = Mozart wspak.
" Friedrich Hartmann Graf (17271795), flecista i kompozytor, od 1772 dyrektor
muzyczny
w kociele ewangelickim i w gimnazjum w. Anny w Augsburgu. Zanim zosta
zawodowym
muzykiem, by wojskowym i dopiero potem zacz oywion dziaalno muzyczn
(jako solista,
kompozytor i organizator) najpierw w Hamburgu, pniej w Augsburgu, wreszcie w
Londynie,
gdzie otrzyma doktorat na uniwersytecie w Oksfordzie. Komponowa gwnie muzyk
instrumentaln.

Jego brat Christian Emst (17231804) skrzypek i kompozytor, od 1762 by

kapelmistrzem na dworze Wilhelma Oraskiego w Hadze. Tam spotka si z Mozartami
midzy wrzeniem 1765 a marcem 1766. Na temat jego pieni flamandzkiej Laat ons
juichen, Batavieren!" Mozart skomponowa Wariacje klawesynowe G-dur (K-24). Drugi
brat
Friedrich Leopold by dyrektorem Musikkolegium w Zurychu. Spotka si z
Mozartami
najprawdopodobniej podczas ich pobytu w Zurychu midzy 27 wrzenia a 13
padziernika
1766 roku.
58. DO OJCA W SALZBURGU
(Augsburg, 1617 padziernika 1777)
Mon tres cher Pere.
(...) U dyrektora Grafa by te pan von Fingerlin1, ktremu przekazaem
od papy pozdrowienia. Wszyscy si naradzali na temat zorganizowania "
mnie koncertu i byli bardzo uprzejmi. Zgodnie twierdzili, e bdzie to jedn8
dla
1777
pajbardziej okazaych akademii w Augsburgu. Jest pan w dobrej sytuacji
^- mwili bo zna pan burmistrza Langenmantla2, nie mwic o tym, e
samo nazwisko Mozart robi tu due wraenie". Rozstalimy si w najlepszych
nastrojach.
Trzeba za papie wiedzie, e u pana Steina3 mody Langenmantel4
powiedzia, e osobicie zajmie si organizacj tej akademii (co zdarza si
rzadko), e dla mnie to wielki zaszczyt oraz e bdzie przeznaczona tylko dla
czonkw Towarzystwa Patrycjuszy. Trudno opisa z jakim uniesieniem
o tym mwi i obieca, e si sam wszystkim zajmie. Uzgodnilimy, e
odwiedz go nastpnego dnia (i3-go) i wtedy mi da odpowied. Ale nazajutrz,
gdy si zjawiem, powiedzia bardzo uprzejmie, e jeszcze nic konkretnego
nie wiadomo. Graem u niego godzin. Zaprosi mnie na obiad na nastpny
dzie o 2-ej, ale rano przysa suc z prob, bym przyszed o n-ej
i dal jej nuty, poniewa zaprosi kilku muzykw, ktrzy chcieliby usysze co
mojego. Daem sucej kilka utworw, a sam poszedem o n-ej.
Na temat koncertu zacz si plta i krci, a w kocu tonem zupenie
obojtnym, jakby go to wcale nie obchodzio, powiedzia, e z koncertu nic
nie bdzie. Wczoraj zawoa z uniesieniem musiaem si z pana

powodu gsto tumaczy i denerwowa. U Patrycjuszy powiedziano mi, e

kasa Towarzystwa jest mocno nadwerona, a ponadto nie jest pan wirtuozem,
ktry wart byby zotego suwerena". Umiechnem si i powiedziaem:
Mnie rwnie tak si wydaje".
Nb. mody Langenmantel jest w Towarzystwie intendentem do spraw
muzyki, a jego ojciec burmistrzem! Nie przejem si tym zbytnio
i usiedlimy do stou. Jego ojciec mia zwyczaj jada na grze. By bardzo
uprzejmy, ale o akademii nie wspomnia. Po obiedzie zagraem dwa koncerty,
potem wykonaem kilka improwizacji oraz parti skrzypiec w triu Hafenedera5. Chtnie grabym jeszcze, ale akompaniowano mi tak strasznie, e
"leomal dostawaem rozwolnienia.
Langenmantel zwrci si do mnie przyjanie:
Zostanie pan dzi z nami. Pjdziemy do teatru6, a po teatrze zjemy
wsplnie kolacj.
Byo bardzo wesoo. Po przedstawieniu znowu graem, po czym siedlimy
u0 stou. Jeszcze tego samego dnia rano mody Langenmantel indagowa
"^ie na temat mojego odznaczenia7. Opowiedziaem mu wtedy, jak je
""staem i jakie jest jego znaczenie. Jego szwagier8, a take on sam,
Powiedzieli parokrotnie:
. ~~ Powinnimy sobie zamwi tak odznak, eby by z panem Mozartem
^orporit9.
Nie zwracaem na to uwagi. Kilkakrotnie zagadywali do mnie: No, jak
-n'll panie Rycerzu Ostrogi?". Rwnie i na to nie zareagowaem. Jednake
^dczas kolacji obaj posunli si za daleko.
'~~ Ile to moe by warte? 3 dukaty? Czy eby to nosi trzeba mie
Listy
pozwolenie? Czy takie pozwolenie co kosztuje? Koniecznie musimy sobie je
sprowadzi!
By tam te pewien oficer, niejaki baron Bach10, ktry syszc to
powiedzia:
A fe! Wstyd tak mwi! C wy moecie mie wsplnego z tym
odznaczeniem?

Wtedy, ten mody osio Kurzenmantel zrobi do niego oko. Ja to

zauwayem i on zauway, e ja zauwayem. Przez chwil zapanowao
milczenie, po czym poczstowa mnie tabak:
Zayj wa tabaki!
Byem nieporuszony, ale po pewnym czasie znowu powrci do
drwicego tonu:
Jutro kogo do pana przyl, aby pan by uprzejmy i wypoyczy ten
order, chociaby na krtko, zaraz go odel. Chciabym go pokaza zotnikowi.
Jestem pewien, e jak go zapytam, ile to warte (a on zna si na rzeczy),
odpowie, e nie wicej ni jednego talara bawarskiego. Na pewno nie jest
warte wicej, bo nie jest to zoto, lecz mied. Ha! Ha! Ha!
No c odparem dalibg! To tylko blaszka cynkowa! Ha! Ha!
Z wciekoci i gniewu wszystko si we mnie gotowao.
Ale, ale kontynuowa samej ostrogi chyba nie musz nosi?
Ale nie odparem nie ma najmniejszej potrzeby, ma pan ju
tak w swej gowie. Ja rwnie mam jedn w gowie, ale to cakiem co innego
i za nic w wiecie nie zamienibym si z panem. A mwic to podsunem
mu tabak:
Zayj wa tabaki!
Troch poblad, ale nie przesta:
Widziaem niedawno, jak adnie prezentowa si ten order na pana
bogatej kamizelce.
Nic nie odpowiedziaem. Po chwili zawoa na sucego:
Hej! Uwaga! Jak tylko ja i mj szwagier zaczniemy nosi order pana
Mozarta, bdziemy da wicej szacunku! Zayje wa tabaki! zwrci
si do mnie.
To bardzo ciekawe zaczem, jakbym w ogle nic nie sysza ^
mnie atwiej byoby uzyska wszelkie odznaczenia, jakie wy kiedykolwiek
moglibycie zdoby, anieli wam zosta kim takim, jak ja, nawet gdybycie
dwa razy pomarli i dwa razy zmartwychwstali! Zayjcie tabaki!
To powiedziawszy wstaem. Wszyscy, bardzo skonfundowani, uczynili to

samo. Chwyciem kapelusz, szpad i powiedziaem:

Zdaje si, e jutro bd mia przyjemno widzie pana! Ach! Kiedy
jutro nie bdzie mnie tutaj! A wic pojutrze!... jeli tu jeszcze bd!
Co, ju pan wychodzi?
Nic po mnie w tej dziadowskiej melinie! Bdcie zdrowi! I ^
szedem.
1777
Nazajutrz (l5-go) opowiedziaem wszystko panu Steinowi i Gignoux12
raz dyrektorowi Grafowi. Nie, nie o tej historii z orderem, ale o tym, e
hvem w najwikszym stopniu zdegustowany, poniewa wiele naobiecywano
nbiac mi apetyt na koncert, a potem w tej sprawie nie kiwnito nawet
nalcem. To jest po prostu kpina, zwyczajne ogupianie ludzi. auj, e
ogle tutaj przyjechaem. Nigdy bym nie przypuszcza, e wanie
w Augsburgu, rodzinnym miecie mojego ojca, spotka mnie taki afront.
Nie wyobraa sobie papa, jak zaczli lamentowa i jak bardzo byli
wzburzeni. Dyrektor by przygnbiony.
_ Koniecznie powinien pan da koncert i nie s nam potrzebni do tego
adni Patrycjusze!
- Ja jednak byem stanowczy. W kocu powiedziaem:
No dobrze, mog da koncert, ale tylko dla kilku przyjaci, ktrzy si
znaj na rzeczy. Dam may koncert poegnalny u pana Steina tylko dla nich.
Dyrektor by bardzo zmartwiony:
Co za wstyd! Kt na Boga mgby si czego takiego spodziewa po
Langenmantlu! Gdyby tylko zechcia, wszystko musiaoby si uda!
Na tym si rozstalimy. Pan Graf by w szlafroku, ale zszed ze mn na
d, a panowie Stein i Gignoux (pan Gignoux przesya papie pozdrowienia)
odprowadzili mnie do domu. Tam znowu nalegali, bym zgodzi si jeszcze
zosta, ale ja wci byem niewzruszony. Musi te papa wiedzie, e kiedy
mody Langenmantel napomkn obojtnym tonem, e w najbliszy czwartek
Patrycjusze zapraszaj mnie na koncert, odpowiedziaem, e owszem przyjd,
ale wycznie jako suchacz.
O! a czy nie mgby pan zagra? Zrobiby pan nam tym przyjemno!
Mj Boe! odpowiedziaem kto wie? Moe i mgbym.

Ale kiedy wieczorem zrobiono mi ten afront, postanowiem, e w ogle

tam nie pjd, e Patrycjusze mog mnie pocaowa w d... i e od razu
wyjedam.
W czwartek (i6-go), w czasie obiadu, wywoano mnie na zewntrz. Od
^angenmantla przysza suca, by si dowiedzie, czy pjd z nim na
koncert. Prosi, bym przyszed do niego zaraz po obiedzie. Przekazaem mu
ukony wraz ze sowami, e nie wybieram si na akademi i nie mog si
2 nim spotka, bo jestem zajty, co zreszt byo prawd. Dodaem te, e
Pfzyjd do niego nazajutrz, eby si poegna, poniewa zamierzam wyjecha
"ajponiej w sobot. W tym czasie pan Stein pobieg do Patrycjuszy, tych
Partii ewangelikw i tak strasznie zacz perorowa, e wszyscy si przerazili:
~- Jak mona dopuci, eby wyjecha czowiek, ktry jest nasz wielk
lub, a mymy go nawet nie wysuchali? Zapewne pan Langenmantel
^aza, e wystarczy, e on sam go usysza!
W kocu sprawa stana na ostrzu noa i mody Kurzenmantel musia
)sc osobicie do pana Steina i prosi w imieniu wszystkich Patrycjuszy, by
^bi co w jego mocy, abym si zgodzi wzi udzia w tej akademii, e nie
Listy
musz si nastawia na co wielkiego etc. Wielokrotnie odmawiaem, ale
w kocu ulegem i poszedem. Zastaem tam same wane osoby, samych
Patrycjuszy i wszyscy byli dla mnie bardzo uprzejmi, szczeglnie za pewien
oficer, niejaki baron Rehiingen13, ktry jest jakim dyrektorem lub innym
tego rodzaju zwierzciem. Sam rozpakowa mi nuty. Na pocztek wycignem
symfoni, ktr wykonano, a ja zagraem parti skrzypiec.
Kiedy si sucha tutejszej orkiestry, mona dosta konwulsji. Tymczasem
mody pyszaek Langenmantel by cakiem grzeczny, chocia wci mia t
sam szydercz min.
Naprawd si baem, e pan nam si wymknie powiedzia.
Sdziem nawet, e si pan pogniewa z powodu tych niedawnych artw.
Mj Boe odparem jest pan jeszcze bardzo mody, ale na
przyszo niech pan uwaa, bo nie jestem jeszcze przyzwyczajony do tego
rodzaju artw. Wybr obiektu kpin nie przynis panu zaszczytu, a poza
tym nic pan nie wskra, bo dalej nosz mj order. W przyszoci powinien
pan lepiej wybiera temat do miechu.
Ale zapewniam pana odpar to nie ja, to mj szwagier, ktry...
Do tego..., jeszcze sowo, a nie bd mia przyjemnoci ju wicej
pana widzie! Gdyby nie pan Stein, na pewno bym nie przyszed. Zrobiem

to tylko dla niego. A ponadto mwic szczerze zrobiem to take

dlatego, by augsburczycy nie stali si pomiewiskiem w oczach innych,
a staoby si tak na pewno, gdybym gdzie opowiedzia, e chocia w rodzinnym miecie mojego ojca spdziem 8 dni, to nie zrobiono nic, by mnie
usysze!
Gdy graem koncert wszystko szo dobrze, z wyjtkiem akompaniamentu.
Na koniec wykonaem sonat14. Potem, w imieniu caego Towarzystwa baron
von Rehiingen podzikowa mi bardzo uprzejmie, prosi, abym uwierzy
w ich dobre intencje, i wrczy mi dwa dukatyls. Ale na tym nie koniec. By
moe w najblisz niedziel bd musia da jeszcze koncert publiczny. Tak
ju mam do tego wszystkiego, e trudno wyrazi. Chtnie znowu znalazbym
si w takim miejscu, gdzie jest dwr! Mog powiedzie, e gdyby nie mo)
dzielny wuj i wujenka, gdyby nie moja mia kuzyneczka16, to tyle razy
aowabym mojego przyjazdu do Augsburga, ile mam wosw na gowie.
A teraz ju pora, aby co wreszcie napisa na temat mej drogiej kuzyneczki.
Ale zostawiam to sobie na jutro, bo eby wygosi pochwa na jak
zasuguje, musz by cakiem wes.
Pisz to rankiem ly-go i potwierdzam, e nasza kuzyneczka jest pikna,
rozsdna, mia, wesoa i zrczna, a jest tak, poniewa wiele bywaa wsro
ludzi i jaki czas spdzia w Mannheimie. Bardzo do siebie pasujemy, bo ona
podobnie jak ja rwnie jest nieco przewrotna. Razem podkpiwaffly
f sobie z ludzi i to jest bardzo zabawne. (...)
( O fortepianach i organach Steina, a take o akademii w Towarzystw^
napisz innym razem. Przyszo na ni wielu arystokratw ksiz""
1777
y dniafrdzla17, hrabina Dobrasiusia, a take ksiniczka Wchagwna oraz
i dwie crki, ktre obie wyszy za ksit Grubebech von Knurogon.
Wszystkiego dobrego. 100 tysicy razy cauj rce papy, a take z niedwiedzi czuoci moj kanali siostr. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 35i
' Johann Conrad von Fingerlin fabrykant luster, meloman, inicjator i organizator
koncertw w Augsburgu.

Burmistrz Langenmantel patrz: 57/2.

Johann Andreas Stein patrz: 57/5.
Mody Langenmantel patrz: 57/4.
Joseph Hafeneder muzyk (kompozytor) na dworze w Salzburgu.
W Augsburgu, podczas pobytu Mozarta, wystpowaa trupa Franza Josepha Mosera
z Norymbergi z komedi Der Teufel ist los oder Die Zwey foch Verwana.lu.ng wedug
francuskiej
sztuki Michel-Jeana Sedaine'a Le diable a qnatre ou La double metamorphose w
tumaczeniu Karla
Ludwiga Reulinga z muzyk Francois Danicana Philidora i baletem Der Betrunkene
Bauer
(Pijany wieniak"). Czonkiem tej trupy by (i taczy w balecie) Emanuel Schikaneder,
pniejszy librecista Czarodziejskiego fletu.
7 Chodzi o order Zotej Ostrogi, Leopold gorco doradza Wolfgangowi, aby w
Augsburgu
stale go nosi.
8 Leopold Alois Imhof.
9 To znaczy: sta si czonkiem tej samej korporacji".
10 Posta niezidentyfikowana.
" Ironiczna gra sw: Langenmantel = dugie palto (patrz: 57/2), Kurzenmantel = krtkie
palto.
12 Anton Christoph Gignoux (17201795), fabrykant tekstyliw, malarz i meloman.
Byt
dyrektorem Collegium Musicum w Augsburgu.
" Jeden z dwch: Johann Baptist Christoph von Rehiingen lub Joseph Xaver Ferdinand
von Rehiingen; obaj byli czonkami wadz miejskich w Augsburgu.
14 Nie wiadomo ktry to koncert. Sonata fortepianowa G-dur (K-283).
ls Dwa dukaty, czyli 9 florenw.
" Wuj Franz Alois Mozart; wujenka Maria Anna Viktoria Mozart; kuzynka
Maria
Anna Thekla Mozart.
Te wymylone nazwiska o treci skatologicznej w oryginale brzmi nastpujco: ksina

"Kchbommerl, hrabina Brunzgem, ksiniczka Riechzumtreck oraz ksita Mussbauch

von
Sauschwanz.
59. DO OJCA W SALZBURGU
(Augsburg, 17 padziernika 1777)
Afon tres cher Pere!
. Tym razem musz zacz od fortepianw Steina1. Zanim poznaem
, ^rumenty jego roboty, najbardziej ceniem fortepiany Spatha2, teraz
^dnak oddaj pierwszestwo Steinowskim, bo lepiej od ratyzboskich tumi
Litry
dwiki. Kiedy uderzam mocno, to na klawiszu palec mog zatrzyma
lub podnie, a dwik i tak zginie zaraz po uderzeniu. Jakkolwiek w klawisz
nie uderzy, dwik zawsze jest jednaki, nie brzczy, nie jest za gony
ani za cichy i zawsze, po kadym uderzeniu odzywa si niezawodnie
sowem jest zawsze taki sam. To prawda, e Stein nie sprzeda takiego
fortepianu niej 300 florenw, ale woonych we stara i trudu nie
sposb przepaci. Jego instrumenty rni si od innych tym, e maj
mechanizm wymykowy, a na stu budowniczych nawet jeden si o to
nie troszczy. A bez takiego mechanizmu dwik brzczy i wibruje. U Steina
moteczki odskakuj od strun natychmiast po uderzeniu w klawisze i to
niezalenie od tego, czy jeszcze s przycinite, czy ju puszczone. Jak
sam mi powiedzia, kiedy skoczy budow, siada do fortepianu i go prbuje,
wygrywa rnorakie pasae i interway, a nastpnie tak dugo skrobie,
obrabia i gadzi, a uzyska to, czego chcia. Trudzi si tak nie dla wasnej
korzyci, lecz w interesie muzyki, inaczej bowiem szybko uznaby swoje
instrumenty za gotowe i skoczone. Czsto powiada: Gdybym sam nie
by wielkim amatorem muzyki, a take troch pianist, dawno ju stracibym
cierpliwo do tej pracy. Pragn budowa takie instrumenty, ktre by
nigdy nie sprawiy zawodu wykonawcy, a nadto takie, ktre byyby trwae".
Jego fortepiany s naprawd solidne. Stein daje osobist gwarancj, e
skrzynia rezonansowa si nie wypaczy i nie popka. Po zbudowaniu wynosi
j na dwr, wystawia na deszcz, nieg, wiatr, soce i diabli wiedz na co
jeszcze, eby popkaa. Wtedy j klei, robi drewniane wstawki, czynic j
bardziej odporn i niezawodn. Jeli popka, jest wrcz zadowolony, bo daje
mu to pewno, e pniej nic takiego ju si nie zdarzy. Czsto sam
powoduje pknicia, powiksza szpary, a potem je wypenia i klei. Ma ju
gotowe trzy takie fortepiany. Dzi rano prbowaem je znowu.
Rwnie dzisiaj (ly-go) bylimy na obiedzie u pana Gassera3, przystojnego
modego wdowca, ktry straci sw mod on zaledwie po dwch latach
maestwa. Ten mody i zacny czowiek jest bardzo uprzejmy. Przyj
nas wspaniale. By z nami te ksidz Henry4, eksjezuita i kapelmistrz

w tutejszej katedrze, kolega Bullingera i Wieshofera. Zna dobrze Schachmera .

W Ingolstadcie by u niego kierownikiem chru. Nazywa si Ojciec Gerbi
Prosi, ebym przekaza od niego pozdrowienia dla pana Schachmera^
Po jedzeniu pan Gasser ze swoj szwagierk, a take mama, kuzyneczka
i ja udalimy si do pana Steina. O 4-ej doczy do nas pan kapelnus""2
oraz pan Schmidbaur8 organista od w. Uirycha. To czowiek szczery,
poczciwy starszy pan.
Graem wanie nieudolnie al solito9 i prima vista do trudn sona
Beeckego10. Kapelmistrz i organista, widzc jak gram, nieustannie si zegna '
nie zlicz ile razy. Ju nieraz, tutaj i w Monachium, graem z pamici szes^
moich sonat". Pit, t w G-dur12, wykonaem na akademii znakomite
Koa Chlopkw Roztropkw". Ostatnia ta w D-dur14, na fortepian
i777
5teina brzmi niezrwnanie. Mechanizm, ktry przyciska si kolanem, jest
w nim pomylany duo lepiej ni w innych fortepianach. Wystarczy go
musn, eby zareagowa, a jeli kolano odsun cho troch, to nie wibruje
^ najmniejszym stopniu.
Jutro wrc do jego organw15 i napisz co na ich temat. Napisz te
o jego creczce16. Pan Stein by bardzo zdziwiony, kiedy mu powiedziaem,
ze chciabym zagra na jego organach, bo organy s moj pasj:
Jak to moliwe zapyta by pan, wielki pianista, chcia gra na
instrumencie pozbawionym mikkoci i wyrazu, gdzie nie ma ani piana, ani
forte, a wszystko jest zawsze jednakowe?
To nic nie znaczy. W moich oczach i dla moich uszu organy s krlem
-instrumentw.
Niech i tak bdzie odpar Stein pjdmy wic tam razem.
Zrozumiaem, e nie wierzy, abym potrafi wykrzesa z organw co
wielkiego. Sdzi zapewne, e bd gra jak na fortepianie. Opowiedzia
mi, jak kiedy zaprowadzi do swych organw Schubarta17 na jego wasn
prob.
Baem si troch powiedzia bo Schubart wszystkich o tym
powiadomi i koci by prawie peny. Mylaem, e bdzie si popisywa
oryginalnoci, wirtuozeri, temperamentem, a na organach nie najlepiej to
wychodzi. Ale jak zacz gra, zmieniem zdanie.
Myli pan pewnie, e bd biega po klawiaturze tam i z powrotem,
z jednego koca do drugiego.
Ale nie! Pan to zupenie co innego odpar Stein.

Weszlimy na chr. Najpierw preludiowalem. Ju wtedy zacz si

umiecha. Potem zagraem fug.
Teraz rozumiem, dlaczego pan lubi gra na organach, no bo jeli si
tak gra!
Pocztkowo peday wyday mi si do dziwne, poniewa nie byy
rozczonkowane. Zaczynay si od C, a potem jednym cigiem przechodzio
s1? do D i E. U nas D i E s na grze, jak tutaj Es i Fis. Szybko jednak si
Przyzwyczaiem.
Graem te na starych organach u w. Uirycha18. Schody prowadzce na
or s tam okropne. Poprosiem wic, eby kto zagra, bo chciabym
osucha jak brzmi na dole, poniewa na grze nie ma adnego efektu. Nic
^ nie dao, bo mody ksiulo regens chori19 gra tak nieczysto, e nie mona
^o odrni pojedynczych dwikw, a kiedy chcia zademonstrowa
"noni, wychodzia mu dysharmonia, gdy akordy bra faszywie. (...)
Dalszy cig nastpnym razem.
''S. [na kopercie]
() W najblisz rod20 dam koncert w sali hrabiego Fuggera (...),
Wie si tylko o akompaniament, poniewa tutejsi muzycy s zupenie do
^go. Musz ju koczy jest n-a.
Listy
Cauj papie rce 100 tysicy razy, cauj te siostr ze wszystkich si. :tejestem ani zimny, ani gorcy, ale jestem bardzo posusznym synem.
W.A. Mozart
A tutti, tutti, tutti pozdrowienia.
B/D 352
1 Opis ten, ktry Mozart zapowiedzia w poprzednim licie, jest bardzo wany i dla
historii
tego instrumentu bezcenny, mimo i stosowana przez Mozarta terminologia nie jest
precyzyjna
2 Franz Jakob Spath (17141786), konstruktor i producent fortepianw z Ratyzbony.
Nie
wiadomo gdzie i w jakich okolicznociach zetkn si Mozart z instrumentami Spatha,
sam
w kadym razie takowego nie posiada.
3 Valentin Alois Gasser, kupiec z Augsburga. Jego ona Josepha (z domu Buchler)

zmara latem 1777.

4 Eksjezuita Henry (podobnie jak Joseph Bullinger i Wieshofer) by majordomem Emsta
Marii Josepha Nepomuka hrabiego Lodrona i wychowawc jego synw Sigmunda i
Hieronymusa.
5 Johann Andreas Schachtner (17311795), trbacz na dworze w Salzburgu, jeden
z najbliszych przyjaci Mozarta. Take poeta, autor tekstw do kilku dziel Mozarta,
m.in.
Grdbmusik (K-42), finaowego chru w operze Thamos, Konig in Agypten (K-345).
Przeoy te
na niemiecki libretto opery Idomeneo, re di Creta (K-366).
6 Philipp Gerbi (17191803), profesor prawa na uniwersytecie we Fryburgu w
Szwajcarii,
potem (od 1777 do 1795) kapelmistrz w katedrze w Augsburgu.
7 Maria Anna Thekla Mozart.
8 Johann Adam Joseph Schmidbaur, od 1742 organista opactwa benedyktynw w.
Uirycha.
9 Jak zwykle". Uwaga oczywicie ironiczna.
10 Notger Ignaz Franz von Beecke (17331803), wybitny pianista, take kapelmistrz
i kompozytor. By adiutantem i dyrektorem muzycznym na dworze ksicia OttingenWallersteina.
Twrca symfonii, sonat na skrzypce i klawesyn oraz na klawesyn, oratoriw, kantat i
pieni,
a take singspielu Ciaudine von Villa Bella (do tekstu Goethego).
" 6 sonat fortepianowych (K-279-284).
12 Sonata G-dur (K-283), skomponowana w Salzburgu pod koniec 1774 roku.
13 Znakomite Kolo Chopkw Roztropkw (Bauemstube Acccademie") kpiarskie
okrelenie Towarzystwa Muzycznego Patrycjuszy w Augsburgu.
14 Sonata D-dur (K-284), tzw. Dtirnitz-Sonate", skomponowana na zamwienie barona
Thaddausa von Dumitza.
15 Stein zbudowa organy dla dwch kociow Augsburga: w 1775 dla kocioa franciszkanw (gdzie by organist) i w 1776 dla kocioa w. Krzya.
16 Maria Anna (Nannette) Stein (17691833) szste dziecko Steina pianistka. Po
mierci ojca odziedziczya jego fabryk fortepianw. W 1794 polubia pianist Johann
Andreasa Streichera.

17 Christian Friedrich Daniel Schubart (17391791), wydawca czasopisma Deutscbe

Chronik" w Augsburgu i Ulmie.
18 Organy skonstruowane w 1581 przez Eusebiusa Anunerbacha.
19 Ojciec Nidgar Fichtl (17481817) u w. Uirycha by odpowiedzialny za spraw
muzyki.
20 22 padziernika 1777. Koncert odbyt si w wielkiej sali dzi ju nieistniejcego
paacu
Fuggera.
1777
6o. DO OJCA W SALZBURGU
(Augsburg, 2325 padziernika 1777)
j^ion tres cher Pere!
Wczoraj, w rod (22-go) by mj koncert in scena1. (...)
l9-go po mszy w kociele w. Krzya, o lo-ej, poszedem do pana Steina
i na ten koncert prbowalimy kilka symfonii. Potem z wujem byem na
obiedzie w klasztorze przy kociele w. Krzya bya tam rwnie muzyka.
przy generalnym applauso zagraem symfoni, a potem Koncert skrzypcowy
B-dur Vanhalla2. (...) Wieczorem, podczas kolacji, wykonaem Koncert
Strasburski3. Poszo mi jak po male, wszyscy chwalili pikny i czysty ton.
Wniesiono klawikord. Na pocztku preludiowaem. Zagraem sonat i wariacje
Fischera4, potem dziekanowi5 kto szepn na ucho, e powinien koniecznie
posucha czego w stylu organowym. Poprosiem, aby mi podsun temat.
Odmwi, ale zrobi to jaki inny duchowny. Rozwinem go, a nastpnie
w samym rodku (fuga bya w g-moll) w tym samym tempie, ale w D-dur,
zaczem gra motyw do artobliwy, potem powrciem do poprzedniego
tematu z tym jednak, e go zagraem od tyu. Nastpnie wpadem na pomys,
aby w artobliwy motyw potraktowa jako temat do fugi! Niewiele si
namylajc zrobiem to lea tak dobrze, jakby go skroi na miar sam
Daser6.
Dziekan dosownie osupia: Dosy! zawoa. Niech pan przestanie!
Nigdy bym nie uwierzy, e co takiego jest moliwe. Jest pan czowiekiem
wszechstronnym. Wprawdzie mj praat mwi mi, e jeszcze nigdy w yciu
nie sysza, eby kto gra na organach w sposb tak przekonywajcy i tak
peen powagi". w praat sucha istotnie mojej gry kilka dni wczeniej, ale
sam, bez dziekana. Na koniec kto przynis sonat z fugowanym tematem.
No, panowie powiedziaem tego ju za wiele. Tej sonaty nie
Potrafi zagra tak od razu.

 Mnie si te tak wydaje zawoa dziekan podniecony i ju jawnie

stan po mojej stronie. To naprawd za wiele. Czego takiego nikt nie
^by w stanie dokona!
Mimo to odparem sprbuj!
Tymczasem za plecami syszaem pomrukiwanie dziekana: A to ci may
'glarz! Ach! Ach!". Graem do n-ej. Czuem si jak osaczony ze
^stkich stron bombardowano mnie tematami do fug.
Niedawno u Steina podsunito mi sonat Beeckego7, ale o tym ju zdaje
P^tem. A propos. Wrmy teraz do jego creczki8. Kto, kto by jej
, a1' Przyglda si jej grze i nie rozemia si, musiaby chyba by
Cienia, jak jej ojciec9. Przy instrumencie nie siada porodku, lecz przed
ynii oktawami, eby mie wicej okazji do ruchu i do strojenia min.
Listy
Przewraca oczami, umiecha si. Gdy wykonuje jaki pasa i potem do niego
wraca, to gra go wolniej, a za trzecim razem jeszcze wolniej. Grajc unosi
rami do gry, a kiedy wykonywany pasa chce zaakcentowa, robi to
ramieniem, a nie palcami, starajc si najwyraniej zagra go ciko i nieudolnie. Najlepiej za, kiedy w pasau, ktry powinien pyn rwniutko jak
lejca si oliwa, trzeba zmieni palec. Ona si tym zupenie nie przejmuje
i kiedy nadchodzi w moment, po prostu przeskakuje klawisz, rk podnosi
do gry i najzwyczajniej w wiecie gra dalej. W ten sposb ma wiksze
moliwoci zagrania faszywie, co wywouje do osobliwy efekt. Pisz to
eby podsun tacie idee na temat rnych sposobw grania na fortepianie
i nauczania, aby mg papa mie z tego jaki profit dla siebie. Pan Stein na
punkcie swojej creczki jest cakiem zwariowany. Ma ju 8 i p roku
i wszystkiego si uczy na pami. Mogaby sta si kim, bo ma talent, ale
jeli dalej bdzie tak postpowa, to do niczego nie dojdzie. Nigdy nie
osignie biegoci, bo robi wszystko, aby gra ciko i nigdy nie nauczy si
tego, co w muzyce najbardziej podstawowe, najwaniejsze i najtrudniejsze,
a mianowicie tempa, poniewa nigdy jej nie nauczono, e trzeba si trzyma
taktu.
Przez ponad dwie godziny rozmawiaem o tym ze Steinem i do pewnego
stopnia go przekonaem. Teraz we wszystkim pyta mnie o rad. Dotd by
zafascynowany Beeckiem, teraz jednak widzi i syszy, e gram lepiej od
Beeckego, e grajc nie stroj min, a mimo to gram w wyrazem. Uwaa, e
na jego fortepianie nikt nie potrafi gra tak dobrze, jak ja. A ponadto wszyscy
s tutaj zdumieni, e zawsze utrzymuj si w rytmie. Nie mog poj, e
kiedy w adagio jest tempo rubato, to lewa rka w ogle nic o tym nie wie.
U nich lewa rka zawsze podporzdkowuje si prawej.
Hrabia Wolfegg10 (i inne osoby), ktry do tej pory nastawiony by wobec
Beeckego entuzjastycznie, podczas koncertu wyranie powiedzia, e zapdzi-

em go w kozi rg. Chodzi po sali tam i z powrotem, i cigle powtarza: Cos

takiego zdarza mi si sysze pierwszy raz w yciu!". A zwracajc si do mnie,
powiedzia: Musz panu wyzna, e nigdy jeszcze nie syszaem takiej gry. Jak
wrc do Salzburga, opowiem o tym paskiemu ojcu".
Jak papa myli, co zagralimy po symfonii? Koncert na 3 klawesyny.
Pan Demmler11 gra parti pierwszego, ja drugiego, a pan Stein
trzeciego klawesynu. Potem ju sam zagraem ostatni sonat w D-dur, t dla
Dumitza, a nastpnie mj koncert w B-dur, wreszcie znw sam w^
w c-moll cakowicie w stylu organowym i niespodziewanie zaimprowizowaem
wspania sonat w C-dur z finaowym rondem ". Wrzawa i zgiek stay s1?
nie do opisania! Stein wyraa swj zachwyt robic pocieszne grymasy, a p
Demmler nie przestawa si mia. To czowiek osobliwy kiedy cos mu sl
bardzo podoba, nie moe si powstrzyma od wisielczego miechu. F1' y
mnie zacz nawet kl. Addio. (...)
Wolfgang Amade Mozar1
1777
24 padziernika 1777, Augusta Vindelicorum ".
Koncert przynis 90 florenw nie liczc kosztw. Razem z dwoma
/lokatami od Towarzystwa zarobilimy wic 100 florenw14. Koszty koncertu
wyniosy 16 florenw i 30 grajcarw, bo sal miaem za darmo, a wielu
muzykw, jak mi si zdaje, grao za nic. W sumie stracilimy 26 lub 27
florenw15. Mona wytrzyma. (..)
Cauj rce papy i dzikuj za yczenia z okazji imienin16. Niech si papa
nie trapi, bo zawsze mam Boga przed oczami, uznaj Jego potg i lkam si
Tego gniewu. Znam rwnie Jego mio. Jego wspczucie i Jego miosierdzie
dla wszelkiego stworzenia. Wiem te, e swoich sug On nigdy nie opuci.
Jeli co jest zgodne z wol Bo, to jest te zgodne z moj wol. Tak wic
do szczcia i do zadowolenia niczego mi nie brak. Jest zupenie oczywiste,
e bd si stara stosowa do rad i nakazw papy, i y z nimi w zgodzie.
Tysickrotne dziki panu Bullingerowi17 za yczenia wkrtce napisz
do niego, eby specjalnie mu podzikowa. Tymczasem pragn go tylko
zapewni, e nie mam i nie znam lepszego przyjaciela, tak szczerego i tak
wiernego.
Z caym szacunkiem przesyam pozdrowienia dla panny Sallerll8, ktrej
podzikuj osobno wierszem i wiersz ten docz do listu do Bullingera.
Dzikuj rwnie mej siostrze. (...)
Jutro jedziemy do Wallersteinu19. (...)

Wczoraj moja droga kuzyneczka, ktra wam obojgu przesya najlepsze

pozdrowienia, ubraa si na sposb francuski, a zrobia to tylko dlatego, eby
mi zrobi przyjemno. Jest o 5 procent adniejsza.
A teraz addio. Raz jeszcze cauj rce papy i siostr. Pozdrawiam
wszystkich przyjaci i przyjaciki, i ju biegn do wygdki, gdzie by moe,
zrobi kupk.
Zawsze ten sam, zbzikowany,
Wolfgang i Amadeus Mozartlich20 (...)
B/D 355
Koncert w paacu hr. Fuggera patrz: 59/20.
Nie wiadomo jak wykonano symfoni. Koncert skrzypcowy B-dur Johanna Baptisty
Uana Khitela) Vanhal(l)a (17391813) zagin.
Nie ma zgody co do tego, ktry ze swoich koncertw skrzpycowych nazywa Mozart
" ^burskim". Dotychczas sdzono, e jest nim Koncert D-dur (K-2i8), ostatnio jednak
ewaa opinia, e najprawdopodobniej chodzi o Koncert G-dur (K-2i6). Patrz: Denes
Bartha
r 'dentifikation des <Strassburger Konzerts* bei Mozart, Cassel 1983.
12 wariacji C-dur na fortepian na temat Menueta J.Ch. Fischera (K-I79).
, Johann Georg Zschinger (17311806), dziekan i organista w kociele w. Krzya,
take
kompozytor.
Johann Georg Daser krawiec i krojczy z Salzburga.
^ Notger Ignaz Franz von Beecke patrz: 59/10.
Maria Anna (Nannette) Stein patrz: 59/16.
Listy
9 Gra stw zwizana z nazwiskiem Stein kamie.
10 Hrabia Anton Willibald von Waldburg zu Wolfegg und Waldsee dziedziczny
krajczy
i kanonik w Salzburgu, kawaler Orderu w. Jerzego.
11 Johann Michael Demmler organista.
13 Nie wiadomo ktr wykonano symfoni. Potem program zawiera: Koncert F-dur na
3 klawesyny (K-242), Sonat fortepianow D-dur (K-284 Dumitz-Sonate"), Koncert

fortepianowy B-dur (K-238), improwizowan Fug c-moll (ktrej Mozart zapewne

nigdy nie
zapisa) oraz improwizowan Sonat fortepianowa C-dur (by moe bya to pierwsza
wersja
Sonaty dla Rosiny Cannabich K-309).
13 Staroytna aciska nazwa Augsburga, w okresie rzymskim gwnego miasta szczepu
Windelikw, stolicy Recji.
14 W istocie 99 florenw, bo 2 dukaty warte byy 9 florenw: 90 plus 9 = 99.
15 Pobyt w Augsburgu kosztowa Mozartw 125 florenw.
16 Z okazji imienin Wolfganga (31 padziernika) ojciec, siostra i najblisi salzburscy
przyjaciele przysali mu yczenia.
17 Franz Joseph Bullinger (17441810) najpierw w nowicjacie w collegium
jezuitw
w Lansbergu, potem w Jesuitenseminar St. Michael w Monachium. Nastpnie by
nauczycielem
w collegium jezuitw w Monachium. W momencie kasaty zakonu koczy studia
teologiczne
w Ingolstadcie. Od okoo 1774 w Salzburgu, gdzie by wychowawc hrabiego Leopolda
III
Ferdinanda d'Arco. Jeden z najbliszych przyjaci Mozartw.
18 Maria Anna Rosalia Walburga Joly, zwana Sallerl (17261788), bya w Salzburgu
suc w domu hrabiego Georga Antona Felixa Arco, ktrego jedna z crek (Maria
Anna
Felicitas) mieszkaa w Paryu (bya on hrabiego von Eycka). Sallerl z ca pewnoci
poredniczya w uzyskaniu pierwszego paryskiego mieszkania Mozartw (w 1778) w
tzw. Hotel
Beauvais, nalecym do hrabiego von Eycka.
19 W pobliu Nordlingen w Szwabii.
20 Kocwka ,,-lich" jest tutaj do miechu.
61. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU.
(Mannheim1, 31 padziernika i?77)
(...) Poszedem dzi z panem Dannerem2 do pana Cannabicha3. By
nadzwyczajnie miy. Zagraem co na jego fortepianie (bardzo dobry instrument), po czym razem udalimy si na prb oratorium. Kiedy przedstawiano mnie rnym osobom, mogem si z trudem powstrzyma od
miechu. Ci, ktrzy mnie znali ze syszenia, byli uprzejmi i peni godnoci)
a ci, co o mnie nic nie wiedzieli, przygldali mi si z wybauszonymi oczami

i to byo do mieszne. Myleli zapewne, e poniewa jestem may i mody?

to nie moe by we mnie nic wielkiego ani dojrzaego. Wkrtce si przekona)?Jutro Cannabich zaprowadzi mnie do hrabiego Saviolego 4 intendenta d
spraw muzyki. Dobrze si skada, bo niedugo bd imieniny kurfirsta5.
Miaa si odby prba oratorium Handla6, ale nie zostaem na nie)'
poniewa wczeniej prbowano Magnificat Voglera7 tutejszego wicekape
mistrza i trwao to prawie godzin.
Ju trzeba nrf koczy, bo jeszcze musz napisa do mojej kuzyneczki.
Cauj rce papy, a take krtko, lecz dobrze moj kochan siostr
O Johannes Chrisostomus
O Sigismundus
D Wolfgang Gottiieb Mozart
D Dzi s moje imieniy
O To moje imi od bierzmowania
O 27 stycznia s moje urodziny8.
B/D360
' W niedziel 26 padziernika, po 15 dniach pobytu, Mozart z matk opucili Augsburg
i udali si do Mannheimu, gdzie przyjechali 30-go wieczorem.
2 Christian Franz Danner (17571813), syn Johanna Georga Dannera, skrzypek
orkiestry
mannheimskiej (od 1770). Mozart da mu kilka lekcji kompozycji.
3 Christian Cannabich (17311798), skrzypek, dyrygent i kompozytor na dworze w
Mannheimie, potem (od 1778) w Monachium. Skomponowa ponad 90 symfonii, ponadto
wiele
utworw kameralnych i oper. Czoowy przedstawiciel tzw. szkoy mannheimskiej.
4 Hrabia Louis Aurel Savioli, intendent do spraw muzyki na dworze w Mannheimie.
Mozart zosta mu przedstawiony przez Holzbauera 4 listopada.
5 Imieniny kurfirsta Palatynatu Karola Teodora przypaday w dniu 4 listopada. Mozart
mia wielk nadziej, e bdzie to okazja do popisu muzycznego.
6 Mesjasz Handla; pierwsz cz oratorium wykonano i listopada 1777. Nie wiadomo,
czy
Mozart by na tym koncercie.

7 Georg Joseph Vogler (17491814), zwany abbate Vogler, kapelan na dworze w

Mannheimie. W 1776 zaoy tame szkol muzyczn. Autor licznych dziel z teorii muzyki,
take
kompozytor, twrca wspomnianego Magnificat C-dur.
8 wito patrona Wolfganga przypada 31 padziernika; Sigismundus imi od bierzmowania (na cze arcybiskupa Sigismunda Christopha von Schrattenbacha); Gottiieb

niemiecki odpowiednik imienia Theophilus (od ojca chrzestnego Johannesa Theophilusa

^ergmayra), ktre Mozart dosta na chrzcie, ale ktrego w takiej postaci nigdy nie
uywa.
Czasami jak tu uywa w formie Gottiieb, ale najczciej w wersji woskiej
Amadeo,
ub francuskiej Amede lub Amade, natomiast niezmiernie rzadko w zlatynizowanej
wersji
Aniadeus.
Urodziny Mozarta (27 stycznia) przypadaj w dniu w. Jana Chryzostoma.
62. DO MARII ANNY THEKLI MOZART
W AUGSBURGU1
(Manheim, 31 padziernika 1777)
A to ciekawe! Mam napisa co sensownego, a nic inteligentnego nie
y^odzi mi do gowy. Nie zapomnij powiedzie dziekanowi2, eby mi
^la muzyk3. Nie zapomnij te o swojej obietnicy, bo ja o swojej na
Listy
pewno nie zapomn. Jak moga wtpi, e wkrtce napisz d cay list po
francusku? Bdziesz go moga da do tumaczenia panu naczelnikowi poczty4
Mam nadziej, e ju zacza si uczy tego jzyka.
No i teraz brak ju miejsca na co bardziej inteligentnego, chocia pisanie
wycznie rzeczy inteligentnych moe przyprawi o bl gowy. Zreszt mj
list peen jest rzeczy mdrych i uczonych. Jeli go ju przeczytaa, to musisz
to przyzna, a jeli nie przeczytaa, prosz, eby to wnet uczynia. Bdziesz
miaa z tego spory poytek i ju po przeczytaniu kilku wierszy uronisz
gorzkie zy.
B/D 361

* To pierwszy list Mozarta do kuzyneczki (.Basie) z Augsburga, Marii Anny Thekli

Mozart
(17581841), crki brata Leopolda Franza Aloisa Mozarta. Listy do niej stanowi
grup
cakiem szczegln w korespondencji kompozytora zarwno ze wzgldu na ich tre,
jak
i sownictwo. Byy przedmiotem specjalnych studiw i osobnych publikacji (m.in.
Mozarts
BasIe-Briefe, Barenreiter 1978), ale jeszcze nie tak dawno naleay do Mozartowskich
prohibitw.
Niemal wszystkie zostay napisane w czasie podry Wolfganga do Mannheimu i
Parya
w latach 1777 1779.
Kuzyneczka (zapewne po wyjciu za m) zwrcia Wolfgangowi listy, ktre do niej
napisa.
W 1799 byy w posiadaniu Konstancji, ktra uznajc je za zabawne" wypoyczya je
firmie
wydawniczej Breitkopf und Hartel. Nastpnie zostay przekazane synom Mozarta Car
owi
Thomasowi i Pranzowi Xaverowi, by potem (przez spadkobiercw Carla Thomasa)
trafi do rk
Rudolfa Genee (18241914), ktry po przepisaniu chcia je spali. Cari Thomas te
zamierza
je zniszczy i stanowczo sprzeciwia si ich publikacji, uznajc je za uwaczajce
pamici ojca.
Listy Mozarta do kuzyneczki nie s obsceniczne w sensie pornograficznym, lecz
skatologicznym. W XVIII wieku nazywanie po imieniu" kwestii i problemw zwizanych z
fizjologi
i seksem byo czym zgoa normalnym i naturalnym, dopiero wiek XIX, otaczajc te
sprawy aur
romantycznej wstydliwoci, wytworzy wok listw do Basie atmosfer sensacji i
skandalu.
Zachowao si 9 listw Mozarta do kuzyneczki, ale ani jeden list Basie do Mozarta.
Uzupenijmy informacje, do niedawna nie znane, na temat losw Basie. W lutym 17^4
urodzia nieubn crk Jzef, ktrej ojcem (zidentyfikowanym ostatnio) by abate
Theodor
Franz Reibeid (17521807), kanonik w katedrze w Augsburgu. W 1802 Jzefa
polubia Franza
Josepha Streitela (17711854). Basie zamieszkaa wraz z crk i ziciem w
Kauferbeuem,
potem w Bayreuth, gdzie zmara w wieku 83 lat i gdzie znajduje si jej grb.

2 Johann Georg Zschinger (1731i8o6), organista i dziekan kocioa Sw. Krzya

w Augsburgu, take kompozytor.
3 Klasztorowi augustianw Mozart wypoyczy partytury kilku swoich utworw muzyki
kocielnej.
4 Johann Heinrich von Haysdorff naczelnik poczty w Augsburgu.
1777
63. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, 4 listopad 1777)
Monsieur, mon tres cher Pere.
(,.) To ju mj drugi list z Mannheimu. Codziennie chodz do
Cannabichwl, dzi byem z mam. Nie jest to ju ten sam czowiek co
kiedy i tak samo uwaaj wszyscy czonkowie jego orkiestry. Podbi mnie
cakowicie. Ma crk2, ktra dobrze gra na fortepianie. Chcc zdoby jego
przyja, pracuj nad sonat dla niej3. Jest ju prawie gotowa, brak tylko
ronda. Ukoczone pocztkowe Allegro i Andante przyniosem jej i zagraem.
Przyja je z aplauzem. Byo tam kilku muzykw mody Danner4,
waltornista Lang 5 i pewien oboista, ktrego nazwiska nie pamitam 6, ale jest
bardzo dobry, ma czysty, pikny dwik. Ofiarowaem mu koncert obojowy7.
Przepisuj go wanie u Cannabicha. Oboista omal nie oszala ze szczcia.
Zagraem mu go na fortepianie i cho wszyscy wiedzieli, e jest mj, bardzo
si podoba i nikt nie powiedzia, e jest le napisany8. Ale oczywicie tutaj
si nie znaj i powinni zapyta arcybiskupa, co trzeba o nim sdzi. Ju on
by ich sprowadzi na waciw drog9.
Dzi wykonaem u Cannabicha sze moich sonat.10. Potem kapelmistrz
Holzbauer 11 zaprowadzi mnie do hrabiego Saviolego12, gdzie by ju
Cannabich. Holzbauer zwrci si do hrabiego po wosku, e pragn dostpi
zaszczytu wysuchania mnie przez Jego Wysoko kurfirsta, e byem tu
przed i5-ma laty13 jako 7-letnie dziecko, e teraz mam wicej lat, ale te
jestem bardziej dojrzay, podobnie jak moja muzyka.
Ach! westchn hrabia to jest...
Nie wiem, za kogo mnie wzi, ale w tym momencie podszed do niego
Cannabich, ja za udaem, e jestem zajty rozmow i niczego nie sysz.
Zwrciem jednak uwag, e gdy o mnie mwi, mia bardzo powan min.
Wwczas hrabia zwrci si do mnie:
Dowiaduj si oto, e do passable14 gra pan na fortepianie.

Skoniem si.
Teraz musz opowiedzie o tutejszej muzyce. W niedziel, w dniu
^ystkich witych, poszedem na sum do kaplicy dworskiej. Tutejsza
r lestra to zesp duy i bardzo dobry. Po kadej stronie znajduje si 10 lub
skrzypiec, 4 altwki, 2 oboje, 2 flety i 2 klarnety, 2 rogi, 4 wiolonczele,
agoty i 4 kontrabasy, a ponadto trbki i koty. Majc tak orkiestr mona
c Pikn muzyk. Ale nie odwaybym si wykona tutaj ktrej z moich
b527. Ryego? Czy dlatego, e s zbyt krtkie? Nie. Tutaj msze te musz
rotkie. A moe z powodu stylu muzyki religijnej? Rwnie nie. Po
dlatego, e zawsze trzeba komponowa z uwzgldnieniem moliwoci
gj ^^zych, a tutaj naleaoby komponowa tylko na instrumenty, nie na
brudno bowiem sobie wyobrazi co bardziej aosnego ni glosy,
Listy
jakimi tu dysponuj: 6 sopranw, 6 altw, 6 tenorw, 6 basw, dla ktrych
przeciwwag jest 20 skrzypiec i 12 kontrabasw. A wic stosunek jak o do
l prawda, panie Bullinger?15.
A jakie s tego przyczyny? Po prostu takie, e tutaj Wosi nie s cenieni
wysoko. Maj tylko dwch kastratw, do tego starych i na wymarciu.
Sopranista waciwie wolaby piewa partie altowe, bo tony wysokie ju mu
nie wychodz. Kilku modych chopcw, jakich tu maj, te jest aosnych
a tenory i basy przypominaj naszych piewakw pogrzebowych.
Wicekapelmistrz Vogler17 skomponowa ostatnio msz. Jako muzyk jest
strasznym, zadufanym w sobie i swej mdroci fantast, chocia naprawd
niewiele potrafi. W orkiestrze wszyscy maj go ju serdecznie do. Dzisiaj
(w niedziel) wysuchaem mszy 66-letniego ju Holzbauera jest bardzo
pikna. Holzbauer komponuje muzyk bardzo ukadnie, w dobrym stylu
kocielnym, na gosy i instrumenty, ma te adne fugi.
Jest tu te dwch organistw17 i moe warto byo przyjecha do
Mannheimu chociaby dla nich. Miaem niez okazj, by ich posucha. Nie
ma tutaj na przykad zwyczaju komponowania Benedictw i podczas Benedictw
gra tylko organista.
Za pierwszym razem suchaem drugiego z nich, za drugim pierwszego.
Zadawaem sobie pytanie: Kto to jest? Doprawdy gra miserablement18.
Suchajc drugiego zapytaem: Kto gra? nasz pierwszy organista. Ten gra
jeszcze bardziej miserablement. Gdyby ich gr razem poczy, to wyszoby
z tego co jeszcze gorszego.

Kiedy si na nich patrzy, mona zdechn ze miechu. Drugi z nich

zachowuje si przy organach jak dziecko, ktre si chlapie w bocie. Wszystko
co umie, ma wymalowane na twarzy. Pierwszy z nich ma przynajmniej
okulary.
Byem blisko pulpitu i przygldaem si jak gra w nadziei, e moe si
czego naucz. Po kadej nucie unosi rce w gr. Jego mocn stron jest
gra na 6 gosw, najczciej w kwintach albo w oktawach19. Czasami si?
zabawia grajc tylko lew rk. Sowem, robi co tylko zechce, jak kto, kto
cakowicie panuje nad swoim instrumentem. (...)
(PS. na kopercie)
(...) Jeli nie jest za pno, to chciabym zaproponowa cel20: nialy
czowieczek o rzadkich wosach, pochylony i z go pup. Z ust wylatuj i"11
sowa: Smacznego na festynie!". Druga osoba, redniej wielkoci, ubrana
w czerwony kostium, modn peruk i buty z ostrogami, cauje pierwszeg
w pup, a z ust wylatuj jej sowa: Oj, jako mi si nie klei!".
Bardzo prosz, wecie to pod uwag. Jeli nie teraz, to w nastpnej turze.
B/D 363
1 Christian Cannabich patrz: 61/3.
'777
Trzynastoletnia Rosina Theresia Petronella Cannabich uczennica Mozarta.
3 Sonata fortepianowa C-dur (K-309).
4 Christian Franz Danner patrz: 61/2.
s Franz Joseph Lang (17511816) albo Martin Alexander Lang (17551819) obaj
byli
yaliomistami.
s Friedrich Ramm (17411813), wybitny oboista, przyjaciel Mozarta.
^ Koncert obojowy C-dur (K-3I4).
s uwaga ironiczna. Mozart by przewiadczony, e w Salzburgu jego koncert nie
zyskaby
aprobaty.

9 Chodzi oczywicie o arcybiskupa Hieronima Colloredo.

6 sonat fortepianowych: 10-279-284.
" Ignaz Jakob Holzbauer (17111783), od 1753 pierwszy kapelmistrz na dworze w
Mannheimie.
12 Hrabia Savioli patrz: 61/4.
13 W istocie przed i4-ma laty Mozart by w Mannheimie w roku 1763.
14 passable (franc.) znonie".
15 Franz Joseph Nepomuk Bullinger patrz: 60/17. Mozart powouje si na swego
przyjaciela jako mocnego w rachunkach. Bullinger uczy go matematyki.
16 Vogler patrz: 61/7. Nie wiadomo ktra to msza.
17 Dwaj organici to: Nikolaus Beyer i Anton Marafelder.
18 ndznie".
19 Zasady czystego kontrapunktu wykluczay stosowanie rwnolegych kwint i oktaw.
Cay
ten fragment listu jest oczywicie ironiczny.
20 Nannerl prosia Mozarta, aby zaproponowa, jak ma wyglda nastpny cel (dla
Towarzystwa Strzeleckiego), do ktrego (na jego konto) bd strzela. Patrz: 52/17.
64. DO MARII ANNY THEKLI MOZART
W AUGSBURGU
(Mannheim, 5 listopada 1777)
Kochana Kuzyneczko-Hlaweczko!
Dostaem wanie twj bezcenny list i dowiedziaem si, e mj pan wuj,
moja pani ciotka, a i ty sama, Kuzyneczko-Hlaweczko, jestecie zdrowi.
My rwnie, dziki Bogu, mamy si dobrze.
Wanie dosta mi si w apy list od mojego papy-chlapy, a mam nadziej,
ze i ty otrzymaa list, ktry do ciebie napisaem z Mannheimu. Tym lepiej,
^Piej tym!
Przejdmy teraz do czego mdrzejszego. (...) Piszesz, e dotrzymasz
owa (i to wkrtce), sowa, jakie mi daa przed moim wyjazdem z Augsburga.
ca pewnoci sprawi mi to ogromn przyjemno. Ponadto piszesz,

"yraasz yczenie, wyjawiasz, dajesz do zrozumienia, powiadamiasz mnie,

^ladczasz, podkrelasz i twierdzisz bez ogrdek, e chciaaby, e yczyaby
le' e dasz, abym ci wysa swj portret1. Eh bien, wyl ci go na pewno.
u1' Par ma lafoi, sram na twj nosek! Oj, ju ci cieka po brodzie.
Listy
A propos, czy masz jeszcze spuni cunifait?2 Co?

'

Czy wci lubisz mnie cho troch? Tak myl! Tym lepiej, lepiej tym!
Tak to ju jest na tym wiecie, e jeden ma mieszek, a drugi pienidze
Ktrego z nich wolisz? Na pewno mnie! A co? Czy nieprawda? Tak myl
A moe by woaa wrci do pana Gold-Schmida? A na co? Na caco! eby
mie spuni cuni fait! Bo chyba nic innego! Nic innego? To i dobrze...
Dobrze?... Doskonale! Niech yj wszystkie te..., no, jak im tam?
A teraz ycz ci dobrej nocy. Pierd maa w eczko a pknie keczko!
pij dobrze, podcignij sw pupk ku buzi, a wtedy i ja przyjd do eczka
eby si troch poleni. Tymczasem trzymaj si gadko.
Oj, jak mnie dupa piecze! To ogie! Co to moe by? Co to moe znaczy?
A moe co wyj z niej pragnie? Gwienko? Tak, tak, na pewno gwienko!
Znam ja ci! Widz ja ci! Czuj ja ci! To cakiem moliwe! Bogowie! Bo
chyba such mnie nie zmyli? No nie! To jest to! Ten odgos przecigy
i smutny!
Pisz to dzi 5-go. Wczoraj rozmawiaem z powan ksin
elektorow3, a jutro 6-go, bd gra na wielkiej i uroczystej akademii.
Potem zagram w prywatnym salonie. Tak powiedziaa mi ksina elektorow.
No, a teraz powanie.
Primo. Przyjdzie do ciebie jeden lub kilka listw do mnie. Prosz ci...
O co? List to nie zajc. Prawda? Na czym to emy stanli? Aha! e
przyjdzie. Ju mam! A wic przyjdzie. Kto przyjdzie? Co przyjdzie? Kilka
listw przyjdzie! Jakich listw? O Boe! Listw do mnie! I wobec tego
prosz ci, aby mi je przesaa. Napisz ci, dokd pojad po Mannheimie.
Secundo. Prosz ci, a czemu nie? Prosz ci wic moja kochana guptasko
(a czemu nie?), e jak bdziesz pisa do Monachium, do Madame Tavemier4,
to przeka ode mnie pozdrowienia dla dwch Mademoiselles Freysinger5.
A czemu nie? Ciekawe, dlaczegby nie? A t najmodsz Mademoiselle
Joseph, prosz o wybaczenie! A czemu nie? Czemu nie miabym jej prosie
o wybaczenie? Ciekawe! Naprawd nie wiem czemu! Tedy prosz )^
o wybaczenie, e jeszcze jej nie wysaem sonaty6, ktr jej obiecaem. Ale
wyl, jak tylko to bdzie moliwe. Dlaczego nie? Tak, dlaczego nie? Dlaczego
nie miabym jej wysa, wyekspediowa? Dlaczego nie? Ciekawe! Doprawdy nie

wiem, dlaczegby nie! No dobrze. Ale zrobisz mi t przysug! Bo dlaczegby

nie? Dlaczego nie miaaby mi jej zrobi? Dlaczego nie? Ciekawe! (...)
Nie zapomnij te pozdrowi ode mnie ojca i matk owych dwch panien,
poniewa byby to wielki grzech pomin i zapomnie o ojcu i o matce, i
wic, kiedy sonata ju bdzie gotowa, to ci j wyl. Do tego docz list. J
za bdziesz tak dobra i przelesz j do Monachium. (...)
Musz ci teraz opowiedzie pewn histori, ktra si wanie zdarzy
Kiedy pisaem ten list, nagle usyszaem co na ulicy. Przerwaem pisa"
i wstaem. Podszedem do okna i... nic. Nic nie sysz. Wracam wie0
pisania, lecz napisaem 10 sw i znowu co sysz. Znowu wic wstaj i w
1777
arnej chwili dochodzi mnie saby dwik, a jednoczenie czuj jaki swd
smrd. Podchodz do okna smrd znika. Wracam do rodka smrd
si wzmaga. W kocu mama powiada:
_ Zao si, e pucie bka!
Ale mamo! Nie wierz!
A jednak tak! To musi by to! Postanowiem sprawdzi. Przykadam palec
najpierw do dupy, potem do nosa i... Ecce probatum est? Mama miaa racj!
Trzymaj si wietnie. Cauj ci 10 tysicy razy, na zawsze twj stary
mody Sauschwanz
Wolfgang Amade Rosenkranz 7
(...)
7771 adapotsil 5 Miehnnam.8.
B/D 364 w nagwku jest: Allerliebstes BasIe-HasIe!".
' Wolfgang i Basie wymienili si portretami. Zachowa si tylko rysunkowy portret
Marii
Anny Thekli z r (jedyny znany jej portret) dzi w Muzeum Mozarta w Salzburgu.
2 Co to jest, nie wiadomo, chocia domyla si wolno.
3 Elbieta Maria Alojza (Elisabeth Maria Aloysia Augusta, 17211794), ksina
elektorow
Palatynatu. Mozart zadedykowa jej sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306).
4 Przyjacika Marii Anny Thekli Mozart. To od niej w roku 1785 Leopold si dowie, e

kuzyneczka" ma nielubne dziecko.

5 Juliana i Josepha Freysinger patrz: 56/20.
6 Chodzi o Sonat fortepianow D-dur (K-3II).
7 Nazwisko Rosenkranz Wolfgang wymyli dla rymu (z Sauschwanz co znaczy
Swinskiogon).
8 Mannheim, 5 listopada 1777 napisane wspak.
65. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 8 listopada 1777
Dzi rano napisaem u Cannabicha rondo sonatowe dla jego crki1. Nie
cieli mnie potem puci.
Kurfirst2, jego maonka i cay dwr s ze mnie bardzo zadowoleni. Ju
dwa razy graem na akademii ksi elektor i ksina siedzieli blisko mnie,
bok fortepianu. A po koncercie dziki Cannabichowi mogem z nimi
''"zmawia. Ucaowaem rk kurfirsta, ktry powiedzia:
~~ To ju 15 lat mino, jak by tutaj.
"Tak Wasza Wysoko, ju 15 lat, jak nie miaem zaszczytu...
~~ Gra pan niezrwnanie.
Potem ucaowaem rk ksinej, ktra powiedziaa:
~~ M.onsiew,je vous assure, on ne peut pas jouer mieux3. (...)
Listy
Z ksiciem rozmawiaem jak z przyjacielem. To bardzo askawy
i dobry pan.

||

Syszaem, e napisa pan oper dla Monachium4.

Tak, Wasza Wysoko i polecam si uwadze Waszej Wysokoci, bo

moim najwikszym pragnieniem jest, abym napisa oper tutaj. Prosz Wasz
Wysoko, by o mnie nie zapomnia. A Bg mi wiadkiem, e mog napisa
oper rwnie w jzyku niemieckim.
I umiechnem si.

 To si moe atwo zdarzy odpar ksi... (...)

Po obiedzie (o 2-ej) poszedem z Cannabichem do flecisty Wendlinga5.
Wszyscy byli bardzo uprzejmi. Jego crka6 (do niedawna bya kochank
ksicia) adnie graa na klawesynie. Potem zagraem ja. Byem w doskonaym
humorze, a nie da si tego opisa. Na pocztku wszystko graem z pamici,
potem wykonaem trzy duetti (ze skrzypcami), ktre widziaem po raz \
pierwszy i nawet nie znalem kompozytora. Wszyscy tak byli zachwyceni, e...
a musiaem ucaowa damy. W przypadku crki Wendlinga nie byo to i'.
przykre, bo jest niebrzydka. (...)
A teraz moje yczenia.

Kochany papo!
Nie umiem pisa wierszem nie jestem poet. Nie umiem te skada
zda tak kunsztownie, eby powstaa gra wiate i cieni nie jestem
malarzem. Nie umiem te wyrazi swych uczu gestem i pantomim nie
jestem tancerzem. Ale potrafi dwikami, bo jestem muzykiem.
Jutro, z okazji urodzin i imienin papy7, wszystkie moje yczenia dla papy
wygram u Cannabicha na fortepianie. A dzisiaj mog tylko kochanemu
papie yczy tego wszystkiego, czego i tak ycz kadego dnia rano
i wieczorem, a wic zdrowia, dugiego ycia i pogody ducha. Mam rwnie
nadziej, e skoro nie jestem ju w Salzburgu, ma papa mniej zmartwie, bo
wiem, e to ja wanie byem ich gwn przyczyn. Ale le mnie tam
traktowano, cho na to nie zasuyem, a papa oczywicie bra zawsze mo)
stron i a nadto martwi si z tego powodu. Jest to najwiksza i najgwniejsza
przyczyna, dla ktrej tak spiesznie opuciem Salzburg. Wierz, e mo)e
yczenia si speni.
Chciabym jeszcze doczy yczenia muzyczne. ycz papie, aby
y tak dugo, jak dugo jeszcze mona bdzie stworzy w muzyce cos
nowego.
Wszystkiego najlepszego. Z najwikszym szacunkiem prosz te, by P^P
cho na troch nie przesta mnie kocha, a na razie eby zechcia ^
zadowoli tymi mizernymi yczeniami w oczekiwaniu a w mojej gw >
w niewielkiej komrce mojej inteligencji, powstan nowe przegro
i umebluj si now mdroci, ktr mam szczery zamiar posr
w przyszoci.
1777

Mon tres cher P^re, 1000 razy cauj rce kochanego papy, ktrego
naiposuszniejszym synem pozostan do mierci.
Wolfgang Amade Mozart
Mannheim, 8-go listopada
1777
B/D 366
Ostatnia cz Sonaty C-dur (K-309) dla Ros Cannabich.
2 Elektor Karol Teodor i jego maonka Elbieta Maria Alojza Augusta.
3 Zapewniam pana, lepiej ju gra nie mona" (franc.).
4 La finta giardiniera (K-I96).
5 Jonami Baptist Wendling (17231797), od 1751 flecista orkiestry dworskiej
w Mannheimie, take kompozytor. Mozarta pozna w Paryu w 1763. W 1778 ponownie
spotka si z nim w Paryu.
6 Elisabeth Augusta Wendling, zwana Gustl (17521794), crka Johanna Baptisty.
Podobnie
jak jej matka (Dorothea, z domu Spumi), bya piewaczk. Mozart skomponowa dla
niej dwie
francuskie arietki z towarzyszeniem fortepianu (K-307 i K-308).
7 Leopold urodzi si 14 listopada (1719), imieniny obchodzi 15 listopada.
66. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, 13 listopada 1777)
Mon tres cher Pere!
(...) Chce papa wiedzie, jak mnie przyj Beecke?1 Bardzo dobrze
i bardzo uprzejmie. Pyta, dokd zamierzam si uda. Odpowiedziaem, e
prawdopodobnie do Parya. Udzieli mi kilku rad, poniewa on take
wybiera si do Parya. W Paryu moe pan duo zarobi na lekcjach
mwi poniewa klawesyn maj tam w wielkim powaaniu". Postara si,
^by mnie dopuszczono do stou oficerw2 i ebym mg rozmawia
z ksiciem3. (...) Prosi, bym wyprbowa jego klawikord. Bardzo dobry
instrument. Gdy graem, woa: brawo!". By bardzo miy, ja zreszt take,
doci cay czas byem bardzo powany. Rozmawialimy o rnych sprawach,
^-in. o cesarzu4, ktry nie jest wielkim amatorem muzyki. To prawda
Pwiedzial zna si na kontrapunkcie, ale na niczym wicej. Ach!

Wypomniaem sobie! (tu stukn si w czoo). Kiedy musiaem przed nim

"^Ci ale nie wiedziaem co. Zaczem wic od fug i innych miesznych
biazgw". (...) Doda te, e w apartamentach cesarskich gra si muzyk,
ra byaby w stanie wyposzy wszystkie psy. To prawda. Taka muzyka
""daem jeli nie uda si od niej uciec, przyprawia mnie o bl gowy".
uMnie za przeciwnie odpar Beecke. Nic mi ona nie szkodzi. Za
Listy
muzyka zupenie mnie nie drani, natomiast pikna jak najbardziej! Bo
tylko pikna muzyka moe sprawi, e rozboli gowa!" Oczywicie
pomylaem taka pusta makwka jak twoja, gdy tylko usyszy co, czego
nie rozumie, od razu zaczyna puchn!
Powrmy jednak do teraniejszoci. Wczoraj musiaem pj z Cannabichem do hrabiego Saviolego intendenta do spraw muzyki eby
odebra prezent. Byo jak przewidziaem: nie pienidze, ale pikny zoty
zegarek. Zamiast zegarka wolabym oczywicie 10 karolinw5, chocia
z acuszkiem i dewizk jest on wart co najmniej 20 karolinw. W podry
potrzebne s pienidze, a ja tymczasem mam ju, za pozwoleniem papy, pi
zegarkw6 i bardzo mnie korci, eby kaza sobie wszy do spodni dodatkow
kieszonk i kiedy znw bd u tych wielkich panw, wo sobie dwa zegarki
(co zreszt jest teraz w modzie), eby nikomu nie przyszo do gowy znowu
mi ofiarowa co takiego. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 370
1 W licie z 6 listopada Leopold prosi Wolfganga o informacje na temat Beeckego 59/10.
2 Notger Ignaz Franz von Beecke by oficerem, co tumaczy si faktem, i zaprosi
Mozarta
do stou zarezerwowanego dla oficerw, chocia termin oficer" moe si te odnosi do
urzdnikw dworu.
3 Kraft Emst von ttingen-Wallerstein (17481802). W latach 176672 podrowa
po
Europie, a jego listy do matki, bdce plonem tej podry, stanowi rdo wielu
informacji na
temat woskich podry i sukcesw Mozarta. W padzierniku 1777 Mozart odwiedzi go

w zamku Hohenaltheim.
4 Cesarz Jzef II.
5 10 karolinw = no florenw.
6 Wczeniej dosta Mozart 4 zote zegarki: i od ksicia bawarskiego Clemensa Franza
de
Paula; 2 od hrabiny de Tesse; 3 wysadzany brylantami od hrabiego Karla Josepha
Firmiana; 4 od hrabiego Carlo Ercole di Castelbarco.
- patrz;
67. DO MARII ANNY THEKLI MOZART
W AUGSBURGU
(Mannheim, 13 listopada 1777)
Kochana siostrzyco, kuzynko, crko,
matko, siostro i ono!
Do kroset piorunw, do tysica boleci, Chorwatw i diabw.
czarownice i czarownikw! Na nieustajcy pochd plag i ywiow
powietrza, wody, ziemi i ognia! Na Europ, Azj, Afryk i Ameryk'777
-mitw i augustianw, benedyktynw i kapucynw, minorytw i francisziranw kartuzw i krzyowcw, na kanonikw regularnych i nieregularnych,
a wszystkich darmozjadw, hultajw, szubrawcw, kutasw, rogaczy, osw,
matow, wariatw, guptakw, idiotw i durniw!
Co to za maniery?! (...) Taka paka, a nie ma w niej portretu?1 A chocia
taki niecierpliwy, byem go niemal pewny. Wszak cakiem niedawno pisaa,
e go wkrtce otrzymam! A moe mi nie wierzysz? Moe mylisz, e nie
dotrzymam sowa?
Przylij prosz! Im prdzej, tym lepiej!
Tusz, e jak prosiem bdziesz na tym portrecie w stroju
francuskim.
Jak mi si podoba Mannheim? A jak si moe podoba miejsce, w ktrym
nie ma mojej kuzyneczki?
Wybacz to koszmarne pismo, ale moje piro jest ju stare i zuyte, cho
ja tymczasem ju prawie 22 lata sram wci t sam dziur, a jeszcze nie jest
ani zuyta, ani rozdarta! A przecie sram czsto, zbami wycigajc gwniane

knuty. (...)
Musz ju koczy, bo nie jestem jeszcze ubrany, a jak si ubior, to
zasidziemy sobie sprawiedliwie do stou, eby potem znowu mc si
sprawiedliwie wysra. (...)
Adieu2, mam nadziej, e wzia ju kilka lekcji francuskiego i nie wtpi
(posuchaj!), e wkrtce bdziesz znaa francuski lepiej ode mnie, bo ja,
przynajmniej ju od dwch lat, nie napisaem w tym jzyku ani sowa. Tak
wic adieu\ Cauj twe rce, tw buzi, twoje kolana, twoj..., i wszystko
twoje, co mi pocaowa pozwolisz!
Z caego serca twj bardzo czuy bratanek i kuzyn
Wolfg. Amade Mozart
Mannheim, 13 listop. 1777.
B/D 371
Nagwek jest po francusku (Ma tres chere Niec! Cousine! Filie! Mer! Soeur et
Epouse!),
"t, z wyjtkiem kocowych akapitw, po niemiecku.
Ta duga tyrada przeklestw wie si z uczuciem zawodu Mozarta, ktry w otrzymanej
P-czce nie znalaz obiecanego przez Basie portretu. Dostanie go nieco pniej. Portret
ten
^sunek owkiem przedstawiajcy Mari Ann Thekl z r znajduje si obecnie w
Muzeum
"Czarta w Salzburgu.
Cay ten akapit jest po francusku.
Usty
68. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 14 listopada
Dommschleim
1777
Ja, Johannes Chrisostomus Amadeus Wolfgangus Sigismundus Mozart
przyznaj si do tego, e wczoraj i przedwczoraj (i w ogle czsto) wracaem
do domu o pnocy, poniewa od lo-ej do pnocy byem u Cannabichw1
gdzie w obecnoci jego samego, jego maonki, jego crki oraz panw -~
podskarbiego2, Ramma3 i Langa3 czsto i bez enady, chocia agodnie

rymokleciem. Ale wycznie takie wistewka, jak gwno, sranie i w dup

caowanie, i tylko w mylach, i w sowach, ale nie w uczynkach.
Nie prowadzibym si w sposb tak dalece niefrasobliwy, gdyby wodzirejka
imieniem Lisel (Elisabeth Cannabich) do tego mnie nie popchna i nie
zachcaa. Musz jednake powiedzie, e sprawiao mi to wielk przyjemno.
Z gbi serca wyznaj wic wszystkie swoje grzechy i wszystkie bdy
w nadziei, e bd si mg spowiada do czsto. Pozostaj te w mocnym
i trwaym postanowieniu poprawy i zerwania z yciem rozwizym, jakie
prowadziem do tej pory. Dlatego te prosz o rozgrzeszenie, o ile oczywicie
daoby si je atwo uzyska. Bo jeli nie, to wszystko mi jedno, gra bowiem
toczy si dalej. Lusus enim suum habet ambitum5, jak powiada bogosawiony
piewak Meissner (rozdzia 9, strona 246). A take wity Ascenditor7
patron kawowej zupy, stchej lemoniady, mleka migdaowego bez migdaw,
a zwaszcza lodw truskawkowych z kostkami lodu, bo jest on wielkim artyst
i wielkim znawc rzeczy z materii lodowej.
Kiedy to tylko bdzie moliwe, ka (na papierze maego formatu) zrobi
kopi sonaty 8, ktr napisaem dla Mademoiselle Cannabich i wyl j moje)
siostrze.
Ju od trzech dni ucz pann Ros tej sonaty. Skoczylimy wanie
Allegro, ale najwicej trudnoci sprawia jej Andante. Jest pene ekspres)!
i powinno by zagrane ze smakiem f one i piano, tak jak zostao zaznaczone.
Jest pojtna i szybko si uczy. Praw rk ma bardzo dobr, niestety lewa )es
cakiem zagubiona. Gdy widz, ile zadaje sobie trudu, to mi jej al, bo a cala
dry. Nie, eby bya niezrczna, po prostu tak si nauczya i do teg
przywyka, a nikt jej nie pokaza, e mona inaczej. Rozmawiaem o tym z IM
i z jej matk. Powiedziaem, e gdybym by jej oficjalnym nauczycielem?t0
przede wszystkim zabrabym jej wszystkie utwory, jakie posiada, nastpn^
przykry klawiatur suknem i zada jej wiczenia na praw i lew r? "
- -- ' -----i*.. atr . eby
r -.>

Najpierw bardzo agodne i delikatne pasae, tryle, mordenty etc.,

'

' -- l-lovi7

eby
JNa)pierw oaruzu iaguuiic i Li<-mii-ii, yaoa.^, ^J'~, -- ^

.,

waciwie uoy jej rce. Jestem pewien, e po jakim czasie byaby z n

dobra pianistka. Wielka szkoda, bo ma talent, umie czyta nuty. P013

naturaln lekko i gra z uczuciem. Obie przyznay mi racj.

'777
A teraz krtko przejdmy do opery9. Muzyka Holzbauera jest bardzo
ciekn? ^e libretto okropne. Najbardziej zdumiewa to, e w jego wieku
mona mie jeszcze tak modego ducha jego muzyka jest pena aru.
Primadonn bya Madame Elisabeth Wendling10, ona skrzypka, nie
flecisty. Cigle niedomaga i jest cierpica. Zreszt opera zostaa napisana nie
z myl nle]) ^ecz niejakiej Danzi n, ktra jest w Anglii i ma zupenie
inny gos duo wyszy.
Swoje cztery arie (jakie 450 taktw) Raaff12 zapiewa fatalnie, ale nie
trudno byo zauway, i gwn tego przyczyn by jego gos. Kiedy
zaczyna piewa, jeli si nie pamita, e by kiedy sawnym tenorem, to
si od razu chce mia. Gdybym nie wiedzia, e to Raaff, to bym si na
pewno pokada ze miechu, ale poniewa wiedziaem, wycignem tylko
chusteczk i umiechnem si. Jak sysz, nigdy nie by on dobrym
aktorem. Mona go sucha, ale nie powinno si go oglda. Poza tym nie
ma najlepszej roli musi umrze w trakcie dugiej, powolnej arii. W kocu
z umiechem na twarzy umiera. Pod koniec sceny jego glos schodzi tak
nisko, e staje si to nieznone. Siedziaem na parterze obok Wendlinga
flecisty, ktry krytykowa nienaturalno sytuacji, w ktrej umierajcy
dugo piewa.
Czeka si na ten moment z niecierpliwoci powiedzia.
Wicej cierpliwoci odpowiedziaem na pewno niebawem umrze,
ja ju to sysz.
Ja rwnie dorzuci i zacz si mia.
Drug solistk bya niejaka Mademoiselle Strasser13 (...) dobra
piewaczka i bardzo dobra aktorka. (...)
Wolfgang Gottiieb Mozart
(...)
B/D 373
Dommschleim (wlac. Domschleim = katedralna piana?);
Mozart napisa to sowo chyba wycznie dla rymu.
Christian Cannabich, jego ona (Maria Elisabeth) i jego crka (Rosina Theresia
Petronella)

 Patrz: 63/2.
Podskarbi Gottfried Goes. Mozart spotka go pniej (w 1790) w Wiedniu.
Priedrich Ramm patrz: 63/6.
Martin Lang patrz: 63/5.
Niby aciskie (z bdami) tumaczenie poprzedniego zdania.
inni y cytat z Ewangelii. Joseph Nikolaus Meissner piewak (bas), z ktrym
Mozart
"" "ste kontakty.
- Ascendttor aciskie tumaczenie nazwiska (Antona) Staigera {steigen =
wspina si")
kai ast:lcle*a Pierwszej salzburskiej kawiarni, ktra znajdowaa si na miejscu
dzisiejszej
"mi (Cafe Tomaselli) przy Alter Markt. Nastpnie Wolfgang wymienia i z ironi opisuje
Wane tam specialitees de la maison.
Sonata fortepianowa C-dur (K-309).
^^ Opera Gunter von Schwarzburg Holzbauera do libretta
5 "dopada. Wystawiono j z okazji imienin ksicia elekt
Antona Kleina. Mozart obejrza
elektora.
Listy
Ignaz Jakob Holzbauer (17111783) od 1753 by kapelmistrzem i kompozytorem
dworze w Mannheimie.
10 Elisabeth Augusta Wendling (17461786), crka Pitro Sarsellego, dawnego tenor
opery dworskiej w Mannheimie. Zaangaowana do tej opery w 1761 (jako 15-letnia
dziewczyna^
polubia skrzypka Franza Antona Wendlinga, brata zaprzyjanionego z Mozartem
flecisty -l
Johanna Baptisty Wendlinga.
11 Franziska Dorothea Danzi (17561791)1 sopranistka, siostra wiolonczelisty i
kompozytora
Franza Danziego. W 1778 polubia oboist Ludwiga Augusta Lebruna, czonka kapeli
mannheimskiej. Mozarta poznaa w Wiedniu.
12 Anton Raaff (17111797), sawny tenor, ktrego Mozart spotka pniej w Paryu

Odtwrca tytuowej roli w operze Idomeneo, re di Creta (K-366), wystawionej w

Monachium 29
stycznia 1781.
13 Barbara Strasser, piewaczka, od 1779 ona Johanna Ignaza Ludwiga Fischera
(1745_
1825), odtwrcy basowej partii Osmina w operze Uprowadzenie s seraju (K.-384),
wystawionej
w Wiedniu w 1782 roku.
69. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 20 listopada 1777
Mon tres cher Pere.
Dzi musz by zwizy, bo ju nie mam papieru. Wczoraj, w rod
i9-go, znw bya gala1. Poszedem posucha nowej mszy Voglera2,
specjalnie skomponowanej na t okazj. Przedwczoraj byem na prbie
i uciekem pod koniec Kyrie. Czego takiego w yciu nie syszaem. Vogler
czsto wrcz faszuje, dwiki zestawia tak, e miejscami odnosi si
wraenie, i wszystko jest wymuszone, jakby cignite za wosy i bardzo
prostackie. I nie mam na myli pracy tematycznej ani rozwinicia, ale msza
Voglera naprawd nie mogaby si spodoba kompozytorowi z prawdziwego zdarzenia.
Ot, na przykad pojawia si pomys muzyczny, nawet niezy. Ale niedugo
takim pozostanie zaraz bowiem stanie si... pikny? Uchowaj Boe.
Brzydki, wrcz koszmarny! Dochodzi do tego na dwa lub trzy sposoby.
Jeszcze zanim zacznie rozwija temat, ju dodaje co innego i psuje go. Albo
te nie rozwija tematu w sposb naturalny. Lub gdzie indziej IubJ
wszystko jest dobre, ale nie tam gdzie trzeba. Wreszcie dobry pornys
psuje fataln instrumentacj. Oto jaka jest muzyka pana Voglera. Natonua
Cannabich3 komponuje lepiej, ni kiedymy go spotkali w Paryu. Zwrocue01
te uwag (i mama take), e tutaj wszystkie symfonie zaczynaj si jednakow
wolno i unisono. (...)
B/D 376
1 Uroczystoci okazji przypadajcych 19. listopada imienin ksinej elektorowej Biz
1777
"i Alojzy Augusty, crki ksicia Jzefa Karola Emanuela i ony kurfirsta Karola
Teodora.
Mozart zadedykowa jej sonaty na skrzypce i fortepian (K-30i-3o6).

2 Georg Joseph Vogler (17491814), znany jako abbe Vogler, niemiecki kompozytor
retvk muzyki dziaajcy m.in. w Mannheimie i w Darmstadcie. Zaoyciel szkoy
muzycznej
Mannheimie. Ceniony pedagog; jego uczniami byli m.in. Cari Maria von Weber i
Giacomo
Meyerbeer.
3 Christian Cannabich Mozart spotka go w Paryu w 1766, w czasie wielkiej
podry
do Francji i Anglii.
70. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 22 listopada 1777 wieczorem
a raczej Nocte Temporis Puncto,
gdy wybita dokadnie lo-a
Mon tres cher^ Pere!
chciaem uy rodzaju eskiego1
(...) Gdy dzi rano (2i-go) przyszed od papy list z i7-go2, nie byo mnie
w domu. Byem u Cannabicha, gdzie Wendling mia prb koncertu, ktry
ja zinstrumentowaem3. Wieczorem o6-ej odby si koncert galowy4, na
ktrym miaem przyjemno wysuchania koncertu skrzypcowego w wykonaniu pana Franzia5 (oeni si z siostr pani Cannabich)6. Bardzo mi si
podoba. Wie tata, e nie nale do entuzjastw pitrzenia trudnoci
wykonawczych. On jednak gra rzeczy trudne, ktrych si w ogle nie widzi,
wrcz wydaje si, e s atwe, e kady mgby je bez trudnoci zagra. To
prawda. Franzl ma pikny, peny i krgy dwik, nigdy nie zgubi adnej
nutki, kady ton sycha bardzo wyranie i dokadnie. Ma pikne staccato,
ktre wykonuje w gr i w d jednym cigiem. Nigdy nie syszaem tak
wykonywanego podwjnego trylu. Krtko mwic nie jest to czarodziej ani
szarlatan po prostu bardzo dobry skrzypek. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Rycerz Zotej Ostrogi,
a jak si oeni
take Podwjnych Rogw oraz
Czonek wielkich Akademii
w Weronie i w Bolonii
oui, mon ami! 7
B/D
377

co, gtwek po francusku (Bardzo drogi ojcze!"). Sowo drogi" Mozart napisa z
koa , "e" ^we francuskim kocwka rodzaju eskiego), ktre potem przekreli.
t-ist ten zagin.
Listy
3 Mozart zinstrumentowa (tylko na instrumenty dte) jeden z koncertw fletowy h
Johanna Baptisty Wendlinga, ale nie wiadomo ktry. W dwch zachowanych koncerta h
fletowych Wendlinga partia orkiestrowa ogranicza si do samych smyczkw. Autograf
instrumentacji Mozarta (K-24e) zagin.
4 Z okazji imienin ksinej Elbiety Marii Alojzy Augusty (17211794) elektorowi;
Palatynatu.
5 Ignaz Franzl (17361811), od 1747 skrzypek, a od 1774 koncertmistrz orkiestry
mannheimskiej, szwagier Christiana Cannabicha. Mozartowie poznali go w 1763 roku w
Schwetzingen.
6 Siostr ony Cannabicha Marie Elisabeth (z domu de la Motte) bya Antonia
Sibilla
ona Ignaza Franzia.
7 Tak, mj przyjacielu" (franc.).
71. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 26 listopada 1777
(...) Powd, dla ktrego cigle jestemy w Mannheimie, jest taki, e mam
zamiar spdzi tu zim. Czekam tylko na odpowied kurfirsta1. Intendent
ksicia, hrabia Savioli2, to bardzo zacny pan. Prosiem go, aby powiedzia
ksiciu, e poniewa nie pora ju na podrowanie, chciabym tu zosta
i dawa lekcje modemu hrabiczowi3. Obieca, e uczyni co w jego mocy
i prosi, abym cierpliwie poczeka, a skocz si galowe uroczystoci4. (...)
Musz wic czeka.
Jutro pojad do pana Schmalza5 po moje 150 florenw, bo oberysta
z pewnoci bdzie wola dwik brzczcej monety od dwikw muzyki.
Nie przypuszczaem, e rwnie tutaj dostan zegarek. A jednak.
Ju dawno chciaem std wyjecha, ale wszyscy mwili: Gdzie pan chce
teraz jecha? O tej porze roku nie jest przyjemnie podrowa. Niech pan

zostanie". Cannabich te tego chce. Postanowiem wic sprbowa szczcia,

a poniewa nie mona sprawy przyspieszy, musz cierpliwie czeka. Mam
nadziej, e niedugo bd mg przekaza papie dobr wiadomo.
Mam na widoku dwch scolari6, nie wspominajc o bardzo arystokratycznym uczniu. Od kadego zapewne co miesic dostan luidora7. Ale
bez tego utytuowanego ucznia nic nie da si zrobi. Pozostawmy jednak te
sprawy wasnemu biegowi. Bo na co te spekulacje, skoro i tak nie wiemy, c
si stanie. Chocia tak, wiemy! Stanie si to, co Bg zechce! (...) A jeli trze
bdzie wyjecha, to wyjedziemy prosto do... Dokd? Do Weiburga,
ksinej siostry ksicia Oraskiego8, ktr poznalimy w Hadze. I n .
zostaniemy tam dopty, dopki si nam nie znudzi st oficerw l dopo
bdzie mona zarobi przynajmniej 6 luidorw. (...)
Nastpnym razem postaram si o wiksz kartk papieru. Adieu. ()
Wolfgang Amade Mozaik
1777
B/D 379
1 Kurfirst Palatynatu Karol Teodor.
2 Hrabia Louis Aurel Savioli.
3 Naturalny syn kurfirsta Karol August.
4 Uroczystoci z okazji imienin ksinej elektorowej patrz: 69/1.
> Heinrich Dietrich Schmalz bankier.
6 Uczniowie". Nie wiadomo co za uczniowie. Bardzo arystokratyczny ucze to
oczywicie
bkart kurfirsta Karol Gustaw.
7 luidor =11 florenw.
Ksina Caroline von Nassau-Weiburg, siostra Wilhelma V Oraskiego.
72. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, wieczorem 29 listopada 1777
Mon tres cher Pere!
Dzi rano dostaem list z 24-go i po przeczytaniu doszedem do wniosku,
e papa nie umiaby zaaprobowa naszego szczcia albo nieszczcia, gdyby
przypadkiem co takiego nam si przytrafio. Nigdy jeszcze nie bylimy

wszyscy czworo ani specjalnie szczliwi, ani specjalnie nieszczliwi i za

to dzikuj Bogu. Czyni nam papa (i mnie, i mamie) wiele zarzutw zupenie
niesusznie. Nie wydajemy pienidzy, jeli nie jest to absolutnie niezbdne,
a co jest w podry niezbdne, papa wie rwnie dobrze jak my, moe nawet
lepiej. Tylko ja, i nikt inny, byem powodem naszego przeduonego pobytu
w Monachium i gdybym by sam, z ca pewnoci zostabym w tym miecie.
Ze bylimy w Augsburgu a 14 dni? Mgbym pomyle, e nie dosta papa
moich listw z Augsburga! Chciaem da koncert, kazano mi czeka, no
i mino 8 dni. Chciaem koniecznie wyjecha, nie pozwolono mi. Chcieli,
Kbym da koncert, ja chciaem, eby mnie o to poprosili, co zreszt nastpio.
"kocu daem koncert2, ale tymczasem zleciao 14 dni. e zaraz potem
P)echalimy do Mannheimu? Przecie napisaem co o tym w moim ostatnim
ocie3. e cigle tu jestemy? A czy naprawd sdzi papa, e mgbym tu
^edzie, albo w ogle gdziekolwiek, bez konkretnej przyczyny? Wprawdzie
ozna byo powiedzie..., no tak, moe powinienem by napisa, jak sprawy
'? maj, ale na Boga, cho chciaem o tym napisa, nie byem i dalej nie
stem w stanie opisa wszystkiego z detalami, a przecie jak pap znam,
adomo niepewna przysporzyaby mu tylko zmartwie, a tego staraem si
^wsze unikn.
Jeli papa uwaa, e przyczyn tego jest moje zaniedbanie, beztroska
~y nawet lenistwo, to tylko mog podzikowa za tak opini i aowa,
- ."^le, wasnego syna, zna papa tak sabo! Nie jestem wcale beztroski
nieodpowiedzialny, jestem przygotowany na wszelkie przeciwnoci
'3-,.
Listy
losu. Wszystkiego si mog spodziewa i wszystko cierpliwie znosi, byleby
na tym nie ucierpia mj honor ani moje nazwisko.
A wic skoro tak trzeba, to tak by musi. Prosz wic, aby si papa na
zapas nie cieszy ani na zapas nie smuci, bo cokolwiek moe si zdarzy to
przecie najwaniejsze jest, abymy wszyscy byli zdrowi. Na czym polega
szczcie? Zaley jakie mamy o nim wyobraenie4.
Osiem dni temu, we wtorek (i8-go) przed poudniem, w wili witej
Elbiety, poszedem do hrabiego Saviolego i zapytaem, czy nie byoby
moliwe, aby mnie kurfirst zatrzyma na zim? Powiedziaem, e chciabym
dawa lekcje modym paniczom5.
Przedstawi t spraw ksiciu odpar Savioli i gdyby to tylko ode
mnie zaleao, propozycja zostaaby z ca pewnoci przyjta.

Po poudniu poszedem do Cannabicha, a poniewa to on mi poradzi,

ebym si zobaczy z hrabi, natychmiast zapyta, czy do niego poszedem
i jak to si odbyo. Opowiedziaem mu wszystko dokadnie, na co on
odrzek:
Bardzo bym chcia, eby pan zosta tutaj na zim, chocia co
zrozumiae jeszcze bardziej chciabym uzyska dla pana co solidniejszego,
to znaczy stae engegement.
Niczego bardziej nie pragn, jak zosta tu z panem na stae, cho nie
wiem, jak to moliwe, skoro ju macie dwch kapelmistrzw6. W jakim wic
charakterze mgbym tu zosta i nie by podwadnym pana Voglera!?
Ale nie ma o tym mowy. aden muzyk nie zaley tutaj od kapelmistrza
ani nawet od intendenta7. Kurfirst mgby pana mianowa kompozytorem
muzyki komnatowej. Niech pan bdzie cierpliwy, porozmawiam o tym
z hrabi.
W nastpny czwartek odbya si wielka akademia. Gdy mnie hrabia
zobaczy, przeprosi, e jeszcze nie rozmawia z ksiciem:
Wszystko z powodu tych uroczystoci imieninowych powiedzia
jak tylko si skocz te gale, czyli w najbliszy poniedziaek8, niewtpliwie
porozmawiam z ksiciem.
Znowu miny trzy dni, a nie doczekawszy si odpowiedzi, poszedem do
hrabiego. Byo to w pitek, czyli wczoraj.
Mj drogi Mozarcie rzek hrabia dzisiaj jest polowanie i w zwie
ku z tym absolutnie nie mogem prosi ksicia o cokolwiek, ale jutro o te)
samej porze z ca pewnoci bd ju mg da panu odpowied.
Prosiem go usilnie, by o mnie nie zapomnia, ale prawd mwic, kie Y
odchodziem, byem zy. Postanowiem, e dla modego hrabicza przynie?
6 najadniejszych wariacji z serii na temat Menueta Fischera9, co daoby
okazj do bezporedniej rozmowy z ksiciem. W tym celu sam je przepisae
Nie wyobraa sobie papa, jak wielka bya rado guwernantki, kiedy
tam zjawiem. Przyjto mnie z najwiksz uprzejmoci. Pokazaem przyi"
sione wariacje i powiedziaem, e to dla hrabicza.

1777
Jake to mio zawoaa ale ma pan zapewne te co dla
hrabianki?10
Niestety nie, ale jeli zostan tu jeszcze jaki czas, to na pewno
napis2?' odpowiedziaem.
A propos! Bardzo si ciesz, e zostanie pan tutaj na zim!
Czy zostan? Nic mi o tym nie wiadomo!
To dziwne, dopiero co ksi sam mi o tym powiedzia: ,yA propos"
(w jego wasne sowa) Mozart zostanie u nas na zim!".
Jeli tak powiedzia, a przecie do niego naley ostatnie sowo, to
bardzo dobrze, bo bez jego zgody nie mgbym zosta.
Opowiedziaem jej moj histori i umwilimy si, e przyjd nazajutrz
- o 4-eJ (t znaczy dzisiaj) i e przynios co dla hrabianki, a ona, zanim ja
przyjd, porozmawia z ksiciem i znowu bd si mg z nim spotka.
I poszedem dzisiaj, ale ksi nie przyszed. Pjd wic znw jutro. Dla
hrabianki napisaem rondo ".
Czy to nie do powodw, eby zosta i czeka? A moe powinienem by
wyjecha, wanie teraz, kiedy zosta ju zrobiony najwaniejszy krok? Kiedy
wreszcie bd mia okazj do bezporedniej rozmowy z ksiciem?
Myl, e raczej na pewno zostan tutaj na zim. Kurfirst mnie lubi
i szanuje, wie co jestem wart. Tusz, e ju w nastpnym licie bd mg
papie przekaza dobr wiadomo. Ale raz jeszcze prosz, eby si papa na
zapas nie cieszy ani nie smuci, a take eby nikomu (poza Bullingerem
i moj siostr) o tym nie mwi.
Siostrze przesyam Allegro i Andante z sonaty dla panny Cannabich.
Rondo wyl pniej, bo paczka byaby zbyt gruba. Musi wam wystarczy
orygina, atwiej go bdzie papie przepisa za 6 grajcarw ni mnie za 2412.
Prawda, e to bardzo drogo?
Adieu. Cauj rce papy 100 tysicy razy. Przesyani serdeczne ucaowania
dla siostry,
posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
Nie wiem, czy syszelicie ju co o mojej Sonacie, w kadym razie

Cannabichw j piewaj, graj, nuc i gwid co najmniej trzy razy

^lennie, oczywicie wycznie sotto voce13.
^DSSI
, Odpowied na list z 24 listopada, w ktrym Leopold zarzuca synowi
nieodpowiedzialno,
, tos^ i dezynwoltur, karci go za to, e nie opisuje mu szczegowo wszystkich
posuni
larw, e siedzi bezuytecznie w Mannheimie tracc czas i pienidze, e zaniedbuje
sprawy
^cgo najwaniejsze szukanie staej posady i zarabianie pienidzy.
Koncert 22 padziernika 1777 roku w Augsburgu.
Z 26 lipca 1777.
Opinia ta bardzo zirytowaa Leopolda (list z 8 grudnia).
UfcListy
5 Naturalne (pozamaeskie) dzieci kurfirsta Karola Teodora: Carolina Josepha
Philippmg
(9 lat), Cari August Friedrich Joseph (8 lat), Eleonora Carolina Josepha (7 lat) i
Friederika
Carolina Josepha (6 lat).
6 Christiana Cannabicha i Georga Josepha Voglera.
7 Hrabiego Louisa Aurela Saviolego.
8 24 listopada.
9 12 wariacji fortepianowych na temat Menueta Fischera (K-I79); Mozartowska kopia (6
wariacji) nie zachowaa si.
10 Hrabicz Cari August Friedrich Joseph; hrabianka Carolina Josepha Philippine _
patrz wyej: przypis 5.
11 Rondo (K-284f) zaginione albo wczone moe do jednej z pniejszych sonat
fortepianowych.

12 Autograf tej sonaty zagin, jej kopia (zrobiona przez Leopolda) znajduje si w
Szwajcarii
w zbiorach prywatnych.
13 Szeptem, cichutko" (wos.).
73. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 3 grudnia 1777
Monsieur, mon tres cher Pere.
Wci nic pewnego nie mog napisa na temat mojej sytuacji. W ubiegy
poniedziaek1, po trzech dniach chodzenia rano i wieczorem do ksicych
bastardw2, miaem wreszcie szczcie spotkania si z kurfirstem3. Wszyscy
myleli, e rwnie tym razem przyszedem na prno. Byo ju do
pno, ale w kocu zobaczylimy, jak nadchodzi. Guwernantka zareagowaa
natychmiast hrabiank posadzia przy fortepianie, ja usiadem przy
hrabiance i prowadziem lekcj. I tak zasta nas ksi. Poderwalimy
si na jego widok, ale on kaza nam nie przerywa sobie. Jak tylko
contessa skoczya gra, guwernantka powiedziaa, e napisaem bardzo
adne rondeau*. Zagraem je bardzo si spodobao. Ksi zapyta;
czy mogaby si go nauczy?
Ale tak odpowiedziaem chciabym tylko mie szczcie nauczy
j tego osobicie.
Umiechn si i rzek:
Ja rwnie bym chcia, ale czy to dobrze, eby miaa dwch nauczycie
Ale Wasza Wysoko odparem tylko od nich zaley, czy to
dobrze czy le. Mam nadziej, e Wasza Wysoko nie bdzie mia n1
przeciw temu i mi zaufa.
O tak, zapewne rzek ksi.
Tutaj wtrcia si guwernantka:
Pan Mozart napisa co rwnie dla modego hrabicza Wariacje
temat Menueta Fischera.

'777
Zagraem je i one rwnie spodobay si ksiciu. Poartowa troch
contessa, a ja podzikowaem mu za prezent.
No dobrze powiedzia zastanowi si. A jak dugo tu jeszcze
zostanie?
Jak dugo Wasza Wysoko rozkae. Nie mam adnego engagement
. mog tu zosta tak dugo, jak Wasza Wysoko zada.
To wszystko. Rano znw tam poszedem i dowiedziaem si, e wczoraj
ksi znowu powiedzia: Mozart zostanie tutaj na zim". I tak si maj
sprawy. Musz czeka.
Dzi byem na obiedzie u Wendlinga5 ju po raz czwarty. Nim
zasiedlimy do stou, przyszed hrabia Savioli w towarzystwie kapelmistrza
Schweitzera 6, ktry przyjecha dzie wczeniej.
Wczoraj znw rozmawiaem z ksiciem powiedzia. Jeszcze nie
podj decyzji.
Musz panu powiedzie dwa sowa zwrciem si do hrabiego.
Podeszlimy do okna i opowiedziaem mu o niezdecydowaniu ksicia, e
trwa to tak dugo, e musiaem ju sporo wyda. Prosiem, by sprawi, aby
ksi wzi mnie na stae, e bardzo si boj, i zaofiaruje mi co tak
niewielkiego, e nie pozwoli mi to zosta. Niech mi da prac, tylko tego
pragn.
Na to hrabia, e oczywicie zaproponuje co w tym duchu, ale nie moe
zrobi tego dzisiaj, poniewa nie wybiera si do dworu, ale obiecuje, e jutro
uzyska w tej sprawie odpowied. Stanie si wic, co ma si sta. Jeli mnie
nie zatrzyma, to poprosz o zwrot kosztw podry, a poza tym nie zrobi
mu przecie prezentu z ronda i z wariacji. Zapewniam pap, e ca t spraw
traktuj ze spokojem. Cokolwiek by si stao, musi si ona dobrze skoczy
poddaj si cakowicie woli Boej.
Wczoraj dostalimy list z 27-go. Mam nadziej, e ju otrzymalicie
Allegro i Andante7. Teraz wysyam Rondeau.
Kapelmistrz Schweitzer to dzielny, dobry i bardzo poczciwy czowiek.
Raczej powcigliwy, lecz miy jak nasz Haydn 8 z t rnic, e bardziej dba
0 )?zyk. W jego operze s rzeczy bardzo pikne i myl, e mu si powiedzie.
Alceste9 bardzo si podobaa, a przecie nawet w poowie nie dorwnuje
^emunde, ktra jako pierwszy niemiecki singspiel odniosa wielki sukces.
"eko tej operze do takiego sukcesu, bo na pewno nie zyska aplauzu u tych,

c0 s1? zapalaj do kadej nowinki.

rej zimy ma tu przyjecha pan Wieland10 autor libretta. Chtnie go
^am, bo kto wie? Moliwe, e kiedy papa bdzie czyta ten list, z Bo
Pnioc ju bdzie po wszystkim.
Jeli tu pozostan, to do Parya pojad dopiero na Wielki Post razem
Panami Wendlingiem, wietnym oboist Rammem i choreografem LauWt)1^11111' W^dling twierdzi, e nie bd aowa. Ju dwukrotnie by
^u i niedawno stamtd wrci.
Listy
To jedyne miejsce, gdzie mona zarobi i zdoby saw powiedzia
A pan jest czowiekiem zdolnym, wska panu waciw drog. Powinien
pan pisa opery seria, comique, oratoire i w ogle wszystko. W Paryu
gdy kto napisze kilka oper, moe zawsze liczy na roczne engagement
Ponadto s tam Concerts Spirituels12 i Academies des Amateurs13, gdzie za
jedn symfoni dostaje si 5 luidorw, a jeli daje si lekcje, to za 12 lekcji
zazwyczaj dostaje si 3 luidory14. Wreszcie mona tam wy sztychowa sonaty
tria, kwartety i ogosi na nie subskrypcj. Cannabich i Toeschi15 czsto
posyaj swoje utwory do Parya.
Wendling wie, jak naley z takiej podry korzysta. Co papa o tym
myli? Jak sdz, jest to i korzystne, i rozsdne. Bd wszak podrowa
z czowiekiem, ktry zna ten dzisiejszy Pary jak wasn kiesze, bo wiele si
tam zmienio. Koszty bd niewielkie. Myl, e nie wydam nawet poowy
tego, co wydabym w innych warunkach, bo bd paci tylko za siebie.
Mama zostanie tutaj najprawdopodobniej u Wendlingw.
12 grudnia jedzie do Parya pan Ritter16 wietny, fagocista. Gdyby by
sam, byaby to dla mnie doskonaa okazja. Sam mi zaproponowa, ebym
z nim pojecha.
Oboista Ramm to dzielny, uczciwy i zabawny czowiek. Ma okoo 35-11
lat, wiele ju podrowa i ma w tej materii due rozeznanie. Tutejsi muzycy,
ci najpierwsi i najlepsi, bardzo mnie lubi i wysoko ceni. Tytuuj mnie
Herr Kapellmeister".
Wielka szkoda, e nie mam tu adnej mszy, bo ktr z nich mona by
wykona i poprowadzi. Wanie wysuchaem mszy Holzbauera napisanej

cakiem w naszym gucie. Gdybym cho mia tutaj kopi Misericordias17. Ale
jest jak jest i nic na to nie poradz. Mgbym zamwi wykonanie kopii, ale
tu koszty s tak wysokie, e dochd z koncertu zapewne by nie wystarczy na
zapacenie kopisty. Nie s tutaj zbyt hojni!
Najlepsze pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek, a szczeglnie dla modego hrabiego Arco, dla panny Sallerl, dla pana Bullmgera
i dla czonkw Towarzystwa Strzelcw18.
100 tysicy razy cauj rce papy, serdeczne ucaowania dla siostry. Mam
nadziej, e sonata podobaa si papie i siostrze, a take Bullingerowi
i w ogle wszystkim tym, ktrzy jej suchali, tak jak podobaa si tuta).
Adieu, zawsze posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 383
* l grudnia 1777.

2 Dwoje z czworga bastardw ksicia: hrabianka Carolina Josepha Philippine (uri hrabicz Cari August Friedrich Joseph (17691823).
3 Ksi Karol Teodor elektor Palatynatu.
4 K-284fpatrz: 72/11.
1777
s Flecista Johann Baptist Wendling patrz: 65/4.
6 Anion Schweitzer (17351787). Przyjecha do Mannheimu, aby wystawi swoj
oper
munde (do libretta Wielanda). Premiera zaplanowana na n stycznia 1778 bya
wielokrotnie
, Jana (m.in. z powodu mierci kurfirsta Maksymiliana III Jzefa; 30 grudnia 1777)
ratecznie odbyta si dopiero 20 stycznia 1780 w Mannheimie.
7 z Sonaty fortepianowej C-dur (K-309).
s Micha Haydn, brat Jzefa Haydna.
9 ^iceste picioaktowa opera Antona Schweitzera, wystawiona 28 maja 1775 w
Weimarze.
1 Christoph Martin Wieland (17331813), wybitny poeta niemiecki. Jego przyjazd do

Mannheimu nasun Mozartowi myl napisania opery do jego libretta.

11 Etienne Lauchery (17321820), od 1774 choreograf w Mannheimie. Do planowanej
wsplnej podry nie doszo, ale wszystkich tych muzykw Mozart spotka w Paryu.
12 Concerts Spirituels (Koncerty duchowe), zainaugurowane w roku 1725 z inicjatywy
Ann Danicana Philidora (16811728), byy pierwszymi w Paryu koncertami
publicznymi
z orkiestr i chrem. Odbyway si w tak zwanej Sali Szwajcarw w paryskich
Tuileriach.
13 Academies des Amateurs, a waciwie Concerts des Amateurs (Koncerty Amatorw),
organizowane od 1769 z inicjatywy Francois-Josepha Gosseca (17341829), odbyway
si
w Hotel de Soubise (obecnie siedziba Archives Nationales na rogu rue des FrancBourgeois i rue
des Archives).
14 5 luidorw = 55 florenw; 3 luidory = 33 floreny.
15 Carlo Giuseppe Toeschi (17311788), skrzypek, ucze Josepha Stamitza, czonek
orkiestry mannheimskiej od 1752. Kompozytor muzyki baletowej.
"' Georg Wenzel Ritter (17481808), od 1764 czonek orkiestry mannheimskiej, od
1788
w Berlinie.
17 Offertorium Misericordias Domini (K-222).
18 Hrabia Leopold III Ferdinand von Arco (17641832), wnuk pierwszego kanclerza
Salzburga hrabiego Georga Antona Felixa von Arco. Jego wychowawc (nauczycielem)
by
najbliszy przyjaciel Mozarta Joseph Bullinger patrz: 60/17.
Maria Anna Rosalia Walburga (Sallerl) Joly patrz: 56/37.
Towarzystwo Strzelcw patrz: 52/17.
74. DO MARII ANNY THEKLI MOZART
W AUGSBURGU
(Mannheim, 3 grudnia 1777)
Ma tres chere Cousine!
Zanim zaczn pisa, musz pj do klozetki... O, ju po wszystkim! Ach!
J^e mi znowu lekko! Jakby mi kamie spad z serca. No i znowu mog
^towa! Kiedy si czek wyprni, ycie zdaje mu si pikniejsze.

. Bybym otrzyma twj list z 25-go listopada, gdyby w nim bya napisaa,
boli ci gowa i szyja, i rce, a poniewa teraz, obecnie, tymczasem, w tej
w1^ ju nic ci nie boli, twj list z 26-go listopada dostaem.
lak, tak, moja najmilsza kuzyneczko, tak si krci ten wiat jeden ma
^Zek, a drugi pienidze. A ty czego si trzymasz!? ... (rczki) nieprawda?
Kotlarzu, hop s s! Trzymaj mnie chopie, ale nie ciskaj, trzymaj
Listy
czowieku, lecz nie gnie, pocauj mnie raczej w... zad. Tak, to prawda
bogosawiony jest ten, co uwierzy, chocia to ten, co nie uwierzy pjdzie
do nieba2. Prociutko. Nie tak, jak pisz. A widzisz, e pisz, jak chce .
adnie lub brzydko, prosto lub krzywo. Niedawno, kiedy byem w zym
humorze, pisaem adnie, prosto, powanie, a teraz, dzisiaj, poniewa jestem
w dobrym nastroju, pisz brzydko, krzywo i wesoo.
Wszystko teraz zaley od ciebie musisz wybra midzy tymi dwiema
moliwociami, bo poredniej moliwoci nie ma.
A wic adnie czy brzydko, prosto czy krzywo, powanie czy wesoo?
Trzy pierwsze czy te trzy ostatnie sowa? Twojej decyzji spodziewam si
w nastpnym licie!
Co do mnie, to ju si zdecydowaem kiedy czuj potrzeb, to id
a jeli si zdarzy, e mam rozwolnienie, to biegn, kiedy za nie mog
wytrzyma, to wal w portki. Nieche ci Bg strzee i stopy, i golenie s
ju za oknem3.
Jestem ci wielce zobowizany, moja droga panno kuzyneczko, za pozdrowienia od panny Freysinger, ktra twoja droga panna Juliana4 bya tak
dobra mi przekaza. Piszesz, e duo wiem, ale co za duo, to za duo,
a w jednym licie to jest stanowczo za duo, chocia przyznaj piszc
powoli, mona duo napisa.
Co do sonaty5, to musisz si jeszcze uzbroi w cierpliwo. Gdyby to bya
sonata dla mojej kuzyneczki, dawno ju bym j napisa, a tak, kto wie, czy
panna Freysinger jeszcze o niej myli? Tak czy inaczej, jak tylko bdzie
moliwe, to j napisz, napisz te list na jej temat z prob, aby moja droga
kuzyneczka dokadnie wszystko przekazaa.

A propos, od mojego wyjazdu z Augsburga jeszcze ani razu nie zdjem

portek, chyba e na noc do spania. Co ty sobie pomylisz? e wci jestem
w Mannheimie i do tego z penymi portkami? A to wszystko dlatego, e std
nigdzie jeszcze nie pojechaem. Ale myl, e niebawem z Mannheimu wyjad.
Ale Augsburg moe wci do mnie pisa i a do czasu otrzymania
dokadniejszych informacji, listy kierowa na Mannheim.
Pan wuj, pani ciotka i panna kuzyneczka przekazuj ukony dla mamy
i dla mnie. Poniewa od dawna ju nie mieli listu, s peni obaw, czy aby nie
jestemy chorzy. Przedwczoraj mieli wreszcie szczcie i otrzymali nasz lis
z 26-go listopada, a dzi, 3-go grudnia, masz przyjemno mi odpowiedzie
Czy dotrzymam sowa, czy zrobi to, co ci obiecaem? A wic '^stes
szczliwa. Nie zapomnij te skomponowa Monachium dla sonaty, bo SKO
si obiecao, trzeba dotrzyma. Zawsze bowiem trzeba by sowem czowieczym6.
. A\ ia
A teraz bdmy powani, musz ci opowiedzie co naprdce. Nie jad e
dzisiaj w domu, lecz u niejakiego Monsieur Wendlinga7. A trzeba
wiedzie, e on jada zawsze o wp do 2-ej, e jest onaty i e ma crk? K
cigle choruje. On gra na flecie, a jego ona w niedalekiej przyszoci b?
z?77
'niewaa w operze. Wyobra wic sobie, e o wp do 2-ej wszyscy, naturalnie
yyjtkiem crki, ktra leaa w ku, zasiedlimy do stou i zaczlimy je.
Dla wszystkich naszych dobrych przyjaci i przyjaciek z wielkimi
pami przeka od nas obojga pozdrowienia. Co dla rodzicw, znajdziesz to
wierszu 12 na stronie 3-ej8. A poza tym nic nowego, jeli nie wspomnie
o rym, e stara krowa zrobia cakiem mode gwno. I to powiedziawszy,
adieu Anno Mario Schlosserin, z domu Schlusselmacherin9.
Miej si dobrze, kochaj mnie zawsze i napisz szybko, bo jest bardzo
zimno. I dotrzymaj sowa, poniewa jeli go nie dotrzymasz, to puszcz pawia.
Adieu mon Dieu! Cauj ci tysic razy i pozostaj bez ceregieli (moja
droga kuzyneczko, czy nie bya przypadkiem w Berlinie?) na dobre i na ze
czasy twoim prawdziwym i szczerym kuzynem.
od W. A. Mozarta
Oj, sranie to praca trudu warta.
Mannheim
bez szlamu

3 grudnia 1777 noc

(dzi nie ma postu)
teraz i zawsze
i na wieki wiekw
Amen.
B/D 384
' W oryginale jest rysunek doni.
2 Jest to Mozartowska trawestacja ludowej rymowanki Kupferschmied (Kotlarz).
3 Nieuywany ju dzi zwrot w niemieckim dialekcie z Grnej Austrii, ktrego
dokadnego
sensu nie udao si do koca wyjani.
4 Panna Freysinger i panna Juliana to jedna i ta sama osoba. Patrz: 56/20, 26.
Chodzi o Sonat fortepianow D-dur (K-3ii).
6 Powyszy fragment moe budzi wtpliwoci, poniewa zosta zredagowany na
opak",
naley go czyta jak nastpuje: Moesz wci pisa do mnie z Augsburga, kierujc
listy do
Mannheimu, a do czasu otrzymania nowego adresu. Ja i mama przekazujemy ukony
dla pana
^la, dla pani ciotki i panny kuzyneczki. Poniewa od dawna ju nie dostalimy od was
listu,
"yiisrny peni obaw, e jestecie chorzy. Przedwczoraj mielimy w kocu szczcie
otrzyma twj
1 z 26 listopada, a dzi 3 grudnia, mam przyjemno ci odpowiedzie. Czy dotrzymasz
sowa,
"^z, co obiecaa? A wic jestem szczliwy. Nie zapomn te skomponowa sonaty dla
onactuum, bo skoro si obiecao, trzeba sowa dotrzyma. Zawsze bowiem trzeba by
wiekiem sownym".
7 Johann Baptist Wendling patrz: 65/5.
Czytamy tam: Ja i mama przekazujemy ukony dla pana wuja, pani ciotki...".
Gra sw zwizana z nazwiskiem Schlosser (lusarz) i Schlusselmacher (ten, co robi
e). Kocwka ,,-in" oznacza osoby rodzaju eskiego, ale wszystko to nie ma wikszego
u) Ponadto surrealistyczno-skatalogiczny koniec listu jest rymowany i nawet trudno
marzy,
y odda to w tumaczeniu.

Listy
75. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 6 grudnia 1777
W dalszym cigu nie mog nic napisa! Zaczynam ju myle, e dowcin
jest przydugi, a ja nie mog si doczeka puenty. Hrabia Savioli ju trzy razy
rozmawia z ksiciem i za kadym razem jedyn odpowiedzi byo wzruszenie
ramion oraz: W kocu dam odpowied, ale jeszcze nie jestem zdecydowany"
Myl, podobnie jak moi przyjaciele, e ta powcigliwo jest raczej dobrym
znakiem, bo gdyby mnie nie chcia, powiedziaby od razu. Przyczyn tej
zwoki s niewtpliwie jak sdz denari, samo un poco scroccone1. Wiem
zreszt na pewno, e ksi mnie lubi. Ale a buon canto2 musimy wci
czeka. Nie taj, e chciabym, by fina tej sprawy by pozytywny, bo
w przeciwnym razie musiabym bardzo aowa, e siedziaem tu tak dugo
i wydawaem pienidze.
Ale z drugiej strony cokolwiek si zdarzy, nie mog narzeka, bo przecie
nic si nie dzieje bez woli Boej. Dlatego modl si codzienne.
Dobrze papa odgad prawdziwy powd przyjani pana Cannabicha3, ale
jest jeszcze jedna rzecz, dla ktrej bdzie mnie potrzebowa. Chce mianowicie
wyda zbir wszystkich swoich baletw w opracowaniu na fortepian, a sam nie
jest w stanie tego zrobi tak, eby wyszo zrcznie i dao si atwo zagra. Moja
pomoc jest mu wic niezbdna przy kontredansie 4. Ju od omiu dni jest na
polowaniu i wrci we wtorek. Tego rodzaju sprawy oczywicie sprzyjaj
przyjaniom, ale niezalenie od tego nie sdz, eby Cannabich sta si moim
wrogiem, chocia istotnie bardzo si zmieni. Gdy przybywa lat i kiedy si
widzi, jak dzieci rosn, zaczyna si myle nieco inaczej. Jego najstarsza crka
ma 15 lat5. Jest adn, mi, roztropn i jak na swj wiek bardzo dojrza
dziewczyn. Jest powana, nie mwi za wiele, a kiedy si odezwie, robi to
z wdzikiem i przymilnoci. Wczoraj znowu sprawia mi wielk rado. Moj
sonat zagraa w sposb godny najwikszego podziwu. Andante (trzeba je grac
bez popiechu) wykonaa z wielkim uczuciem. Bardzo je lubi gra.
Drugiego dnia mojego pobytu w Mannheimie, ju po napisaniu Allegra
(a pann Cannabich widziaem wtedy dopiero jeden raz), mody Danner
zapyta mnie, jakie bdzie Andante. Chc je napisa zgodnie z charakterem
panny Rosy" odpowiedziaem. Kiedy je zagraem, bardzo si podobao.
I wtedy mody Danner opowiedzia mi ca t histori. To prawda. Rosa ma
natur tak, jak to Andante.
Mam nadziej, e dostalicie ju t sonat.
Rano przyszed list z i-go grudnia.

Byem dzi na obiedzie u Wendlingw ju po raz szsty, a drugi r

ze Schweitzerem 7. Jutro dla odmiany 8 znw pjd do nich na obiad - }3
tam regularnie. Ju id spa i wszystkim wam ycz dobrej nocy. ()
Wolfgang Amade MOZ^
1777
B/D 36
1 Pienidze, jestemy troch chytre" (wos.). Mozart napisa scroccone dosl.
pasoyt,
aaacz darmozjad", ale (zdaniem wielu badaczy) mia na myli spilorcione = chytry,
chciwy".
2 A buon conto (wos.) = w kadym razie".
3 christian Cannabich. Mozart ustosunkowuje si tutaj do uwag Leopolda (list z 24
r topada) na temat interesownego charakteru wielu przyjani.
4 Jfgcueil des airs de ballet Christiana Cannabicha ukaza si u Johanna Michaela Gtza
Mannheimie, ale wszystkie egzemplarze tego wydania zaginy i nie wiadomo w kocu,
czy
cczYwicie Wolfgang opracowa fortepianow wersj tych utworw. Nie zachowa si
po nich
aden lad podobnie jak aden lad nie zachowa si po fortepianowym opracowaniu
wspomnianego kontredansa.
5 Rosina Theresia Petronella Cannabich, zwana Ros, miaa 13 lat (a nie 15), na co
Mozart
pindl uwag ju w postscriptum do tego samego listu.
6 Christian Franz Danner (17571813), syn Johanna Georga Dannera, skrzypka w
orkiestrze
mannheimskiej od 1770. Mozart dal mu kilka lekcji kompozycji.
7 Anton Schweitzer patrz: 73/6.
8 Dla odmiany? Ot, Mozartowska przewrotno.
76. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, l o grudnia 1777
Mon tres cher Pere!
Niczego nie mog ju oczekiwa od kurfirsta1. Przedwczoraj poszedem

do paacu na koncert i po odpowied. Zauwayem, e hrabia Savioli2 mnie

unika, ale ja od razu skierowaem do niego swe kroki. Gdy mnie zobaczy,
wzruszy ramionami.
Jak to pytam wci nie ma odpowiedzi?
Prosz wybaczy powiedzia ale niestety odpowied jest negatywna.
Eh bien, mgby mi to ksi powiedzie wczeniej.
~~ No tak odpar hrabia. Wci jeszcze nie powziby resolution,
8 ybym go do tego nie nakoni i nie wyjani, e jest pan tutaj od dawna
'tylk0 ^aci pienidze na hotele.
. "~~ Ogromnie mnie to martwi dodaem a to, co usyszaem wcale nie
Przyjemne. Niemniej jestem wdziczny panu hrabiemu (tutaj nie tytuuje
go Ekscelencjo), e z takim zaangaowaniem broni mej sprawy. Prosz,
zechcia pan w moim imieniu podzikowa ksiciu, e askawie, cho
rnewatni' '
tipnwie pno, udzieli mi odpowiedzi, i zapewni go, e gdyby mnie
^"gazowa, nie musiaby tego aowa.
_' Jestem tego pewien bardziej, ni pan myli rzek hrabia.
fesolution kurfirsta natychmiast powiadomiem Wendlinga3, ktry
Ka "ie czowiek a poczerwienia ze zoci:
Listy
Musimy znale jakie wyjcie zawoa bo pan musi tu zosta
jeszcze co najmniej dwa miesice, a potem razem pojedziemy do Parya
Jutro Cannabich4 wrci z polowania i omwimy t spraw szczegowo.
Zaraz wyszedem z koncertu i udaem si do pani Cannabich. Po drodze
opowiedziaem ca histori podskarbiemu5, ktry te wyszed z koncertu
To dzielny i przyjazny mi czowiek. Trudno sobie wyobrazi, jak bardzo by
oburzony, kiedy si dowiedzia. Gdy tylko przekroczy prg domu pani
Cannabich, zacz woa:
Oto jeszcze jeden, ktry na wasnej skrze dowiadczy, na czym
polega tak zwane eleganckie traktowanie czowieka za strony dworu.

 Jak to zdziwia si Madame. Czyby niepowodzenie?

Opowiedziaem im wszystko, a oni zarzucili mnie przykadami rozlicznych
przypadkw tego rodzaju, jakie miay tu miejsce.
Kiedy Mademoiselle Ros6, ktra tymczasem w 3-im pokoju zajmowaa
si praniem, skoczya swoj robot, zapytaa:
Czy moemy ju zacz?
Bya to bowiem zwyka pora lekcji.
Jestem na pani rozkazy! odpowiedziaem.
Ale dodaa dzisiaj musimy popracowa powanie.
Susznie odparem bo niedugo ju bdzie nam to dane.
Co? Jak?
Pobiega do matki, od ktrej si wszystkiego dowiedziaa.
Czy to pewne? Nie mog uwierzy!?
Niestety, to pewne! odpowiedziaem.
Usiada do pianina i z bardzo powan min zagraa Sonat7.
Prosz posucha... Naprawd nie mog si powstrzyma od ez.
W kocu wszyscy matka, crka i pan podskarbi suchajc jak Ros
gra sonat, ktra staa si ich ulubion kompozycj, zaczli paka.
No tak odezwa si podskarbi kiedy pan Kapellmeister (inaczej
mnie tu nie nazywaj) wyjedzie, to nam wszystkim pozostanie tylko paka.
Musz powiedzie, e mam tutaj dobrych przyjaci, a prawdziwych
przyjaci poznaje si wanie w takich okolicznociach. Nie s to przyjaciele
w sowach, ale w czynach.
Ale niech papa posucha, jak byo dalej. Nazajutrz, jak zwykle, poszedem
na obiad do Wendlinga, ktry zwrci si do mnie w te sowa: Nasz Hindus
(to Holender, mj przyjaciel i wielbiciel, mionik wszelakich nauk) zapa01
panu 200 florenw za skomponowanie trzech atwych i krtkich koncertw
oraz kilku kwartetw na flet9. Dziki Cannabichowi bdzie pan mia najrnnie)
dwch uczniw, ktrzy dobrze zapac. Moe pan te komponowa duety n
skrzypce i fortepian, potem je wysztychowa i rozpisa subskrypcj. u

--

..

-,r efOn

st.
codziennie w poudnie i wieczorem bdzie pan mia zapewniony
codziennie w puluuinc i wici-Aulcm >->ic.>^."- pcu ****.* ^.,^-.. a mieszkanie u radcy dworu10. To wszystko nie bdzie nic kosztowao.
do pana matki, to na te dwa miesice znajdziemy jej jaki may, niedrog
1777
koi Tymczasem bdzie pan mia czas na komponowanie. Potem paska
^atka wrci do Salzburga, a my pojedziemy do Parya".
Mnie si ten projekt podoba i teraz wszystko zaley od papy, od jego
podv tej jednak jestem pewien i myl, e gdyby trzeba byo w t podr
7 teraz si uda, to bym pojecha nie czekajc nawet na odpowied, bo
nrzecie od ojca, ktry by zawsze bardzo rozsdny i interes swych dzieci
stawia na pierwszym miejscu, nie mgbym si spodziewa odpowiedzi
odmownej.
Pan Wendling, ktry przesya papie pozdrowienia, jest bliskim przyjacielem pana Grimma11, naszego serdecznego przyjaciela. W czasie swego
pobytu tutaj wiele mu o mnie opowiada (byo to wtedy, jak wraca od nas
z Salzburga). Napisz do niego, gdy dostan od taty odpowied, bo jak si
dowiaduj od pewnego obcokrajowca, z ktrym jadem obiad, Grimm jest ju
w Paryu. Prosz te pap, eby o ile to moliwe poprosi pana Mesmera12
. z Wiednia lub kogo innego o list polecajcy do krlowej Francji. Nie
wyjedziemy std przed 6-m marca. Ale o ten list prosz tylko w przypadku,
gdyby to si nie okazao zbyt trudne. W przeciwnym razie nie ma to
znaczenia, chocia dobrze byoby mie taki list. To jedna z rad, jakich
udzieli mi pan Wendling.
Domylam si, e moe to si wyda nieco dziwne dla papy yjcego
w miecie, w ktrym zazwyczaj ma si gupich wrogw oraz sabych
i prostackich przyjaci, zawsze skorych do tego, by chowa swj ogon pod
siebie, przyjaci, ktrzy z dnia na dzie zmieniaj zdanie w obawie przed
utrat ndznego salzburskiego chleba. To te jest powd, dla ktrego czsto
pisaem przerne infantylizmy i gupie dowcipy, a mao rzeczy powanych.
Czekaem na efekt, bo chciaem oszczdzi trosk papie, a take moim
przyjacioom, ktrych zupenie niesusznie obarcza papa odpowiedzialnoci
za to, e jakoby za plecami dziaaj przeciwko mnie, co z ca pewnoci nie
jest prawd.
Ja dobrze wiem, kto tu jest winien13. Listy od papy zmusiy mnie do
opowiedzenia caej tej historii. A teraz prosz, eby si papa nie martwi, bo

taka jest wida wola Boa. Warto pamita t wielk prawd, e nie zawsze
mona zrobi to, co by si chciao. Czsto mylimy, e ta rzecz jest dobra,
a ta druga za i niekorzystna, ale po pewnym czasie okazuje si, e jest
^Penie odwrotnie.
Musz ju pj spa. Przez te dwa miesice duo bd mia do
komponowania: 3 koncerty, 2 kwartety, 4 lub 6 duetw na fortepian14,
"^ysi ponadto o nowej duej mszy15, ktr zamierzam przedstawi ksiciu.
Adieu. Prosz o szybk odpowied na wszystkie pytania. Cauj rce papie
100 tysicy razy. Serdecznie cauj te siostr.
Posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
Listy
Podczas mojego pobytu w Mannheimie barona Dumitza16 nie byo.
Aby ca rzecz przyspieszy, najblisz poczt wyl list do ksicia
Zeila17. Rad bybym, gdyby take papa zechcia ze swej strony napisa do
niego. Krtko, ale stanowczo, byle nie nazbyt unienie, bo czego takiego
nie mgbym znie. Jedno jest pewne, e jeli tylko zechce, zrobi to
z ca pewnoci, poniewa moe to zrobi. W Monachium wszyscy mi
to mwili.
B/D 388
' Ksi Karol Teodor elektor Palatynatu.
2 Hrabia Louis Aurel Savioli patrz: 61/4.
3 Jonami Baptist Wendling patrz: 65/4.
4 Christian Cannabich; jego ona Marie Elisabeth (z domu de la Motte) patrz:
61/3.
5 Gottfried Goes, 17741798 podskarbi ksicy. Mozart spotka go pniej w Wiedniu
(w 1790 roku).
6 Crka Christiana Cannabicha Rosina Theresia Petronella, zwana Ros patrz:
63/2.
7 Sonata fortepianowa C-dur (K-309).
8 Do niedawna tajemnicza posta w Mozartowskiej biografii. W swych listach Mozart
pisze Dejean" lub Dechamps". Ostatnio udao si ustali (Frank Lequin Mozarts ...
rarer

Mann", w: Mitteilungen der Intemationalen Stiftung Mozarteum, vol. 29, 1981), e

nie jest
to aden Hindus ani Holender, ani Willem van Britten Dejong (jak podano w
niemieckiej
edycji listw Mozarta pod red. Bauera-Deutscha), ale Ferdinand Dejean, urodzony w
Bonn
w 1731, lekarz wojskowy w Mlinster, potem (jako czonek Kompanii Holenderskiej w
Indiach
Wschodnich std przydomki Hindus i Holender) lekarz na rnych statkach. W latach
176267 chirurg w Batawii (dzi Dakarta), gdzie oeni si z Ann Mari Pack. Od
1768
w Amsterdamie, potem w Leydzie, gdzie w 1773 otrzyma tytu doktora filozofii, sztuk
wyzwolonych i medycyny. Po mierci ony duo podrowa po Europie. W 1777 7^
przebywa w Mannheimie, gdzie pozna Mozarta. Od 1780 mieszka w Wiedniu (Mozart
pozostawa z nim w kontakcie), gdzie zmar w 1797. Meloman i muzyk amator grajcy
na
flecie.
9 Dla Dejeana Mozarta skomponowa: 2 kwartety fletowe (K-285, K-285a) oraz by
moe zachowany w wersji nieoryginalnej kwartet fletowy K-285-b, 2 koncerty
fletowe
(K-3I3, K-3I4), prawdopodobnie rwnie Andante C-dur (K-3I5) jako wymienne z
powoln
czci Koncertu G-dur (K-3I3) Adagio ma non troppo ktra dla tego muzyka
amatora bya
zapewne zbyt trudna.
10 Radca dworu Serrarius.
11 Baron Friedrich Melchior von Grimm (17231807), paryski protektor Mozartw.
Zwizany z krgiem encyklopedystw, redaktor periodyku Correspondance Litteraire,
Philo
phique et Critique", w ktrym w 1763 roku zamieci entuzjastyczny artyku o Moza
przebywajcych w tym czasie w Paryu. Jedna z bardziej znanych i znaczcych P0^
francuskiego Owiecenia. Ostatnie lata ycia spdzi w Petersburgu, gdzie zmar w
wieku 04
12 Joseph Conrad Mesmer (17351804), dyrektor szkoy w Wiedniu, krewny sawneg
uczonego Franza Antona Mesmera. Nauczyciel kaligrafii Marii Antonii, pniejsze) W0
Francji Marii Antoniny.
.^
13 Mozart mia na myli Georga Josepha Voglera, ale nic nie wskazuje na to, zby v
dziaa na szkod Mozarta.
14 Cykl szeciu sonat na skrzypce i fortepian (K-301-306).
1777

is Do planowanej wielkiej mszy Mozart skomponowa tylko Kyrie Es-dur (K-322).

" Baron Thaddaus von Dumitz (17561807), oficer na dworze kurfirsta Karola
Teodora,
od i780 szambelan. W 1775 Mozart skomponowa dla niego Sonat fortepianow Ddur
l niirnitz-Sonate", K-284), za ktr baron mu nie zapaci.
" Hrabia Ferdinand Christoph Waldburg-Zei, biskup Chiemsee patrz: 52/12. Mozart
wci ywi nadziej, e dziki jego wstawiennictwu dostanie w Mannheimie posad,
mimo i
dotychczasowe starania nie day rezultatu.
77. POSTSCRIPTUM DO OJCA I SIOSTRY
W SALZBURGU
Mannheim, 14 grudnia 1777
Mog napisa tylko par sw. O 4-ej wrciem do domu, daem
lekcj Mademoisellel i ju jest wp do 6-ej ostatni moment, eby
listzaklei2. (...)
Wendlingowi zagraem na fortepianie moje Concenone3. Na Pary
powiedzia jest bardzo dobre, a gdyby je usysza baron Bagge4, nie
posiadaby si ze szczcia". Adieu. (...)
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D 390
' Therese Pierron (crka Mme Serrarius-Pierron z jej pierwszego maestwa z lokajem
dworu Herr Pierronem), dla ktrej Mozart skomponuje Sonat C-dur na skrzypce i
fortepian
(K-296), wydan przez Artari w Wiedniu w 1781 (razem z picioma innymi sonatami

^376-380 zadedykownymi Josephie Auernhammer).

2 Poczta odchodzia o 6-ej.
Concenone C-dur na dwoje skrzypiec i orkiestr (K-I90).
4 Baron Kari Emst von Bagge af Boo (17221791), od 1750 w Paryu, gdzie w swoim
omu organizowa koncerty i spotkania muzyczne.
78. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU

Mannheim, 18 grudnia 1777

krciutko. Organy1, ktre dzi prbowaem w kociele luteraskim, s
- 20 dobre, tak w piano, jak i w poszczeglnych rejestrach. Gra rwnie
r Jak ucze czarnoksinika. (...) Poszedem do niego na gr, bo
Listy
bardziej go lubi oglda, ni sucha. Mojej grze przysuchiwao si wiele
osb, w tym kilku muzykw: Holzbauer, Cannabich, Toeschi3 etc.
Wkrtce skocz pisa quartetto dla Holendra z Indii4, ktry jest
prawdziwym filantropem. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Ostatnio u Wendlinga z powodu niedyspozycji Schweitzera dyrygowaem
jego oper z kilkoma skrzypcami5.
B/D 393
1 Organy w dawnym kociele w. Trjcy (zburzonym w 1943), zbudowane przez braci
Stumm zu Salzbach.
2 Georg Joseph Vogler.
3 Ignaz Jakob Holzbauer, Christian Cannabich, Carlo Giuseppe Toeschi.
4 Chodzi o Kwartet D-dw na flet, skrzypce, altwk i wiolonczel (K-285) dla
Ferdinanda
Dejeana Holendra z Indii" patrz: 76/8. Autograf tego utworu (z dat: 25 grudnia
1777)
przechowywany jest w Bibliotece Jagielloskiej w Krakowie.
5 Opera Antona Schweitzera Rosemunde do libretta Wielanda zostanie wystawiona w
Mannheimie dopiero 20 stycznia 1780 roku.
79. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 20 grudnia 1777
Kochanemu papie szczliwego Nowego Roku oraz tego, by jego
zdrowie, tak bardzo nam wszystkim drogie, kadego dnia si poprawiao ku
poytkowi i radoci jego maonki, jego dzieci i prawdziwych przyjaci, a ku
strapieniu i na zo jego wrogw. (...) Ale dowiaduj si, e jest papa
w dobrej formie. Bogu dziki my rwnie jestemy zdrowi, nie moe by

zreszt inaczej, przynajmniej w moim przypadku, poniewa duo si ruszam.

Pisz ten list o n-ej wieczorem, bo wczeniej nie mam czasu. Nie
moemy wstawa przed 8-, bo w naszym, pokoju (na parterze) robi si
widno dopiero o wp do 9-ej. Potem szybko si ubieram i od lo-ej do i2-e)
lub do wp do i-ej komponuj. Nastpnie id do Wendlinga, gdzie znowu
troch pisz (do wp do 2-ej), po czym siadamy do stou. Ani si obejrz,
a ju jest 3-a i musz i do obery Mainzer Hof do holenderskiego oficera ,
ktrego ucz stylu galant i basso continuo. O ile si nie myl, to za 12 le^
dostan 4 dukaty2. O 4-ej wracam do domu na lekcj z Mademoiselle ,
nigdy nie zaczynamy przed wp do 5-ej, musimy bowiem czeka, a zap
wiece. O 6-ej lekcja z Mademoiselle Ros4 u Cannabichw, u ktory
zostaj potem na kolacji. Pniej jeszcze dyskutujemy, a czasami gramy
jednak wol wzi jak ksik i czyta, tak jak to robiem w Salzburgu.
1777
Ostatni list papy sprawi mi przyjemno, chocia jeden punkt troch
mnie zasmuci. Pyta si papa, czy aby nie zapomniaem o obowizku
spowiedzi. Nie mam nic przeciwko tego rodzaju pytaniom, jednake pozwol
sobie na prob: niech papa nie myli o mnie tak le! Lubi si bawi, ale
i tego mona by pewnym potrafi te by powany. Od mojego wyjazdu
z Salzburga (a przedtem take w Salzburgu) nieraz spotykaem osoby o 10,
20, a nawet 30 lat starsze, ktrych jzyk i zachowanie budziy we mnie wstyd
i odraz. Tak wic z najwikszym szacunkiem prosz, by papa mia o mnie
nieco lepsze zdanie.
Pragn przekaza pozdrowienia wraz z yczeniami noworocznymi dla
mojego najlepszego przyjaciela pana Bullingera. Jednoczenie pozdrawiam
wszystkich moich przyjaci i wszystkie przyjaciki, w tym nb. Ojca
Dominika6. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 394
1 Holenderski oficer to Guillaume Duval de La Pottrie (urodzony w Lozannie w 1751),
meloman i muzyk amator, ktry mieszka wwczas w obery Mainzer Hof.
2 4 dukaty = 18 florenw.
3 Therese Pierron.
4 Rosina Theresia Petronella Cannabich.
5 Chodzi o gr w karty. Mozart sugeruje ojcu, e karty go nie interesuj, co
niekoniecznie
byo prawd. Bya to ulubiona rozrywka Mozartw.

6 Kajetan Rupert Hagenauer (1746i8n), czwarty syn Johanna Lorenza Hagenauera.

W 1768 zosta benedyktynem (przyjmujc imi zakonne Dominicus). Na jego prymicj
w 1769
roku Mozart skomponowa Msz C-dur ,J)ominictis-Messe" (K-66).
8p. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 27 grudnia 1777
Mon tres cher Pere!
() Z holenderskim oficerem panem de La Pottrie1, ktry jest moim
"Gzniem, byem w kociele reformowanym2, gdzie przez ptorej godziny
2 najwiksz przyjemnoci graem na organach. Wkrtce pjdziemy
^annabichowie, Wendlingowie, Serrariusowie i Mozartowie do kocioa
iraskiego3, gdzie rwnie zamierzam sprawi sobie podobn przyjemno.
owaem ju tych organw w czasie inauguracji, o czym ju tacie pisaem.
e wtedy niewiele graem, tylko piano, preludium i fug.
znaem ostatnio Wielanda4 on mnie jeszcze nie zna i w ogle
mnie nie sysza. Gdy mwi, jest jakby skrpowany, ma dziecinny
1 "rzydki zwyczaj natrtnego przygldania si ludziom przez okulary.
Listy
Jest w tym bezczelno mdrka i gupia pretensjonalno. Nie wiem
czy w Weimarze zachowuje si podobnie, ale nie dziwi si, e tutaj
si tak zachowuje, bo ludzie traktuj go, jakby dopiero co zstpi z nieba.
W jego obecnoci s zaenowani, nikt si nie odzywa, wszyscy milcz
Z naboestwem przysuchuj si kademu jego sowu, szkoda tylko
e tak dugo trzeba na nie czeka. Ma on wad wymowy i po kadych
szeciu sowach musi si zatrzyma. Ale poza tym jak wszyscy wiedz
to tga gowa. Twarz ma okropnie brzydk, pen ladw po ospie
i dugi nos. Jest nieco wyszy od papy.
W 200 florenw Holendra5 nie musi papa wtpi.
Ju kocz, bo chciabym jeszcze troch pokomponowa. (...)
Co do powrotu mamy, to najprociej bdzie, jeli w okresie wielkiego
postu zabierze si razem z kupcami. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 398
1 Guillaume Duval de La Pottrie patrz: 79/1.

2 Niemiecki koci reformowany odbudowany w 1717, zburzony w 1795, potem

znowu
odbudowany w 1800 roku. Obecnie Konkordienkirche.
3 Koci w. Trjcy.
4 Christoph Martin Wieland (17331813), wybitny poeta niemiecki okresu
Owiecenia,
dramaturg i tumacz.
5 Honorarium za koncerty fletowe dla Dejeana, o czym Mozart wspomina w licie z 10
grudnia 1777.
8i. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 3 stycznia i778
(...) Moecie sobie wyobrazi, jak bardzo zmartwia mnie wiadomo
o mierci elektora bawarskiego1. Bardzo bym chcia, eby kurfirst2 dosta
ca Bawari i osiad na dworze w Monachium. Myl, e rwnie papie by
si to podobao.
Dzi o i2-ej, w obecnoci caego dworu, Karol Teodor zosta ogoszony
elektorem Bawarii. Hrabia Daun3 wielki koniuszy dworu, natychmiast
po mierci elektora w imieniu kurfirsta przyj hod i wysa i*
miasto dragonw z trbkami i bbnami, ktrzy woali: Niech yje kurtir
Karol Teodor!". Jak wszystko dobrze pjdzie, czego te sobie zy^'
hrabia Daun otrzyma pikny prezent. Jego adiutant (nazwiskiem Lilieii8" "
ktrego tu przysa z wiadomoci o zgonie kurfirsta, ju dosta od ksi?
3000 florenw. (...)
17771778
B/D 400
1 Maksymilian III Jzef ksi elektor bawarski, zmar 30 grudnia 1777.
2 Karol Teodor, od 1742 elektor Palatynatu, zosta elektorem Bawarii, nastpc Makomiliana III Jzefa, ktry zmar bezpotomnie. Bawaria i Palatynat, rozdzielone od
czterech
ileci (ns mocy zawartego w 1329 traktatu w Pawii), w rezultacie wyboru Karola Teodora
zostay ponownie poczone w jedno pastwo.

3 Hrabia Karol Wilhelm Stanislaus von Daun Kawaler Orderu witego Jerzego,
rneral brygady i komendant (inaczej mwic: administrator wojskowy) miasta
Monachium.
4 Baron Christoph von Lilienau kapitan piechoty, adiutant generaa hrabiego von
nauna od 1768 szambelan na dworze elektora bawarskiego.
82. POSTSCRIPTUM 2-gie DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 10 stycznia 1778
(...) Wiem na pewno, e w Wiedniu, w Burgtheater, cesarz zamierza
stworzy oper niemieck1 i szuka usilnie modego kapelmistrza, ktry by
zna niemiecki, mia talent i potrafi zorganizowa co cakiem nowego. Swej
szansy prbuje ju Benda2 z Goty, a Schweitzer3 jest wrcz przekonany, e
wygra t parti. Byaby to nieza rzecz dla mnie, naturalnie jeliby dobrze
zapacili. Jeli mi cesarz da 1000 florenw, to napisz dla niego niemieck
oper, nawet gdyby nie zatrzyma mnie na stae, bo jest mi to cakiem
obojtne.
Prosz, eby papa napisa do wszystkich przyjaci w Wiedniu, e jestem
w stanie przynie zaszczyt cesarzowi. A gdyby mimo to nie zechcia mnie
zaangaowa, to niech przynajmniej da mi szans udowodnienia moich
umiejtnoci jako twrcy operowego. Jest mi zupenie wszystko jedno, co
potem zrobi.
Adieu. Prosz, by papa nie zwleka i napisa natychmiast, aby mnie nikt
nie ubieg.
Tysic razy cauj rce papy. Serdeczne ucaowania dla mojej siostry
wasz
Wolfgang Mozart
B/D
402
Ina cyi^ cesarza Jzefa II w Burgtheater w Wiedniu powstaa narodowa opera
niemiecka.
guracja odbya si w lutym 1778 i do momentu zamknicia opery w marcu 1783 roku,
^ rno tam kilkadziesit oper niemieckich. Nadzieje Mozarta na zaangaowanie
okazay si
^estety -- p}onne.

^eorg Anton (wlac. Jiri Antonin) Benda (17221795), kompozytor i skrzypek

niemiecki
Listy
pochodzenia czeskiego, ze sawnej rodziny muzykw. W latach 175078 na dworze
ksicym
w Gocie. Twrca muzyki scenicznej (singspiele, opery, melodramaty) i instrumentalnej
(symfoni
koncerty klawesynowe, sonaty).
3 Anton Schweitzer patrz: 73/6.
83. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 17 stycznia 1778
W rod pojad na kilka dni do ksinej Oraskiej w Kirchheimbolanden.
Tyle mi o niej naopowiadano dobrego, e si zdecydowaem. Jednego
z moich przyjaci holenderskiego oficera2 strasznie zrugaa, e mnie
ze sob nie zabra, kiedy do niej pojecha z yczeniami noworocznymi.
Zarobi przynajmniej 8 luidorw. Poniewa jest znan mioniczk piewu,
kazaem wykona dla niej kopie czterech arii3. Zabior te ze sob jedn
symfoni, bo jak si dowiedziaem, ma tam ma urocz orkiestr, ktra
codziennie daje koncerty.
Zrobienie kopii niewiele mnie bdzie kosztowao zajmie si tym niejaki
pan Weber4, ktry pojedzie ze mn. Nie wiem, czy ju pisaem papie o jego
crce5 ma pikny, czysty gos i bardzo dobrze piewa. Mogaby by
primadonn w kadym teatrze z tym jednak, e troch jej brak scenicznej
action. Ma dopiero 16 lat. Jej ojciec uczciwy Niemiec dobrze wychowuje
swe dzieci. Ma ich szecioro: 5 crek i syna6. Przez 14 lat musia si
zadowala pensj 200 florenw, teraz zarabia 400 florenw, poniewa dobrze
wypenia swe obowizki, a ponadto da ksiciu znakomit piewaczk
doprawdy przepiknie wykonuje karkoomn wrcz ari, ktr skomponowaem dla de Amicis7. Zapiewa j w Kirchheimbolanden.
Sama si uczy i sama sobie akompaniuje. Gra niele w stylu galant.
W Mannheimie wszyscy j bardzo lubi, wysoko ceni j ksi, ale jej nic nie
paci. Prowadzi si bardzo dobrze i ma wiele wdziku, moe wic chodzi do
ksicia na dwr, kiedy tylko zechce.
Wie papa, czego mi trzeba? Chciabym, aby mi papa przysa moje dwie
sonaty na cztery rce oraz Wariacje Fischera8, oczywicie po kawaK
i w miar moliwoci. Bd mi potrzebne w Paryu. Myl, e najpniej
wyjedziemy std i5-go lutego, bo nie ma tu teraz opery9.

A teraz o czym innym. W ubieg rod10 w domu radcy byo wielkie

przyjcie, na ktre zostalimy zaproszeni. Zebrao si z i5 os '
Mademoisellen miaa zagra mj koncert, ktrego j nauczyem12. l1 .
przyszed pan radca w towarzystwie pana Voglera", ktry bardzo c
mnie pozna. (...) Mwi, e si ostatnio bardzo zmieni, ale nie cieszy si )
takim uznaniem jak dawniej. Kiedy traktowano go jak idola. (...) Po oule
1778
wyniesiono od Voglera dwa fortepiany i wniesiono je do salonu. A Vogler
przynis nuty swoich nudnych sonat14, ktre musiaem zagra on mi
akompaniowa na drugim fortepianie. Na specjaln prob Voglera musiaem
te przynie wasne sonaty. Nb. przed obiadem Vogler znca si a prima
wista nad moim koncertem (dla hrabiny Lutzow). Cz pierwsz gra
erestissimo, nastpn (Andante) gra allegro, a rondeau gra naprawd ,/
westissimo. Parti lewej rki gra inaczej, ni byo napisane, czsto zmienia ^
harmoni i melodi. Zreszt w takim tempie nie mona gra inaczej, bo ani ^
oczy nie zdoaj przeczyta, ani rce nie nad. Jaki std wniosek? Ano taki
_ przynajmniej dla mnie e takie granie i sranie to jedno.
)
Trudno sobie wyobrazi, jak bardzo byo to nieznone, a ja nie mogem
mu powiedzie, e gra o wiele za szybko. atwiej jest bowiem gra szybko
ni wolno. W szybkim tempie mona przeskoczy nuty i nawet nikt tego nie
zauway ani nie usyszy. Ale czy to jest pikne?
Na czym polega umiejtno grania a prima vista> Ano na tym, by gra
jak naley, we waciwym tempie, a wszystkie nuty i ornamentacje wykonywa
z waciw ekspresj i smakiem. Po prostu tak, jak jest napisane i tak, aby
suchacz pomyla, e ten, co gra i ten, co skomponowa, to jeden i ten sam
czowiek, e to jedna i ta sama osoba.
Palcowanie te ma aosne. Kciuk lewej rki jak u nieboszczyka
Adigasserals. Wszystkie zstpujce pasae prawej rki gra dwoma palcami
kciukiem i wskazujcym. Opisz to jeszcze przy innej okazji, bo mnie
zaprosi na koncert jestem u niego w askach.
Addio. 1000 razy cauj rce papy. Serdeczne ucaowania dla siostry.
Pozdrowienia dla wszystkich salzburskich przyjaci, a zwaszcza dla pana
Bullingera i dla panny Sallerl.
Wolfgang Amade Mozart
B/D
405
* Bya to roda 21 stycznia, ale Mozart wyjecha w pitek 23-go. Ksina Oraska
dolina von Nassau-Weiburg (17431787), siostra Wilhelma V Oraskiego, ona Carla

""nstiana von Nassau-Weiburga. Mozart pozna j w Hadze we wrzeniu 1765, w czasie

,e) Pdry do Parya. Zadedykowa jej wwczas 6 sonat na skrzypce i fortepian z
opusu 4
^-26-3 r).
Perdinand Guillaume Duval de La Pottrie patrz: 79/1.
Nie wiadomo o ktre arie ani o ktr symfoni chodzi.
p Franz Pridolin Weber (17331779). Po studiach prawniczych na uniwersytecie we
(b ^^l'gu """! si (w 1756) z Mari Cacili Stamm z Mannheimu. W 1763 zosta
piewakiem
Mn 's rem i kopist w teatrze dworskim w Mannheimie, w 1778 przenis si z rodzin
do
^y.aum1 a w ^79 do Wiednia. Ojciec Alojzy i Konstancji, starszy brat Franza Antona
ra ~~ ojca kompozytora Karola Marii Webera.
,
Listy
s Alojza (wlac. Maria Aloisia Louise Antonia) Weber (ur. ok. 1760 w eli, zmarla
8 czerwca 1839 w Salzburgu) pierwsza wielka mio Mozarta. Druga crka
Fridolina Webera
i Marii Cacilii Stamm. Zdolna piewaczka, od 1779 primadonna opery wiedeskiej.
Wysza za
aktora i malarza Josepha Langego (17511831), z ktrym miaa szecioro dzieci, ale w
roku
1795 rozwioda si i przeniosa do Salzburga, gdzie zmara i zostaa pochowana na
cmentarzu w
Sebastiana obok Leopolda Mozarta. Wolfgang pozostawa z ni i z Josephem Langem w
bliskich
kontaktach do koca ycia.
6 Dopiero ostatnio udao si je wszystkie zidentyfikowa. Dotychczas znane byy tylko
cztery crki Weberw. W rzeczywistoci Weberowie mieli siedmioro dzieci (trzech
chopcw
zmaro w niemowlctwie lub we wczesnym dziecistwie): (Maria) Josepha (1758
1819), Johann
Nepomuk (1760), (Maria) Aloisia (Louise Antonia) (ok. 17601839) pierwsza
mio
Wolfganga, (Maria) Constanze (Cacilia Josepha Johanna Alosia) (17621842) ona
Wolfganga,
(Maria) Sophie (17631846), Ferdinand Joseph Fridolin Franz (17651768), Johann
Baprist
Anton (17691771).

7 Anna Lucia de Amicis patrz: 10/8. Chodzi tu o ari Ah se U crudel periglio (nr n
z opery Ludo Silla, K-I35).
8 Dwie sonaty fortepianowe na cztery rce B-dur (K-358) i D-dur (K-38i) oraz 12
wariacji
na temat Menueta Fischera (K-179).

9 Przedstawienia operowe zostay zawieszone z powodu aoby po mierci ksicia

elektora.
10 14 stycznia 1778 w domu radcy Serrariusa, w ktrym Wolfgang i jego matka
mieszkali
od 12 grudnia 1777.
11 Therese Pierron.
12 Koncert C-dur na dwa fortepiany (K-246) zadedykowany hrabinie Antonii Lutzow.
13 Georg Joseph Vogler patrz: 61/7.
14 Chodzi najpewniej o 6 sonat na dwa klawesyny, ktre ukazay si w firmie Heinrich
Philipp Bossier w Darmstadcie.
15 Anton Cajetan Adigasser patrz: 2/8.
84. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 4 lutego i778
Monsieur, mon tres cher Pere!
Zbyt dugo nie miaem przyjemnoci korespondowania z pap, ebym
jeszcze mia czeka do soboty1. Najpierw chciabym opisa m podro
z przyjacimi do Kirchheimbolanden2. Waciwie bya to wycieczka turystyczna, nic wicej.
Wyjechalimy w pitek3 o 8-ej rano, zaraz po niadaniu u Weberw.
Mielimy pikny kryty powz na 4 miejsca i do Kirchheimbolande
przyjechalimy o 4-ej po poudniu. Wysalimy natychmiast wiadomo
zamku o naszym przybyciu.
Nastpnego dnia rano zjawi si u nas pan Rothfischer4, koncertrni51 '

czowiek bardzo poczciwy, taki wanie jak mi go opisywano w Mannheiin _

Wieczorem (bya to sobota) udalimy si do zamku. Panna Weber wyk011
3 arie5. Wspomn tylko, e mwic najkrcej piewaa doskonale't
1778
pisaem ju o jej zaletach w poprzednim licie, ale nie mog nie wspomnip
n nich teraz, kiedy lepiej poznaem j i jej wielki talent. Potem biesiadowalimy
.. ctr)p nfir-frnw
stole oficerw.
przy
Nazajutrz (w niedziel) dugi spacer do kocioa, ktry znajduje si
w znacznej odlegoci od zamku. Obiad w poudnie rwnie przy stole
oficerw. Wieczorem nie byo muzyki, bo w niedziel nigdy jej nie ma.
W cigu roku jest tylko 300 koncertw. Na kolacj moglimy rwnie pj
do zamku, ale wolelimy zosta w domu. Mylelimy nawet, by w ogle
zrezygnowa z posikw na dworze, bo naprawd jestemy szczliwi tylko
we wasnym gronie, ale trzeba myle ekonomicznie, bo przecie mamy spore
wydatki.
Nazajutrz (w poniedziaek) znowu by koncert, podobnie we wtorek
i w rod. Panna Weberwna piewaa 13 razy, a dwa razy graa, zupenie
niele, na fortepianie. Najbardziej zdumiao mnie, e bardzo dobrze czyta
nuty. Wystarczy powiedzie, e moje trudne sonaty6 zagraa a prima vista.
Graa je wprawdzie wolno, ale nie zgubia adnej nutki. Naprawd wol
sucha tych sonat w jej wykonaniu ni w wykonaniu Ybglera. Ja graem 12
razy na fortepianie i raz na specjalne yczenie na organach w kociele
luteraskim7.
Podarowaem ksinej cztery symfonie 8, a za cale wynagrodzenie dostaem
7 luidorw srebrem9, natomiast moja droga, biedna Weberwna tylko
5 luidorw. Nigdy bym si czego takiego nie spodziewa. Nie liczyem, e
duo zarobi, co do tego nie miaem zudze, niemniej sdziem, e kade
z nas dostanie przynajmniej 8 luidorw. Basta! W kadym razie nie jestemy
stratni, a na mj benefis mog zapisa 42 floreny oraz ogromn satysfakcj
z poznania wspaniaych, uczciwych ludzi i dobrych katolikw. auj tylko,
e nie poznaem ich wczeniej.
W zwizku z tym mam wielk prob. Chciabym, aby papa napisa mi
)ak najszybciej, co o tym sdzi. Z mam doszlimy zgodnie do wniosku, e
absolutnie nie podoba nam si sposb ycia Wendlinga. Wprawdzie to

dzielny i zacny czowiek, ale ani on, ani jego rodzina, nie maj adnego
^cunku dla religii. Wystarczy wspomnie, e jego crka bya metres10.
To samo dotyczy Ramma11. To take czowiek zacny, ale libertyn. Znam
ebie i wiem, e przywizanie do religii nie pozwolioby mi nigdy uczyni
^os takiego, czego potem musiabym si wstydzi. Tote wzdragam si na
ysl o tym, e mgbym podrowa z ludmi, ktrych sposb mylenia jest
tak bardzo obcy, i nie tylko mnie jest obcy wszystkim uczciwym
iom. Oni mog robi, co im si ywnie podoba, ale ja nie mam serca,
y z takimi ludmi podrowa.
Nie miabym nawet godziny spokoju, nie wiem te, o czym mgbym
nii rozmawia, bo krtko mwic ju im nie ufam. Nie jest bowiem
lwa trwaa przyja z ludmi, ktrzy nie maj wiary. Zreszt ju im to
m do zrozumienia, takie mae avant gout. Powiedziaem, e w czasie
Listy
mojej nieobecnoci przyszy do Mannheimu trzy listy i chocia nie mog
zdradzi ich treci, to powiem, e nie jestem pewien, czy nasza wsplna
podr bdzie moliwa. Nie jest wykluczone, e pniej do nich docz, ale
teraz zapewne pojad gdzie indziej i e wobec tego nie powinni na mnie
liczy. Takie bowiem s moje plany.
Obecnie spokojnie kocz muzyk dla Dejeana12. Dostan za ni 200
florenw i dziki temu bd mg zosta tu tak dugo, jak dugo zechc.
Jedzenie i mieszkanie nic mnie nie kosztuj.
Tymczasem pan Weber zabiega o koncerty dla siebie i dla mnie
bdziemy jedzi razem. Kiedy z nim podruj, to jakbym podrowa
z pap. Dlatego bardzo go kocham, bo pomijajc jego wygld, jest cakiem
podobny do papy, ma podobny charakter i podobny sposb mylenia. Gdyby
mama w pisaniu listw nie bya taka leniwa, napisaaby z pewnoci to samo.
Musz przyzna, e lubiem z nimi podrowa, byo nam razem radonie
i wesoo, a kiedy mwi pan Weber, to jakbym papy sucha. O nic nie
musiaem si martwi. Gdy co podarem, nazajutrz znajdowaem pocerowane.
Byem obsugiwany jak ksi. Tak bardzo szanuj t nieszczliw rodzin,
e moim najwikszym pragnieniem jest uczyni j szczliw i myl, e
potrafi to zrobi.
Chciabym, eby pojechaa do Woch. Dlatego prosz, by papa napisa do
naszego przyjaciela Lugiatiego13 (im prdzej, tym lepiej) i si dowiedzia, ile
w Weronie moe zarobi (maksymalnie) primadonna. Lepiej wicej ni
mniej, poniewa opuci zawsze mona. A take czy w Wenecji daoby si

dosta jakie zamwienie na okres Wniebowstpienia Paskiego14. Gwarantuj

wasnym yciem, e jej piew przyniesie mi tylko zaszczyt.
Przy mnie duo si nauczya, a ile jeszcze moe si nauczy w przyszoci?
O jej action nie martwi si wcale.
Jak dobrze pjdzie, to pan Weber i jego dwie crki15 bd mieli zaszczyt
(oczywicie ze mn) zoy papie i mojej drogiej siostrze wizyt w Salzburgu.
Dla mojej siostry Weberwna okae si z pewnoci dobr koleank
i przyjacik, bo dziki dobremu wychowaniu cieszy si tutaj (podobnie jak
moja siostra w Salzburgu) doskona opini. Jej ojciec jest jak mj wasny,
a caa rodzina jak rodzina Mozartw. Nie brak tu oczywicie ludzi
niechtnych i zawistnych, podobnie jak u nas, ale kiedy trzeba, naley
powiedzie prawd, poniewa uczciwo zawsze zwycia.
Bybym ogromnie szczliwy, gdybym mg z ni przyjecha do Salzburga
moglibycie posucha, jak piewa. Arie, ktre napisaem dla de Amicis
brawurow Parto, m'affretto i Dalia sponda tenebrosa doprawdy spie^3
wspaniale.
Prosz, by papa zrobi co w jego mocy, abymy mogli pojecha do Wloc
Wie papa przecie, jakie jest moje najwiksze marzenie pisanie oper. v
Werony mgbym napisa oper, chociaby za 50 cekinw, choby P '
1778
hv ona moga zapiewa, co i tak byoby dla mnie zaszczytem. Bo jeli ja
ie napisz, to obawiam si nie bdzie moga piewa. Tymczasem
/yieki wsplnym podrom zarobi dosy pienidzy, by nie czu si
pokrzywdzonym.
By moe pojedziemy rwnie do Szwajcarii i do Holandii. Niech mi
aoa szybko napisze, co o tym wszystkim sdzi. Jeli si gdzie zatrzymamy
duej, to bardzo pomocna bdzie nam starsza crka pana Webera, bo zna
si na kuchni i dziki niej bdziemy mie wasny dam.
A propos, niech si papa nie zdziwi, e z 77 florenw zostao mi 42. Po
nrostu stao si tak z powodu szczcia obcowania z uczciwymi ludmi. Nie
mogem si powstrzyma, aby nie pokry poowy kosztw. Ale ju im to
powiedziaem. W przyszoci tak nie bdzie i zawsze bd paci tylko za siebie.

W drodze powrotnej zatrzymalimy si na pi dni w opactwie w Wormacji, ktrego dziekanem jest szwagier pana Webera, czowiek rozsdny
i szlachetny17. (...) W czasie tej podry wielokrotnie miaem okazj grania
1 doskonalenia moich umiejtnoci pianistycznych.
Czas ju koczy, bo gdybym chcia napisa wszystko o czym myl, to
nie starczyoby mi papieru. Niech mi papa szybko odpisze i nie zapomni
o moim najwikszym marzeniu, jakim jest komponowanie oper. Zazdroszcz
tym wszystkim, co je pisz. Z alu a chce mi si paka, gdy sysz lub
choby czytam jak ari. Najbardziej chciabym napisa oper wosk, nie
niemieck, i raczej oper seria ni buffa.
Zupenie niepotrzebnie przysa mi papa list Heufelda18, wicej mi
sprawi przykroci ni przyjemnoci. Ten dure sdzi, e na wasne ryzyko
bd pisa opery komiczne, nie majc najmniejszej pewnoci, czy bd
wystawione! Myl rwnie, e jejmociowi nie spadaby z gowy korona,
gdyby zamiast syn pana" napisa Pan syn szanownego Pana". Mj Boe,
to to prawdziwy wiedeski zadufek, czyby uwaa, e wci mam 12 lat?19
Napisaem, co mi leao na sercu. Mama podziela mj sposb widzenia20
~- naprawd z tymi ludmi nie mog podrowa, bo nie mog podrowa
2 kim, kto yje w sposb, ktry kademu uczciwemu czowiekowi musiaby
P^ynie ujm. A poza tym myl o tym, e mgbym pomc tej biednej
dzinie, a przy tym samemu nic nie straci, podnosi mnie na duchu.
looo-kro cauj rce papy i pozostaj do mierci jego posusznym
^em
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D
416
Poczta przychodzia i odchodzia w soboty.
Do Kirchheimbolanden Wolfgang pojecha z Fridolinem Weberem i jego crk Alojzy.
Listy
3 23 stycznia 1778.
4 Pau Rothfischer (i7461785)5 skrzypek.

5 3 arie z opery Ludo Silla (K-135) nr 4: Dalia sponda tenebrosa, mc li; Ah, se U
crudel
periglio i nr 16: Parto, m'affretto.
6 6 sonat na fortepian (K-279-284).
7 Dawny koci parafialny w Kirchheimbolanden pod wezwaniem Sw. Pawia. Organy
_
ostatnie dzieo Johanna Michaela Stumma, zaoyciela dynastii organmistrzw z
RhaunenSuizbach.
8 Nie wiadomo ktre to symfonie.
'' 7 luidorw = 77 florenw.
10 Johann Baptist Wendling; jego cofka Elisabeth Augusta bya kochank
kur&sta
Karola Teodora.
11 Friedrich Ramm patrz: 63/6.
12 Kompozycje na flet dla Dejeana patrz: 76/8.
13 Pitro Lugiati (17241788), bankier, przyjaciel Mozartw.
14 Na Wniebowstpienie (Ascenza) przypada w Wenecji szczyt sezonu teatralnego.
15 Alojza i Josepha Weber.
16 Anna Lucia de Amicis patrz: 10/8.
17 Joseph Clemens Benedikt Stamm. Jako benedyktyn Ojciec Dagobert; zosta
dziekanem
opactwa Sw. Andrzeja w Wormacji. Brat Cacilii Weber, przyszej teciowej Mozarta.
18 Franz Reinhard von Heufeid dyrektor teatru niemieckiego w Wiedniu w 1769
i w latach 177375.
19 Mozart pozna Heufelda w roku 1768, gdy mia 12 lat.
20 W postscriptum do listu matka Mozarta, Anna Maria, napisaa: Mj drogi mu,
czytajc ten list zorientujesz si, e Wolfgang, gdy tylko pozna nowych ludzi,
natychmiast si

do nich zapala. (...) Jak pozna Weberw, od razu zmieni zdanie. Zreszt zawsze woli
by
z innymi ni ze mn, poniewa ja mwi, co mi si podoba u jednych a nie podoba u
innych,
a on tego nie lubi. Podr z Wendlingiem nie jest godna polecenia i wolaabym ju sama
pojecha z nim do Parya. (...) Korzystajc z tego, e Wolfgang wyszed na obiad, pisz
to
w popiechu i w najwikszej tajemnicy, w obawie eby mnie nie zaskoczy. Addio".
85. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 7 lutego i7?8
Pan von Schiedenhofen mg mnie przez pap wczeniej powiadomi
o swoim lubie1. Skomponowabym na t okazj nowe menuety. Z caego
serca ycz mu szczcia, chocia to jeszcze jedno maestwo dla pienidzy
i nic wicej. Ja nie chciabym si tak oeni. Pragn, by moja ona by
szczliwa i w adnym razie nie chc budowa wasnego szczcia ) )
kosztem. Dlatego na razie poczekam i do czasu a bd w stanie wyzy^
on i dzieci, bd si cieszy zot wolnoci.
Dla pana Schiedenhofena wybr bogatej ony by koniecznoci, bo taKi
s prawa stanu szlacheckiego. Szlachcic nie moe si oeni z mioci an1gusto, lecz wycznie dla interesu i dla innych towarzyszcych wzgldw.
przystoi wic, aby szlachcic kocha sw on, zwaszcza jeli spenia ju s
1778
obowizek i urodzia mu pierwszego dziedzica. Ale my, reszta, ktrzy nie
naleymy do stanu szlacheckiego i nie jestemy dobrze urodzeni ani nobilitas,
ani bogaci, moemy sobie wzi on, ktr kochamy i ktra nas kocha. (...)
Poniewa nasze pochodzenie jest pode, niskie i biedne, bogata ona nie
iest nam potrzebna. Bo nasze bogactwo jest w nas, w naszej gowie i umiera
wraz z nami. Dlatego nikt nie moe go nam odebra, chyba e utn nam
eow.-.i 3^ wtedy ju i tak niczego nie bdziemy potrzebowali.
W ostatnim licie przedstawiem gwny powd, dla ktrego nie chc
jecha do Parya z tymi panami2. Ale jest take inna przyczyna, ktra wynika
z moich przemyle.
C ja bd robi w Paryu? Niczego tam nie osign, jeli nie wezm
uczniw, a do takiej pracy nie jestem stworzony. Oto przykad std. Mogem
mie dwch uczniw3. U kadego byem trzy razy, a potem jeszcze raz.
Jednego nie zastaem i postanowiem zrezygnowa.

Chtnie dawabym lekcje dla przyjemnoci i z uprzejmoci, gdyby tylko

dana osoba miaa talent oraz szczer wol i rado uczenia si. Ale chodzi
do kogo z obowizku, na okrelon godzin lub czeka na tego kogo
w domu, to dla mnie po prostu niemoliwe, nawet jeli mona duo zarobi.
Zostawiam to innym, ktrzy poza gr na fortepianie nic wicej nie umiej.
Ja jestem kompozytorem i urodziem si, aby by kapelmistrzem. Nie mog
wic zmarnowa talentu, ktrym Bg w swojej dobroci tak hojnie mnie
obdarowa (mog to powiedzie bez pychy, poniewa czuj to bardzo mocno),
a zmarnuj go niewtpliwie, jeli wezm zbyt wielu uczniw, poniewa jest
to metier bardzo absorbujce. Wolabym raczej zaniedba fortepian ni
komponowanie. Fortepian jest u mnie na drugim miejscu, cho dziki Bogu
to drugie miejsce jest bardzo wane.
Wreszcie powd trzeci. Nie wiem, czy nasz przyjaciel pan Grimm jest ju
w Paryu. Jeli jest, to w kadej chwili, traktem przez Salzburg, mog do
niego pojecha dyliansem. Kursuje std pikny dylians do Parya. Takim
dyliansem mielimy pojecha i takim oni pojad. Pan Wendling jest
niepocieszony, e nie jad z nimi, ale myl, e dla niego waniejszy jest
interes ni przyja.
Pomijajc przyczyny, o ktrych pisaem poprzednio (e podczas mojej
leobecnoci nadeszy trzy listy etc.), wspomniaem mu o uczniach, prosiem
8, zby w Paryu zaatwi mi co pewnego. Wtedy, o ile bd mg, chtnie
0 nich docz, zwaszcza jeli mi zaatwi zamwienie na oper, bo myl
komponowaniu opery nadal mnie nie opuszcza.
Strasznie chciabym napisa oper raczej francusk ni niemieck,
a leszcze bardziej wosk.
wszyscy u Wendlingw uwaaj, e moje utwory w Paryu na pewno
podobaj. Zreszt najmniej si o to boj, bo jak papa wie, doskonale
r ? si przystosowa, umiem naladowa wszystkie style i wszystkie
^zaje.
Listy
Zaraz po powrocie z Kirchheimbolanden skomponowaem dla panny
Gustl (crki Wendlinga 4) francusk piosenk5 do tekstu, ktry mi sama dala
piewa j niezrwnanie. Z przyjemnoci posyam j papie. U Wendlingw
piewaj j teraz codziennie, na punkcie tej piosenki zupenie powariowali. (.. )
(Na kopercie:)
(...) W poprzednim licie zapomniaem napisa, jaka jest najwiksza zaleta
panny Weber6, taka mianowicie, e wspaniale piewa cantabile. Niech papa

nie zapomni o mojej probie zwizanej z Itali. A m biedn, lecz dzieln

Weberwn polecam papie z caego serca i jak mwi Wosi coldamente7.
Daem jej trzy arie skomponowane dla de Amicis, scen dla Dusek (do
pani Dusek wkrtce napisz) oraz cztery arie z opery II r e pastor e. Obiecaem
te, e sprowadz dla niej kilka arii z domu. Czy zechciaby mi papa zrobi
t przyjemno i przysa te arie? Ale bardzo prosz gratis. Ze strony
papy bdzie do dobry uczynek. Wykaz tych arii znajduje si na sporzdzonej
przez jej ojca kopii piosenki francuskiej8. (...)
B/D 419
1 Z listu Leopolda z 2 lutego 1778 Wolfgang dowiedzia si o lubie salzburskich
znajomych
Mozartw (czonkw Towarzystwa Strzeleckiego): Johanna Baptisty Josepha Joachima
Perdinanda von Schiedenhofena z Mari Klar Daubrawa von Daubrawaick. Refleksje
o maestwie s bez wtpienia taktyczne. Ich celem byo przygotowanie Leopolda na
wiadomo
o (jeszcze nie ujawnionym) zamiarze polubienia Alojzy Weber.
2 Mozart zamierza pojecha do Parya w towarzystwie Wendlinga, Ramma i
Lauchery'ego.
3 Nie wiadomo co to za uczniowie. Nie chodzi tu z ca pewnoci o Ros Cannabich
ani
o Therese Pierron.
4 Gustl zdrobnienie od Augusta crka Johanna Baptisty Wendlinga (Elisabeth
Augusta 17521794).
5 Oiseaux, si tous les ans (K-307), do tekstu Antoine'a Ferranda (16781719). Dla
Gustl
Mozart napisa jeszcze drug arietk francusk: Dans un bois solitaire (K-308), do tekstu
Antoine'a Houdard de la Motte.
6 Mademoiselle Weber = Alojza Weber.
7 Coldamente = gorco".
8 Trzy arie z opery Ludo Silla (K-I35) dla de Amicis to nr 4: Dalia sponda tenebrosa, ot
li: Ah, se ii crudel periglio, nr 16: Parto, m'affretto. Scena dla Josephy Dusek: Ah, lo
prewdi
Ah, t'invola agl'occhi miei (K-272) do tekstu Vittorio Amedeo Cigna-Santiego, z opery
Andromeda
Giovanniego Paisiella. Cztery arie z II re pastore (K-208) nr 2: Alla selva, al prato,
nr3: Aer
tranquillo e di sereni, nr 8: Barbaro, oh Dio! i nr 10: L'amer, sar costante.

Lista zamwionych arii zagina wraz z kopi arietki Oiseaux, si tous les ans.
1778
86. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 14 lutego 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
(...) Mam nadziej, e jeszcze zarobi dosy pienidzy, aby starczyo na
powrt mamy do Salzburga, chocia w tej chwili nie wiem jeszcze, jak to
bdzie moliwe. Pan Dejean, ktry te jedzie do Parya, zapaci mi tylko 96
florenw, bo napisaem mu tylko 2 koncerty i 3 kwartety. Ponadto pomyli
si o 4 floreny, a mia mi zapaci poow. Reszt zapaci pniej. Umwiem
si ju w tej sprawie z Wendlingiem, ktremu cig dalszy pol do Parya1.
Nie mogem zrealizowa w terminie tego zamwienia, bo nie mam tu nawet
godziny spokoju i mog pisa tylko w nocy, a w zwizku z tym nie mog
wstawa zbyt wczenie. Poza tym nie zawsze jestem w nastroju do pracy.
Oczywicie mgbym gryzmoli przez cay dzie, ale nie o to przecie chodzi.
Te utwory bd podroway po wiecie i nie chciabym si potem ich
wstydzi. Ponadto mczy mnie komponowanie na ten instrument, ktrego
doprawdy nie cierpi2.
Dla odmiany skomponowaem duety na skrzypce i fortepian, zaczem te
komponowa msz. Do duetw zabraem si bardzo powanie, chciabym je
przygotowa do sztychowania. A co do mszy, to gdyby tu by kurfirst, to
bym j szybko skoczy3.
(...) U Cannabicha odbya si wczoraj akademia, na ktrej poza jedn jego
symfoni, ktr wykonano na pocztku, pozostae kompozycje byy moje.
Rosi4 zagraa mj Koncert B-dur, a potem, dla odmiany, Ramm wykona (ju
PO raz pity) napisany dla Ferlendisa5 koncert obojowy, ktry spotka si
z wielkim aplauzem. Dla niego to prawdziwy cheval de bataille.
Potem panna Weber przepiknie zapiewaa brawurow ari dla de
Amicis6, a ja zagraem koncert w D-dur7, ktry si ogromnie spodoba.
Nastpnie przez p godziny improwizowaem, a potem Weberwna z waawym sobie temperamentem wykonaa ari dla de Amicis Parto, m'affretto s,
za ktr dostaa due brawa. Na zakoczenie wykonano moj sinfoni z II re
Pastore9. (...)
Wolfgang Gottiieb Mozart10
B/D 423
ko
a ^i0311' nua* Mozart skomponowa (patrz: list z 10 grudnia 1777) 3 mae
bycerty ' kilka kwartetw"' zst c0 miai dosta 200 florenw. Dokadnie jednak nie
wiemy, jaka

2 T'
n
n "istrument to oczywicie flet. Zdumiewajce wyznanie u twrcy
Czarodziejskiego
y, ' paru koncertw na flet i kwartetw fletowych uchodzcych (i susznie) za
najpikniejsze
^1 literaturze na ten instrument.
Chodzi o sonaty na skrzypce i fortepian: 10-301-303 i 305 (wydane w Paryu u Siebera
Listy
w listopadzie 1778, cznie z sonatami: K.-304 i K-306) zadedykowane ksinej
Palatynatu
Elbiecie Marii Alojzie Augucie.

Z zamierzonej mszy Mozart skomponowa tylko Kyrie (K-322).

4 Rosi zdrobnienie od Rosina. Chodzi o Theresi Petronell Rosin Cannabich, ktra
wykonaa Koncert fortepianowy B-dur (K-238).
5 Koncert obojowy C-dur (K-3I4) skomponowany dla salzburskiego oboisty Giuseppe
Ferlendisa.
6 Aria Ah, se ii crudel (muz opery Ludo Silla) dla Anny Lucii de Amicis.
7 Koncert fortepianowy D-dur (K-175).
8 Aria Parto, m'affretto (nr 16 z opery Ludo Silla).
9 Uwertura do opery II re pastore (K-208).
10 Rzadki przykad uycia przez Mozarta imienia Gottiieb. To niemiecki odpowiednik
greckiego Theophilus (takie imi otrzyma na chrzcie, ale go nigdy nie uywa) i
woskiego
Amadeo, ktre bardzo lubi.
87. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 19 lutego 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
Na pewno ju papa dosta dwa ostatnie listy1. W drugim wyraaem
niepokj o powrt mamy do domu, ale po przeczytaniu listu papy z i2-go2
okaza si on nieaktualny. Co do mych planw podry w Weberami nie
spodziewaem si aprobaty. To zrozumiale, bo prawd mwic nie mylaem

o tym powanie. Daem im sowo honoru, e do papy napisz. Poza tym pan
Weber nie zna stanu naszych finansw, a ja si tym nie chwal. (...)
Wszystko, co papa napisa o Weberwnie, jest prawd, a ja piszc o niej
wiedziaem rwnie dobrze jak papa, e jest jeszcze moda, e brak jej action
i e najpierw powinna zdoby dowiadczenie, starajc si jak najwicej
wystpowa w teatrze. Ale z niektrymi ludmi nie mona postpowa
nazbyt raptownie. To dobrzy ludzie, ktrzy ju do maj pozostawania
tutaj, gdzie s traktowani jak..., papa wie doskonale jak kto i gdzie3. Ale im
si wydaje, e wszystko jest moliwe, a ja im obiecaem, e napisz do papy
w tej sprawie.
Tymczasem, kiedy mj list wdrowa do Salzburga, tumaczyem nn, ze
powinna by bardziej cierpliwa, e jeszcze jest bardzo moda etc.
We wszystkim si ze mn zgadzali, bo mnie bardzo szanuj... Za nio)
namow pan Weber rozmawia ju z Madame Toscani aktork 4, prosz
aby zechciaa da jego crce kilka lekcji ruchu scenicznego.
Wszystko, co papa napisa o Weberwnie, jest prawd, wszys
z wyjtkiem tego, e piewa jak Gabrielli5. Ktokolwiek j sysza, zgodzi si '
e jest to wycznie piewaczka koloratur i pasay. Zasugiwaa moe
podziw z powodu szczeglnej maniery ekspresji, ale po czterokrotny
1778
wsuchaniu podziw si koczy. Zachwyt nie trwa zbyt dugo, jej koloratury
nasae staj si w kocu nuce, bo poza nimi niestety nie potrafi piewa...
Mi jest w stanie wytrzyma jak naley jednej nuty, w ogle nie ma mezza
iioce i nie potrafi utrzyma gosu. Krtko mwic, piewa do sprawnie, ale
bezdusznie. Jakby zupenie nie rozumiaa, na czym naprawd polega sztuka
wokalna.
Inaczej Weberwna, ktrej piew z godnym najwyszego podziwu cantabile
trafia prosto do serca. Daem jej do zapiewania pasae z mojej wielkiej arii6,
ho jeli pojedzie do Italii, to musi absolutnie umie zapiewa wielk
brawurow ari. W kadym razie nigdy nie zapomni o cantabile, ktre jest
jakby jej drug natur. Raaff, ktry nie jest skonny do pochlebstw, kiedy go
poproszono, aby szczerze powiedzia, co o niej myli, rzek: Ona nie piewa
jak uczennica, ale jak professora". (...)
B/D 426
' Chodzi o listy z 4 i 7 lutego.
2 List Leopolda z 12 lutego.

3 Chodzi oczywicie o Salzburg, arcybiskupa Colloredo i o rodzin Mozartw.

4 Anna Elisabeth Toscani, z domu Endemann (rodem z Gdaska), wystpowaa w
teatrze
Doebbelin, gdzie m.in. wystpowaa w roli Amalii w prapremierowym przedstawieniu
Zbjcw
Fryderyka Schillera 13 stycznia 1782.
5 Caterina Gabrielli, sawna piewaczka koloraturowa z Mediolanu patrz: 10/7.
6 Ah, se ii crudel (nr n z opery Ludo Silla, K-I35).
88. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, 2122 lutego 1778)
Monsieur, mon tres cher Pere!
Od dwch dni nie wychodz z domu. Jestem chory, mczy mnie nieyt
"rg oddechowych i katar, boli mnie gowa, gardo, oczy i uszy. Bior rodki
^potne, proszki przeciwspazmatyczne, czarny puder oraz napar z bzowego
wlatu- Bogu dziki dzi ju jest troch lepiej. Myl, e jutro, w niedziel,
"?d mg wyj. (...)
. Ciesz si, e podobaa si papie francuska aria1. Prosz darowa,
niewiele tym razem napisz. Dzisiaj nie mog, boj si, e znw
^c ble gowy, a poza tym w ogle nie jestem w nastroju do
..anla- Nie umiabym przela na papier mych myli. Wol raczej mwi
Pisa. W ostatnim licie przedstawiem rzeczy tak, jak si naprawd
o.': "^oze papa myle o mnie wszystko, ale prosz niech papa nie
"ysli le.
lektorzy uwaaj, e nie jest moliwa mio do biednej dziewczyny bez
Listy
dwuznacznych zamysw. Pikne sowo maitresse (a po niemiecku H..e2) jest
bardzo wygodne. Ale ja nie jestem ani Brunettim, ani Mysliveckiem3. (..,)
Chocia to dzi niedziela, postanowiem zosta w domu, bo nieg mocno
sypie. Ale jutro bd musia wyj, poniewa panna Pierron nimfa tego
domu i moja poczciwa uczennica na poniedziakowym koncercie francuskim
zagra mj koncert dla hrabiny Lutzow 4. Ja te co bd musia odbbni
moliwe, e przelec jakie kawaki a prima vista, bo przecie jestem

urodzonym brzdkaczem, ktry jak wiadomo poza brzdkaniem na fortepianie

niczego nie potrafi5.
Prosz mi pozwoli skoczy ju ten list, bo nie jestem w nastroju do
pisania listw, bardziej do pisania muzyki. Raz jeszcze prosz, by papa nie
zapomnia o tym, o co prosiem w ostatnich listach w zwizku z kadencjami
i ari Cantabile wraz z ornamentacjami6. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Mannheim, 22 lutego 1778
B/D 428
1 Oiseaux, si tous les ans (K-307).
2 Aluzja do zamiarw Mozarta wobec Alojzy Weber. H..e = Hure = nierzdnica".
3 Antonio Brunetti skrzypek na dworze w Salzburgu pozostawa w wolnym
zwizku
z Judith Lipp (szwagierk Michaa Haydna), ktra w tym wanie czasie spodziewaa si
jego
dziecka. Joseph Mysliveek nabawi si choroby wenerycznej i leczy si w szpitalu w
Mannheimie.
4 Therese Pierron graa Koncert fortepianowy C-dur (K-246) zadedykowany hrabinie
Antonii Lutzow.
5 Ta gorzka refleksja nawizuje do opinii i sw arcybiskupa Hieronima Colloredo.
6 W licie z 14 lutego 1778 Mozart pisa do ojca (wyej brak tego fragmentu):
Kochany
ojcze, wdziczny jestem ogromnie za list, ktry mi papa napisa (B/D 417), bd go
przechowywa
jak jaki skarb i czsto do niego zaglda. Prosz, by papa nie zapomnia o podry
mamy na
trasie z Augsburga do Salzburga i zechcia wyznaczy dokadny jej termin. Poza tym
prosz, "y
papa nie zapomnia o ariach, ktre wymieniem w ostatnim licie [patrz: 85/8]. Jeli si
nie myl?>
s tam te kadencje, ktre kiedy napisaem oraz aria Cantabile z bogatymi
ornamentacjami.
Prosz mi je przysa w pierwszej kolejnoci. Dla panny Weber bdzie to rodzaj
wiczenia

Chodzi tu z ca pewnoci o 19 kadencji do trzech arii operowych Johanna Chnsti

Bacha (K-293e): 10 do arii Cara la dulce fiamma z opery Adriana in Sina; 5 do arii O
nel se
yualche stella z opery Catone in Ulica i 4 do arii Quel caro amabil wolto.
Aria Cantabile z rozwinitymi ornamentacjami (mit ausgesetzen gusto") to Cara la
fiamma z opery Adriana in Siria oraz fragment arii Ah se a morw mi chiama (nr 14 z
opery
S7/a, K-I35).
1778
89. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, 28 lutego 1778)
Monsieur, mon tres cher Pere!
(..) Wczoraj poszedem do Raaffa1 z ari, ktr wanie dla niego
skomponowaem. Zaczyna si od sw: Se al labro mio non credi, bella
nernica mia, etc"2. Autorem tekstu zapewne nie jest Metastazjo. Aria
ogromnie mu si podobaa.
Z kim takim jak on naley postpowa z trosk szczegln. Ten tekst
wybraem specjalnie, bo wiedziaem, e ma on w repertuarze ari do tych
samych sw i tym chtniej j zapiewa, i e przyjdzie mu to z atwoci.
Prosiem, eby mi szczerze powiedzia, czy mu ta aria dobrze ley", czy
moe by chcia, abym co zmieni, moe mu si co w niej nie podoba, bo
zawsze mog poprawi, a nawet, jeli trzeba, skomponowa now ari.
Bro Boe! zawoa niech zostanie jak jest. Uwaam, e to
bardzo pikna aria. Chciabym tylko, eby j pan nieco skrci, poniewa ju
si nie czuj na siach, aby j w caoci soutenir3.
Z caego serca, ile pan tylko zechce odpowiedziaem. Specjalnie
skomponowaem j dug, bo uj mona zawsze, za cokolwiek doda byoby
trudno.
Po zapiewaniu drugiej czci zdj okulary, spojrza na mnie swoimi
wielkimi oczami i rzek:
Pikne! Pikne! Oto jaka moe by seconda parte!
I zapiewa j jeszcze trzykrotnie. Gdy wychodziem, podzikowa mi
bardzo uprzejmie, a ja ze swej strony zapewniem, e mu j tak podszykuj,
^by j lubi piewa. Lubi, gdy aria pasuje piewakowi, jak dobrze skrojone
ubranie.

Dla wprawy napisaem jeszcze ari do sw Non, so d'onde viene" etc.4,

tore ju Bach piknie przystroi muzyk. Znam dobrze t ari, bardzo j
u 1 ^ysz j nieustannie. T moj staraem si mimo wszystko napisa tak,
y w niczym nie przypominaa arii Bacha. I rzeczywicie nie przypomina.
ocztkowo rwnie chciaem j napisa dla Raaffa, ale zauwayem, e
^tek bdzie dla niego za wysoki. Ale zmienia go nie chciaem, bo mi si
o podoba, doszedem wic do wniosku, e z odpowiedni instrumentacj
W h^ -t0 "^0111^ arla dla sopranu i pomylaem, e napisz j dla
lab erowny- lsra razie odoyem j na bok i zabraem si do tekstu Se al
napT mi0 non CTedi" dla Raaffa- Na nic si to nie zdao. Nie mogem nic
' sko8210' b0 plerwsza aria wci chodzia mi po gowie. Wrciem wic do niej
Oponowaem j z myl o Weberwnie.
to Andante sostenuto poprzedzone krtkim recytatywem. W rodku
Listy

cz druga: Nel seno a destarmi, a potem znw wraca Sostenuto. Kiedy

skoczyem, poszedem do Mademoiselle Weber:
Naucz si tej arii sama, wedug wasnego gusta, wtedy jej posucham
i powiem szczerze, co mi si podoba, a co nie.
Po dwch dniach poszedem do niej znowu. Zapiewaa j i sama sobie
zaakompaniowaa. Wykonaa j dokadnie tak, jak sobie wyobraaem i jak
sam chciaem j nauczy. To najlepsza aria jak ma teraz w repertuarze
i wszdzie, gdziekolwiek si nie pokae, przyniesie jej zaszczyt.
Wczoraj u pani Wendling napisaem obiecan jej ari wraz z krtkim
recytatywem. Sama wybraa sowa wzite z Dydony: Ah non lasciarmi, no".
I matka i crka5 dosownie oszalay ze szczcia. Crce obiecaem
ponadto kilka francuskich arietek, jedn ju dzi zaczem komponowa6.
Jak skocz, to wyl j papie na papierze maego formatu, tak jak
poprzedni7.
Z szeciu sonat na fortepian zostay mi do napisania dwie8, ale nie jest to
pilne, bo nie mog ich tutaj wysztychowa. I dlatego nic nie da si zrobi
z subskrypcj, poniewa sztycharz nie chce wykona tej pracy na wasny
koszt, a ponadto da poowy zysku od sprzedanych egzemplarzy. Wol je
wysztychowa w Paryu. Tam sztycharze s zadowoleni, kiedy si im
przyniesie co nowego, a poza tym dobrze pac. Ponadto znacznie tam

atwiej zorganizowa subskrypcj. Ju dawno chciaem wykona kopie tych

sonat i stopniowo wysya je papie, ale pomylaem, e lepiej bdzie, jeli je
wyl wy sztychowano.
Nic mnie tak nie cieszy, jak paryskie Concerts Spirituels9, najpewniej
bd mg dla nich komponowa. Podobno jest tam dua i dobra orkiestra,
mona wic bdzie wykonywa moje ulubione kompozycje razem z chrami.
Ciesz si, e Francuzi lubi chry. Ubogie chry i monotonna muzyka, to
by, o ile wiem, gwny zarzut stawiany nowej operze Piccinniego Roland10W Paryu wszyscy przywykli do chrw Glucka.
Moe by papa pewny, e doo wszelkich stara, aby nazwisku Mozarta
przynie zaszczyt. O to najmniej si martwi. W moich ostatnich listach
mg papa przeczyta to, co naprawd chciaem powiedzie. Dlatego prosz
usilnie, by papa nie myla, e mgbym o nim zapomnie! Czego takiego
naprawd nie mgbym znie.
Moim gwnym celem jest (i zawsze byo) stara si ze wszystkich si,
abymy wkrtce mogli znowu by razem i mogli by szczliwi. Ale to znaczy
wicej cierpliwoci! Sam papa wie najlepiej, e czasami sprawy zup n ^
si nie ukadaj, ale przecie w kocu musi si uda. A wic cierpliwo
Ufajmy Bogu, bo On nas nie opuci! Ze swej strony zrobi, co bd mog..
Jak papa moe we mnie wtpi? Czy nie jest w moim wasnym interes
pracowa ze wszystkich si, by jak najszybciej doczeka si owej ra o
i przyjemnoci ucaowania mojego wspaniaego i kochanego ojca? Im pr?
1778
nastapi tym lepiej- J3^ papa widzi, nic na tym wiecie nie dzieje si bez
Wyczyny ani bezinteresownie! (...)
ycz papie zdrowia, radoci, wesela! Zapewniam, e wcale nie zapomiaem o moich synowskich obowizkach, e zawsze bd si stara by
(rodnym tak dobrego ojca i zawsze pozostan jego najposuszniejszym synem
Wolfgang Mozart
Serdeczne causy dla siostry. Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci
i przyjaciek, a w szczeglnoci dla pana Bullingera". (...) Ach! gdyby nie
umar elektor bawarski12, skoczybym msz i doprowadzi do jej wykonania.
Na pewno zrobiaby tutaj due wraenie. A byem w tak dobrym nastroju do
komponowania mszy... Niech diabli wezm tego przekltego doktora
Sanfftela!"

B/D 43i
1 Anton Raaff (17111797)> sawny tenor, ktrego Mozart pozna w Mannheimie, a
potem
spotka w Paryu. Mimo podeszego wieku piewa tytuow parti w operze Idomeneo,
re di
Creta (K-366), ktrej premiera miaa miejsce 29 stycznia 1781 roku w Monachium.
2 Aria tenorowa Se al labro mio non credi II cr dolente (K-295) z opery Johanna
Adolfa
Hassego Artaserse, w ktrej zastpia pierwotny tekst Metastazja: Dimmi che un
empio". Ten
za, jak susznie Mozart przypuszcza, nie jest autorstwa Metastazja, lecz
prawdopodobnie
Antonia Salviego.
3 Soutenir (franc.) wytrzyma".
4 Recytatyw i aria na sopran Alcandro, to confesso Non so, d'onde viene (K-294), do
tekstu
Metastazja (z Olimpiad). Ari do tych samych sw skomponowa Johann Christian
Bach.
W 1787 roku Mozart napisa now wersj tej arii (K-5I2), tym razem dla basa Johanna
Ignaza
Ludwiga Pischera.
5 Dorothea (ona Johanna Baptisty Wendlinga) i Elisabeth Augusta (Glistl, jego crka).
Recytatyw i aria na sopran Basta vincesti Ah non lasciarmi, no (K-486a), do tekstu
Metastazja
(z Didone abbandonata).
6 Dans un bois solitaire (K-308).
7 Oiseaux, si tous les ans (K-307).
Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I306) Mozart skomponuje wiosn 1778 roku
w Paryu.
Concerts Spirituels patrz: 73 j'12.
" Nicola Piccinni (17281800); opera Roland bya pierwsz, jak skomponowa dla
Parya.
remiera odbya si 27 stycznia 1778 roku w Academie Royale de Musique.
Pranz Joseph Johann Nepomuk Bullinger salzburski przyjaciel Mozarta patrz:
60/17.
Maksymilian III Jzef (17271777), kurfirst Bawarii. Gdyby nie umar, nie byoby

V, Karol Teodor pozostaby w Mannheimie i Mozart mgby dla niego napisa msz.
Joseph Johann von Sanfftel osobisty lekarz Maksymiliana III Jzefa. Obarczano go
"""l za mier ksicia elektora.Listy
90. DO MARII ANNY THEKLI MOZART, KUZYNECZKI Z AUGSBURGA
(Mannheim, 28 lutego 1778)
Mademoiselle, ma tres chere Cousine!
Mogaby pomyle, a moe nawet uwierzy, e nie yj1, e moe zginem albo e
trafi mnie szlag! Ale nie! Nie myl tak! Pamitaj, e mylenie i sranie to s rzeczy
rne! No bo jak mgbym tak licznie pisa, gdybym nie y? Jak byoby to moliwe?
Nie bd si jednak tumaczy, dlaczego milczaem tak dugo. I tak by mi nie
uwierzya. A jednak co prawda, to prawda! Tak bardzo byem zajty, e czasu starczyo
mi ledwie, eby o mojej kuzyneczce pomyle, ale nie eby do niej napisa. Musiaem
wic pisanie sobie odpuci.
A teraz mam zaszczyt zapyta, jak si masz i jak ci leci?2 Moe masz obstrukcj? Moe
ci dokucza jaki strupie? Czy kochasz mnie jeszcze cho troch? Czy czsto piszesz
kred? Czy o mnie czasem pamitasz? Czy nie jeste przypadkiem za na mnie,
biednego wariata? Czy zechciaaby zawrze ze mn pokj? Bo jeli nie, to na honor,
zaraz puszcz bka!
Aaa! Rozemiaa si? Wiktoria! Niechaj nasze dupy stan si symbolami pokoju!
Wiedziaem, e dugo mi si nie oprzesz! Tak, tak. Jestem pewien swego i dzi musz
sobie waln kupk!
Za dwa tygodnie jad do Parya i jeli chcesz mi odpisa, to si popiesz, abym list
mg jeszcze otrzyma, bo inaczej ju mnie tu nie zastanie i zamiast listu bdzie...
gwno! Gwno! Gwienko! Gwienko! Ach! Gwienko! C to za sodkie sowo!
Gwienko! Posmakuj! Nieze? Sprbuj gwienka! Poli gwienko! Charmant\ Poli raz
jeszcze! Jakie to dobre! Jakie to mie! Jakie to smaczne! Gwienko! Poprbuj! Poli!
Posmakuj! Pocmokaj! Ach! Gwienko!
No dobrze. Ju starczy! Przejdmy teraz do czego innego. Czy dobrze si bawia w
czasie karnawau? W Augsburgu na pewno wicej si bawi ni tutaj3. Bardzo bym
chcia by z tob, moglibymy razem poskaka.
Mama i ja przesyamy ukony dla twojego pana ojca i dla twojej pani matki, a take dla
kuzyneczki. ywimy nadziej, e macie si dobrze i e jestecie zdrowi. Bo my dzikowa Bogu - jestemy. Tak sdz. Tym lepiej, lepiej tym.
A propos., jak si ma twj francuski? Czy mog do ciebie napisa cay list po
francusku? Oczywicie z Parya? Czy masz jeszcze spunicunifait? 4 Mam nadziej! A
teraz, nim skocz, bo zaraz bd musia skoczy, poniewa nie majc naprawd nic
do roboty, zupenie nie mam czasu, a ponadto, jak widzisz, ju mi brakuje miejsca5,
koczy si papier, a poza tym jestem ju zmczony, a od pisania a piek mnie palce.
228
1778
Zreszt nawet gdybym jeszcze mia miejsce, nie bardzo wiedziabym co napisa, chyba
e histoire. Musz ci j koniecznie opowiedzie. Posuchaj.
Dziao si to tutaj, w tym kraju i nie tak dawno temu. Bya to sprawa gona, cho
wszystko to moe si wyda niemoliwe i zgoa nieprawdopodobne. Dodam te, ale to
midzy nami, e nie wiem, jak si ta historia skoczya. A wic krtko.

Nie wiem dokadnie, gdzie to si zdarzyo. W jakiej wiosce. Co w tym rodzaju. O

jakie 4 godziny drogi std. Zreszt czy to nie wszystko jedno gdzie? Czy w Trippstrill6,
gdzie gwno wlewa si rzek do morza, czy w Wurmannsquick7, gdzie wszyscy maj
dupy w poprzek? W kadym razie byo sobie takie miejsce i by tam pasterz, a moe
pastuszek. Do jednak stary, ale mocny i jeszcze krzepki. By kawalerem. Mia jakie
tam dobra i cieszy si yciem. I jeszcze co. Zanim opowiem
t histori musz doda, e mia on straszny gos. Na sam jego dwik ludzie dreli ze
strachu.
Ale wracajmy do tematu. Trzeba te powiedzie, e mia duego i piknego psa, biaego
w czarne aty. Wabi si Bellot. No dobrze!
Pewnego razu prowadzi swe stado - 11 tysicy owiec. W rku mia kij
z pikn row wstg. Nigdy si z nim nie rozstawa. Taki mia zwyczaj. Ale jedmy
dalej.
Po dobrej godzinie drogi poczu si zmczony. Usiad nad rzek i zasn. nio mu si,
e straci owce. Obudzi si przeraony i stwierdzi z radoci, e s wszystkie. Tote
wsta i uda si w dalsz drog. Mino nieledwie pl godziny, gdy dotar do bardzo
dugiego mostu obramionego barierk, ktra chronia przed wpadniciem do wody.
Chcia przej na drugi brzeg. Spojrza na swoje stado i zacz przepycha barany przez
most. u tysicy baranw. Bd teraz tak dobra i poczekaj a owych 11 tysicy przejdzie
na drug stron rzeki. Wtedy opowiem ci dalszy cig tej histoire.
Wspomniaem ju wyej, e nie wiadomo, jak si skoczya. Mam wszelako nadziej,
e do mojego nastpnego listu wszystkie barany ju przejd, a jeli nawet nie, to jest mi
wszystko jedno, bo prawd mwic, dla mojej przyjemnoci mog one nawet pozosta
na tym brzegu. Tymczasem niusi ci to wystarczy, bo napisaem wszystko, co
wiedziaem. Wol wic na tym poprzesta i nie ga, bo z caej tej historii nie
uwierzyaby ani jednemu sowu. A tak moe uwierzysz choby w poow.
Musz ju z alem koczy, bo jeli si co zaczyna, to trzeba i skoczy, inaczej ludzie
si zmcz.
Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci, a jeli kto nie uwierzy, to bdzie ciusia mnie
liza bez koca, przez wieczno ca, a stan si inteligentny.
Bdzie mnie musia liza tak dugo, e boj si, i nie jestem wystarczajco brudny i
moe mu zabrakn smaku.
Adieu, kuzyneczko. Jestem, byem, bd, byem by, bd by, ach, jeli byem, jeli
jestem, z woli Boej obym by, gdybym by, bybym by, gdybym
22Q
Listy
mg by, ebym by, ach, bybym by, gdybym by, z Boej aski niechbym
by. Kim? Zwariowanym sztokfiszem.
Adieu, ma chore cousine
twj prawdziwy kuzyn Wolfgang Amade Mozart
B/D 432
1 Mozart nie pisal do Basie od blisko trzech miesicy.
2 Cay poniszy fragment z zapytaniami jest w niemieckim oryginale rymowany.
3 Z powodu aoby po mierci kurfirsta.
4 Sekretne sowo Wolfganga i Thekli (czsto pojawiajce si w listach do Basie),
ktrego
sensu (zapewne erotycznego) moemy si tylko domyla.

s Uwaga artobliwa, jak tego dowodzi nastpujca po niej historia bez koca. Jej
rdem
jest anonimowy XIII-wieczny zbir Cento Novelle, ktry wykorzysta m.in. Carlo
Goldoni. Niektre z opowiada tego cyklu byy bardzo popularne w XVIII wieku.
6 Waciwie Treffentrill - sioo (w pobliu Cleebronn w regionie Heibronn), ktre
Mozart
zna z opowieci.
7 Wurmannsquick - wioska w Dolnej Bawarii niedaleko Salzburga.
91. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, 7 marca 1778)
Monsieur, mon tres cher Pere!
(...) Ogromnie jestem wdziczny za trud, jaki papa sobie zada z ariami1. (...)
Pragnbym tylko, eby t now ari2, o ktrej pisaem niedawno, mg papa usysze w
wykonaniu panny Weber. Dla kogo, kto wie, co znaczy
piewa portamento, byaby to na pewno wielka przyjemno.
Jak ju bd w Paryu, a nasza sytuacja z pomoc Bosk si poprawi, gdy wszyscy
bdziemy weseli i w lepszym nastroju, wtedy dokadnie i gruntownie
przedstawi swe myli i poprosz pap o wielk przysug3.
Gdy czytaem ostatni list4, ogarno mnie przeraenie i zy napyny mi do oczu, kiedy
si dowiedziaem, e nie ma si papa w co ubra.
Kochany papo! Nie moja to wina i papa wie o tym dobrze. yjemy oszczdnie jak tylko
mona. Jedzenie, mieszkanie, opa i owietlenie nic nas nie kosztoway. Czy mona
oczekiwa wicej? Co do ubrania - i o tym wie papa doskonale - kiedy si jest w obcym
miecie, nie mona chodzie ubranym byle jak i trzeba bardzo dba o swj wygld. Teraz
caa moja nadzieja w Paryu, bo w Niemczech wszyscy ksita to kutwy. Bd
pracowa ze wszystkich si, by jak najrychlej pomc papie i cieszy si ze
znalezienia wyjcia z tej smutnej sytuacji.
A teraz o podry. Wyjedziemy std za 8 dni czyli i4-go. Mamy kopoty
2?0
1778
ze sprzeda chaise5. Nikt jej nie chce. Bdziemy szczliwi, jeli uda si wycign 4
luidory6. Radz nam, aby w razie niepowodzenia wynaj wonic i wasn chaise
pojecha do Strasburga, gdzie z ca pewnoci bdzie atwiej j sprzeda. W kadym
razie podr dyliansem pocztowym jest tasza, tote nasz chaise zostawi tutaj pod
opiek ludzi pewnych. Trzeba te wiedzie, e z Mannheimu (nie jest to miasto
handlowe) nie ma bezporedniego poczenia pasaerskiego z Paryem i wszyscy
wyprawiaj si std dyliansem pocztowym.
Jak si dowiedziaem, podr do Strasburga kosztuje p luidora od osoby. Myl, e
oboje zmiecimy si w i5-tu florenach.
Tymczasem ycz papie wszystkiego dobrego. Miejmy ufno w Bogu, ktry na pewno
nas nie opuci. Przed wyjazdem napisz jeszcze raz albo dwa. Gdybym tak ju by w
Paryu. Troch si boj tej podry. Wendling7 napisa, e podr bya okropnie nudna.
Musz ju koczy i zostawi troch miejsca dla mamy8.
Adieu, 100 tysicy razy cauj rce papy i wci pozostaj jego bardzo posusznym
synem
Wolfgang Mozart Mannheim, 7 marca 1778.
(Postscriptum do siostry w Salzburgu:)

Ma tres chere Soeur!

Kochana siostro, czy zdajesz sobie spraw, e pisz do ciebie list osobny, list ekstra...?
Dzikuj za 50 florenw9, ktre z tak naturalnoci mi poyczya, a ktre tak bardzo
byy mi potrzebne. Chciabym przekaza ci m rado i nieopisan wdziczno za
twoje dobre serce. Przykro mi, e w zwizku z tym pozbawiam ci na jaki czas owych
50 florenw, ale zapewniam, e jak dugo jestem twoim bratem, tak dugo nie spoczn,
zanim ci wszystkiego nie oddam i nie odwdzicz si za to, co dla mnie zrobia.
Mog si uwaa za szczliwego brata, bo mam tak siostr. Ufaj mi i nigdy nie
dopuszczaj myli, e mgbym o tobie zapomnie. Bo nie zawsze Jest tak, jakbymy
pragnli. Ale zapewniam ci, e wszystko bdzie dobrze.
Bd zawsze w formie i nie zaniedbuj swej wspanialej i wytwornej umiejtnoci
szybkiego czytania nut, aby po moich penych entuzjazmu pochwaach i po wysuchaniu
ciebie nikt nie mg powiedzie, e kami. A ja wszystkim mwi, e grasz lepiej ode
mnie, bo z wiksz precyzj.
Adieu, kochana siostro. Mam nadziej, e ju niedugo bdziemy si tnogli radonie
ucaowa. Wierz w Boga i prosz Go o to, co dla nas niezbdne, ale za kadym razem
dodaj: "Panie, niech si dzieje wola Twoja Jako w niebie, tak i na ziemi".
My, ludzie, czsto mylimy, e wszystko idzie na gorsze, ale przecie 231
Listy
ostatecznie wszystko si dobrze koczy. Bg najlepiej wie, co si powinno
zdarzy.
Adieu, moja dobra siostro. Cauj ci 100 tysicy razy i pozostaj na
zawsze twym szczerym i wiernym bratem
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D 435
1 Wolfgang prosi ojca o wykonanie i przesanie mu kopii arii (nie wiadomo ktrych)
dla Alojzy Weber.
2 Non so, d'onde viene (K-294).
3 Niewtpliwie aluzja dotyczca zamiaru polubienia Alojzy.
4 List z 26 lutego 17783 w ktrym Leopold, przeraony nieodpowiedzialnymi planami
podry do Italii, na wszelkie sposoby usiuje wpyn na syna i nim wstrzsn, ucieka
si nawet do moralnego szantau: "Jestem jak azarz. W szlafroku mam dziury i kiedy
kto rano zadzwoni do drzwi, to musz si chowa. Ta stara flanelowa koszula, ktr
nosz we dnie i w nocy, jest ju tak podarta, e ledwie si trzyma ciaa; niestety nie sta
mnie ani na nowy szlafrok, ani na now koszul. Nie mam ju czarnych poczoch. W
niedziel wkadam zuyte biae poczochy z berliny, ktre kiedy kupiem za jednego
florena i 12 grajcarw. (...) Nawet mowy nie ma o adnym teatrze czy balu".
5 Chaise (franc., dos. "krzeso") - familijny, czteromiejscowy powz konny. Mowa tu o
chaise zakupionej przez Leopolda w Preszburgu w grudniu 1762 roku, ktr Wolfgang z
matk wybrali si w podr do Monachium i Mannheimu, a pniej - ostatecznie rwnie do Parya.
6 4 luidory = 44 floreny.
7 Johann Baptist Wendling wyjecha do Parya 15 lutego 1778.
8 Po tym licie, a przed listem do siostry, znajduje si krtkie postscriptum od Anny
Marii
- matki Mozarta.

9 Poyczajc od Hagenauera 50 florenw dla Wolfganga, Nannerl musiaa udzieli

wierzycielowi osobistej gwarancji, co oznaczao, e gdyby Wolfgang pienidzy w
umwionym terminie nie zwrci, musiaaby dug odpracowa, co byoby rwnoznaczne
z koniecznoci pjcia na sub do obcych.
92. DO OJCA W SALZBURGU
(Mannheim, ii marca 1778)
Monsieur, mon tres cher Pere!
Otrzymaem list z 5-go, z ktrego dowiedziaem si z przyjemnoci, e baron von
Grimm1 jest ju w Paryu. Wyjedamy i4-go, to pewne. (...)
Z przewonikiem zawarlimy umow, e zawiezie nas do Parya za ii luidorw nasz
wasn chaise, ktr potem od nas odkupi za 40 florenw. Jutro podpisz z nim kontrakt,
e po przyjechaniu na miejsce zapac mu 7 luidorw i 4 floreny2, bo przecie za chaise
nie bdzie mi paci. (...)
232
1778
B/D 436
1 Po dwch miesicach penego niepokoju oczekiwania Leopold dosta list od barona
von Grimma, ktry powrci z podry do Rosji. Grimm obieca Leopoldowi, e w
Paryu zaopiekuje si Wolfgangiem.
2 l luidor =11 florenw. Koszt podry do Parya: 11 luidorw czyli 121 florenw,
mniej 40 florenw (cena, ktr przewonik obieca za chaise) = 81 florenw czyli 7
luidorw i 4 floreny.
93. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 24 marca 1778
Mon tres cher Pere f
Przyjechalimy wczoraj, w poniedziaek 23-go, o godzinie 4-ej po poudniu1. Bogu
dziki. Nasza podr trwaa wic 9 i p dnia2. Mylaem, e nie wytrzymamy. Nigdy w
yciu nie wynudziem si tak strasznie. Moe sobie papa wyobrazi, co to znaczy
opuci Mannheim peen dobrych i drogich przyjaci i spdzi dziewi i p dnia nie
tylko bez nich, ale w ogle bez nikogo, bez ywej duszy, do ktrej mona by si
odezwa. Ale Bogu dzikowa jestemy ju na miejscu, dotarlimy do celu. Mam
nadziej, e teraz z bosk pomoc, wszystko pjdzie dobrze.
Dzisiaj wemiemy dorok i odwiedzimy Grimma oraz Wendlinga. Jutro rano spotkam
si z panem von Sickingenem3 - ministrem elektora Palatynatu. To wielki koneser i
arliwy mionik muzyki. Mam do niego^iwa listy - od pana von Gemmingena 4 i od
pana Cannabicha.
Przed wyjechaniem z Mannheimu kazaem zrobi dla pana Gemmingena kopi
kwartetu, ktry skomponowaem pewnego wieczora w obery w Lodi, poza tym kopie
kwintetu i wariacji Fischera5. Dostaem od niego bardzo miy bilecik, w ktrym
zapewni mnie gorco, e ofiarowane mu na pamitk utwory sprawiy mu ogromn
przyjemno. Przekaza mi te list do swego przyjaciela, pana von Sickingena, dodajc:
"Jestem pewien, e bdzie pan duo lepsz rekomendacj dla tego listu anieli ten list
dla pana". Na pokrycie kosztw porto da mi 3 luidory. Zapewni o swojej przyjani i
prosi, abym nie odmawia mu swojej. (...)
Wyjechalimy w sobot i4-go, a jeszcze w czwartek po poudniu odbya ^ u
Cannabicha akademia, na ktrej zosta wykonany mj koncert na 3 fortepiany3. Parti
pierwszego fortepianu graa Mademoiselle Rosi Can-"abich, drugiego - Mademoiselle

Weber, a trzeciego - Mademoiselle Pierron (Serrarius - nimfa domu). Ponadto Mile

Weber zapiewaa dwie nioje arie: Aer tranquillo z 77 re pastore oraz Non so, (foncie
viene7. T ostatni Pfzyjto z entuzjazmem trudnym do opisania, by to sukces zarwno
mej drogiej Weberwny, jak i mj. Wszyscy mwili, e czego tak wzruszajcego
233
Listy
jeszcze nigdy nie syszeli. Weberwna zapiewaa j dokadnie tak, jak trzeba. Kiedy
skoczya, Cannabich zacz woa: "Bravo, bravissimo Maestro, yeramente scritta da
maestro!"^. Pierwszy raz syszaem t ari z orkiestr. Chciabym, eby papa mg
usysze to niezrwnane wykonanie, w ktrym wszystko, i gusto, i piano, i forte byy
utrafione doskonale. Zreszt kto wie, czy nie stanie si to moliwe. Ja w kadym razie
mam tak nadziej. Taki ju
jestem, e nigdy nie trac nadziei.
Cannabich to uczciwy, porzdny czowiek i szczery przyjaciel. Ale cho nie jest ju
mody, ma pewn wad - jest powierzchowny i roztargniony. Jeli go nie przypilnowa,
to zapomina o wszystkim, ale kiedy rozmowa schodzi na temat ktrego z jego
przyjaci, wtedy zapala si jak furiat i broni go ze wszystkich si. I nie bez skutku,
poniewa ma on tu duy kredyt. Ale co do jego wdzicznoci, to niestety nie mog
powiedzie niczego dobrego. Weberowie, mimo i s biedni i cierpi niedostatek, wicej
mi dali dowodw wdzicznoci ni on, chocia niewiele dla nich zrobiem. A
Cannabichowie nie powiedzieli nawet sowa, nie wspominajc o jakiej bagatelce,
jakiej pamitce ofiarowanej z dobroci serca. Dosownie nic, nawet sowa
podzikowania, a przecie tyle czasu i trudu powiciem ich crce. Teraz bez obawy
moe si pokaza wszdzie. Jak na 14-letni dziewczyn i dyletantk naprawd gra
dobrze. I zawdzicza to mnie. Co do tego wszyscy w Mannheimie s zgodni. Ma teraz
gusto, trilles, tempo, a take palcowanie, jak nigdy przedtem. Ale nie min trzy
miesice, a bardzo odczuj, e mnie brak. Obawiam si, e znw j zepsuj, o ile ona
sama si nie zepsuje. Jeli nie bdzie miaa staego nauczyciela, ktry by czuwa nad jej
poziomem, to cay wysiek na nic. Jest jeszcze zbyt dziecinna, roztrzepana i
lekkomylna, by moga pracowa samodzielnie, skutecznie
i bez adnej pomocy.
Natomiast Weberwna okazaa swe dobre'serce, co jest jej cech przyrodzon. Zrobia
na drutach dwie pary narkawkw i ofiarowaa mi je jako skromny dowd
wdzicznoci, a pan Weber wykona gratis wszystkie kopie, jakich potrzebowaem, da
mi te papier nutowy. Ponadto dostaem od niego w prezencie komedie Moliera9
(wiedzia, e nie czytaem ich jeszcze) wraz z dedykacj: Ricervi, Amico, le oper del
Moliere in segno di gratitudine,
e qualche volta rocordati di me".
A kiedy by sam z mam, powiedzia: "Wyjeda nasz najlepszy przyjaciel
i dobroczyca. wita to prawda, bo gdyby nie byo tutaj pani syna... Bardzo duo
uczyni dla mojej crki, wiele si ni zajmowa i ona nigdy nie zdoa mu
si za to odwdziczy".
W przeddzie wyjazdu chcieli mnie jeszcze zaprosi na kolacj, ale nie
byo to moliwe, poniewa musiaem zosta w domu. Wszelako przed kolacj spdziem
z nimi dwie godziny. Cay czas mi dzikowali, wszelkimi sposobami starali si wyrazi
wdziczno. Gdy odjedaem, pakali. Niech mi papa wybaczy, ale jak o tym pomyl,
zy same cisn mi si do oczu. Weber zszed

234
1778
ze mn po schodach i sta w bramie, a zniknlimy za rogiem ulicy. Wtedy zawoa:
Adieu!
W czasie podry nasze wydatki na jedzenie i picie, na noclegi i napiwki przekroczyy 4
luidory. Im bliej bylimy celu, tym bardziej wszystko droao. (...) Ale niech si papa
nie trapi, z pewnoci dobrze poprowadz swoje sprawy. O jedno tylko prosz, aby w
listach da papa wicej dowodw dobrego humoru. A jeli wojna zbytnio si do was
zbliy, to przyjedajcie do nas10.
Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek. looo-krotnie cauj rce papy i
przesyam serdeczne ucaowania dla siostry, posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 439
1 W Paryu Mozart zamieszka z matk u pana Mayera (paryskiego korespondenta i
wsplnika Josepha Felixa Arbauera z Augsburga - dobrego znajomego Leopolda) przy
ulicy Bourg-1'Abbe, w III dzielnicy Parya. Kilkakrotnie si przeprowadza: ii kwietnia
na ulic du Gros-Chenet (obecnie ulica du Sentier, nr 10), gdzie 3 lipca zmara jego
matka, potem (po mierci matki) na ulic de la Chaussee-d'Antin pod nr 5, do Madame
d'Epinay. Dom ten zburzono w 1862 roku.
2 Nie znane s szczegy tej dugiej podry. Jedyny znany etap to Clermont-enArgonne, niedaleko Metzu. W postscriptum do tego listu Anna Maria napisaa: "W dzie
w. Jzefa (czyli 19 marca) w Clermont pilimy za zdrowie pana Bullingera".
3 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen zu Sickingen - wysannik (minister) Palatynatu
w Paryu (od 1777 do 1791). Johann Baptist Wendling przyjecha do Parya razem z
Friedrichem Rammem przed miesicem (okoo 24 lutego).
4 Baron Otto von Gemmingen-Hornberg (1755-1836), pisarz i dyplomata w
Mannheimie. W 1777 Mozart zacz komponowa muzyk do jego melodramatu
Semiramis, ale jej nie ukoczy. Powstay fragment (K-3i5e) zagin. W 1782
Gemmingen osiad w Wiedniu, gdzie by "Najczcigodniejszym" loy masoskiej "ur
Wohitatigkeit" i - najprawdopodobniej - tym, ktry (w 1784 roku) wprowadzi Mozarta
do loy.
5 Kwartet smyczkowy D-dur (K-8o) napisany 15 marca 1770 na etapie podry z
Mediolanu do Panny. Ostatnia cz tego kwartetu powstaa pniej (midzy lipcem
1773 a marcem 1774), Kwintet smyczkowy B-dur (K-174); 12 wariacji na fortepian na
temat Menueta Johanna Christiana Fischera (K-I79).
6 Koncert F-dur na trzy fortepiany (K-242). Po raz pierwszy by wykonany w
Augsburgu 22 padziernika 1777.
7 Aer tranquillo e di sereni - aria nr 3 z opery II re pastore (K-208); Non so, d'onde viene
(K-294).
8 "Doskonale, napisane naprawd po mistrzowsku".
9 Komedie Moliera (w niemieckim przekadzie Friedricha Samuela Bierlinga, wyd. w
Hamburgu 1752). Po mierci Mozarta w jego bibliotece odnaleziono tylko jeden tom
tego dziea. Tumaczenie dedykacji: "Przyjacielu, w dowd wdzicznoci przyjm dziea
Moliera l wspomnij mnie czasem".
10 Chodzi o wojn sukcesyjn w Bawarii po mierci kurfirsta.
235

Listy
94. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 5 kwietnia 1778
(...)
Musz teraz objani to, co mama przedstawia (wyej) w sposb do zagmatwany1.
Kapelmistrz Holzbauer2 przysa tu Miserere, ale w Mannheimie chry s mae i
kiepskie, tutaj za due i dobre, wobec tego chry Holzbauera nie zrobiyby tu adnego
wraenia. Tote pan Legros3 - dyrektor Concerts Spirituels - poprosi, abym utwr
Holzbauera uzupeni dodatkowymi chrami.
Pocztkowy chr pozostawiam bez zmian. Mj pierwszy chr to Quoniam iniquitatem
meam ego cognosco - allegro. Drugi: Ecce enim in iniquitatibus - adagio. Potem bdzie
allegro: Ecce enim veritatem dilexisti a do "Ossa humilitata". Dalej: Cr mundum crea
- andante na sopran, tenor i bas solo i allegro: Redde miki lactitiam a do "ad te
convertentur". Nastpnie przychodzi recytatyw na bas: Libera me de sanguinibus, a po
nim aria basowa Holzbauera: Domino, labia mea. Po andante dla Raaffa4: Sacrificium
Deo Spiritus (tylko z obojem i fagotem), wprowadziem may recytatyw Quoniam si
yoluisses, take z koncertujcym obojem i fagotem.
Bardzo tu lubi recytatywy. Od "Benigne fac" do ,,muri Jerusalem" - chr (andante
moderator, potem - od "Tunc acceptabis" do "super altare tuo vitulos" (allegro') - na
tenor solo (Legros), z towarzyszeniem chru. Finis5.
Ciesz si, e ju skoczyem t bazgranin, bo kiedy nie mona komponowa u siebie,
a w dodatku kiedy si czowiek pieszy, jest to nieszczcie.
Ale Bogu dziki ju skoczyem i mam nadziej, e zrobi to effect. Pan Gossec6,
ktrego papa powinien zna, kiedy zobaczy mj pierwszy chr (mnie przy tym nie
byo), powiedzia do pana Legrosa, e jest charmant i e na pewno wywoa duy effect.,
e tekst jest dobrze dobrany, a muzyka skomponowana wymienicie. Pan Gossec to
dobry przyjaciel, ale czowiek surowy.
Nie, nie napisz jednego aktu opery (jak twierdzi mama), ale ca dwuaktow oper.
Poeta ju napisa pierwszy akt. Noverre 7 (u ktrego jadam tak czsto, jak zechc) wzi
wszystko na siebie i podsun mi temat. Bdzie to, jak sdz, Alexandre et Roxanes.
Jest tutaj Madame Jeunehomme9.
Skomponuj rwnie symfoni koncertujc l0 na flet (Wendling), obj (Ramm), rg
(Punto11) i fagot (Ritter12). Punto gra magnifique. Wanie wrciem z Concert
Spirituel. Razem z baronem von Grimmem dajemy folg zoci, gdy tylko rozmowa
zejdzie na temat tutejszej muzyki, ale nb. tylko
236
1778
midzy sob, bo in publico zawsze jest bravo, bravissimo i oklaski, e a puchn rce.
Wszystkiego dobrego, sto milionw razy cauj rczki
Wolfgang Amade Mozart (Na wewntrznej stronie koperty:)
Jest tutaj pan Raaff i mieszka u pana Legrosa. Jestemy wic razem niemal codziennie.
Kochany papo, jeszcze raz prosz, eby si papa nie martwi i nie niepokoi, bo ju nie
ma o co. Znajduj si w takim miejscu, w ktrym z ca pewnoci mona zarobi
pienidze. Wymaga to trudu
i szaleczej pracy, ale jestem na to przygotowany. Tak bardzo chciabym zrobi papie
przyjemno.

Najbardziej irytuje mnie to, e Francuzi prawie wcale nie zmienili swoich upodoba ani
swojego gout z tym jednak, e obecnie s zdolni do suchania take dobrej muzyki, ale
w dalszym cigu nie moe by mowy, aby przyznali,
e ich muzyka jest kiepska lub chociaby (ale to ju absolutnie nie!), eby potrafili
odrni dobr muzyk od zej.
A piew? Uchowaj Boe! Gdyby przynajmniej te Francuzki nie chciay koniecznie
piewa woskich arii, to nawet bym im darowa te ich francuskie beczenia, ale eby a
tak psu dobr muzyk?!13
B/D 440
1 Wyej jest list od Anny Marii.
2 Ignaz Jakob Holzbauer (1711-1783), kompozytor i pierwszy kapelmistrz na dworze w
Mannheimie.
3 Joseph Legros (1730-1793), najpierw piewak (tenor), pniej dyrektor Concerts
Spirituels w Paryu w latach 1777-91.
4 Anton Raaff- tenor - patrz: 89/1.
5 Opisane tu szczegowo opracowanie Miserere (,Psalm 50} Holzbauera nie zachowao
si (K-297a).
6 Francois-Joseph Gossec (1734-1829), kompozytor francuski pochodzenia belgijskiego.
Zaoyciel i od 1769 do 1773 dyrektor Concerts des Amateurs w Paryu. Jedna z
najwybitniejszych postaci francuskiego ycia muzycznego ostatniej wierci XVIII i
pierwszej wierci XIX wieku. Jest mao prawdopodobne, aby Leopold znal go osobicie.
7 Jean-Georges Noverre (1727-1810), choreograf w Wiedniu i Mediolanie, potem W7576) dyrektor Fetes de Trianon na dworze w Wersalu.
8 Opera Alexandre et Roxane wedug pomysu Noverre'a nigdy nie powstaa.
Prawdopodobnie dlatego, e "poeta" nigdy nie dostarczy libretta albo dlatego, e
Mozart uwiadomi sobie, i nie ma szans na jej wystawienie.
9 Mademoiselle (albo Madame) Jeunehomme - francuska pianistka, ktr Mozart pozna
w Salzburgu i skomponowa dla niej Koncert fortepianowy Es-dur (K-27I). Posta bliej
nieznana.
Ta Symfonia koncertujca (K-297B) nie bya wykonana, a jej autograf zagin.
Autentyczno wersji na obj, klarnet, rg i fagot (K-297b), odnalezionej w 1868 roku
przez Otto Jahna,
)est wtpliwa - to XIX-wieczna kopia sporzdzona przez zawodowego kopist, nie ma w
niej an! strony tytuowej, ani nazwiska Mozarta.
11 Jan Vaclav tich (1746-1803), jeden z najwikszych w XVIII wieku wirtuozw
Listy
waltornistw. W latach 1763-66 gra w orkiestrze hrabiego Johanna Josepha Antona
Thun-Hohensteina, od ktrego zbieg, nie mogc znie zego traktowania. Chcc
zmyli tropy przed cigajcymi go zausznikami hrabiego, ukrywa si pod zmienionym
nazwiskiem Giovanniego Punta. W 1769-74 by czonkiem kapeli na dworze elektora w
Moguncji. W 1778, odbywajc tournee po Europie, znalaz si w Paryu, gdzie zetkn
si z Mozartem.
12 Georg Wenzel Ritter (1748-1808), niemiecki wirtuoz gry na fagocie, czonek
orkiestry
w Mannheimie, potem w Monachium. W 1788 osiad w Berlinie.

13 Te refleksje Mozarta powstay niewtpliwie po koncercie 4 kwietnia w ramach

Concerts Spirituels, na ktrym piewaczka Antoinette-Cecile Clavel de Saint-Huberty
po raz pierwszy w Paryu wykonaa wosk ari Glucka.
95. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, i maja 1778
Mon tres cher Pere!
Dostalimy wreszcie list z i2-go i to jest powd, dla ktrego tak dugo nie pisaem, bo
czekaem na niego. Opata za list jest tak wysoka, e kiedy nie ma si nic wanego do
napisania, nie warto wydawa 24 sous albo i wicej. Zwlekam wic z pisaniem listu tak
dugo, a mog napisa co nowego i co wicej o naszych sprawach. Mimo to niewiele
nowego mam do zakomunikowania, a i to nie jest pewne.
May wiolonczelista Zygmuntowski i jego zy ojciec1 s tutaj; moe ju o tym pisaem?
Wspominam wic przy okazji, poniewa przypomniaem sobie, e spotkaem go w tym
samym miejscu, o ktrym teraz napisz, to znaczy u Madame la duchesse de Chabot2.
Poszedem do niej z listem od barona von Grimma. Zawiera prob o rekomendacj u
ksinej de Bourbon3 (do niedawna bya w klasztorze), o ponown prezentacj i o
przypomnienie jej mojej osoby. Mino osiem dni bez adnej wiadomoci, a poniewa
diuszesa de Chabot polecia mi wrci po omiu dniach, dotrzymaem sowa
i poszedem.
P godziny czekaem w wielkim lodowatym salonie, nieogrzewanym i bez
kominka. Zjawia si w kocu i powiedziaa bardzo uprzejmie, bym zechcia
ukontentowa si fortepianem, ktry tam sta, poniewa inne instrumenty s niesprawne,
i abym go zechcia wyprbowa. Odpowiedziaem, e bardzo chtnie co zagram, ale
chwilowo jest to niemoliwe, poniewa z zimna palcw nie czuj. Poprosiem, eby
przynajmniej zaprowadzia mnie do jakiego ogrzanego pomieszczenia z kominkiem.
"Oh! Oui, Monsieur, vous avez raison!"4. To bya jej caa odpowied. Nastpnie usiada
i przez ca godzin rysowaa w towarzystwie jakich panw, ktrzy siedzieli wok
przy stole. I znowu miaem zaszczyt czeka przez ca godzin. Drzwi i okna byy
otwarte, zimno przenikliwe. Nie tylko zmarzy mi rce, stopy i cae ciao, ale zacza
mnie bole gowa. Panowao altum silentium5. Przez cay czas ni6
238
1778
wiedziaem co robi, w tym zimnie, z blem gowy, miertelnie znudzony. Pomylaem,
e gdyby nie pan Grimm, wyszedbym natychmiast. Streszczajc si powiem, e w
kocu zagraem na owym ndznym pianoforte. Ale najgorsze ze wszystkiego byo, e
ani Madame, ani owi panowie nawet na chwil nie przerwali swych zaj i cay czas
rysowali. Graem wic do cian, do stow, do foteli. Wobec tak nieznonych
okolicznoci, zaczem traci cierpliwo. Na pocztek zagraem wariacje Fischera6, ale
przerwaem w poowie i wstaem. Lawina pochwa. Ja jednak powiedziaem, co miaem
do powiedzenia, e nie jest moliwe zaprezentowanie swoich umiejtnoci na takim
pianoforte., e bdzie mi przyjemnie wrci tu innym razem, gdy bdzie lepszy
instrument. Ale ona nawet nie chciaa o tym sysze i znowu musiaem czeka p
godziny.
A przyszed jej m. Usiad przy mnie i sucha z najwiksz uwag, a ja zapomniaem
o zimnie, o tym, e boli mnie gowa, e fortepian zdezelowany, i graem jak za
najlepszych czasw, kiedy byem w doskonaym humorze. Dajcie mi najlepszy
instrument w Europie oraz suchaczy, ktrzy niczego nie pojmuj, niczego poj nie

chc i w ogle nie czuj, co gram, a cakiem strac animusz i wszelk przyjemno.
Wszystko to opowiedziaem panu Grimmowi.
Pisze papa, ebym wicej chodzi do ludzi, porobi sobie nowe znajomoci i odwiey
stare, ale nie jest to moliwe. Na piechot wszdzie jest daleko i mona si zaboci, bo
Pary jest strasznie brudny. A jeli wzi dorok, to od razu ma si przyjemno
wydania 4-ch lub 5-u liwrw dziennie. Najczciej na nic, bo ludzie tylko prawi
komplementy, chwal i na tym si wszystko koczy. Prosz, bym przyszed tego a tego
dnia. Przychodz, gram, oni woaj: "Oh! c'est unprodige, c'est inconcevable, c'est
etonnant!"7, [...adieu!
Do ju wydaem na transport, czsto na prno, bo w ogle z nikim si nie spotkaem.
Komu, kto tu nie jest, trudno sobie wyobrazi, jak bardzo jest to deprymujce. Zreszt
Pary bardzo si zmieni. Francuzi nie maj ju tej politesse8) co przed i5-ma laty.
Obecnie nierzadko ocieraj si wrcz o grubiastwo i s nieprawdopodobnie
zarozumiali. - Teraz musz opisa Concerts Spirituels 9.
Przy okazji powiem, e nad chrami napracowaem si niepotrzebnie10. Miserere
Holzabauera, ktre i tak jest do dugie, nie spodobao si. A z moich czterech chrw
wykonano tylko dwa, opuszczajc najlepsze. Zreszt dla mnie nie miao to
najmniejszego znaczenia, poniewa i tak nikt nie wiedzia, e cz kompozycji jest
mojego autorstwa, a wielu w ogle mnie tutaj nie zna. Natomiast prba bya sukcesem.
Na pochway Francuzw nie licz, ale z tych chrw osobicie jestem bardzo
zadowolony.
Co do symfonii koncertujcej11, to jest jeszcze may hic, a ponadto cigle GO staje na
przeszkodzie. Tu i tam mam wrogw, ale gdzie ich nie ma, w kadym razie to dobry
znak.
Napisaem j w wielkim popiechu, ale si bardzo staraem, a czterej solici12 s wprost
zachwyceni. Od czterech dni Legros13 trzyma j u siebie w celu sporzdzenia kopii, ale
ja widz, e ona ley wci w tym samym
239
Listy
miejscu. Przedwczoraj ju jej nie zobaczyem, zaczem wic grzeba w stosie partytur i
znalazem j... ukryt. Potem, jakby nigdy nic, pytam Legrosa:
- A propos, czy da pan ju do skopiowania moj symfoni?
- Nie, zapomniaem.
Poniewa nie mog mu rozkaza, by zleci wykonanie kopii ani eby wykona utwr, nic
si nie odezwaem. W dniu, w ktrym miaa by wykonana, a take w dniu nastpnym,
poszedem na koncert. Ramm i Punto podbiegli do mnie rozgorczkowani.
- Dlaczego nie ma w programie symfonii koncertujcej? - pytaj.
- Nie wiem. Dopiero od was si tego dowiaduj. Nikt mnie o niczym nie poinformowa.
Ramm by wcieky i w salonie zacz grzmie (po francusku) przeciwko Legrosowi, e
nie jest to w porzdku, e to w ogle nieadnie etc. Najbardziej w tym wszystkim drani
mnie fakt, e Legros nie powiedzia nawet sowa, e mnie w ogle o niczym nie
poinformowa. Gdyby chocia wyjani, prbowa si wytumaczy, e na przykad
zabrako mu czasu lub co w tym rodzaju, ale nic, dosownie nic. Wydaje mi si, e
przyczyn jest Cambini14 - woski maestro, poniewa w czasie naszego pierwszego
spotkania u Legrosa niechccy zdyskredytowaem go w oczach tego
ostatniego.

Skomponowa bardzo adne kwartety, ktre syszaem w Mannheimie. Bardzo je

chwaliem i pocztek jednego z nich zagraem. Byli tam Ramm, Ritter i Punto, ktrzy
zaczli nalega, abym gra dalej, a jeli nie pamitam, to ebym po prostu wymyli cig
dalszy. Co te zrobiem. Cambini dosownie osupia, w kocu zawoa: Questa e una
gra testa!"ls.
Z pewnoci nie by tym zachwycony. Oczywicie miabym si z tego, gdybym by w
miejscu, gdzie ludzie maj uszy wraliwe i serce, ktre pozwala poj co nieco z
Muzyki, a take maj cho troch gusto. Ale tu otaczaj mnie same dzikusy i zwierzta oczywicie mam tylko na myli ich stosunek do muzyki. Ale jak moe by inaczej,
skoro tak samo zachowuj si w yciu, w dziaaniu, w mioci... Nie ma na wiecie
takiego drugiego miasta, jak Pary, i niech papa nie myli, e bredz, mwic o tutejszej
muzyce. Moe papa zapyta jakiegokolwiek godnego zaufania czowieka (ale nie
rodowitego Francuza), a powie to samo. No c. Niestety ja jestem tuta) i musz
trzyma fason, chociaby tylko z mioci do papy.
Bd wdziczny Bogu, jeli uda mi si nie popsu sobie tutaj smaku. Modl si co
dzie, aby mi Bg pozwoli znie dzielnie to wszystko i abym sobie i narodowi
niemieckiemu przynis zaszczyt. Wszystko si dzieje dla chway Jego. Modl si, bym
mg by szczliwy, bym zarobi duo pienidzy i pomg papie wydoby si z
tarapatw, i abymy wkrtce mogli znowu by razem weseli i szczliwi. I niech si
dzieje wola Boa, na ziemi
i na niebie.
Tymczasem prosz gorco kochanego pap, by zrobi wszystko, abym
240
1778
niebawem znowu mg ujrze Itali i ody. Prosz, niech mi papa zrobi t
przyjemno. Prosz te, eby by papa wesoy. Ja ze swej strony bd si stara jako
wybrn z sytuacji - eby tylko mi si udao z niej wybrn cakiem. Adieu.
1000 razy cauj siostr i rce papy i pozostaj posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 447
1 Mikoaj Zygmuntowski (1771-1786), cudowne dziecko, wirtuoz wiolonczeli. Jedzi
po caej Europie z koncertami w towarzystwie ojca - Jzefa Zygmuntowskiego skrzypka i pedagoga, zaoyciela szkoy muzycznej w Krakowie (w 1776). Zmuszany
przez ojca tyrana do nieustannych wicze, wycieczony cigymi podrami, Mikoaj
zmar w 15 roku ycia. Mozart pozna go w Salzburgu, gdzie Zygmuntowski mia
koncert w ratuszu 31 marca 1777 roku. W Paryu wystpi 25 marca i 12 kwietnia 1778
na Concert Spirituel, a i kwietnia (na wasny benefis) w Hotel Soubise - paryskiej
rezydencji biskupa Strasburga ksicia Louis-Rene-Edouarda de Rohan-Guemene.
2 Elisabeth-Louise de La Rochefoucauld, duchesse de Chabot; jej m - Louis-AntoineAuguste de Rohan, du de Chabot.
3 Louise-Marie-Therese-Bathilde d'0rleans, ksina de Bourbon, crka Ludwika Filipa
Orleaskiego.
4 "O tak, Monsieur, ma pan racj!".
5 "Wielka cisza".
6 12 wariacji na fortepian na temat Menueta Fischera (K-I79).
7 0ch, to prawdziwy cud, nieprawdopodobne, zdumiewajce!".
8 "Uprzejmoci".

9 Concerts Spirituels - patrz: 73/12.

10 Mozart opracowa Miserere Holzbauera przystosowujc je do wymaga i gustw
paryskich. Wykonano je podczas Wielkiego Tygodnia (w czwartek 16 lub w pitek 17
kwietnia) 1778 roku na Concert Spirituel.
n Symfonia koncertujca Es-dur na flet, obj rg i fagot (K-297B) - patrz: 94/10.
12 Johann Baptist Wendling - patrz: 65/4, Friedrich Ramm, oboista - patrz: 63/6; Punto,
waltornista - patrz: 94/11; Georg Wenzel Ritter, fagocista - patrz: 94/12.
13 Joseph Legros (1730-1793), pocztkowo piewak (tenor), potem (od 1777 do 1791)
dyrektor paryskich Concerts Spirituels.
Giuseppe Maria Gioacchino Cambini (1746-1825), skrzypek i kompozytor, ucze
Tartiniego i G. Martiniego. W Paryu (od 1770) by protegowanym Gosseca (patrz:
73/13). Mozart podejrzewa go niesusznie - Cambini bardzo ceni Mozarta.
Wasnorcznie zrobi dla siebie kopi Kwartetu fortepianowego g-moll (K-478).
15 "Co za gowa!".
96. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 14 maja 1778
Mam teraz tyle pracy, e co to bdzie zim? Pisaem ju, jak si zdaje, e siz de
Guines1, ktrego crk ucz kompozycji, gra niezrwnanie na ^le, a crka
magnifiquement - na harfie. Jest utalentowana, chtna i ma
16 - Mozart
Listy
znakomit pami - cay swj repertuar (jakie 200 utworw) gra z gowy. Nie jest
jednak przekonana do swoich predyspozycji kompozytorskich, brak jej pomysw i idei.
Ojciec (nawiasem mwic bardzo w niej zakochany) uwaa, e nie tyle brakuje jej idei,
co niezbdnych umiejtnoci i wiary we wasne siy, ale zobaczymy. Jeli rzeczywicie
nie bdzie miaa pomysw ani inspiracji (dotychczas istotnie nie ma ich ani za grosz),
to wszystko na nic, bo Bg mi wiadkiem, e nie mog jej da wasnych. Wprawdzie
ojciec nie spodziewa si, e bdzie z niej wielka kompozytorka, bo nie jest jej potrzebna
umiejtno komponowania oper, arii, symfonii i koncertw, wystarczy jeli bdzie
umiaa skomponowa na przykad du sonat, ktr potem moglibymy razem zagra.
Dzisiaj miaem z ni czwart lekcj. Jeli idzie o opanowanie zasad
harmonii i kompozycji, to poradzia sobie niele i nawet mog by zadowolony. Daa
sobie te rad z rozpisaniem basw do mojego pierwszego menueta. Teraz prbuje
napisa co na trzy gosy. Idzie jej dobrze, ale szybko si zniechca, a ja nie mog jej
pomc i wobec tego nie moemy pj
dalej. (...)
Wszystkiego ju prbowaem. Na przykad napisaem dla niej prociutki
menuecik. Chciaem zobaczy, czy potrafi napisa wariacje na jego temat. Nic z tego.
Nie wiedziaa ani jak, ani od czego zacz. Sam wic napisaem pocztek pierwszej
wariacji, proszc aby kontynuowaa, zachowujc oczywicie t sam ide. Szo jej
nawet do dobrze. Kiedy skoczya, zaproponowaem, by sprbowaa wymyli co
sama, choby jeden glos, choby jedn melodi. Mylaa przez kwadrans i nic nie
wymylia. Zapisaem jej 4 takty menueta:
"Prosz spojrze jaki ze mnie dure, zaczem menuet i nie umiem go skoczy. Niech
pani bdzie tak dobra i go dokoczy, choby tylko pierwsz cz" - powiedziaem.
Uznaa, e to niemoliwe. W kocu z ogromnym trudem co si wykluo. Byem
uradowany, e nareszcie co si dzieje. Skoczya menuet, a raczej jego pierwsz cz.

Jako prac domow zadaem jej rozpisanie wariacji owych czterech taktw i prosiem,
eby si postaraa do tej samej harmonii wymyli co sama, jaki inny pocztek, i eby
melodia
bya inna. Jutro zobacz, co z tego wyniknie.
Niebawem mam dosta libretto dwuaktowej opery2. Najpierw poka je
dyrektorowi Devismesowi3, eby je zaakceptowa. Nie powinno by z tym problemu, bo
przecie zaproponowa je Noverre4, a Devismes jemu wanie zawdzicza posad.
Wkrtce Noverre uoy balet, do ktrego ja skomponuj
muzyk.
Na subie u krla jest tu waltornista Rudolph5 - mj dobry przyjaciel.
Zna si na kompozycji i piknie pisze. Zaproponowa mi stanowisko organisty w
Wersalu. Za jakie 2000 liwrw rocznie z tym, e przez 6 miesicy musiabym mieszka
w Wersalu, a przez nastpne 6 w Paryu lub gdzie zechc. Nie sdz jednak, ebym si
zgodzi. Musz si jeszcze poradzi przyjaci. 2000 liwrw to nie jest wielka suma. W
przeliczeniu na niemieckie
24.2
1778
pienidze mogoby si to wyda duo, ale tutaj to niewiele. Rocznie daoby to 83 luidory
i 8 liwrw, co na nasze pienidze wynosi 915 guldenw i 45 grajcarw. U nas byoby to
sporo, ale tutaj warte jest tylko 333 talary i 3 liwry, a to naprawd nie jest duo. To
straszne, jak szybko rozchodz si tutaj talary. Za jednego luidora niewiele mona
zdziaa. 4 talary lub - co na jedno wychodzi - jednego luidora wydaje si natychmiast.
(...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 449
1 Adrien-Louis de Bonnieres de Souastre, hrabia (a nie diuk ani tym bardziej ksi, jak
go czasami tytuowa Mozart, a za nim niemal wszyscy komentatorzy i biografowie) de
Guines (1735-1806), ambasador Francji w Berlinie ( w roku 1769), w Londynie (177076), a od roku 1778 gubernator hrabstwa (comte) d'Artois. Jako faworyt krlowej Marii
Antoniny byt czowiekiem bardzo wpywowym. Jego crka (nieznanego imienia) bya
mniej wicej rwienic Mozarta, okoo 1779 polubia niejakiego Monsieur de Chartus
(pniej hrabiego de Castries), ale niedugo potem (w 1780) zmara w poogu. Dla niej i
dla jej ojca Mozart skomponowa sawny Koncert C-dur na flet i harf (K-299), za ktry
hrabia de Guines najprawdopodobniej "zapomnia" zapaci.
2 Chodzi o oper Alexandre et Roxane, ktra nigdy nie zostaa napisana.
3 Anne-Pierre-Jacques Devismes du Valgay (1745-1819), od 1778 dyrektor Academie
Royale de Musique w Paryu.
4 Jean-Georges Noverre - patrz: 94/7. Chodzi o balet Les petits riens ("Drobiazgi"), do
ktrego Mozart skomponowa czciowo muzyk (K-299b).
5 Jean-Joseph Rodolphe albo w pisowni niemieckiej Johann Joseph Rudolph (1730i8i2), czonek kapeli na dworze ksicia wirtemberskiego w Stuttgarcie (1760-65), potem
u ksicia de Contiego w Paryu, a nastpnie (od 1773) czonek Kapeli Krlewskiej w
Wersalu. Take kompozytor (twrca oper, arii, baletw, koncertw waltorniowych) i
teoretyk muzyki. Wirtuoz gry na rogu i na wiolonczeli.
97. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 29 maja 1778

Dziki Bogu mam si dobrze, cho lepiej byoby powiedzie, e w zasadzie dobrze,
poniewa czsto nie widz sensu - ani mi ciepo, ani zimno i nic "lnie nie cieszy. Jedyna
rzecz, ktra mnie podtrzymuje na duchu i dziki ktrej nie trac animuszu, to fakt, e
mj najukochaszy papa i moja siostra ""aja si dobrze, a ja, cho jako uczciwy
Niemiec nie zawsze mog mwi co ohc, to jednak zawsze mog myle co chc. Ale
waciwie to wszystko.
Wczoraj byem u hrabiego Sickingena\ - delegata elektora Palatynatu. Ju raz u niego
byem z Wendlingiem i Raaffem. To czowiek naprawd czarujcy (moe ju o tym
pisaem), wielki meloman i koneser muzyki. Byem z nim sam na sam przez osiem
godzin, od rana do lo-ej wieczorem. "wdzielimy przy fortepianie, prbujc wszystkich
rodzajw muzyki. Chwalc
243
Listy
i podziwiajc, analizujc i oceniajc, a take krytykujc. Ma on u siebie okoo
30 partytur operowych.
A teraz musz powiedzie, e miaem zaszczyt widzie "Szko skrzypcow" papy w
przekadzie francuskim2. Myl, e przetumaczono j przynajmniej osiem lat temu.
Znalazem j w sklepie muzycznym, do ktrego si udaem, chcc kupi sonaty
Schoberta3 dla jednej z moich uczennic. Pjd tam jeszcze, eby si zapozna bliej z
tym wydawnictwem. Wwczas napisz o tym bardziej szczegowo, bo ostatnio nie
miaem czasu i bardzo
si pieszyem. (...)
WoAMozart
B/D 451
1 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen - patrz: 93/3.
2 Francuskie wydanie "Szkoy skrzypcowej" Leopolda Mozarta ukazao si w roku 1770
pod tytuem L'Ecole de violon. Methode raisonnee pour apprendre a jouer du violon,
composee par Leopold Mozart, compositeur de la musique de Monseigneur l'archeveque
de Salzburg. Traduite de fallemand enfranfais par Yalentin Roeser, musicien de S.A.S.
Monseigneur le du d'0rleans d Paris.
3 Jonami Schobert (1720-1767)3 niemiecki klawesynista i kompozytor, od 1760 na
subie u ksicia de Contiego (Louis Francois de Bourbon, ksi de Conti) w Paryu.
Twrca sonat i koncertw klawesynowych, kwartetw smyczkowych etc. Uwaany za
jednego z prekursorw
romantyzmu.
98. POSTSCRIPTUM DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 12 czerwca 1778
Musz teraz napisa co na temat Raaffa. Zapewne przypomina sobie papa mj list z
Mannheimu1, w ktrym nie najlepiej si o nim wyraaem, bo nie byem zadowolony z
jego piewu i w ogle mi si nie podoba. Ale prawd mwic to jego piewania
waciwie nie syszaem. Po raz pierwszy usyszaem go na prbie Giinthera
Holzbauera2. By w swoim zwyczajnym ubraniu, z kapeluszem na gowie i z lask w
rku. piewajc wyglda jak dziecko, ktre tkwi przed dopiero co zrobion kupk3.
Gdy zacz swj pierwszy recytatyw, byo do znonie, chocia miejscami jego gos
przechodzi
w przenikliwy krzyk, co mi si wcale nie podobao.
Potem, z niejak nonszalancj zapiewa ari, ale zbyt mocno, niektre

dwiki akcentowa z wielk emfaz, co te mi si nie podobao. T manier przej

zapewne od swego nauczyciela Bernacchiego 4. Na dworze kurfirsta wykonywa arie,
ktre w moim przekonaniu nie byy dla niego odpowiednie
i wanie dlatego mi si nie podobay.
Tutaj, swj wystp na Concert Spirituel rozpocz od sceny z Bacha: N on so, d'onde
viene5, ktr bardzo lubi. Dopiero wtedy usyszaem prawdziwego
244
1778
Raaffa. Bo nawet pomijajc metod (szkoa Bernacchiego), ktra nie cakiem jest
zgodna z moim gusto, bardzo mi si podoba. Uwaam jednak, e z tym swoim cantabile
troch przesadza. Kiedy by modszy i znajdowa si w kwiecie wieku, robio to z
pewnoci wraenie i mogo budzi podziw. A wic podoba mi si, mimo i czsto
przesadza z cantabile, co nierzadko prowadzi do miesznoci. Lubi, jak piewa rzeczy
drobne, niektre arie z jego repertuaru i andantina..., bo stosuje w nich wasn metod i
wtedy wszystko jest na swoim miejscu. Jego mocn stron jest piew typu bravoura,
naprawd godny podziwu, bo mimo zaawansowanego wieku, ma wci znakomite puca
i dugi oddech. Take andantina.
Gos ma bardzo przyjemny i bardzo pikny. Gdy si go sucha z zamknitymi oczami,
myli si o Meissnerze6, chocia gos Raaffa jest duo pikniejszy. Mwi, jak to jest
dzisiaj, bo ani Raaffa, ani Meissnera nie syszaem w ich najlepszych latach i mog si
wypowiada tylko na temat metody, poniewa u piewakw metoda jest zawsze
niezmienna.
Meissner, jak papa wie, ma niedobry zwyczaj przesadnego wibrowania gosu i robi to
specjalnie, jakby chcia wypiewa wszystkie nuty cznie z trzepoczcymi na wietrze
chorgiewkami. Dla mnie byo to zawsze okropne i nieznone, poniewa sprzeczne z
natur. Gos ludzki ma naturaln wibracj i to jest pikne, bo naturalne. T naturaln
waciwo ludzkiego gosu naladuj rne instrumenty - dte, smyczkowe, nawet
fortepian, ale jeli przekroczy si pewn granic, przestaje by pikne, poniewa jest
sprzeczne z natur.
Przypomnia mi si pewien efekt w grze organowej, kiedy to toczone miechem
powietrze zaczyna dre i charcze. Na szczcie Raaff tego nie robi, nie daby zreszt
rady. A co do cantabile to wyej stawiam Meissnera, chocia on te nie zadowala mnie
cakowicie, bo take przesadza.
Raaff jest mistrzem w piewie typu bravoura, w pasaach, w koloraturze, a ponadto (i to
jest pikne!) ma jasn, nieskaziteln dykcj. Wreszcie, o czym ju wspominaem,
przepiknie piewa andantina i canzonetti. Wykona tu cztery urocze pieni7. Bardzo
mnie lubi, jestemy dobrymi przyjacimi, przychodzi do nas niemal codziennie.
Co najmniej ju 6 razy byem u ambasadora Palatynatu, hrabiego Sickmgena8.
Przesiaduj u niego po caych dniach, czsto od i-ej do 10-ej. Nie wiem nawet, kiedy mi
czas zleci. Sickingen bardzo mnie lubi, a ja czuj s1? u niego znakomicie. To czowiek
miy i mdry. Ma trzewy sd i zna si ^ muzyce. Dzi byem u niego z Raaffem.
Przyniosem troch wasnych kompozycji, o ktre mnie prosi od dawna. Przyniosem
te symfoni 9, ktr wanie skomponowaem. Bdzie wykonana na inauguracj sezonu
i programu ^oncerts Spirituels w wito Boego Ciaa. Ogromnie si podobaa. Jestem z
^lej bardzo zadowolony. Czy si spodoba na koncercie? Tego nie wiem. Ale n1^ bardzo
si tym przejmuj, bo komu moe si nie spodoba? Na pewno podoba si kilku
inteligentnym Francuzom, ktrzy bd na tym koncercie.

Listy
A co do durniw - jeli im ona nie przypadnie do smaku, to adne nieszczcie, chocia
uwaam, e nawet osy mog w niej znale co dla siebie, co im sprawi przyjemno.
Tym bardziej, e nie zapomniaem o premier coup d'archet10, a to ju powinno
wystarczy. Tutaj robi z tego ca histori. Niech to wszyscy diabli! Ja jednak nie
widz rnicy... Tu czy gdzie indziej? Wszdzie zreszt jest tak samo - zawsze wszyscy
zaczynaj razem. To mieszne... (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 453
1 Patrz: list 69.
2 Gunther von Schwarzburg - opera Ignaza Holzbauera do libretta Antona Kleina.
3 Ten "malowniczy" zwrot, ktry okrela kogo, kto ma min durnia i wyglda jak
idiota, jest jeszcze dzi popularny w Salzburgu i w Bawarii.
4 Antonio Bernacchi (1685-1756), sawny kastrat z Bolonii, mistrz belcanta, piewa na
dworach w Dusseldorfie, Monachium, Wiedniu, Londynie, zanim zaoy (w roku 1736)
sawn szko piewu w Bolonii i jako profesor zdoby midzynarodow saw.
5 Scena Non so, d'onde viene z opery Ezio Johanna Christiana Bacha. Premiera odbya
si 24 listopada 1764 w King's Theatre w Londynie. Mozartowie byli wtedy w Londynie
i ogldali
to przedstawienie.
6 Joseph Nikolaus Meissner (1725-1795), tenor na dworze arcybiskupa w Salzburgu;
czsto wyjeda na toumee po europejskich dworach i wystpowa z koncertami.
7 Nie wiadomo o jakie pieni chodzi.
8 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen zu Sickingen, w latach 1777-91 by
przedstawicielem (ambasadorem) Palatynatu w Paryu.
9 Symfonia D-dur, zwana "Parysk" (K-297), zostaa wykonana na Concert Spirituel w
dniu wita Boego Ciaa 1778 roku.
10 Premier coup d'archet to pocztkowe tutti smyczkw. Mozart kpi sobie z wczesnej
francuskiej (i nie tylko francuskiej) maniery rozpoczynania kadej symfonii od tutti
(zwykle te unisono) caej orkiestry. Symfonia "Paryska" tak si wanie zaczyna.
99. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 3 lipca 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!1
Mam dla papy bardzo przykr i bardzo smutn wiadomo. To ona jest przyczyn, e
wczeniej nie mogem odpowiedzie na list z n-go. Moja kochana mama jest bardzo
chora. Jak zwykle kazaa sobie puci krew, co byo konieczne. Poczua si lepiej, ale
kilka dni pniej dostaa dreszczy? potem silnej gorczki, do tego przysza biegunka i
ble gowy.
Pocztkowo dawalimy jej zwyczajne medykamenty i proszek antyspaz-matyczny.
Chcielimy te da czarny proszek, ale go zabrako, a tutaj nic
2d6
1778
mona kupi, bo go nie znaj, a nazwa "Pulvis epilepticus" nic nikomu nie mwi2.
Gdy jej stan jeszcze si pogorszy - mwia z trudem, a pniej stracia such tak, e a
trzeba byo krzycze. Baron Grimm3 przysa swojego doktora. Jest bardzo saba, ma
wysok gorczk i majaczy. Daj mi jeszcze nadziej, ale ja ju j straciem. Od wielu

dni jestem midzy nadziej a trwog i cakiem si ju poddaem wyrokom boskim.

Ufam, e postpicie tak samo, bo czy jest jaki inny sposb, aby odzyska spokj? To
znaczy, chciaem powiedzie, cho troch spokoju, bo przecie nie jest moliwe
odzyska go cakowicie.
Cokolwiek si stanie, musz by dzielny wiedzc, e wszelkie zrzdzenia i wyroki
boskie s dobre i dla naszego dobra, nawet jeli nam si wydaje, e jest inaczej, e
wszystko si przeciw nam sprzysigo. A jednak Bg tak chcia, taka bya Jego wola.
Wierz (i nikt mnie nie przekona, e jest inaczej), e aden doktor, adna ludzka istota,
adne nieszczcie ani przypadek nie mog czowiekowi da ani odebra ycia. Tylko
Bg moe to uczyni. Ludzie s w Jego rkach jedynie narzdziami, ktrymi On si
posuguje, chocia nie zawsze. Obserwujemy, jak ludzie, gdy przyjdzie na nich czas,
zataczaj si, padaj i umieraj, i wszystkie starania na nic, gdy zamiast opni zgon,
tylko go przyspieszaj. Moglimy si o tym przekona na przykadzie naszego
przyjaciela, witej pamici Heffnera4. Nie chc przez to powiedzie, e mama umrze
lub e musi umrze, e nie ma ju adnej nadziei. Jeli Bg pozwoli, moe jeszcze
odzyska i wieo, i zdrowie. Z caego serca modliem si o zdrowie i ycie dla mojej
kochanej mamy. Myl o tym, e moja modlitwa zostanie wysuchana, bya mi pociech,
nadziej i ukojeniem. A mona sobie wyobrazi, jak bardzo byy mi one potrzebne.
Ale porzumy te smutne myli i przejdmy do czego innego. Miejmy nadziej, cho nie
za bardzo. Ufajmy Bogu i pocieszajmy si myl, e wszystko co dzieje si na tym
wiecie, dzieje si z woli Wszechmocnego ^dlatego musi by dobre, bo On wie
najlepiej, co jest suszne i sprawiedliwe, co suy naszemu szczciu na ziemi i
zbawieniu wiecznemu w niebie.
Na rozpoczcie sezonu Conterts Spirituels napisaem symfoni5. Wykonano j w Boe
Ciao i przyjto z aplauzem. Podobno (jak syszaem) pojawia si o niej wzmianka w
"Courrier de 1'Europe"6. A wic podobaa si wyjtkowo. Podczas prby bardzo si
baem, bo w yciu nie syszaem (i nie widziaem) gorszego grania. Trudno sobie
wyobrazi, jak si nad moj symfoni zncali, dwa razy z rzdu. Naprawd strasznie si
balem. Chciaem, ^by j jeszcze raz zagrali, ale maj tu tyle rzeczy do wykonania, e nie
starczyo czasu. Poszedem spa niespokojny, niezadowolony i zy. Postanowiem, e
nazajutrz w ogle na koncert nie pjd, ale wieczorem zrobio si adnie i
zdecydowaem si pj mylc, e jeli na koncercie bd gra tak podle, jak na prbie,
to podejd do orkiestry i od pierwszego skrzypka, pana Lahoussaye 7, wezm skrzypce i
sam poprowadz.
247
Listy
Modliem si arliwie, aby Bg sprawi, eby si udao, bo przecie to wszystko dla
Jego chway. No i ecce symfonia si zacza. Raaff siedzia obok mnie.
W rodku pocztkowego allegro jest taki pasa, ktry powinien si podoba.
Zachwyceni suchacze nagrodzili go oklaskami. Wiedziaem, e zrobi wraenie i na
kocu czci pierwszej powtrzyem go znowu da capo. Andante take si podobao, ale
najbardziej - kocowe allegro. Wiedziaem, e tutaj kocowe allegro zaczynaj tak samo
jak pocztkowe - od tutti caej orkiestry, na og unisono. Ale ja pierwszych osiem
taktw zaczem piano, tylko z dwoma skrzypcami, a potem nagle forte. Suchacze
krzywili si na piano (spodziewaem si tego). Lecz oto niespodziewanie zagrzmiao
forte...
Czy si syszy forte, czy burzliwe oklaski to jedno i to samo.

Nie posiadajc si ze szczcia poszedem po symfonii do Palais Royal8, kupiem sobie

lody, odmwiem raniec, jak to sobie wczeniej obiecaem i wrciem do domu.
Najlepiej czuj si w domu i zawsze bd si najlepiej czu w domu. Jak dobry, uczciwy
Niemiec, ktry kiedy jest kawalerem, to yje sam, po chrzecijasku, a kiedy jest onaty
- kocha sw on i stara si odpowiednio wychowa swe dzieci.
Moe ju papa wie, e Wolter, ten bezbonik i otr skoczony, zdech, eby tak rzec, jak
pies, jak zwierz. Oto i caa nagroda!9
Thresel, jak susznie papa przypuszcza, powinna dosta ga za pi kwartaw10.
Nie podoba mi si Pary, wie papa to od dawna. Z wielu powodw, ale na nic one, skoro
tu jestem. Nie zaley to ode mnie i nigdy nie bdzie zaleao. Ale ja bd si stara ze
wszystkich si, bo wszystko jest w rku Boga!
Myl o pewnej sprawie, o ktr codziennie si modl. Jeli Bg zechce, to mnie
wysucha, a jeli nie, to te bd zadowolony, poniewa zrobiem wszystko, co w mojej
mocy, wszystko co ode mnie zaleao. Jeli sprawy uo si, jak tego pragn, to reszta
bdzie zalee ju tylko od papy, bo bez papy caa rzecz moe si nie uda. Ja jednak
ufam, e w swojej dobroci papa to zrobi. Ale prosz, eby si papa nie gubi w
domysach i pozwoli mi askawie, abym na razie swych myli nie zdradza, zrobi to w
odpowiednim czasie11.
Co do opery12, to bardzo trudno jest znale dobre libretto. Najlepsze s stare, ale one
nie pasuj do nowego stylu, natomiast nowe nie s nic warte. Jedyna rzecz, z ktrej
Francuzi mogliby by dumni, to poezja13, ale ona niestety staje si z kadym dniem
gorsza, a tutaj wanie ona musi by dobra, poniewa oni z muzyki i tak niczego nie
pojmuj.
S dwie opery, do ktrych mgbym obecnie napisa muzyk, jedna dwuaktowa, druga trzyaktowa. Dwuaktowa to Alexandre et Roxane, ale poeta, ktry pisze libretto jest
cigle na wsi. Trzyaktowa to Demofoonte (Metastazja)14, przetumaczona na francuski,
z dodatkiem chrw i tacw,
248
1778
a przede wszystkim zaaranowana dla francuskiego teatru. Niestety nic jeszcze z tego
nie widziaem.
Czy w Salzburgu mona dosta koncerty Schrtera15 i sonaty Hiillmandla?16 Bo jeli
nie, to mgbym je tutaj kupi i wysa. S naprawd pikne.
W sprawie Wersalu17 nigdy naprawd nie mylaem o tym powanie, ale zapytaem o
zdanie barona Grimma i innych przyjaci - wszyscy myl tak samo, jak ja. Pienidzy
niewiele, a do tego przez sze miesicy w roku trzeba tkwi tam, gdzie nie ma innych
moliwoci zarobku i pogrzeba swj talent. Jeli si jest na subie u krla, to w Paryu
o nim zapominaj. A do tego ta posada organisty? Chciabym mie sta posad, ale
wycznie kapelmistrza, no i dobrze patn.
Wszystkiego dobrego. Niech papa dba o zdrowie, ufa Bogu, bo tylko w Bogu caa
nadzieja i pociecha. Los mojej kochanej mamy jest w rkach Wszechmocnego. Jeli On
zechce j nam zwrci, w co wierz, to podzikujemy Mu za t ask, lecz jeli zechce
nam j zabra, to wszystkie obawy, troski i niepokoje, caa nasza rozpacz, nie zdadz si
na nic.
Z odwag, ufnoci i wiar polemy si Bogu i Boskim wyrokom, bo cokolwiek si
stanie, dla naszego wasnego dobra si stanie, poniewa nic nie dzieje si bez Boego
przyzwolenia.

1000-kro cauj rce papy, looo-kro cauj m siostr

posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 458
1 List ten mia przygotowa Leopolda na przyjcie wiadomoci o mierci Anny Marii,
ktra w momencie, gdy Wolfgang go pisa, ju nie ya. Zmara 3 lipca wieczorem "o
godzinie lo-tej minut 21". Wedug wszelkiego prawdopodobiestwa na dur brzuszny.
Dokadnie podane przez Mozarta symptomy s charakterystyczne dla tej choroby
(wysoka gorczka, dreszcze, biegunka, ble gowy, a zwaszcza naga utrata suchu).
List nie by z pewnoci pisany "jednym cigiem", Mozart wraca do dwa lub trzy razy.
Znajomo tego faktu pozwala lepiej zrozumie sowa: "...porzumy te smutne myli i
przejdmy do czego innego", ktre nie bez racji mog si w danych okolicznociach
wyda do szokujce.
2 W domu Mozartw w razie choroby stosowano powszechnie puszczanie krwi oraz
dwa
W (na wszelkie dolegliwoci) o aciskiej nazwie "Pulvis antispasmodicus Hallensis" i
"Pulvis ^ilepticus niger".
3 Baron Friedrich Melchior von Grimm (1723-1807), osiady w Paryu Niemiec;
zwiza s1? z krgiem encyklopedystw, by redaktorem kroniki literackiej
"Correspondance litteraire, Philosophique et critique". Paryski protektor Mozartw.
Heinrich Wilhelm von Heffner (zmar w 1774), syn dawnego burmistrza Salzburga brana Friedricha von Heffnera. Przyjaciel Mozarta.
5 Symfonia D-dur "Paryska" (K-297). Mozart jest bardzo krytyczny wobec zespou
oncerts Spirituels, ktry wwczas by niewtpliwie najlepszym zespoem orkiestrowym
we ^ncji, co przekonujco wykaza w swych publikacjach Rudolph Angermuller {Wer
spielte die rauffuhrung von Mozarts Pariser Symphonie KV-2i)J w: Mitteillungen der
Internationalen
249
Listy
Stiftung Mozarteum 1978, oraz tego Mozarts musikalische Umwelt m Paris. Eine
Dokwnentation.
Mlinchen, Salzburg. Yerlag Emil Katzbichler, 1982).
6 "Le Courrier de 1'Europe", Londyn, 26 czerwca 1778: "Concert Spirituel w dniu
Boego Ciaa rozpocza symfonia pana Mozarta, ktry od najmodszych lat dal si
pozna jako klawesynista, a teraz moe by uznany za jednego z najlepszych
kompozytorw".
Waciwie: Pierre-Nicolas Housset (1735-1818), ucze Tartiniego (skrzypce) i
Tommaso Traetty (kompozycja), 1777-82 koncertmistrz i dyrygent Concerts Spirituels.
8 W czasie pobytu Mozarta w Paryu w Palais Royal byo kilka kawiarni: Cafe du
Caveau - miejsce spotka muzykw (Glucka, Gretry'ego, Philidora, Piccinniego,
Sacchiniego), Cafe de Foy i Cafe Procope - znane z doskonaych lodw, ktre w owym
czasie byy nowoci.
9 T negatywn opini o Wolterze Einstein uzna za plam w yciorysie Mozarta, warto
jednak pamita, e wielkim entuzjast (i korespondentem) Woltera by arcybiskup
Hieronim Colloredo, w ktrego paacu arcybiskupim portret Woltera wisia na bardzo
eksponowanym
miejscu.

10 Therese Pancki (Tresel) - suca Mozartw w Salzburgu. W licie do Anny Marii

Leopold pyta, jakie s zalegoci w wypacie gay dla niej.
11 Aluzja dotyczca planw polubienia Alojzy Weber.
12 Alexandre et Roxane. Nie wiadomo kto mia by librecist.
13 Mozart nazywa libretto "poezj" (jak byo w zwyczaju), a librecist "poet".
14 Mozart wielokrotnie komponowa muzyk do tekstw z Demofoonta Metastazja,
m.in.:
Ah, piu tremar non voglio (K-7l), Misero me! - Misero pargoletto (K-77), Se ardire e
speranza (K-82), Se tutti i miei mali (K-83). Teksty czerpa z wydania dzie Metastazja
ofiarowanego mu
w 1770 roku przez hrabiego Karla Firmiana w Mediolanie.
15 Johann Samuel Schrter (1752-1788), po Johannie Christianie Bachu by
nauczycielem muzyki krlowej angielskiej Karoliny. Chodzi o Six Concertos for the
Harpsichord or Pianoforte zop. 3. Mozart skomponowa kadencje do trzech z tych
koncertw (K-624).
16 Nicolas-Joseph Hulimandel (1751-1823), siostrzeniec Jean-Josepha Rodolphe'apatrz:
96/5. Chodzi o jego Trois Sonates pour le Clavecin ou le Pianoforte. Oeuvre IV (1778),
zadedykowane hrabiemu de Guines'owi.
17 Propozycja posady organisty w Wersalu.
100. DO FRANZA JOSEPHA BULLINGERA W SALZBURGU1
Pary, 3 lipca i7?82
Najlepszy Przyjacielu! (Wycznie dla Ciebie)
Pacz razem ze mn przyjacielu! To najsmutniejszy dzie w moim yciu. Pisz to o
drugiej w nocy i musz Ci powiedzie, e moja matka, moja kochana matka ju nie yje!
Bg j powoa do siebie. Chcia j mie przy sobie, widz to jasno i dlatego poddaj si
Boskiemu wyrokowi. On mi j da i On mg mi j zabra. Wyobra sobie niepokj i
udrk, jakie musiaem znie przez, tych 14 dni. Zmara nie odzyskawszy przytomnoci
- zgasa jak wieca. Trzy dni wczeniej wyspowiadaa si, przyja komuni i otrzymaa
wite oleje. Przez trzy ostatnie dni majaczya, a dzisiaj, dwadziecia jeden
1778
minut po pitej, zacza si agonia - cakiem stracia czucie i wiadomo. Trzymaem j
za rk, mwiem do niej, ale ju nic nie syszaa, nie widziaa, nie czua.
Trwao to przez 5 godzin, do chwili a oddaa ducha - o godzinie dziesitej minut
dwadziecia jeden. Byem przy tym ja, jeden z naszych przyjaci - pan Haina3 (ojciec
go zna) i pielgniarka4. Nie potrafi opisa teraz caej choroby, jestem przekonany, e
musiaa umrze, bo Bg tak chcia.
Tymczasem prosz Ci o przyjacielsk przysug, aby mojego ojca jak najostroniej
przygotowa na t smutn wiadomo. Napisaem do niego t sam poczt, ale tylko
tyle, e jest ciko chora. Teraz czekam na odpowied, eby wiedzie, co dalej robi5.
Oby mi Bg da si i odwag!
Przyjacielu! Ja ju znalazem pociech i nie od teraz, ale od dawna. Dziki szczeglnej
asce danej mi od Boga wszystko zniosem z opanowaniem i wytrwaoci. Kiedy jej
stan si pogorszy, prosiem Boga tylko o dwie rzeczy - o szczliw mier dla mojej
matki oraz o si i odwag dla mnie. I Bg miosierny w swojej dobroci da mi te aski.
Prosz Ci, najdroszy przyjacielu, podtrzymaj mojego ojca, dodaj mu otuchy, eby si
nie zaama, gdy t tragiczn prawd pozna. Z caego serca polecam Ci te moj siostr.

Pjd do niech od razu, bardzo Ci prosz. Nie mw im jeszcze, e umara, ale

przygotuj ich na t wiadomo. Zrb, co uwaasz, uyj wszelkich sposobw, abym mg
by spokojny i nie by naraony na nowe nieszczcia. Uratuj mojego kochanego pap i
kochan siostr! Prosz Ci, odpisz mi szybko.
Adieu, twj posuszny i wdziczny suga
Wolfgang Amade Mozart
B/D 459
1 Orygina tego wanego listu zagin podczas ostatniej wojny.
2 Waciwie (bya ju godzina 2 w nocy) 4 lipca 1778.
3 Franz Joseph Haina (1729-1790) i Gertrud Haina - niemieckie maestwo osiade w
Paryu. On by muzykiem (gra na trbce), ona - wydawc muzycznym.
4 Nie jest znane nazwisko tej pielgniarki, ktr Mozart za opiek nad chor matk
wynagrodzi, ofiarowujc jej piercie z ametystem (list z 18 grudnia 1778).
5 Nie czekajc na odpowied, Mozart zawiadomi ojca o mierci matki w licie z 9 lipca,
wysa go jednak pod adresem ksidza Bullingera z prob, aby ten przekaza go
Leopoldowi.
251
Listy
101. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 9 lipca 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
Mam nadziej, e ju jest papa przygotowany, aby odwanie przyj t bardzo smutn i
bolesn wiadomo. W licie z 3-go pisaem, e nie naley si spodziewa niczego
dobrego. Tego samego dnia, 3-go, o godzinie lo-ej 21, moja mama zasna w Bogu.
Kiedy go pisaem, byo po wszystkim. Mama cieszya si ju wiekuistym szczciem.
List pisaem tej samej nocy. Znajc mj bl i smutek, mogem sobie bez trudu
wyobrazi, jaki bdzie wasz bl i smutek, tote nie miaem serca, aby was zaskoczy t
przeraajc wiadomoci. Wierz wic, e wybaczycie mi to mae, lecz bardzo
potrzebne
kamstwo.
Myl, e jestecie przygotowani na najgorsze i e ze zrozumiaym
uczuciem blu i po wylaniu wielu ez poddacie si woli Boskiej, wiedzc e wyroki
Opatrznoci s niezgbione, ale zawsze nieskoczenie mdre.
atwo moe sobie papa wyobrazi, ile musiaem znie, jakiej potrzebowaem odwagi i
hartu, aby to wszystko przey ze spokojem, gdy tymczasem jej stan si pogarsza i
stawa si coraz bardziej powany. A jednak Bg w swojej dobroci da mi t ask, abym
mg to znie. Wiele wycierpiaem, wiele wylaem ez, ale co dalej? Musiaem si
zebra w sobie,
znale jakie pocieszenie.
Kochany ojcze, kochana siostro! Uczycie to samo! Paczcie, paczcie, ale w kocu
pocieszcie si, wiedzc e Bg Wszechmogcy tego chcia, a czy my moemy
sprzeciwia si Jego woli? Mdlmy si raczej i dzikujmy Mu za to, e wszystko tak
wanie si stao, bo mier miaa szczliw.
W tych smutnych chwilach trzy rzeczy podtrzymyway mnie na duchu. Po pierwsze cakowite poddanie si woli Boskiej, po drugie - wiadomo, e jej mier, tak prosta i
pikna, pozwolia mi wyobrazi sobie, e za kilka chwil bdzie szczliwa i e ju jest
szczliwa, o ile bardziej szczliwa od nas. Wtedy pragnem odej wraz z ni. Z tej

myli, z tego pragnienia, zrodzia si pociecha trzecia - e przecie nie utracilimy jej na
zawsze, e jeszcze j zobaczymy, bo pewnego dnia wszyscy si tam spotkamy, bardziej
szczliwi i radoni ni tu, na tym wiecie. Nie wiemy tylko, kiedy to nastpi, ale to
najmniej mnie martwi. Kiedy Bg zechce, ja te zechc.
Teraz, kiedy si dopenia Jego wola, ktra jest wita, pomdlmy si arliwie za spokj
jej duszy i przejdmy do innych spraw, bo wszystko musi
by w swoim czasie.
Pisz to w domu Madame d'Epinay i Monsieur Grimma, gdzie teraz
mieszkam1. Mam pikny pokoik z adnym widokiem i - na ile to w moje) sytuacji
moliwe - jestem szczliwy. Chciabym tylko wiedzie, czy m) kochany papa i moja
kochana siostra poddali si ju bez reszty woli Pana, czy
2S2
1778
uczynili to z rezygnacj i przekonaniem, czy oddali si Mu w opiek z ufnoci i caym
sercem, czy uwierzyli, e wszystko co od Niego pochodzi,
jest dla naszego dobra? Bo tylko tego mi brak do ewentualnej penej kontentacji.
Kochany ojcze! Niech si papa oszczdza! Kochana siostro! Myl o sobie! Jeszcze nie
korzystaa z dobroci serca twojego brata, ktry dotychczas nie umia ci go moe
wystarczajco okaza. Kochani moi! Pomylcie o wasnym zdrowiu. Pamitajcie, e
macie syna i brata, ktry si stara ze wszystkich si, abycie byli szczliwi i ktry wie i z tego mog by dumny! - e jak bdzie trzeba, nie sprzeciwicie si jego woli i jego
pragnieniu, e uczynicie wszystko co moliwe, aby i on by szczliwy2. Bdziemy
wtedy yli w harmonii i pokoju, jeli to w ogle moliwe na tym ziemskim padole, a
potem, gdy Bg tego zada, poczymy si na tamtym wiecie, bo takie jest nasze
przeznaczenie, po to zostalimy stworzeni, aby si ono dopenio. (...)
Dostaem list z 29-go, z ktrego z radoci si dowiedziaem, e oboje jestecie zdrowi.
Chwaa Bogu.
Serdecznie si umiaem z historii o pijanym Haydnie3. (...) To haba, e czowiek tak
zdolny sam si doprowadza do takiego stanu, e nie moe wykonywa swych
obowizkw, e tak karygodnie zachowuje si podczas witego obrzdku, do tego w
obecnoci arcybiskupa i caego dworu. To straszne. Dla mnie to jeden z gwnych
powodw, dla ktrych nie cierpi Salzburga i jego dworskiej muzyki - prymitywnej,
prostackiej, upadej. aden uczciwy czowiek, ktry ma swoj godno, nie moe z
takimi ludmi przestawa ani z nimi biesiadowa, jeli nie chce si za nich wstydzi. A
poza tym lub moe wanie dlatego muzyka u nas nie jest w cenie i nie ma powaania.
Gdyby cho bya tak zorganizowana, jak w Mannheimie. Tam, dziki autorytetowi
Cannabicha, muzycy znaj dyscyplin. Sprawia to, e muzyka jest traktowana powanie
i wykonywana w sposb odpowiedzialny.
Cannabich jest najlepszym znanym mi dyrektorem orkiestry. Muzycy go kochaj, ale te
si go boj. W miecie ma on ogromne powaanie, a jego onierze4 nie tak si
zachowuj, jak u nas - maj dobre maniery, s odpowiednio ubrani i nie upijaj si w
obery. Taka dyscyplina u nas byaby niemoliwa, chyba eby si ksi zwrci w tej
sprawie do papy lub do mnie, ale musiaby nam da pen swobod dziaania we
wszystkim, co jest niezbdne dla muzyki, bo inaczej wszystko na nic.
W Salzburgu muzyk rzdz wszyscy i nikt. Gdybym mia si tym zaj, musiabym
mie cakowit swobod5, a w sprawach muzyki nawet wielki szambelan6 nie mgby
mie nic do powiedzenia. W ogle nie miaby prawa Trcania si do muzyki, bo nie

wystarczy mie tytu szlachecki, eby by ^apelmistrzem, chocia adnemu

kapelmistrzowi nie przeszkadza, jeli Pfzypadkiem jest szlachcicem7 (...)
Jak papa wie, chciabym mie dobr posad tak pod wzgldem charakteru, lak i
wynagrodzenia, i jest mi obojtne gdzie, byle w katolickim miecie.
253
Listy
Musz przyzna, e rozmow z hrabi Starhembergiem8 przeprowadzi papa w sposb
mistrzowski, jak prawdziwy Ulisses... Byle tak dalej i niech si papa nie da nabra... Ale
trzeba uwaa, zwaszcza na t gupi g9. Znam j dobrze - usta ma pene miodu, a w
gowie i sercu - pieprz. Naturalnie, wszystko to jest jeszcze palcem na wodzie pisane i
sporo musieliby mi przyzna, ebym si zdecydowa, bo gdyby nawet wszystko zostao
zaatwione jak trzeba, to i tak (papa dobrze wie) wolabym by wszdzie, byle nie w
Salzburgu. Ale tym si nie martwi, poniewa i tak nie wierz, eby mi dano to, czego
chc, a chc duo. Jednake nie ma rzeczy niemoliwych. Bo jeli wszystko bdzie jak
naley i sprawiedliwie, to nie bd si waha..., choby dla szczcia bycia razem z
wami. Ale jeli salzburczycy chc mnie mie, to musz speni moje yczenia i moje
dania. W przeciwnym razie na pewno mie mnie nie bd. (...)
Jutro wyjeda mj przyjaciel Raaff. Pojedzie przez Bruksel do Akwizgranu i Spa, a
potem wrci do Mannheimu. Jak ju tam bdzie, to mi da zna i bdziemy do siebie
pisali. Cho was osobicie nie zna, prosi, bym papie
i siostrze przekaza ukony.
e nic nie pisz o mojej uczennicy?10 A co tu pisa? Nie jest to persona
stworzona do komponowania i cay trud daremny. Przede wszystkim jest
gupia, e hej! A do tego okropnie leniwa. (...)
Co do baletu Noverre'a to przecie nie mwiem nic poza tym, e zapewne uoy on
nowy balet11. Potrzebowa pl baletu i do owego pl napisaem muzyk^ to znaczy e 6
fragmentw (byle jakie melodie francuskie) napisa kto inny, ja za skomponowaem
ponadto sinfoni i kontredansa. Razem bdzie 12 kawakw. Odbyy si ju cztery
przedstawienia - z duym powodzeniem12. Ale teraz nie zrobi absolument nic, zanim
nie bd wiedzia, ile za to dostan, bo okazao si, e to, co dla Noverre'a napisaem,
byo
z mojej strony jedynie grzecznym gestem.
Niebawem ma tu przyjecha kapelmistrz Bach - zdaje si, e napisze
oper13.
Francuzi s i pozostan osami, sami nie s zdolni do niczego i bez
obcokrajowcw niczego nie potrafi.
Kiedy podczas jednego z Concerts Spirituels spotkaem przypadkiem
Piccinniego14, by dla mnie bardzo miy. I ja dla niego. Zreszt nie nawizuj adnych
znajomoci ani z nim ani z innymi kompozytorami. Ja wiem swoje
i oni wiedz swoje - to wystarczy.
Pisaem ju papie, e moja symfonia miaa na Concerts Spirituels due
powodzenie. Jeli dostan zamwienie na oper, to bd mia sporo kopotw? ale tym
si nie martwi, bo do kopotw przywykem. Gdyby tylko ten przeklty jzyk francuski
nie by dla muzyki tak nieznony, bo naprawd jest okropny. W porwnaniu z
francuskim niemiecki wydaje si wrcz boski-A ponadto te ich piewaczki i piewacy.
Nawet nie zasuguj na to miano.
Dr si na cae gardo - ustami i nosem.

254
1778
Na wielki post dostaem propozycj napisania oratorium (po francusku) dla Concerts
Spirituels15. Pan Legros16 (dyrektor Concerts Spirituels) strasznie mnie kocha, a musi
papa wiedzie, e cho przedtem bywaem u niego codziennie, tak teraz nie widziaem
go od Wielkiej Nocy. Specjalnie. Zaprzepaci moj Symfoni koncertujc17.
Odwiedzajc czsto Raaffa w jego domu, zawsze natykaem si tam na sub Legrosa.
Nigdy nie zapomniaem mu przesa ukonw.
Wielka szkoda, e jej nie wykona. Z pewnoci by si spodobaa. Przegapi niezwyk
szans, bo kiedy znw trafi si taka okazja, eby zgromadzi czterech tej klasy
solistw?18
Ktrego dnia znowu poszedem do Raaffa, ale go nie zastaem. Powiedziano mi, e
powinien zaraz wrci, postanowiem wic poczeka. I wtedy nagle wszed Legros.
- To miracie - powiedzia - e mam w kocu przyjemno spotka pana.
- No tak, ostatnio byem bardzo zajty.
- Zostanie pan z nami na kolacji?
- Bardzo auj, ale jestem ju umwiony.
- Panie Mozart, musimy si koniecznie spotka ktrego dnia.
- Bd bardzo szczliwy.
Nastpio dusze milczenie..., wreszcie:
- A propos, czy nie zechciaby pan napisa dla mnie wielkiej symfonii na Boe Ciao?
- Czemu nie?
- A wic mog na pana liczy?
- Oczywicie, o ile ja mgbym liczy, e zostanie wykonana i nie podzieli losu mojej
symfonii koncertujcej.
Zacz si nowy taniec - krygowa si, tumaczy, nie wiedzia, co powiedzie.
- Krtko mwic symfonia okazaa si sukcesem. Legros tak bardzo by z niej kontent,
e powiedzia, i jest to najlepsza symfonia, jak ma, chocia )ego zdaniem Andante nie
jest specjalnie udane, bo za dugie i zbyt wiele w nim modulacji. (...) Ja jednak uwaam,
e wanie Andante jest najlepsze. Tak myl ja i wszyscy koneserzy, a take wikszo
amatorw i suchaczy. Inaczej ni Legros uwaam, e Andante jest naturalne i krtkie.
Mimo to, chcc go usatysfakcjonowa (a jego zdaniem take wielu innych),
skomponowaem drugie Andante19. Oba s dobre, kade w swoim rodzaju, kade w
innym charakterze. Teraz to drugie nawet mi si bardziej podoba. Jak tylko nadarzy- si
okazja, wyl papie t symfoni razem ze "Szko skrzypcow"20, utworami na
fortepian i ksik Voglera21 ("Harmonia 1 kompozycja"). Chciabym wiedzie, co
papa o tym sdzi.
W Dniu Wniebowzicia (15 sierpnia) ju po raz drugi moj symfoni Skonaj z nowym
Andante. (...)
Listy
Jest tutaj modszy Stamitz22, starszy - prawdziwy kompozytor w stylu Hafenedera23 przebywa w Londynie. Obaj to aosne grajki i muzyczni grafomani, a do tego straszne
ochlapusy i rozpustnicy. Nie dla mnie takie towarzystwo. (...)
A propos, gdyby przypadkiem z Brunettim zerwano24, to na pierwszego skrzypka
chciabym poleci arcybiskupowi jednego z moich przyjaci, dzielnego, uczciwego i
zrwnowaonego czowieka. Ma okoo czterdziestki i nazywa si Rothfischer25, jest

kapelmistrzem w Kirchheimbolanden u ksinej Nassau-Weiburg. Mwic midzy

nami, nie jest zadowolony ze swej posady. Ksi go nie lubi, to znaczy - nie lubi jego
muzyki. Zwierzy mi si w zaufaniu. Sprawioby mi przyjemno, gdybym mu mg
wywiadczy przysug, bo to czowiek bardzo szlachetny.
Adieu. 1000 razy cauj rce papy, przesyam ucaowania dla siostry
posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 462
1 Obrzdy pogrzebowe odbyy si 4 lipca w kociele w. Eustachego (w I dzielnicy
Parya), Anna Maria zostaa pochowana na jednym z trzech cmentarzy podlegych
parafii w. Eustachego, najprawdopodobniej na (dzi ju nie istniejcym) cmentarzu des
Porcherons (pniej znanym pod nazw cmentarza Saint-Jean Porte-Latine). Zaraz po
pogrzebie Mozart przeprowadzi si na rue de la Chaussee d'Antin, do paacyku (Hotel
d'Epinay) markizy d'Epinay. Baron von Grimm, pozostajc w bliskim zwizku z
markiz, mieszka razem z ni. Paacyk ten zosta zburzony w trakcie przebudowy
Parya przez Haussmanna w poowie XIX wieku.
2 Aluzja do planw maeskich Mozarta.
3 Chodzi o Michaa Haydna, ktry po pijanemu gra na organach w czasie uroczystej
mszy odprawianej przez arcybiskupa. Incydent ten opisa Leopold w licie z 29 czerwca
1778.
4 "onierze" to oczywicie muzycy z podlegej Cannabichowi orkiestry.
5 Mozart bierze pod uwag ewentualno powrotu do Salzburga, co wie si z opisan
przez Leopolda nieudoln prb skaptowania Wolfganga przez hrabiego Starhemberga wysannika arcybiskupa Colloredo.
6 Wielki szambelan to hrabia Franz Lactanz Firmian, ktremu w Salzburgu podlegay
sprawy muzyki.
7 Mozart uy sowa cavalier, ktre naley rozumie w znaczeniu "szlachcic".
8 Hrabia Franz Joseph Starhemberg - kanonik w Salzburgu.
9 Chodzi o hrabin Mari Franzisk Wallis (o ktrej wspomina Leopold), siostr
arcybiskupa Colloredo. Wbrew opinii Mozarta bya mu ona przychylna. Po jego
powrocie do Salzburga przyczynia si do powtrnego przyjcia go na sub.
10 Crka hrabiego de Guines'a.
" Les petits riens (K-299b) do libretta i z choreografi Jean-Georges Noverre'a, ktry ju
10 lat wczeniej (w 1768 w Wiedniu) wystawi ten balet, ale z muzyk Franza
Aspelmayra (1728-1786) i Mozart w tej wersji zapewne go zna.
W Paryu balet Les petits riens najpierw by wystawiony z oper Piccinniego Le fint
gemeW ("Rzekome bliniaczki"), ale nazwisko Mozarta nie byo wymienione (w
"Journal de Paris ? w ktrym ukazaa si recenzja). Do dzi dokadnie nie wiadomo,
ktre z 12 czci baletu zostay skomponowane przez Mozarta, a ktre ("byle jakie
melodie francuskie") przez kogo innego-Sowo sinfonia oznacza tutaj "uwertur".
256
1778
12 Balet by wystawiony szeciokrotnie: 11, 20 i 25 czerwca, 2, 5 i 7 lipca. 13 sierpnia
wystawiono go po raz sidmy, ale z inn oper - // curiosa indiscreto Pasquale
Anfossiego (1727-1797)- Za muzyk do Les petits riens Mozart nie dosta ani centyma.
13 Johann Christian Bach przyjecha do Francji (do Saint Germain-en-Laye) w poowie
sierpnia 1778, w towarzystwie kastrata Giustino Ferdinando Tenducciego. Obu ich

Mozart pozna w Londynie. Johann Christian Bach skomponowa oper Amadis des
Gaules, ktr wystawiono (bez powodzenia) w paryskiej Academie Royale de Musique
14 grudnia 1779 roku.
14 Nicola Piccinni (1728-1800), osiady w Paryu woski kompozytor operowy.
Leopold radzi synowi, aby w Paryu nie nawizywa bliskich kontaktw z muzykami.
15 Nic z tego nie wyszo.
16 Joseph Legros - dyrektor Concerts Spirituels - patrz: 94/3.
17 Symfonia koncertujca na flet, obj, rg i fagot (K-297B - zaginiona) - patrz: 94/10.
18 Czterej solici: Johann Baptist Wendling (flet), Friedrich Ramm (obj), Jan Vaclav
tich zwany Punto (rg) i Georg Wenzel Ritter (fagot).
19 To wanie Andante skomponowane midzy 18 czerwca a 8 lipca byo przez dugi
czas jedynym znanym (byo wydrukowane w roku 1778 przez Jeana-Georgesa Siebera
w Paryu). Pierwotne Andante odnaleziono duo pniej.
20 Francuskie wydanie "Szkoy skrzypcowej" Leopolda Mozarta.
21 Podrcznik Voglera Griinde der Karpfalzischen Tonschule.
22 Kompozytorzy z Mannheimu, starszy to Cari Stamitz (1745-1801), a modszy (jego
brat) to Amon Thaddaus Stamitz (1754-1809).
23 Joseph Hafeneder - salzburski skrzypek i kompozytor.
24 Antonio Brunetti - pierwszy skrzypek na dworze w Salzburgu. Nosi si z zamiarem
odejcia ze suby na dworze arcybiskupa czy wrcz by zagroony utrat posady.
25 Pau Rothfischer, ktrego Mozart pozna w czasie wycieczki (z Alojz i Fridolinem
Weberami) do Kirchheimbolanden, rezydencji ksinej Caroliny von Nassau-Weiburg i
ksicia Carla Christiana von Nassau-Weiburga.
102. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 18 lipca 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
Mam nadziej, e ju papa otrzyma dwa ostatnie listy1. Nie mwmy ju wicej o
sprawie, ktra bya ich gwnym tematem. To ju przeszo i nawet gdybymy na ten
temat zapisali cae strony, to niczego to ju nie zmieni2.
Pierwszym celem tego listu jest zoenie ycze imieninowych mojej "rogiej siostrze3,
ale zanim to zrobi, musz troch pokonwersowa z pap. Pikny styl, prawda? Ale
prosz o troch cierpliwoci, bo nie jestem dzi w nastroju, eby adnie pisa. W ogle
powinien by papa szczliwy, jeli zrozumie mniej wicej, co chciaem powiedzie.
Zdaje si, pisaem ju o tym, e Raaff wyjecha4, ale z pewnoci ^e pisaem, e to
wyjtkowy, prawdziwy przyjaciel i e z tej przyjani
"^g naprawd by dumny. Nie wiedziaem wczeniej, e on mnie tak "ardzo lubi. (...)
'7-Mozart
257
Listy
Pewnego dnia, dokadnie nie wiem kiedy, w kadym razie by to dzie powszedni,
siedziaem przy fortepianie, a obok - ten gryzo drewna Ritter5. Do czego zmierzam?
Do tego, e Raaff waciwie nigdy mnie nie sysza. By wprawdzie na akademii w
Mannheimie6, ale wobec panujcego tam haasu i zgieku nic nie mg sysze, a sam
ma tak ndzny instrument, e granie na nim nikomu nie moe przynie chway.
Natomiast tutaj instrument jest dobry.

Raaff usadowi si naprzeciw mnie z min czowieka, ktry wiee sobie obiecuje i wiele
si spodziewa. atwo to sobie wyobrazi.
Najpierw zaczem preludiowa, jak zwyk to robi Fischietti, potem zagraem sonat
galant - z wigorem i precyzj w duchu Haydna, a nastpnie - z maestri godn Hiibera,
Ammanda i Lippa - zaatakowaem fug 7. To si zawsze podoba najbardziej. Raaff z
min wyraajc najwysze ukontentowanie rozpywa si w zachwytach woajc:
"6rawo/".
Kiedy skoczyem, wdaem si w rozmow z Ritterem. Midzy innymi powiedziaem,
e wcale mi si tu nie podoba i e gwn tego przyczyn jest tutejsza muzyka, e nie
znajduj tu adnej przyjemnoci, adnego ciepego i szczerego kontaktu z ludmi, a
zwaszcza z kobietami, z ktrych wikszo to ladacznice, a pozostae s le
wychowane. Ritter przyzna mi racj. Na koniec Raaff powiedzia z umiechem:
"Rozumiem to doskonale. Pan Mozart nie dostrzega tu adnych urokw, poniewa jest
tutaj tylko jedn nog, a drug tam, skd ja przyjechaem" 8. Wszyscy zaczli si mia i
artowa, ale Raaff zupenie powanie rzek: "Ma pan cakowit racj i nie mona mie
panu tego za ze, bo ona na to zasuguje. To dobra, adna i uczciwa dziewczyna, a
ponadto dobrze si prowadzi, jest zrczna i bardzo utalentowana".
Pomylaem, e to najlepszy moment, aby z caego serca poleci mu moj drog
Weberwn, ale nie musiaem duo mwi, poniewa i tak by do niej nastawiony
bardzo dobrze. Obieca, e jak wrci do Mannheimu, to si ni zajmie i bdzie jej dawa
lekcje. (...)
Nazajutrz rano po jego wyjedzie zjawi si u mnie pewien bardzo elegancki pan z
obrazem pod pach: "Przychodz od tego pana" - powiedzia i pokaza mi bardzo udany
portret Raaffa. Zacz ze mn rozmawia po niemiecku. By to jeden z nadwornych
malarzy kurfirsta9. Raaff opowiada mi o nim, ale mnie z nim nie pozna. Nazywa si
(...) Kymii10. (...) Raaff prosi go, by przyszed do mnie, pokaza mi ten portret i w
ogle eby mnie czsto odwiedza, we wszystkim pomaga i darzy szczer przyjani.
(...)
A teraz inna sprawa. Zagin list Padre Martiniego 11 do Raaffa z opini o mnie. Raaff
ju od duszego czasu nie mia adnej wiadomoci. (...) Chyba eby ten list zosta w
Mannheimie, ale ja w to nie wierz, bo kiedy by w Paryu, wszystkie listy z
Mannheimu zostay mu przesane, wiem to na
pewno.
Poniewa kurfirst darzy Padre Maestro wielkim powaaniem, byoby
258
1778
dobrze, gdyby papa zechcia raz jeszcze do Martiniego napisa z prob, aby ponownie
wysa do Raaffa list na mj temat. Zawsze moe si to przyda, a dobry Padre Martini
na pewno nie odmwi tej przyjacielskiej przysugi, wiedzc e od tego moe zalee
moje szczcie. Powinien napisa tak, eby Raaff mg list pokaza kurfirstowi. (...)
Niedawno odwiedzi mnie ksidz, ktry by regens chori12 u w. Piotra w Salzburgu.
Mwi, e dobrze zna pap. Nazywa si Lendorfer13, ale papa go chyba nie pamita. W
Paryu daje lekcje fortepianu.
Nb. czy nazwa "Pary" nie wywouje w papie uczucia wstrtu?
Z caego serca polecam go arcybiskupowi na organist. Powiedzia, e mu wystarczy w
zupenoci 300 florenw.

Niech papa bdzie dzielny i wyobrazi sobie, e moe ju niedugo bdzie mia szczcie
wychyli ze swoim bardzo szczliwym synem kielich reskiego wina.
Adieu. (...)
Wolfgang Amade Mozart
(20-go lipca)
Prosz wybaczy, e spniam si z yczeniami, ale chciaem mej siostrze ofiarowa
mae Praeambulum, ktrego sposb interpretacji pozostawiam jej wasnej wraliwoci.
Waciwie nie jest to preludium, w ktrym przechodzi si od jednej tonacji do drugiej,
raczej capriccio - dla wyprbowania instrumentu14.
Moje sonaty15 ju wkrtce bd wysztychowane, chocia jak dotd nikt si nie zgodzi
na sum, jakiej dam i chyba bd je musia odda za 15 luidorw. Takie sonaty to
najlepszy sposb, eby si da pozna. Jak tylko bd wysztychowane, wyl je papie
jak dobr okazj, to znaczy najbardziej ekonomiczn, razem ze "Szko skrzypcow",
podrcznikami kompozycji Voglera, sonatami Hiillmandla, koncertami Schrtera16,
kilkoma moimi sonatami na fortepian17, symfoni dla Concerts Spirituels,
symfoni koncertujc, dwoma kwartetami na flet oraz koncertami na flet i harf18. (...)
Pisz tutaj w gazetach, e w potyczce midzy Chorwatami a Saksonami zgin kapitan
saskich grenadierw, niejaki Hopfgarten, ktrego tu bardzo auj. Czy to przypadkiem
nie ten sam dzielny i drogi baron Hopfgarten, ktrego poznalimy wraz z panem Bosem
w Paryu?19. Bardzo bym si tym zmartwi, chocia jeli to prawda, to moe lepiej, e
zgin na polu chway, ^z miaby umrze w ku w Paryu na jedn z owych
paskudnych chorb, ^ ktre umiera tu wikszo modych ludzi. Nie sposb tu spotka
kogo, kto by przynajmniej trzy lub cztery razy nie mia do czynienia z t pikn
tAorob... Tutaj ju dzieci przychodz na wiat chore. W tej sprawie to nic
nowego. O tym wie papa od dawna, chocia zapewniam, e teraz jest znacznie 8rzej.
Adieu.
259
Listy
Nb. mam nadziej, e potrafi papa odczyta koniec mojego Praeludio. Dla pewnoci
daj krtk eksplikacj. W basach lewa rk gra w oktawach C, D, F, A i B a wejdzie
na praw rk. Dwie ostatnie nuty w basach to C i G, potem jest C w oktawie i wiartka
-F i -E!. A co do tempa, to nie naley si nim zbytnio przejmowa i jak zwykle gra, jak
serce dyktuje.
Adieu.
(...)
(wewntrz koperty postscriptum do siostry:)
Kochana siostro!
Oto twoje imieniny! Wiem, e podobnie jak ja, nie lubisz zbyt wielu sw. Ale wiem
take, e z caego serca ycz ci szczcia i wszystkiego, czego pragniesz, i to nie tylko
w dniu twojego wita, ale codziennie. Czyni to tak szczerze, jak tylko mona
oczekiwa od brata, dla ktrego szczcie i dobro siostry s najcenniejsze. auj, e nie
mog ci ofiarowa muzyki, jak przed paroma laty20, ale miejmy nadziej, e nie jest
zbyt odlegy w szczliwy czas, w ktrym brat i siostra czule poczeni bd wreszcie
mogli sobie powiedzie to wszystko, co myl i co im ley na sercu.
Tymczasem wszystkiego dobrego. Kochaj mnie, jak ja ciebie kocham. Cauj ci z
caego serca i z caej duszy - twj zawsze szczery i prawdziwy brat
W. Mozart

B/D 466
1 Listy 99 i 101.
2 Ten temat to oczywicie mier matki w dniu 3 lipca 1778.
3 Imieniny Nannerl - 26 lipca.
4 Anton Raaff wyjecha z Parya 10 lipca.
5 Georg Wenzel Ritter - wirtuoz gry na fagocie (instrumencie dtym drewnianym) i
dlatego Mozart nazywa go artobliwie "gryzoniem drewna" {Holzbeisser).
6 Mozart mial niewtpliwie na myli akademi u Cannabichw w dniu 13 lutego 1778.
7 Cae to zdanie jest ironiczne. Mozart przytacza tu nazwiska salzburskich muzykw,
podajc ich jako wzorce (ale jak najbardziej negatywne); s to: Domenico Fischietti,
Micha Haydn, Franz Ignaz Lipp, Joseph Hiiber (skrzypek) i Ammand (kierownik
chru).
8 Raaff przyjecha z Mannheimu, gdzie pozostaa Alojza Weber - ukochana Mozarta.
9 Ksi elektor Palatynatu Karol Teodor.
10 Franz Peter Joseph Kymii (ok. 1748 - ok. 1813), malarz portrecista na dworze w
Mannheimie. W Paryu przebywa w zwizku z przygotowywan wystaw swoich
obrazw.
n Padre Giovanni Battista Martini (patrz: 49/1) napisa do Raaffa list polecajcy dla
Mozarta, ale list ten zagin.
12 Regens chori - "kierownik chru".
13 Matthaus Kasimir Lendorfer.
14 Nie jest to, jak dotychczas sdzono, Capriccio C-dur (K-395). Dokadne zbadanie
odnalezionego niedawno autografu (znajdujcego si w Pierpont Morgan Library w
Nowy01
260
1778
Jorku) skonio mozartologw do korekty datowania tej kompozycji i wykluczenia
moliwoci, e o ni tu chodzi. Tutaj chodzi najprawdopodobniej o zaginione 4 preludia
(K-284a).
15 Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306).
16 Chodzi o francuskie wydanie "Szkoy skrzypcowej" Leopolda Mozarta. Podrcznik
kompozycji Voglera to Tonwissenschaft und Tonsetzkunst. Sonaty Nicolasa Josepha
Hulimandla. Koncerty Johanna Samuela Schrtera.
17 Nie wiadomo dokadnie, ktre sonaty fortepianowe mia Mozart na myli, nie s to w
kadym razie (jak dotychczas sdzono) sonaty oznaczone numerami (K-330, K-33I i K332, ktre powstay, jak wykazay najnowsze badania, najwczeniej w roku 1780, a
najpniej (i najprawdopodobniej) dopiero w roku 1783.
18 Symfonia dla Concerts Spirituels - D-dur "Paryska" (K-297); Symfonia koncertujca
na kwartet instrumentw dtych (K-297B - zaginiona), dwa kwartety fletowe na flet,
skrzypce, altwk i wiolonczel: K-285, K-285a; kwartet fletowy K-285b (zachowany w
aranacji, ktrej autorstwo Mozarta jest kwestionowane) powsta w Wiedniu w 1781 lub
1782 roku. Koncert C-dur na flet i harf (K-299).
19 Nic nie wiadomo na temat kapitana grenadierw Hopfgartena. Barona Georga
Wilhelma von Hopfgartena oraz barona Friedricha Karla von Bosego Mozartowie
poznali w Paryu w roku 1763.
20 W 1766 Mozart ofiarowa siostrze na imieniny Dwertimento D-dur (K-25i).
103. DO FRIDOLINA WEBERA W MANNHEIMIE

Pary, 29 lipca 1778

Monsieur, mon tres cher et plus cher Amy!
(...) Musz panu powiedzie co bardzo wanego, ale za pomoc zwyczajnych sw
wyrazi si tego nie da. Pan mnie rozumie1.
Tymczasem ycz panu, by dwr przenis si do Monachium albo eby pozosta w
Mannheimie, eby pana uposaenie zostao podwyszone, a pana crka, Mademoiselle,
dostaa dobr pensj i eby zupenie pozby si pan dugw i mg swobodnie
odetchn. Z czasem wszystko si uoy. A jeli nie? Trzeba si uzbroi w cierpliwo i
czeka, a potem - gdzie indziej poszuka czego innego i swoj sytuacj poprawi.
Przyjacielu, gdybym tak mia pienidze, ktre ludzie wcale na to nie zasugujcy
bezmylnie trwoni, ach, gdybym je mia! Z jak radoci
pomgbym panu! Ale niestety. Ten, co by chcia, nie moe, a ten, co by mg, nie chce!
A teraz prosz posucha. Bd prbowa (by moe nie nadaremnie) cign pana z
crk do Parya. Jest tylko jeden problem, a mianowicie taki, ze pan Legros2 (dyrektor
Concerts Spirituels), z ktrym ju rozmawiaem na ^mat mojej przyjaciki, nie moe jej
na t zim sprowadzi, poniewa Ostaa ju zaangaowana Madame Lebrun3, a nie ma
obecnie moliwoci Paci dwch solistek w taki sam sposb, zgodnie z ich
kwalifikacjami (inaczej bym si nie zgodzi).
26l
Listy
Nic wic nie mona teraz zrobi, ale na przysz zim bdzie to moliwe. Mog tylko
powiedzie, e jeli naprawd nie bdzie pan mg wytrzyma, ale ju tak zupenie,
wtedy niech pan przyjeda do Parya. Podr, wyywienie, mieszkanie, drzewo na opa
i wiece, nic pana nie bd kosztoway, ale to nie wystarczy. Mgby pan jako wybrn
tej zimy, bo s tu koncerty particuliers, a ja ze swojej strony moe mgbym co
zaatwi na Concerts des Amateurs 4. Tylko e co robi latem? Jeli za idzie o nastpn
zim, to nie mam adnych obaw, na pewno zostanie pan zaangaowany do Concerts
Spirituels. Basta! Prosz napisa, co pan o tym sdzi. Ja ze swej strony zrobi wszystko
co moliwe. (...)
Tymczasem prosz wykorzysta wszelkie moliwoci, eby dosta podwyk oraz
uzyska godziwe wynagrodzenie dla paskiej crki. Musi pan zwraca si o to na
pimie.
Nb. gdyby nasza bohaterka miaa piewa na dworze, a pan nie mia jeszcze adnej
odpowiedzi lub odpowied bya niezadowalajca, niechaj pod pretekstem lekkiej
niedyspozycji nie piewa. (...) Gdy wybieg ten powtrzy pan kilka razy, wtedy niech
zapiewa. Zobaczy pan, jakie to zrobi wraenie. Koniecznie musi pan mie min bardzo
zmartwion, e wanie w dniu, w ktrym miaa wystpi, jest niedysponowana.
Nb. jeli to si powtrzy trzy lub cztery razy, wtedy zrozumiej. I wanie o to chodzi. A
kiedy potem zapiewa znowu, to nb. trzeba, eby wiedzieli, i robi to wycznie z
grzecznoci. Powinna po prostu powiedzie, e jeszcze nie cakiem wy dobrzaa, ale e
stara si robi co w jej mocy dla ukontentowania ksicia elektora. Wtedy jednak
powinna zapiewa jak tylko najlepiej potrafi, z sercem. Postpujc w taki sposb
powinien pan stale przypomina o swych sprawiedliwych daniach i to zarwno na
pimie, jak ustnie. (...)
A teraz przejdmy pokrtce do moich spraw. Musz tutaj tak pracowa, e a si nie da
tego opisa, a poza tym wszystko posuwa si tak powoli. Jeli si nie jest bardzo
sawnym, to niewiele mona zdziaa w dziedzinie kompozycji. W poprzednich listach

pisaem, jak trudno jest zdoby odpowiednie libretto. Z tego co panu napisaem o ich
muzyce, atwo pan sobie wyobrazi, e nie jest mi tutaj wesoo i (mwic midzy nami)
mam nadziej, e wyjad std jak najprdzej5.
Pan Raaff niestety nie powrci do Mannheimu przed kocem sierpnia, ale wtedy
wemie si od razu za moje sprawy, tote mona mie niejak nadziej. Ale jeli si to
nie uda, wtedy niewtpliwie pojad do Moguncji. Hrabia Sickingen6 (byem u niego
wczoraj i dugo z nim rozmawiaem o panu) ma tam brata i sam zaproponowa mi jego
pomoc. To jest moja nadzieja, ale niech to pozostanie na razie midzy panem, panem
hrabi a mn. Poza tyrn chocia moja obecna sytuacja jest dosy smutna, nic nie smuci
mnie bardzie), jak niemono przysuenia si panu tak, jak bym chcia. Przysigam na
honor.
Adieu, najlepszy przyjacielu. ycz panu wszystkiego dobrego. (...) Moe
262
1778
pan by pewny, e zrobi absolutnie wszystko, by wasz sytuacj poprawi.
Gdyby nie to, e mam ojca i siostr, o ktrych musz si troszczy (...), nie zawahabym
si ani przez moment, aby (nie dbajc wcale o wasny mj los) wszystkie swe siy i
myli zwiza z paskim losem, poniewa pana dobro, pana zadowolenie i pana
szczcie byyby (gdybym ju myla o sobie) rwnie moim szczciem.
Adieu.
Paski na zawsze Mozart
B/D 469
1 Nagwek po francusku: "Monsieur, mj bardzo drogi i najdroszy Przyjacielu!" List
jest pisany po niemiecku. Aluzja do zwizku uczuciowego Mozarta z Alojz, crk
Fridolina Webera.
2 Joseph Legros - patrz: 94/3.
3 Franziska Dorothea Lebrun, z domu Danzi (1756-1791), piewaczka; polubia oboist
Ludwiga Augusta Lebruna (1752-1790). Oboje zostali zaangaowani do kapeli
dworskiej w Mannheimie. Na Concerts Spirituels wystpowali oboje w kwietniu 1779.
4 Mozart wyranie przecenia tu (i dalej) moliwoci swoich wpyww w Paryu.
5 Mozart sam sobie zaprzecza. Wyej napisa, e chce cign Weberw do Parya na
przysz zim, tutaj, e chciaby to miasto natychmiast opuci. Najpewniej do tego listu
powraca kilkakrotnie i w jego czci drugiej zapomnia, co napisa by w pierwszej, nie
mwic ju o tym, e propozycja cignicia Weberw do Parya najwyraniej nie bya
przemylana ani szczera.
6 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen (patrz: 93/3), jego brat w Moguncji: hrabia
Wilhelm Sickingen.
104. DO ALOJZY WEBER W MANNHEIMIE
Pary, 30 lipca 1778
Carissima Amica!
Wybacz prosz, e nie posyam ci jeszcze wariacji na temat arii, ktr mi daa2,
musiaem jednak niezwoocznie odpowiedzie na list twojego ojca3 1 nie starczyo mi
czasu na ich przepisanie. Nie mog wic wysa ich teraz, ale otrzymasz je na pewno w
nastpnym licie. Mam te nadziej, e moje sonaty 4 wkrtce bd wysztychowane, a
przy okazji dostaniesz rwnie scen
opoh di Tessaglia, ktra jest ju prawie gotowa5. Jeli bdziesz z niej zadowolona tak
jak ja, to bd mg powiedzie, e jestem czowiekiem ^czsirwym. A ponadto

czekajc na satysfakcj, jako e z twej strony bdzie P^na, dowiem si o walorach tej
sceny (walorach, jakie ty oczywicie
ostrzegasz, bo napisaem j wycznie dla ciebie i poza twoimi, adne inne Pochway
mnie nie interesuj), a sam mog powiedzie, e jest to najlepsza kompozycja tego
rodzaju, jak napisaem w yciu.
263
Listy
Zrobiaby mi wielka przyjemno, gdyby od razu, z ca pilnoci, zechciaa
popracowa nad scen z Andromedy (Ah, lo previdi!) 6, ktra dobrze tobie pasuje i na
pewno przyniesie ci zaszczyt. Chciabym ci zwrci szczegln uwag na ekspresj.
Prosz te, aby zechciaa si wczu w sens i si sw, wej w rol, postawi si w
sytuacji Andromedy... Pomyl, e jeste Andromed... Jeli mnie posuchasz, to z twoim
piknym gosem i znakomitym sposobem piewania w krtkim czasie osigniesz
doskonao.
Znaczna cz nastpnego listu, ktry bd mia zaszczyt do ciebie napisa, bdzie
zawieraa krtk eksplikacj sposobu i metody. Chciabym, aby j wykorzystaa przy
wykonywaniu tej sceny. Ale najpierw przestudiuj j sama. Potem dostrzeesz rnic...,
co bdzie dla ciebie niemaym poytkiem..., chocia jestem zupenie pewny, e nie
trzeba bdzie wiele poprawia i zmienia, bo sporo efektw, o jakich myl, osigniesz
sama. Wiem to z dowiadczenia... Do arii Non so., d'onde viene7, ktrej si sama
nauczya, nie miaem nic do dodania, nic do skrytykowania, nic do poprawienia.
Wykonaa j ze smakiem, stosujc tak metod i tak ekspresj, o jakich mylaem. Jak
widzisz, mam pene zaufanie do twojego talentu
i umiejtnoci, i nie bez racji.
Basta! Jeste zdolna..., nawet bardzo zdolna!... Zachcam ci tylko i bardzo gorco
prosz, by bya tak dobra i co pewien czas zajrzaa do moich listw i wykorzystaa
moje rady. Moesz by pewna, e we wszystkim, co powiedziaem i co mwi,
przywieca mi jeden cel - twoje dobro. Do tego
zmierzam ze wszystkich si.
Carissima Amica. Mam nadziej, e cieszysz si dobrym zdrowiem, bo twoje zdrowie
jest dla mnie czym najcenniejszym na wiecie. Dlatego
prosz, dbaj o nie.
Jeli idzie o moje zdrowie, o ktre wcale nie dbam, to mam si dobrze,
tylko moja dusza jest niespokojna i bdzie tak dugo niespokojna, a j ukoi pociecha i
pewno, e twoim zaletom i talentowi w kocu zostanie oddana sprawiedliwo. Ale
naprawd szczliwym czowiekiem bd dopiero wtedy, kiedy zaznam rozkoszy
ujrzenia i ucaowania ci z caego serca. To wszystko, czego mgbym sobie yczy i
pragn. I tylko w tym pragnieniu znajduj
pociech i spokj.
Prosz, pisz do mnie czsto! Nie wyobraasz sobie, jak wielk rado
sprawiaj mi twoje listy. Chciabym te, aby po kadej lekcji u pana Marchanda8
zechciaa mi opisa jej przebieg. Zreszt te lekcje polecam ci
bardzo gorco.
Basta! Wiesz teraz, e interesuje mnie wszystko, co ciebie dotyczy.
A propos. Chciabym ci przekaza tysic pozdrowie od pana, ktry tutaj jest moim
jedynym przyjacielem. Bardzo go powaam i lubi, bo jest rwnie przyjacielem twojej
rodziny. Wielokro mia okazj noszenia ci na rkach i setki razy ci caowa, gdy

bya maleka. Jest to pan Kymii9 - malarz ksicia elektora. Przyja jego zawdziczam
panu Raaffowi, ktry jest moim
264
1778
i jego przyjacielem, a take przyjacielem rodziny Weberw. Raaffwie dobrze, e nie
mona by moim przyjacielem, nie bdc jednoczenie twoim przyjacielem. Pan Kymii,
ktrego tu wszyscy podziwiaj, nie przestaje opowiada o tobie, a ja mu nie przerywam.
Rozmowa z nim sprawia mi ogromn przyjemno, a on - prawdziwy przyjaciel twojej
rodziny - wie od Raaffa, e nie mona mi zrobi wikszej przyjemnoci, jak
opowiadajc o tobie. I on o tym stale pamita.
Addio carissima Amica! yj gorcym pragnieniem dostania listu od ciebie. Prosz, nie
ka mi czeka zbyt dugo i tskni zbyt dugo. W nadziei, e rycho dostan od ciebie
odpowied, z caego serca cauj ciebie i twoje rce, i pozostaj na zawsze twoim
prawdziwym i szczerym przyjacielem.
W. A. Mozart
Bardzo prosz, ucauj w moim imieniu twoj drog pani matk oraz wszystkie panny
twoje siostry.
B/D 470
1 To jedyny zachowany list Wolfganga do Alojzy; w caoci jest po wosku.
2 Nie s to, mwic cile, wariacje, lecz. opracowanie na fortepian arii Non so, d'onde
viene (K-294). Istnieje w kilku wersjach.
3 List Fridolina Webera z 15 lipca 1778 nie zachowa si; Mozart odpowiedzia mu
listem (nr 103) z 29 lipca.
4 Chodzi o sonaty na skrzypce i fortepian: K-30I, K-302, K-303, K-304, K-305 i K-30.
5 Recytatyw i aria Popali di Tessaglia - lo non chiedo eterni Dei (K-3i6).
6 Recytatyw, aria i cavattina na sopran i orkiestr Ah, lo previdi! - Ah, t'invola - Deh,
non varear (K-2y2), napisane w roku 1777 w Salzburgu dla Josephy Dusek.
7 Aria Non so, d'onde viene na sopran i orkiestr (K-294) do tekstu z Olimpiad
Metastazja.
8 Theobald Hilarius Marchand (1746-1800) - kierowa teatrem niemieckim kurfirsta
Karola Teodora w Mannheimie i w Monachium. Alojzie dal kilka lekcji ruchu
scenicznego.
9 Franz Peter Joseph Kymii (ok. 1748 - ok. 1813), malarz portrecista na dworze w
Mannheimie. W Paryu przebywa w zwizku z przygotowywan wystaw swoich
obrazw.
105. DO OJCA W SALZBURGU
Pary, 31 lipca 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
() Jak tata wie, jeszcze nigdy w yciu nie widziaem, jak umiera czowiek, cho byem
tego ciekaw, i trzeba byo, eby pierwsz osob bya ^oja matka! Myl o tej chwili nie
dawaa mi spokoju. Gorco prosiem Boga, ^y mi da si j znie... I Bg mnie
wysucha.
List papy bardzo mnie zasmuci, ale jednoczenie uspokoi, poniewa Papa przyj to jak
trzeba i nie musz si ju lka o los kochanego papy
265
Listy

i kochanej siostry. Pierwsza rzecz, jak zrobiem po jego przeczytaniu, to padem na

kolana i z caego serca podzikowaem Bogu za t ask. (...) Niepewno byaby dla
mnie wielkim nieszczciem i gdyby si co stao, mgbym si zaama. Dlatego
prosz, dbajcie o swoje zdrowie, ktre jest mi tak drogie, a majc wiadomo, e jestem
dla was osob najdrosz na wiecie, ju teraz pozwlcie mi si cieszy i radowa
szczciem, e wkrtce bd mg was oboje ucaowa.
Czytajc list od papy miaem zy w oczach, zy szczcia, poniewa jest on jeszcze
jednym dowodem mioci ojcowskiej, dowodem, e papa bardzo si o mnie troszczy. Ze
wszystkich si bd si stara by godnym tej mioci.
W podzikowaniu za czarny proszek1 cauj rce papy. Ale jestem pewien, e ucieszy
pap wiadomo, i nie jest mi ju potrzebny. Przydaby si w czasie choroby drogiej
mamy, ale teraz, dziki Bogu, jestem zdrw i w dobrej formie. Czasami tylko nachodzi
mnie melancholia, mija jednak, kiedy dostaj list od papy, a take kiedy do niego pisz.
Ale prosz mi wierzy, e te chwile melancholii nie nachodz mnie bez przyczyny.
Ile zapaciem za list z czarnym proszkiem? 45 sous. Chciaby papa ode mnie krtki opis
choroby i wszystkich zwizanych z ni okolicznoci? Bardzo prosz, ale napisz krtko
i tylko to, co najwaniejsze, bo to ju przeszo, ktrej zmieni nie mona, a poza tym
musz zostawi miejsce na opisanie mojej situation.
Pragn od razu powiedzie, e moja bogosawiona matka musiaa umrze i e aden
lekarz na wiecie nie mg jej uratowa. Po prostu taka bya wola Boa. Jej czas
nadszed i Bg zechcia j zabra do siebie.
Sdzi papa, e zbyt pno puszczono jej krew? Moliwe. Bardzo si przed tym bronia,
a ja byem raczej po stronie tych, co puszczanie krwi odradzali. Usiowaem j namwi
na lewatyw - nie chciaa si zgodzi. Nie mogem nalega bardziej, bo nie znam si na
tym, a w razie niepowodzenia bybym odpowiedzialny. Gdyby chodzio o moj wasn
skr, dabym natychmiast swj consens. Tutaj jest to czsto praktykowane i lewatyw
robi si nawet w razie lekkiego zaparcia. Zreszt przyczyn tej choroby byo wanie
wewntrzne zaparcie, przynajmniej tak mi mwiono. Nie umiem dokadnie powiedzie,
ile jej krwi puszczono, bo tutaj nie mierzy si w uncjach jak u nas, ale w paletach2.
Spuszczono jej dwie pene palety. Chirurg powiedzia, e to byo konieczne, ale wicej
ju ciga nie chcia, poniewa tego dnia byo bardzo gorco. Przez par dni czua si
dobrze, potem dostaa rozwolnienia, ale nikt nie przywizywa do tego znaczenia.
Tutaj to rzecz bardzo powszechna i wanie obcokrajowcy, ktrzy pij^ duo wody,
najczciej dostaj biegunki. Wiem, bo na pocztku pobytu sam tego dowiadczyem,
ale jak tylko przestaem pi czyst wod, a zaczem ^ miesza z winem, to si to wicej
nie powtrzyo. Nie mona jednak cakiem si obej bez picia wody, wobec tego pij
wod oczyszczan lodem. Zawsze przed snem wypijam dwie szklanki wody z lodem.
266
1778
Co byo potem? i9-go zacza si skary na bl gowy i tego dnia po raz pierwszy w
ogle nie wstaa z ka. A wic i8-go wstaa po raz ostatni. 20-go dostaa dreszczy, a
potem gorczki - daem jej proszki antyspazmatyczne.
Wielokrotnie chciaem posa po doktora, ale si wzbraniaa. Powiedziaa, e
francuskim medikusom nie ufa. Zaczem si zastanawia, jak znale niemieckiego
doktora, ale nie mogem wyj z domu. Niecierpliwie czekaem na pana Hain3, ktry
odwiedza nas codziennie, ale tym razem wyjtkowo nie zjawi si przez dwa dni z

rzdu. Wreszcie przyszed, ale z kolei niemiecki doktor nie mg przyj nastpnego
dnia i przyszed dopiero 24-go.
W przeddzie, kiedy tak bardzo na niego czekaem, okropnie si przestraszyem, gdy
mama nagle stracia such 4.
Doktor - siedemdziesicioparoletni Niemiec - da jej proszki rabarbarowe z winem. Nie
rozumiaem dlaczego: "Przecie wino rozgrzewa!" - powiedziaem. Wszyscy
zaprotestowali. "Jak to? Co pan mwi? Wino nie rozgrzewa, lecz wzmacnia! To woda
rozgrzewa!".
Tymczasem nieszczsna chora przez cay czas domagaa si wody, a ja tak bardzo
chciaem jej uly. Nie wyobraa sobie papa, jak bardzo cierpiaem, ale nie miaem
wyjcia i w imi Boe musiaem zostawi j w rkach medikusa. Mogem si tylko
modli, eby jej Bg pomg i eby nastpia poprawa. Chodziem w kko, jak bym
rozum straci. Miaem duo czasu na komponowanie, ale nie byem w stanie napisa ani
nutki.
25-go doktor nie przyszed, zjawi si dopiero 26-go i moe sobie papa wyobrazi, co
czuem, gdy nagle powiedzia: "Obawiam si, e nie przetrzyma nocy, w kadej chwili
moe umrze, nawet w wygdce. Niech pan pole po ksidza, eby si moga
wyspowiada".
Pobiegem na koniec ulicy de la Chaussee d'Antin i jeszcze dalej, szuka pana Hainy...
Wiedziaem, e jest na koncercie u pewnego hrabiego. Obieca, e przyjdzie nazajutrz z
niemieckim ksidzem. Wracajc od Hainy wstpiem do Grimma i Madame d^pinay3.
Oboje si bardzo gniewali, e nie powiadomiem ich wczeniej, co si stao, bo
przysaliby natychmiast swojego doktora... Nie powiedziaem, e mama nie chce
francuskiego doktora, ale oni bardzo nalegali i obiecali, e doktor przyjdzie jeszcze tego
samego dnia. W domu powiedziaem mamie, e widziaem si z panem Hain i z
niemieckim ksidzem, ktry sporo o mnie sysza i bardzo chcia mnie posucha, e
jutro oboje do nas przyjd z wizyt. Mama przyja to jako rzecz naturaln, a poniewa
wiedziaem, e ma si lepiej, nie powiedziaem nic wicej.
Jak si okazuje, krtko nie umiem opowiada... Lubi opowiada dokadnie 1 ze
wszystkimi szczegami, myl jednak, e papa rwnie. Ale musz napisa jeszcze o
innych sprawach, pilniejszych, i dlatego dalszy cig tej historii bdzie w nastpnym
licie6.
Ju w poprzednim licie napisaem, jak maj si moje sprawy oraz e ^zystkie rzeczy
witej pamici mamy s w porzdku. Gdy dojd do tego Punktu, opowiem jak si
wszystko odbyo. Najwaniejsze zaatwiem z panem
Listy
Hain. Jej rzeczy - ubrania, bielizn, klejnoty - dobrze zapakuj i najblisz okazj
wyl do Salzburga. Pomoe mi w tym pan Gschwendtner7. (...) Pan Grimm zapyta
mnie ostatnio:
- Co mam napisa ojcu? Co pan zamierza robi? Czy zostanie pan tutaj,
czy pojedzie do Mannheimu?
Nie mogem si powstrzyma, eby si nie umiechn.
- A c ja teraz mgbym robi w Mannheimie? Gdybym tu w ogle nie przyjecha, to
co innego, ale skoro ju przyjechaem, to musz zrobi wszystko, eby mj pobyt tu
wykorzysta.
- No tak - odpar Grimm - nie sdz jednak, eby mogo si panu
powie.

- A to dlaczego? Wok widz cae tumy marnych niewydarzecw,

ktrym si jako udaje, a mnie, z moim talentem, miaoby si nie powie? Zapewniam
pana, e bardzo bym chcia by w Mannheimie i otrzyma tam jak posad, ale w
sposb honorowy, bez wystawiania na szwank mojej reputation. Musiabym jednak
mie pewno, bo bez niej nie zrobi nic
w tym kierunku.
- No tak - odpar Grimm - ale obawiam si, e nie jest pan do
aktywny, zbyt mao zabiega pan o swe sprawy.
- Tak, to dla mnie najtrudniejsze, ale z powodu choroby mamy nigdzie
nie mogem pj.
Poza tym dwie z moich uczennic s na wsi8, a trzecia (crka hrabiego de
Guines'a) wkrtce bdzie wychodzi za m i rezygnuje z nauki, co dla mnie nie jest
bynajmniej nieszczciem. Nic przez to nie trac, bo tyle, co mi paci hrabia, dostan
wszdzie. Prosz sobie wyobrazi, e hrabia de Guines, do ktrego chodziem
codziennie na dwie godziny, zayczy sobie 24-ch lekcji (a paci si zawsze po i2-u
lekcjach) i wyjecha na wie. Po 10-u dniach wrci, ale mnie o tym nie powiadomi i
gdybym si przypadkiem nie dowiedzia, wci bym nie wiedzia, e wrci. W kocu
guwernantka wzia sakiewk i mwi:
- Prosz wybaczy, e teraz zapac panu tylko za 12 lekcji, ale nie mam
wicej pienidzy.
Bardzo to szlachetne! Daa mi 3 luidory9 dodajc:
- Mam nadziej, e jest pan usatysfakcjonowany, bo jeli nie, to prosz
powiedzie.
Pan hrabia jest bez honoru. Zapewne sobie pomyla - 0to mody czowiek, a do tego
durny Niemiec - jak o nas mwi Francuzi - a wic powinien by zadowolony". Ale
durny Niemiec wcale nie by zadowolony i pienidzy nie przyj. Chcia mi zapaci za
co drug lekcj, a to chyba dlatego, e ju od czterech miesicy ma mj koncert na flet i
harf, za ktry mi jeszcze nie zapaci. Poczekam a odbdzie si lub, a potem pjd do
guwernantki i zadam pienidzy.
Najbardziej drani mnie, e ci gupi Francuzi myl, e wci mam 7 lat. Pani d'Epinay
powiedziaa mi bardzo powanie, e wszyscy mnie tuta)
268
1778
traktuj, jakbym by debiutantem (z wyjtkiem muzykw, ktrzy tak nie uwaaj), lecz
tutaj liczy si tylko opinia tumu.
Nazajutrz po rozmowie z Grimmem udaem si do hrabiego Sickingena10, ktry
przyzna mi cakowicie racj, to znaczy, e powinienem by cierpliwy, poczeka a
Raaff przyjedzie do Mannheimu i zajmie si moj spraw. A jeli
nic z tego nie wyjdzie, to hrabia Sickingen obieca, e wystara si dla mnie o posad w
Moguncji.
W zwizku z tym mam zamiar postara si tutaj o jak najwiksz liczb uczniw, eby
jak najszybciej zarobi, w nadziei e wkrtce co si odmieni. Musz przyzna, bo nie
chc temu zaprzecza, e najchtniej bym si std wyrwa. Dawanie lekcji to nie arty,
to praca wyczerpujca, a jeli si ma niewielu uczniw, to si niewiele zarabia. I niech
papa nie sdzi, e przemawia przeze mnie lenistwo. Nie! Ale to jest zupenie sprzeczne z
moimi ambicjami i z moim stylem ycia. Wie papa doskonale, e muzyka pochania
mnie bez reszty, e wypenia cay mj czas. Lubi o niej rozmyla, lubi j studiowa i

si nad ni zastanawia. Niestety lekcje cakiem to uniemoliwiaj. Bo jeli nawet trafi

mi si par wolnych godzin, to przecie rozsdniej wykorzysta je na odpoczynek ni na
dodatkow prac.
Jak si maj sprawy z oper? Napisaem to papie w poprzednim licie. Albo napisz
wielk oper, albo nie napisz adnej. Inaczej nie mog myle. Bo jeli napisz ma
oper, to mao zarobi. Tutaj si wszystko przelicza. A jeli nie spodoba si ona tym
durniom Francuzom, to wtedy wszystko skoczone. Wicej moliwoci skomponowania
opery nie bd mia. Niewiele wic bym zarobi, a co gorsza mgbym narazi swj
honor. Napisanie wielkiej opery jest bardziej opacalne. A poza tym jest to po prostu
moja dziedzina, w ktrej czuj si pewnie, jest rwnie dla mnie rdem satysfakcji.
Daje te wiksze szans powodzenia, poniewa wielkie dzieo stwarza wicej okazji i
wicej moliwoci wykazania si. Niech tylko zamwi u mnie oper, wcale si tego nie
boj.
To prawda, e ten ich jzyk wymyli chyba diabe i doskonale zdaj sobie spraw z
wszelkich trudnoci, jakie musi pokona kompozytor, a przecie czuj si na siach, by
stawi im czoa i eby podoa im tak, jak inni kompozytorzy, nawet lepiej. Gdy tylko
pomyl, e mgbym napisa oper, czuj jak si we mnie zapala ogie, jak moje rce i
stopy przenika dreszcz podniecenia i niecierpliwoci, eby tym Francuzom pokaza,
jacy s Niemcy,
^by nauczyli si ich ceni i szanowa.
f \
Najwikszy problem bdzie ze piewakami, ale i na to jestem przygotowany. Nigdy nie
zaczynam od dyskutowania. Jeli mnie kto sprowokuje,
Potrafi si broni, ale zawsze, o ile to moliwe, unikam pojedynkw. Nie ^bi si bi z
karami. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Listy
I jeszcze mae misz-masz!
(...) Przedwczoraj dostaem list od mojego drogiego przyjaciela pana Webera 11, ktry
napisa, e nazajutrz po przyjedzie kurfirsta do Mannheimu podano do wiadomoci, e
rezydencja ksicia zostanie przeniesiona do Monachium. Ta wiadomo bya dla miasta
jak grom z jasnego nieba. Rado jego mieszkacw jeszcze poprzedniego dnia tak
bardzo widoczna, chociaby w iluminacji miasta, natychmiast ostyga i zgasa.
Poinformowano muzykw, e kady moe razem z dworem przenie si do
Monachium lub jeli chce, pozosta na miejscu z zachowaniem dotychczasowego
uposaenia. Decyzj w tej sprawie naley dostarczy na pimie i opiecztowan w cigu
4-ch dni. Weber, ktry jak papa wie, znajduje si w do niewesoej sytuacji, napisa:
"W zwizku z moj trudn sytuacj nie mog si przenie do Monachium razem z
moim askawym panem, cho bardzo bym tego pragn".
W paacu odbya si przedtem wielka akademia muzyczna, na ktrej biedna Weberwna
nie piewaa, co zawdzicza kilku niechtnym jej osobom, cho nie wiadomo, kto
macza w tym palce. Ale pniej odbya si akademia u barona von Gemmingena12, na
ktrej obecny by hrabia Seeau. Tam Weberwna zapiewaa dwie moje arie13. (...)
Adieu (...)
B/D 471
1 Czarny proszek - Pulvis epilepticus niger.
2 Specjalne szklane naczynie o pojemnoci ok. 120 cl.

3 Franz Joseph Haina (1729-1790), osiady w Paryu Niemiec, meloman i muzyk (gra
na trbce), m Gertrudy Haina (z domu Brockmuller) - wydawcy muzycznego w
Paryu.
4 Na temat choroby Anny Marii Mozart - patrz rwnie: 99/1.
5 Baron von Grimm i Madame d'Epinay mieszkali przy ulicy de la Chaussee d'Antin pod
nr 5. Mozart przeprowadzi si do nich po mierci matki.
6 Mozart nie dotrzyma sowa - dalszego cigu opisu choroby nie bdzie.
7 Vital (wa. Kari Gallus) Gschwendtner - salzburski kupiec galanterii metalowej.
Z racji swego zawodu wiele podrowa.
8 Nie wiadomo o jakich uczniach mowa. Crka hrabiego de Guines'a polubia latem
niejakiego pana de Chartusa (pniejszego hrabiego de Castriesa), ale zmara w poogu
w 1780. Dla hrabiego de Guines'a i jego crki Mozart napisa Koncert podwjny C-dur
na flet i harf?
(K-299).
9 3 luidory = 33 floreny.
10 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen - patrz: 93/3.
11 Fridolin Weber - ojciec Alojzy.
12 Baron Otto von Gemmingen - patrz: 93/4.
13 Zapewne arie: K-294 i K-272.
270
1778
io6. DO KSIDZA JOSEPHA BULLINGERA W SALZBURGU
Pary, 7 sierpnia 1778 Najdroszy przyjacielu!
Najpierw chciabym ci podzikowa z gbi serca za ten nowy dowd przyjani, jaki mi
dae zajmujc si moim ojcem, przygotowujc
i pocieszajc go po przyjacielsku. Sw misj wypenie znakomicie - to jego sowa1.
Najlepszy przyjacielu, jake ci mam dzikowa? Zawdziczam ci uratowanie mojego
kochanego ojca! Pozwl jednak, e na tym rzecz zakocz i nie bd duej dzikowa czuj si na to zbyt saby i nieporadny. Twoim dunikiem pozostan na zawsze. Bd
jednak cierpliwy! Na honor, jeszcze nie jestem w stanie odda ci tego, co wiesz2, ale si
nie obawiaj! Bg mi pomoe czynem udowodni to, czego nie umiem wyrazi sowami.
Tak mam nadziej! Ale nim si to stanie, nim bd mia to szczcie, zechciej, prosz,
darzy mnie dalej twoj bezcenn przyjani i przyj ode mnie m wieczn przyja
(...), ktra cho moe nie bdzie ci bardzo przydatna, jest jednak trwaa i szczera.
Wiesz, e najprawdziwszymi i najlepszymi przyjacimi s ludzie biedni... Bogaci nic
nie rozumiej z przyjani, zwaszcza ci, co do bogactwa doszli przypadkiem. Ci
bowiem, korzystajc z fortuny, o przyjani czsto zapominaj! Lecz jeli czowiek
znajdzie si w korzystnej sytuacji nie w wyniku lepego losu, a dziki sprawiedliwej
szansie i wasnym zaletom, jeli w trudnych momentach nie straci nadziei, nie
sprzeniewierzy si religii, zachowa ufno w Bogu, jeli pozostanie dobrym
chrzecijaninem i uczciwym czowiekiem, potrafi doceni prawdziwych przyjaci,
jednym sowem - jeli
naprawd zasuy sobie na lepszy los, to takiego czowieka nie trzeba si obawia! (...)
Wiesz drogi przyjacielu, jak bardzo nienawidz Salzburga! I to nie tylko z powodu
doznanych tam niesprawiedliwoci, co zreszt mogoby wystarczy w zupenoci, aby to
miejsce wykreli z pamici! (...)

Dla mnie najwikszym szczciem byoby ucaowanie kochanego ojca 1 kochanej

siostry i to jak najprdzej, ale nie mog zaprzeczy, e moja rado "yaby podwjna,
gdybym mg to uczyni gdzie indziej. Bo wszdzie (ale ^e w Salzburgu!) mam wiksze
szans i wiksze nadzieje na ycie szczliwe 1 penione. (...) Salzburg nie jest miejscem
odpowiednim dla mego talentu, Poniewa w ogle muzycy nie maj tam uznania, a poza
tym nic si tam nie ^Je, nie ma teatru ani opery. A gdyby nawet chcie wystawi tam
oper, o kto by j piewa? W Salzburgu, od piciu, szeciu lat, w dziedzinie
211
Listy
organizacji muzyki jest wiele rzeczy niepotrzebnych, a brak tego, co naprawd
konieczne i niezbdne. (...)
Twj prawdziwy przyjaciel i oddany suga
Wolfgang Romatz3
B/D 475
1 W licie do syna (B/D 467) Leopold napisa: "Dowiedz si, e Bullinger wywiza si
ze swej misji znakomicie". Oczywicie chodzi o przygotowanie Lepolda na wiadomo
o mierci
Anny Marii.
2 Ksidz Joseph Bullinger poyczy Mozartowi 300 florenw na podr do Parya.
3 Kolejny anagram nazwiska Mozarta, podobnie jak Trazom.
107. DO OJCA W SALZBURGU
St. Germain, 27 sierpnia 1778
Mon tres cher Pere!
Pisz w wielkim popiechu. Zwrci papa uwag, e nie jestem w Paryu? Od dwch
tygodni jest tu pan Bach z Londynu2 - ma skomponowa oper francusk i przyjecha
specjalnie na przesuchanie piewakw, potem pojedzie do Londynu, aby napisa oper,
a nastpnie wrci, eby j tu wystawi. Moe sobie papa wyobrazi moj i jego rado z
tego spotkania. Moliwe, e jego rado nie bya tak szczera, ale musze przyzna, e to
czowiek uczciwy i w postpowaniu z ludmi prawy. Bardzo go lubi i powaam, o
czym papa wie dobrze. Wiem, e wszdzie mnie chwali, ale bez przesady, nie jak
niektrzy. On robi to szczerze i powanie. Jest tu te Tenducci3 - najbliszy przyjaciel
Bacha. By zachwycony, kiedy mnie zobaczy.
A teraz opowiem, jak to si stao, e przyjechaem do Saint Germain. Nie wie papa
zapewne, e jest tutaj marechal de Noailles 4. Mwi mi, e byem tu przed 15-ma laty,
ale ja nie pamitam. Pan de Noailles bardzo ceni Tenducciego, a z kolei Tenducci ceni
mnie i dlatego chcia mnie z nim pozna. Wprawdzie nic tutaj nie zarobi, moe
najwyej dostan jaki prezent, ale te nic nie strac, bo pobyt nic mnie nie kosztuje. A
wic jeli nawet nic nie dostan, to poczynione tu znajomoci mog si okaza bardzo
przydatne.
Mao mam czasu, bo do niedzieli musz napisa dla Tenducciego scen
z fortepianem, obojem, rogiem i fagotem5.
Muzycy Noailles'a to Niemcy - graj bardzo dobrze. Ju dawno chciaem napisa do
papy, ale jak tylko zaczem, trzeba by0 wyjecha do Saint Germain i list zosta w
Paryu. Mylaem, e wr? wieczorem tego samego dnia, tymczasem jestem ju tutaj
osiem dni. D
272,

1778
Parya wrc przy najbliszej okazji, chocia z powodu mojej nieobecnoci niewiele
trac. Obecnie mam tylko jedn uczennic6, pozostae s na wsi. Napisa std nie
mogem, bo trzeba tu wyczekiwa cierpliwie na okazj przekazania listu do Parya.
Chwali Boga jestem zdrowy i mam nadziej, e podobnie jest z wami. Niech papa
bdzie cierpliwy. Tutaj wszystko posuwa si nazbyt wolno. Najpierw trzeba mie
przyjaci. Francuzi s jak Niemcy - na og wszystko koczy si na sowach: chwal,
zachwycaj si, prawi komplementy, ale nic z tego nie wynika. Wszelako trzeba mie
nadziej, e przecie w kocu uda si zbudowa swe szczcie. W kadym razie poytek
z tego mam taki, e za mieszkanie i za jedzenie nic nie pac.
Gdyby papa do nich pisa7, to znaczy tam, gdzie mieszkam, to niech im zbyt wylewnie
nie dzikuje. Mam swoje powody, eby tak pisa, opowiem o nich innym razem.
Cig dalszy opisu choroby bdzie pniej8.
Chce papa wierny portret Rothfischera?9 Jest dyrygentem wraliwym i pracowitym. Nie
jest zanadto inteligentny, ale nie mog na niego narzeka, a ponadto - i to jest cenne jest dobrym czowiekiem, z ktrym wszystko mona zrobi, oczywicie w sposb godny
i szlachetny. Co za do jego kwalifikacji jako dyrygenta, to na pewno jest lepszy od
Brunettiego10, przede wszystkim ma lepszy gust. Koncerty, ktre dla siebie napisa, s
adne. Mona je zagra wszdzie, zawsze bd chtnie suchane. Zreszt czemu miayby
si nie podoba? Gra dziesi milionw razy lepiej ni Pinzger11. Powtrz wic
jeszcze raz, e jest dobrym i pracowitym dyrygentem, e polecam go papie serdecznie,
e to dobry czowiek. Adieu.
Wicej napisz w nastpnym licie. Od pana Tenducciego przekazuj 1000 pozdrowie.
A propos. Spotkaem tu pana Folarda12 z Monachium i jego maonk. Poznalimy si
w Monachium - by wtedy ambasadorem (wysannikiem) Francji. Pani Folard, gdy
usyszaa moje nazwisko, od razu mnie poznaa, cho ja nie mogem jej sobie
przypomnie.
Adieu. Wszystkiego dobrego. looo-kro cauj rce papy, serdeczne ucaowania dla mej
kochanej siostry.
Posuszny syn
Wolfgang Mozart
Pozdrowienia dla pana Bullingera oraz dla wszystkich przyjaci i przyjaciek.
B/D 479
Mozart przebywa w Saint-Germain-en-Laye od 19 do 28 sierpnia 1778. Johann
Christian Bach (1735-1782), najmodszy syn Johanna Sebastiana Bacha i Anny agdaleny
Wicken, zwany Bachem londyskim lub Bachem mediolaskim, poniewa wiele lat
18 - Mozart
271

Listy
spdzi w Mediolanie i w Londynie. Mozartowie poznali go w Londynie w 1764.
Napisa oper Amadis des Gaules, ktrej premiera odbya si 14 grudnia 1779 w Theatre
de 1'Academie Royale
de Musique w Paryu.

3 Giustino Ferdinando Tenducci (1736-1790), kastrat, ucze Pasquale Cafaro (17061787) (nie Caffarellego). Mozartowie poznali go w 1770 roku w Neapolu. Gos mia
silny, ale o maej skali. Przez 28 lat przebywa w Anglii, Irlandii i Szkocji.
4 Louis de Noailles diuk d'Ayen (1713-1793), ojciec hrabiny de Tesse, ktrej Mozart
zadedykowa sonaty na klawesyn i skrzypce (K-8 i K-9). To on wprowadzi Mozartw
do Wersalu w 1763 roku, a wic zna ich od 15 lat, nie ma jednak pewnoci, czy w roku
1763 Mozartowie rzeczywicie przebywali w Saint-Germain-en-Laye.
5 Scena (aria) - K-315b zaginiona.
6 Nie wiadomo, kto by t uczennic, w kadym razie nie bya ni crka hrabiego de
Guines'a, ktra w tym czasie wychodzia za m.
7 Do barona von Grimma i Madame d'Epinay.
8 Dalszego cigu opisu choroby nie bdzie.
9 Pau Rothfischer (1746-1785), skrzypek i kompozytor. Leopold pyta Wolfganga, co
o nim sdzi.
10 Antonio Brunetti - pierwszy skrzypek na dworze arcybiskupa w Salzburgu, take
kompozytor, patrz: 88/3.
11 Andreas Pinzger (1740-1817), skrzypek i altowiolista na dworze w Monachium (od
1766) oraz kompozytor muzyki do taca.
12 Chevalier (Kawaler) Hubert de Folard - ambasador Francji w Bawarii w latach
1756-1776.
io8. DO OJCA W SALZBURGU
\
Pary, ii wrzenia 1778
Mon tres cher P er e!
Otrzymaem trzy listy - z i3-go, 27-go i 3i-go sierpnia1. Odpowiem tylko na ten ostatni,
bo jest najwaniejszy. Czytajc go (a by przy tym pan Haina2, ktry obojgu wam
przesya pozdrowienia), a draem z radoci, jakbym ju by w ramionach papy. To
prawda (i papa si z tym zgadza), e to, co tu robi, nie jest dla mnie wielkim
szczciem, ale gdy tylko sobie wyobra, e cauj mojego kochanego pap i siostr, to
nie ma dla mnie wikszego szczcia. I to jest naprawd jedyna rzecz, ktr mog
powiedzie tym, ktrzy mi krzycz do ucha, bym zosta. Odpowiadam im na to: czego
chcie? Nie mam specjalnego powodu do narzeka i to mi wystarczy. Bo taro jest
miejsce, o ktrym mog powiedzie, e jestem u siebie, gdzie yj sobie spokojnie z
ojcem i z siostr i mog robi, co chc, a co dwa lata mog si uda w podr. Czego
chcie wicej? Jedyna rzecz, ktra mnie od Salzburga odpycha (a mwi to, co mi
naprawd ciy na sercu), to ta, e stosunki midzy ludmi nie s na poziomie, e
muzyka jest tam le traktowana, e arcybiskup nie lubi tych, co podruj. A ja myl,
e ci, co nie podruj (w kadym razie dotyczy to tych, ktrzy si powicili naukom i
sztukom) s
274.,
1778
godni politowania. I dlatego jeli mi arcybiskup nie zezwoli na podr
przynajmniej raz na dwa lata, to tego engagement naprawd nie bd mg przyj.
Kto o rednim talencie zawsze pozostanie redni, niezalenie od tego, czy podruje
czy nie, ale kto, kto ma talent superieur (a nie chcc obrazi Boga, nie mog
zaprzeczy, e jest on mym udziaem), rwnie pozostanie przecitny, jeli wci bdzie
tkwi w tym samym miejscu3.

Gdyby arcybiskup zechcia mi zaufa, to dziki muzyce jego dwr szybko bym
rozsawi. To wita prawda i zapewniam pap, e rwnie obecna podr nie bya dla
mnie bezuyteczna, myl oczywicie o kompozycji, bo jeli idzie o fortepian, to w
dalszym cigu gram tak dobrze, jak potrafi. Na jedno wszake nie mgbym si zgodzi
w Salzburgu, a mianowicie na to, e miabym tam by, jak poprzednio, skrzypkiem4.
Chc dyrygowa od fortepianu i akompaniowa do piewu. Byoby dobrze, gdybym
dosta gwarancj na pimie, e otrzymam stanowisko kapelmistrza, bo inaczej skoczy
si na tym, e bd mia zaszczyt penienia dwch funkcji, a paci
mi bd za jedn, w kocu za przyjmie si na kapelmistrza jakiego obcokrajowca, a
mnie pominie.
Mj dobry ojcze! Musz wyzna, e gdyby nie rado ujrzenia was obojga oraz e
wkrtce bd mg wyjecha z Parya, ktrego nie cierpi, chocia moja sytuacja tutaj
zaczyna si poprawia, to naprawd nie mgbym si zdecydowa. Gdybym tu zdoa
wytrzyma kilka lat, to niewtpliwie bybym w stanie pomylnie rozwiza swoje
sprawy. Jestem ju teraz do znany - wprawdzie ja nie znam ludzi, ale oni mnie znaj.
Moje dwie symfonie (drug wykonano 8-go wrzenia5) miay due powodzenie. Teraz,
kiedy ju wiedz, e wyjedam, mgbym napisa oper, ale najpierw spytaem
Noverre'a 6, czy moe mnie zapewni, e kiedy J napisz, to na pewno zostanie
wystawiona, oraz poinformowa, ile za ni dostan, bo tylko w takim wypadku
mgbym pobyt przeduy o jakie trzy miesice i oper napisa. Z gry odmwi nie
mogem, bo by jeszcze pomyla, e si boj. Niestety Noverre niczego mi nie mg
obieca (ju wczeniej wiedziaem, e nie moe tego zrobi), ale tutaj tak wanie jest.
Kiedy opera jest gotowa, robi si prby i jeli ci idioci Francuzi uznaj, e ^e jest dobra,
to si jej nie wystawia, co oznacza, e kompozytor pracowa "a darmo. Jeli za uznaj,
e jest dobra, to si j wystawia i zalenie od Powodzenia gae rosn albo spadaj. Nic
tutaj nie jest pewne. Opowiem 0 ^Y^i jak wrc. W kadym razie - i mwi to szczerze
- moje interesy
^czynaj si tu poprawia. Niczego nie naley robi w popiechu - chi va Pfano, va sano
7.
Dziki mej complaisance zyskaem tu sobie przyja i protection, ale
Soybym chcia o tym wszystkim napisa, to rozbolayby mnie palce. Opowiem, lak
wrc.
Na przykad mgbym napisa, e pan Grimm8 jest w stanie pomc
27?
Listy
dzieciom, a nie osobom dorosym, lecz nic nie napisz, chocia moe i powinienem.
Niech papa nie myli, e on jest taki jak dawniej. Gdyby nie Madame d'Epinay9, to nie
zostabym tu duej ani przez chwil. Niech sobie nie myli, e nie mam wyjcia i e
jestem na niego skazany. Mog wybiera a spord czterech domw, gdzie zapewniaj
mi mieszkanie i st10.
Ten jegomo jeszcze nie wie, e gdybym tu zosta, to i tak w przyszym miesicu
bybym si od niego wyprowadzi i zamieszka w domu, w ktrym ludzie nie s tak
maostkowi i durni, gdzie nie zwyko si ludzi wodzi za nos tylko dlatego, e si im
kiedy wywiadczyo przysug. Zreszt z takiej przysugi z atwoci mgbym
zrezygnowa. Bd jednak bardziej wspaniaomylny i tylko auj, e tu nie zostan i
nie poka mu, e wcale mi nie jest potrzebny, e jestem rwnie zdolny, jak ten jego
Piccinni11, chocia jestem tylko Niemcem.

Najwiksze dobrodziejstwo, jakie mi uczyni, to to, e mi poyczy 15 luidorw12,

kapic je po trochu w okresie choroby i zgonu mojej spoczywajcej snem wiecznym
mamy. Moe si boi, e ich nie odzyska? Jeli naprawd ma wtpliwoci, to zasuguje
po prostu na kopniaka, poniewa wtpi w moj uczciwo (to jedyna rzecz, jaka mnie
moe doprowadzi do wciekoci) oraz w mj talent. Jego powtpiewania co do tego
drugiego jestem pewien, bo sam mi powiedzia, e nie wierzy, abym by zdolny napisa
francusk oper. Oddam mu te 15 luidorw w dniu mojego wyjazdu wraz z kilkoma
grzecznociami. Moja witej pamici matka czsto mwia: "Nie wiem, co to jest, ale
nie wydaje mi si, eby to by ten sam czowiek".
Ja zawsze braem jego stron, chocia w duchu mylaem tak samo. Z nikim na mj
temat nie rozmawia, a jeli nawet, to robi to niezrcznie i gupio, by nie powiedzie nieuczciwie.
Zawsze tylko chcia, ebym biega za Piccinnim (i za Garibaldim13), bo akurat daj t
jego aosn oper buffa. A ja odpowiadaem: "Nie, moja noga tam nie postanie etc.".
Krtko mwic naley on do partii Wochw, jest faszywy i stara si mnie stumi.
Prawda, e to niewiarygodne? Ale tak jest. Oto dowd. Zwierzyem mu si jak
przyjacielowi, a on to wykorzysta przeciwko mnie. Wiedzc e go posucham, zawsze
mi le radzi. Ale udao mu si to tylko dwa lub trzy razy. Teraz ju o nic nie pytam, a
kiedy mi radzi? puszczam to mimo uszu, cho zawsze odpowiadam: "Tak! Oczywicie!'
? eby tylko nie musie wysuchiwa dodatkowych impertynencji.
Ale skoczmy z tym tematem, opowiem o wszystkim, jak wrc. Madan^ d'Epinay ma
lepszy charakter. Pokj, w ktrym mieszkam, naley do niej, nie do niego. To pokj dla
chorych. Kiedy w domu kto jest cierpicy, to si S tam umieszcza. Nie jest adny, ale
ma adny widok. Nagie ciany, brak szafy? nie ma nic. Czy mgbym wic zosta tu
duej? Chciaem napisa o tyH1 wczeniej, ale baem si, e mi papa nie uwierzy.
Teraz nie mog ju du2^
276
1778
milcze, niezalenie od tego, czy mi papa uwierzy czy nie, cho myl, e
raczej mi uwierzy, bo przecie wci mi papa ufa i chyba nie wtpi, e mwi prawd.
Jadam u Madame d'Epinay, ale niech papa nie myli, e on jej co paci.
Nie kosztuj go wiele, bo niezalenie od tego, czy jestem, czy mnie nie ma, st maj
zawsze ten sam.
Nigdy nie wiedz, czy przyjd, a wic na mnie nie licz. Wieczorem jem owoce i
wypijam szklaneczk wina. Mieszkam w tym domu od ponad dwch miesicy, a jadem
tam nieledwie 14 razy. Tak wic poza owymi i5-ma ludwikami, ktre mu oddam z
podzikowaniem, nie naraziem go (poza wiecami) na adne wydatki. A co do tych
wiec, to ja na jego miejscu wstydzibym si komu zaproponowa, by sam si o nie
postara. Na honor, naprawd nie omielibym si tego zaproponowa. Taki ju jestem.
Kiedy ostatnio rozmawia ze mn w sposb nader ostry, gupi i pody, nie odwayem
si mu powiedzie, e nie musi si lka o te swoje 15 ludwikw - nie chciaem go
obrazi. Po prostu odczekaem, a nastpnie zapytaem, czy ju skoczy, i: "Suga
uniony". Zada ode mnie, abym wyjecha za osiem
dni. Tak bardzo mu si pieszy. Odpowiedziaem, e to niemoliwe i podaem powody.
- To si na nic nie zda, poniewa takie jest yczenie pana ojca.
- Zechce mi pan wybaczy, ale ojciec sam mi napisa, e dopiero w nastpnym licie
napisze mi, jak i kiedy mam wyjecha.

- Niech pan bdzie przygotowany do wyjazdu.

- Ale mwi panu, e nie jest to moliwe, abym wyjecha przed pocztkiem przyszego
miesica lub ostatecznie przed kocem biecego, bo przecie musz jeszcze napisa
sze triw14, za ktre mi dobrze zapac, a take poczeka na pienidze od pana
Legrosa15 i od hrabiego de Guines'a16, ponadto dopiero pod koniec tego miesica dwr
mannheimski przeniesie si do Monachium17, a ja chciabym go ju zasta na miejscu,
by osobicie
wrczy ksinej moje sonaty18, co by mi pozwolio mie nadziej na jaki Prezent.
Zapakuj rzeczy, potem porozmawiam z panem Gschwendtnerem19 i wyl ^i jak tylko
bdzie to moliwe. Wolabym niczego tu nie zostawia. Za odpowiedni sum zostawi
moje sonaty sztycharzowi20, ponadto 3 koncerty (dla Jeunehomme, dla Lutzow i ten w
B-dur), a take, o ile si da, 6 sonat
Cudnych. Nawet jeli suma, jak otrzymam, nie bdzie dua, to lepsze to ni nic. W
podry potrzebne s pienidze.
Jeli idzie o symfonie, to na og nie odpowiadaj one miejscowym 6ustom- Jeli mi
starczy czasu, zaaranuj kilka koncertw skrzypcowych
Wracajc je. W Niemczech lubi koncerty dugie, ale moim zdaniem lepiej ^t pisa
krtko a dobrze.
\Y/
w sprawie podry zapewne dostan od papy szczegowe instrukcje nastpnym licie.
Wolabym jednak, eby papa napisa wycznie do mnie,
277
Listy
bo z nim nie chciabym ju mie do czynienia. Tak mam nadziej i tak bdzie lepiej, bo
w gruncie rzeczy Gschwendtner i Haina bardziej zasuguj na zaufanie i lepiej prowadz
moje sprawy ni ten wieo upieczony baron21, a poza tym naprawd wicej mam
obligation wobec Hainy ni wobec niego.
Niech papa na to spojrzy we waciwym wietle.
Teraz oczekuj szybkiej odpowiedzi na mj list. Nie wyjad, zanim go nie dostan. Ju
policzyem: mj list dostanie papa 22-go wrzenia, natychmiast mi odpisze i wyle
odpowied w pitek 25-go (jeli bdzie poczta), a ja dostan j 3-go padziernika.
Najwczeniej wic mgbym std wyjecha 6-go padziernika23, bo przecie nie ma
adnego powodu, ebym si bardzo pieszy. Nie przyjechaem tu po nic. Zamykam si i
pracuj, by jak najwicej
zarobi.
Chciabym jeszcze pap o co zypyta, bo nie wiem, jak podrowa. Nie
mam wiele bagau, wszystko wyl okazj. Mgbym sobie zafundowa pikny
kabriolet, taki, jakie tutaj s modne. Tak zrobi Wendling. Mgbym wtedy podrowa
z dyliansem pocztowym albo zaangaowa vetturino. Teraz kabriolety nie s otwarte
jak dawniej, s zamknite, a okna maj przeszklone. Jedyna rnica jest taka, e maj
dwa koa i dosy miejsca dla dwch niezbyt krpych osb. Czekam wic na list z
odpowiedzi.
Mam jeszcze jedn prob i myl, e mi papa nie odmwi. W wypadku, ktry mam
nadziej nie nastpi, gdyby Weberowie nie wyjechali jeszcze do Monachium, bardzo
bym chcia ich odwiedzi. Nadrobi troch drogi, ale nie duo. Nie sdz wprawdzie,
eby to byo konieczne, bo raczej spotkam ich w Monachium23. Mam nadziej, e

jutrzejszy list potwierdzi moje przypuszczenia, a gdyby nie, to wiem z gry, e w swojej
dobroci nie odmwi
mi papa tej przyjemnoci.
Mj drogi ojcze! Jeli arcybiskup potrzebuje nowej piewaczki, to - na
Boga! - nie znam lepszej24, bo przecie ani Teyberwny25, ani de Amicis26 na pewno
nie dostanie, a inne s gorsze. auj tylko, e jeli salzburczycy pojad w czasie
karnawau do Monachium, gdzie bdzie grana Rosemunde27, to zapewne biedna
Weberwna im si nie sposoba, bo ma tam rlk bardzo mizern i z kilkoma zaledwie
piewanymi wersami midzy chrami jest niemal jak persona muta29. Jest tam melodia,
ktrej ritornello pozwala wprawdzie spodziewa si czego dobrego, ale niestety cz
wokalna jest a la Schweitzer, a wic jakby psy wyy. W drugim akcie ma co w rodzaju
ronda i tam moe swj gos lepiej zaprezentowa i pokaza, co potrafi. Niemnie) biedny
ten piewak lub piewaczka, co dostanie si w apy Schweitzera, bo
on nie nauczy si nigdy komponowa na gos!
Gdy bd w Salzburgu, to z wikszym zapaem opowiem o mojej drogie) przyjacice.
Tymczasem niech papa nie zapomni zrobi w tej sprawie wszystkiego, co moliwe, bo
wikszej przyjemnoci nie mgby mi zrobi.
A teraz ju o niczym nie myl, tylko o tym, e do was wrc i e was ucauj. Ale
bardzo prosz, eby si papa postara uzyska potwierdzeni6
278
1778
tego, co arcybiskup obieca i o co prosiem - ebym dosta miejsce przy fortepianie.
Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek, a szczeglnie dla pana
Bullingera. Jake si wkrtce bdziemy radowali! Ju widz to w mylach, ju mam to
przed oczami. Adieu.
100 tysicy razy cauj rce papy i z caego serca ciskam m siostr. W nadziei
rychego otrzymania odpowiedzi, a potem jak naj spieszniej szego wyjazdu, pozostaj
zawsze posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 487
1 Listy Leopolda wg B/D nr: 476, 478 i 482.
2 Franz Joseph Haina - patrz 100/3.
3 Bez maa jedn trzeci ycia Mozart spdzi w podrach. y 13 097 dni (=35 lat 10
miesicy i 9 dni), a w podrach spdzi 3720 dni (= 10 lat 2 miesice i 8 dni).
4 W licie z 24 wrzenia 1778 Leopold pisa: "Przedtem istotnie bye tylko skrzypkiem,
a jednoczenie koncertmistrzem, teraz bdziesz koncertmistrzem i organist, ktrego
gwnym zadaniem jest akompaniowanie".
5 Pierwsza - to Symfonia D-dur "Paryska" (K-297) wykonana na Concerts Spirituels 18
czerwca 1778, druga - wspomniana w tym licie - to zaginiona symfonia oznaczona
numerem K-3iiA.
6 Jean-Georges Noyerre - patrz: 94/7.
Nie wiadomo czy opera, o ktrej tu mowa, jest identyczna z t, o ktrej Mozart pisa w
listach z kwietnia (nr 94) i maja (nr 96) 1778 roku.
7 "Spiesz si powoli".
8 Baron Friedrich Melchior von Grimm istotnie by jednym z gwnym dobroczycw i
opiekunw Mozarta w czasie jego pierwszej podry do Parya w 1763 roku.
9 Louise-Florence-Petronille Tardieu d'Esclavelles markiza d'Epinay.

10 Nie wiadomo jakie i czyje domy mia Mozart na myli.

11 W gonym sporze midzy tendencj wosk a niemieck, midzy piccinnistami i
gluckis-tami, baron von Grimm stan zdecydowanie po stronie zwolennikw orientacji
woskiej i Piccinniego.
- " 15 luidorw =165 florenw. Przed wyjazdem z Parya Mozart nie bdzie w stanie
tego dugu odda.
13 Gioacchino Garibaldi (1743 - po 1782), woski tenor. aosna opera buffa
("miserable opera buffa") to Le fint gemelle ("Faszywe bliniaczki") Nicoli
Piccinniego, wystawiona w Academie Royale de Musique w Paryu ii czerwca 1778
roku razem z baletem Noverre'a Les petits nens, do ktrego muzyk czciowo
skomponowa Mozart (K-299b). Wspomnianych tu triw Mozart, jak si zdaje, nigdy
nie napisa. Legros by winien Mozartowi za kompozycje wykonane w ramach Concerts
Spirituels.
16 Hrabia Adrien-Louis de Bonnieres de Souastre de Guines (patrz: 96/1) jeszcze nie
Opaci (i jak si zdaje, nigdy nie zapaci) za lekcje udzielane jego crce ani za Koncert
podwjny C-dur na flet i harf (K-299), ktry Mozart napisa dla niego i jego crki.
17 Dwr elektora Karola Teodora.
Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306) Mozart zadedykowa ksinej elektorowej
awarskiej Elbiecie Marii Alojzie Augucie, onie kurfirsta Karola Teodora.
Vital Gschwendtner (patrz: 105/7) mia przesa Leopoldowi rzeczy nalece do zmarej
w Paryu Anny Marii Mozart.
2?9
Listy
20 Jean-Georges Sieber wysztychowal sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306).
Mozart zamierza te zostawi mu do wysztychowania trzy koncerty fortepianowe (Esdur, dla Mile Jeunehomme - K-27I; C-dur na 2 fortepiany dla hr. Antonii Lutzow - K246; C-dur - 10-238) oraz 6 sonat fortepianowych (K-279-284), ale jak si zdaje - do
tego nie doszo; zostay
one wydane dopiero po mierci kompozytora.
21 Grimm zosta baronem w roku 1775 w zwizku z mianowaniem go ministrem
penomocnym Saksonii-Goty w Paryu.
22 Mozart wyjedzie z Parya 26 wrzenia.
23 Leopold odpowie, e projekt Mozarta jest bezprzedmiotowy, poniewa Weberowie
ju si przenieli do Monachium. Tym niemniej Mozart pojedzie do Mannheimu i
pozostanie tam ponad miesic (od 6 listopada do 9 grudnia 1778).
24 Oczywicie chodzi o Alojz Weber.
25 Elisabeth Teyber (1744-1816), wybitna piewaczka (sopran), uczennica Johanna
Adolfa Hassego i Yittorii Tesi-Tramontini. Debiutowaa w operze Hassego Partenope.
piewaa w teatrach woskich (Neapol, Bolonia, Mediolan, Turyn), a pniej w
Wiedniu, gdzie w 1788 roku wykonywaa parti Zerliny w Don Giovannim Mozarta.
26 Anna Lucia de Amicis - patrz: 10/8.
27 Rosemunde - opera Antona Schweitzera.
28 "Niema".
109. DO OJCA W SALZBURGU
Nancy, 3 padziernika 1778
Mon tres cher Pere!

Prosz mi darowa, e nie powiadomiem papy o wyjedzie z Parya, ale wszystko

odbyo si tak szybko, tak nieoczekiwanie, wbrew moim zamiarom i mojej woli, e nie
byo kiedy napisa. W ostatniej chwili moje bagae kazaem zanie do hrabiego
Sickingena1, a nie do biura dyliansw. Chciaem zosta w Paryu jeszcze kilka dni i na honor - zrobibym to, gdyby nie wzgld na pap; nie chciaem przysparza papie
dodatkowych przykroci. Bdziemy mieli okazj porozmawia o tym szczegowo w
Salz-burgu. Wspomn tylko, e Monsieur Grimm powiedzia, e pojad dyliansem,
ktry do Strasburga jedzie pi dni. Dopiero ostatniego dnia si dowiedziaem, e to nie
ten dylians, za ten, ktrym mam jecha, wlecze si powoli, w ogle nie zmienia koni i
na przebycie drogi potrzebuje a 10 dni. Moe sobie papa wyobrazi, jak byem
wcieky, ale upust wciekoci dawaem tylko wrd dobrych przyjaci, przed nim
niczego nie okazywaem, zawsze byem kontent i wes. Tu przed zajciem miejsca w
dyliansie dowiedziaem si o jeszcze jednej przyjemniej rzeczy, a mianowicie e
podr bdzie trwaa 12 dni. Oto jak wielka jest mdro pana barona von
Grimma!
To dla wasnej oszczdnoci wysa mnie powozem tak lamazarnym. Nie
pomyla, e to na jedno wychodzi, poniewa czciej trzeba je w oberach.
280
1778
Ale t0 ^uz skoczone. Najbardziej mnie oburzyo to, e nie powiedzia o tym od razu.
Zaoszczdzi swoje pienidze, nie moje, poniewa opaci podr bez jedzenia. Gdybym
pozosta w Paryu jeszcze 8 do 10 dni,
sarn mgbym za wszystko zapaci i podrowabym w lepszych warunkach.
Ju osiem dni mcz si w tej dryndzie i duej nie mog. Nie z powodu zmczenia, bo
zawieszenie jest dobre, ale z powodu braku snu. Wyjazd codziennie o 4-ej rano, trzeba
wic wstawa o 3-ej, a ju dwa razy miaem zaszczyt wsta o i-ej w nocy, bo odjazd by
o 2-ej. Ja za, jak papa wie, w powozie nie mog spa. Tote nie chcc si rozchorowa,
musiaem podr przerwa. Ponadto jeden z pasaerw mia francusk chorob2 i wcale
si z tym nie kryl. Ju to jedno by wystarczyo, eby si zabra z poczt, ale nie byo to
konieczne, bo miaem szczcie poznania czowieka, ktry mi bardzo odpowiada niemieckiego kupca mieszkajcego w Paryu i zajmujcego si handlem towarami
angielskimi3. Rozmawialimy troch ze sob przed wejciem do dyliansu i od tego
momentu cay czas bylimy razem. Nie jedlimy ze wszystkimi, ale we dwjk, w
naszym pokoju, gdzie
rwnie spalimy. Ciesz si, e go poznaem, bo duo podrowa i zna si na rzeczy.
Poniewa on take okropnie si wynudzi, zatrzymalimy si obaj i jutro jak niedrog
okazj pojedziemy do Strasburga. Spodziewam si, e zastan tam list od papy, z
ktrego si dowiem, jak dalej jecha. Chciabym, eby papa dosta wszystkie moje listy,
a ja papy. Prosz darowa, e nie pisz duo, ale nie najlepiej si czuj w miecie, w
ktrym nikt mnie nie zna. Chocia wydaje si, e gdybym tu by znany, to moe i
chtnie bym zosta,
bo miasto jest naprawd charmante, s pikne domy, pikne szerokie ulice i place
naprawd superbes.
Musz jeszcze o co pap poprosi: w moim pokoju chciabym mie du adn szaf.
W ten sposb wszystkie rzeczy miabym przy sobie. Do tego may klawikord, jak u
Fischiettiego i Rusta4. Bybym bardzo zadowolony, gdyby si dao go postawi obok
stou. Taki instrument odpowiada mi bardziej ni klawikord Steina5.

Niewiele mam nowych kompozycji, mao napisaem nowych utworw. Nie mam trzech
kwartetw ani koncertu fletowego dla Dejeana6, ktry
^ajc si do Parya, zapakowa je nie do tego kufra co trzeba i wszystko Ostao w
Mannheimie.
Obieca, e mi je wyle po powrocie. Poprosz Wendlinga7, by tego upilnowa.
lak wic poza sonatami nic ukoczonego nie przywioz do domu8. Dwie Wertury oraz
symfoni koncertujc kupi Legros 9. Myli, e jest jedynym
cn Posiadaczem, ale ja mam je wieo w pamici i jak wrc do domu, od ^zu je spisz.
^y aktorzy z Monachium ju wystpuj?10 Czy si podobaj i czy ludzie
28l
Listy
chodz ich oglda? Pierwsz oper bdzie zapewne La pescatrice Piccinniego lub
Contadina in corte Sacchiniego. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 494 Mozart opuci Pary 26 wrzenia i po omiu dniach dotar do Nancy, gdzie
przebywa okoo
tygodnia.
1 Hrabia Kari Heinrich Joseph von Sickingen - patrz: 93/3.
2 Choroba weneryczna.
3 Posta niezidentyfikowana. Mozart nie wyjecha nazajutrz. Na okazj do Strasburga
wraz ze swym towarzyszem podry musia czeka kilka dni.
4 Domenico Fischietti (1720-1800) i Giacomo Rust (1741-1786) - obaj byli
kapelmistrzami na dworze arcybiskupa w Salzburgu. Leopold speni prob Wolfganga.
5 W 1763 Leopold zakupi may klawikord u Johanna Andreasa Steina.
6 Dla Ferdinanda Dejeana Mozart skomponowa 3 kwartety fletowe na flet, skrzypce,
altwk i wiolonczel (K-285, K-285a i K-285b) i Koncert fletowy G-dur (K-3I3).
Wspomina tu tylko o jednym koncercie fletowym, poniewa drugi (Koncert D-dur, 10314) nie jest dzieem oryginalnym, lecz transkrypcj wczeniejszego koncertu
obojowego.
7 Johann Baptist Wendling - patrz: 65/3.
9 Joseph Legros zakupi u Mozarta (dla Concerts Spirituels) dwie symfonie (nazwane
tutaj uwerturami) D-dur "Parysk" (K-297) i drug - zaginion (K-3iiA) oraz rwnie
zaginion Symfoni koncertujc (K-297B). Obietnicy, e po powrocie do Salzburga
utwory te spisze z pamici, Mozart - jak si wydaje - nigdy nie speni.
10 Chodzi o trup aktorsk, ktra przyjechaa do Salzburga w poowie wrzenia 1778.
Oper Nicoli Piccinniego La pescatrice (w wersji niemieckiej pod tytuem Das
Fischermadchen oder Die geretteten Seeleute) Mozart oglda z matk i padziernika
1777 w Monachium, a oper Antonio Marii Gaspare Sacchiniego (1730-1786) La
contadina in corte (rwnie w wersji niemieckiej) - prawdopodobnie w Wiedniu w 1767.
no. DO OJCA W SALZBURGU
Stasburg, 15 padziernika 1778
Monsieur, mon tres cher Pere!
Otrzymaem trzy listy - z i7-go i 24-go wrzenia oraz z i-go padziernika1, ale nie
mogem odpisa wczeniej. Mam nadziej, e dosta ju papa list z Nancy2. Bardzo si
ciesz, e jestecie zdrowi. Bogu niech bd dzikiJa te jestem zdrowy.
Teraz odpowiem w miar moliwoci na najwaniejsze kwestie poruszone

w tych listach. To, co papa napisa o Grimmie, sam wiem najlepiej. Zawsze zachowywa
si grzecznie i poprawnie, bo gdyby byo inaczej, nie robibyo1 sobie z nim tyle
ceregieli. Wci jestem mu winien 15 luidorw, ale n16 oddaem dugu z jego wasnej
winy i nie omieszkaem mu tego powiedzie0' Ale po co te wszystkie sowa porozmawiamy o tym w Salzburgu.
Bardzo jestem papie zobowizany za list w mojej sprawie do Padr
282
1778
Martiniego3 oraz - w tej samej sprawie - za list do Raaffa 4. Nigdy zreszt nie wtpiem,
e papa te listy napisze, bo wiem, jak jest szczliwy, kiedy ja jestem szczliwy. Wie
papa dobrze, e tylko w Monachium mog by
szczliwy, bo jest blisko Salzburga i bdc w Monachium mgbym pap czsto
odwiedza.
Szczerze uradowaa mnie wiadomo, e Mademoiselle Weber, a waciwie moja droga
Weberwna dostaa engagement i stae uposaenie, i e tym sposobem zostaa jej
oddana sprawiedliwo. Ogromnie si z tego ciesz, cho mona si byo tego
spodziewa, bo powiciem tej sprawie wiele serca. W dalszym cigu gorco j papie
polecam. Niemniej to, czego pragnem najbardziej (eby zostaa zaangaowana w
Salzburgu), ju si speni nie moe, bo arcybiskup5 nigdy by jej nie da tyle, ile dostaa
w Monachium. Ale moliwe, e przyjedzie do Salzburga na jaki czas z jak oper i e
zapiewa.
W przeddzie ich wyjazdu do Monachium od jej ojca dostaem list pisany najwyraniej
w wielkim popiechu. (...) Bardzo si o mnie martwili biedacy. Poniewa przez cay
miesic nie mieli ode mnie wiadomoci (mj przedostatni list zagin), myleli, e nie
yj, tym bardziej, e w Mannheimie mwiono, i moja witej pamici mama zmara
na chorob zakan, co tylko potwierdzao ich przypuszczenia. Wszyscy si za mnie
modlili, a biedna dziewczyna codziennie chodzia do kapucynw6. mieszne? Ja wcale
tak nie uwaam, jestem po prostu wzruszony i nic na to nie poradz.
Ale przejdmy do innych spraw. Do Augsburga pojad zapewne przez Stuttgart, tym
bardziej, e jak papa wie, nie ma co jecha przez Donaueschingen7, bo niczego tam nie mog si spodziewa, a w kadym razie bardzo
niewiele.
Przed wyjazdem jeszcze o tym napisz.
Kochany ojcze! Gdyby nie rado rychego ucaowania papy, to do Salzburga z ca
pewnoci bym nie wrci! Bo pomijajc t bardzo chwalebn i bardzo szlachetn
przyczyn, mj powrt do Salzburga bdzie gupstwem
najwikszym na wiecie. Jest to moje najgbsze przekonanie i nikt mi go nie
podszepn.
Kiedy ju postanowiem wyjecha, prbowano mnie zatrzyma, Przedstawiano mi fakty,
na ktre odpowiedzie mogem tylko jedno - Podajc jako argument m mio
synowsk. Oczywicie bardzo mnie za to chwalono, ale nie zapominano doda, e
gdyby papa lepiej zna moj sytuacj
1 otwierajce si przede mn perspektywy, a nie opiera si na nie ^rawdzonych
informacjach od przyjaci, to na pewno nie napisaby rzeczy,
2 ktrymi zupenie nie mog si zgodzi. Gdyby nie przykroci jakich
oznaem w domu, w ktrym mieszkaem i gdyby nie to, e wszystko si Potoczyo z
szybkoci huraganu, to mgbym si spokojnie zastanowi

Dojrze inaczej na ca spraw, mgbym poprosi pap o troch cierpliwoci 1

Pozwolenie pozostania w Paryu jeszcze przez jaki czas. Zapewniam, e
Listy
potrafibym tu zdoby zaszczyty, saw i pienidze oraz sprawi, eby si papa uwolni
od dugw. Ale jest jak jest i prosz nie myle, e auj.
Kochany ojcze! Papa jest jedynym czowiekiem, ktry gorycz Salzburga moe mi
osodzi i jestem pewien, e to uczyni. Ale musz powiedzie szczerze, e jechabym
tam z lejszym sercem, gdybym nie musia wraca do mej poprzedniej funkcji, bo sama
myl o tym jest dla mnie nie do zniesienia.
Niech papa tylko pomyli i postawi si w mojej sytuacji. W Salzburgu nie wiem, kim
jestem - wszystkim i nikim. Wcale nie dam wiele, ale te i nie mao. Po prostu
chciabym by kim! Naprawd kim! Wszdzie jest tak, e skrzypek jest skrzypkiem,
pianista pianist etc. Myl jednak, e wszystko si jako uoy. W kadym razie ufam,
e w kocu wszystko obrci si na moj korzy, ku mojemu szczciu i zadowoleniu.
W tej sprawie cakowicie si zdaj na pap.
Tutaj wszystko jest pauvre. Pojutrze, w sobot i7-go, dam koncert na souscription8 tylko dla przyjaci, mionikw i koneserw. Aby unikn kosztw, bd gra sam, bo
inaczej to razem z ilumination musiabym wyda ponad 3 luidory, a nawet nie wiem,
czy tyle zarobi9.
Bardzo jestem papie zobowizany za doskonae zorganizowanie dla mnie pienidzy na
podr10. Nie sdz wprawdzie, eby mi byy potrzebne, nawet gdybym nie dal
adnego koncertu, ale tu albo w Augsburgu chyba wezm dla bezpieczestwa kilka
luidorw, bo nigdy nie wiadomo, co si moe zdarzy. Tymczasem ycz papie
wszystkiego dobrego. Niebawem napisz wicej.
Moje sonaty11, jak si zdaje, jeszcze nie zostay wysztychowane, chocia mi je
obiecano pod koniec wrzenia, ale tak to jest, kiedy nie mona samemu dopilnowa.
Wszystko to z winy Grimma, z powodu jego uporu. Na pewno bd pene bdw, ale
sam nie mogem zrobi korekty i musiaem t commission zleci. Tak wic do
Mannheimu pojad chyba bez sonat.
Rzeczy, ktre mog si zda drobne i bahe, przynosz czsto rado, zaszczyty i
pienidze, ale czasami na odwrt - wstyd i zmartwienie.
Adieu. ciskam serdecznie kochan siostr i kochanego pap. (...)
posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
Ukony dla caego Salzburga, a zwaszcza dla drogiego i prawdziwego przyjaciela pana
Bullingera.
B/D 496
1 Listy Leopolda (B/D 490, 491 i 493) przyszy do Parya po wyjedzie Mozarta i
zostay przesiane do Strasburga.
2 List 109.
3 Padre Giovanni Battista Martini - patrz: 49/1.
4 Anton Raaff- patrz: 68/12.
5 Ksi arcybiskup Salzburga Hieronim Colloredo.
6 Koci ten zosta zburzony w 1838 roku.
^4
1778

7 W Donaueschingen by dwr ksicia Josepha Wenzela Flirstenberga.

8 Nie jest znany program adnego z trzech koncertw Mozarta w Strasburgu (17, 24 i 31
padziernika 1778) ani dokadne miejsce pierwszego z nich, dwa pozostae odbyy si w
Teatrze Miejskim.
9 3 luidory = 33 floreny.
10 Leopold napisa do kilku zaprzyjanionych osb w Strasburgu i w Augsburgu, aby
Mozart mg od nich poyczy pienidze.
l Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306), ktre Mozart zamierza ofiarowa
elektorowej bawarskiej ksinej Elbiecie Marii Alojzie Augucie.
m. DO OJCA W SALZBURGU
Strasburg, 26 padziernika 1778
Mon tres cher Pere!
Jak papa widzi, wci tutaj jestem - za rad panw Frankl i paru innych szanowanych
osb ze Strasburga. Ale jutro wyjedam.
W ostatnim licie2, ktry mam nadziej ju doszed, napisaem, e i7-go w sobot, dam
may koncert, a trzeba powiedzie, e zorganizowa tu koncert jest jeszcze trudniej ni
w Salzburgu. Ale to ju mino. Graem sam, bo eby nie straci, nie zaangaowaem
adnej orkiestry. W sumie zarobiem trzy luidory, ale najwiksz nagrod dla mnie byy
nieustajce woania: "bravo!" i "brayissimof", ktre si rozlegay ze wszystkich stron.
Koncert zaszczyci
sw obecnoci ksi Max von Zweibrucken3. Nie musz dodawa, e wszyscy byli
zadowoleni.
Po koncercie od razu chciaem wyjecha, ale mi poradzono, ebym zosta do nastpnej
soboty i da jeszcze jeden koncert w teatrze. Niestety dochd by taki jak poprzednio, ku
zaskoczeniu, kontuzji i wstydowi wszystkich strasburczykw. Dyrektor pan Villeneuve4
pomstowa ile wlezie na mieszkacw tego naprawd okropnego miasta.
Wpywy byy oczywicie troch wiksze, ale wiele pochona orkiestra (wprawdzie
bardzo za, ale za to bardzo droga), owietlenie, obsuga i te wszystkie osoby, ktre
pilnoway wejcia. Ale od oklaskw i braw jeszcze ""lnie uszy bol, jakby teatr by
peen. Suchacze klli na czym wiat stoi na swych wspziomkw. Powiedziaem, e
gdybym by wiedzia, i przyjdzie fak mao osb, to dabym koncert gratis, wycznie
dla przyjemnoci grania Przed pen sal. Na honor naprawd wolabym gra gratis, bo
nie ma nic
^niniejszego nad ogromny, na 80 osb st w ksztacie litery "T", przy ktrym biesiaduj
tylko 3 osoby.
Do tego byo okropnie zimno. Rozgrzaem si jednak i eby obywatelom ^trasburga
pokaza, e nic sobie z tego nie robi, graem duo dla wasnej Pojemnoci. Poza tym,
co obiecaem w programie, zagraem dodatkowo
Listy
jeszcze jeden koncert, a na zakoczenie dugo improwizowaem. Ale to ju przeszo.
Przynajmniej zdobyem sobie uznanie i reputacj.
Od pana Scherza5 poyczyem 8 luidorw. Po prostu na wszelki wypadek, bo nigdy nie
wiadomo, co moe si zdarzy w podry, a "mam" zawsze jest
wicej warte od "bd mia".
Czytaem list papy6 do pana Franka7, list peen ojcowskiej troski, w ktrym papa tak
bardzo si o mnie martwi. Ale nie mg papa wiedzie tego, czego i ja nie wiedziaem,
kiedy pisaem z Nancy, a mianowicie e tak dugo przyjdzie mi czeka na okazj do

Strasburga. Co do kupca, ktry ze mn podruje, nie ma powodu do obaw8. To

czowiek ze wszech miar uczciwy i bardziej si troszczy o mnie ni o siebie. Aby mi
zrobi przyjemno, pojedzie ze mn do Augsburga i do Monachium, a moe nawet do
Salzburga. Na sam myl, e trzeba si bdzie kiedy rozsta, zy cisn si nam do oczu.
Nie jest wyksztacony, ale zna ycie i ma dowiadczenie. Obaj jestemy jak dzieci.
Kiedy on myli o swojej onie i dzieciach, ktre zostawi w Paryu, ja go pocieszam, a
kiedy ja myl o swoich - on mi dodaje otuchy.
2-go listopada
31-go padziernika - w dniu moich imienin - przez kilka godzin bawiem si, a
waciwie bawiem innych: na usiln prob panw Frank, Beyera9 i kilku innych
powtrzyem koncert, ktry po opaceniu kosztw (tym razem nieduych) przynis mi
jednego luidora. Oto jaki jest Strasburg!
Powyej napisaem, e wyjad 27-go lub 28-go, ale okazao si to niemoliwe, bo
znienacka mielimy tu powd, ktra spowodowaa znaczne straty. Na pewno czyta
papa o tym w gazetach. Krtko mwic nie mona byo wyjecha i to jest powd, dla
ktrego zgodziem si na proposition dania jeszcze jednego koncertu, skoro i tak
musiaem czeka.
Jutro jad dyliansem... przez Mannheim... Niech si papa nie boi10. Kiedy si jest za
granic, dobrze jest czasem posucha rady tych, co z racji swojego dowiadczenia lepiej
si znaj na rzeczy. Wikszo podrnych udajcych si do Stuttgartu (nb. dyliansem)
wybiera t tras i nikt si nie przejmuje tym, e podr trwa 8 godzin duej, poniewa
droga jest lepsza, a dylians wygodniejszy.
Pozostaje mi teraz zoy papie najlepsze yczenia z okazji imienin11.
Kochany ojcze! ycz papie z caego serca tego wszystkiego, czego tylko moe yczy
syn, ktry swojego drogiego pap szczerze kocha i szanuje. Dzikuj Bogu
Wszechmocnemu, e pozwoli papie przey ten dzie w doskonaym zdrowiu i modl
si o ask, abym co roku i przez cae ycie mg skada ojcu takie yczenia - a
zamierzam jeszcze y dugo. Moe yczenia te wydadz si dziwne i mieszne, ale zapewniam - s szczere
i prawdziwe.
Mam nadzieje, e dosta ju papa ostatni list ze Strasburga, zdaje si?
z i5-go padziernika.
^86
1778
Nie chce mi si znowu wyrzeka na Grimma, ale nie mog si powstrzyma, by nie
powiedzie, e przyspieszajc idiotycznie mj wyjazd sprawi, e moje sonaty12 jeszcze
si nie ukazay, a w kadym razie ja ich nie dostaem, kiedy za bd je mia, zapewne
odkryj w nich mas bdw.
Gdybym zosta w Paryu jeszcze przynajmniej 3 dni, mgbym osobicie zrobi ich
korekt i zabra je ze sob!
Sztycharz13 by zrozpaczony, jak si dowiedzia, e nie bd mg
zrobi korekty i e musz to zleci komu innemu. Dlaczego? Z powodu pana G.
Istotnie. Kiedy mu powiedziaem, e z powodu tych sonat zamierzam si przeprowadzi
do hrabiego von Sickingena14 (skoro nie mog pozosta u niego jeszcze przez trzy dni)
odpowiedzia mi z byskajcymi gniewem oczami: "Jeli opuci pan mj dom, a nie
wyjedzie z Parya, to nie chc pana

wicej zna i prosz ju nigdy nie pokazywa mi si na oczy, stan si wtedy pana
najgorszym wrogiem!".
Bardzo potrzebowaem wtedy zachowa zimn krew. Gdyby nie myl o papie, na pewno
odpowiedziabym mu: "Niech i tak bdzie, niech si pan stanie mym wrogiem, zreszt
ju pan nim jest, bo gdyby byo inaczej, nie przeszkadzaby mi pan uporzdkowa
swych spraw, dotrzyma obietnicy, broni wasnego honoru i reputacji, zdoby
pienidze, a moe - czemu nie? - szczcie. Bo gdybym mg osobicie w Monachium
presenter moje sonaty ksinej elektorowej, to tym samym dotrzymabym obietnicy i
dosta prezent, a take - by moe - zbudowabym tam swe szczcie"15.
Ale ja nic nie zrobiem, ukoniem si tylko i wyszedem bez sowa. Zanim jednak
wyjechaem, powiedziaem mu o tym, ale on odpowiedzia
tak, jakby niczego nie zrozumia albo jak zy czowiek, ktry niczego nie chce
zrozumie.
Ju dwa razy napisaem do pana Hainy16, ale nie miaem odpowiedzi. Sonaty miay si
ukaza pod koniec wrzenia, a pan Grimm mia mi natychmiast przesa nalene
egzemplarze. Mylaem, e zastan je w Stras-burgu. Ale pan Grimm napisa, e nic w
tej sprawie jeszcze nie sycha
1 kiedy je tylko dostanie, od razu wyle. Mam wic nadziej, e niebawem je trzymam.
Strasburg nie moe si obej beze mnie. Nie uwierzy papa, jak wielkim ^acunkiem si
tutaj ciesz i jak bardzo jestem lubiany.
Mwi, e wszystko we mnie jest noble, e jestem taki zrwnowaony, rzeczny, dobrze
wychowany. Wszyscy mnie znaj. Panowie Sibermann17 1 Pan Hepp18 (organista),
gdy tylko usyszeli moje nazwisko, natychmiast do ^le przyszli. Podobnie pan
kapelmistrz Richter19, ktry teraz jest bardzo
PWscigliwy i zamiast czterdziestu butelek wina dziennie, wypija tylko ^adziecia 20.
Gdyby kardyna21 umar (kiedy tu przyjechaem, by bardzo chory), babym na pewno
dobr posad, tym bardziej, e pan Richter ma ju 78 lat.

Listy
ycz papie wszystkiego dobrego i eby papa by radosny i wesoy, bo jego syn. Bogu
niech bd dziki, jest w formie, wiey i zadowolony, poniewa jego szczcie jest
coraz bliej.
Ukony dla wszystkich moich przyjaci i przyjaciek, a zwaszcza dla pana Bullingera.
Z caego serca ciskam kochan siostr, a papie tysickro
cauj donie
posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
W ubieg niedziel wysuchaem w katedrze nowej mszy pana Richtera, ktra jest
charmante22.
B/D 503
1 Bracia Frank byli wacicielami strasburskiej firmy handlowej i pozostawali w bliskich
kontaktach z firm salzburskiego kupca Sigmunda Haffnera. Leopold napisa do nich list
z prob o otwarcie kredytu dla podrujcego Wolfganga.
2 List 110.
3 Kurfirst Palatynatu Maksymilian Jzef ksi Zweibrucken-BirkenfeId (1756-1825).
W 1799 zajmie miejsce po Karolu Teodorze jako kurfirst Bawarii (przyjmujc imi
Maksymiliana IV Jzefa), a w 1806 zostanie krlem Bawarii (jako Maksymilian I). W
1781 by jednym z subskrybentw Idomenea.
* Nic o nim nie wiadomo.
5 Johann Georg Scherz - strasburski korespondent i wsplnik firmy Haffnera z
Salzburga.
8 luidorw = 88 florenw.
6 List zagin.
7 Patrz: przypis i.
8 Leopold, nie majc wiadomoci od syna z gr miesic (po licie wysanym z Nancy),
peen najgorszych przeczu podejrzewa jego towarzysza podry, e "...kto wie, moe
ten niby kupiec to jaki rozbjnik albo zboczeniec..." (z listu B/D 500).
9 Beyer - posta niezidentyfikowana.
10 Leopold stanowczo odradza (zabrania) Wolfgangowi jecha przez Mannheim, by
niepotrzebnie nie nadkada drogi i nie traci pienidzy, tym bardziej e Weberowie ju
z Mannheimu wyjechali (B/D 491).
11 Imieniny Leopolda przypaday 15 listopada.
12 Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306) - zadedykowane ksinej elektorowe)
bawarskiej.
13 Jean-Georges Sieber.
14 Hrabia Kari Heinrich Joseph Sickingen - patrz: 93/3.
15 W tym kontekcie "szczcie" to otrzymanie staej posady.
16 Francois-Joseph Haina - patrz: 100/3. By on zapewne t osob, ktrej Mozart
powierzy zrobienie korekty sonat. List od niego zagin.
17 Johann Andreas (1712-1783) i Johan Heinrich (1727-1799) Sibermannowie syno^i wielkiego budowniczego organw Andreasa Sibermanna (1678-1734),
odnowiciela organo w katedrze w Strasburgu. Bracia Sibermannowie zbudowali w
Strasburgu organy koci" Nowego (w latach 1747-49) i kocioa w. Tomasza (w latach
1737-40). Do dzi zachoway

si organy u w. Tomasza.
18 Sixtus Hepp (1732-1806), organista i kompozytor.
19 Franz Xaver Richter (1709-1789), organista i kompozytor rodem z Moraw, nalecy
288.

1778
tzw. szkoy mannheimskiej. W latach 6o-ych by kompozytorem na dworze w
Mannheimie,
potem (od 1769) kapelmistrzem katedry w Strasbugu. Mozart pomyli si co do jego
wieku - Richter mia wwczas 69 lat.
20 Butelki, o ktrych mowa, miay pojemno 1/16 litra, co odpowiadao wielkoci
niewielkich
kieliszkw (w ksztacie butelki), w jakich do dzi serwuje si trunki w niektrych
regionach Francji, Austrii i Niemiec.
21 Chodzi o kardynaa Louis Constantin de Rohan-Montbazona (1697-1779), ktry
istotnie wkrtce zmar.
22 Nie wiadomo ktra to bya msza.
112. DO OJCA W SALZBURGU
Mannheim, 12 listopada 1778
Mon tres cher Pere!
Przyjechaem tu 6-go ku radosnemu zaskoczeniu wszystkich moich przyjaci. Chwaa
Bogu znw jestem w drogim Mannheimie! Gdyby tu papa by, na pewno powiedziaby
to samo. Mieszkam u Madame Cannabich1, ktra podobnie jak caa jej rodzina i
wszyscy przyjaciele, nie posiadaa si z radoci, kiedy mnie zobaczya. Jeszcze nie
zdylimy sobie powiedzie wszystkiego. Opowiada mi o wszystkich zmianach i
wszystkich historiach, jakie si tutaj zdarzyy podczas mojej nieobecnoci. Od przyjazdu
jeszcze ani razu nie jadem w domu, jestem dosownie rozrywany. Krtko mwic im
bardziej kocham Mannheim, tym bardziej Mannheim kocha mnie.
Nie jestem pewien, ale wierz, e (jak mi si zdaje) dostan tutaj engagement2. Tutaj, a
nie w Monachium, gdy - jak myl - kurfirst zechce
na powrt przenie sw rezydencj do Mannheimu, bo nie wytrzyma dugo
grubiastwa panw Bawarczykw. (...)
A teraz co innego. Moe zarobi tu 40 luidorw!3 Oczywicie bd musia zosta 6
tygodni, a najwyej 2 miesice. Jest tutaj trupa Seylera 4 - powinien j papa zna par
renomme. Jej dyrektorem jest pan von Dalberg5, ktry nie chce mnie puci, zanim mu
nie napisz duodramy6. Prawd mwic nie zastanawiaem si nad tym dugo, bo
zawsze chciaem co takiego "spisa. Nie wiem, czy ju pisaem o tym rodzaju dramy,
kiedy tu byem po ^z pierwszy? Jedn z nich ogldaem wtedy dwukrotnie i z
najwiksz Pojemnoci! To prawda, e nic mnie tak jeszcze nie zdziwio, bo sdziem,
e Jest to rodzaj zupenie nieefektowny, gdy tam si nie piewa, lecz
uamuje, a muzyka ma funkcj jakby recitatwo obligato. Czasami mwi si na tle
muzyki i wtedy efekt jest napraw wspaniay.
widziaem Mede Bendy7, ktry skomponowa te Ariadn na Naksos - ^ sztuki
rzeczywicie s godne uwagi. Jak papa wie, pord kapelmistrzw Iraskich Benda
zawsze by moim faworytem. Te jego dwa dziea bardzo
M,
.i n

Listy
lubi i przywioz je ze sob. Moe wic sobie papa wyobrazi m rado, kiedy si
dowiedziaem, e bd mg zrobi to, czego zawsze
pragnem!
Przysza mi te do gowy myl, e w taki sam sposb powinno si pisa wikszo
recytatyww w operze, a tylko czasami, kiedy sowa mog by waciwie oddane za
pomoc muzyki, recytatywy powinno si piewa.
Powstaje tu Academie des Amateurs, jak w Paryu8, koncertmistrzem jest
pan Franzl9.
Pisz obecnie koncert na skrzypce i fortepian10.
Jeszcze nie zdyem zobaczy si z moim przyjacielem Raaffem11 - wyjecha std 8go. Wszdzie mnie chwali i o moje sprawy zabiega. Mam
nadziej, e to samo zrobi w Monachium.
Czy wie papa, co tutaj naopowiada ten obrzydliwy osobnik Seeau? e moja opera
buffa12 zostaa w Monachium wygwizdana! Na swoje nieszczcie opowiada to tam,
gdzie mnie bardzo dobrze znaj! Najbardziej oburza mnie jego bezczelno, bo jeli
przecie ludzie pojad do Monachium, to usysz
zupenie co przeciwnego!
Jest tutaj cay regiment Bawarczykw... (...) Jake si oni rni od ludzi z Palatynatu!
Co za jzyk! Taki grubiaski! I co za maniery! A skra cierpnie na myl, e znw bd
musia sucha tych "hoben", "olles", "mit einonder" oraz tego ich twadego "r"13. (...)
Napisaa do mnie kuzyneczka14, ale zamiast na Hotel Palatyski zaadresowaa list na
Hotel Frankoski. Ale oberysta przesa go do radcy Serrariusals, u ktrego mieszkaem
ostatnio. Napisz do niej t sam poczt z prob, eby tam wanie przesaa mi listy,
ktre u niej na mnie czekaj.
Ze wszystkich historii, jakie si zdarzyy midzy Mannheimem a Monachium,
najbardziej ucieszya mnie ta, e Weberowie tak dobrze sobie uoyli sprawy. Zarabiaj
teraz 1600 florenw, bo crka dostaje 1000 florenw, a jej ojciec 400 i dodatkowo - jako
sufler - 200 florenw16. (...)
Wolfgang Amade Mozart
(...) Kochany ojcze! Chciabym prosi, by t histori papa jak najlepiej wykorzysta w
Salzburgu. Niech papa mwi gono i mocno, tak eby arcybiskup pomyla, e moe
nie przyjad i w zwizku z tym moe si zdecyduje da mi wysze wynagrodzenie. Bo
jak mona o tym wszystkim myle spokojnie? Acybiskup i tak nigdy mi do nie
zapaci za to moje
salzburskie niewolnictwo!
Jak powiedziaem, odczuwam wielk rado na myl, e zo wafli
wizyt, ale jak tylko pomyl, e mam zosta na tym dziadowskim dworze, to mnie
natychmiast bierze zo i ogarnia niepokj. Niech tylko arcybiskup rne zaczyna znowu
odgrywa wielkiego pana, jak to zwyk robi, bo nie je51 jeszcze wykluczone, e mog
mu zagra na nosie! I bardzo atwo! Wiem tez? e papa bdzie si wtedy cieszy wraz ze
mn.
290

1778
(...) Adieu. Niech si papa ma dobrze i dba o swoje zdrowie, ktre jest dla mnie tak
drogie.
B/D 504
1 Marie Elisabeth Cannabich, 2 domu La Motte - ona Christiana Cannabicha, ktry by
w Mannheimie nieobecny, poniewa wraz z dworem kurfirsta wyjecha do Monachium.
2 Leopold si wielce zirytowa tymi nieodpowiedzialnymi mrzonkami Wolfganga,
udzieli!
mu reprymendy i domaga si, by nie zwlekajc wraca do Salzburga (list Leopolda: B/D
505).
3 40 luidorw = 440 florenw.
4 Wdrowna trupa aktorska Abla Seylera (1730-l8oo).
5 Baron Wolfgang Heribert von Dalberg (1749-1806), najpierw dyplomata, pniej
intendent Teatru Narodowego w Mannheimie.
6 Semiramis do tekstu Otto von Gemmingena (K-3i5e). Mozart nigdy tej kompozycji nie
ukoczy, a moe nawet - jak sdz niektrzy mozartolodzy - nigdy jej nie zacz.
7 Medea - monodrama Georga Bendy wystawiona po raz pierwszy w Lipsku i maja
1775;
Ariadn auf Naxos - duodrama tego samego kompozytora, miaa sw premier 27
stycznia 1775 w Gocie.
8 W Paryu byy to Concerts des Amateurs.
9 Ignaz Franzl (1736-1811), skrzypek orkiestry w Mannheimie (od 1747), od 1774
- koncertmistrz, szwagier Christiana Cannabicha. Mozartowie poznali go w
Schwetzingen w 1763 roku.
10 Concerto pour yiolon et piano en re majeur (K-3i5f). Koncert ten z niewiadomych
powodw nie zosta ukoczony; zachowao si 120 taktw. l Anton Raaff wyjecha 8
listopada do Monachium.
12 La finta giardiniera (K-196).
13 W gwarze Bawarczykw jest tendencja do zamiany samogoski "a" na "o": hoben
= haben ("mie"), olles = alles ("wszystko"), miteinonder = miteinander ("razem") oraz
do wymawiania goski "r" twardo.
14 Maria Anna Thekla Mozart. Mozart mieszka w obery Pfalzischer Hof (Hotel
Palatyski) od 30 padziernika do 12 grudnia 1777.
15 U radcy Serrariusa Mozart mieszka od 12 grudnia 1777 do 14 marca 1778.
16 400 florenw Fridolin Weber dostawa jako piewak (bas); 1000 florenw Alojzy jest
sum przesadzon, w rzeczywistoci zarabiaa 600 florenw rocznie.
113. DO BARONA
WOLFGANGA HERIBERTA VON DALBERGA1 W MANNHEIMIE
(Mannheim, roda, 24 listopada 1778)
Monsieur le Baron!
Dwukrotnie ju prbowaem zoy panu moje uszanowanie, ale nie Ciaem szczcia
pana zasta. Wprawdzie wczoraj by pan w domu, ale nie Mogem z panem rozmawia.
Prosz wic, by mi pan zechcia wybaczy, e
291

Listy
go niepokoj piszc tych kilka wierszy, ale bardzo mi pilno wyjani pewn spraw.
Panie baronie! Zna mnie pan dobrze; nie jestem czowiekiem interesownym, zwaszcza
kiedy wielkiemu amatorowi i prawdziwemu koneserowi muzyki mog wywiadczy
przysug. Z drugiej strony jednak wiem, e nie chciaby pan, aby mnie tu spotkaa
nawet najmniejsza krzywda. Oto dlaczego pozwalam sobie wyrazi w tej sprawie moj
opini, gdy jest dla mnie absolutnie niemoliwe, abym pozostawa duej w
niepewnoci.
Zobowizuj si napisa monodram2 za 25 luidorw3, pozosta tu jeszcze dwa
miesice, zapi wszystko na ostatni guzik, by obecnym na wszystkich prbach etc.,
ale pod warunkiem, e niezalenie od wszystkiego pienidze dostan przed kocem
stycznia. Prosz rwnie o umoliwienie mi bezpatnego wejcia na przedstawienia, co
jest zupenie zrozumiae. I to jest, panie baronie, wszystko, co mog zrobi!
Co do opery, to zapewniam pana, e z caego serca pragnbym napisa muzyk,
chocia nie mgbym si oczywicie podj tego zadania za 25 luidorw - sam pan
przyzna. Liczc dokadniej jest to przynajmniej dwa razy tyle pracy, co przy
monodramie. Ponadto przed podjciem si tego zadania powstrzymuje mnie fakt, e
pracuj ju nad t oper Gluck i Schweitzer, o czym sam mi pan powiedzia.
Nawet gdyby si pan zgodzi zapaci mi za t prac 50 luidorw, to wci bym j panu
odradza, bo - mwic uczciwie - co to za opera bez piewakw i piewaczek?! Co
zrobi?!
Gdyby tymczasem pojawia si jaka nadzieja na wystawienie, wtedy panu nie odmwi
- z sympatii dla pana, bo przysigam na honor, nie jest to wcale maa sprawa.
Wyoyem panu jasno i szczerze swoje racje. Prosz, by decyzj w tej sprawie pozwoli
mi pan pozna jak najrychlej, byoby mi mio, gdyby to mogo nastpi dzi jeszcze,
poniewa syszaem, e w najbliszy czwartek5 kto wybiera si sam do Monachium i
chciabym skorzysta z okazji.
W oczekiwaniu askawej odpowiedzi zapewniam pana, panie baronie, o mym
najgbszym szacunku i pozostaj unionym sug.
Wolfgang Amade Mozart
B/D 507
1 Baron Wolfgang Heribert von Dalberg - patrz: 112/5.
2 List 112.
3 25 luidorw = 275 florenw.
4 Dramat muzyczny Cra nigdy nie powsta, mimo i rozmowy Dalberga z Gluckieffl i
Schweitzerem byy w tej sprawie mocno zaawansowane.
5 26 listopada 1778, a wic nastpnego dnia.
292

1778
ii4. DO OJCA W SALZBURGU
Monsieur, mon tres cher Pere!
Mannheim, 3 grudnia 1778
Najpierw musz przeprosi za dwie rzeczy - e tak dugo nie pisaem i e tym razem
musz by zwizy.
Niczyja to wina, e dugo nie pisaem - chyba e samego papy (z powodu pierwszego
listu do Mannheimu2), nie przypuszczaem bowiem, e ..., ale zmilcz, nic wicej nie
powiem, na szczcie to ju mino.
Wyjedam 9-go, w najblisz rod. Nie mogem wczeniej, bo chciaem tu zosta
jeszcze kilka miesicy i w zwizku z tym wziem sobie uczniw3, musiaem wic
skoczy przynajmniej 12 lekcji.
Nie wyobraa sobie papa, jak dobrych mam tu przyjaci i zapewniam, e czas to
potwierdzi.
Dlaczego musz by zwizy? Bo rce mam pene roboty. Z sympatii dla pana von
Gemmingena 4 oraz dla wasnej przyjemnoci pisz obecnie (gratis) pierwszy akt
recytowanej opery5, ktr miaem tu skomponowa w caoci, ale zabior j ze sob i
skocz w domu. Jak wida, bardzo mnie interesuje
ten rodzaj kompozycji. Poet jest oczywicie sam pan von Gemmingen, a duodrama
nazywa si Semiramis.
Wanie nadszed list od papy z 23-listopada6.
Wyjedam w najblisz rod. Czy papa wie z kim? Z ksidzem praatem z
Kaisersheimu7. Gdy jeden z moich przyjaci wspomnia mu o mnie, ten od razu
przypomnia sobie moje nazwisko. Powiedzia, e byby zachwycony, gdybym by jego
towarzyszem podry. To naprawd czowiek bardzo uprzejmy, chocia ksidz i praat.
Pojad wic przez Kaisersheim, a nie przez Stuttgart, ale to nic nie szkodzi, bo w kocu
jest bardzo przyjemnie, kiedy
w podry mona nieco oszczdzi wasn sakiewk, ktra i tak jest do chuda. (...)
Gdyby u nas byy klarnety! Nie uwierzy papa, jak piknie moe brzmie symfonia z
fletami, obojami i klarnetami.
Ju podczas pierwszej audiencji opowiem arcybiskupowi8 wiele nowych rzeczy i moe
nawet przedstawi kilka propozycji. Ach, gdyby arcybiskup ^chcia, to muzyka u nas
mogaby by naprawd lepsza i pikniejsza. Gwn przyczyn jej niskiego poziomu
jest zbyt dua ilo koncertw. Nie
"lam nic przeciwko muzyce koncertowej, ale jestem zdecydowanie przeciwny wielkim
koncertom.
A propos - nic papa o tym nie pisze, ale kufer9 musia ju chyba nadej, a Jeli nie, to
caa wina spadnie na pana Grimma. Znajduje si w nim aria, -^tor skomponowaem dla
Mademoiselle Weber10. Nie ma papa pojcia, jak ^Paniale brzmi z instrumentami. Z
pozoru tego nie wida, ale trzeba j

Listy
absolutnie usysze w wykonaniu Weberwny. Prosz, eby jej papa nikomu nie dawa byaby to bowiem najwiksza niesprawiedliwo. Zostaa skomponowana specjalnie dla
niej i pasuje do niej jak ula, jak uszyte na miar ubranie. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 508
1 Poprzedni list Mozart napisal 12 listopada. 16 listopada odwiedzi w Mannheimie
obserwatorium astronomiczne, gdzie wpisa si do Zotej Ksigi (std o tym wiemy);
"Mozart maitre de chapelle, den i6-ten novbre". Ale o tej wizycie nic ojcu nie
wspomnia.
2 W licie tym (B/D 505) Leopold zarzuca synowi lekkomylno, podlicza sumy, jakie
Wolfgang dosta, zarobi, poyczy (istotnie, jak na jedn osob, do znaczne: 863
floreny), ktre Wolfgang, przeduajc w nieskoczono sw podr, bezmylnie
trwoni, a zawierzajc chimerycznym perspektywom otrzymania w Mannheimie staej
posady, naraa go (Leopolda) na haniebn staro niewypacalnego dunika, a ich
wszystkich (wraz z siostr, ktra ma ju 27 lat i nie ma ma) na ndz.
3 Nie wiadomo ilu byo tych uczniw czy uczennic ani kim oni byli. Zgodnie z
wczesnym zwyczajem lekcje muzyki dawano w seriach po 12 lekcji.
4 Baron Otto von Gemmingen-Hornberg (1755-1836), literat i dyplomata z Mannheimu.
By "poet" (autorem) melodramy Semiramis. Mozart zacz pisa do niej muzyk, ale
jej nigdy nie skoczy. Powstay fragment (K-3i5e) zagin. W 1782 von Gemmingen
osiad w Wiedniu, gdzie zosta wpywowym masonem (Najczcigodniejszym loy "ur
Wohitatigkeit"). To on wprowadzi Mozarta (w 1784) do wolnomularskiej braci.
s Recytowana opera to opera z melodeklamacjami.
6 List Leopolda nr B/D 506.
7 Coelestin II Angelsprugger (1726-1783), generalny wikariusz zakonu cystersw na
Grne Niemcy, rodem z Augsburga. Od 1771 opat i praat opactwa cysterskiego w
Kaisersheimie (obecnie Kaisheim) w pobliu Donauwrth.
8 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.
9 Kufer ten (zawierajcy m.in. rzeczy po zmarej matce Mozarta) zosta wysany z
Parya do Salzburga. W swym licie (B/D 509) Leopold przyzna, e kufer przyjecha,
ale brak w nim wielu rzeczy.
10 Aria Non so, d'onde wen (K-294) dla Alojzy Weber powinna by wykonywana z
oktetem dtym (2 flety, 2 klarnety, fagoty i 2 rogi).
115. DO OJCA W SALZBURGU
Kaisersheim S 18 grudnia 1778
Mon tres cher Pere!
Chwaa Bogu przyjechaem tu w niedziel i3-go, szczliwy i najlepsz na wiecie
okazj, a na miejscu - niespodzianka i nieopisana rado - list od papy2.
Nie odpisaem od razu, poniewa chciaem poda dokadn dat wyjazdu, a jeszcze jej
nie znaem.

294
1778
Poniewa ksidz praat3 wybiera si do Monachium 26-go lub 27-go tego miesica,
postanowiem znowu dotrzyma mu towarzystwa. Ale musz doda, e nie bdzie jecha
przez Augsburg. Nic jednak na tym nie trac, a jeli trzeba bdzie tam zaatwi co, co
bdzie wymagao mojej obecnoci, to niech
papa powie, a zawsze bd mg zrobi may wypad z Monachium, to \v kocu bardzo
blisko.
Podr z Monachium do Kaisersheimu byaby na pewno duo przyjemniejsza dla kogo,
kto by opuszcza to miasto z lekkim sercem. Ksidz praat i jego kanclerz4 jechali razem
w chaise, natomiast pan podczaszy
Daniel, brat Anton, pan sekretarz i ja jechalimy przed nimi o jakie p godziny drogi5.
Nigdy aden wyjazd nie by dla mnie tak bolesny, tote podr tylko w poowie bya dla
mnie przyjemna. A nie byaby w ogle przyjemna, a raczej przykra, gdybym od
dziecistwa nie przywyk do cigych poegna i rozsta z ludmi, z krajami i miastami,
i gdybym nie mia nadziei, e dobrych przyjaci, ktrych teraz opuszczam, wkrtce
znowu odnajd. Nie mniej musz przyzna, bo trudno byoby to ukry, e nie tylko ja,
ale i wszyscy moi przyjaciele, a zwaszcza Cannabichowie, gdy zosta ju wyznaczony
dzie mojego wyjazdu, bylimy w stanie godnym najwikszego wspczucia.
Mylelimy, e rozstanie w ogle nie bdzie moliwe. Wyjechaem dopiero o wp do 9ej, a Madame Cannabich jeszcze nie wstaa. Nie chciaa w ogle wsta, bo nie miaa
do siy, eby si ze mn poegna. Ja za, nie chcc powiksza jej blu, nie
poszedem do niej i wyjechaem bez poegnania.
Kochany ojcze! By moe jest ona jedn z moich najlepszych i najbardziej szczerych
przyjaciek. A przyjacimi nazywam tylko tych, ktrzy codziennie, we dnie i w nocy
myl, co dobrego mogliby uczyni dla przyjaciela. Mobilizuje wszystkich swoich
przyjaci, ktrzy co mog, a take sama si angauje chcc swego przyjaciela uczyni
szczliwym.
Oto prawdziwy portret Madame Cannabich, cho ma ona w tym rwnie wasny interes,
ale prosz mi pokaza kogo takiego, co byby cakowicie bezinteresowny. U niej za
podoba mi si to, e si do tego przyznaje. A w jaki sposb mi to powiedziaa, opowiem
bezporednio.
Kiedy jestemy sami, co niestety zdarza si rzadko, rozmawiamy bardzo szczerze.
Pord wszystkich osb i przyjaci bywajcych w jej domu jestem jedyn osob, do
ktrej ma pene zaufanie, znam ich wszystkie rodzinne troski, problemy i tajemnice i w
ogle ca ich sytuacj.
To prawda. Oboje przyznalimy, e dawniej nie znalimy si tak dobrze, ^1 tak dobrze
nie rozumieli. Kiedy si jednak mieszka pod jednym dachem, ^e brakuje okazji, aby
lepiej si pozna.
Bdc w Paryu zaczem te bardziej sobie zdawa spraw z przyjani
Kannabichw, zwaszcza kiedy si dowiedziaem (z pewnego rda), jak bardzo si
moimi sprawami zajmowali. (...)
A teraz sowo na temat ycia w klasztorze - sam klasztor nie zrobi na
Listy

mnie wielkiego wraenia. No, ale c, kiedy si widziao Kremsmunster6... Mam na

myli tylko jego aspekt zewntrzny i podwrzec, poniewa to, co najcenniejsze, wci
pozostaje do odkrycia.
Szczytem miesznoci s tutaj wojskowi, okropni7. Ciekawe do czego oni su? Noc
cigle sysz, jak krzycz: "Kto idzie?". A ja za kadym razem odpowiadam: "Udaw
si!". (...)
Co do monodramy lub duodramy8, to wcale nie trzeba umie piewa, bo nie ma tam
nic do piewania, wszystko si mwi. Jednym sowem jest to recitativo z instrumentami.
Z tym, e aktor tekstu nie piewa, lecz go recytuje. Jeli co takiego papa usyszy z
towarzyszeniem fortepianu, na pewno mu si bdzie podobao, ale jeli usyszy z
orkiestr - bdzie wrcz zachwycony. Gwarantuj! Ale do tego potrzebny jest dobry
aktor lub aktorka.
Bardzo si teraz wstydz, e do Monachium pojad bez moich sonat9. Zupenie tego nie
rozumiem. Ze strony Grimma to naprawd zoliwo. Napisaem mu, e to z przyczyny
tego popiechu. Nic jeszcze w yciu tak mnie nie zirytowao. No bo niech papa pomyli.
Wiem, e moje sonaty ukazay si na pocztku listopada, a ja, autor, jeszcze ich nie mam
i nie mog ich ofiarowa elektorowej bawarskiej, cho s jej dedykowane. Tymczasem
poczyniem odpowiednie kroki, aby je w kocu mie. Mam nadziej, e moja
kuzyneczka z Augsburga ju je dostaa lub e dosta je Joseph Kilian10 - take z
Augsburga. Napisaem, eby mi je natychmiast przysaa. (...)
Odnonie drobiazgw, ktrych brak w kufrze, to wydaje si rzecz naturaln, i w tego
rodzaju okolicznociach zawsze mona co zgubi, a nawet moe zosta skradzione.
Piercie z ametystem musiaem ofiarowa pielgniarce, ktra czuwaa przy mojej
witej pamici mamie, inaczej zabraaby obrczk.
W kaamarzu za duo jest atramentu, a ja maczam piro zbyt energicznie i... oto efekt11.
Co do zegarka, to przypuszczenia papy s suszne; oddaem go pod zastaw, ale zdoaem
uzyska tylko 5 luidorw i tylko dlatego, e mechanizm by dobry, bo jak papa wie,
oprawa bya stara i niemodna.
Skoro ju jestemy przy zegarkach, to musz powiedzie, e przywioz zegarek paryski!
Czy pamita papa ten zegarek z maymi kamieniami? Kamieniami zej jakoci? Z
cik, toporn obudow? Nie przejmowabym si tym, gdybym nie wyda tylu
pienidzy na jego naprawy i regulacje! A przecie mimo to jednego dnia pieszy si
godzin lub dwie, a drugiego spnia.
Drugi zegarek - od ksicia elektora12 - zachowywa si tak jak pierwszy, a ponadto by
peen defektw, wad i by bardzo wraliwy-Te dwa zegarki razem z dewizkami
zamieniem na zegarek paryski za 20 luidorw13. Dziki temu teraz wiem, ktra
godzina, a majc 5 zegarkw
296

1778
nigdy nie wiedziaem. Obecnie na 4 zegarki przynajmniej mam jeden, ktremu mog
wierzy. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 510
1 Mozart przebywa w opactwie cystersw w Kaisersheimie od 13 do 24 grudnia 1778
roku.
2 List do Leopolda: B/D 506.
3 Coelestin II Angelsprugger - patrz: 114/7.
4 Peter Anton von Bessel - kanclerz i pierwszy doradca praata.
5 Podczaszy - Ojciec Daniel Huber, Brat Anton (nieznanego nazwiska), sekretarz Fidelis Bayr.
6 Opactwo benedyktynw w Kremsmunster w Grnej Austrii (37 km na pnoc od
Linzu).
Mozartowie zatrzymali si tam w czasie jednej z podry do Wiednia, ale dokadna data
tej wizyty nie jest znana.
7 W klasztorze w Kaisersheimie stacjonowa kontyngent wojsk szwabskich (74
onierzy piechoty i 14 kawalerzystw).
8 Odpowied na pytanie Leopolda: co to takiego "deklamowana duodrama"? Terminw
"monodrama" i "duodrama" Wolfgang uywa wymiennie.
9 Sonaty na skrzypce i fortepian (K-301-306) zadedykowane elektorowej bawarskiej.
Zostan jej wrczone przez Mozarta w dniu 7 stycznia 1779.
10 Joseph Kilian z augsburskiej rodziny sztycharzy.
11 W tym miejscu listu jest pokany kleks. " Maksymilian III Jzef-patrz: 52/4, 13 220
florenw.
116. DO MARII ANNY THEKLI MOZART W AUGSBURGU
Ma tres chere cousine!
Kaisersheim, 23 grudnia 1778
W wielkim popiechu. Przepeniony najgbszym alem i blem, z mocnym
postanowieniem poprawy, wyznaj2, e jutro jad do Monachium (droga kuzyneczko,
nie posz si jak krliczek!) oraz zapewniam, e chtnie sam bym Pojecha do
Augsburga, ale praat cesarski3 nie puci mnie, za co jednak nie mog 80 nienawidzie,
bo byoby to sprzeczne z przykazaniami Boskimi i wbrew Naturze, a jeli kto nie
uwierzy, to jest l... 4. Tak to ju jest i nic na to nie poradz.
Moe wyskocz do Augsburga, chocia nie jest to pewne, a gdyby sama
Oiiaa ochot mnie zobaczy, jak ja chciabym spotka si z tob, to przyjed do
szacownego Monachium.
Postaraj si tu by przed Nowym Rokiem, abym ci mg podziwia
1 z przodu, i z tyu, zaprowadzi gdzie trzeba, a take - jeli bdzie konieczne - zrobi ci
lewatyw.
297

Listy
Jednej rzeczy bardzo auj - e nie bd mg ci zapewni mieszkania, poniewa nie
zatrzymam si w obery, lecz... gdzie? Sam chciabym to wiedzie s.
A teraz arty na bok - dla mnie to bardzo wane. Chciabym, eby przyjechaa,
bdziesz miaa do odegrania wan rol6. Przyjed koniecznie, bo jak nie przyjedziesz,
to... wyjdzie z tego gwno. Bd mg komplementowa tw szlachetn figurk,
osobicie owiczy ci pupk, ucaowa rce, waln z tylnego dziaa, obcaowa ci
ca, zrobi ci lewatyw z przodu i z tyu, odda ci wszystko, co ci si (by moe) ode
mnie naley, puci dwicznego bka, a moe nawet przy okazji co wicej popuci.
A teraz adieu, moje ty serduszko, mj ty aniele. Czekam na ciebie z utsknieniem.
Napisz natychmaist do Monachium (na poste restante) maleki licik na 24 strony, ale
zapomnij koniecznie napisa, gdzie si zatrzymasz, abymy si nie mogli znale.
Twj szczery kuzyn
PS. Ten zasraniec = dibitari - pleban z Rodempl7, aby da przykad, caowa d... swojej
sucej. Vivat - vivat B/D 511
1 Jak wikszo listw do kuzyneczki, tak i ten nastrcza niezwyczajne problemy
translator-skie; jest peen wyrae skatologicznych, nonsensw, wygupw,
Mozartowskich neologizmw i czstochowskich rymw, e tylko w przyblieniu mona
go odda w przekadzie.
2 Lekko zmieniona formua sowna uywana przez przystpujcego do konfesjonau
penitenta.
3 Coelestin II Angelsprugger - patrz: 114/7.
4 "Ladacznica"; w oryg. H.. .e = Hure.
5 Mozart planowa zamieszka w domu Weberw.
6 Rola dla kuzyneczki bya niewtpliwie zwizana z planowanymi przez Mozarta
zarczynami z Alojz Weber.
7 Nie udao si zidentyfikowa nazwiska tego wystpnego plebana.
117. DO OJCA W SALZBURGU
(Monachium, 29 grudnia 1778) Mon tres cher Pere!
Siedz u pana Beckego1. Dziki Bogu przyjechaem ju 25-go, a^ wczeniej nie
mogem napisa. Wszystko opowiem bezporednio, jak znoW bd mia szczcie pap
widzie. Dzi mog tylko paka - serce mam zby1 wraliwe 2.
298

1778
Napisz tylko, e w przeddzie wyjazdu z Kaisersheimu dostaem wreszcie moje
sonaty3. Bd wic mg osobicie je wrczy ksinej elektorowej. Czekam tylko na
wystawienie opery 4, a potem natychmiast jad, chyba e co si zdarzy i trzeba bdzie
zosta jeszcze jaki czas. (...) Pismo z natury mam brzydkie (papa wie o tym najlepiej),
bo nigdy waciwie nie nauczyem si pisa, ale te nigdy jeszcze nie pisao mi si
gorzej ni teraz. Naprawd nie mog - tak strasznie chce mi si paka!
Mam nadziej, e wkrtce papa do mnie napisze i mnie pocieszy. Najlepiej na poste
restante - listy odbior osobicie. Mieszkam u Weberw5, ale lepiej bdzie, jak papa
zaadresuje do naszego drogiego przyjaciela Beckego.
Mwic midzy nami i w wielkim sekrecie - napisz tu msz6, namawiaj mnie do tego
wszyscy przyjaciele. Trudno wyrazi, jak serdecznymi przyjacimi s Cannabichowie i
Raaff.
Niech kochany papa bdzie zdrowy! I szybko do mnie napisze. Tysic razy cauj rce
papy, z caego serca ciskam kochan siostr i pozostaj do
mierci posusznym synem (szczliwego Nowego Roku! - dzisiaj nic wicej napisa nie
mog).
Wolfgang Amade Mozt Monachium w grudniu 1778
(...)
B/D 513
1 Johann Baptist Becke (1743-1817), flecista kapeli dworskiej w Monachium, ucze
Johanna Baptisty Wendlinga.
2 W dzie Boego Narodzenia 1778 Mozart przyjecha do Monachium, gdzie jego
ukochana Alojza przyja go obojtnie, by nie powiedzie ozible. Wedug Nissena,
biografa kompozytora, ktry polubi wdow po Mozarcie (Konstancj Weber) i
niewtpliwie od niej uzyska t informacj, Mozart u Weberw usiad do fortepianu i
penym gosem zapiewa: "Ich lass das Madelgern, das mich nicht will" ("Chtnie sobie
pjd od dziewczyny, ktra mnie nie chce"). Niemniej zachowane (cho nie
opublikowane) notatki Nissena podaj inne sowa piosenki
"- w swoim czasie mocno popularnej: "Leck mir das Mensch im A..., das mich nicht
will" ("Niech te) co mnie nie chce, pocauje mnie w d...").
Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306).
Chodzi o Alcest Schweitzera wystawion w Monachium u stycznia 1779. Rodzina
Weberw przeniosa si do Monachium we wrzeniu 1778. Nic nie wiadomo o tym
projekcie, w kadym razie nie zosta zrealizowany. Leopold P<iejrzewa (moe i
susznie), e by to wybieg ze strony Wolfganga, ktry chcia duej pozosta
"Monachium i jeszcze bardziej odwlec powrt do Salzburga.
299

Listy
118. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 31 grudnia 1778
Mon tres cher Peref
Za porednictwem naszego przyjaciela pana Beckego dostaem przed chwil list od
papy1. A przedwczoraj, bdc u niego napisaem do papy list, jakiego nigdy dotd nie
napisaem.
Becke tyle mi mwi o ojcowskiej mioci, o uczuciach i wyrozumiaoci, o dobroci i
delikatnoci, o penych troski staraniach o moj przyszo, e a mi si chciao paka.
Ale po przeczytaniu listu z 28-go zdaem sobie spraw, e w swym entuzjazmie Becke
nieco przesadzi2.
Pomwmy otwarcie. Jak tylko opera {Alceste3} zostanie wystawiona, natychmiast
wyjad, nawet jeli dylians miaby wyruszy nazajutrz lub tej samej nocy. Szkoda, e
papa nie rozmawia z Madame Robinig4; moe mgbym wrci razem z ni. Trudno,
bdzie jak bdzie! Oper dadz n-go, a i2-go (jeli bdzie dylians) ju bd w drodze,
chocia byoby dobrze, gdybym dla wasnego interesu mg tutaj zosta nieco duej.
Ale ju si dla papy powic w nadziei, e w Salzburgu czeka mnie bdzie za to
nagroda.
Pomys papy odnonie sonat nie jest najlepszy! Miabym wic std wyjecha, nie
czekajc a je otrzymam? A moe nie powinienem si w ogle pokazywa na dworze?
Tego nie mog uczyni, bo jestem zbyt znany. Ale niech si papa nie martwi. Sonaty
dostaem jeszcze w Kaisersheimie i jak je tylko oprawi, natychmiast je wrcz Jej
Ekscelencji ksinej elektorowej5.
A propos - co to znaczy "radosne sny"?6 Nie mam na myli snw w ogle, bo nie ma na
wiecie czowieka, ktry by czasem nie ni, ale radosne sny! To sny spokojne,
podnoszce na duchu, sodkie. Wanie takie. Sny, ktre gdyby si speniy, uczyniyby
moje ycie bardziej znonym, bo teraz wicej w nim smutku ni radoci.
i-go stycznia
Od vetturino7 z Salzburga dostaem list, ktry mnie bardzo zdziwi-Mj Boe, czy papa
sdzi, e mgbym ju teraz okreli dzie mego wyjazdu? A moe papa myli, e nie
przyjad? Skoro ju jestem tak blisko, to naprawd mgby si papa nie martwi. Kiedy
mi wonica opowiedzia o swojej podry, miaem ochot od razu z nim pojecha? ale
niestety nie mogem. Jutro albo pojutrze moje sonaty dam ksine) elektorowej8, a
potem trzeba bdzie par dni (jeli si postaraj) poczeka na prezent.
Ae Przysigam na honor, e z mioci do papy zrezygnuj z opery i wy)^
300

1778-1779
nazajutrz po otrzymaniu prezentu, chocia przyznaj - nie przyjdzie
mi to atwo. Bo par dni mniej lub wicej, czy to naprawd ma jakie znaczenie?
Prosz mi szybko odpowiedzie. (...)
Bardzo posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart B/D 516
1 List od Leopolda - B/D 512.
2 W tym licie Leopold znw aja syna za przecigajc si ju ponad trzy miesice
podr powrotn do domu, przypomina o dugach, ktrych on, Wolfgang, jest jedyn
przyczyn oraz
o czekajcym na od miesicy engagement, ktre przez arcybiskupa nie mogcego si
doczeka swego koncertmistrza moe zosta wycofane.
3 Alceste Schweitzera.
4 Maria Viktoria Robinig von Rottenfeid (1716-1783), z domu Aniser, z zaprzyjanionej
z Mozartami salzburskiej rodziny pochodzcej z Karyntii. Ze swym mem Georgiom
Josephem (1710-1760), ktry tytu szlachecki uzyska od cesarza Franciszka I w roku
1752, miaa czworo dzieci. Byli nimi: Maria Josepha (1743-1767); Maria Elisabeth,
zwana Lisi (1749-1792), Maria Aloysia Viktoria, zwana Louise (1757-1786); Georg
Sigmund, zwany Siegerl (1760- 1823). Wszyscy oni pojawiaj si w korespondencji
Mozarta.
Sawne Dwertimento D-dur K-334 tzw. "Robinig-Divertimento" Mozart napisa nie dla
Marii Viktorii Robinig, jak dotychczas sdzono, ale dla Georga Sigmunda Robiniga (i
na jego zamwienie) z okazji ukoczenia przez niego studiw w roku 1780.
5 Sonaty na skrzypce i fortepian (K-30I-306) dedykowane ksinej elektorowej
bawarskiej.
6 Reakcja na uwag ojca na temat chimerycznych planw Wolfganga, ktre Leopold (w
licie B/D 512) nazywa "radosnymi snami".
7 Vetturino (wos.) - "wonica niewielkiego zaprzgu".
8 W rzeczywistoci swoje sonaty Mozart przekae ksinej dopiero 7 stycznia 1779.
ii9. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 8 stycznia 1779
M.on tres cher Pere!
Spodziewam si, e dosta ju papa list, ktry chciaem przekaza przez stangreta1, ale
nie zdyem i wysaem poczt. Wszystkie listy od papy Trzymaem cznie z tym z 31
grudnia2, ktry dotar do mnie za
Psrednictwem pana Beckego. Ja mu daem do przeczytania mj list, a on da mi swj.
zapewniam kochanego pap, e bardzo si ciesz, e znowu go zobacz
vego, a nie Salzburg). Ostatni list przekona mnie, e teraz zna mnie papa lepiej 12
"swniej! Gdyby nie ta maa wtpliwo, to nie byoby innego powodu tak ^lego
zwlekania z powrotem do domu ani mojego smutku, ktrego nie
Ptrafiem ukry i otworzyem swe serce przed przyjacielem - panem Beckiem.
3oi

Listy
Bo jaki mgbym mie powd? Nie popeniem adnego bdu, ktrego musiabym si
wstydzi (nazywam bdem co, co nie licuje z postaw chrzecijanina ani uczciwego
czowieka).
Jednym sowem - jestem szczliwy i spodziewam si spdzi w domu mie i szczliwe
dni, ale tylko w towarzystwie papy i mojej siostry. Przysigam na honor, nie mog ju
cierpie Salzburga ani jego mieszkacw (mam na myli urodzonych salzburczykw),
nie znosz ich jzyka ani ich stylu ycia. Nie wyobraa sobie papa, jak bardzo
nieprzyjemna bya dla mnie wizyta u Madame Robinig4. Dawno ju nie rozmawiaem z
tak wariatk, a do tego by z ni ten gupek i idiota Mosmayr5.
Pomwny jednak o czym innym.
Wczoraj z moim przyjacielem Cannabichem byem u ksinej elektorowej i
ofiarowaem jej moje sonaty6. Mieszka tak, jak sam kiedy bd mieszka i jak moe
mieszka osoba niezalena - adnie i przytulnie, z tym e widok ma miserable.
Pozostalimy u niej dobre p godziny - bya bardzo mia. Postaraem si o to, eby si
dowiedziaa, i za kilka dni wyjedam i e mi w zwizku z tym zaley, by zosta
szybko wyekspediowanym.
Bdmy jednak treciwi i zwili. Naprawd pon z niecierpliwoci, by znw ucaowa
pap i moj kochan siostr. Ach, gdyby nie musiao to by w Salzburgu. Ale poniewa
na razie nie jest to moliwe, eby zobaczy pap bez pojechania do Salzburga, to jad
tam z radoci!
Musz si spieszy, bo poczta zaraz odchodzi.
Jest tutaj moja kuzyneczka7. Dlaczego? Bo chce si przypodoba kuzynkowi?
Oczywicie - to powd gwny! Porozmawiamy o tym w Salzburgu! Ale eby to si sta
mogo, chciabym j ze sob zabra!
Na kocu listu znajdzie papa napisane co jej rk. Czuje si dobrze. Jeli chciaby mie
papa przyjemno goszczenia jej u nas, to niech bdzie tak dobry i napisze bezwocznie
do swego pana brata 8 z pytaniem, czy si na to zgadza. Jak j papa zobaczy i pozna, na
pewno bdzie zadowolony. Wszyscy j lubi. (...)
W. A. Mozart (PS. od Marii Anny Thekli Mozart:)
Monsieur, mon tres cher Oncle9
Mam nadziej, e wuj ma si dobrze, podobnie jak Mademoiselle Cousine. Miaam
zaszczyt znale pana syna...
[Poprawka Mozarta:]
... pana wuja syna
[Dopisek Anny Thekli:]
...w Monachium w dobrym zdrowiu. Pragnie on, ebym z nim pojechaa
302

1779
do Salzburga, ale nie wiem, czy bd miaa zaszczyt zobaczenia wuja... (W tym miejscu
listu jest kleks, pod ktrym Mozart nagryzmoli:)
Oto portret mojej kuzyneczki i oto dlaczego musz pisa z podwinitymi
rkawami!
[Rk Anny Thekli:]
Jak wuj widzi, mj kuzyn jest cakiem zwariowany. ycz drogiemu wujowi
wszystkiego dobrego, 1000 razy kaniam si Mademoiselle Cousine i z caym sercem
pozostaj...
[Rk Mozarta:]
...votre inuariable Cochon10.
[Rk Anny Thekli:] Monachium, 8 stycznia 1779
Mozartwna
[Rk Mozarta:]
.ten ostatni si jeszcze nie wyprni.
B/D 520
1 List nr 118.
2 List Leopolda: B/D 515.
3 Jonami Baptist Becke - patrz 117/1. Leopold rwnie do niego napisa list (zaginiony).
4 Maria Viktoria Robinig von Rottenfeid (z domu Aniser), z zaprzyjanionej z
Mozartami salzburskiej rodziny Robinig, patrz: 118/4.
s Nic o nim nie wiadomo, ale - podobnie jak Madame Robinig by niewtpliwie
przedstawicielem nieznonych "rodowitych salzburczykw".
6 Sonaty K-3oi-3o6. Audiencja odbya si w prywatnej monachijskiej rezydencji
ksinej bawarskiej - maonki kurfirsta Karola Teodora. Egzemplarz z dedykacj dla
ksinej znajduje si obecnie z bibliotece opactwa w Melten w Bawarii. Tytu edycji
brzmi: Six Sonates pour clayecin ou forte piano avec accompagnement d'un molon,
dediees d Son Altesse Serenissime Electorale Madame 1'Elictrice Palatine par Wolfgang
Amadeo Mozart fils, Oeuvre Premier. A Paris, chez le Sr Sieber - Editeur de Musique
rue St. Honore d 1'htel d'Aligre Ancien Grand Conseil ou Von trouve plusieurs
nouveaux oeuvres. ("Sze sonat na klawesyn lub fortepian z towarzyszeniem skrzypiec
zadedykowane Jej Wysokoci Janie Owieconej Madame Elektorowej Palatynatu przez
Wolfganga Amadeusza Mozarta syna, opus pierwsze. W Paryu u pana Siebera,
wydawcy muzycznego, przy rue St. Honore - hotel d'Aligre, dawniej siedziba Wielkiej
^dy, gdzie mona rwnie znale wiele innych utworw").
Maria Anna Thekla przyja wic zaproszenie Mozarta i przyjechaa do Monachium "Patrz: list 116.
Franz Alois Mozart z Augsburga - brat Leopolda Mozarta i ojciec kuzyneczki - Marii
^ny Thekli.
9 Nagwek po francusku: "Drogi panie wuju". W dalszych dopiskach tekst jest
upstrzony wami i zdaniami w do swobodnie traktowanym jzyku francuskim.
10 ^Niepoprawny wintuch" (franc.).
303

Listy
120. DO KSICIA ARCYBISKUPA HIERONIMA HRABIEGO COLLOREDO W
SALZBURGU
Do Jego Ksicej Wysokoci Arcybiskupa Salzburga etc. Najpokorniejsza i
najuniesza proba Wolfganga Anadeusza Mozarta w sprawie askawego
zadekretowania nominacji.
Salzburg, w styczniu 1779
Wasza Ksica Wysoko!
Przewielebny Ksi witego Cesarstwa Rzymskiego!
Najaskawszy Zwierzchniku i Panie!
Wasza Ksica Wysoko etc. w swej wielkiej dobroci raczy naj askawiej przyj
mnie do suby po zgonie Cajetana Adigassera. Omielam si wic prosi o
zadekretowanie mojej nominacji na nadwornego organist.
W tej i w kadej innej sprawie polecam si lasce Waszej Ksicej Wysokoci, mojego
askawego Zwierzchnika i Pana, naposuszniejszy i naj-unieszy suga1
Wolfgang Amade Mozart B/D 522
1 To podanie w unionym osiemnastowiecznym stylu kancelaryjnym zostao w caoci
napisane przez Leopolda. Wolfgang je tylko podpisa. Odpowied arcybiskupa, z dat
25 stycznia 1779 (przechowywana w Archiwum Miejskim w Salzburgu) brzmi:
"Przychylamy si do proby zwracajcego si, przyjmujc go na organist dworskiego z
zadaniem, jak w przypadku Adigassera, starannego i dokadnego wypeniania
obowizkw, ktre mu przypadaj w katedrze, na dworze i w Kapelhausie [dziecicym
chrze przykatedralnym], a take w miar moliwoci dostarczania wasnych
kompozycji na potrzeby dworu i kocioa. Przyznajemy mu, jak poprzednikowi, roczn
pensj 450 florenw i polecamy kancelarii wypaca j w comiesicznych ratach w
gotwce lub w nalenociach. Hieronymus m.p. praes. ... Decyzja zadekretowana".
121. DO MARII ANNY THEKLI MOZART W AUGSBURGU
Salzburg, 24 kwietnia 1780
Me tres chere cousine!
Tak piknie odpowiedziaa na mj list S e nie wiem, gdzie szuka odpowiednich sw,
aby ci wyrazi podzikowanie i raz jeszcze zapewni, e jestem twym bardzo oddanym
sug i szczerym kuzynem
Wolfgang Amade Mozart
304

1779-1780
Bardzo bym chcia napisa wicej, ale jak widzisz miejsca
mi brak
Adieu,
adieu. A teraz poartujmy powanie. Wybacz, e tym razem nie odpowiem na
twj uroczy list, tak jak na to zasuguje, czyli sowo po sowie. Pozwl, e
napisz tylko to, co najwaniejsze. Niebawem postaram si to wynagrodzi, najlepiej jak
mona.
Miny dwa tygodnie, jak odpisaem panu Bhmowi2, chciabym wic wiedzie, czy
przypadkiem mj list si nie zagubi, byoby to przykre. Wiem jednak, e pan Bhm jest
codziennie bardzo zajty.
Mj drogi koteczku! Prosz ci w kadym razie, aby mu przekazaa 1000 pozdrowie.
Od niego czekam tylko na znak, a zaraz dostanie gotow ari3.
Syszaem, e Murschhauser4 jest chory. Czy to prawda? Dla Bhma to nic dobrego.
Myl, e niezalenie od pogody, czy burza czy wiatr, zapewne chodzisz codziennie do
teatru, bo przecie wstp masz wolny5.
Nic wicej nie mam do napisania prcz tego, e zmar Joseph Hagenauer 6 (w jego
sklepie pilimy kiedy czekolad razem z moj siostr). Dla jego ojca to wielka strata.
Jego brat Johannes7 (ten onaty), ktry przywyk do
leniuchowania, bo przecie wszystkim zajmowa si nieboszczyk, bdzie musia teraz
ciko pracowa i nie jest mu lekko. (...)
Adieu. Pozdrowienia od mojego ojca papy i od mojej siostry Zizibe8. A dla twoich
rodzicw 9 od nas trojga - dwch chopcw i jednej dziewczynki - 12345 678987
654321 pozdrowie, a dla wszystkich naszych dobrych
przyjaci ode mnie samego 624, od mojego taty 1000, a od siostry 150, co razem daje
1774, a summa summarum
12345 678987656095 pozdrowie10. B/D 531
Ani list Wolfganga, ani odpowied kuzyneczki nie zachoway si.
2 Johann Heinrich Bhm by wtedy (od 28 marca 1780) na wystpach w Augsburgu.
Oba isty - Mozarta do niego i Bhma do Mozarta - zaginy.
Najpewniej Mozart obieca Bhmowi ari, ale nie s znane adne szczegy. Johann
Georg Murschhauser - aktor i piewak z trupy Bhma.
Jako dobra znajoma dyrektora trupy Maria Anna Thekla miaa wolny wstp na
wszystkie Podstawienia, podobnie jak Mozart w Salzburgu.
, Ignaz Joseph Hagenauer (1743-1780), jeden z synw Johanna Lorenza Hagenauera,
sciciela domu przy Getreidegasse, w ktrym urodzi si Wolfgang, jednego z
najbliszych Burskich przyjaci Mozartw; patrz: 1/2.
^ Johannes Nepomuk Anton Hagenauer - patrz: 1/2. W 1775 oeni si z Mari Ann
*vanfti,

Listy
8 Zwrot "Mademoiselle Zizibe" jest uywany w Salzburgu do dzi na okrelenie
dziewczyny niezbyt zrcznej i niezbyt mdrej.
9 Franz Alois Mozart i jego ona Maria Anna Viktoria.
10 Mozart kpi sobie z gotowych formuek (take wasnych) w rodzaju: "1000
pozdrowie", "1000 causw", a starajc si by oryginalny wykazuje waciw sobie
infantyln skonno do zabaw arytmetycznych.
122. DO MARII ANNY THEKLI MOZART W AUGSBURGU
Salzburg, 10 maja 1779
Dmuchnij mi w pup...
To dobre...
Oj dobre...
Dla ciebie te dobre.
Najdrosza, najwspanialsza,
najadniejsza, najmilsza,
najurokliwsza maa kontrabasko lub wiolonczelko2, ktr twj kuzyn
doprowadzi do takiego gniewu!
Ale czy ja, Johannes Chrisostosmus Sigismundus Amadeus Wolfgangus Mozartus, bd
w stanie osodzi, ukoi i zmniejszy twj gniew (ktry tw podniecajc urod visibilia et invisibilia3 - podkrela) chociaby o wysoko obcasa twojego pantofelka oto pytanie, na ktre radbym umie odpowiedzie. Osodzi, to jakby delikatnie
przenie do eczka. Ja za z natury samej jestem bardzo agodny i sodki, i bardzo
lubi musztard4? szczeglnie z misem, co doskonale pasuje do Lipska.
Wprawdzie pan Feifeirappe5 twierdzi i daby sobie za to uci gow, e pasztet si nie
uda, ale ja w to nie wierz i naprawd nawet nie warto si po to schyla, chyba eby to
by worek peen grajcarw. Wtedy to co innego... (...)
Tak moja wiolonczelko, tak ju jest na tym wiecie, e jeden ma mieszek? a drugi
pienidze. A jeli kto nie ma ani jednego, ani drugiego, to nie ma naprawd nic, a nic to
tyle, co bardzo mao, a mao to wicej ni niewiele? a duo to wicej ni mao. Tak jest
teraz i tak bdzie zawsze.
Kocz ju, zaklejam i wysyam do miejsca przeznaczenia. Feigele.
Suga posuszny i uniony. Mj zadek nie jest wiedeczykiemV.s. na drug latus6.
PS. Czy trupa Bhma7 ju wyjechaa? - Na mio nieba, napisz mi, mo)a droga! - Z
pewnoci jest ju w Ulmie? Zaklinam ci na wszystko co wi?16 - utwierd mnie!
Bogowie wiedz, e ci mwi prawd.
306

1780
Czy Michaek z wiey8 jeszcze bije? Dmuchnij w m dziurk! Czy Vogt9 wci dziery
jeszeze sw on? Czy si znowu nie spili? tyle pyta.
Oda czua10 Tw sodk buzi kuzyneczko Mam cigle przed oczami Zapakanymi z
obawy, e moe to nie ty... (...)
Finis coronat opus - baron von Sauschwanz ".
Pozdrowienia ode mnie i od nas wszystkich dla pana autora i dla pani
autorki dni twoich, a wic dla tego, ktry sobie zada trud, by ci zrobi i dla tej, ktra
daa sobie ci zrobi.
Adieu, adieu, mj aniele.
Mj ojciec przesya ci stryjowskie bogosawiestwo, moja siostra - kuzynowskie
ucaowania, a twj kuzyn daje ci to, czego ci da nie ma prawa.
Adieu, adieu, mj aniele. (...) B/D 525
' Data tego listu nie moe by prawdziwa. (Mozart waciwie napisa: "10 maja 1709",
ale wszyscy czytaj to w sposb oczywisty - 1779). W postscriptum Mozart pyta, czy
trupa Bhma ju wyjechaa z Augsburga. Ot zesp Bhma przyjecha do Augsburga
w pierwszej poowie czerwca 1779 (a wic jakby - ju po napisaniu tego listu) i
pozostawa tam do wrzenia. Ponownie wystpowa w Augsburgu od 28 marca do 19
maja 1780, po czym wyjecha do Ulmu. Uwaga Mozarta, e "jest ju zapewne w
Ulmie", moe mie sens tylko wtedy, gdyby list by datowany na 10 maja 1780 roku, a
nie 1779, jak podaje Mozart, a czego bynajmniej nie zakwestionowa niemiecki
wydawca listw. I najniewtpliwiej tak go naley datowa.
2 Mozart zabawia si gr sw: Baschen = "kuzyneczka" (zdrobnienie od Base), co
brzmi niemal jak Basschen = "may bas" (kontrabas), czyli maa wiolonczela.
3 Nawizanie do sw z Credo: "Visibilium et invisibillium", aczkolwiek zapewne bez
adnych intencji blunierczych.
4. Znowu gra sw: besdnftigen = "osodzi"; sanft = "sodki"; Sdnfte = "lektyka,
eczko"; Senf = "musztarda" - co w sumie nie ma jednak adnego sensu, podobnie jak
rialszy cig zdania i listu.
Chodzi najpewniej o Karla Bernharda von Feigele, ktry pniej kocha si bez
^ajemnoci w Marii Annie Thekli. Ale Feigele w dialekcie szwabskim znaczy te "may
tchrz". V.s. = volti subito lub versatum subito = "szybko odwrci" na drug stron
(lotus). Johann Heinrich Bhm (1740-1792), aktor i dyrektor wdrownej trupy. W 1780
^Augsburgu wystawi oper La finta giardiniera (K-I96) w wersji niemieckiej ("Die
verstellte Wnerin"). Pniej wystawia te inne dziea Mozarta.
8 Michaek z wiey - Turmichele ("Tura Michele"): figurka witego Michaa z i6r6 u z
zegara dzwonnicy (Perlachturm) w Augsburgu, ktra pojawia si i oywia w dniu w.
'waa (29 wrzenia) i od 6-ej rano do 6-ej wieczorem, co godzin uderza (bije) smoka.
Elias Vogt (albo Peter Vogt) - tancerz; oeni si (26 stycznia 1780) z aktork Joseph
or? z ktr jednak po do krtkim i nader burzliwym okresie maestwa rozsta si
tyczniu 1781). Te fakty z jego biografii rwnie potwierdzaj bd w datowaniu listu.
Jest to niemal dosownie przepisany tekst ody Klopstocka (z 1771 roku), w ktrej
Mozart ^Pi sowo "Edone", sowem "Kuzyneczka".
Listy

11 Baron von Swiskiogon. Sowa tego zdania, niby ramka, otaczaj rysunek
przedstawiajcy kuzyneczk z prawego profilu, z nagim torsem i zdecydowanie
zaznaczonymi piersiami.
123. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 8 listopada 1780
Mon tres cher Pere!l
Do Monachium dotarem radosny i szczliwy! Szczliwy, bo w podry nie
przytrafio si nam nic zego, a radosny, poniewa z ogromn niecierpliwoci
czekalimy, kiedy ta podr si skoczy, bo chocia krtka, bya bardzo mczca. Przez
ca noc nikt z nas nie zmruy oka - ducha w tej dryndzie mona byo wyzion!
Siedzenia jak z kamienia! Od Wasser-burga2 mylaem, e nie dowioz mojego tyka do
Monachium w caoci! Cay by obolay i gorcy jak rozarzone wgle. Przez dwie
stacje jechaem wsparty rkami na poduszkach unoszc tyek w powietrzu. No, ale do
na tym - to ju mino! Niemniej w przyszoci raczej wybior si na piechot,
ni pojad pocztow bud.
Pomwny jednak o Monachium. Jeszcze tego samego dnia wieczorem (przyjechalimy o
i-ej po poudniu) poszedem do hrabiego Seeaua, ale by nieobecny - zostawiem mu
swj bilet. Nazajutrz3 udaem si do niego znowu, tym razem w towarzystwie
Beckego4, ktry przesya pozdrowienia dla papy, dla Fialw5 i dla wszystkich
znajomych z Salzburga. Dziki ludziom z Mannheimu Seeau jest teraz jak z wosku!
Co do libretta, to hrabia powiedzia, e nie ma sensu, zby abate Varesco6 je
przepisywa i odsya, poniewa bdzie wydrukowane, ale ja uwaam, e powinien je
natychmiast przepisa nie opuszczajc adnej nutki, a nastpnie
odesa wraz z tekstem.
Nazwiska piewakw7 mniej s wane - bez problemu mona je bdzie tutaj wpisa. Tu
i tam trzeba wprowadzi mae zmiany8, skrci troch recytatywy, chocia
wydrukowane bdzie wszystko.
Mam prob do abate - ari liii (scena druga z II aktu) chciabym bardziej dostosowa do
moich potrzeb. Trudno o lepsz strof ni "Se ii padre perdei in te lo ritrovo"9, ale jest
tam a parte, co w arii jest czynis nienaturalnym. W dialogu mwionym mona szybko
powiedzie co n3 boku, i to jest cakiem na miejscu, ale w arii, gdzie sowa trzeba
czsto powtarza, robi to niedobre wraenie. Tak wic, zamiast a parte, chciaby11 w
tym miejscu mie ari. Jeli chce, to pocztek moe zachowa, bo ^ charmant, a melodia
pynie w sposb naturalny, ale mog go rwnie napis3 na nowo, poniewa w tym
miejscu i tak postanowilimy wprowadzi andante z czterema koncertujcymi
instrumentami - fletem, obojem, rogiem i fag0' tem. Chciabym dosta ten tekst jak
najprdzej.
?oS

1780
Wszelako jest jeden nieprzyjemny szkopu! Nie miaem dotd zaszczytu poznania moci
pana dal Prato10, ale z tego co sysz, to lepszy jest nawet Ceccarelli", bo podobno
zdarza si do czsto, e w rodku arii zabraknie mu powietrza, a ponadto - jeszcze
nigdy nie wystpowa na scenie.
Natomiast Raaff12 jest jak posg. Prosz sobie na przykad wyobrazi scen z I aktu!
Ale jest te co pozytywnego. Madame Dorothea Wendling " jest ze swej sceny
superkontenta. Wysuchaa jej ju trzy razy z rzdu.
Wczoraj przyby tu wielki mistrz zakonu krzyackiego14, a w teatrze
dworskim wystawiono Essexa wraz z baletem - naprawd magnifique15. Cay teatr by
illumine.
Rozpoczto uwertur Cannabicha, ktrej nie znaem, bo to jedna z ostatnich. Gdyby j
tata usysza, na pewno by mu si spodobaa, tak jak spodobaa si mnie. Jest
wzruszajca. Gdyby tego nikt papie nie powiedzia, toby si papa nie domyli, e jest to
utwr Cannabicha. Niech papa przyjeda, aby usysze i podziwia tutejsz orkiestr.
Nic wicej nie mam do powiedzenia. Dzisiaj odbdzie si wielka akademia, na ktrej
Mara16 zapiewa trzy arie.
Czy w Salzburgu te sypie nieg jak tutaj?
Pozdrowienia dla Schikanedera17. Niech mi daruje, e nie posyam mu jeszcze arii, ale
jeszcze jej nie skoczyem18. Tysic razy cauj papie rce, z caego serca ciskam
siostr i pozostaj
zawsze posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D 535
1 W roku 1780 od kurfirsta Karola Teodora (najpewniej dziki poparciu przyjaciki
kurfirsta Josephy von Paumgarten) Mozart otrzyma zamwienie na oper dla
Monachium {Idomeneo re di Creta), ktrej prapremier przewidziano na karnawa 1781
roku. Podstaw libretta by tekst Antoine'a Dancheta, ktry posuy ju do
skomponowania przez Andre -ampr (1660-1744) dramatu lirycznego wystawionego w
Academie Royale de Musique w Paryu 12 stycznia 1712 roku. Adaptacji libretta opery
Campry (wedug tekstu Dancheta) mia dokona abate Giambattista Varesco - kanonik
na dworze w Salzburgu i literat amator. Niemiecki wydawca listw (Bauer-Deutsch)
uwaa, e Varesco opar si na tekcie Rossiego do opery Idomeneo Baldassare
Galuppiego (1706-1785) wystawionej 7 stycznia 1756 roku w Teatro "rgentina w
Rzymie, ale - jak wykaza Daniel Heartz (Wstp do partytury Idomenea w: Neue
zan Ausgabe) - nie jest to prawda, poniewa ani tekst Rossiego, ani opera Galuppiego
nie ma^ z librettem Dancheta-Varesco i oper Mozarta nic wsplnego.
r; ma^ ^y I akt opery, a take kilka arii dla znanych sobie wykonawcw (Dorothea '
Elisabeth Wendling i Anton Raaff) napisa Mozart w Salzburgu.
Arcybiskup Colloredo, nie chcc si narazi kurfirstowi Karolowi Teodorowi, udzieli
mu, ttkolwiek bardzo niechtnie, urlopu, ale tylko na 6 tygodni (do 18 grudnia 1780
roku).
Do Monachium Mozart przyjecha 6 listopada i zamieszka przy Burggasse u niejakiego
'^a (chodzi najprawdopodobniej o Fial).

Listy
2 Wasserburg - miasto w Bawarii nad rzek Inn, mniej wicej w poowie drogi midzy
Salzburgiem a Monachium.
3 7 listopada.
4 Johann Baptist Becke - patrz: 117/1.
5 Rodzina oboisty z Mannheimu Josepha Fiali (1754-1816), ktry po przeprowadzeniu
si kurfirsta wraz z dworem do Monachium osiad w 1778 w Salzburgu, gdzie
pozostawa do roku 1785. Joseph Fiala i jego ona Josepha (z domu Prohaska) naleeli
do krgu najbliszych
salzburskich przyjaci Mozartw.
6 Giambattista Yaresco (1735-1805), od 1766 kapelan na dworze arcybiskupa w
Salzburgu.
Poza librettem do Idomenea napisa dla Mozarta libretto nieukoczonej opery L'oca del
Cairo
(G z Kairu, K-422).
7 W Idomeneo, re di Creta piewali: Anton Raaff (Idomeneo), Yincenzo dal Prato
(Idamante),
Dorothea Wendling (Ilia), Elisabeth Wendling (Elektra), Domenico de Panzacchi
(Arbace),
Giovanni Yalesi (Wielki Kapan Neptuna).
8 Midzy Wolfgangiem a Leopoldem zaczyna si tutaj duga wymiana listw, ktra
dowodzi, e wpyw kompozytora na ksztat libretta do Idomenea by ogromny. Na tej
podstawie mona wnosi, e podobnie byo przy innych librettach, cho nie ma na to
bezporednich dowodw, gdy w innych przypadkach librecici byli na miejscu i
Mozart nie musia
porozumiewa si z nimi listownie.
9 II se padre perdei (nr 11 opery). Mozart uwaa, e stan duszy liii lepiej bdzie odda
sam
muzyk, bez sw. Czterej muzycy grajcy na instrumentach dtych to ci sami (z
wyjtkiem waltornisty), dla ktrych w Paryu Mozart napisa symfoni koncertujc (K297B).
10 Yincenzo dal Prato (1756-1815), kastrat. Wbrew temu co pisze Mozart, nie by to
jego sceniczny debiut. Zanim przyby do Monachium dal Prato piewa we Woszech i
w Stuttgarcie.
11 Francesco Ceccarelli - kastrat na dworze arcybiskupa w Salzburgu.
12 Chocia Mozart podziwia Raaffa jako piewaka, mia o nim jak najgorsze zdanie
jako
o aktorze. Parti Idomenea Raaff piewa majc 66 lat.
Scena z I aktu to ta, w ktrej Idomeneo spotyka nad brzegiem morza swojego syna
Idamante. W scenie tej obu wykonawcom bardzo potrzebne s umiejtnoci aktorskie.
13 Scena, z ktrej Dorothea Wendling bya superkontenta, to z pewnoci aria nr i:
Padre, germani, addio, a nie (jak dotychczas przypuszczano) nr 19: Solitudini amiche.,
co przekonujco wykaza Daniel Heartz (Wstp do partytury Idomenea w: Neue Mozart
Ausgabe).

14 Arcyksi Maksymilian Franciszek - najmodszy syn cesarzowej Marii Teresy.

Wielkim mistrzem krzyackim zosta wybrany po mierci swego wuja Karola
Lotaryskiego w padzierniku
1780 roku.
15 Essex oder die Gunst der Fiirsten ("Essex czyli aska ksica") Christiana Heinricha
Schmidta - adaptacja angielskiej sztuki Johna Banksa (1681) o historii Roberta
Devereux hrabiego Essexa, faworyta Elbiety Wielkiej, ktry zgin pod toporem. Nie
wiadomo jaki balet towarzyszy tej sztuce.
16 Gertrud Elisabeth Mara (1749-1833), z domu Schmehiing, sopranistka.
17 Emanuel Schikaneder (1751-1812), aktor, piewak, dyrektor teatru. Wraz z on
Mari Magdalen (z domu Arth) nalea (od 1777) do trupy Barbary Moser. Po mierci
antreprenerki przej w styczniu 1778 trup i jedzi z ni po caych Niemczech. Zim
1780/81 przebywa w Salzburgu i zaprzyjani si z Mozartami, ktrzy mieli wolny
wstp na wszystkie przedstawienia
jego trupy.
18 Obiecan Schikanederowi ari Mozart przesa mu 22 listopada. Chodzi o recytatyw i
ari
Warum, o Liebe treibst, du jenen grausamen Kurzweil - zitre, tricht Herz und Leide!
(K-365^' ktre niestety zaginy.
310

1780
124. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 13 listopada 1780
Mon tres cher Pere!
Pisz w wielkim popiechu, bo jeszcze nie jestem ubrany, a musz pj do hrabiego
Seeaua1. Bd tam na obiedzie Cannabich2, Ouaglio3 i balet-mistrz Legrand4, aby
omwi sprawy zwizane z oper. Z Cannabichem byem wczoraj na kolacji u hrabiny
Paumgarten5, z domu Lerchenfeld. Mj przyjaciel6 ma u niej ogromny mir, a od teraz
rwnie i ja! To najlepszy i najprzychylniejszy mi dom. Dziki niemu wszystko uoyo
si pomylnie i jeli Bg zechce, bdzie tak dalej. Dziki niej, ktra ma Futro z lisA W
Ogonie tRenu, a w uchu prawdziwY klejnoT, sam widziAem. A jeli straszna mier
miaaby mnie zaskoczy, biednego czowieka bez nosa - Sapienti Pauca7.
Musz si ubra. Przejdmy teraz do gwnego celu tego listu - do powinszowa. Z
okazji imienin8 ycz kochanemu papie wszystkiego, czego sam zapragnie. Polecam si
jego ojcowskiej mioci i zapewniam o mym wiecznym posuszestwie. (...)
Wczoraj hrabia Seeau przedstawi mnie kurfirstowi9, ktry by dla mnie bardzo miy.
Hrabia Seeau jest teraz nie do poznania - panowie z Mannheimu cakiem go odmienili.
Drugi duet10 wypada i wiksza bdzie z tego korzy ni strata, bo jeli si dobrze
zastanowi, to wprowadzajc w tym miejscu ari lub duet, ca scen pozbawia si
wigoru, poniewa w tym czasie inni aktorzy nie maj nic do roboty i musieliby tkwi w
miejscu, co byoby dla nich wielce krpujce. A ponadto wzniose zmagania liii i
Idamanta musiayby trwa zbyt dugo, co osabioby si ich oddziaywania. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Do sceny smej z I aktu n pan Ouaglio mia takie same zastrzeenia, jakie my mielimy
od samego pocztku, a mianowicie, e nie jest normalne, aby krl pozostawa na statku
sam. Bo rozumujc logicznie, jeli abate uwaa, e mona sobie wyobrazi krla
opuszczonego przez wszystkich w czasie strasznej burzy, to dobrze, ale poza statkiem.
Naleaoby go moe pokaza, jak zmaga s1? ze strasznym ywioem i jak pynie
samotnie. Tak mogoby zosta, ale bez ^atku, poniewa na statku krl nie moe by
sam. Powinno by z nim co ^mniej kilku generaw, kilka najbliszych osb, ale wtedy
musiaby co do ^ch powiedzie, chociaby to, eby zostawili go samego. W tragicznej
^tuacji, w jakiej si znalaz, byoby to najzupeniej naturalne.
A propos, czy wreszcie dostan ari dla Madame Wendling?12, Mara13 nie ^laa
niestety szczcia, by mi si spodoba - robi zbyt mao, aby dorwna

Listy
Bastardelli14 (podobne emploi) i zbyt duo, aby poruszy serce jak Weberwna 15 i
inne powane piewaczki. (...)
A propos. Hrabia Seeau chciaby, aby kto przetumaczy oper, ale wolaby, eby
zrobiono to w Salzburgu, poniewa tutaj robi to le16. Ale arie powinny by wierszem.
Musz przygotowa umow - tumacz i librecista dostan honorarium jednoczenie.
Prosz o szybk odpowied. Adieu.
Co z rodzinnym portretem?
Czy papa wypad dobrze?
Czy siostra ju zaczta?17
Opera bdzie wystawiona dopiero 20-go stycznia18, niech wic papa bdzie tak dobry i
przyle mi partytury dwch mszy, ktre przywiozem, a take t w B-dur19. Hrabia
Seeau bdzie rozmawia w mojej sprawie z ksiciem, chciabym wic, aby mnie pozna
rwnie w tej dziedzinie.
Wanie wysuchaem mszy Gruy 20 - takich mszy mgbym komponowa bez trudu p
tuzina dziennie. Gdybym wiedzia, e ten kastrat bdzie tak zy 21, to jako ywo
wolabym zarekomendowa Ceccarellego22.
B/D 537
1 Hrabia Joseph Anton Seeau - patrz: 52/3.
2 Christian Cannabich - patrz: 61/3.
3 Lorenzo Quaglio (1730-1804), dekorator teatralny ze sawnej rodziny dekoratorw
dziaajcych w Monachium od XVIII do pocztku XX wieku. Twrca dekoracji do
prapremierowego przedstawienia Idomenea (K-366).
4 Ciaude (Ciaudius) Legrand (Le Grand) - 1742-1818 - baletmistrz na dworze elektora w
Monachium. Mozart napisa dla niego Pas seul w balecie do Idomenea (K-37).
5 Hrabina Maria Josepha Barbara Johanna Nepomucena Gabriele Paumgarten (17621817), z domu Lerchenfeld-Siessbach, faworyta kurfirsta Karola Teodora. Dziki jej
poparciu Mozart otrzyma zamwienie na oper na karnawa 1781 roku w Monachium
(Idomeneo, re di Creta). Miaa pikny glos sopranowy - Mozart skomponowa dla niej
scen Misera, dove son! - Ah! non son'io che parlo (K-369) do tekstu z Ezia Metastazja.
6 Christian Cannabich.
7 Te zdania bez wikszego sensu zawieraj zaszyfrowany wyraz (due litery)
FAWORYTA, okrelajcy oczywicie hrabin Paumgarten.
8 Imieniny Leopolda - 15 listopada.
9 Kurfirst Karol Teodor.
10 Duet ten by przewidziany w scenie (z III aktu Idomenea) poprzedzajcej scen
wyroczni. Usunicie go byo podyktowane niewtpliwie wzgldami dramaturgicznymi,
a nie - jak sdzi niemiecki wydawca listw - miernymi umiejtnociami wokalnymi
kastrata dal Prato.
11 Scena zatonicia z I aktu Idomenea.
12 Chodzi o tekst arii Elektry Idol mio, se ritroso (nr 3) dla Elisabeth Wendling.
13 Leopold pyta syna, co sdzi o tej piewaczce.
14 Lucrezia Agujari, zwana La Bastardella lub La Bastardina, ktr Mozart pozna w
roku 1770 w Farmie - patrz: 8/6.
15 Alojza Weber.
16 Tumaczenia libretta na niemiecki dokona Andreas Schachtner - patrz: 59/5. Libretto

wydrukowano (w oficynie Franza Josepha Thuile w Monachium) w dwch jzykach.

1780
17 Chodzi o portret rodzinny namalowany midzy kocem jesieni 1780 a czerwcem
1781 przez Johanna Nepomuka delia Crocego (1736-1819). Przedstawia Wolfganga (w
czerwonym uniformie kapelmistrza) i Nannerl przy fortepianie, grajcych na 4 rce
(moliwe, e Sonat C-dur K-i9d, na co wskazuje charakterystyczne skrzyowanie rk w
3 czci sonaty), Leopolda stojcego za fortepianem ze skrzypcami w rku, a z tyu na
cianie - portret Anny Marii (w
owalnym medalionie), zmarej 3 lipca 1778 w Paryu. Orygina znajduje si w Muzeum
Mozarta w Salzburgu.
18 Premiera odbya si 29 stycznia 1781 roku w Residenztheater (inaczej zwanym
Cuvillies-Theater) w Monachium.
19 Najpewniej chodzi o Msz C-dur zwan "Koronacyjn" (K-3I7), skomponowan dla
katedry w Salzburgu, a nie - jak dotychczas sdzono - dla bazyliki w Maria
Plain koo Salzburga, o Msz uroczyst C-dur (K-337) oraz o msz krtk - Missa brevis
B-dur (K-275).
20 Francesco de Paula Grua (1754-1833) - ucze Ignaza Holzbauera i Padre Martiniego.
Dziaa najpierw na dworze w Mannheimie, potem (od 1778) w Monachium jako
wicekapelmistrz i kapelmistrz (po mierci swego poprzednika Andrei Bemasconiego).
21 Vincenzo dal Prato - patrz: 123/10.
22 Francesco Ceccarelli-patrz: 123/11.
125. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 15 listopada 1780
Mon tres cher Pere!
Dostaem od papy list, a waciwie paczk i. Dziki za mandat na pienidze, ale
dotychczas ani razu nie jadem w domu i poza fryzjerem, golibrod, praczk i
niadaniem nie miaem adnych wydatkw.
Aria jest doskonaa, niemniej z powodu Raaffa2 bdzie potrzebna niewielka zmiana; on
ma racj, bo nawet gdyby mi nic nie powiedzia, to w zwizku z jego siwymi wosami
trzeba by co zrobi. By u mnie wczoraj. Przegraem mu pierwsz ari3, z ktrej by
bardzo zadowolony. Ale naley pamita, e ni on ju swoje lata i w arii z II aktu4 przy
sowach "Fuor del mar ho un niare in seno etc." nie moe wypa dobrze. Tak wic
skoro nie ma arii w III akcie (a ta z I aktu nie jest do cantabile), chciaby - po sowach
"O Creta Fortunata! o me Felice!"5 - zapiewa raczej pikn ari ni guartetto.
usuwamy wic ten niepotrzebny kawaek i dziki temu efekt w akcie III b?dzie
zdecydowanie lepszy.
Inna sprawa - w ostatniej scenie II aktu6, midzy dwoma chrami, dorneneo ma ari, a
raczej rodzaj cavatiny. Ot w tym miejscu zamiast arii spszy bdzie zwyczajny
recytatyw, pod ktry mona da solidny podkad ^trumentalny. Poniewa w tej scenie,
ktra bdzie najpikniejsz w caej Perze (dziki akcji scenicznej i scenom zbiorowym,
ktre ostatnio uzgod-^isrny z Legrandem 7), bdzie tyle zgieku i zamieszania, e
piewanie w tym niencie arii byoby zupenie nie na miejscu. Ponadto bd grzmoty, a
nie
?J?

Listy
zrezygnujemy z nich dla arii Raaffa! Recytatyw midzy chrami zrobi efekt
bez porwnania korzystniejszy.
Lisi Wendling8 swoje dwie arie zapiewaa ju wiele razy i jest z nich
bardzo zadowolona. Dowiedziaem si te od osb trzecich, e obie panie swe
arie bardzo chwal 9.
W kadym razie Raaff jest moim najlepszym i wspaniaym przyjacielem! Niestety
mojego molto amato castrato dal Prato10 sam bd musia
nauczy caej opery. W arii nie jest on w stanie zapiewa nawet malekiej
kadencji, ktra byaby do czego podobna, no i ten jego nierwny gos! Ma
umow na rok, a po jego upyniciu (we wrzeniu) hrabia Seeau wemie
kogo innego.
Czy Ceccarelli mgby sprbowa szczcia? Z pewnoci. Bybym zapomnia o
najciekawszym. W ubieg niedziel, po mszy,
hrabia Seeau przedstawi mnie en passant Jego Wysokoci ksiciu elektorowiu,
ktry by bardzo miy:
- Jestem ogromnie rad, e znw mog pana zobaczy. Kiedy odpowiedziaem, e doo
stara, by zyska aprobat Jego Wysokoci, poklepa mnie po ramieniu i powiedzia:
- Co do tego nie mam najmniejszych wtpliwoci, wszystko bdzie dobrze - a piano,
piano, si va lontano12. (...)
Wolfgang Amade Mozart
(...)
Moje locum znajduje si przy Burggasse u pana Fiata13 - dokadny adres nie jest
potrzebny, bo na poczcie mnie znaj i wiedz, gdzie mieszkam.
Adieu
B/D 538
1 Paczka zawieraa m.in. libretto i arie.
2 Raaff piewa parti Idomenea.
3 Vedrommi intorno (nr 6).
4 Nr 12.
s Ostatnie sowa recytatywu Popali! a voi 1'ultima legge (nr 30), po ktrych Mozart
wprowadzi ari T orna la pace (nr 303) zamiast wczeniej planowanego quartetto.
Kwartet ten zosta wycofany i nie jest to (jak sdzi niemiecki wydawca korespondencji
Mozarta) nr 21 opel? - Andro ramingo e solo (Wstp do partytury Idomenea w: Neue
Mozart Ausgabe).
6 Midzy chrami Qual nuovo terrore (nr 17) a Corriamo fuggiamo (nr 18) miaa by
ar1 lub cavatina, ale Mozart zastpi j przez recitativo accompagnato: Eccoti m me,
barbaro nume. * reo! lo solo errai!.
7 Baletmistrz Ciaudius Legrand - patrz: 124/4.
8 Elisabeth Wendling piewaa parti Elektry. Jej dwie arie to Tutte nel cr vi sento (nr v
i Idol mio, se ritroso (nr 13).
9 Elisabeth Wendling i jej szwagierka Dorothea Wendling, ktra w partii liii piewaa
dw1 arie Padre, germani, addio! (nr i) i Zeffiretti lusinghieri (nr 19).
314

1780
10 Vincenzo dal Prato piewa parti Idamante. Kadencja, o ktrej mowa, znajduje si w
jego pierwszej arii N on ho colpa, e mi condanni (nr 2). Wbrew opinii Mozarta dal Prato
by zaangaowany w Monachium jeszcze przez wiele lat i piewa do roku 1805.
n Karol Teodor. Ostatnio Mozart widzia go w grudniu 1777.
12 Popularne woskie przysowie, ktre waciwie brzmi: Chi va piano va sam e va
lontano = "kto idzie powoli, (ten) idzie pewnie (zdrowo) i (ten) daleko zajdzie", czyli mwic inaczej:
festina lente (la.) = "piesz si powoli". Mozart wci ma nadziej, e kurfirst go
zaangauje.
13 Numer domu 6. Nic nie wiadomo na temat pana Fiata, ale najpewniej Mozart mia na
myli pana Fial, krewnego Josepha Fiali, oboisty z Salzburga.
126. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 22 listopada 1780
Mon tres cher Pere!
Oto nareszcie obiecywana od dawna aria dla pana Schikanedera1. Przez pierwsze 8 dni
nie mogem jej skoczy, bo miaem nawa pracy, dla ktrej
gwnie tu jestem, a ostatnio by u mnie baletmistrz Legrand i tak zanudza swoim
gadulstwem, e przegapiem dylians pocztowy. (...)
Mam nadziej, e siostrzyczka ma si ju dobrze2, zreszt ja te mam
katar, ktry jest tutaj bardzo modny, ale spodziewam si, e mi niebawem minie. (...)
Przedwczoraj dal Prato piewa na akademii3 - bya to prawdziwa
kompromitacja. Zao si, e nie wytrzyma prby, a jeszcze mniej samej opery. Nic w
tym czowieku nie jest zdrowe. (...)
Musi mi papa wybaczy, e nieduo pisz, ale kada minuta jest teraz dla mnie
bezcenna. Zreszt na og pisa mog jedynie wieczorami,
bo rano dzie robi si pno, a potem musz si ubra i czsto mam kogo na karku. (...)
Przychodzi do mnie kastrat4, z ktrym musz piewa i uczy go roli jak dziecka, bo nie
ma za grosz metody. (...)
Gdyby moja siostra si czasem nudzia, to niech mi napisze choby same
ytuy najlepszych komedii, jakie grano w Salzburgu po moim wyjedzie5. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 541
Zaginiona aria (K-35a), ktr Mozart obieca Schikanederowi dla jego teatru. Leopold
pisa, e Nannerl bya chora i e puszczano jej krew.
Nie znane s szczegy tego koncertu (akademii), ktry si odby 20 listopada na dworze
^irsta w Monachium.
Vincenzo dal Prato piewa w Idomeneo parti Idamante. Nannerl speni yczenie brata.
Listy
^
127. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 24 listopada 1780
Mon tres cher Peref
20-go dostaem list i paczk1. Pan Schachtner otrzyma za swj trud 10
dukatw2. (...)

To, co papa napisa na temat hrabiego Seinsheima3, ju dawno si stao. Byem u niego
raz na kolacji, dwa razy u Paumgarten4 i raz u Lerchenfelda5 - ojca hrabiny
Paumgarten. Nie ma dnia, by ktra z tych osb nie przysza
do Cannabicha.
O moj oper nie musi si papa martwi. Kochany papo, mam nadziej, e wszystko
pjdzie dobrze. Na pewno bd jakie intrygi, ktre obrc si w pomiewisko, bo
pord tutejszej arystokracji mam za sob najbardziej znane i najbardziej wpywowe
domy, a take najlepszych muzykw. Poza tym nie mgbym przeceni przyjani
Cannabicha - jake aktywnego, skutecznego i stale czujnego, gdy trzeba komu zrobi
co dobrego. (...)
Bardzo prosz, niech mi papa nie pisze smutnych listw. Musz by teraz wesoy i mie
spokojn gow, bo kiedy si jest smutnym, to nie chce si
pracowa.
Na Boga, wiem i czuj, jak bardzo potrzebny jest papie spokj! Czybym ja temu sta na
przeszkodzie? Nie chciabym, eby tak byo, chocia niestety tak wanie jest! Ale jeli
osign cel i zdobd tu godn sytuacj, wwczas od razu powinien papa wyjecha z
Salzburga. Powie mi papa, e to si nigdy nie stanie... W kadym razie z mojej strony
nie zbraknie wysikw ani stara6.
Niech papa szybko tutaj przyjedzie, eby tylko arcybiskup7 ... Bdziemy mieszka
razem. W jednym z pokojw jest dua alkowa z dwoma wielkimi kami dla papy i dla
mnie - naprawd charmant. A dla siostry trzeba bdzie po prostu wstawi piecyk do
drugiego pokoju - nie bdzie to wicej kosztowao ni 4 do 5 florenw. Bo gdybym
nawet swj pokj rozgrza do czerwonoci i otworzy drzwi, to niewiele to da, poniewa
jest bardzo zimno.
Prosz zapyta abate Varesco czy w chrze z II aktu - Placido e U mar etc.8 (gdy chr
ponownie wchodzi) nie daoby si poprzesta na jedne), najwyej dwch strofach
Elektry? Inaczej bdzie to zbyt dugie! W nastpna poczcie spodziewam si dosta
recytatyw i ari dla Raaffa9.
Z powodu kataru ju od dwch dni nie wychodz z domu. I nie mam apetytu - na
szczcie, bo na dusz met wydatki na jedzenie niezbyt mnie ciesz. Ju napisaem w
tej sprawie bilecik do hrabiego. Kaza mi przekaza? e porozmawia ze mn o tym.
Dalibg, nie wydam ani graj cara!10
Adieu. Posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart 3i6
1780
B/D 542
1 List od Leopolda - B/D 540. Paczka zawieraa gosy do mszy, o ktre Mozart prosi.
2 Johann Andreas Schachtner - trbacz i poeta z Salzburga, zaprzyjaniony z Mozartami
- patrz 59/5. Podj si tumaczenia libretta na niemiecki.
3 Hrabia Joseph Franz Maria Seinsheim (1707-1787), tajny radca Palatynatu i minister
stanu. Leopold sugerowa synowi (w licie - B/D 540) nawizanie z nim kontaktu ze
wzgldu na jego pozycj i wpywy.
4 Hrabina Josepha von Paumgarten - patrz: 124/5.
s Baron Hermann Johann Nepomuk von Lerchenfeld-Siessbach (1723-1800), szambelan
dworu bawarskiego, ojciec hrabiny Paumgarten.
6 Mozart wci ma nadziej, e kurfirst zaofiaruje mu wymarzon posad kapelmistrza.

7 W oryginale jest w tym miejscu dugie zdanie bez pocztku, bez koca i bez sensu, ale
z szyfrem utajniajcym sowo ERZBISHOF (arcybiskup) - oczywicie chodzi o
arcybiskupa Hieronima Colloredo; por. zdanie w licie 124 z zaszyfrowanym sowem
FAWORYTA.
8 Placido e ii mar (nr 15) - z czterech strof wydrukowanych w libretcie Mozart wybra
trzy: do dwch strof napisa muzyk dla chru, do jednej strofy - solo (dla Elektry).
9 Chodzi o recytatyw Popoli, a voi 1'ultima legge (nr 30) i ari Torna la pace (nr 31) dla
Raaffa.
10 Naley std wnosi, e w okresie przygotowa do wystawienia opery w Monachium
Mozart mia zagwarantowane w umowie rwnie wyywienie.
128. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 29 listopada 1780
Przesana dla Raaffa aria1 ani mnie, ani jemu si nie podoba i bynajmniej nie chodzi
tylko o sowo "era", ktre nie jest odpowiednie2. Metastazjo uywa go od czasu do
czasu, ale bardzo rzadko, a poza tym jego arie z tym sowem nie s najlepsze. W kocu
czy to konieczne? W kadym razie nie tego nam trzeba. Aria powinna wyraa spokj i
szczcie, bo o tym mwi, ale dopiero w czci drugiej. Efekt jest taki, e o
nieszczciu, ktre go spotkao, syszelimy i wiedzielimy od pocztku opery, z tym e
teraz
mgby wreszcie powiedzie, co czuje, dlatego druga cz nie bdzie potrzebna i tym
lepiej.
W operze Achile in Sciro3 Metastazja jest nastpujca aria i Raaff chciaby co w tym
rodzaju:
"Or che mio figlio sei,
O sfido ii destin nemico..." Czy nie uwaa papa, e kwestia, ktr wypowiada gos 2
podziemia, jest 2a duga?4 No bo niech papa pomyli i wyobrazi sobie t scen. eby
Widzowie i suchacze mogli we uwierzy, gos powienien by przeraajcy
^Przenikajcy na wskro. A jak mog uwierzy, skoro cignie si on bez
nca? Z powodu tej rozwlekoci suchacze dochodz do wniosku, e to Czystko jest
nader bahe.
Gdyby w Hamlecie5 opowie ducha nie bya tak duga, wraenie byoby
3T7
Listy
o wiele wiksze. Zreszt atwo bdzie t kwesti skrci - i wicej si na tym zyska, ni
straci.
Inna rzecz. W II akcie jest marsz, ktry sycha z daleka6. Ot dla tej sceny bd mi
potrzebne tumiki7 do trbek i do rogw, a tutaj nie mona ich dosta. Czy nie mgby
mi papa przesa nastpnym dyliansem po jednym modelu w kadym rodzaju, eby tu
takie same wykona?
B/D 545
1 Leopold wysa synowi pierwsz wersj tekstu arii dla Raaffa.
2 W swym licie (B/D 543) Leopold rozwodzi si nad niestosownoci uycia tego
sowa w wielu ariach woskich. Aria dla Raaffa zaczynaa si od sw: "II cr languiva,
ed era gelida massa in petto" ("serce martwiao, stawao si niby zimny gaz w
piersiach"). Ostatecznie pocztek zmieniono na "Torna la pace al cr".
3 Opera Antonia Caldary do libretta Metastazja, skomponowana z okazji zalubin
cesarzowej Marii Teresy i Franciszka Lotaryskiego, wystawiona 13 lutego 1736 roku.

4 Ten fragment (nr 28) bdzie wielokrotnie skracany - istniej cztery jego wersje.
5 Mozart widzia Hamleta w Salzburgu 13 padziernika 1780 roku w wykonaniu trupy
Emanuela Schikanedera.
6 Odo da lunge (nr 14 opery).
7 Leopold speni yczenie syna.
129. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, i grudnia 1780
Mon tres cher Pere!
Prba udaa si bardzo dobrze1. Byo tylko 6 skrzypiec i niezbdne instrumenty dte. W
ogle nie wpuszczano suchaczy z wyjtkiem siostry hrabiego Seeaua2 i modego
hrabiego Seinsheima3.
Nastpn prb chcemy zrobi za osiem dni. Do I aktu bdziemy mie 12 skrzypkw.
Gosy na poszczeglne instrumenty do tego czasu zostan przepisane. Prba aktu II
odbdzie si tak, jak prba aktu I.
Nie da si opowiedzie, jak bardzo wszyscy byli zachwyceni i jednoczenie zaskoczeni.
Prawd mwic, to si tego spodziewaem i zarczam, e kiedy szedem na prb,
byem tak spokojny, jakbym si wybiera na collazione*Hrabia Seinheim rzek mi: "Musz powiedzie, e wiele si po panu spodziewaem, ale
czego takiego si nie spodziewaem".
Cannabichowie i ci, ktrzy do nich przychodz, to prawdziwi przyjaciele-Po prbie
zostaem troch z Cannabichem, bo mielimy jeszcze sporo do omwienia z hrabi.
Kiedy do nich wrciem, Madame Cannabich wybieg*8 mi na spotkanie i ucaowaa
mnie bardzo uradowana, e prba si tal?
3i8
1780
wietnie udaa. Dowiedziaa si o tym od Ramma5 i Langa 6, ktrzy wrcili tam przede
mn ogromnie podnieceni.
To wspaniaa kobieta (prawdziwy przyjaciel) musiaa przeywa okropne katusze,
poniewa z powodu choroby Rosiny7 nie moga wyj z domu. Ramm powiedzia:
"Nigdy jeszcze adna muzyka nie zrobia na mnie tak wielkiego wraenia i zapewniam
pana, e co najmniej 50 razy mylaem o pana ojcu. Jaka bdzie dla niego rado, kiedy
usyszy t oper". Jak go
papa pozna, wtedy przyzna, e to prawdziwy Niemiec, bo to co myli, zawsze mwi
prosto w oczy. Ale do ju o tym.
W czasie prby katar nie tylko nie min, ale si jeszcze wzmg. C, kiedy w gr
wchodz honor i sawa, to si robi czowiekowi gorco. Zayem wszystkie rodki, jakie
mi papa przepisa, ale efekt wcale nie prdki. Najbardziej drani mnie to, e katar nie
mija nawet, gdy pisz, a przecie pisa musz. Dzisiaj zaczem zaywa syrop z
fiokw8 z odrobin oliwy ze
sodkich migdaw9. Ju czuj popraw. Ale przez dwa dni znowu nie wychodziem z
domu.
Wczoraj rano przyszed do mnie Raaff, eby posucha swojej arii z II aktu10. Jest w
niej zakochany jak modzieniec w swojej bogdance. piewa j stale - noc przed
zaniciem i rankiem po przebudzeniu. Panom von Viereggowi11 (pierwszy koniuszy) i
von Castellowi12 powiedzia (...): "Na og miaem zwyczaj poprawia swoje partie i
zarwno w recytatywach, jak w ariach dostosowywa do swoich potrzeb, a tutaj jest tak,
jak zostao napisane, nie ma ani jednej nutki, ktra by mi nie pasowaa" etc.

Enfin - jest teraz szczliwy jak krl. (...)

Wolfgang Amade Mozart
B/D 549
1 Pierwsza prba Idomenea z orkiestr odbya si i grudnia 1780.
2 Nic nie wiadomo na temat siostry hrabiego Seeaua.
3 Hrabia Maximilian Joseph Clemens Maria von Seinsheim (1751-1803), syn wielkiego
roajordoma - hrabiego Josepha Franza Marii von Seinsheima - patrz: 127/3.
4 "niadanie".
5 Oboista Friedrich Ramm - patrz: 63/6.
6 Waltornista Martin Lang - patrz: 63/5.
7 Rosina Theresia Petronella Cannabich, dla ktrej w 1777 Mozart skomponowa Sonat
ffftepianow C-dur (K-309).
Sirupus molarum - przeciw katarowi i zatkanym drogom oddechowym. Oleum
amygdalae - przeciw blowi garda. Chodzi o ari Fuor del mar (nr 12).
Baron Matthaus von Vieregg - minister stanu i pierwszy koniuszy.
12 Baron Joseph Sebastian von Castell - radca stanu i referendarz w ministerstwie
^ktoratu.
a-m
Listy
130. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 5 grudnia 1780
Mon tres cher Pere!
mier cesarzowej nie bdzie miaa wpywu na moj oper1. Nie zamknito adnego
teatru i wszystkie sztuki id normalnie. aoba nie potrwa duej ni sze tygodni, a
opera i tak nie bdzie in scena przed 20-ym stycznia.
A teraz prosz, by papa zechcia wytrzepa, wyszczotkowa i odwiey mj czarny
garnitur i przesa mi go najblisz poczt. Od przyszego tygodnia wszyscy bd w
aobie, a ja chodzc tu i tam, bd musia paka razem ze wszystkimi. (...)
Odnonie Panzachiego 2, to trzeba co zrobi dla tego poczciwego starszego pana. Swj
recytatyw z III aktu chlaby przeduy o kilka wierszy, co wyjdzie mu tylko na dobre z powodu chiaro e scuro3, a take dlatego, e jest dobrym aktorem. Na przykad po
strofie: "Sei la citta del pianto, e questo reggia quella del duol!..." malekie wiateko
nadziei..., a nastpnie!? Jaki jestem niemdry! Co ten bl ze mnie robi?... "ah Creta
tutta io vedo" etc.
Dla tych paru poprawek abate Yaresco nie musi przepisywa caego aktu, bo atwo je
bdzie nanie. (...)
Nadszed wanie list z 4-go grudnia 4. Bdzie papa musia przywykn do tego
caowania - niech sobie powiczy z pani Maresquelle, bo tutaj, jak pjdziemy do
Dorothei Wendling (u ktrej wszystko jest na mod francusk), trzeba bdzie caowa i
matk, i crk 5, ale nb. tylko w podbrdek, eby nie popsu makijau.
Nastpnym razem bdzie lepiej.
Adieu. 1000 razy cauj papie rce, z caego serca ciskam siostr i pozostaj na zawsze
posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
PS. I prosz nie zapomnie o czarnym garniturze - jest mi bardzo potrzebny. W
przeciwnym razie bd sobie ze mnie podkpiwa, a tego nikt nie lubi.
B/D 555

1 Cesarzowa Maria Teresa zmara 29 listopada 1780 roku (o godzinie 9-ej wieczorem)W swym licie (B/D 551) Leopold wyraa obawy, e z powodu aoby bd problemy z
wystawieniem opery.
2 Tenor Domenico Panzachi (1733-1805) na premierze Idomenea piewa ari Arbac
Mowa tutaj o recytatywie Sventurata Sidon poprzedzajcym nr 22. Varesco speni
ycze Panzachiego (i Mozarta) dopisujc fragment - od taktu 14 ("Dunque per noi, dal
cio') taktu 29 ("Ah sordo e i cio!").
3 Zwrotem "chiaro e scuro" (wiatocie) Mozart charakteryzuje wahania Arbace, ktry
l6 jakby midzy trwog a nadziej.
320
IJ80
4 W licie tym (B/D 553) Leopold opisa synowi, jak Madame Maresquelle
(zaprzyjaniona z Mozartami francuska tancerka z trupy Schikanedera), skadajc mu
yczenia imieninowe,
nadstawia policzki do ucaowania (na mod francusk), a nie przyzwyczajony do
takich gestw Leopold zaczerwieni si jak modzieniec.
s Dorothea Wendling (1736-1811) z domu Spurni, w Idomeneo piewaa parti liii, jej
crka - Elisabeth Augusta, zwana Glistl (1752-1794), dla ktrej Mozart skomponowa
dwie francuskie arietki: K-307 i K-308.
131. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 13 grudnia 1780
Mon tres cher Pere!
Dostaem list od papy - z poprawkami i scen dla Panzachiego, z garniturem i tumikami
do trbek1. (...)
W Wiedniu i wszystkich krajach Imperium przedstawienia operowe zostan wznowione
za sze tygodni2. To bardzo rozsdne, bo nazbyt duga aoba niewiele przynosi
korzyci zmarym, a wielu ludziom szkodzi.
A wic pan Schikaneder zostanie w Salzburgu3. Moe wic uda mu si obejrze moj
oper? (...) W kadym razie teatr pracuje normalnie.
Nic papa nie pisze, jak pan Esser4 akompaniowa w moich sonatach. Dobrze? le?
Komedia "Cokolwiekby nie pomyle czyli Dwie bezsenne Noce" jest charmante5.
Mam j tutaj. Nie, nie widziaem jej, ale czytaem. Jeszcze jej tutaj nie grali, a poza tym
w teatrze byem dotd tylko raz, bo mi brak czasu
-najlepiej mi si pracuje wieczorami. (...)
B/D 559
1 List Leopolda - B/D 557. W sprawie zmian w scenie dla Panzachiego oraz czarnego
garnituru - patrz: list 130, w sprawie tumikw - list 128.
Z powodu zgonu cesarzowej Marii Teresy (29 listopada 1780) przedstawienia operowe
w "urgtheater zostay zawieszone do 20 stycznia 1781 roku.
Trupa Schikanedera miaa zakoczy wystpy w Salzburgu 6 grudnia 1780 i uda si
(na wres karnawau) do Laibach (dzi Lubiana), ale mier cesarzowej pokrzyowaa te
plany "chikaneder poprosi arcybiskupa Colloredo o pozwolenie pozostania w
Salzburgu. Mozart
Wzi, e Schikaneder bdzie mg w zwizku z tym "wyskoczy" do Monachium i
obejrze jego oper.

Kari Michael Esser (1735-ok. 1795), skrzypek i kompozytor. W czasie pobytu w Salzurgu Esser da koncert (8 grudnia 1780), na ktrym wraz z Nannerl wykona sonaty
Mozarta
301-306), najpewniej w domu Mozartw przy Hannibalplatz w tzw. Tanzmeisterhaus.
Esser, Pdobnie jak Mozart, by Kawalerem Orderu Zotej Ostrogi.
s Sztuka w 5 aktach F. A. C. Werthes'a, wedug Carla Goldoniego. W korespondencji
2arta cytowana pod rnymi tytuami. Oryginalny tytu brzmi: Peter der Grausamme
oder Die et ^hlaflosen Ndchte. Zesp Schikanedera gra j w Salzburgu i grudnia 1780.
Ari, ktr
M,
ozan
21

Listy
Mozart napisa dla teatru Schikanedera (K-35a - zaginiona), wykonaa w trakcie tego
przedstawienia piewaczka Mademoiselle Adelheid.
132. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 16 grudnia 1780
Mon tres cher Peref
Wczoraj po raz pierwszy odwiedzi mnie pan Esser1. Czy w Salzburgu chodzi na
piechot? Czy jedzi wszdzie, jak tutaj, karoc? Myl, e pienidze zarobione w
Salzburgu nie zagrzej u niego miejsca w kieszeni.
W niedziel bdziemy u Cannabichw na kolacji i Esser zagra tam swoje sol - te
powane i te zwariowane. Powiedzia, e nie da adnego koncertu i nie bdzie si
produkowa na dworze. Nie stara si o to, a jeli kurfirst go zechce usysze, to: "Eh
bien, jestem gotw i poczytam to sobie za ask, ale sam si na dworze nie zamelduj!".
Poza tym, to sympatyczny aczkolwiek nieco zbzikowany czort, chciaem powiedzie
rycerz2. Pyta, czemu nie nosz Orderu Zotej Ostrogi. Odpowiedziaem, e wystarczy
mi ta ostroga, ktr mam w gowie! By dla mnie tak dobry, e odkurzy na mnie
ubranie, mwic: "Przecie rycerz moe usuy rycerzowi". (...)
Dzi po poudniu odbdzie si prba I i II aktu3 - jak zawsze w mieszkaniu hrabiego.
Zostan nam jeszcze tylko prby III aktu - take w jego mieszkaniu. Nastpnie
przeniesiemy si do teatru. Prba bya cigle odkadana z winy kopisty - z tego powodu
hrabia Seinsheim by wcieky jak sam diabe. (...)
W sprawie tego, co nazywamy popularnym4, niech si papa nie trapi. W mojej operze
bdzie muzyka dla kadego rodzaju ludzi, z wyjtkiem rodzaju dugouchych.
Ale d propos, co z arcybiskupem?s W najbliszy poniedziaek minie sze tygodni, jak
wyjechaem z Salzburga. Kochany ojcze, wszak tylko z mioci do papy jestem w...
Salzburgu, bo dalibg, gdyby to ode mnie zaleao, to przed wyjazdem podtarbym sobie
tym moim dekretem d... Ale na honor, wcale nie idzie o Salzburg, ale o arcybiskupa i o
t dumn noblesse -~~ z kadym dniem znosz ich coraz gorzej.
Z radoci przyjbym pismo, e ju mnie nie potrzebuje. Dziki wysokie) protection, z
ktrej mam szczcie tutaj korzysta, jestem wystarczajco ubezpieczony na teraz i na
przyszo, z wyjtkiem mierci, ale nikt nie jest zabezpieczony od mierci, nie moe
ona jednak przeraa kogo, kto n13 talent i nie jest onaty. Jednake z mioci do papy

zrobi wszystko. Chocia2 byoby znoniej, gdyby od czasu do czasu, choby na krtko,
dao si? wyjecha i zapa troch powietrza. Wie papa, jak trudno byo tym raze^
322
1780
wyjecha i gdyby nie racja wyszego rzdu, to o wyjedzie nie mona by byo
nawet marzy. Kiedy si o tym pomyli, to a si chce paka. Oto dlaczego..., ale nie
mwmy ju o tym.
Adieu\ 1000 razy cauj papy rce, ciskam m siostr i pozostaj zawsze posusznym
synem
Wolfgang Amade Mozart Niech papa szybko przyjeda do Monachium posucha
mojej opery
i niech powie, czy nie mam racji, e jak tylko pomyl o Salz... od razu ogarnia mnie
smutek?!
Adieu. Pozdrowienia dla wszystkich przyjaci i przyjaciek, take od wszystkich
tutejszych - zwaszcza od Cannabichw.
B/D 563
1 Kari Michael Esser - wirtuoz skrzypiec, po wystpach w Salzburgu pojecha do
Monachium. Chocia zarabia duo, -jeszcze wicej wydawa, na co zwrci uwag
Leopold w licie do syna. Na koncercie w Salzburgu (9 grudnia 1780) Esser zarobi 40
florenw.
2 Esser by (jak Mozart) rycerzem Orderu Zotej Ostrogi, z ktrym si z dum obnosi, a
z czego Mozart sobie podkpiwa.
3 Dwa pierwsze akty Idomenea. Prba I aktu miaa miejsce i grudnia 1780 w domu
hrabiego.
4 W licie z n grudnia 1780 (B/D 558) Leopold pisa: "Radz ci, aby myla nie tylko o
melomanach, lecz take o publicznoci niemuzykalnej, wiedz, e na stu ignorantw jest
zaledwie 10 koneserw. Nie zapominaj wic o tym, co si nazywa popularnym i co
pieci uszy dugouchych".
5 Mozart czsto uywa zwrotu "a propos" i czsto niezbyt celnie (mai d propos), jednak
tym razem uy go z godn uwagi trafnoci. Chodzi tu oczywicie o ksicia
arcybiskupa Hieronima Colloredo. Mozart dosta sze tygodni urlopu i termin ten mija
18 grudnia 1780. Powinien wic poprosi arcybiskupa o pozwolenie na duszy pobyt w
Monachium.
W licie z 25 grudnia 1780 (B/D 569) Leopold napisa: "Co si tyczy owych szeciu
tygodni, to postanowiem, e nic nie zrobi i nic nie powiem, a jeli mnie zapytaj,
odpowiem, e zrozumielimy to tak, e moesz pozosta w Monachium przez sze
tygodni po skomponowaniu Pery..., bo nie wyobraam sobie, i Jego Ksica
askawo moe sdzi, e tego rodzaju oper mona skomponowa, skopiowa i
wystawi w cigu zaledwie szeciu tygodni".
133. DO OJCA W SALZBURGU
Mon tres cher Peref
Monachium, 19 grudnia 1780
() Druga prba1, podobnie jak pierwsza, udaa si znakomicie. I muzycy, . ^"chacze
orzekli, e pomylili si sdzc, i jeli idzie o ekspresj Nowatorstwo, to nie jest
moliwe, aby II akt sta jeszcze wyej ni akt I. ^ajblisz sobot znowu zrobimy prb

dwch aktw, ale ju w wielkiej 1 dworu, o czym mylelimy od dawna, bo w domu

hrabiego Seeaua 2 jest
Listy
zbyt ciasno. Kurfirst3 bdzie si przysuchiwa {incognito) w ssiednim pokoju. "A wic
- powiedzia Cannabich4 -trzeba bdzie da z siebie wszystko". (...)
Na prbie by rwnie pan Esser5. W niedziel mia by u Cannabichw na kolacji, ale
trafia mu si okazja i pojecha do Augsburga. Bon voyage\ Powiedziano mi, e wstpi
do mnie i chcia si poegna, ale mnie nie zasta, bo byem w tym czasie u hrabiny
Paumgarten6.
Co do pani Dusek, to obecnie nie jest to moliwe, ale jak skocz oper - wtedy z
przyjemnoci7. Tymczasem prosz przekaza jej ode mnie pozdrowienia. Co si tyczy
dugu, to umwilimy si, e go odda, jak przyjedzie do Salzburga. Chtnie znowu bym
przyj paru cavaliers, jak stary Czernin8. Miabym co roku zastrzyk finansowy, ale
musiaby by nie mniejszy ni 100 florenw! Mgbym wtedy pisa kady rodzaj
muzyki. (...)
Z moich listw wida, e jestem zdrowy i zadowolony. Bo jak nie by zadowolonym,
skoro si wykonao chlubnie i z honorem tak wielk robot. Bo ju j prawie
skoczyem. Brak tylko trzech arii, kocowego chru z III aktu..., uwertury..., i baletu i
adieu partie\9. (...)
A propos - tylko to, co najwaniejsze, bo mi si spieszy. Mam nadziej, e nastpn
poczt dostan przynajmniej I akt razem z tumaczeniem. Sceny z I aktu midzy ojcem a
synem i w II akcie midzy Idomeneo a Arbace - s za dugie i na pewno znu,
zwaszcza, e obaj aktorzy z II aktu s li, a z aktu I jeden10. A ponadto, w tych scenach
opowiada si to, co widzowie i tak ju widzieli na wasne oczy. Ale wydrukowane
bdzie wszystko tak, jak zostao napisane.
Chciabym, eby mi abate powiedzia, jak je maksymalnie skrci, bo w przeciwnym
razie bd to musia zrobi sam. W kadym razie obie sceny nie mog zosta takie, jakie
s; mam oczywicie na myli tylko muzyk. ()
A propos - przynajmniej osiem dni wczeniej chciabym zna dat waszego przyjazdu,
abym mia czas na zainstalowanie w drugim pokoju dodatkowego piecyka. Adieu. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 565
1 Druga prba Idomenea (K-366) odbya si 16 grudnia 1780, pierwsza - l grudnia.
2 Hrabia Joseph Anton Seeau - patrz: 47/3.
3 Kurfirst Karol Teodor.
4 Christian Cannabich by dyrygenetm. s Kari Michael Esser - patrz: 131/4.
6 Hrabina Josepha von Paumgarten - patrz: 124/5.
7 Josepha Dusek (1754-1824), z domu Hambacher, praska przyjacika Mozarta, z00
pianisty i kompozytora Frantiska Xavera Duska. W Salzburgu miaa rodzin, ktr co
pe^ czas odwiedzaa. Przy tej okazji poznaa Mozartw i si z nimi zaprzyjania.
Leopold dosta
niej list (zaginiony, wspomina o nim w licie do syna) zawierajcy midzy innymi tekst
arii
*"*-; "" \.*-06'""-'".7 ) V O^^.tA..*^. u HAA.. ., ..^-^. XV, "J----/ "^..*_",^-^
--".,.----_, -----^---- --z prob, by Wolfgang napisa dla niej muzyk. Dla Josephy Dusek Mozart
skomponowa "w

324
1780
sn', w 1777 - Ah, lo premdi - Ah, t'invola agl'occhi miei (K-272), za ktr mu jeszcze
nie
zapacia (dug) i w 1787 - Bella miafiamma - Resta o cara (K-528). Tym razem Mozart
nie speni jej yczenia.
8 Hrabia Prokop Adalbert Czernin (1726-1777), zwany starym Czerninem (der alte
Czernin) z Pragi, w 1776 zaproponowa Mozartowi roczn pensj w wysokoci 20
dukatw (== 90 florenw) w zamian za komponowanie dla niego utworw.
Przynajmniej raz (przed mierci hrabiego Czernina: 31 stycznia 1777) Mozart dosta t
sum. Nie wiadomo jednak, czy i jakie utwory dostarczy w zamian. Zapewne jest wrd
nich 12 kontredansw (K-26pb) - zachowanych fragmentarycznie, tylko w opracowaniu
na fortepian - skomponowanych w styczniu 1777
z przeznaczeniem na bal (u syna hrabiego - Johanna Rudolpha Czernina), ktry si
jednak nie odby z powodu zgonu starego Czernina.
'
Za porednictwem Josephy Dusek Mozart chciaby znale teraz podobnych cavaliers
"sponsorw").
(tu:
9 Nie wiadomo jakie to arie. Kocowy chr z III aktu to Scenda Amor, scenda Imeneo
32); balet - K-367.
(nr
10 li aktorzy to Raaff(nie dotyczy to wszake jego umiejtnoci piewaczych, ktre
Mozart wysoko ceni) i dal Prato. W oczach Mozarta jedynie Domenico Panzachi
znajduje uznanie jako aktor. Analizie tych scen, ktrych zdaniem Leopolda (a take
zdaniem abate Varesco) nie da si skrci, Leopold powici cay (bardzo interesujcy)
list z 22 grudnia 1780 roku (B/D 566).
134. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 27 grudnia 1780 Mon tres cher Peref
(...) A propos dwch scen, ktre miay by skrcone1, to nie by mj pomys, cho si
na niego zgodziem. Wzio si to std, e Raaffi dal Prato2 piewaj recytatyw zupenie
drtwo, bez ycia, bez ognia, w sposb absolutnie monotonny. To najgorsi aktorzy,
jakich kiedykolwiek ogldano na scenie. Posprzeczaem si z hrabi Seeauem na temat
praktycznej niemoliwoci dokonania tych skrtw, poniewa .stanie si to niezrczne i
nienaturalne.
Niewane, oby tylko wszystko zostao wydrukowane, ale wanie na to nie chcia
przysta. W kocu, gdy bardzo go przyciskaem, zgodzi si.
Ostatnia prba bya wspaniaa3. Odbya si w wielkim salonie w paacu
dworskim (obecny by kurfirst). Tym razem z ca orkiestr - to znaczy 2 tymi
muzykami, ktrzy graj w operze.
Po pierwszym akcie kurfirst zawoa gono: "bravol".
Podbiegem, eby mu ucaowa rce, a on powiedzia: "Ta opera bdzie ^armanti Na
pewno przyniesie panu zaszczyt i przysporzy chway!".
l oniewa nie wiedzia, czy dugo jeszcze bdzie mg zosta, wykonalimy a ^ego ari
koncertow i scen burzy z pocztku II aktu 4.
"ardzo uprzejmie wyrazi sw aprobat i miejc si powiedzia: "Nie

wdziewaem si, e z tak maej gowy mog wyj tak wielkie rzeczy". (...) Nastpna
prba bdzie ju na pewno w teatrze. (...)

Listy
Raaff jest najlepszym i najuczciwszym czowiekiem pod socem, ale tak bardzo
przesiknitym rutyn, e gdy si pracuje z nim, wychodz z czowieka sidme poty.
Bardzo trudno jest dla niego pisa lub bardzo atwo, jeli si zgodzi na rzeczy banalne.
(...)
Wiele si z nim nabiedziem z powodu kwartetu5. Ot ten kwartet, im bardziej
wyobraam go sobie na scenie, tym wiksze robi na mnie wraenie. Zreszt podoba si
wszystkim, chocia syszeli go tylko w wykonaniu na fortepianie. Tylko Raaff mia
zastrzeenia. Powiedzia mi na osobnoci:
"Non c'e da spianor la voce"6 - to nazbyt skondensowane. W kwartecie bardziej si
jednak mwi, ni piewa, ale on nic z tego nie pojmuje. Powiedziaem mu spokojnie:
"Drogi przyjacielu! Gdyby w tym guartetto bya cho jedna nuta, ktr mona by
zmieni, zmienibym j natychmiast. Zapewniam pana, e ani jeden fragment tej opery
nie da mi tyle satysfakcji. Nieche pan go wysucha cho raz, ale w caoci, a na pewno
przyzna mi pan racj. Wiele zadaem sobie trudu, eby panu dogodzi w dwch ariach7
i postaram si rwnie dogodzi panu w trzeciej arii, ale jeli idzie o tercety i o
kwartety, to niech pan bdzie tak dobry i pozwoli kompozytorowi dziaa bez
skrpowania". Jak to usysza, zgodzi si ze mn.
Ostatnio bardzo by niezadowolony z kocowych sw swojej arii, a mianowicie:
"rinvigorir" i "ringiovenir", a zwaszcza z fragmentu "Yienni a rinvigo-rir" - z picioma
"i". To prawda, niezbyt to przyjemne na kocu arii. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 570
1 Patrz: 133/10.
2 Anton Raaff piewa parti Idomenea, a Vincenzo dal Prato - parti Idamante.
3 Trzecia prba odbya si 23 grudnia.
4 Aria koncertowa liii Se ii padre perdei (nr li) i scena finaowa (a nie "pocztkowa", jak
napisa Mozart) z burz - z II aktu.
5 Kwartet Andro ramingo e solo (nr 21) z III aktu.
6 "Nie mona rozwin gosu".
7 Dwie pierwsze arie Idomenea Vedrommi interno (nr 6) i Fwr del mar (nr 12), trzecia -
Toma la pace (nr 30).
135. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 30 grudnia i700 Mon tres cher Pere!
Szczliwego Nowego Roku! Prosz mi wybaczy, e tym razem niewi61 napisz, ale
pracy mam powyej uszu. Trzeci akt nie jest jeszcze caki6'
326
1780
gotowy. A ponadto, poniewa nie bdzie oddzielnego baletu, lecz tylko rodzaj
poczonego z oper dwertissement, bd mia zaszczyt skomponowania do niego
muzyki1. Ale wol tak, bo muzyka bdzie w caoci jednego autora. Trzeci akt bdzie
tak samo dobry, jak pierwszy i drugi, a myl, e nawet

lepszy. Dopiero wtedy susznie bdzie mona powiedzie: "Finis coronat opus". (...)
Przedwczoraj u Madame Robinig 2 prbowalimy recytatywy i kwartet - .
powtrzylimy je sze razy. Teraz jest ju dobrze. Prawdziw kod na drodze jest dal
Prato3 - on naprawd nic nie umie. Gosu nie miaby jeszcze tak zego, gdyby go sam w
gardle nie tumi. Ale poza tym nie ma adnej
intonation, adnej metody, adnego uczucia. Po prostu piewa jak najlepszy z chopcw
na egzaminie wstpnym do kapeilhausu 4. (...)
Jestem w wielkim kopocie z powodu ostatniej arii Raaffa5 i musz prosi, eby mi papa
pomg wybrn z sytuacji. Raaff nie moe przekn ani "rinvigorir", ani "ringiovenir"
i przez te dwa sowa w ogle nie chce piewa tej arii. Prawd mwic "mostrami" i
"vienmi" te nie s pikne, ale te dwa sowa na kocu arii s naprawd fatalne. eby
unikn trylu na "i" (w "rinvigorir"), musiaem go przenie na "o". Ale Raaff znalaz
inn ari,
bardzo mao znan, chyba z // natale di Giove 6, ktra by pasowaa do naszej sytuacji.
Zdaje si jest to licenza7:
"Beli' aime al ciel diiette Si ah! respirate ormai..." (...)
Chce absolutnie, ebym napisa do tego tekstu muzyk. "Tego nikt nie zna - powiada - a
my nikomu nie powiemy". Dobrze wie, e nie moemy prosi abate 8, aby napisa
trzeci wersj arii, a takiej jaka jest, piewa nie chce. Prosz o szybk odpowied,
spodziewam si otrzyma j w rod 9 i wtedy
skomponuj t ari. Na tym kocz, bo musz szybko pisa - wszystko jest ju
skomponowane, ale jeszcze nie napisane10. (...)
Wolfgang Amade Mozart
Czy papa wie, e zacny kastrat Marchesin - Marquesius di Milano - zosta otruty w
Neapolu? I w jaki sposb! Zakocha si w pewnej ksinej, ktrej prawowity kochanek,
zazdrosny, nasa na niego trzech czy czterech drabw i ci dali mu do wyboru - albo
wypije czar z trucizn, albo zostanie Masakrowany. Wybra to pierwsze. A poniewa
by woskim tchrzem, "mar sam... natomiast ci panowie - jego mordercy, yj sobie
spokojnie. Gdyby tak na mnie trafio, jeli ju trzeba by byo umrze, to w moim pokoju
kilku z nich pocignbym za sob na tamten wiat. Szkoda dobrego piewaka!
Adieu. ^ 573
Muzyka baletowa do Idomenea (K-37). Zazwyczaj twrc muzyki baletowej nie by
"Pozytor opery, lecz inny, czsto anonimowy, jak to byo na przykad w wypadku
baletu Les
Listy
petits riens (K-299b). Wydrukowane z okazji premiery libretto Idomenea wymienia
tancerzy:
Ciaudius Le Grand, Madame Hartig, Madame Falgera, Mademoiselle Redwen i
Monsieur Antoine (Anton Dionys Crux). Rkopis partytury muzyki baletowej
przechowywany jest w Berlinie (Staatsbibliothek).
2 Bez wtpienia u Dorothei Wendling, ktra piewaa parti liii. Kwartet Andr ramingo
e solo (nr 21).
3 Vincenzo dal Prato piewa parti Idamante.
4 Kapeilhaus - przykatedralny chr chopicy w Salzburgu.
5 Sazio e U destino, ktra zostanie zastpiona przez Torna la pace.
6 II natale di Giove - opera z librettem Pietra Metastazja i muzyk Giuseppe Bonno,
wystawiona i padziernika 1740 roku w Wiedniu.

7 Aria napisana specjalnie na urodziny cesarza Karola VI.

8 Giambattista Varesco w kocu ulegnie i napisze trzeci wersj tej arii: Torna la pace.
9 4 stycznia 1781 roku.
10 Wolfgang Plath {"Idomeneo"-Miszellen, w: Acta Mozartiana vol. 31, Augsburg
1984) zwrci uwag na nieporozumienie zwizane z tym - jake czsto cytowanym zdaniem Mozarta, ktre zawsze interpretowano nastpujco: "...wszystko jest ju
skomponowane (w mojej gowie) ale n i c nie jest jeszcze napisane". W istocie Mozart
nie uy sowa "nic" (nichts), lecz sowa "nie" (nicht), to znaczy, e swoim zwyczajem
skomponowa ju (i zanotowa na papierze) gwne gosy i e pozostao mu tylko
zainstrumentowa je oraz "wypeni" partie drugoplanowe, co byo zgodne z jego
metod pracy.
11 Luigi Marchesi (1755-1829). Opowiedziana przez Mozarta historia zbrodni nie
moga by prawdziwa, poniewa sawny kastrat zmar niemal pl wieku pniej - w
1829 roku.
136. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 3 stycznia 1781
Mon tres cher Pere!
Gow i rce mam pene III aktu i wcale nie byoby dziwne gdybym si cay zamieni w
III akt. On sam wymaga wicej trudu ni caa opera1, ale te nie ma w nim ani jednej
sceny, ktra nie byaby wybitnie interesujca.
Accompagnement gosu wyroczni2 ma tylko pi gosw - trzy puzony i dwa rogi ktre bd usytuowane tam, skd w gos si dobywa. Wtedy caa orkiestra milknie.
Prba generalna odbdzie si z pewnoci 20-go, a premiera 22-go3.
Bd wam potrzebne tylko czarne ubrania i jakie inne (eby czarnych troch
oszczdzi) na co dzie, do chodzenia po domu lub do dobrych znajomych, u ktrych
nie robi si nadmiernych ceregieli, a poza tym - J6^ chcecie - jakie adniejsze ubranie
na bal lub na academie masquee*.
(...) Znowu bd musia list wysa poczt. Ju ze sto razy mwie01 pocztylionowi,
eby przysya kogo po list o n-ej (dylians odjeda o wp do i2-ej), bo rano musz
pisa i przed wp do i-ej nigdy nie jestem ubranY' Nie mog wic wyj samemu, a
posa kogo z listem te nie mog, trzeb
328
1781
to zrobi dyskretnie - pocztylion zabiera list po kryjomu, bo na poczcie tego nie lubi5.
(...)
W III akcie z pewnoci bdziemy musieli dokona wielu poprawek ju na scenie. Na
przykad w scenie 6-ej, po arii Arbace6 - Idomeneo, Arbace etc.! Jak to moliwe, eby
Arbace tak szybko wrci? Na szczcie moe wyj, ale dla wikszego bezpieczestwa
napisaem do dugi wstp do recytatywu wielkiego kapana7. Po chrze aobnikw8
krl, lud i wszyscy wycofuj si, a w nastpnej scenie tekst informuje: "Idomeneo m
ginochione nel tempie" 9 - co jest bez sensu, bo Idomeneo powinien przyj z ca wit
i dlatego w tym miejscu potrzebny jest marsz10. Napisaem ju co takiego. Jest prosty,
z dwojgiem skrzypiec, altwk, kontrabasem i dwoma obojami
- grany mezza voce. Podczas tego marszu nadchodzi krl, klka i zaczyna mody".
W recytatywie Elektry12, po gosie wyroczni, trzeba da wskazwk sceniczn partono13. Zapomniaem sprawdzi, czy jest ona na kopii oddanej drukarzowi i jak to
zastao napisane. Wydaje mi si zbyt naiwne, by

krl mg odej tak szybko i to wycznie dlatego, eby Madame Elektra moga zosta
sama. (...)
Bardzo jestem rad, e dostaem ari dla Raaffa14, bo on absolutnie chcia
piewa ari, ktr mi da. Musiaem wydrukowa ari Varesco, a wykonana byaby aria
Raaffa.
Musz ju koczy, bo strac zbyt wiele czasu. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 574
* Idomeneo, re di Creta (K-366).
2 Gos wyroczni Ha vinto amore (nr 28).
3 Prba generalna odbdzie si 27, a premiera - 29 stycznia 1781.
4 "Bal maskowy".
5 Stangret dyliansu pocztowego zabiera listy Mozarta prywatnie, z pominiciem
oficjalnej
procedury pocztowej, a wic opaty taryfowej (by moe bra za to jakie pienidze,
chocia 2 Pewnoci mniejsze), a zwaszcza cenzury.
6 Se cola ne'fati e scritto (nr 22). Volgi interno lo sguardo (nr 23). O voto tremendo! (nr
24).
9 "Idomeneo klczy w wityni".
10 Krtki marsz (nr 25) ma i6 taktw.
Cayatina z chrem Accogli, o re del mar (nr 26).
Recytatyw Oh smarna! Oh furie. W inscenizacji monachijskiej pominita zostaa aria
^ktry D'0reste, d'Ajace (nr 29).
Partono = "wychodz". Chodzi o trzeci wersj arii dla Raaffa Toma la pace.
Listy
J)
137. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 10 i ii stycznia 1781
Mon tres cher Pere!
Wana wiadomo: opera znowu bdzie przesunita o 8 dni prba
generalna odbdzie si 27-go (nb. w dzie moich urodzin), a premiera
29-go. Dlaczego? Zapewne dlatego, eby hrabia Seeau mg zaoszczdzi
parset florenw. Ale ja jestem zadowolony, bo bdzie mona zrobi wicej
prb i lepiej wszystko przygotowa. (...)
Z hrabi Seeauem, poza drobnymi nieporozumieniami, miaem du
awantur zwizan z puzonami1. Nazywam to du awantur, bo byem do
twardy, inaczej nic by z tego nie wyszo. W sobot2 zrobimy prb kameraln
wszystkch trzech aktw. (...) Musz jeszcze napisa par fragmentw
kocowego baletu...3 (...)
B/D 577
1 Towarzyszca w scenie z III aktu muzyka (z wydobywajcym si spod ziemi gosem

wyroczni) wymagaa uycia trzech puzonw. Hrabia Seeau stanowczo si sprzeciwi,

poniewa
wizao si to z koniecznoci zaangaowania tylko do tego fragmentu trzech
puzonistw, a wic
z do znacznym dodatkowym wydatkiem. Wbrew temu co Mozart napisa, hrabia
Seeau
postawi na swoim, bo w premierowym przedstawieniu nie byo puzonw, lecz wersja z
dwoma
klarnetami, dwoma fagotami i dwoma rogami.
2 Sobota 13 stycznia 1781.
3 Muzyka baletowa do Idomenea (10-367).
138. DO OJCA W SALZBURGU
Monachium, 18 stycznia i7^1
Mon tres cher Pere!
(...) Niech mi papa wybaczy, e tym razem nieduo pisz, ale musz ju2
biec na prb (zaczyna si o lo-ej, oczywicie o 10-ej rano). Bdzie t
pierwsza prba na scenie, ju z recytatywami. Wczeniej te nie mogle
napisa, bo miaem duo roboty z tymi przekltymi tacami1. Laus Deo -~
ju s skoczone.
A wic tylko to, co najwaniejsze. Prba III aktu2 udaa si znakomici'
Mwiono, e akt III zdecydowanie przewysza dwa pierwsze. Ale tekst ^
za dugi, no i muzyka take. W zwizku z tym (co zawsze mwiiew
wyrzucamy ari Idamanta No la morte io non pavento3 nie jest niezbdn
chocia ci, co j syszeli, bardzo auj. Rezygnujemy te z ostatniej a
Raaffa4, ktrej auj jeszcze bardziej, ale takie s prawa koniecznoci, t-0'
1781
dugi Jest take tekst wyroczni5. Sam go skrciem, o czym Varesco nie musi
wiedzie, poniewa i tak wszystko bdzie wydrukowane tak, jak napisa. (...)
Posuszny syn
/
W. A. Mzt
Wicej opowiem osobicie6.
Wszystkiego najlepszego od rodziny Cannabichw.
B/D 580
' Muzyka baletowa do Idomenea (K-367).

2 13 stycznia 1781.
3 Aria nr 27.
4 Aria Torna la pace (nr 30) dla Raaffa, z ktr byo tyle kopotu patrz: listy
134,135,136.
5 Ha mmo amore (nr a8a-d). Pierwsza wersja zawiera 70 taktw, druga 31, trzecia
9.
Ostatecznie zostanie wykonana wersja czwarta bez puzonw.
6 Leopold i Nannerl przyjechali do Monachium 26 stycznia, zdyli wic na urodziny
Wolfganga (27 stycznia) i prb generaln. Premiera Idomenea odbya si 29 stycznia w
Teatrze
Rezydencyjnym. Obsada patrz: 123/7. Dyrygowa Christian Cannabich. Autograf
partytury
opery (K-366) przechowywany jest w Bibliotece Jagielloskiej (akty I i II) i
Staatsbibliothek
w Berlinie (akt III).
139. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 17 marca 1781
Mon tres cher ami! i
Przyjechaem tu i6-go dziku Bogu, W pocztowej chaise byem
zupenie sam. Ach! Zapomniabym godziny przyjazdu 9-ta rano. Dyliansem dotarem do Unter-Haag2. Wytuko mnie tak strasznie, e duej nie
"logiem wytrzyma d... miaem rozpalon do czerwonoci. Postanowiem
^c zmieni drynd i kontynuowa podr kursem ordinaire (...), na ktry
zamierzaem poczeka w Kammelbach3, ale szef zmiany powiedzia, e nie
bdzie to moliwe, bo nie jest to stacja zmiany gwnej i dalsz drog
"^siaem odby w extra poste. W czwartek l5-go o 7-ej wieczorem,
Mordowany jak pies, dotarem do St. Pten. Spaem do 2-ej i znowu
w drog tym razem ju prosto do Wiednia.
Czy wie papa, gdzie jestem i skd pisz te sowa? W ogrodzie Mesmerw4
Pfzy Landstrasse. (...)
Ale powrmy do arcybiskupa s. Mam pokj charmant w domu, w ktrym
1 on mieszka. Brunetti i Ceccarelli mieszkaj gdzie indziej. Che distinzione!6
Moim ssiadem jest pan Kleinmayr7, ktry na powitanie obsypa mnie
^rzejmociami. To czowiek naprawd charmant.
Listy

O i2-ej siadamy do stou (dla mnie to troch za wczenie) s przy nim

dwaj kamerdynerzy ze stray ksicej, pan controleur, pan Zetti, cukiernik,
dwaj kucharze, Ceccarelli, Brunetti i moja skromna osoba8. Dalibg, wydaje
mi si, e jestem w Salzburgu. Przy stole musz sucha gupich i ordynarnych
dowcipw, chocia mnie nie dotycz, bo si w ogle nie odzywam, a kiedy
ju musz co powiedzie, robi to w sposb jak najbardziej serieux. A zaraz
po jedzeniu odchodz do wasnych spraw. (...) Wieczorem ju tego nie ma,
bo zamiast kolacji dostajemy 3 dukaty9. (...)
Wczoraj o 4-ej by koncert10, na ktry przyszo ze 20 osb z samej
najlepszej noblesse. Ceccarelli piewa ju u Palffyego11, a dzisiaj pjdziemy
do Golicyna12, ktry by wczoraj na koncercie. Czekam teraz, czy mi co
dadz, bo jeli nic nie dostan, to pjd do arcybiskupa i powiem mu bez
ogrdek. Bo skoro nie chce, ebym tu co zarobi, to sam powinien paci,
abym nie musia wydawa wasnych oszczdnoci. (...)
Posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 583
1 To pierwszy list Mozarta z Wiednia. Arcybiskup Colloredo ze wit wyjecha z
Salzburga
20 stycznia 1781 roku, aby odwiedzi w Wiedniu chorego ojca, ksicia Rudolpha
Josepha
Colloredo-Mels und Waldsee. Zamieszka w tak zwanym Domu Niemieckim przy
Singerstrasse
856 (obecnie nr 7), w pobliu katedry Sw. Stefana dom by siedzib zakonu
krzyackiego.
Wuj arcybiskupa hrabia Kari Colloredo by komandorem zakonu krzyackiego na
Austri.
Mozart, ktry dosta urlop tylko na sze tygodni, przeduy swj pobyt w Monachium
o blisko
trzy miesice.
Ksi arcybiskup, przyjmujc u siebie w Wiedniu miejscow arystokracj, potrzebowa
swoich muzykw. Rozkaza wic Mozartowi, aby nie wraca do Salzburga, lecz
bezporednio
przyjecha do Wiednia. Z Monachium Mozart wyjecha 12 marca 1781 i tras przez
Alttting,
Braunau i Linz przyby do Wiednia.
Nagwek: to jedyny przypadek, kiedy Wolfgang zwraca si do ojca: Mon tres cher ami!
Mj

bardzo drogi przyjacielu".

2 Haag wioska pooona midzy Ried w Innkreis a Lambach.
3 Kemmelbach na poudniowy zachd od Ybbs, okoo 50 km na zachd od Wiednia.
4 Mesmerowie (dr Franz Anton Mesmer i jego rodzina) mieszkali przy Landstrasse
(dzi.
Rasumofskygasse, w III dzielnicy Wiednia).
5 Arcybiskupa Hieronima Colloredo.
6 Co za wyrnienie".
7 Johann Franz Thaddaus von Kleinmayr dyrektor Rady Dworu w Salzburgu.
8 Dwaj kamerdynerzy: Johann Uirich Angerbauer i Franz Schlauka; controleur Erns
Maximilian Klenberger; cukiernik Joseph Klitsch; pan Zetti kwatermistrz;
Francesco
Ceccarelli, piewak, sopranista kastrat; Antonio Brunetti, skrzypek orkiestry w
Salzburgu9 Nie jest to oczywicie ekwiwalent jednej kolacji, bo byaby to kolacja icie ksica.
10 Za koncert w Domu Niemieckim Mozart otrzyma 4 dukaty.
" Hrabia Johann Leopold Nikolaus Palffy-Erdd (1728-1791), tajny radca, kapitan stray
wgierskiej; oeni si z siostr arcybiskupa, hrabin Mari Gabriele von Colloredo.
..
12 Ksi Dmitrij Michajowicz Golicyn (17201794), minister penomocny cara K
w Wiedniu.
1781
140. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 24 marca 1781
Mon tres cher Pere!
20-go dostaem od papy listl, z ktrego dowiedziaem si z radoci, e
oboje ju wrcilicie do domu i e macie si dobrze2.
Jeli ten list trzeba bdzie odszyfrowywa, zamiast go czyta, to wina
zego atramentu i fatalnego pira. Lecz basta! Tak czy inaczej napisa go
musz, mimo i mj strugacz pir (pan von Lierzer 3) tym razem srodze mnie
zawid. eby go przedstawi (papa i tak lepiej ode mnie zna t osob),
wystarczy powiedzie, e jak si zdaje, jest salzburczykiem, ktrego

wielokrotnie spotykaem na koncertach o n-ej u Robinigw4. W kadym

razie natychmiast mnie odwiedzi i, jak sdz, jest cakiem w porzdku,
a nawet by tak miy, e ostrzy mi pira. Mam go tutaj za sekretarza.
Inn osob, ktra zaskoczya mnie sw wizyt, by Gilowsky5 brat
Katherl. Dlaczego mnie zaskoczy? Poniewa zupenie zapomniaem, e
przebywa w Wiedniu. Jak szybko czowiek si zmienia, kiedy jest w innym
kraju! Gilowsky zapewne stanie si dzielnym i uczciwym czowiekiem,
zarwno w swoim zawodzie, jak i w yciu. (...)
To, co papa pisze na temat arcybiskupa6, e zaspokajam jego mio
wasn, jest do pewnego stopnia suszne. Ale co ja z tego mam? Wcale z tego
powodu nie yje mi si lepiej. Dla mnie jest on tu tylko przeszkod. Bo jakie
spotyka mnie wyrnienie, jaka distinction'? Panowie von Kleinmayr, Bnicke
i hrabia Arco7 maj osobny st. To byaby distinction, gdybym siedzia
razem z nimi, a nie z lokajami (...) i kucharzami.
Kiedy wzywaj nas na koncert, pan Angerbauer 8 musi czeka na zewntrz,
a przyjd panowie salzburczycy. Potem, przed wejciem, musi ich zapowiedzie przez lokaja.
Kiedy Brunetti9 mi o tym opowiada, pomylaem: poczekajcie, a
Przyjdzie kolej na mnie. Ostatnio10, gdy mielimy si uda do ksicia
Golicyna11, zwrci si do mnie we waciwy sobie osobliwie uprzejmy
^osb:
Hej ty! Masz tu by o 7-ej, bo pjdziemy do ksicia Golicyna!
Zaprowadzi nas Angerbauer.
A ja na to:
Prosz na mnie nie czeka. Wiem, gdzie mieszka i przyjd na pewno12.
Chciaem pj sam, bo wstydz si pokazywa z nimi. Gdy byem na
Miejscu, by tam ju Angerbauer i powiedzia sucemu, eby mnie
"Prowadzi, ale ja nie zwracajc uwagi na lokaja ani na strae, przeszedem
^zez wszystkie pokoje (drzwi byy otwarte) i skierowaem si prosto do
micia. Podszedem, ukoniem si i dugo z nim rozmawiaem. Zupenie
Listy

v-'

zapomniaem o Ceccarellim13 i Brunettim, na ktrych nikt nie zwraca uwagi.

A oni, przyklejeni do ciany, tkwili nieruchomo za orkiestr, nie mia nawet
zrobi kroku. Gdy jaki szlachcic lub dama odezwie si do Ceccarellego, ten
cay czas si mieje. A kiedy kto zwrci si do Brunettiego, ten znowu robi
si czerwony jak burak i ledwie co odbknie.
Gdybym chcia odmalowa wszystkie sceny midzy Brunettim, Ceccarellim a arcybiskupem14, mgbym wiele napisa. Dziwi mnie tylko, e
zachowanie Brunettiego go nie krpuje. Ale to ja si wstydz za niego. le

si tu biedak czuje, dla niego to za wysokie progi. Najszczliwszy jest, jak

siedzi przy stole.
Ksi Golicyn poprosi Ceccarellego, eby zapiewa, zapewne nastpnym
razem przyjdzie kolej na mnie. Wieczorem, razem z panem Kleinmayrenf
mamy pj do jednego z przyjaci ksicia radcy Brauna15, ktry, jak
powiadaj, jest godnym uwagi amatorem fortepianu.
Ju dwa razy byem na kolacji u hrabiny Thun16 i teraz chodz tam
niemal codziennie. To najmilsza pani i najbardziej charmante jak poznaem
w yciu. Mam u niej dobr opini. Jej m jest wci tak samo dziwny, cho
to szlachcic uczciwy i prawomylny.
Byem te na kolacji u hrabiego Cobenzia17, ktrego poznaem dziki
hrabinie Rumbeke18 jego kuzynce a siostrze innego Cobenzia, tego ze
Szkoy Paziw19. Hrabina Rumbeke bya kiedy z mem w Salzburgu.
Teraz spraw dla mnie najwaniejsz jest dosta si do cesarza20. Chc
absolument, eby mnie pozna lepiej. Chciabym mie okazj przegrania mu
swojej opery21, a take byskotliwego zagrania fugi, bo to jego dziedzina.
Gdybym wiedzia wczeniej, e w okresie wielkiego postu bd w Wiedniu,
tobym napisa mae oratorium i je wykona w teatrze na swj benefis tak
robi wszyscy. A mgbym je napisa z atwoci, poniewa znam gosy
tutejszych piewakw.
Tak bardzo chciabym da koncert publiczny (jak to jest w zwyczaju), ale
niemal jestem pewien, e nie otrzymabym pozwolenia. Prosz sobie wyobrazi, e dziaa tu Towarzystwo, ktre organizuje akademie na rzecz wdw
po muzykach22. Muzycy graj bezpatnie, a trzeba wiedzie, e w orkiestrze
jest ich 180. aden muzyk instrumentalista, ktry cho troch ma zrozumienia
dla innego muzyka, nie odmwi udziau w tego rodzaju akademii, jeli 8
Towarzystwo poprosi. W ten sposb zdobywa sobie sympati suchaczy oraz
samego cesarza.
Towarzystwo polecio Starzerowi23, eby zaprosi mnie do udzia
w koncercie. Zgodziem si od razu, ale zastrzegem, e najpierw m113 '
poprosi o pozwolenie mojego ksicia24.
Waciwie nie miaem wtpliwoci, e mi pozwolenia udzieli, bo cel )
chrzecijaski, a uczestnictwo w tym dobrym i poytecznym dziele cakic
bezinteresowne. Ale on nie da mi zezwolenia.
Caa tutejsza noblesse miaa mu to za ze. Strasznie auj. Bo prosz so
1781
.yyobrazi. Cesarz zwykle siada w loy przed scen. Nie zagrabym koncertu,

gle bym wystpi jako solista najpierw preludiujc (na ten koncert hrabina
Thun obiecaa mi pikny fortepian Steina2S), potem grajc fug, a nastpnie
wariacje Je suis Lindor 26.
Ten program, gdziekolwiek go wykonywaem, zawsze przynosi mi sukces,
bo poszczeglne czci s piknie ze sob skontrastowane i kady znajdzie
w nim co dla siebie... ale pazienza\ (...)
28 marca. Nie mogem listu skoczy wczeniej, poniewa przyjecha
karoc pan Kleinmayr i zabra mnie na koncert do barona Brauna. Ale za to
teraz mog ju donie, e arcybiskup zgodzi si na mj udzia w koncercie
dla wdw. Starzer poszed na akademi do Golicyna, gdzie z ca noblesse
zacz arcybiskupa przypiera do muru, a ten chcc nie chcc uleg i wyrazi
zgod. Taki jestem szczliwy. (...)
Prosz napisa, co nowego w Salzburgu, bo stale mnie o to pytaj.
Strasznie s ciekawi wieci z Salzburga bardziej ode mnie. (...)
Jak tylko pogoda si poprawi, wybior si do pana Auernhammera27
i jego grubej crki. Po koncercie u starego ksicia Colloredo28 kady
z muzykw dosta 5 dukatw.
Mam uczennic jest ni hrabina Rumbeke. (...)
B/D 585
' Wszystkie listy Leopolda z tego okresu zaginy. Jak przypuszcza niemiecki wydawca
korespondencji (Bauer-Deutsch), zostay one zniszczone przez Konstancj, chocia
co nie jest
wykluczone moe je zgubi sam Wolfgang. Jest to w kadym razie ogromna strata.
2 Leopold i Nannerl wrcili do Salzburga 14 marca 1781.
3 Ferdinand Lierzer von Zehenthal od 1790 kierownik robt publicznych, pniej
radca
rzdowy.
4 W Salzburgu u Marii Viktorii Robinig von Rottenfeld.
5 Franz Xaver Wenzel Gilowsky von Urazowa. Do Wiednia przyjecha w roku 1778,
gdzie
'i? wyksztaci na medyka. By wiadkiem na lubie Mozarta. Brat Marii Anny
Kathariny
(Katherl) Gilowsky von Urazowa patrz: i/i.
6 Arcybiskup Hieronim Colloredo. Leopold z pewnoci napisa synowi, e arcybiskup
jest
dumny z monachijskiego sukcesu Idomenea.

7 Johann Franz Thaddaus von Kleinmayr dyrektor Rady Dworu w Salzburgu, Johann
""chael Bnike sekretarz Konsystorialny i notariusz w Salzburgu, doktor teologu;
hrabia
a" Joseph Felix Arco szambelan na dworze w Salzburgu.
Uirich Angerbauer czonek osobistej stray ksicia.
Antonio Brunetti pierwszy skrzypek na dworze arcybiskupa w Salzburgu.
10 17 marca 1781.
Ksi Dmitrij Michajowicz Golicyn (17201794), minister penomocny Rosji w
wiedu- Mozart pozna go w roku 1768.
Ten fragment listu jest po wosku, co wskazuje, e z muzykami woskimi na dworze
^aizburgu Mozart rozmawia w ich wasnym jzyku.
Francesco Ceccarelli (17521824), sopranista kastrat, przez 10 lat pozostajcy na
ci w Salzburgu. Mozart napisa dla niego recytatyW i ari Ah guesto seno dek meni
Or,
" cielo a me ti rende (K-374).
Listy

14 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.

15 Radca Johann Gottiieb von Braun mieszka w Wiedniu przy Judenplatz, Jego synowi
Peterowi (17591819), ktry by krajczym dworu, a take pianist i kompozytorem,
Mozart
zadedykowa Serenad B-dur, tzw. Gra Partita (K-36i).
16 Hrabina Maria Wilhelmina Thun-Hohenstein (17471800), z domu hrabina Ulfeid
crka hrabiego Antona Corfiza von Ulfelda. W 1761 wysza za hrabiego Franza Josepha
Thun-Hohensteina i w paacu Ulfeid koo Minoritenkirche prowadzia sawny salon
muzyczny.
W tym okresie (178182) bya oddanym mecenasem Mozarta. Jej m (o ktrym
Mozart
napisa, e wci jest tak samo dziwny") by wielkim entuzjast doktora Mesmera,
zajmowa
si mistycyzmem, okultyzmem i spirytyzmem. By take masonem czonkiem loy
ur
wahren Eintracht".
17 Hrabia Johann Philipp von Cobenzl (17411810), urzdnik Izby Skarbowej w
Brukseli

potem (od 1779) wicekanclerz, a nastpnie kanclerz dworu.

18 Hrabina Maria Karolina Thiennes de Rumbeke pierwsza wiedeska uczennica
Mozarta. Jej m hrabia Kari Thiennes de Rumbeke.
19 Hrabia Franz von Cobenzl, kanonik w Oomucu (w latach 177981), wczeniej by
wychowankiem Szkoy Paziw przy Collegium Virgilianum w Salzburgu oraz
studentem prawa
kanonicznego i teologii na uniwersytecie w Salzburgu.
20 Cesarz Jzef II.
21 Idomeneo, re di Creta (K-366).
22 Tonkunstler-Societat (Stowarzyszenie Artystw Muzykw) zaoone w roku 1771
przez
Floriana Leopolda Gassmanna na wzr angielski. Koncerty na rzecz wdw i sierot po
muzykach
byy organizowane w czasie adwentu i wielkiego postu od 1772 roku. W koncertach
TonkunstlerSocietat Mozart bra udzia trzykrotnie jako pianista i kompozytor. W ich trakcie
wykonano
m.in.: jego kantat Damdde penitente (K-49), Symfonie g-moll (K-550) i Kwintet Adur na
klarnet, 2 skrzypiec, altwk i wiolonczel (K-581).
23 Joseph Starzer (17261787), skrzypek i kompozytor, jeden ze wsplzaoycieli
Tonklinstler-Societat.
24 Ksicia-arcybiskupa Hieronima Colloredo.
25 Johann Andreas Stein patrz: 57/5.
26 12 wariacji Es-dur na fortepian (K-354) na temat piosenki Je suis Lindor z komedii
Cyrulik Sewilski A. L. Baudrona.
27 Johann Michael von Auernhammer. Jego crka pianistka Josepha Barbara
Auernhammer (17581820) bya uczennic Mozarta, a pniej Leopolda Antona
Kozelucba.
Mozart zadedykowa jej 6 sonat na skrzypce i fortepian (K-296, K-376-38o), ktre jako
opus
2 ukazay si w listopadzie 1781 roku u Artarii.

28 Ksi Rudolph Joseph Colloredo-Mels und Waldsee ojciec arcybiskupa

Hieronima
Colloredo. Koncert odby si prawdopodobnie 16 marca 1781 roku.
141. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 4 kwietnia i?^
Mon tres cher Pere!
(...) Pisaem niedawno, e najwiksz przeszkod na mojej drodze ^
arcybiskup. Przez niego straciem ostatnio co najmniej 100 dukatw, kto
mogem zarobi dajc koncert w teatrze. Damy same nri zaproponoway?
/;rfi
zajm si rozprowadzaniem biletw. Wczoraj byem bardzo zadowolony
z publicznoci wiedeskiej, graem na koncercie na rzecz wdw1 w teatrze
przy Karynckiej Bramie. Program musiaem w caoci bisowa, bo oklaskom
nie byo koca.
Czy teraz nie mgbym da koncertu na wasny benefis, kiedy ju
publiczno mnie zna? Oczywicie, e mgbym, ale nasz arcy... nie pozwala.
po prostu nie lubi, kiedy si jego ludziom dobrze powodzi, nie lubi, eby
mieli jak korzy, woli, jak maj straty. Ale ze mn to si mu nie uda, bo
tutaj z dwjk uczniw2 lepiej sobie poradz ni zostajc na posadzie
w Salzburgu. Nie jest mi te potrzebne jego mieszkanie ani jego jedzenie. (...)
Dzisiaj Brunetti opowiada przy stole, e Arco kaza nam powiedzie, e
arcybiskup da nam pienidze na dylians i w niedziel mamy wraca.
Chocia, jeli kto woli, moe te zosta (O, sagessef), ale... na wasny koszt,
czyli bez mieszkania i wyywienia. (...) Kiedy mnie zapytano, co zamierzam
zrobi, odpowiedziaem: Jeszcze nie wiem, bo pki hrabia Arco sam mi tego
nie powie, nie uwierz, a jak mi powie, to mu odpowiem, jakie s moje
zamiary, ot co". (...) Z przyjemnoci zagram arcybiskupowi na nosie, nie
zapominajc wszelako o politesse... (...)
Moe by papa pewny, e jak mi si nie bdzie wiodo i nie bd widzia
dla siebie korzyci, to na pewno tu nie zostan. Ale jeli bd mg, czemu
nie miabym skorzysta? Tymczasem wemie papa dwie pensje3, a ywi nie
bdzie mnie musia. Jeli tutaj zostan, wkrtce bd mg z ca pewnoci
wysa do domu pienidze. Mwi powanie. W przeciwnym wypadku
wracam. (...)

Posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
PS. Zapewniam pap, e jest to miejsce cudowne, a dla mojego zawodu
"ajlepsze. Wszyscy to papie powiedz. Czuj si tu doskonale i korzystam,
ile si da. Mam tylko jedn myl jak najwicej zarobi, bo po zdrowiu,
Pienidze s najwaniejsze. (...).
Adieu
8/0586
W czasie koncertu (3 kwietnia 1781) wykonano pod dyrekcj Giuseppe Bonno symfoni
czarta (najpewniej Parysk" K-297). Mozart gra take (na fortepianie Steina od
hrabiny
hun) Wariacje Es-dur na fortepian Je suis Lindor (K-354).
Mozart mia ju dwie uczennice: hrabin Rumbeke (patrz: 140/18) i
najprawdopodobniej
Joseph Auernhammer patrz: 140/27.
Pensj swoj i Wolfganga.
Listy
142. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 8 kwietnia 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Pisz o i i-ej wieczorem. Mielimy dzi akademi1, na ktrej wykonano
trzy moje utwory, oczywicie nowe: rondo do koncertu Brunettiego2 i sonat
z towarzyszeniem skrzypiec3 dla mnie. Skomponowaem je ubiegej nocy
midzy godzin n- a i2-, cho waciwie napisaem tylko accompagnement
dla Brunettiego, bo wasn parti miaem w gowie. Ponadto rondo dla
Ceccarellego 4, ktre musia bisowa.
A teraz oczekuj od papy listu z ojcowsk i bardzo przyjacielsk rad
w nastpujcej sprawie. Podobno mamy wrci do domu za dwa tygodnie,
ale ja bez adnej szkody, a nawet z duym poytkiem mgbym tu jeszcze
zosta. I mam zamiar prosi arcybiskupa o pozwolenie5.
Kochany papo. Z mioci do papy gotw jestem zrezygnowa ze wszystkich

pragnie i aspiracji, bo gdyby nie to, przysigam na honor, e ani chwili bym
si nie zastanawia i natychmiast poprosi o dymisj. Zorganizowabym wielki
koncert i wzi czwrk uczniw, co daoby mi przynajmniej 1000 talarw
rocznie. Zapewniam, e bardzo mi ciko zrezygnowa z wasnego szczcia.
Wprawdzie jestem jeszcze mody jak papa mwi ale kiedy si marnotrawi
mode lata bezczynnie tkwic w takim miejscu (miejscu tak miserable), wielka
to strata i rzecz bardzo smutna.
Prosz wic o ojcowsk rad, ale szybk, poniewa musz si zdecydowa.
A poza tym moe mi papa ufa jestem teraz bardzo rozsdny.
Adieu. 1000 razy cauj rce papy i z caego serca ciskam m siostr
zawsze pozostajc
posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
-B/D 587
1 Najpewniej w tzw. Domu Niemieckim przy Singerstrasse.
2 Rondo C-dur na skrzypce i orkiestr (K-373). Nie wiadomo do ktrego kocem
Brunetrieg0
byo przeznaczone.
3 Sonata Es-dur na fortepian i skrzypce (K-38o).

.^

4 Recytatyw i aria na sopran (dla Ceccarellego) Ah questo seno deh vieni Or che u
a me ti rewie (K-374); do tekstu Giovanniego de Gamerry z opery Sismano nel ww
Giovanniego Paisiella.

^y

5 Ju w licie z 16 grudnia 1780 Mozart pisa do ojca, e gdyby go arcybiskup wy

z powodu samowolnego przeduenia sobie urlopu, przyjby to z radoci.
143. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, ii kwietnia 1781
Mon tres cher Pere!
Te Deum laudamus wyjecha ju ten grubianin Bmnetti, ktry jedynie

wstyd przynosi swojemu panu, sobie samemu i w ogle muzyce. Takie jest
w kadym razie nasze (moje i Ceccarellego) zdanie. (...)
22-go, w najblisz niedziel mam z Ceccarellim wrci do domu. Ale
kiedy pomyl, e wyjad z Wiednia nie zarobiwszy 1000 florenw, to mi si
a robi niedobrze. I tylko z powodu zej woli ksicia, ktry za ndzne cztery
setki florenw1 codziennie truje mi d... Tyle bybym zarobi z atwoci,
dajc tu tylko jeden koncert.
Za pierwszy wielki koncert2 kademu z nas arcybiskup da 4 dukaty, a za
ostatni3, na ktry skomponowaem nowe utwory rondo dla Brunettiego,
sonat dla siebie i rondo dla Ceccarellego nie dostaem nic. Ale najgorsze,
e tego samego wieczora, gdy tutaj mielimy t gwnian muzyk, byem
zaproszony do hrabiny Thun4 i nie mogem pj. A kto by u hrabiny
Thun? Cesarz!5.
Byli tam Adamberger6 i Madame Weigi7, i dostali po 50 dukatw8. Co
za okazja! Nie mogem niestety kaza powiedzie cesarzowi, e jeli chce
mnie posucha, to musi si pospieszy, poniewa wyjedam za ile tam dni.
w takiej sytuacji zawsze trzeba czeka.
Nie mog i nie chc tu zosta, jeli nie bd dawa koncertw.
Majc dwjk uczniw, lepsz miabym tutaj pozycj ni w Salzburgu.
Ponadto kiedy si ma w kieszeni 1000 lub 1200 florenw, atwiej mona si
kaza prosi oraz (co si z tym wie) wicej da. Ale do tego nie chce
dopuci ten mizantrop. Tak go nazywam, bo rzeczywicie jest mizantropem,
^ go nazywa caa tutejsza noblesse. Wystarczy!
W najbliszym licie spodziewam si przeczyta, co mam robi i czy
Powinienem brn dalej, aby sw modo i talent pogrzeba w Salzburgu,
^y raczej bdzie mi wolno prbowa szczcia tam, gdzie to naprawd
^liwe. Czy powienienem czeka a bdzie za pno? Oczywicie nie mona
^aj osign wszystkiego w cigu trzech tygodni, ale w Salzburgu nie jest
10 moliwe nawet w cigu 1000 lat. A poza tym atwiej jest czeka na sukces
^Jc 1000 florenw ni 400 bo taka jest prawda. Tyle mgbym tu mie,
Suybym zechcia. Wystarczy tylko powiedzie: zostaj! I wcale nie licz tego,
) komponuj. A ponadto co tu porwnywa Wiede i Salzburg? (...)
posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
fei
Listy
B/D 588

1 W styczniu 1779 po powrocie z Parya Mozart zosta!'mianowany nadwornym

organist
arcybiskupa z pensj 450 florenw rocznie.
2 i6 marca 1781.
3 8 kwietnia 1781. Na t akademi Mozart skomponowa: Rondo na skrzypce i orkiestr
(K.-373); Sonat na fortepian i skrzypce (K-38o); Recytatyw i ari (K-374) dla
Ceccarellego.
4 Hrabina Maria Wilhelmina Thun-Hohenstein patrz: 140/16.
5 Cesarz Jzef II.
6 Johann Valentin Adamberger (17431804), jeden z najwybitniejszych i najlepiej
opacanych tenorw swej generacji. Mason czonek loy ur gekrnten Hoffnung".
Debiutowa w 1775 w Teatro San Benedetto w Wenecji pod pseudonimem Adamonti.
By
pierwszym wykonawc partii Belmonta w Uprowadzeniu z seraju (K-384) i Yogelsanga
w Dyrektorze teatru (K.-486). Ponadto Mozart skomponowa dla niego arie: Per pita
non
ricerrcate (K-420); A te, fra tanu affanni nr 6 z oratorium Davidde penitente (K-469),
Aura,
che interno spiri (K-43l).
7 Anna Maria J. Weigi, z domu Scheffstoss piewaczka. ona wiolonczelisty Josepha
Weigla seniora (17491820) i matka pniejszego kapelmistrza i kompozytora Josepha
Weigla
juniora (17661846).
8 50 dukatw = 225 florenw.
144. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 18 kwietnia 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Wrciem wanie z obiadu u Auernhammerw S gdzie pilimy za
zdrowie papy. Nie mog nic odpowiedzie na dugi list2, chyba to, e papa
ma racj, a jednoczenie jej nie ma, cho racji bez porwnania ma wicej.

A wic wracam na pewno i z przyjemnoci, bo jestem pewien, e papa

nie stanie mi na drodze do szczcia. Wci jednak nie wiem, kiedy wyjad.
Na pewno nie w niedziel3, bo od pocztku si zastrzegaem, e pocztow
skrzyni nie pojad, e raczej wezm ordinaire. Jeli Ceccarelli dotrzyma mi
compagnie, bdzie mi bardzo przyjemnie i wemiemy dylians extra poste,
ktry jest droszy zaledwie o par florenw, ale mao kto o tym wie. Ponadto
podruje si w dzie i w nocy, i w zwizku z tym niewiele si wydaje.
Mona nawet powiedzie, e dyliansem zwyczajnym podr jest drosza?
a przynajmniej tak samo droga, bo trzeba jeszcze paci wonicy.
W Linzu z pewnoci nic nie urzdzimy4. Ceccarelli powiedzia)
ostatnio zarobi tam 40 florenw, z czego ponad 30 musia zapaci muzykomA poza tym koncert w tak maym miecie nie daje nic w sensie reputacji, t
dla takiej bagateli nie warto si trudzi. Wicej si zyska na szyb
podry... Chyba eby noblesse zorganizowaa co godnego uwagi, ale w ta
razie przydaoby mi si troch adresw. (...)
-b
Z operetk Schachtnera5 nic si nie dao zrobi z powodw, o ktory
pisaem. Stephanie Modszy6 obieca mi now dobr sztuk, ktr "" )
1781
mnie tutaj nie bdzie wyle mi do domu. Trudno si na to nie zgodzi.
powiedziaem tylko, e pomijajc zbyt dugie dialogi, ktre atwo da si
poprawi, sztuka jest dobra, chocia nie dla wiedeczykw, ktrzy wol
komedi.
ycz papie wszystkiego dobrego i pozostaj bardzo posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 590
1 Johann Michael Auernhammer (zmar w 1782); jego ona
ich crka Josepha Barbara uczennica Mozarta.
- Elisabeth, z domu Timmer;
2 List ten zagin, podobnie jak wszystkie listy Leopolda do syna z tego okresu.
3 22 kwietnia 1781.
4 Leopold z ca pewnoci radzi Wolfgangowi, aby w drodze powrotnej do Salzburga
da
kilka koncertw.
5 Chodzi o Zaid (K-344) do tekstu Johanna Andreasa Schachtnera.

6 Johann Gottiieb Stephanie Modszy (17411800), czonek wiedeskiego zespou

Burgtheater, autor wielu sztuk teatralnych (ktre Wolfgang oglda m.in. w Salzburgu) i
librett
operowych. Mozart pozna go w Wiedniu w 1773 roku.
Tutaj chodzi o sztuk Friedricha Bretznera Belmont und Constanze, ktr Stephanie
zaadaptuje na libretto do opery Mozarta Die Emfiihrung aus dem Serail (K-384). Pniej
Stephanie napisze libretto do singspieglu Dyrektor teatru (K-486).
145. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 29 kwietnia 1781
Mon tres cher Pere!
A wic czeka mnie papa 2 radoci!?1 Kochany ojcze to jedyna
^ecz, ktra mnie skania do wyjechania z Wiednia. Pisz to w naturalnym
)?zyku niemieckim2, bo cay wiat moe i powinien wiedzie, e tylko
Mojemu dobremu ojcu arcybiskup zawdzicza to, e wczoraj nie utraci
"^ie na zawsze. Wczoraj bya u nas wielka akademia3, zapewne ju
^tamia i mimo przeszkd ze strony Jego askawoci miaem lepsz
rkiestr ni Brunetti. Ceccarelli moe potwierdzi4. Z powodu owego
^angement miaem troch nieprzyjemnoci, ale lepiej opowiem o tym
^Porednio ni listownie. Gdyby jednak co takiego miao si znowu
PWtorzy, to mog zapewni, e nie bd ju tak cierpliwy, co papa
na Pewno mi wybaczy.
A teraz chc prosi kochanego pap, eby mi pozwoli przyjecha do
'cdnia w przyszym roku pod koniec karnawau, na okres wielkiego postu.
0 zaley tylko od papy, bo jeli mi arcybiskup odmwi, to i tak pojad,
Listy
i wcale nie bd z tego powodu nieszczliwy, o nie! Chciabym, eby on to
przeczyta.
Ale musi mi papa to przyrzec w nastpnym licie, bo... tylko pod tym
warunkiem przyjad do Salzburga. Jest mi potrzebna obietnica, ale pewna,
ebym ja z kolei mg przyrzec damom.
Stephanie da mi niemieck oper5. Czekam wic na odpowied. (...)
Jeszcze nie mog napisa ani kiedy, ani jak pojad. To przykre,

e z tym czowiekiem nigdy nic nie wiadomo. Ni std ni zowd mwi

nagle allons, jedziemy! To znw, e wanie jest przygotowywany
powz, ktrym pojad Ceccarelli, controleur6 i ja, albo e mamy wzi
dylians, lub te e kady dostanie pienidze na podr i pojedzie
sam, co prawd mwic najbardziej by mi odpowiadao. Raz mwi,
e za 8 dni, innyn razem, e za dwa tygodnie, potem za trzy tygodnie,
wreszcie, e duo wczeniej. Boe! Nie wiadomo czego si trzyma,
niczego nie mona zaplanowa. (...) Ju trzeba koczy, bo musz jeszcze
pj do hrabiny Schnborn7.
Wczoraj po akademii zatrzymay mnie damy i jeszcze przez godzin
musiaem gra na fortepianie. I bybym gra jeszcze, gdyby nie udao mi si
jako wymkn. Myl, e i tak do si za darmo nagraem. Adieu. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 591
1 Leopold, jak wida, nalega (w zaginionym licie) na szybki powrt syna.
2 Naturalny jzyk niemiecki to jzyk nieszyfrowany. w korespondencji z Salzburgiem,
wiedzc e listy byy czsto otwierane przez ludzi arcybiskupa, niektre fragmenty
Mozart pisa
szyfrem. Szyfr ten zama Otto Jahn jeden z pierwszych biografw Mozarta.
3 Akademia odbya si (bez wtpienia) w Domu Niemieckim. Program tego koncertu
nie
jest znany; na jego zakoczenie Mozart improwizowa na fortepianie na temat zadany
przez
arcybiskupa.
4 Wynika z tego, e ju wtedy Mozart nie mia zamiaru wraca do Salzburga z
Ceccarelliin.
5 Johann Gottiieb Stephanie Modszy. Chodzi o Die Entfilhrung aus dem Serail (K384)6 Stanowisko kontrolera (controleur) zajmowa Ernst Maximilian Kollenberger.
7 Hrabina Maria Theresia Schnborn, z domu Colloredo siostra arcybiskupa.
146. DO OJCA W SALZBURGU
ja i71

Wiede, 9 Taa^
Mon tres cher Pere!
Wszystko si jeszcze we mnie z gniewu gotuje! I papa z pewnoci byt s
tak samo oburzony. Tak dugo wystawiano moj cierpliwo na prb?
w kocu nie wytrzymaem. Nie jest ju moim nieszczciem pozostawanie
l

i?Si

subie u arcybiskupa. By to dla mnie szczliwy dzie. Ale niech papa

posucha.
Dwukrotnie ju ten...l nie wiem, jak go nazwa rzuci mi w twarz
najwiksze sotisses i impertynencje, ktrych przez wzgld na pap nawet nie
powtrz. I tylko dlatego, e cay czas mylaem o papie, nie zemciem si
na nim od razu. Wyzywa mnie od szczeniakw i wykolejecw, kaza mi si
wynosi a ja wszystko cierpliwie znosiem, cho czuem, e zosta zraniony
nie tylko mj wasny honor, lecz rwnie honor papy. Ale (chcia tego papa)
mimo wszystko nadal milczaem. Prosz jednak posucha, co byo dalej.
8 dni temu2 przysa do mnie posaca, ktry powiedzia, e mam si
natychmiast wyprowadzi3, e oprcz mnie wszyscy zostali uprzedzeni.
Zebraem wic popiesznie swoje rzeczy do kufra. Stara Madame Weber4 tak
bya dobra, e zaofiarowaa mi miejsce w swym domu. Mam swj pokj
i jestem wrd ludzi uczynnych, cakowicie oddanych i gotowych pomc
w potrzebie, a nie ma si tego, kiedy si jest samotnym.
Wyjazd zaplanowaem na rod (dzi jest 9-y) przez ordinaire, ale poniewa
nie dostaem jeszcze pienidzy, ktre mi si nale5, odoyem wyjazd do
soboty6. Kiedy si tam dzisiaj zjawiem, dowiedziaem si od pokojowcw7,
e arcybiskup chce mi da jak paczk. Zapytaem, czy to pilne.
Odpowiedzieli, e tak i e bardzo wane. Na to ja, e bardzo mi przykro, ale
nie bd mia zaszczytu speni yczenia Jego askawoci, poniewa
(z powodw jak wyej) mog wyjecha dopiero w sobot. Nie mieszkam ju
tutaj i musz y na wasny koszt... Jest wic naturalne, e nie mog
wyjecha, dopki nie uporzdkuj swoich spraw. Nikt bowiem nie moe
da, bym dziaa na wasn szkod.
Kleinmayr, Moll, Bnike8 i dwaj pokojowcy przyznali mi cakowit racj.
Kiedy si u niego stawiem9 (nb. musz powiedzie, e przedtem Schlauka
poradzi mi, ebym jako powd poda brak miejsc w powozie, bo dla niego
bdzie to argument waniejszy), tak wic kiedy si tam stawiem, jego
pierwsze sowa byy: Arcybiskup: A wic kiedy wyjeda ten chopak? Ja:
~~ Chciaem wyjecha jeszcze w nocy, ale nie ma miejsc.

Wtedy od razu zacz, e jestem najgorszy bursz, jakiego zna, e nikt

leszcze nigdy tak le mu nie suy, e radzi mi, abym wyjecha jeszcze tego
^ego dnia, bo inaczej napisze do Salzburga, aby mi zatrzymano pensj.
Nie mogem wcisn sowa, mwi bez przerwy, jakby go ogie trawi, ja
^s suchaem wszystkiego spokojnie. Kama w ywe oczy, e dostaj 500
"orenw, wyzywa od lumpw, ajdakw, kretynw..., ach, nie mog papie
^zystkiego napisa. W kocu kiedy ju krew zacza si we mnie burzy,
dezwaem si:
A wic Wasza Wysoko nie jest ze mnie zadowolony?
Co? Chce mi grozi, kretyn? Ach, co za kretyn! Oto s drzwi! Nie chc
^le z tym ptakiem wicej do czynienia!
A ja, eby ju skoczy, odpowiedziaem:
Listy
Ani ja z panem!
Niech si wynosi!
Odchodzc powiedziaem:
Niech i tak bdzie! Jutro otrzyma pan moj dymisj na pimie!
Powiedz, kochany ojcze, czy aby nie powiedziaem tego za pno, bo na
pewno nie za wczenie?

Niech papa posucha. Dla mnie honor jest czym najcenniejszym i wiem,
e papa te tak myli. I niech si papa o mnie nie martwi. Tak jestem pewny
swych interesw, e bybym gotw zoy dymisj bez adnego powodu, ale
skoro ju mam powd i to po trzykro, to niczego czekaniem nie zyskam. Au
contraire! Dwukrotnie ju byem huncwotem i nie chc nim by po raz trzeci.
Jak dugo arcybiskup tu pozostanie, tak dugo nie dam koncertu. Ale
niesusznie byoby sdzi, e z tego powodu strac co w oczach noblesse
i w oczach cesarza. Nikt tutaj arcybiskupa nie cierpi, a zwaszcza cesarz,
i dlatego jest taki wcieky, bo cesarz nie zaprosi go do Laxenburga10.
Nastpn poczt wyl papie troch pienidzy, eby nie myla, e tutaj
bieduj.
Poza tym prosz, eby by papa wesoy, bo teraz zaczyna si moje
szczcie, a wierz, e moje szczcie bdzie te szczciem papy.

Niech mi papa napisze (ale szyfrem), e bardzo si cieszy, bo jest si

z czego cieszy, lecz oficjalnie niech mocno mnie zruga, eby nie mona byo
niczego papie zarzuci. Jeli jednak mimo to arcybiskup uczyni papie choby
najmniejsz impertynencj, to niech papa natychmiast przyjeda do Wiednia,
razem z moj siostr. Poradzimy tu sobie we trjk, przysigam na honor,
chocia wolabym, eby papa jeszcze przez rok wytrzyma.
Prosz ju nie adresowa listw na Dom Niemiecki, ani nie wysya ich
paczk11. Nie chc ju w ogle nic sysze o Salzburgu. Nienawidz
arcybiskupa a do szalestwa. Adieu. looo-kro cauj papie rce, a m
siostr ciskam z caego serca i pozostaj na zawsze posusznym synem.
Wolfgang Amade Mozart
(...)
1 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.
2 i lub 2 maja 1781.
3 Z Domu Niemieckiego.
4 Maria Cacilia Weber. Weberowie mieszkali w Wiedniu od 1779. Po mierci Fridolin2
Webera (23 padziernika 1779) jego ona ratowaa domowy budet wynajmujc poko)
Mozartowi zaproponowaa pokj (na II pitrze) w domu zwanym Zum Auge Gottes,
przy P"
w. Piotra nr 8.
5 Pienidze za lekcje.
6 Sobota 12 maja 1781.
7 Johann Uirich Angerbauer i Franz Schlauka.
8 Johann Franz Thaddaus Kleinmayr; Ludwig Gottfried von Moll; Johann Michael
W>wIJ&
9 U ksicia arcybiskupa. Cytowany niej dialog (jeli uwzgldni XVIII-wieczne
obyczaje i dworsk etykiet) uderza tupetem i bezczelnoci Mozarta, ktry do swego
pana (szefa pastwa, arcybiskupa i prymasa cesarstwa) zwraca si nie (jak byo przyjte)
yy trzeciej osobie liczby mnogiej, ale per pan". Leopold czytajc ten list musia by
przeraony.

10 Zamek w Laxenburgu (na poudnie od Wiednia) byt letni rezydencj cesarza.

11 Paczk czyli poczt arcybiskupa.
147. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 maja 1781
Mon tres cher Pere!
Wie papa z ostatniego listu1, e poprosiem ksicia o dymisj sam mnie
do tego zmusi. Ju w trakcie dwch pierwszych audiencji powiedzia mi:
Niech si wynosi, jeli nie chce mi suy, jak naley!"
Oczywicie na pewno temu zaprzeczy, ale to prawda, jak Bg na niebie.
I nic w tym dziwnego, e doprowadzony do ostatecznoci wyzwaniem mnie
od ajadakw", szubrawcw", gaganw" i tym podobnych, zapamitaem
szczeglnie niech si wynosi!".
Nazajutrz u hrabiego Arco2 zoyem prob o dymisj, proszc by j
przekaza Jego Ksicej Wysokoci, a take chciaem odda pienidze na
podr 15 florenw i 40 graj carw na dylians i 2 dukaty na wyywienie.
Arco odmwi przyjcia jednego i drugiego twierdzc, e bez zgody papy nie
mog si zwolni. To pana obowizek" powiedzia. Odpowiedziaem, e
rwnie dobrze, a moe nawet lepiej znam swoje obowizki wobec ojca
i jestem bardzo zdziwiony, e o takich rzeczach musz si dowiadywa od
niego.
No dobrze odpowiedzia jeli pana ojciec przychyla si do tego, to
nioe pan poprosi o dymisj, a jeli si nie przychyla, to take moe pan
0 ni poprosi".
Pikna distinction\
Te wszystkie zdumiewajce rzeczy, jakie usyszaem od arcybiskupa
w czasie owych trzech audiencji, a zwaszcza w trakcie ostatniej3, wszystko,
c0 ten wspaniay suga Boy powiedzia pod moim adresem, miao bezporedni
^lyw na mj stan. Wieczorem musiaem opuci oper 4 w rodku pierwszego
aktu i pj do ka. Byem rozgorczkowany i draem na caym ciele, na
^y zataczaem si jak pijany. Nazajutrz (czyli wczoraj) musiaem cae
^poudnie pozosta w ku, poniewa zayem rodki na przeczyszczenie.
Pan hrabia by uprzejmy napisa do swego ojca5 na mj temat rne
?kne rzeczy, ktre zapewne papa musia ju przekn. Bez wtpienia s

^1 rozmaite bajeczki, ale kiedy si pisze komedi, trzeba troch przesadzi,- Ani )a z
panem!
- Niech si wynosi! Odchodzc powiedziaem:
- Niech i tak bdzie! Jutro otrzyma pan moj dymisj na pimie! Powiedz, kochany
ojcze, czy aby nie powiedziaem tego za pno, bo na pewno nie za wczenie?
Niech papa posucha. Dla mnie honor jest czym najcenniejszym i wiem e papa te tak
myli. I niech si papa o mnie nie martwi. Tak jestem pewny swych interesw, e
bybym gotw zoy dymisj bez adnego powodu, ale skoro ju mam powd i to po
trzykro, to niczego czekaniem nie zyskam. Au contraire! Dwukrotnie ju byem
huncwotem i nie chc nim by po raz trzeci
Jak dugo arcybiskup tu pozostanie, tak dugo nie dam koncertu. Ale niesusznie byoby
sdzi, e z tego powodu strac co w oczach noblesse i w oczach cesarza. Nikt tutaj
arcybiskupa nie cierpi, a zwaszcza cesarz i dlatego jest taki wcieky, bo cesarz nie
zaprosi go do Laxenburga10.
Nastpn poczt wyl papie troch pienidzy, eby nie myla, e tutaj bieduj.
Poza tym prosz, eby by papa wesoy, bo teraz zaczyna si moje szczcie, a wierz,
e moje szczcie bdzie te szczciem papy.
Niech mi papa napisze (ale szyfrem), e bardzo si cieszy, bo jest si z czego cieszy,
lecz oficjalnie niech mocno mnie zruga, eby nie mona byo niczego papie zarzuci.
Jeli jednak mimo to arcybiskup uczyni papie choby najmniejsz impertynencj, to
niech papa natychmiast przyjeda do Wiednia, razem z moj siostr. Poradzimy tu
sobie we trjk, przysigam na honor, chocia wolabym, eby papa jeszcze przez rok
wytrzyma.
Prosz ju nie adresowa listw na Dom Niemiecki, ani nie wysya ich paczk". Nie
chc ju w ogle nic sysze o Salzburgu. Nienawidz arcybiskupa a do szalestwa.
Adieu. looo-kro cauj papie rce, a m siostr ciskam z caego serca i pozostaj na
zawsze posusznym synem.
Wolfgang Amade Mozart (...)
B/D 592
1 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.
2 i lub 2 maja 1781.
3 Z Domu Niemieckiego.
4 Maria Cacilia Weber. Weberowie mieszkali w Wiedniu od 1779. Po mierci Fridolina
Webera (23 padziernika 1779) jego ona ratowaa domowy budet wynajmujc pokoje.
Mozartowi zaproponowaa pokj (na II pitrze) w domu zwanym Zum Auge Gottes,
przy placu w. Piotra nr 8.
s Pienidze za lekcje.
6 Sobota 12 maja 1781.
7 Johann Uirich Angerbauer i Franz Schlauka.
8 Johann Franz Thaddaus Kleinmayr; Ludwig Gottfried von Moll, Johann Michael
Bnike.
344
9 U ksicia arcybiskupa. Cytowany niej dialog (jeli uwzgldni X V 11.1-wieczne
obyczaje i dworsk etykiet) uderza tupetem i bezczelnoci Mozarta, ktry do swego
pana (szefa pastwa, arcybiskupa i prymasa cesarstwa) zwraca si nie (jak byo przyjte)
yf trzeciej osobie liczby mnogiej, ale per "pan". Leopold czytajc ten list musia by
przeraony.

10 Zamek w Laxenburgu (na poudnie od Wiednia) by letni rezydencj cesarza.

11 Paczk - czyli poczt arcybiskupa.
147. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 maja 1781
Mon tres cher Pere!
Wie papa z ostatniego listu1, e poprosiem ksicia o dymisj - sam mnie do tego
zmusi. Ju w trakcie dwch pierwszych audiencji powiedzia mi:
"Niech si wynosi, jeli nie chce mi suy, jak naley!"
Oczywicie na pewno temu zaprzeczy, ale to prawda, jak Bg na niebie. I nic w tym
dziwnego, e doprowadzony do ostatecznoci wyzwaniem mnie od "ajadakw",
"szubrawcw", "gaganw" i tym podobnych, zapamitaem szczeglnie "niech si
wynosi!".
Nazajutrz u hrabiego Arco2 zoyem prob o dymisj, proszc by j przekaza Jego
Ksicej Wysokoci, a take chciaem odda pienidze na podr - 15 florenw i 40
graj carw na dylians i 2 dukaty na wyywienie. Arco odmwi przyjcia jednego i
drugiego twierdzc, e bez zgody papy nie mog si zwolni. "To pana obowizek" powiedzia. Odpowiedziaem, e rwnie dobrze, a moe nawet lepiej znam swoje
obowizki wobec ojca i jestem bardzo zdziwiony, e o takich rzeczach musz si
dowiadywa od niego.
"No dobrze - odpowiedzia - jeli pana ojciec przychyla si do tego, to moe pan
poprosi o dymisj, a jeli si nie przychyla, to take moe pan o ni poprosi".
Pikna distinction\
Te wszystkie zdumiewajce rzeczy, jakie usyszaem od arcybiskupa w czasie owych
trzech audiencji, a zwaszcza w trakcie ostatniej3, wszystko, co ten wspaniay suga
Boy powiedzia pod moim adresem, miao bezporedni wpyw na mj stan. Wieczorem
musiaem opuci oper 4 w rodku pierwszego aktu i pj do ka. Byem
rozgorczkowany i draem na caym ciele, na ^icy zataczaem si jak pijany. Nazajutrz
(czyli wczoraj) musiaem cae Przedpoudnie pozosta w ku, poniewa zayem
rodki na przeczyszczenie.
Pan hrabia by uprzejmy napisa do swego ojca5 na mj temat rne Pikne rzeczy,
ktre zapewne papa musia ju przekn. Bez wtpienia s ^m rozmaite bajeczki, ale
kiedy si pisze komedi, trzeba troch przesadzi,
345
nie troszczc si zbytnio o prawd, inacze) bowiem Komedia me miaaby sukcesu.
Trzeba te wyrazi uznanie dla wielkiej usunoci tego pana.
Chciabym jedynie wspomnie, cho bez zdenerwowania, bo ceni sobie wasne
zdrowie i ycie, o podstawowym zarzucie, ktry dotyczy mojej suby. Ot nie
zdawaem sobie sprawy, e jestem pokojowcem i to wanie zupenie wyprowadzio
mnie z rwnowagi, bo jak si okazuje powinienem by codziennie antyszambrowa
przez kilka godzin. Wprawdzie musiaem si wielokrotnie pokazywa, ale nie
przypominam sobie, eby to naleao do moich obowizkw, tote pojawiaem si w
okrelonym czasie i tylko wtedy, gdy wzywa mnie sam arcybiskup.
A teraz pragn przedstawi moj decyzj i to tak, eby wszyscy mogli j pozna.
Gdybym od arcybiskupa Salzburga dosta 2000 florenw, a gdzie indziej 1000, to
wybrabym to drugie. Majc owych 1000 florenw mgbym si cieszy zdrowiem i
mie spokojn gow. Mam wic nadziej, e przy caej mioci ojcowskiej, ktr mi
papa tak piknie okazywa od dziecistwa i za ktr nigdy nie zdoam si wywdziczy

(wszelako mniej mog zrobi pozostajc w Salzburgu ni gdzie indziej), mam nadziej,
e jeli papa pragnie mojego szczcia i zdrowia, to niech nigdy ju o tej sprawie nawet
nie wspomina, niech j w ogle wyrzuci z pamici, bo jedno sowo wystarczy, eby
mnie znowu krew zalaa i pap rwnie - niech papa przyzna - pap rwnie!
Niech papa bdzie zdrowy i niech si cieszy, e jego syn nie jest tchrzem. 1000 razy
cauj papy rce, z caego serca ciskam m siostr i pozostaj na zawsze posusznym
synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 593
1 List nr 146.
2 Hrabia Kari Joseph Felix Arco (1743-1830), syn hrabiego Georga Antona Felixa Arco
i brat hrabiny Marii Antonii Lodron. Studiowa w akademii wojskowej w
Kremsmunster, po czym (1779) rozpocz sub na dworze arcybiskupim w Salzburgu
jako radca wojskowyi szambelan, minister i naczelny kuchmistrz dworu. W tym
ostatnim charakterze przebywa w Wiedniu ze wit arcybiskupa.
3 9 maja 1781.
4 10 maja 1781 w Burgtheater trzyaktow komedi Der Rauchfangkehrer oder Die
zmentbehriichen Verrdther ihrer Herrschaften aus Eigennutz Leopolda von
Auenbruggera, z muzyka Antonia Salieriego.
5 Do mieszkajcego w Salzburgu zaprzyjanionego z Mozartami kanclerza dworu
hrabiego Georga Antona Felixa Arco.
148. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 maja 17811
Mon tres cher Pere!
W licie wysanym poczt pisaem jakbym by w obecnoci arcybiskupa. teraz
kochany ojcze pisz tylko do papy. Nie wracajmy ju do tych niesprawiedliwoci, jakich
doznaem od arcybiskupa od pocztku jego rzdw, do tych nieustannych zniewag,
obelg i impertynencji rzucanych mi w twarz. Dao mi to niekwestionowane prawo, by
odej. Nic bowiem nie da si temu przeciwstawi. Ale pomijajc te przyczyny
chciabym teraz wspomnie o innych motywach mego kroku.
Ot poczyniem tutaj connaisances najpikniejsze i najpoyteczniejsze w wiecie.
Jestem lubiany i ceniony przez najbardziej znaczce domy - obsypuj mnie wszelkimi
wyobraalnymi honorami, a do tego jeszcze mi pac. I ja miabym dalej wegetowa w
Salzburgu za tych 400 florenw?2 Bez naleytego wynagrodzenia, bez adnej zachty?
Miabym wegetowa i nawet nie by w stanie w czymkolwiek papie pomc, podczas
gdy tutaj bd to mg uczyni bez adnej wtpliwoci? I dokd to wszystko miaoby
mnie zaprowadzi? Zawsze i wci do tego samego:
albo si da zaszczu na mier, albo odej. Nic wicej nie musz dodawa...
Jest jeszcze to, e cay Wiede zna ju t moj histori, a caa noblesse tylko mi dodaje
odwagi, bym wytrwa i nie da si znowu nabra.
Kochany ojcze, niebawem przyjd do papy ludzie z piknymi sowami na ustach, ale to
mije i we. Takie s bowiem te pode dusze - wyniose i pyszne, e a si niedobrze
robi - ktre wpezaj na czowieka. To jest naprawd odraajce!
Podo arcybiskupa doskonale zrozumieli dwaj pokj owcy3, a zwaszcza Schlauka,
ktry powiedzia tutaj komu: "Co do mnie, to w caej tej historii nie mog nie przyzna
Mozartowi racji, bo gdyby on mnie tak potraktowa... Wyrzuci go za drzwi, jak jakiego
ebraka. Sam syszaem! To nikczemne!"

A moe arcybiskup uzna swj bd, bo przecie wiele racji za tym przemawia? Moe
si zreflektowa, poprawi? Nie! A wic nie zatrzymujmy si duej nad t spraw.
Gdybym si nie obawia, e mogoby to ewentualnie papie zaszkodzi, dawno ju bym
swj los odmieni. Ale waciwie to co on moe papie zrobi? Nic! Bo jeli papa bdzie
wiedzia, e mi si dobrze wiedzie, to z atwoci moe si obej bez arcybiskupiej
aski. Nie moe papie odebra pensji, tym bardziej, e swoje obowizki papa wypenia.
A jeli idzie o mnie, to gwarantuj, e wszystko pjdzie dobrze, bo gdyby ttlialo by
inaczej, nie zdecydowabym si na ten krok, chocia waciwie
347
musz przyzna, e po tych wszystkich obelgach i tak bym odszed nawet gdybym
musia ebra. No bo czy mona si zgodzi na takie upokorzenia, tym bardziej, e
gdzie indziej jest si traktowanym bez porwnania lepiej?
Jeli wic ma papa jakiekolwiek obawy, to prosz si zachowywa tak jakby si na mnie
bardzo gniewa, niech mnie zruga i reprymenduje. Bo skoro obaj wiemy, jak si rzeczy
maj... Ale niech si papa nie da zwie piknym sowom, i bdzie czujny. (...)
Bardzo posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart (...)
B/D 594
1 12 maja Mozart napisa dwa listy do ojca - jeden oficjalny wystany normaln poczt
(mg wpa w rce cenzorw arcybiskupa), drugi czciowo zaszyfrowany, przekazany
przez kogo, kto z Wiednia udawa si do Salzburga i list dorczy Leopoldowi do rk
wasnych.
2 Mozart zarabia w istocie 450 florenw.
3 Dwaj pokojowcy arcybiskupa - Johann Uirich Angerbauer i Franz Schlauka.
149. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 16 maja 1781
Mon tres cher Pere!
Poniewa sprawy potoczyy si tak szybko, nie spodziewaem si, e papa (ktry tak
bardzo oczekiwa mojego przyjazdu) napisze mi w pierwszym porywie co innego ni
to, co danym mi byo przeczyta. Ale teraz, kiedy ju ca t spraw mg papa
dokadniej przemyle i odczu ten afront, jak czowiek honoru, to zrozumie na pewno,
e to, czego si papa obawia, nie jest ju spraw przyszoci, bo to si ju stao.
W Salzburgu trudniej to sobie uwiadomi, poniewa tam on1 jest panem, ale tutaj jest
tylko kretynem, jak ja w jego oczach! A poza tym pomwmy szczerze: znam pap, a
papa zna moj wobec niego ulego. Przypumy, e arcybiskup da mi tych kilkaset
florenw wicej i e ja je przyjm. Wszystko zostaoby wic po staremu2. Prosz
uwierzy - duo potrzeba z mej strony wysiku i woli, eby napisa, co mi rozum
dyktuje. Bg jeden wie, ile mnie kosztuje rozstanie z pap, ale nawet gdybym musia
ebra, to wicej takiemu panu suy nie bd i nie zapomn mu tego do koca ycia.
Tak wic prosz na wszystko co jest na wiecie - niech mi papa doda odwagi, niech
mnie utwierdzi w mojej decyzji i niech nie prbuje mnie od niej odwie. (...) Jedynym
348
Hioim pragnieniem i nadziej )esi ooronic nunur, z.uuuyL; siaw^ i... piv-iiq>-i^..
Testem przekonany, e tutaj bd papie bez porwnania bardziej uyteczny ^i w
Salzburgu. A poza tym droga do Pragi3 bdzie tu dla mnie bardziej otwarta. Co do uwag
na temat Weberw4, to nie ma w tym prawdy. 2 Langow5, przyznaj, byem szalony,

ale czeg si nie robi, kiedy gi jest zakochanym! Kochaem j naprawd i wci nie
jest mi ona obojtna. Ale mam szczcie, bo jej m jest tak zazdrosny, e nigdzie jej nie
puszcza, a wic widuj j bardzo rzadko. Natomiast stara Madame y^eber, niech mi
papa wierzy, jest osob bardzo uczynn i nie mgbym si jej nachwali d proportions
do jej zasug, bo nie mam do czasu.
Czekam teraz z niecieprliwoci na list od kochanego papy. Niechaj utwierdzi swojego
syna, bo sama myl, e mgbym si papie nie spodoba i czym narazi, moe uczyni
mnie nieszczliwym i to pomimo wszystkich okolicznoci, ktre s dla mnie bardzo
korzystne.
Adieu, po tysickro adieu. Tysic razy cauj rce papy i pozostaj na
zawsze posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
PS. Gdyby przypadkiem przyszo papie do gowy, e pozostaem tutaj z nienawici do
Salzburga i bezwarunkowej mioci do Wiednia, to prosz zapyta pana von Stracka6,
ktry jest moim dobrym przyjacielem. Ju on, jako czowiek uczciwy, z pewnoci
napisze papie prawd.
B/D 596
' Ksik arycbiskup Hieronim Colloredo.
2 Przyczyn dymisji Wolfganga nie byy tylko pienidze, ale przede wszystkim
konieczno
bezwarunkowego podporzdkowania si woli arcybiskupa.
3 Mozart spodziewa si dosta engagement w Pradze za porednictwem maestwa
Duskw.
4 Leopold (jego list zagin) zapewne podejrzewa Weberw o interesowno, co - jak
si
niebawem okae - nie byo pozbawione podstaw.
5 Alojza Weber wysza za m (31 padziernika 1780) za wdowca Josepha Langego
(1751-1831), aktora i malarza amatora (twrc synnego nieukoczonego portretu
olejnego Mozarta). Po raz pierwszy Lange oeni si z Ann Mari Schindler (zmar w
1779), z ktr mia troje dzieci. enic si z Alojza musia si zobowiza do
wypacania jej matce (Cacilli Weber) doywotniej rocznej renty w wysokoci 700
florenw. Z Alojza mia 6 dzieci. W 1795 rozwid si z ni jednak i reszt ycia spdzi
z Theresi Vogel,
z ktr mia 3 dzieci.
6 Johann Kilian Strack (1724-1793) rodem z Moguncji, gdzie jego ojciec by
cyrulikiem. Od 1758 w armii cesarskiej, pniej na subie jako pokojowiec cesarza
Jzefa II. Posiada znaczne wpywy, ale uwielbia dworskie intrygi. Intrygowa m.in.
przeciwko Mozartowi i Haydnowi. Nie by wic - jak go Mozart nazbyt pochopnie
oceni - jego dobrym przyjacielem.
349
150. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 19 maja 1781
Mon tres cher Pere!
Ja rwnie, kochany ojcze, nie wiem od czego zacz S bo zupenie nie mog przyj do
siebie i nigdy si to zapewne nie uda, jeli papa dalej bdzie tak myla i tak pisa.
Musz wyzna, e nie poznaj mojego ojca, nie poznaj go w adnym zdaniu. Chocia
moe tak, moe ojca poznaj, ale nie tego najlepszego, najbardziej czuego. Nie tego

ojca, ktry ceni swj honor i honor swych dzieci, jednym sowem - nie mojego ojca. Ale
to wszystko sen - ju teraz na pewno si papa przebudzi i nie oczekuje odpowiedzi na
postawione w licie pytania, poniewa musi wiedzie, e mniej ni kiedykolwiek
mgbym si teraz z mojej decyzji wycofa. Musz si jednak ustosunkowa do
niektrych kwestii, bo w sposb nad wyraz draliwy dotykaj mojego honoru i
charakteru.
e nigdy si papa z tym nie pogodzi, e porzuciem m prac w Wiedniu? Myl, e
jeli si czego takiego pragnie (chocia w danym wypadku nie jest to takie wane, bo
gdyby tak byo, zrobibym to ju dawno, po pierwszej scysji), to dla zrobienia takiego
kroku najlepsze jest takie miejsce, w ktrym ma si najlepsz pozycj i najlepsze w
wiecie perspektywy.
e nie moe si papa przyzna do tego przed arcybiskupem? To cakiem moliwe. Ale,
e nie moe si papa przyzna rwnie przede mn? Przecie nie moe papa nie
przyzna mi racji. e swojego honoru nie mog uratowa inaczej, jak tylko odegnujc
si od mojej decyzji? Jak papa moe pisa co tak bezsensownego? Piszc to z
pewnoci nie pomyla papa, e gdybym to zrobi, zasuybym tym samym na
najwiksz pogard. Wszak cay Wiede ju wie, e odszedem od arcybiskupa i wie
rwnie dlaczego. Wszyscy wiedz, e stao si tak, poniewa zosta zniewaony mj
honor i to po trzykro. I teraz ja miabym temu zaprzeczy? W takim razie musiabym
samego siebie uzna za tchrza, a arcybiskupa za dobrego ksicia. Tego pierwszego nikt
mi nie moe zarzuci, a ja sam mniej ni ktokolwiek. Co do drugiego, to tylko Bg
mgby to uczyni, gdyby oczywicie zechcia go najpierw owieci.
e nigdy nie daem papie dowodu mioci? e winienem uczyni to teraz, pierwszy raz
w yciu? Czy naprawd tak papa myli? e nigdy nie byem skonny zrezygnowa dla
papy z adnej przyjemnoci? Jak bardzo si papa myli. Teraz! Bo teraz wanie mam
tutaj tylko to, co jest mi absolutnie niezbdne.
Subskrypcja moich sonat jest w toku2 i otrzymam za nie pienidze. Opera3 to take ju
sprawa zaatwiona. W czasie adwentu dam koncert4? a potem bdzie ju coraz lepiej,
poniewa zim mona tu duo zarobi.
Jeli wic oddawanie si rozrywkom i pawienie si w przyjemnociach ma
350
na tym polega, e wyzwoliem si od ksicia, ktry mao e nie paci, ale jeszcze
zadrcza na mier, to prawda - oddaj si rozrywkom i pawi W przyjemnociach. Ale
nawet gdybym si musia trudzi i pracowa przez cay dzie od rana do nocy, to
chtnie na to pjd, byle nie by na asce takiego..., nie chc powiedzie jakiego...
Do tego kroku zostaem zmuszony i teraz nie cofn si ju nawet o wos, jest to po
prostu niemoliwe. Mog tylko powiedzie, e jest mi przykro (ale tylko z powodu
papy), e zostaem do tego zmuszony, bo wolabym, eby arcybiskup postpowa
mdrzej i ebym dla mojego papy mg si powici cakowicie. Dla papy chtnie bym
zrezygnowa ze szczcia, ze zdrowia, powicibym mu nawet ycie, nie mog jednak
zrezygnowa z honoru, bo honor jest mj. Lecz i dla papy honor powinien by ponad
wszystkim.
Niech to przeczyta hrabia Arco5 i cay Salzburg. Po takim afroncie, nawet gdyby mi
osobicie zaproponowa 1200 florenw, to bym ich nie wzi. Nie jestem chopcem na
posyki ani jakim szczeniakiem.
Gdyby nie papa, nie czekabym, a powie mi po raz trzeci: "niech si wynosi!", eby go
posucha. Nie czekabym? Co mwi? Sam bybym mu powiedzia, co myl, i e

odchodz. Dziwi si tylko, e arcybiskup mg to zrobi w Wiedniu! Teraz ju na

pewno rozumie, e bardzo si przeliczy.
Ksi Breuner 6 i hrabia Arco potrzebuj go, ale nie ja. Jeli za sprawy posun si za
daleko, jeli arcybiskup zapomni o swych ksicych obowizkach i o tym, e jest
ksiciem kocioa, to niech papa od razu przyjeda do Wiednia, bo 400 florenw
mona zarobi wszdzie. A wtedy mona sobie wyobrazi, jak okryje si hab,
zwaszcza w oczach cesarza, ktry i tak go nie cierpi. Moja siostra zdobyaby duo
lepsz pozycj ni w Salzburgu, bo wiele jest tu domw, ktre wahaj si z przyjciem
mczyzny, natomiast chtnie zaangaowayby kobiet, ktrej dobrze zapac. Wszystko
to da si zrobi. (...)
Kochany, dobry ojcze, moe papa da ode mnie wszystkiego, tylko nie tego.
Wysatrczy, e o tym pomyl, a od razu cay si trzs z gniewu. Adieu. Tysickro
cauj papie rce, z caego serca ciskam m siostr i pozostaj na zawsze bardzo
posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 598
' Niewtpliwie Mozart nawizuje tu do analogicznej uwagi z ostatniego (zagionioego)
listu Leopolda.
2 Sonaty na skrzypce i fortepian zadedykowane Josephie Auernhammer (K-296 i K-376380), pierwsze kompozycje Mozarta opublikowane w Wiedniu - u Artarii (w listopadzie
1781 roku).
3 Die Entfuhrung aus dem Serail (K-384).
4 Nie udao sf zorganizowa tego koncertu.
5 Chodzi o starego hrabiego Arco - Georga Antona Felixa.
351
'" Ksi Franz Xaver Breuner (na ktrego w swym licie Leopold si powoywa.),
biskun Lavant (1773-77), pniej biskup Chiemsee (1786-97), i hrabia Georg Anton
Felix Arco -, patrz: list 147.
i5i. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 26 maja 1781
Mon tres cher Pere!
Ma papa cakowit racj, ale i ja mam racj! Uznaj swe bdy i jestem ich cakowicie
wiadomy, ale czy czowiek nie moe si zmieni, poprawi? Jakkolwiek by na to
spojrze, musz stwierdzi, e najbardziej bd mg pomc kochanemu papie, drogiej
siostrze i sobie samemu tylko wtedy, gdy pozostan w Wiedniu. Uwaam, e wanie
tutaj znajd swoje szczcie a wic czuj si niejako zmuszony, by zosta. Miaem ju
takie uczucie wyjedajc z Monachium. Kiedy jechaem do Wiednia byem szczliwy,
chocia nie wiedziaem dlaczego. Jeszcze troch cierpliwoci i bd mg udowodni
praktycznie, jak bardzo Wiede jest dla nas wszystkich zbawienny. Czuj si tutaj
cakiem odmieniony.
Poza zdrowiem rzecz najbardziej czowiekowi niezbdn s pienidze. Nie jestem
skner i trudno byoby mnie posdzi o co takiego, ale tutaj mam raczej opini
oszczdnego ni rozrzutnego. Jak na pocztek to cakiem niele.
Co si tyczy uczniw, to mog ich mie, ile zechc, ale ja nie chc zbyt wielu. Aby by
opacanym lepiej ni inni, dobrze jest nie mie ich za duo. Trzeba si ceni do
pocztku, inaczej si przegrywa i jak inni, jest si zmuszonym do nieustannych
zabiegw.

W sprawie subskrypcji2 wszystko jest na najlepszej drodze, a w sprawie opery3 zupenie nie rozumiem dlaczego miabym by ostrony? Dwa razy ju odwiedziem
hrabiego Rosenberga 4, ktry przyj mnie bardzo uprzejmie. U hrabiny Thun wysucha
mojej opery5 razem z panem Van Swietenem6 i von Sonnenfelsem7. Poniewa
Stephanie8 jest moim przyjacielem, wszystko musi si uda.
Nie lubi lenistwa, kocham prac i dlatego moe by papa o mnie spokojny. W
Salzburgu istotnie wizao si to z duym wysikiem, ktry znosiem z trudem.
Dlaczego? Poniewa nie miaem wewntrznego zadowolenia. I przyzna papa, e w
Salzburgu - przynajmniej dla mnie - nie byo rozrywek nawet za graj cara! A poza tym
zbyt wiele tam osb, z ktrymi nie chciabym si zadaw, a dla pozostaych, dla
wikszoci z nich, ja nic nie znacz! Dla rozwoju mojego talentu nie jest to sytuacja
zachcajca! Kiedy sam graem lub kiedy wykonywano ktr z moich kompozycji, to
jakby suchaczami nie byli ludzie, ale fotele i stoy. eby cho by tam jaki teatr, ktry
byby co wart. Tutaj teatr jest moj jedyn przyjemnoci.
352
To prawda, e w Monachium wbrew mojej woli, pokazaem si papie nie od najlepszej
strony. e jakoby za duo si bawiem. ... A jednak, przysigam na honor, dopki moja
opera nie bya in scena, ani razu nie byem w teatrze i do nikogo - poza Cannabichami nie chodziem. W ostatnim okresie musiaem skomponowa najwaniejsz i
najtrudniejsz cz opery i to jest powd, dla ktrego przez dwa tygodnie nie napisaem
ani jednej nutki, ale nie z lenistwa lub zaniedbania - po prostu byo to niemoliwe.
Oczywicie pisaem, ale nie na czysto 9. Wiele wtedy straciem czasu, ale wcale tego nie
auj.
e potem byem zbyt wesoy? Ale to szalestwa modoci. Mylaem sobie - dokd si
udasz? Do Salzburga? Korzystaj wic z chwili! W Salzburgu zawsze wzdychaem do stu
rnych przyjemnoci, a tutaj... do adnej. Ale trzeba powiedzie, e ju sam pobyt w
Wiedniu jest przyjemnoci. Nieche mi papa zaufa. Nie jestem ani szalonym..., a
jeszcze mniej - niewdzicznym i bezbonym synem... Tak papa na pewno nie myli.
Niech wic uwierzy w mj rozsdek i w moje dobre serce. Na pewno si wtedy nie
pomyli i nie zawiedzie.
Jak mgbym umie ceni pienidze? Za mao ich dotd miaem. Pamitam, jak kiedy
majc 20 dukatw sdziem, e jestem bogaty! Jedynie bieda moe nauczy szanowa
pienidze.
Wszystkiego dobrego mj drogi, kochany ojcze! Teraz moim obowizkiem jest
pracowa i zabiega o to, by odda papie to, co w tej caej awanturze straci. Uczyni to
z radoci! Adieu! 1000 razy cauj papy rce. Z caego serca ciskam m siostr i
pozostaj jak zawsze posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
B/D 599
' Mozart nawizuje do (zaginionego) listu Leopolda.
2 Subskrypcja sonat na skrzypce i fortepian dla Josephy Auernhammer - patrz: 150/2.
3 Uprowadzenie z seraju (K-384). Leopold radzi synowi w sprawie opery daleko idc
ostrono.
4 Hrabia Franz Xaver Wolf Rosenberg-Orsini - generalny dyrektor do spraw spektakli,
teatru i muzyki w Wiedniu.
5 Chodzi o Idomenea (K-366). Pniej, u hrabiny Thun, Mozart wykona (na fortepianie)
Wszystkie akty Uprowadzenia z seraju.

6 Baron Gottfried Van Swieten.

7 Joseph von Sonnenfels (1733-1817), profesor nauk politycznych w Wiedniu. By
Pierwszym austriackim prawnikiem, ktry wystpowa w obronie filozofii i idei
Owiecenia. Mason, czonek loy "ur wahren Eintracht".
8 Johann Gottiieb Stephanie Modszy - patrz: 144/6.
9 Jak z tego wynika, wbrew rozpowszechnionej legendzie Mozart komponujc najpierw
^kicowa i robi notatki, a dopiero potem pisa na czysto. Tak byo w wypadku opery
Idomeneo, re di Creta. j
^ -~ Mozart
353

152. DO OJCA W SALZBURGU

(Wiede, midzy 26 maja a 2 czerwca 1781)
Mon tres cher Pere!
Przedwczoraj dostaem wiadomo, e o 12-tej mam si stawi u hrabiego Arco1.
Czsto mnie zawiadamia, e na mnie czeka (...), ale ja tak bardzo tych spotka nie
lubi, bo na nich prawie kade sowo jest kamstwem, e prawd mwic nigdy jeszcze
na takie wezwanie si nie stawiem. Nie poszedbym wic i tym razem, gdyby mnie nie
by uprzedzi, e dosta list od papy2. Przyszedem wic punktualnie.
Nie bd dokadnie opisywa tego spotkania, ktre przebiego spokojnie i bez
niepotrzebnego podniecenia, jak sobie przyrzekem. Krtko mwic, wszystko wyoy
mi w sposb nader uprzejmy i przyjacielski, jakby to czyni od serca. (...) Ja za na jego
sowa, ktre brzmiay cakiem prawdopodobnie, odpowiedziaem najbardziej poprawnie
i najgrzeczniej jak tylko mona - najczystsz prawd.
Nie mg si ze mn nie zgodzi i w czymkolwiek mi zaprzeczy. Pod koniec spotkania
chciaem mu wic wrczy pismo3 oraz pienidze na podr (jedno i drugie miaem
przy sobie), ale odmwi. Powiedzia, e jest mu bardzo przykro, e zosta zamieszany w
t histori i poprosi, abym pismo przekaza jednemu z pokojowcw arcybiskupa. A co
do pienidzy, to je przyjmie, jak sprawa bdzie ju zakoczona.
Arcybiskup skary si na mnie przy wszystkich i nie pojmuje, e nie przynosi mu to
zaszczytu, poniewa jestem tu bardziej ceniony od niego. Uwaaj go za zarozumiaego
i zadufanego w sobie klech, ktry z pogard odnosi si do caego otoczenia, a ja
uchodz za czowieka miego. To prawda, e jestem dumny, ale tylko wobec tych, co
mnie traktuj en bagatelle i z gry, a tak wanie traktowa mnie arcybiskup. Dobrym
sowem zyskaby u mnie wszystko. Powiedziaem to hrabiemu, take i to, e arcybiskup
nie jest godzien tego szacunku, jaki mu papa okazuje.
A na koniec:
- Na co si to zda, e teraz wrc do domu? I tak za kilka miesicy poprosibym (bez
obrazy) o zwolnienie, bo za takie pienidze nie mog i nie chc mu suy!
- Dlaczego nie?
- Ano dlatego - mwi - e nie mog by czowiekiem szczliwy^ ani zadowolonym
tam, gdzie zarabia si tak mao, w miejscu, w ktrym nieustannie mylabym: "ach,
gdybym by tu, gdybym by tam!" Co innego gdyby pacono mi tyle, ebym nie musia
myle o innym miejscu i by czowiekiem usatysfakcjonowanym. Gdyby mi arcybiskup
tak zapaci, t0 gotw bybym pojecha nawet dzisiaj!
354

Co za szczcie, e mnie tym razem nie zapa za sowo! Bo w kocu naprawd mona
to uzna za szczcie (moje i papy), e tutaj jestem. Sam si o tym papa przekona. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 601
' Hrabia Kari Joseph Felix Arco - patrz: 147/2.
2 List ten zagin.
3 Prob o dymisj.
153. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 2 czerwca 1781
Mon tres cher Pere!
W ostatnim licie1 pisaem, e osobicie rozmawiaem z hrabi Arco2. Dziki Bogu
wszystko poszo dobrze. Niech si papa nie martwi, nic papie od arcybiskupa nie grozi.
Hrabia Arco nie powiedzia niczego, co by mi pozwolio podejrzewa, i mgby papie
zaszkodzi. Gdy wspomnia, e papa do niego napisa3 i e si na mnie gorzko ali,
przerwaem mu i powiedziaem:
"Do mnie te. Tak mi napisa, e mylaem, e zwariuj. Ale ja mam prawo sdzi
rzeczy wedug wasnej miary... i absolutnie nie mog..., etc." Potem powiedzia:
- Prosz mi wierzy, zbyt atwo daje si pan olni. Tutaj sawa trwa krtko. To prawda,
e na pocztku zbiera si laury i duo zarabia, ale jak dugo? Po kilku miesicach
wiedeczycy znowu chc czego nowego 4.
- Ma pan racj, hrabio - odpowiedziaem - ale czy pan myli, e ja zostan w Wiedniu?
Dalibg, wiem gdzie mam jecha5. A e ta caa historia zdarzya si w Wiedniu, nie
moja to wina, lecz arcybiskupa. Gdyby umia postpowa z ludmi utalentowanymi, to
by do tego nie doszo, bo ze mnie najlepszy czowiek, jeli traktuje si mnie po ludzku!
- Arcybiskup uwaa, e jest pan zbyt dumny.
- To prawda, dla niego jestem dumny, bo taki jestem dla ludzi, jacy oni s dla mnie. Gdy
widz, e kto mn pogardza i mnie nie szanuje, robi si Pyszny jak paw.
Zapyta, czy sdz, e on nie musi czasami przekn od arcybiskupa gorzkich sw?
Wzruszyem ramionami:
- P;an ma zapewne swoje powody, eby to znosi, a ja mam swoje, eby ^go nie znosi.
Reszt opisaem w poprzednim licie.
355
Kochany, dobry ojcze. Nie trzeba wtpi, e to wszystko jest dla mojego dobra, a wic i
dla papy dobra. To prawda, e wiedeczycy s czsto niewdziczni i szybko
zapominaj, e ich przywizanie nigdy nie jest trwale ale dotyczy to tylko teatru.
Natomiast moja dziedzina jest tutaj ogromnie ceniona i zawsze bd si mg utrzyma.
Wiede to kraina fortepianu! (...)
B/D 602.
' List nr 152.
2 Hrabia Kari Joseph Felix Arco - patrz: 147/2.
3 List ten zagin.
4 Znajc przysze losy Mozarta, sowa te mona uzna za wrcz prorocze.
5 Mozart zamierza pojecha do Parya lub do Pragi.
154. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 9 czerwca 1781
Mon tres cher Pere!

I tak hrabia Arco\ zdoa piknie rozwiza problem! Zaiste ciekawy ma sposb
przekonywania i pozyskiwania sobie ludzi. Nie chce przyj mojego memoriau z
powodu wrodzonej gupoty, a z powodu braku odwagi i wrodzonej skonnoci do
lizusostwa nawet nie wspomina o tym swojemu panu2, przez cztery tygodnie zwodzi
mnie, w kocu zamiast mi uatwi dojcie do arcybiskupa, kopniakiem w zadni cz
ciaa wyrzuca mnie za drzwi. Oto cay hrabia, ktry (wedug ostatniego listu papy3) ca
spraw wzi sobie bardzo do serca, oto dwr, na ktrym miaem suy i gdzie tak
wanie traktuje si ludzi, ktrzy przychodz z podaniem. (...)
Wszystko dziao si w przedpokoju - nie miaem wic innego wyjcia, mogem tylko
uciec, nie chciaem bowiem okaza braku szacunku dla ksicych komnat, cho taki
brak szacunku okaza hrabia Arco. Napisaem trzy memoriay i pi razy usiowaem je
wrczy. Za kadym razem mi je zwracano. Wszystkie przechowuj starannie i
ktokolwiek by chcia si z nimi zapozna, moe to zrobi i si przekona, e nie ma w
nich najmniejszej niegrzecznoci. Kiedy ostatnio, wieczorem, dostaem od pana
Kleinmayra4 nie przyjty memoria (naley to do jego obowizkw), nie mogem
opanowa gniewu. Wiedziaem, e arcybiskup nazajutrz wyjeda. Nie mogem wic
dopuci, eby wyjecha nie dowiedziawszy si o tej sprawie. A ponadto jelibym zjawi
si u niego z tym memoriaem w ostatniej chwili, mimo i pozostawa tutaj tak dugo,
zapewne byby jeszcze bardziej wcieky-W zwizku z tym napisaem jeszcze jeden
memoria, w ktrym wyjaniem? e od czterech tygodni usiuj mu go przedoy, ale z
nieznanych ml
356
powodw tak dugo zwlekano z przekazaniem mu go, e w kocu zostaem zmuszony
dostarczy go osobicie w ostatniej chwili. Ten memoria przynis ^ni wreszcie
wyzwolenie i to w sposb, mona powiedzie, najbardziej elegancki na wiecie, chocia
kto wie, czy nie stao si tak na rozkaz arcybiskupa?
Pan von Kleinmayr, jeli dalej chciaby uchodzi za uczciwego czowieka, a take
pokojowcy arcybiskupa, mog powiadczy, e rozkaz zosta wykonany.
Nie musz ju posya adnego memoriau - sprawa jest zakoczona. Od tej pory nie
chc ju nic na ten temat pisa. Gdyby arcybiskup dawa mi teraz nawet 1200 florenw,
tobym ich po takim potraktowaniu nie przyj. A przecie tak atwo mona mnie byo
pozyska! Ale tylko grzecznoci, nie chamstwem ani wyniosoci. Daem zreszt do
zrozumienia, e nie mam mu
nic wicej do powiedzenia. Zwymyla mnie jak ostatniego obuza... Nie mia prawa.
Dalibg, jak ju napisaem, nie poszedbym do niego, gdyby mnie nie by powiadomi o
tym licie od papy. A poza tym, co to go moe obchodzi, e ja si chc zwolni?
Gdyby naprawd pragn mojego dobra, powinien prbowa mnie przekona
argumentami lub pozostawi rzecz wasnemu biegowi, a nie wyzywa mnie od obuzw,
le wychowanych, wreszcie wyrzuca za drzwi kopniakiem w tyek? Ale zapomniaem by moe zrobi to na rozkaz ksicia?
Teraz krtko odpowiem na list, bo tak ju jestem zmczony t spraw, e nie chc
wicej o niej sysze.
Biorc pod uwag wszystkie racje (papa zna je dobrze), dla ktrych poprosiem o
dymisj, adnemu ojcu nie przyszoby do gowy, eby si za to gniewa na syna,
mgby si gniewa, gdyby by tego nie zrobi. Tym bardziej, e papa wiedzia, i
miaem ochot odej nawet bez konkretnego powodu. Niemoliwe, eby papa tak
myla powanie. To na pewno ze wzgldu na dwr. Ale, kochany ojcze, nieche si

papa tak nie korzy, bo arcybiskup nie moe papie zaszkodzi. Niechby si zreszt
omieli! Chciabym tego. W oczach cesarza byby to dla niego gwd do trumny.
Cesarz nie tylko e go nie kocha, on go po prostu nie znosi. Gdyby wic papa przyjecha
do Wiednia i opowiedzia wszystko cesarzowi, to dostaby z pewnoci co najmniej tak
sam ga. W takich wypadkach cesarz naprawd zasuguje na szacunek.
Bardzo si dziwi, e porwnuje mnie papa do Madame Lange5. Z tego powodu przez
cay dzie chodziem jak struty. Kiedy jeszcze w ogle nie zarabiaa, bya na utrzymaniu
rodzicw, a kiedy przyszed moment, e moga s1? im odwdziczy (jej ojciec zmar
zanim zdya zarobi choby gra j cara6), Pucia sw biedn matk, rzucia si na
szyj aktorowi, ktrego polubia, a matce nie daa dosownie nic!
Boe! Moim jedynym celem - i Bg to wie - jest pomc papie i w ogle Pomc nam
wszystkim.
357
Czy musz jeszcze sto razy powatarza, e tutaj bd papie bardziej przydatny ni w
Salzburgu? Prosz, bagam, niech mi papa nie pisze wiece, takich listw. Niczemu one
nie su, tylko mnie wyprowadzaj z rwnowagi i denerwuj. Ja musz wci
komponowa i bardzo jest mi potrzebny spokj
Cesarza nie ma teraz w Wiedniu, ani hrabiego Rosenberga7. Rosenberg poleci
Schrderowi8 (sawnemu aktorowi), eby postara si dla mnie o dobre libretto
operowe9...
B/D 604
' Hrabia Kari Joseph Felix Arco - patrz: 147/2.
2 Hrabia Arco dziaa zapewne na wasn rk i prbowa zaatwi spraw Mozarta, nie
informujc o tym arcybiskupa.
3 List ten zagin.
4 Johann Franz Thaddaus von Kleinmayr - patrz: 140/7.
5 Alojza Weber, po mu Lange. Opis zachowania si Alojzy jest oczywicie wersj
przedstawion Mozartowi przez jej matk (u ktrej mieszka) - Cacili Weber. Wiadomo
bowiem, e w wyniku jej sprytnych zabiegw Joseph Lange zobowiza si wypaca jej
doywotni rent (700 florenw) i e zobowizania tego dotrzyma. Wydaje si
prawdopodobne, e taktyka Cacilii Weber polegaa na zraaniu Mozarta do Alojzy
(ktra wci nie bya mu obojtna) i zblieniu go do jej drugiej crki (i panny na
wydaniu) - Konstancji.
6 Franz Fridolin Weber zmar na atak serca 23 padziernika 1779 roku.
7 Hrabia Franz Xaver Wolf Rosenberg-Orsini by dyrektorem generalnym teatrw
cesarskich w Wiedniu.
8 Friedrich Ludwig Schrder (1744-1816), aktor w Burgtheater od 1781 roku. By
autorem adaptacji dla scen niemieckich Szekspirowskiego Hamleta. Tego wanie
Hamleta, w jego adaptacji, oglda Mozart w Salzburgu w roku 1779.
9 Chodzi o sztuk Christopha Friedricha Bretznera Belmont und Konstanze oder Die
Entfilhrung aus dem Serail.
155. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 13 czerwca 1781
Mon tres cher Pere!
Najdroszy ojcze! Jakebym chcia powici dla papy moje najlepsze lata i pozosta
tam, gdzie tak le pac ^ ale eby jedyn czarn plam bya tam za paca. Przecie nie
tylko jest si tam le opacanym, ale co wiece):

omieszanym, pogardzanym i zadrczanym, a to ju naprawd za wiele.

Na akademi arcybiskupa2 skomponowaem sonat (dla mnie) i ^wa ronda (dla
Brunettiego i dla Ceccarellego), sam graem na obu akademiach? a ostatnio3, po
koncercie, ca godzin graem wariacje na podsunity pr2^ arcybiskupa temat.
Wywoao to taki entuzjazm, e gdyby arcybiskup mia serce i cho troch by
czowiekiem, musiaby si czu szczliwym. Ale on
358
zannast okaza aprooat i zadowolenie, luo - mecnoy nawet - niczego me okazywa,
wypdza mnie jak szczeniaka, rzucajc mi w twarz to swoje:
niech si wynosi!" i e "znajdzie stu takich, co lepiej bd mu suy ode mnie"- A
dlaczego? Dlatego, e nie mogem wyjecha w dniu, ktry spodobao gi mu
wyznaczy. Musiaem opuci dom i y z wasnych rodkw, ale wyjecha w
momencie, w ktrym nie pozwala na to stan mojego portfela, nie mogem. Poza tym w
Salzburgu wcale nie byem niezbdny, a przecie chodzio o odoenie wyjazdu tylko o
dwa dni.
Arcybiskup dwukrotnie powiedzia mi najwiksze in}pertinences, na ktre nie
zareagowaem sowem, a nawet graem dla niego, jak dawniej, z wielkim
zaangaowaniem, jakby si nic nie stao. A on zamiast te moje starania i dobr wol
doceni, po raz trzeci postpi ze mn w sposb najbardziej odraajcy, chocia
spodziewa si mogem czego zupenie innego. Mimo e w niczym nie zawiniem, a
racja bya po mojej stronie, postpiono ze mn tak, jakby za wszelk cen chciano si
mnie pozby. A wic dobrze, skoro mnie tu nie chc, to i ja zosta tu nie pragn.
Hrabia Arco 4 zamiast przyj moje podanie, uzyska dla mnie audiencj, poradzi,
abym je moe wysa poczt, albo prbowa mnie przekona, ebym da spokj i rzecz
ca raz jeszcze przemyla, bo chyba tego chcia, czstuje mnie kopniakiem w tyek i
wyrzuca za drzwi.
To jasne, e Salzburg nie jest dla mnie odpowiednim miejscem, chyba tylko po to,
ebym mg tam znale okazj oddania hrabiemu kopniaka, ale na ulicy, aby wszyscy
widzieli. Od arcybiskupa nie dam satysfakcji, bo nie jest w stanie mi jej da w sposb,
w jaki bym sobie tego yczy. Ale do hrabiego niebawem napisz, czego si moe ode
mnie spodziewa, jeli przypadek sprawi, e go spotkam. Gdziekolwiek by to nie byo.
Oczywicie z wyjtkiem miejsc, w krych naley zachowa powag.
A co do zbawienia duszy, to niech si kochany papa nie trapi. Jak wszyscy ludzie,
jestem czowiekiem grzesznym, ale chciabym, eby wszyscy byli grzeszni w tym
stopniu co ja. Czyby papa da wiar jakim kamstwom na mj temat? Moj najwiksz
wad jest to, e pozornie nie postpuj tak, jak powinienem. Nie jest prawd, e
chwaliem si, jakobym w dni postne regularnie jada miso, cho powiem, e nie
przywizuj do tego znaczenia i nie uwaam tego za grzech. Poci to tyle, co sobie
odmawia i je mniej ni zazwyczaj5. Wie papa dobrze, e w kad niedziel i w
wita, a w miar moliwoci rwnie w dni powszednie chodz na msz.
Jedyny mj kontakt z osob o zlej reputacji zdarzy si na balu. Znaem )4 od dawna,
jeszcze zanim wiedziaem o jej reputacji, a kontakt polega na ^m, e potrzebowaem
partnerki do kontredansa. Wszak nie mogem nagle z ni zerwa nie podajc przyczyny,
a ktby si omieli podobne rzeczy Powiedzie w twarz? A poza tym, czy nie
zostawiem jej w ostatniej chwili, ^by zataczy z kim innym?...
Tym razem byem bardzo zadowolony, e karnawa si koczy. Nikt
359

zreszt nie moe powiedzie, nie chcc uchodzi za kamc, e si z ni spotykaem

gdzie indziej, albo e chodziem do niej do domu.
W kocu moe by papa pewny, e do religii jestem naprawd przywizany, a gdyby si
- bro Boe! - zdarzyo nieszczcie, e zbocz z waciwej drogi, to win za to z
pewnoci nie obarcz papy. Sam bd wtedy szubrawcem. (...)
Musz ju koczy, bo mi poczta ucieknie.
1000 razy cauj rce papy, z caego serca ciskam m drog siostr i pozostaj, jak
zawsze, posusznym synem. '
Wolfgang Amade Mozart
PS. Pozdrowienia dla modego Marchanda6, dla Katherl7, dla wszystkich przyjaci i
przyjaciek.
B/D 605
' Mozart nawizuje do zaginionego listu Leopolda.
* Ten koncert dla wiedeskiej arystokracji odby si 8 kwietnia 1781 w tzw. Domu
Niemieckim. Skomponowane na t okazj utwory to: Sonata Es-dur na skrzypce i
fortepian (K-38o), Rondo C-dur na skrzypce i orkiestr dla Antonia Brunettiego (K-373)
oraz recytatyw i aria na sopran dla Francesca Ceccarellego (K-374).
3 Ten koncert odby si 27 kwietnia 1781. Jest prawdopodobne, e arcybiskup podsun
Mozartowi temat z opery Gretry'ego Les mariages Samnites; fortepianowe wariacje na
ten temat (K-352) powstay wanie w tym czasie.
4 Hrabia Kari Joseph Felix Arco - patrz: 147/2.
5 Leopold najwyraniej skorzysta z okazji, eby przypomnie synowi o obowizkach
religijnych. Zwrmy uwag na "nowoczesn" postaw Mozarta wobec problemu postu.
Nie wiadomo kim bya "osoba o zlej reputacji", natomiast wiadomo, e o kontaktach
Mozarta z ni donis Leopoldowi Franz Xaver Wenzel Gilowsky von Urazowa, jak
tego dowodzi pniejszy list (z 8 kwietnia 1785), w ktrym Leopold przyznaje, e
zarzuty byy bezpodstawne.
6 Heinrich Wilhelm Philipp Marchand - syn dyrektora monachijskiego teatru Theobalda
Hilariusa Marchanda. Wracajc z Nannerl do Salzburga (po premierze Idomenea),
Leopold zabra go ze sob na trzyletni okres nauki muzyki (skrzypce i kompozycja). W
1786 mody Marchand zosta skrzypkiem na dworze arcybiskupa w Salzburgu.
7 Maria Anna Katharina (Katherl) Gilowsky von Urazowa - patrz: i/i.
156. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 16 czerwca i781
Mon tres cher Peref
Jutro wreszcie wyl portret i wstki dla mojej siostry1. Nie wiem, czy bd jej
odpowiaday, ale naprawd s wedle ostatniej mody. Gdyby chciaa ich wicej albo
jakie inne, to niech da zna. A w ogle jeli jej czego potrzeba, czego adnego, co
mona tu znale, to niech napisze. Man1
360
nadziej?, e za fartuszek nie bdzie trzeba paci, bo wszystko zostao regulowane.
Zapomniaem o tym uprzedzi wczeniej, bo cigle pisaem n tej koszmarnej aferze2.
(...) Dopiero teraz mog napisa co nieco o Wiedniu ^- do tej pory wszystkie moje
listy byy wypenione t obrzydliw histori. Bogu dziki, e to si ju skoczyo.

Jak si papa orientuje, obecny sezon jest najgorszy dla tych, co by chcieli zarobi
pienidze. Wszystkie najlepsze rodziny s na wsi. Nie pozostaje wic nic innego, jak
pracowa z myl o nadchodzcej zimie, bo zim nie ma si zbyt wiele czasu.
Kiedy sonaty ju bd gotowe3, chciabym skomponowa jak ma kantat wosk4 mgbym j wykona w czasie adwentu, naturalnie na wasny benefis. Jest rwnie
moliwa maa kombinacja, dziki ktrej koncert na wasny benefis dabym dwukrotnie drugi raz jako pianista.
W tej chwili mam tylko jedn uczennic - hrabin Rumbeke5, kuzynk Cobenzia.
Mgbym oczywicie mie ich wicej, gdybym zgodzi si zniy cen. Ale obniajc
cen, stracibym jednoczenie credit. Moja cena to 6 dukatw za 12 lekcji, a przy tym
zawsze daj do zrozumienia, e robi to tylko z grzecznoci6. Wol dawa trzy lekcje
dobrze patne ni sze le patnych. Dziki tej jednej uczennicy jako sobie daj rad.
Na razie to mi wystarcza. Pisz o tym, by papa nie pomyla, e posyam zaledwie 30
dukatw przez egoizm. Jak bd mg (a przyjdzie to z czasem), na pewno pol wicej.
Moe by papa spokojny. Nigdy nie trzeba da pozna, na czym si stoi.
Przejdmy teraz do teatru. Napisaem ostatnio, e przed wyjazdem hrabia Rosenberg7
zleci panu Schrderowi znalezienie dla mnie libretta8. To si ju stao. I ju je ma
Stephanie Modszy9 (...) Od razu poszedem do niego z wizyt. (...)
- Opera ma cztery akty - powiedzia - ale o ile pierwszy akt jest znakomity, o tyle
pozostae s sabe. Jeli wic Schrder zgodzi si, by je przysposobi do naszych
potrzeb, to moe wyj z tego nieze libretto. Ale w obecnej postaci nie mona go
pokaza direction. (...)
Kiedy to usyszaem (...), nawet nie chciaem czyta, bo gdyby mi si nie spodobao,
musiabym to powiedzie, czym narazibym si Schrderowi, ktry )est mi bardzo
przychylny, a tak zawsze mog powiedzie, e nie czytaem.
Musz papie wyjani, dlaczego mielimy niejakie zastrzeenia do Stephaniego. W
Wiedniu ma on niestety bardzo z opini. Uchodzi za czowieka le wychowanego i
faszywego, ktry wielu osobom zrobi okropne wistwa. Nie mieszam si do tych
historii. Moliwe, e to prawda, bo Wszyscy si na niego skar, ale cesarz10 ceni go
wysoko, a on sam do mnie 16SI nastawiony niezwykle przyjanie. Ju po naszym
pierwszym spotkaniu Powiedzia:
- Jestemy starymi przyjacimi11 i bybym ogromnie rad, gdybym ^og by panu
przydatny.
36i
^nciaiDym, zeoy napisa aia mnie noretto operowe. -Nie jest wane, czv te swoje
komedie pisze sam, czy z czyj pomoc, czy pomysy i [^' zapoycza od innych, czy te
wymyla je sam. Wane, e zna si na teatrz i e jego teksty zawsze maj powodzenie.
Widziaem wanie jego dwie najnowsze sztuki - s bardzo dobre Pierwsza z nich to
Dziura w drzwiach, druga - to Prefekt i onierze12
Tymczasem napisz kantat, bo nawet gdybym ju mia to libretto, nie zabior si do
komponowania, dopki nie wrci hrabia Rosenberg. Bo gdyby mu si nie spodobao, to
miabym zaszczyt komponowania na prno. A teen chciabym umkn. Co do
przyszego przyjcia opery, to z chwil gdy mam dobre libretto, wcale si o to nie
martwi.
Sdzi papa, e napisz opera comique tak, jak oper seria? W operze seria niewiele
potrzeba rozrywki i zabawy, a wicej rzeczy mdrych i sensownych natomiast w operze
buffa odwrotnie - mniej rzeczy mdrych i sensownych wicej zabawy i rozrywki.

Nic na to nie poradz, e niektrzy szukaj wesoej muzyki rwnie w operze seria. W
kadym razie tutaj umiej doskonale rozrnia rodzaje. Swoj drog uwaam, i dobrze
si stao, e postacie komiczne nie zostay jeszcze cakowicie wyrugowane ze sceny i w
tym wzgldzie Francuzi maj cakowit racj. (...)
Mam nadziej, e w najbliszym dyliansie przyjad moje ubrania. Jeszcze nie wiem,
kiedy std dylians wyjedzie, ale myl, e mj list dotrze wczeniej.
Niech mi papa zrobi przyjemno i zatrzyma sobie moj lask, bo po co mi tutaj laska,
chyba e do spacerw, a do tego wystarczy byle laseczka. Niech wic moja suy papie i
jeli moliwe, nich si z ni papa nigdy nie rozstaje. Moe si przyda, eby si zemci
na hrabim Arco. Ale przypadkiem, jak si zdarzy okazja. Temu skoczonemu osu nie
uda si unikn mocnej i zasadniczej rozmowy ze mn, nawet gdyby mi przyszo czeka
20 lat.
ebym tylko nie mia pecha i nie spotka go w jakim witym miejscu. Adieu. (...)
Posuszny syn
W.A. Mzt Ukony dla wszystkich.
B/D 606
1 Chodzi o portret olejny nieyjcej ju matki Mozarta z 1775 roku, ktry znajdowa si
w Wiedniu u Marii Rosy Hagenauer-Barducci (malarki i zapewne autorki tego portretu),
ony nadwornego rzebiarza cesarza - Johanna Baptisty Hagenauera. Portret ten by
potrzebny Jak0 model do malowanego wwczas przez Johanna Nepomuka delia Croce
portretu rodzinnego Mozartw, a znajdujcego si dzi w Muzeum Mozarta w
Salzburgu. O fartuszek i wstki prosia Nannerl.
2 Sprawa konfliktu z arcybiskupem.
362
3 Sonaty na skrzypce i fortepian (zadedykowane Josepnie Auernnammer; wyuanc pr^c^
Artari w listopadzie 1781 roku - patrz: 150/2.
* Skoczyo si prawodopodobnie tylko na pomyle; nie wydaje si, aby Mozart
kiedykol-.ek skomponowa kantat wosk, ani zorganizowa koncert w okresie adwentu
1781. Moliwe dnak, e aria na sopran Der Liebe himmlisches Gefiihl (K-119) zachowaa si tylko wersja frtepianiem - zostaa pomylana jako cz tej kantaty.
z s Hrabina Maria Karolina Thiennes de Rumbeke (patrz: 140/18) - kuzynka hrabiego
Tobanna Philippa von Cobenzia.
6 W Salzburgu Leopold dawa lekcje za sum parokrotnie nisz.
7 Hrabia Franz Xaver Wolf Rosenberg-Orsini - patrz: 151/48 Chodzi o sztuk Christopha Friedricha Bretznera Belmont wid Konstanze oder Die
gntfuhrung aus dem Serail.
9 Johann Gottiieb Stephanie Modszy (ur. w 1741 we Wrocawiu - zm. w 1800 w
Wiedniu), najpierw student prawa, onierz, pniej poeta i dramaturg, w latach 1769-99
zwizany , wiedeskim Burgtheater. Autor licznych sztuk i adaptacji scenicznych. Dla
Mozarta napisa libretto Die Entfuhrung aus dem Serail i Der Schauspieldirektor. Czsto
bywa mylony ze swym przyrodnim bratem (rwnie pisarzem) Christianem Gottiiebem
Stephaniem Starszym (17341798)10 Cesarz Jzef II.
u Mozart zna Stephaniego od 1773 roku.
12 Das Loch in der Thure ("Dziura w drzwiach") - komedia w 4 aktach wystawiona w
Burgtheater 12 lutego 1781; Mozart oglda przedstawienie 14 lutego. Der

Oberamtmann und die Soldaten ("Prefekt i onierze") wedug Pedro Calderona

(premiera 29 lipca 1780 ) - Mozart oglda t sztuk w wersji francuskiej Jean-Marie
Collot d'Herbois pod tytuem Le paysan magistrat ("Chop sdzi") w dniu 15 maja
1781.
157. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 20 czerwca 1781
Mon tres cher Pere!
(...) W sprawie Arco nie potrzebuj porednictwa adnej damy ani adnej godnej
szacunku osoby, eby wiedzie, co mam uczyni. Wystarczy, e si odwoam do
wasnego rozsdku i do gosu serca, aby odrni to, co dobre, od tego, co dobrym nie
jest. Szlachectwo to sprawa serca. Nie jestem hrabi, ale mam wicej honoru ni
niejeden hrabia. Lokaj czy hrabia, jeli mnie
znieway, jest kanali1.
Najpierw wyo mu bardzo logicznie, jak podle postpi i jak le si wywiza ze
swych obowizkw, a na koniec dam mu gwarancj na pimie, e dostanie ode mnie
kopa w tyek, a do tego par razy po pysku. Bo kiedy "lnie kto znieway, to musz si
zemci. Musz te odda wicej, ni sam dostaem, bo gdybym mu odda tyle samo,
byby to odwet, a nie kara. Postawibym si wtedy na jego poziomie, a zbyt jestem
dumny, eby si Stawia' na rwni z takim kretynem.
Teraz bd pisa co osiem dni, bo jestem bardzo zajty, chyba e zdarzy
363
si co wanego. Musz skoczy wariacje dla mojej uczennicy2. A \vip adieu. (...)
B/D 607
' Ta refleksja kojarzy si nieodparcie z postaw Figara, chocia Wesele Figura Mozart
skomponuje dopiero pi lat pniej.
2 Dla hrabiny Marii Karoliny Thiennes de Rumbeke. Chodzi o 8 wariacji F-dur
fortepian na temat chru z opery Les mariages Samnites ("Zalubiny Samnitw")
Gretry'epn (K-352). Ale niewykluczone, e Mozart mia na myli 12 wariacji G-dur na
fortepian i skrzypce na temat francuskiej piosenki La bergere Celimene (K-359) lub 6
wariacji g-moll na skrzypce i fortepian na temat francuskiej piosenki Au bord d'une
fontaine (K-36o, czsto podaje si bdnie: Helas, j'ai perdu mon amant).
158. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 27 czerwca 1781
Mon tres cher Peref
(...) Wracam wanie od pana von Hippego1 - prywatnego sekretarza ksicia Kaunitza2,
bardzo miego czowieka i mojego dobrego przyjaciela. To on zoy mi pierwsz
wizyt, w trakcie ktrej zagraem dla niego.
Mamy tu w mieszkaniu3 dwa fortepiany - jeden delikatny, do grania salonowego, drugi z mechanik zestrojon z doln klawiatur, podobnie jak w fortepianie, ktry mielimy
w Londynie4, a wic jak w organach. I na tym fortepianie zagraem mu capriccio i fugi.
Po obiedzie, niemal codziennie chodz do Auernhammerw5. Panna Auernhammer to
prawdziwe straszydo! Ale gra jak marzenie. Brakuje jej nieco finezji, smaku i
piewnoci w cantabile - wszystko w jej grze jest jakby poszarpane.
W sekrecie zdradzia mi swj plan - jeszcze przez dwa, trzy lata zamierza si pilnie
uczy, a potem wyjecha do Parya, gdzie bdzie korzysta ze swego talentu.

- Nie jestem pikna - powiedziaa - przeciwnie, jestem brzydka, ale nie mam zamiaru
polubi jakiego kancelaryjnego bohatera z ga 300 lub 400 florenw, a innego ma
nie dostan! Wol wic zosta pann i utrzymywa si dziki swojemu talentowi.
Ma racj. Prosia, ebym jej pomg w realizacji tego planu, ale nie chce o tym nikomu
powiedzie.
Oper6 wyl papie, jak tylko to bdzie moliwe; w tej chwili ma j hrabina Thun, ktra
wci jest na wsi.
Czy mgby papa kaza skopiowa Sonat B-dur na 4 rce oraz dwa
364
koncerty na dwa fortepiany7 i przesia )e )aK najsz.yu^icj;
dosta moje msze8, moe je papa wysya partiami.
Gluck mia ostatnio atak i na temat jego zdrowia niestety nie mona nic
dobrego powiedzie9. (...)
Ju trzeba mi koczy, bo musz i na obiad do Auernhammerw.
Adieu. (...)
Wolfg. Amade Mozart
B/D 608
' Nic o nim nie wiadomo.
2 Ksi Wenzel Anton Kaunitz-Rietberg (1711-1794), najpierw ambasador Austrii
y Turynie, potem radca rzdowy, ambasador cesarza w Paryu, wreszcie kanclerz.
3 W domu Cacilii Weber, u ktrej Mozart mieszka.
4 W Londynie Mozart gra na dwuklawiaturowym fortepianie skonstruowanym w 1765
roku przez Burkhardta Tschudiego na zamwienie krla pruskiego Fryderyka II.
5 Johann Michael Auernhammer - patrz: 144/1. Jego crka - Josepha Barbara
Auernhammer - bya podobno wyjtkowo brzydka, ale pomimo oporw polubia
"kancelaryjnego bohatera" (w 1786), niejakiego Johanna Besseniga (1751-1837). Ich
crka - Mariann (1788- 1849) zostanie sawn piewaczk (kontralt) i profesorem
piewu w Pradze, Sankt Petersburgu
i Altenburgu.
6 Chodzi o oper Idomeneo, r e di Creta (K-366).
7 Sonata fortepianowa B-dur na 4 rce (K-358), Koncert Es-dur na dwa fortepiany (K35) i dwufortepianowa wersja Koncertu F-dur na trzy fortepiany (K-242). Leopold
wyle te utwory (przeznaczone najpewniej do wsplnego wykonywania przez Mozarta i
Joseph Auernhammer)
przed 13 padziernika.
8 Dwie msze: Missa brevis B-dur (K-275) i Missa solemnis C-dur (K-337).
9 Pod koniec czerwca 1781 Christoph Willibald Gluck mia wylew krwi do mzgu,
ktry by powodem czciowego paraliu. Gluck leczy si w Baden pod Wiedniem.
159. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 4 lipca 1781
Mon tres cher Pere!
Nie napisaem do hrabiego Arco\ i dla witego spokoju ju nie napisz, skoro papa
sobie tego nie yczy. Jest papa - jak mylaem - zbyt strachliwy, a nie powinien si ba,
bo przecie w rwnym stopniu zosta zniewaony, co Ja. Wcale si nie domagam, eby
wok tej sprawy papa robi wiele haasu, a jeszcze mniej, eby si skary. To raczej
arcybiskup i ta jego banda Powinni si ba rozmowy z pap na ten temat, bo przecie jak
bdzie trzeba, ^oe im papa powiedzie bez adnej obawy, e musiaby si wstydzi za

^na, g^yby ten pozwoli si znieway takiemu ndznikowi i kanalii, jak Arco. Moe
papa wszystkich uprzedzi, e jak tylko zdarzy mi si go spotka,
365
to potraktuj go tak, jak na to zasuguje, i e mnie popamita do koca ycia To
wszystko i niczego wicej nie pragn.
Niech wszyscy wiedz, e nie ma papa najmniejszego powodu do obaw Naley milcze,
kiedy trzeba, ale kiedy to konieczne, naley wali prawdp prosto w oczy i to tak, eby
wszystko zostao powiedziane.
Arcybiskup zaproponowa w tajemnicy 1000 florenw Koeluchowi2, alp ten odmwi
dodajc, e tutaj ma lepsz posad i adnego powodu, by z niei rezygnowa, tym
bardziej, e proponowane warunki wcale nie s lepsze. do przyjaci powiedzia:
- Przede wszystkim przeraa mnie ta afera z Mozartem. Jeli pozwoli odej takiemu
czowiekowi, to czeg ja si mog spodziewa? Widzi papa, jak on mnie zna i jak ceni
mj talent?! Dostaem skrzyni z ubraniami3. (...)
Posuszny syn Wolfgang Amade Mozart
B/D 609
' Hrabia Kari Joseph Felix Arco - patrz: 147/2. List jest odpowiedzi na zaginiony list
Leopolda.
2 Leopold Anton Koeluch (1747-1818), czeski pianista i kompozytor. Muzyki uczy go
wuj - Johann Anten Koeluch (1738-1814) i Franz Xaver Duek. Od 1778 przebywa w
Wiedniu, pocztkowo jako koncertujcy pianista i nauczyciel fortepianu, pniej jako
nadworny kompozytor. Jego ona - Franziska, z domu von Bom, bya siostr Ignaza von
Borna, sawnego masona. Koeluch te by masonem, czonkiem loy "Zum
Palmbaum", a od 1782 - loy "Zu den drei Adiern".
3 Mozart prosi ojca o przysanie mu jego ubra pozostawionych w Salzburgu.
160. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 4 lipca 1781
Ma tres chere Soeur!
Bardzo si ciesz, e podobay ci si wstki. Nie wiem, ile kosztuj malowane, a ile
niemalowane, bd si musia dowiedzie. Pani Auernhammer1 bya tak dobra i je
kupia, ale nie chciaa przyj pienidzy, i chocia jej nie znasz, prosia, abym ci od niej
przekaza najlepsze pozdrowienia i zapewni, e bdzie jej zawsze bardzo milo, jeli
bdzie ci moga sprawi przyjemno. Przekazaem jej pozdrowienia od ciebie. (...)
Jedyn moj rozrywk jest teatr. Chciabym, aby moga tutaj obejrze jak tragedi!
Nie znam takiego teatru, w ktrym graliby dobrze wszelkiego
366
rodzaju sztuki, ale tutaj jest dobrze zagrana kada rola, nawet najmniejsza, ^o tego
sztuki s zawsze w podwjnej obsadzie.
Bardzo bym chcia wiedzie, co u ciebie sycha, jak si maj sprawy twoim
przyjacielem, wiesz ktrym2. Napisz koniecznie, bo chyba nie straciem jeszcze twojego
zaufania, aby nie moga mi o tym napisa? Prosz ^- pisz do mnie czciej, oczywicie
o ile nie masz nic waniejszego do zrobienia. Naprawd chciabym wiedzie, co u ciebie
sycha. Dla mnie jeste ,yw kronik Salzburga - notujesz wszystko, co si tam zdarzy.
(...) I nie miej do mnie alu, e czasem zbyt dugo ka ci czeka na odpowied.

Odnonie nowoci na fortepian, to wkrtce mam zamiar odda do sztychowania 4

sonaty3 - C-dur i B-dur oraz dwie cakiem nowe. Ponadto napisaem trzy serie wariacji4.
(...)
Twj wiemy brat i prawdziwy przyjaciel
Wolfgang Amade Mozart
B/D 610
' Matka Josephy Auernhammer - Elisabeth Auernhammer, z domu von Timmer.
2 Chodzi o Franza Armanda d'Ippolda, starajcego si o rk Nannerl. Leopold by
przeciwny temu maestwu, poniewa sytuacja materialna pretendenta nie bya - jego
zdaniem
- obiecujca.
3 Chodzi o Six sonates pour piano et molon (K-296, K-376, K-377, K-378, K-379, K38o). Chronologia tych sonat jest kontrowersyjna i (jak dowodzi ten list) pewna tylko w
wypadku dwch pierwszych sonat skomponowanych jeszcze w Salzburgu (K-296 i K378), bo Nannerl je znaa. Wedug najnowszych bada Karla Marguerre'a ("Mozart
Jahrbuch" 1968/70) kolejno pozostaych czterech jest nastpujca: K-38o, K-379, K377 i K-376, a nie, jak podaje Edward Reeser we Wstpie do Neue Mozart-Ausgabe
VIII/23/2 z 1965 roku: K-379, K-376, K-377 i K-38o. W kadym razie owe cztery
sonaty zostay ukoczone przed 25 lipca 1781, jak tego dowodzi list do ojca, w ktrym
Mozart pisze, e odda 6 sonat sztycharzowi.
4 Wariacje F-dur na fortepian (K-352) oraz wariacje na skrzypce i fortepian - G-dur (K359) i g-moll (K-36o).
161. DO OJCA W SALZBURGU
(Reisenberg,) 13 lipca 1781
Mon tres Pere!
Nie mog si rozpisywa, bo hrabia Cobenzll jedzie za chwil do miasta 1 musz mu
odda list, jeli chc, eby zosta wysany. Znajduj si o godzin drogi od Wiednia, w
miejscowoci Reisenberg2. Ju raz spdziem tu noc - ^raz zostan kilka dni. Domek to
jeszcze nic szczeglnego, ale otoczenie, las 1 wybudowana grota (zupenie jak
prawdziwa!) s naprawd wspaniae 1 bardzo przyjemne! (...)
36?
Dawno ju chc si od Weberowej wyprowadzi3 i zrobi to bez wtpienia Przysigam,
e nic mi nie wiadomo, jakobym mia zamieszka u Auernham merw, ale mogem si
przeprowadzi do Mesmera4 - profesora kaligraf ~ Jednake na razie wol zosta u
Weberowej. U Mesmera mieszka Righini^ byy piewak w opera buffa, a obecnie
kompozytor. Mesmer jest jego wielkim przyjacielem i protektorem, a jeszcze wikszym
- Mesmera ona6.
Od Weberowej nie mog si wyprowadzi, zanim nie znajd innego wygodnego
mieszkania - w dobrym punkcie i niedrogiego. T zacn kobiet bd chyba musia
okama, poniewa naprawd nie mam adnego powodu eby si z ni rozstawa7.
'
Nie wiem dlaczego, ale pan von Moll8 ma bardzo zoliwy jzyk. Tu i tam rozpowiada,
e zapewne niebawem wrc do Salzburga, poniewa tutaj daleko jest do takich
convenances, jak w Salzburgu, a ponadto, e siedz tutaj tylko z powodu kobiet.
Opowiedziaa mi o tym panna Auernhammer. Ale on zbiera wszdzie przedziwne plotki.
Tylko si mog domyla, dlaczego tak mwi. Jest protektorem Koelucha9. Co za
dure! (...)

Posuszny syn Wolfgang Amade Mozart

B/D 611
' Hraba Johann Philipp Cobenzl (1741-1818), hofrat, kuzyn hrabiny Marii Karoliny
Thiennes de Rumbeke, uczennicy Mozarta.
2 Gra Reisenberg (obecnie Cobenzl) jest czci tzw. Gry ysej (Kahiengebirges) w
Lasku Wiedeskim. W 1781 willa hrabiego Cobenzia zostaa przebudowana na zamek.
Ju wtedy by tam wielki park-ogrd ze stawem i sztuczn grot. W Reisenbergu Mozart
spdzi noc na pocztku lipca, potem kilka dni w poowie lipca, wreszcie noc z 26 na 27
lipca 1781.
To pierwszy i jedyny w caej korespondencji wypadek, e Mozart zachwyca si piknem
krajobrazu.
3 Mozart mieszka u Cacilii Weber od i lub 2 maja. Leopold nalega zapewne (jego list
zagin), eby Wolfgang poszuka sobie innego lokum.
4 Joseph Conrad Mesmer (1735-1805), pedagog, nauczyciel kaligrafii, dyrektor szkoy
(gimnazjum) w Wiedniu, krewny sawnego magnetyzera doktora Franza Antona
Mesmera.
5 Yincenzo Righini (1756-1812), kompozytor, dyrektor woskiej opery buffa w
Wiedniu.
6 Maria Theresia Mesmer, z domu Steiner.
7 Maria Cacilia Weber - matka Alojzy i Konstancji.
8 Baron Ludwig Gottfried von Moll lub jego syn Kari Erenbert von Moll. Wrciwszy do
Salzburga rozsiewa plotki (moe nie plotki?) o kontaktach Mozarta z kobietami w
Wiedniu. Mozart zamiast czeka a plotki dotr do Salzburga (do Leopolda), zastosowa
taktyk ofensywn i uprzedzi o nich ojca. Ale w jego licie nazwisko Molla zostao
zaszyfrowane (Asee) i tym razem Leopold nie umia go rozszyfrowa.
9 Leopold Anton Koeluch - patrz: 159/2.
368
i62. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 25 lipca 1781
Mon tres cher Pere!
Powtarzam, e od dawna ju zamierzam si przeprowadzi1, choby z powodu plotek.
auj tylko, e jestem do tego zmuszony w wyniku idiotycznych pomwie, w ktrych
ani jedno sowo nie jest prawdziwe. Zastanawiam si, jak przyjemno mog mie ci,
co je wymylaj. Poniewa u nich mieszkam, znaczy to, e si z pann oeni2. Nic si
nie mwi o kochaniu, t spraw pomija si zupenie. Wane jest, e tam mieszkam, a
skoro tam mieszkam, to si oeni. Jeli kiedykolwiek mylaem o oenku, to teraz
chyby najmniej3. To prawda, e chciabym mie bogat on, ale gdybym zapragn
maeskego szczcia, nie miabym nawet czasu na konkury. Zupenie co innego mam
teraz w gowie. Nie po to mi Bg da talent, ebym go marnowa wic si teraz z
kobiet i trawic sw modo na bezczynnoci. Dopiero zaczynam y, czybym wic
mia sam wszystko zepsu? Nie mam nic przeciwko maestwu, ale w tej chwili byoby
ono dla mnie tylko przeszkod.
Tak wic nie mam innego wyjcia, musz przynajmniej zachowa pozory, chocia powtarzam - w plotkach nie ma sowa prawdy i opieraj si one wycznie na tym, e
tutaj mieszkam. Zreszt ci, co tu nie zagldaj, nawet nie wiedz, e spotykam je rwnie
rzadko, co inne boskie stworzenia. Z domu dzieci4 wychodz rzadko, chyba e do
teatru, ale ja z nimi nie chodz, bo w godzinach teatru na og mnie nie ma w domu.

Par razy bylimy na Praterze, lecz razem z mam, no bo skoro byem w domu, nie
mogem im odmwi swego towarzystwa. A poza tym nie byo jeszcze wtedy plotek.
Musz te doda, e paciem tylko za siebie 5.
Poniewa matka syszaa ju te plotki (sam jej o nich opowiedziaem), to nie chce,
abymy gdziekolwiek chodzili razem. Nie chcc te sta si przyczyn jakichkolwiek
moich przykroci, poradzia mi, abym si wyprowadzi 6.
To jedyny powd, dla ktrego od dawna ju (od chwili pojawienia si tych plotek)
zamierzam zmieni mieszkanie. Bo innej przyczyny nie ma - tylko ze ludzkie jzyki.
Lecz prawd mwic niechtnie si std wyprowadz. adny pokj znajd z atwoci,
ale takie jak tu wygody - z trudem.
Ponadto ludzie s tutaj mili i uczynni. Nie chc te powiedzie, e mieszkajc w tym
domu unikam Mademoiselle 7, ktr jakoby ju polubiem, albo e z ni nie
rozmawiam, ale bynajmniej nie jestem w niej zakochany. Bawi si i artuj, kiedy mam
czas, ale zdarza mi si to tylko wieczorami, Podczas kolacji, bo rano tkwi w moim
pokoju i komponuj, a po poudniu ^adko jestem w domu. I nic poza tym.
^4 - Mozart

Gdybym si mia eni z wszystkimi kobietami, z ktrymi artowaem, to miabym ju

chyba ze 200 on.
A teraz przejdmy do pienidzy.
Moja uczennica8 przez trzy tygodnie bya na wsi i nic z tego powodu nie zarobiem,
chocia wydatki miaem takie jak zawsze. Nie wysyam wic papie owych 30 dukatw
ani nawet 209. Spodziewaem si jednak pienidzy za souscription10 i postanowiem
poczeka, aby mc wysa ca sum Tymczasem hrabina Thun n powiedziaa, e przed
jesieni nie ma co liczy na souscription., bo ci, co maj pienidze, s teraz na wsi. Do
tej pory znalaza zaledwie dziesiciu subskrybentw, a moja uczennica - siedmiu.
W kadym razie dam do sztychowania sze sonat. Artaria12 (wydawca muzyczny) ju
ze mn rozmawia na ten temat. Jak tylko zostan sprzedane i mi za nie zapac, od razu
wyl papie pienidze. (...)
Bardzo posuszny syn Wolfgang Amade Mozart
B/D 612
' Leopold najwyraniej przynagla syna, bo plotki na temat jego stosunkw z
Weberwnami dotary ju do Salzburga.
2 Chodzi oczywicie o Konstancj Weber.
3 Argumentacja nie jest nazbyt przekonywajca ani szczera, jak tego dowiod
pniejsze wydarzenia i listy.
4 Mozart napisa "dzieci" - adne mi dzieci; byy to wszak trzy pannice, trzy panny na
wydaniu: Jzefa, Konstancja i Zofia, cho ta ostatnia bya jeszcze zbyt moda do
zampjcia.
5 Pogoski, jakie dotary do Leopolda, dotyczyy zapewne i tego, e Mozart jakoby
rujnowa si na Konstancj.
6 Znajc charakter Cacilii Weber, mona zaoy, e by to zapewne wybieg, ktrego
celem byo ukrycie przed atwowiernym Mozartem jej strategii matrymonialnej.
7 Mademoiselle to oczywicie Konstancja Weber.
g Hrabina Maria Karolina Thiennes de Rumbeke - patrz: 140/18.
9 Mozart obieca wysa ojcu 30 dukatw, ale jak si zdaje nigdy tego nie zrobi.

10 Mozart rozpisa subskrypcj na cykl szeciu sonat na skrzypce i fortepian: K-296 i K376-380. Subskrybenci pacili z gry, umoliwiajc tym samym pokrycie kosztw
sztycharza lub kopisty.
11 Hrabina Maria Wilhelmina Thun-Hohenstein - patrz: 140/16.
12 Artaria - sawna rodzina wydawcw muzycznych. Pocztkowo firma bez staej
siedziby, zaoona ok. 1750 przez braci Cesare, Domenico i Giovanniego Artari. W
1769 Giovanni i jeg dwaj bratankowie (Carlo i Francesco) zaoyli firm w Moguncji,
pniej przenieli si do Wiednia, na Michaelerplatz. Mozart pozostawa w bliskich
kontaktach z Prancesco Artaria, ktry by masonem i wspbratem Mozarta w loy "ur
gekrnten Hoffnung". Firma dziaaa do 1932 roku, kiedy to wraz z wyganiciem rodu
ulega likwidacji.
163. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, i sierpnia 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Przedwczoraj Stephanie1 da mi libretto2. Musz powiedzie, e o ile dla innych
jest on zy i nieprzyjemny, e a trudno sobie wyobrazi, wobec mnie jest nadzwyczaj
przyjazny. Libretto jest do dobre, temat turecki, a tytu - Belmont i Konstancja albo
Uprowadzenie z seraju. Sinfoni, chr I aktu i chr finaowy3 napisz z muzyk tureck.
piewa bd Mademoiselle Cavalieri4, Mademoiselle Teyber5, Monsieur Fischer6,
Monsieur Adamberger7, Monsieur Dauer8 i Monsieur Walter9. Jestem taki szczliwy,
e komponuj do tego libretta - pierwsza aria dla Cavalieri i dla Adambergera oraz tercet
koczcy akt I ju s gotowe10. To prawda, e czasu mam niewiele, bo opera ma zosta
wystawiona w poowie wrzenia ", ale okolicznoci zwizane z jej wystawieniem oraz
inne plany dodaj mi tyle animuszu, e z zapaem siadam do stou i tkwi przy nim z
prawdziw przyjemnoci.
Przyjedzie wielki ksi rosyjski12. Stephanie prosi, abym w miar moliwoci
ukoczy komponowanie opery przed t wizyt.
Niebawem ma wrci cesarz i hrabia Rosenberg - na pewno od razu zapytaj, co si
nowego przygotowuje. Stephanie bdzie mia satysfakcj odpowiedzie, e Umiauff13
koczy wanie swoj oper (w rzeczywistoci dawno ju j skoczy), a ja napisz na t
okazj oper extra. Z pewnoci bdzie mi zobowizany, e zgodziem si j
skomponowa w tak krtkim czasie.
Na razie nikt nic nie wie, poza Adambergerem i Fischerem, bo pki nie wrci hrabia
Rosenberg, Stephanie prosi o dyskrecj, eby umkn niepotrzebnych plotek. (...)
Pokj, do ktrego si mam przeprowadzi, jest ju gotowy14. Musz tylko wypoyczy
fortepian, bo przecie nie mog zamieszka bez fortepianu. Mam duo do
komponowania i nie chc straci ani minuty. W nowym lokum zabraknie mi wygd, a
zwaszcza posikw. Dotychczas, kiedy pisaem, czekano na mnie a bd gotw,
dopiero wtedy siadano do stou. Do komponowania nie musiaem si ubiera, a po to, by
zje (w poudnie i wieczorem), wystarczyo po prostu przej do drugiego pokoju.
Teraz, nie chcc zbyt wiele wyda na przynoszenie posikw do pokoju, przynajmniej
godzin bd musia straci na ubranie si (zwykle robiem to po poudniu), ^y mc
wyj i zje na zewntrz. (...)
Jak papa wie, na og komponuj tak dugo, a zgodniej. Moi przyjaciele, do ktrych
mgbym chodzi na kolacj, siadaj do stou ju o 8-ej, najdalej 0 wp do 9-ej. A tutaj
nigdy nie siadalimy do kolacji przed lo-. (...)
Wolf. Amade Mozart

370

371

B/U 615
' Johann Gottiieb Stephanie Modszy - patrz: 144/6.
2 Stephanie przekaza Mozartowi libretto 30 lipca 1781. Zostao ono oparte na sztuce
Christopha Friedricha Bretznera (1748-1807): Belmont und Konstanze oder Die
Entfuhrung aus dem Serail, wydanej w Lipsku w 1781 i w tym samym roku wystawionej
w Teatrze Doebbelin w Berlinie z muzyk Johanna Andre (1741-1799). Mozart skoni
Stephaniego do wprowadzenia wielu zmian do tekstu libretta, co - jak gosi legenda rozgniewao autora sztuki i popchno go do napisania listu protestacyjnego. Czytamy w
nim: "W Wiedniu niejaki Mozart omieli si naduy mego dramatu Belmont i
Konstancja, robic z niego libretto opery. Niniejszym najuroczyciej protestuj
przeciwko naruszeniu mych praw i zapowiadam poczynienie dalszych krokw.
Christoph Friedrich Bretzner - autor Das Rauschchen".
Ju sam tekst tego protestu - cytowany niemal przez wszystkich biografw Mozarta mgby zapewni jego domniemanemu autorowi niemiertelno. Domniemanemu,
poniewa autentyczno listu jest bardzo wtpliwa. Po pierwsze, nie znaleziono go w
adnym numerze "Leipziger Zeitung", gazety, w ktrej w 1782 roku mia si jakoby
ukaza. Po drugie, Bretzner zosta autorem sztuki Das Rauschchen dopiero w roku
1785! - co ujawni niedawno (w 1982) Wolfgang Suzer w artykule Bretzner oder
Stephanie d.J. Wer schrieb den text zu Mozart "Entfuhrung"? zamieszczonym w
"Wiener Figaro". Bretzner by bardzo Mozartowi przychylny, w swoich pniejszych
sztukach cytowa Mozartowskiego Figara, przeoy te na niemiecki (w 1794) libretto
Gosi fan tutte dla teatru w Lipsku i z wielkim uznaniem wypowiada si na temat talentu
kompozytora.
3 Sinfonia czyli uwertura do Uprowadzenia z seraju; chr Singst dem grossen Bassa
Lieder (nr 5) i chr finaowy, ktrego Mozart nie skomponowa.
4 Caterina Cavalieri (1755-i8oi), wac. Franziska Helena Appolonia Kavalier. piewu
uczy j Salieri. Od 1778 bya w wiedeskiej operze niemieckiej i woskiej (z ga 1200
florenw). W Uprowadzeniu z seraju piewaa parti Konstancji (16 lipca 1782), w
wiedeskiej premierze Don Giovanniego (7 maja 1788) - parti Donny Elviry, take
parti panny Sielberklang w Dyrektorze teatru (7 stycznia 1786) oraz parti hrabiny w
wiedeskiej premierze Wesele Figara (29 sierpnia 1789). Ponadto Mozart skomponowa
dla niej kilka arii, m.in.: nr 8 z oratorium Davidde penitente: Fra 1'oscure ombre funeste
(K-49) oraz scen In quali eccesi - Mi tradi quell'alma ingrata (K-54oc) wczon do
Don Giovanniego.
5 Barbara Alberta Theresia Teyber (1760-1830), crka Matthausa Teybera - skrzypka na
dworze cesarskim, uczennica Vittorii Tesi-Tramontini. piewaa parti Blondy w
prapremierze Uprowadzenia z seraju.
6 Johann Ignaz Ludwig Fischer (1745-1826), bas, ucze Antona Raaffa. piewa parti
Osmina w Uprowadzeniu z seraju. W 1787 Mozart napisa dla niego scen Alcandro, lo
confesso - Non so, d'onde viene (K-5I2), a take scen Cosi dunque tradisci (K-432).
7 Johann Yalentin Adamberger piewa parti Belmonta.
8 Johann Emst Dauer (1746-1812), od 1779 czonek zespou Burgtheater, piewa parti
Pedrilla.
9 Johann Ignaz Walter (1755-1822), tenor. Mia piewa parti Paszy Selima,
pocztkowo pomylanej dla tenora, ale jego kontrakt w Wiedniu nie zosta przeduony i

Mozart zosta zmuszony powierzy t parti Dominikowi Jautzowi, ktry by miernym

piewakiem i aktorem.
10 Aria Konstancji Ach, ich liebte, war so glucklich (nr 5), Belmonta - Hier soli ich dich
denn sehen (nr i) oraz tercet Belmonte-Pedrillo-Osmin: Marsch, marsch, marsch! trollt
euchfort (nr 7). Te trzy numery Mozart skomponowa w cigu zaledwie 2-3 dni po
otrzymaniu libretta. Dziki jego listom do dokadnie znamy plan i postp prac nad
Uprowadzeniem z seraju-' 8 sierpnia 1781 skoczy chr janczarw (nr 5), arie
Belmonta (nr i), Konstancji (nr 6) i Osmios (nr 3). Akt I ukoczy 22 sierpnia 1781, II 7 maja 1782, III - 30 maja 1782.
41 W rzeczywistoci premiera odbya si w Burgtheater w Wiedniu dopiero 16 lip^
1782 roku.
372
12 Wielki ksi Pawe Piotrowicz, pniejszy car Pawe I, przyby do Wiednia w
listopadzie 1781, ponownie w padzierniku 1782 roku.
13 Ignaz Umiauff (1746-1796), kompozytor operowy. Jego opera Das Irriicht oder
Endlich fand er si do libretta Bretznera zostaa wystawiona w Burgtheater 17 stycznia
1782 roku.
14 Chodzi tu o pokj, ktry w jednym z pniejszych listw Mozart nazwa "szczurz
nor" (adres nieznany). Ostatecznie jednak nigdy si tam nie przeprowadzi.
164. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 8 sierpnia 1781
Mon tres cher Pere!
Pisz w popiechu, bo dopiero co skoczyem komponowanie chru janczarw1, a ju
mina dwunasta, tymczasem obiecaem, e dokadnie o drugiej pojad z
Auernhammerami2 i Cavalieri3 do Munchendorfu 4 koo Laxent)urga, gdzie obecnie
jest obz.
Adamberger, Cavalieri i Fischer5 s ze swych arii bardzo zadowoleni. Wczoraj byem
na obiedzie u hrabiny Thun6 i znw jestem zaproszony na jutro. Wysuchaa tego, co ju
skomponowaem i powiedziaa, e da sobie gow uci, jeli si to nie spodoba. Ale ja
nie wierz w adne pochway ani krytyki, pki wszyscy nie usysz i nie zobacz
caoci. Najbardziej ufam sobie, wasnemu wyczuciu. Tym niemniej moe sobie papa
wyobrazi, jak bardzo musiao si jej spodoba, skoro tak powiedziaa. (...)
Posuszny syn
W.A. Mzt
B/D 616
' Chr janczarw Singt dem grossen Bassa Lieder (nr 5).
2 Rodzina Auernhammerw - patrz: 158/5.
3 Caterina Cavalieri - patrz: 163/4.
4 W Mlinchendorfie (kilka kilometrw od Laxenburga) znajdowaa si jedna z letnich
rezydencji cesarza, ktr tu i gdzie indziej Mozart nazywa "obozem".
5 Aria dla Adambergera Hier soli ich dich denn sehen (nr i); dla Cateriny Cavalieri Ach,
ich liebte, war so glucklich {nr 6); dla Johanna Ludwiga Fischera Solche hergelaufne
Laffen (nr 3).
6 Hrabina Maria Wilhelmina Thun-Hohenstein - patrz: 140/16.
373
i65. DO OJCA W SALZBURGU

Wiede, 22 sierpnia 1781

Mon tres cher Peref
Na temat mojego nowego mieszkania nie mog nic powiedzie, poniewa jeszcze go nie
mam. Dyskutuj cen dwch z nich i jedno z nich na pewno wezm, bo w przyszym
miesicu musz si wyprowadzi1. Zdaje si, e pan Auernhammer2 napisa papie,
jakobym ju mia mieszkanie! Istotnie miaem ale jakie to mieszkanie! Dobre dla
szczurw i myszy, nie dla ludzi. (...) Poczciwina myla wycznie o sobie i swojej
crce, a to najwiksza pia jak znam.
W ostatnim licie od papy przeczytaem pochwa tej rodziny wygoszon przez
hrabiego Dauna3, musz wic na jej temat troch napisa. (...)
On - czowiek najlepszy na wiecie, ale zbyt dobry. Ona - jego ona4 - najgupsza i
najbardziej sfiksowana papla pod socem - tak bardzo go trzyma pod pantoflem, e
kiedy ona mwi, on nie mie si nawet odezwa. Czsto, gdymy si razem
przechadzali, prosi, aby nie wspomina przy onie, emy wzili dorok lub pili piwo.
Krtko mwic, komu takiemu w adnym wypadku nie mog zaufa, a jeli idzie o
kierowanie domem, to jest zbyt saby. (...)
W poudnie mgbym u niego jada, ale nie mam zwyczaju paci lekcjami, bo nie
wystarczy mi za nie zupka w poudnie. Ale oni myl, e s w porzdku. Przychodz do
nich dla ich korzyci, nie dla wasnej, bo dla mnie nie ma w tym adengo poytku.
Nigdy tam nie spotkaem osoby, o ktrej w ogle by warto wspomnie. Poza tym to
dobrzy ludzie, ale nic wicej. S jednak na tyle rozsdni, by wiedzie, jak bardzo
znajomo ze mn jest dla ich crki korzystna. Wszyscy, co j syszeli, s zgodni, e od
czasu jak do nich przychodz, zrobia ogromne postpy.
Matki nie bd opisywa, .wspomn tylko, e w czasie obiadu nie mona si
powstrzyma od miechu. Basta! Zna papa Frau Adigasser5. Ot prosz sobie
wyobrazi, e to pudo jest jeszcze gorsze, bo faszywe. Sowem - jest gupia i za.
Przejdmy teraz do crki6. Gdyby jaki malarz chcia wymalowa wierny portret diaba,
j wanie powinien sobie wzi za model. Jest gruba jak wiejska dziewka, do tego si
poci, e a mdo si robi. Chodzi rozmemana, jakby chciaa powiedzie: "Prosz, spjrz
tu..., i tam...!" A tyle da si? zobaczy, e a mona olepn. Jeli za ma si pecha i
rzuci si na ni okiem, to natychmiast jest kara - cay dzie ma si zepsuty, bo trzeba
bra rodki wymiotne, tak bardzo jest odraajca, brudna i straszna! Istny diabe.
Pisaem ju papie, jak gra na fortepianie, pisaem te, dlaczego prosia mnie o pomoc. Ja
lubi si komu przysuy, ale nie znosz namolnych. Js)
374
nie wystarcza, e jestem z ni codziennie przez dwie godziny, ona by chciaa, ebym z
ni by cay dzie. A przy tym bardzo si wdziczy, powiem wicej _- jest we mnie
serieusement zakochana. Pocztkowo mylaem, e sobie artuje, ale teraz ju wiem, e
to prawda.
Kiedy zwrciem na to uwag (zacza bowiem sobie pozwala, na przykad... czynic
mi sodkie wyrzuty, kiedy przyszedem nieco pniej ni zwykle? albo kiedy nie
mogem zosta duej lub inne tego rodzaju historie), poczuem si zmuszony grzecznie
powiedzie jej prawd, eby nie robia sobie adnych nadziei. Na nic si to nie zdao. Z
kadym dniem bya coraz bardziej zakochana. Ja zawsze byem z ni grzeczny, chyba e
znowu zaczynaa te swoje maniery. Wtedy po prostu j besztaem, ale wwczas
chwytaa mnie za rk mwic: "Drogi Mozarcie, niech si pan na mnie nie gniewa,
moe pan mwi, co pan chce, a ja i tak bardzo pana lubi".

Na miecie wszyscy mwi, e mamy si pobra, dziwi si tylko, e sobie wybraem

tak maszkar. Mnie powiedziaa, e jak to syszy, to tylko si mieje. Ale ja wiem od
pewnej osoby, e rozpowiada, i to prawda i e udamy si razem w podr polubn. To
ju cakowicie wyprowadzio mnie z rwnowagi. Zebraem si na odwag i
powiedziaem jej, co o tym myl, proszc aby nie naduywaa mojej uprzejmoci.
Teraz nie chodz ju do niej codziennie, tylko co drugi dzie i stopniowo bd tam
chodzi coraz rzadziej. To zakochana wariatka. Kiedy, jeszcze nim mnie poznaa, po
moim koncercie w teatrze7 powiedziaa: "Jutro przyjdzie do mnie, a ja mu zagram jego
wariacje z takim samym gusto". To bya przechwaka i powd, e wanie do niej nie
poszedem, tym bardziej e kamaa, bo nic mi nie byo wiadomo, jakobym mia tam
pj nazajutrz.
Adieu. Ju cay papier zapisany. Pierwszy akt opery8 jest ju gotowy. 1000 razy cauj
rce papy, serdecznie ciskam moj kochan siostr i pozostaj zawsze posusznym
synem
W.A. Mozart
B/D 619
' Od Marii Cacilli Weber. Mozart nie pisze, dlaczego musi si wyprowadzi, ale jest
wielce prawdopodobne, e ju wtedy sta si obiektem matrymonialnego szantau ze
strony swej gospodyni oraz urzdowego opiekuna Konstancji.
2 Johann Michael Auernhammer - patrz: 158/5.
3 Kari Joseph Daun - kanonik z Salzburga.
4 Elisabeth Auernhammer, z domu Timmer, ona Johanna Michaela Auernhammera i
matka Josephy.
5 Maria Anna Adigasser, z domu Fesemayr, trzecia ona Antona Cajetana Adigassera,
dawnego organisty w Salzburgu. Miaa opini wyjtkowo zoliwej plotkary.
6 Josepha Barbara Auernhammer (1758-1820), uczennica Mozarta, pniej L. A.
Koelucha.
7 .Chodzi o koncert w dniu 3 kwietnia 1781 w Tonkunstler-Sodetat i o Wariacje
fortepianowe Es-dur na temat francuskiej piosenki Je suis Lindor (K-354).
8 Uprowadzenie z seraju (K-384).
375

166. DO OJCA W SALZBURGU

Wiede, 29 sierpnia 1781
Mon tres cher Pere!
Musz odpowiedzie na papy pytania. (...) Nic nie wiem na temat szczcia Signora
Righiniego1. Duo zarabia na lekcjach, a ostatnio w okresie wielkiego postu powiodo
mu si z kantat, ktr wykonano dwa razy z rzdu a dochody mia bardzo wysokie.
Pisze adnie i nie jest powierzchowny, ale to wielki zodziej. Swoje upy
rozpowszechnia w tak wielkich ilociach, e z trudem mona je strawi. (...)
Wielki ksi Rosji2 przyjedzie dopiero w listopadzie, bd mia wicej czasu na moj
oper i bardzo si z tego ciesz3. Przed Wszystkimi witymi jej nie dam, a to jest czas
najlepszy - wszyscy wtedy wracaj ze wsi do miasta.

Bd mia pikny pokj umeblowany na Graben. Jak papa bdzie czyta ten list, na
pewno ju bd tam mieszka. Dla wikszego spokoju wybraem pokj w oficynie, a nie
od ulicy. (...)
Bardzo posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart Ukony dla caego Salzburga.
B/D 620
; Vincenzo Righini (1756-1812), kompozytor, dyrektor teatru woskiej opery buffa w
Wiedniu, autor kantaty La Sorprosa amorosa. By profesorem piewu ksiniczki
wirtemberskiej Elbiety (to najpewniej owo "szczcie", o ktrym Mozart "nic nie wie")
i innych czonkw rodziny cesarskiej. By take nauczycielem modych aktorw i
piewakw cesarskiego teatru, m.in. najstarszej crki Cacilii Weber - Josephy, a take
Genowefy Brenner, pniejszej matki Karola Marii Webera. Mozart nazywa go
zodziejem, poniewa muzyczne pomysy bez enady czerpa z dzie innych
kompozytorw.
2 Wielki ksi Rosji Pawe Piotrowicz, pniejszy car Pawe I.
3 Uprowadzenie z seraju (K-384).
167. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 5 wrzenia 1781
Mon tres cher Pere!1
Ju jestem w nowym mieszkaniu - na trzecim pitrze, przy Graben 11?52-Sdzc po
tym, jak papa przyj mj ostatni list3, niestety musz stwierdzi, e bardziej wierzy
papa innym ni mnie, jakbym by jakim
obuzem lub idiot, albo jednym i drugim. A to znaczy ostatecznie, ze me ma papa do
mnie absolutnie zaufania.
Zapewniam, e nic sobie z tego nie robi. Ludzie mog sobie pisa i wytrzeszcza gay,
a papa moe im wierzy, ja za ani o jot nie zmieni swego postpowania i, jak
dawniej, pozostan tym samym uczciwym chopcem...
Przysigam, e gdyby nie nalegania papy, na pewno bym si nie przeprowadzi, bo
wyszo tak, jakbym porzuci wasny wygodny powz na rzecz pocztowej dryndy. Ale
dajmy temu spokj - i tak nie doprowadzi to do niczego, poniewa bzdury (Bg jeden
wie, kto je papie nakad do gowy) z pewnoci wygraj z moimi argumentami.
Wszelako prosz o jedno: kiedy mi papa pisze, e nie pochwala tego, co robi, lub e
uwaa, e mgbym postpi inaczej, a ja ze swej strony pisz, jakie jest moje zdanie, to
traktuj to jako rozmow midzy ojcem a synem, a wic jako rozmow poufn, nie
przeznaczon dla innych. Prosz wic wzi to pod uwag i z tego rodzaju sprawami nie
zwraca si do innych, bo - na Boga - z moich czynw i gestw nie zamierzam si
tumaczy przed innymi, nawet jeliby to by sam cesarz. Niech mi papa ufa! Zawsze!
Naprawd na to zasuguj!
Do mam tu trosk i problemw zwizanych z utrzymaniem i nie jest mi potrzebna
lektura takich niemdrych listw. Kiedy tu przyjechaem, musiaem sam oy na wasne
potrzeby, ale dziki wysikom i staraniom jako mi si udao. Inni dysponowali pensj.
Ceccarelli wicej zarobi ode mnie, ale wszystko przepuci. Gdybym postpowa
podobnie, nie mgbym zaryzykowa podania si do dymisji. Nie ma w tym mojej winy,
e jeszcze papa nie dosta pienidzy4 - to wina zego sezonu. Prosz wic o cierpliwo,
mnie rwnie troch tej cierpliwoci si naley. Na Boga! - naprawd o papie nie
zapomn!

W okresie afery z arcybiskupem5 prosiem o przysanie ubrania. Tutaj miaem tylko

czarny garnitur, ale aoba si skoczya, zrobio si ciepo, a ubrania nie nadchodziy.
Musiaem wic co sobie sprawi. Nie mogem przecie chodzi po Wiedniu, jak jaki
lump, zwaszcza w mojej sytuacji. Moja bielizna budzia lito. aden lokaj nie nosi tu
koszul z ptna tak podego, jak moje. Dla mczyzny to rzecz ogromnie bolesna. A
wic - nowe wydatki.
Miaem tylko jedn uczennic6, ale nie byo jej przez trzy tygodnie, wic znowu
straciem pienidze. Tutaj pierwsz zasad jest, e nie trzeba si znia, inaczej jest si
zgubionym na zawsze. Im bardziej jest si impertinenty tym wicej ma si wzgldw.
Z otrzymanych listw wnosz, e papa uwaa, i ja si tu tylko bawi. Jak bardzo si
papa myli! Mog powiedzie, e nie mam tu adnych, ale to absolutnie adnych
przyjemnoci, z wyjtkiem jednej, e ju nie jestem w Salzburgu. Spodziewam si, e do
zimy wszystko jako si uoy, a wtedy na pewno nie zapomn o moim dobrym ojcu.
376

377

Jeli uznam, e sytuacja jest korzystna, zostan tu duej, a jeli nie -. moe pojad do
Parya7. Co papa o tym myli?
ycz papie wszystkiego dobrego, 1000 razy cauj rce, z caego serca pozdrawiam
kochan siostr i pozostaj na zawsze
posusznym synem
Wolfgang Amade Mozart
PS. Pozdrowienia dla Dukw8. Przy okazji prosz mi przysa ari dla Paumgarten
oraz rondo dla Duek i dla Ceccarellego 9.
B/D 621
' Ton tego listu nie jest zwyczajny, wyranie wskazuje, e syn zdecydowanie uwalnia si
spod kurateli "wszechwiedzcego i zawsze majcego racj" Leopolda. Od tej pory
(mimo wci powtarzanej, jak jakie zaklcie, formuy "posuszny syn") Mozart jest
zdecydowany samodzielnie kierowa swym losem.
2 Mieszkanie przy Graben (obecnie nr 17), w I dzielnicy Wiednia, znajdowao si o dwa
kroki od Placu w. Piotra, a wic od mieszkania Weberw, ktrych Mozart najpewniej w
dalszym cigu widywa codziennie.
Dom przy Graben zamieszkiwali bardzo znani ludzie, m.in. Adam Isaac Arnsteiner _
bogaty i wyksztacony yd wiedeski, jeden z pierwszych starozakonnych
przyjmowanych na dworze cesarskim.
3 List nr 165 lub 166.
4 Chodzi o obiecanych 30 dukatw, ktrych, jak si zdaje, Wolfgang nigdy ojcu nie
wysa.
5 Ksi arcybiskup Hieronim Colloredo.
6 Hrabina Maria Karolina Thiennes de Rumbeke - patrz: 140/18.
7 Mozart bierze wic pod uwag, e jego przyszo w Wiedniu nie bdzie rowa.
8 Josepha Duek i jej m Franz Xaver Dusek przebywali w Salzburgu z wizyt u
rodziny.
9 Aria dla hrabiny Paumgarten Misera, dove son! - Ah, non son'io che parlo (K-369) patrz: 124/5; scena dla Josephy Dusek Ah, lo, previdi - Ah, t'invola agl'occhi miei (K272); scena dla Ceccarellego A questo serw deh vieni - Or che U cielo a me ti rende (K374).
168. DO OJCA W SALZBURGU

Wiede, 12 wrzenia 1781

Mon tres cher Pere!
(...) Niech Daubrawaick1 przyjeda jak najszybciej z muzyk, bo panna Auernhammer
strasznie mnie piuje o te koncerty na dwa fortepiany2. () Zdaje si, e pisaem
niedawno, i maj tutaj wystawi dwie opery Glucka - Ifigeni po niemiecku i Alcest
po wosku3. Gdyby wystawiono jedn, to rozumiem, ale dwie jednoczenie, to chyba
przesada. (...) Autor niemieckiego przekadu Ifigenii to znakomity poeta 4, chtnie
dabym mu do przetumaczenia moj oper z Monachium, a przy okazji zmienibym rol
Idomenea na gos
378

basowy (dla Fischera) i wprowadzi inne zmiany, dostosowujc je do stylu

francuskiego5. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 624
' Radca Johann Baptist Anton Daubrawa von Daubrawaick, syndyk kapituy w katedrze
w Salzburgu; z racji swych funkcji czsto jedzi do Wiednia i, jak si wydaje,
podejmowa si roli porednika i kuriera midzy Leopoldem a Wolfgangiem. Mozart
prosi ojca o przesanie swoich utworw na dwa fortepiany (K-358, K-365, K-242) oraz
mszy: K-275, K-3I7 i K-337.
2 Josepha Auernhammer chciaa gra z Mozartem Koncert na dwa fortepiany (K-365) i
dwufortepianow wersj Koncertu na trzy fortepiany (K-242).
3 Ifigeni na Taurydzie (1779) Glucka w nowej inscenizacji wystawiono w Wiedniu 23
padziernika 1781, a Alcest (1767) - 3 grudnia 1781.
4 Johann Baptist Ahdnger (1755-1797); pniej zosta sekretarzem teatru dworskiego.
By rwnie masonem - czonkiem loy "ur wahren Eintracht".
5 Idomeneo, re di Creta (K-366). Planowane zmiany Mozart wprowadzi dopiero w roku
1786 przy okazji prezentacji opery w prywatnym teatrze ksicia Auersperga.
169. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 19 wrzenia 1781
Ma tres chere Soeur!
Od papy1 dowiedziaem si, e bya chora, co mnie bardzo zmartwio. Przez dwa
tygodnie braa kpiele, czyli e chorowaa od dawna, a ja nic o tym nie wiedziaem!
Chciabym ci szczerze napisa wanie na temat tych twoich cigych niedyspozycji.
Kochana siostro, uwierz mi (a mwi to najpowaniej na wiecie), e dla ciebie
najlepsz kuracj byby m. Miaby on zbawienny wpyw na twoje zdrowie i wanie
dlatego yczybym sobie z caego serca, by jak najprdzej wysza za m.
W ostatnim licie zrugaa mnie zbyt delikatnie2. Wstydz si, kiedy o tym pomyl, bo
nie mam adnego wytumaczenia. Gdy otrzymaem twj list, od razu zaczem ci
odpisywa, ale nie skoczyem, a w kocu list podarem. Jeszcze nie nadszed czas,
ebym mg ci pocieszy z wikszym przekonaniem. Ale myl, e czas ten nadejdzie.
Posuchaj zatem, jakie jest moje zdanie. Wiesz, e pisz oper3, a to, co Ju napisaem,
miao duy sukces. Znam dobrze publiczno i dlatego mam nadziej, e opera si
spodoba. Jak dobrze pjdzie, bd tu rwnie wysoko ceniony jako kompozytor, jak teraz
jestem ceniony jako pianista.

Jak si skoczy zima, lepiej bd wiedzia, na czym stoj, i nie wtpi, e moja sytuacja
bdzie wtedy dobra.
379
-Dla ciebie i dla d'Ippolda4 z trudem bdzie mona co znale w Salz, burgu, mona
nawet powiedzie, e raczej na pewno nic si nie znajdzie. Czy nie mgby on czego
przedsiwzi tutaj, w Wiedniu? Chociaby tylko dla siebie? Trzeba mie jaki pomys.
Jeli uzna, e tak, to niech mi szybko napisze i powie, w jakim kierunku naley dziaa.
Ze swojej strony postaram si zrobi wszystko, co moliwe, bo bardzo mi na tym zaley.
Jeli si uda to bdziecie si mogli pobra.
Moesz mi wierzy, e tutaj z atwoci zarobisz duo pienidzy wystpujc na przykad
na akademiach oraz dajc lekcje. Bd o ciebie nieustannie zabiega i dobrze ci zapac.
Ale ojciec rwnie powinien zostawi swoj posad i przyjecha tu z tob. Bylibymy
znw razem i szczliwi. Innego wyjcia nie widz.
Zanim jeszcze wiedziaem, jak maj si sprawy midzy tob i d'Ippoldem pomylaem o
czym dla ciebie. Niestety ojciec stan na przeszkodzie.
Chciabym, eby mg ju odpocz, eby nie musia o nic zabiega ani si martwi.
Dziki dochodom twojego ma, twoim i moim moglibymy bez trudu zapewni ojcu
spokojne i szczliwe ycie. Pomw o tym z d'Ippoldem i napisz mi szybko, co o tym
sdzicie. Im szybciej si tym zajmiemy, tym lepiej. Najwicej bd mg zdziaa
poprzez rodzin Cobenziw5, ale musz szybko wiedzie, co i jak.
(...) Ju kocz, bo jeszcze musz napisa do papy. Wszystkiego dobrego kochana
siostro! Mam nadziej, e najbliszy list od papy przyniesie mi dobre wiadomoci na
temat twojego zdrowia, a list od ciebie mi je potwierdzi. Adieu. Cauj ci loo razy,
twj kochajcy brat
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D 625
Pord listw do siostry ten jest wyjtkowy - napisany w tonie bardzo osobistym, wolny
od
nic nie znaczcych formuek i artw, ktrych peno jest w innych listach do Nannerl.
' List ten zagin, podobnie jak list od Nannerl, o ktrym Mozart wspomina niej.
2 Zapewne Nannerl alia si, e Wolfgang rzadko do niej pisuje.
3 Uprowadzenie z seraju (K-384).
4 Franz Armand d'Ippold - kapitan armii cesarskiej, majordom paziw, a pniej
dyrektor Collegium Virgilianum w Salzburgu, gimnazjum przeznaczonego dla
modziey szlacheckiej. Chcia si oeni z Nannerl, ale Leopold, uznajc e jest zbyt
biedny, sprzeciwi si temu maestwu.
5 Mozart sdzi, e hrabia Cobenzl bdzie mg pomc d'Ippoldowi w znalezieniu
posady w Wiedniu.
170. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 26 wrzenia 1781
Mon tres cher Pere!
Daruje papa, e naraziem go na zapacenie suplementu za list S ale nie majc nic
wanego do napisania pomylaem, e zrobi papie przyjemno, przesyajc ma idee
mojej opery2.
Pocztkowo opera miaa si zacz od monologu, ale poprosiem Stephaniego3, eby to
zmieni i przerobi monolog na arietk4, a potem, po krtkiej pieni Osmina, eby
zamiast rozmowy midzy dwiema osobami byl duet5. Rol Osmina przeznaczylimy dla

pana Fischera6, znakomitego basa, o ktrym arcybiskup powiedzia kiedy, e ma glos

zbyt niski, a ja go zapewniem, e nastpnym razem bdzie piewa wyej. Trzeba go
wic wykorzysta, tym bardziej, e cieszy si tu wielkim uznaniem suchaczy. Ot
pocztkowo Osmin waciwie nic nie mia do zapiewania, poza krtk pieni i
finaowym tercetem7. Teraz ma ju ari w I akcie8 i bdzie mia ari w II akcie9 (...)
Papie posaem tylko jej pocztek i koniec - mam nadziej, e zrobi dobre wraenie. W
tej arii wykorzystuj pikne niskie rejestry Fischera, nie troszczc si, co o tym pomyli
Midas z Salzburga10.
Drum beym Barte des Propheten etc.n jest oczywicie w tym samym tempie, ale nuty s
szybkie, poniewa jego gniew coraz bardziej si wzmaga - allegro assai.
Kiedy si myli, e to ju koniec arii, pojawia si cig dalszy, ktry niezawodnie
powinien wywoa pikny efekt, ale ju w innym rytmie i w innej tonacji, bo czowiek,
ktry jest tak zagniewany, przekracza wszelk miar i wszelkie granice, i sam siebie nie
poznaje. Muzyka powinna wic zrobi to samo.
Namitnoci, nawet gwatowne, nigdy nie powinny przekracza granic dobrego smaku,
a muzyka w sytuacji nawet najbardziej koszmarnej, nie powinna by przykra dla uszu,
przeciwnie - powinna im sprawia przyjemno, bo muzyka zawsze powinna by
muzyk.
Nigdy na przykad nie uyem tonacji sprzecznej z F-dur (w tej tonacji jest aria), tylko z
ni spokrewnionej, nie najbliszej (na przykad w d-moll), lecz bardziej odlegej (amoll)12.
Przejdmy teraz do arii Belmonta, w A-dur - O wie dngstlich, o wie feurig13 - o sercu
bijcym z mioci. Czy wie papa, jak to wyrazi? Za pomoc dwojga skrzypiec w
oktawie. Dla tych, co j syszeli, jest to aria favorite. Dla mnie take. Zostaa w caoci
napisana na gos Adambergera14. Syszy si w niej i czuje niepokj i drenie, widzi si
falujc pier (co oddaem za pomoc crescenda), sycha szepty i wzdychania
(pierwsze 'skrzypce z sordinami i fletem unisono).
38i
W chrze janczarw15 jest wszystko, czego mona oczekiwa od chru janczarw. Jest
krtki i wesoy - cakowicie skomponowany z myl o wiedeczykach.
Piszc ari Konstancji16, mylaem o zwinnym gardzioku Mademoiselle Cavalieri.
"Trennung war mein banges loos, und nun schwimmt mein Aus in Thranen" staraem si
wyrazi w sposb moliwy w arii bravoura d 1'italienne. Sowo "hui" zamieniem na
"schnell": "Doch wie schnell schwand meine Freude" etc. Nie wiem, o czym myl nasi
niemieccy poeci ale chyba nic nie pojmuj z teatru, bo przecie w operze nie mona
wyraa si tak, jakby si woao na winie: "Hui Sau!"17.
A teraz tercet, czyli koniec aktu I. Pedrillo przedstawia swojego pana jako architekta,
aby mu umoliwi spotkanie w ogrodzie z Konstancj, ktr Pasza wzi do suby. Ale
nadzorca Osmin nie chce o niczym sysze, jest ordynarnym gburem i miertelnym
wrogiem kadego obcego, tote nie wpuszcza go do ogrodu.
Jak ju wspomniaem, pocztek jest krtki; do tekstu, ktry bardzo mi si podoba,
napisaem adn rzecz na trzy gosy. A zaraz potem wchodz w D-dur pianissimo, eby
mc zrobi na kocu duo haasu. To doskonale pasuje do finau aktu, bo im goniej,
tym lepiej i im krcej, tym lepiej. Ludzie nie powinni mie czasu ochon, zanim nie
zaczn klaska.

Z uwertury tylko 14 taktw18. Jest bardzo krtka i nieustannie skacze od piano doforte.
Przy/ort zawsze wraca muzyka turecka, co wprowadza klimat takiego podniecenia, e
nikt na pewno nie zanie, nawet jeli przez ca noc nie zmruy oka.
Czuj si teraz jak deser przed musztard - miny ju trzy tygodnie, jak napisaem I akt
i ari z aktu II (...), i nic wicej nie mog zrobi, bo caa historia musi by przerobiona,
zreszt na moje danie.
Na pocztku III aktu jest kwintet19 charmant, czy raczej fina, bo wolabym umieci go
na kocu II aktu. eby to jednak zrobi, musiabym wiele zmieni, cznie z
wymylaniem nowej intrygi.
Ale Stephanie ma tak duo pracy, e musz by cierpliwy. Wszyscy na niego narzekaj.
Moliwe, e rwnie dla mnie jest miy tylko w mojej obecnoci, ale libretto sporzdza
dokadnie tak, jak sobie tego ycz, a na Boga, niczego mi wicej nie trzeba!
Ju tyle jest plotek na temat tej opery, e..., ale tak chyba by musi! (...)
W. A. Mozart
B/D 629
1 Mozart wysia ojcu paczk z "prbk" partytury swojej opery.
2 Uprowadzenie z seraju (K-384).
3 Johann Gottiieb Stephanie - librecista Uprowadzenia z seraju.
4 Aria Belmonta Hier soli ich dich denn sehen (nr i).
:> Fo zmianie bdzie to duet usmma i .Heimonia v erwunscnt sezsi au sarni, uci.min
^icuc 1^11. ).
6 Johann Ignaz Ludwig Fischer - patrz: 163/6.
7 Tercet (Belmont-Pedrillo-Osmin) Marsch, marsch, marsch! trolli euch fort! (nr 7).
8 Aria Osmina Solche hergelaufne Laffen (nr 3).
9 Plan ten nie bdzie zrealizowany, bo w II akcie Osmin nie ma arii.
10 Tak nazywa Mozart swego byego zwierzchnika ksicia-arcybiskupa Hieronima
Colloredo, najpewniej majc na myli ole uszy Midasa.
n "Na brod proroka...", z arii Osmina (nr 3).
12 Tonacj rwnoleg do F-dur jest d-moll (pokrewiestwo paralelne), ale Mozart
wybra a-moll, ktra w stosunku do d-moll (rwnolegej do F) pozostaje w tzw.
pokrewiestwie tcwintowym.
13 "Z jakim niepokojem i pasj...", aria Belmonta (nr 4).
14 Johann Valentin Adamberger - patrz: 143/6.
15 Chr Singt dem grossen Bossa Lieder (nr 5).
16 Aria Konstancji Ach, ich liebte, war so glucklich (nr 6) dla Cateriny Cavalieri.
17 Mozart zastpi sowo "hui" ("szybko") synonimem "schnell" poniewa pierwsze z
nich kojarzyo mu si z zawoaniem winiopasa: "Hui Sau!" (szybko winio!)
18 Tyle Mozart wysia ojcu.
19 Mozart pisze o tym, co ostatecznie bdzie kwartetem (Konstancja-Blonda-Bel-montPedrillo) Ach Belmonte! Ach mein Leben! (nr 16) w finale II aktu.
171. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 6 padziernika 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Nie mog dalej pracowa nad oper i zaczynam ju traci cierpliwo. Oczywicie
komponuj inne rzeczyl, bo passion mnie nie opuszcza i cztery dni starcza mi na co, na
co zazwyczaj potrzeba dwch tygodni. W cigu jednego dnia skomponowaem ari (w

A-dur) dla Adambergera i (w B-dur) dla Cavalieri oraz tercet, a zanotowaem to w cigu
ptora dnia2.
Nic by to zreszt nie dao, gdyby opera ju bya skoczona, bo i tak musz czeka na
wystawienie oper Glucka3, przy ktrych jest jeszcze wiele do
zrobienia.
Rwnie Umauff4 musi czeka ze swoj gotow oper, ktrej powici rok. Ale niech
papa nie myli, e jest dobra, skoro komponowa j cay rok. Mwic midzy nami, jest
to robota na 14-15 dni. Zwaszcza dla niego, ktry przecie zna na pami ca gr
oper! Wystarczyo tylko usi i napisa, co te zapewne zrobi..., o czym si mona
przekona po jej usyszeniu! Trzeba te wiedzie, e zaprosi mnie do siebie w sposb
peen kurtuazji (to znaczy na swj sposb), abym jego opery wysucha, dodajc:
Niech pan nie myli, e to jest warte paskiego trudu, nie jestem tak zrczny, ale robi,
co mog".
Potem si dowiedziaem, e powiedzia rwnie: "Mozart to niewtpliwie wcielony
diabe, ma diaba w gowie i w palcach. Moj oper napisan tak
382

383

miserable, e sam mog ) z trudem odczyta, zagra tak, jakby j sarn skomponowa".
(...)
W. A. Mozart B/D 631
1 Midzy innymi Serenad Es-dur na instrumenty dte (K-375).
2 Ari Belmonta O wie dngstlich, o wie feurig (nr 4), ari Konstancji Ach, ich liebte,
war so glucklich (nr 6) i tercet (Belmont-Pedrillo-Osmin) Marsch, marsch, marsch (nr
7).
3 Ifigenia na Taurydzie i Alceste.
4 Ignaz Umiauff (1746-1796) jako kapelmistrz teatru operowego znal na pami
wszystkie opery wystawiane w jego teatrze. Mozart sugeruje, e swoje pomysy czerpa
z dzie innych kompozytorw. Jego opera miaa tytu Das Irriicht oder Endlich fand er
si.
172. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 13 padziernika 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Przejdmy teraz do tekstu opery. Odnonie pracy Stephaniego, ma papa racj1, ale
poezja bardzo si wie z cechami charakteru tego gupiego, grubiaskiego i zego
Osmina. Wiem dobrze, e wersyfikacja nie jest najlepsza, ale w tym wypadku tak
dobrze pasuje do moich pomysw muzycznych, ktre od dawna chodziy mi po gowie,
e niezawodnie musiaa mi si spodoba, i mog si zaoy, e na przedstawieniu nikt
nie bdzie narzeka.
Co si tyczy tekstu samej sztuki, to naprawd nie mam do niego zastrzee. Tekst arii
Belmonta O wie dngstlich etc. nie mgby by napisany lepiej dla muzyki. Niedobre jest
tylko "hui" i "Kummer ruht in meinem Schoos" (bo przecie "zmartwienie" {Kummer}
nie moe "spoczywa" {ruht}')2, aria te nie jest za, szczeglnie jej pierwsza cz.
Uwaam, e w operze poezja powinna by posuszn crk muzyki. Dlaczego woskie
opery buffa wszdzie si podobaj? I to pomimo aosnych librett? Zauwayem to
nawet w Paryu. Poniewa muzyka w nich dominuje, a o caej reszcie si zapomina.
Opera jest tym lepsza i bardziej si podoba, im lepiej opracowany jest jej plan, a sowa
s napisane dla muzyki, a nie dla przyjemnoci jakiego tam ndznego rymu (na Boga!

rymy w niczym nie podnosz wartoci operowego przedstawienia, raczej j obniaj),

czy nawet caych strof, ktre s w stanie unicestwi kady zamys kompozytora. Poezja
jest dla muzyki absolutnie niezbdna, ale rymy dla rymw mog jej tylko zaszkodzi.
Ci, ktrzy traktuj poezj z wielk pedanteri, zawsze przepadaj razem ze swoj
muzyk. Najlepiej jest, kiedy dobry, znajcy si na teatrze
384
kompozytor, Ktry sam )esi w stanie podsuwa pomysy i propozycje, spotKa si z
inteligentnym poet, prawdziwym feniksem. W takim wypadku nie trzeba si obawia
zego przyjcia przez ignorantw.
Poeci przywodz mi na myl trbaczy i ich profesjonalne sztuczki! Jeli my,
kompozytorzy, bdziemy si lepo trzymali regu (ktre kiedy byy suszne, ale wtedy
nie byo niczego lepszego), to bdziemy komponowa muzyk rwnie aosn, jak
aosne libretta oni pisz3 (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 633
1 W licie, ktry zagin, Leopold wyrazi zapewne szereg zastrzee i uwag
krytycznych na temat libretta Uprowadzenia z seraju, do ktrych Mozart si
ustosunkowuje.
2 Fragment arii Konstancji Ach, ich liebte, war so glucklich (nr 6): Kummer ruht in
meinem Schoos = "zmartwienie spoczywa w mym sercu". Mozart jednak nie zmieni
tego pasau.
3 Mozart opowiada si tutaj za wczesnym modernizmem w muzyce, ktry pozwala na
swobodne traktowanie surowych regu muzycznego kontrapunktu spod znaku Padre
Martiniego.
173. DO MARII ANNY THEKLI MOZART W AUGSBURGU
Wiede, 23 padziernika 1781
Ma tres chere Cousine!
Cay czas z niecierpliwoci czekaem na list od mojej drogiej kuzyneczki. Jaki on
bdzie? By taki, jak go sobie wyobraziem1. Ale oto upyny trzy miesice, a ja nie
odpisaem, bo nawet gdyby sta za mn kat z gotowym do ciosu mieczem, to i tak nie
wiedziabym, co, jak, gdzie, dlaczego? Musiaem czeka na list nastpny. Tymczasem,
jak ju zapewne wiesz, zdarzyo si w moim yciu wiele rzeczy wanych, ktre zmusiy
mnie do zastanowienia si, ale przyniosy te mas kopotw, problemw, zmartwie i
trosk. Prawd mwic mogyby one usprawiedliwi to moje dugie milczenie2.
Co do reszty, to musz ci powiedzie, e pogoski, jakie rni ludzie z upodobaniem
rozsiewaj na mj temat, s po czci prawdziwe, a po czci faszywe. Na razie nic
wicej nie powiem. eby ci uspokoi, dodam tylko, ze niczego nie robi bez racji, a
nawet bez solidnych racji.
Gdyby mi okazaa wicej przyjani i zaufania, gdyby zwrcia si do mnie
bezporednio (a nie do innych, czy nawet gorzej!), to..., zamilczmy Jednak! Tak wic,
gdyby zwrcia si do mnie bezporednio, z pewnoci Wiedziaaby wicej ni inni, a
nawet - jeli to w ogle moliwe - wicej Jli ja sam3. (...)
^5 - Mozart
385

Mam nadziej, droga kuzynko, e teraz nasza correspondence ruszy w najlepsze! eby
tylko listy nie byy dla ciebie a tak kosztowne!
Jeli mi zrobisz zaszczyt i odpowiesz na mj list, a mam tak nadziej, to bd tak dobra
i wylij go, jak ostatnio, to znaczy na plac w. Piotra, do domu Pod Okiem Opatrznoci,
na II pitro4. Wprawdzie ju tam nie mieszkam, ale na poczcie adres ten znaj tak
dobrze, e jeli kto wyle list pod moim waciwym adresem, dostaj go dzie albo dwa
dni pniej.
Trzymaj si dobrze, moja dobra i droga kuzyneczko! Zachowaj dla mnie tw cenn
przyja, jak ja zachowuj moj dla ciebie.
Twj zawsze szczery kuzyn i przyjaciel
Wolfgang Amade Mozart (...)
B/D 635
To ostatni list Mozarta do Basie. Jego orygina zagin podczas ostatniej wojny.
yczenie
Mozarta, by ich "korespondencja ruszya w najlepsze", nie zostao spenione.
1 List ten zagin.
2 Mozart ma oczywicie na myli swoj dymisj ze suby w Salzburgu.
3 Jest to zapewne aluzja do jego mioci do Konstancji, z ktrej chtnie byby si
kuzynce zwierzy, gdyby mu bya okazaa wicej zaufania i nie suchaa plotek, jakie
najwyraniej dotary ju do Augsburga.
4 To adres Madame Weber i jej crek, co dowodzi, e Mozart widywa si z nimi
codziennie.
174. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 24 padziernika 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Wczoraj bya premiera Ifigenii1, ale ja na niej nie byem, bo eby mie miejsce na
parterze, trzeba byo przyj cztery godziny przed rozpoczciem przedstawienia.
Dzikuj! Sze dni wczeniej prbowaem zarezerwowa numerowane miejsce
siedzce na trzecim balkonie, ale wszystko ju byo zajte. Byem jednak prawie na
wszystkich prbach. (...)
Bardzo posuszny syn
/
W. A. Mozart
B/D 636
1 Ifigenia na Taury cizie Glucka wystawiona w Burgtheater w Wiedniu w wersji
niemieckie)386
175. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 3 listopada 1781
Mon tres cher Pere!
Przepraszam, e nie potwierdziem tego, i dostaem kadencje S ktre przyszy z
ostatni poczt. Najunieniej dzikuj, ale wanie byy moje imieniny2. Kiedy
skoczyem modlitw porann i ju zabieraem si do pisania, zostaem nagle oblony
przez gratulantw.
O i2-ej pojechaem do Leopoidstadtu3 do baronowej Waldstatten4, u ktrej spdziem
dzie imienin.

O 11-e j w nocy obdarowano mnie serenad na 2 klarnety, 2 rogi i 2 fagoty mojej

wasnej kompozycji5. Skomponowaem j na dzie w. Teresy6 dla siostry pani von
Hickel, a szwagierki pana von Hickela7 (nadwornego malarza). To u nich wykonano j
po raz pierwszy. Szeciu grajkw to chudziaki, ale grali bardzo adnie, zwaszcza
pierwszy klarnecista i dwaj waltornici. Gwnie jednak skomponowaem j po to, aby
pan von Strack8, ktry przychodzi do Hickelw codziennie, mg usysze co mojego.
Dlatego te potraktowaem j bardziej powanie. Sukces by cakowity.
W noc w. Teresy zagrali j w trzech rnych miejscach. Ledwie skoczyli gra w
jednym, a ju woali ich gdzie indziej i za kadym razem pacili.
Kazali sobie otworzy bram, stanli na rodku podwrka i, jak ju si miaem
rozbiera, zaskoczyli mnie pocztkowym akordem w Es-dur w najmilszy na wiecie
sposb.
W kadencjach dopisz jeszcze parti drugiego fortepianu i przel je papie.
Byoby dobrze, gdyby moja opera ju bya gotowa, bo Umiauff9 nie moe wystawi
swojej z powodu choroby Madame Weiss10 i Mademoiselle Schindler11.
Musz ju biec do Stephaniego, bo nareszcie co skoczy. (...)
W. A. Mozart
B/D 638
1 Kadencje Koncertu Es-dur na dwa fortepiany (K-365). Leopold skopiowa tylko parti
pierwszego fotepianu (bo partii drugiego nie byo). Wolfgang informuje (niej), e
napisze parti drugiego fortepianu, ktr dotychczas zapewne gra z gowy. Dowodzi
tego autograf kadencji zachowany w Bibliotece Opactwa witego Piotra w Salzburgu,
co ujawni Manfred Hermann w "Katalogu muzykaliw" tej biblioteki (w:
"Schriftenreihe der Internationalen Stiftung Mozarteum", 1970).
2 3i padziernika.
3 Leopoidstadt - wwczas przedmiecie Wiednia, dzi cz II dzielnicy miasta.
4 Baronowa Martha Elisabeth von Waldstatten (1744-1811), z domu Schafer, mieszkaa
w Leopoidstadcie (obecnie Praterstrasse nr 15). W 1762 polubia barona Antona von
Waldstattena (radc stanu, krajczego i czonka rady administracyjnej Dolnej Austrii), ale
ya
38?
o doprowadzenie do mariau z Konstancj. Leopold (z ktrym korespondowaa) mia )"
w duym powaaniu ("Mozart Jahrbuch" 1987/88).
s Serenada Es-dur na sekstet instrumentw dtych (K-375). Nie s znane nazwiska
wykonawcw "chudziakw".
6 15 padziernika.
7 Joseph Hickel (1736-1807), dziki stypendium cesarza studiowa we Woszech, potem
(w 1771) zosta nadwornym malarzem cesarza. Autor ponad 3000 portretw. W 1770
oeni si z Margarethe Wutk, ktrej siostra (Therese Wutka) wysza za brata Josepha,
bya wic jego szwagierk niejako podwjnie.
8 Johann Kilian Strack (1724-1793), syn fryzjera z Moguncji. Jako osobisty kamerdyner
cesarza mia wielkie wpywy na dworze i Mozart za jego porednictwem usiowa
dotrze do monarchy. Niestety by to intrygant, ktry zaszkodzi Mozartowi, Haydnowi i
wielu innym.
Ignaz Umiauff-patrz: 171/4.
10 Anna Maria Weiss - sopranistka w wiedeskiej operze niemieckiej w latach 1779-8i.
n Katharina Schindler - piewaczka.

12 Johann Gottiieb Stephanie Modszy - librecista Uprowadzenia z seraju. Mozart prosi

go o wprowadzenie wielu istotnych zmian w tekcie libretta.
176. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 10 listopada 1781
Mon tres cher Pere!
Tysickrotne dziki za yczenia imieninowe1 - ja ze swej strony, drogi, kochany ojcze,
rwnie przesyam yczenia z okazji imienin2. ycz papie wszystkich dobrych rzeczy,
jakie sobie mona wyobrazi, i wszystkiego, czego mona pragn. Chocia nie niczego papie nie ycz, lecz wszystko sobie. A wic ycz sobie, eby papa by zawsze
zdrowy i y niezliczon ilo lat, dla mego szczcia i ku mojej radoci. ycz sobie, by
wszystko, co czyni i przedsibior, zgadzao si z pragnieniem papy i papie si
podobao, a take ebym nie zrobi niczego, co nie sprawioby papie wielkiej radoci.
Mocno w to wierz, poniewa szczcie syna powinno by ojcu mie3. (...)
Ostatnio rozmawiaem w teatrze z panem Gschwendtnerem4, ktry powiedzia mi, e
zmara pani Spath5. Spodziewam si, e moe jutro znajd w licie papy potwierdzenie
lub zaprzeczenie tej wiadomoci.
Wszyscy czekaj dzi na przybycie ksicia wirtemberskiego6, jutro odbdzie si z tej
okazji reduta, a 25-go - reduta wolna7 w Schnbrunnie. Jest to zarazem powd
niejakiego zamieszania: mwi, e wielki ksi zostanie tylko 10 dni, a dzie witej
Katarzyny (na ktrej cze ma by wydany bal) przypada wedug kalendarza greckiego
8 dopiero 6-go grudnia. Nie wiadomo, jak z tego wybrn.
I jeszcze jedna zabawna historia. W imieniu cesarza powiedziano aktorom, eby kady
wybra sobie jak rol i zagra j przed wielkim ksiciem. Lange 9
388
wybra Hamleta, ale hrabia Rosenberg10, ktry Langego nie lubi, powiedzia, e to
niemoliwe, bo t rol gra zawsze Brockmann11. Kiedy jednak poinformowano o tym
Brockmanna, ten poszed natychmiast do Rosenberga i powiedzia, e nie moe tej roli
zagra i e w ogle nie moe zagra tej sztuki. Dlaczego? Poniewa wielki ksi sam
jest Hamletem12. (...)
Bardzo posuszny syn
W. A. Mozart
B/D 640
1 List z yczeniami Leopolda nie zachowa si. Imieniny Wolfganga przypadaj w dniu
31 padziernika.
2 Imieniny Leopolda - 15 listopada.
3 To pierwsza dyskretna aluzja dotyczca zwizkw (i planw maeskich) Mozarta z
Konstancj.
4 Joseph Franz Xaver Gschwendtner (1740-1800), hofrat. Mozart spotka go w
Burgtheater 3 lub 4 listopada na komedii Ludwiga Schrdera Testament.
s Maria Elisabeth Spath (1753-1781), z domu Haffner, crka Zygmunta Haffnera seniora
(1699-1772) i siostra Zygmunta Haffnera juniora (1756-1787). Zmara i listopada 1781.
Z okazji jej lubu z kupcem Franzem Xaverem Anionem Spathem Mozart skomponowa
Serenad D-dur, tzw. "Haffnerowsk" (K-250).
6 Friedrich Eugen von Wurttemberg by bratem ksit: Karla Eugena i Ludwiga
Eugena, ktrych Mozart spotka w 1766 w Lozannie. W 1766 jego crka Dorothea
Augusta (Maria Fiodorowna) polubia Pawa Piotrowicza, wielkiego ksicia

rosyjskiego. Zim 1781/82 wielki ksi i Maria Fiodorowna przebywali incognito w

Wiedniu (jako hrabiostwo du Nord).
7 Reduty byy balami za zaproszeniami, a reduty "wolne" byy dostpne dla kadego, za
biletami.
8 Dzie w. Katarzyny (patronki carycy Katarzyny II) przypada wedug kalendarza
gregoriaskiego 6-go grudnia, a wedug kalendarza juliaskiego - ii dni wczeniej.
9 Joseph Lange, aktor i malarz, m Alojzy Weber - patrz: 149/5.
10 Hrabia Franz Xaver Wolf Rosenberg-Orsini - patrz: 151/4.
11 Johann Franz Hieronymus Brockmann - aktor i reyser w Burgtheater w Wiedniu.
Hamlet by jego rol popisow.
12 Wielkiego ksicia rosyjskiego Pawa Piotrowicza porwnywano czsto do Hamleta,
bo zosta odsunity od wadzy przez Katarzyn II, co byo przyczyn jego stanw
maniakalno--depresyjnych. Mimo to Hamlet zosta wystawiony w dniu 15 listopada.
177. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 17 listopada 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Wczoraj o 3-ej wezwa mnie arcyksi Maksymilian1. Gdy si stawiem, by w
pierwszym pokoju, sta przy kominku i czeka. Jak mnie
389

zobaczy, natychmiast wyszed mi na spotkanie i zapyta, czy tego dnia nie jestem
przypadkiem zajty.
- Ale nie. Wasza Krlewska Wysoko - odpowiedziaem - w kadym razie dla mnie to
wielki honor, e Waszej Krlewskiej Wysokoci mog zoy uszanowanie.
- Ale, nie chciabym enowa.
Powiedzia, e wieczorem ma zamiar urzdzi koncert dla ksit wirtem-berskich2.
Prosi, abym zechcia si stawi o 6-ej, jak ju bd wszyscy. Tak wic wczoraj graem.
Komu Bg daje urzd, daje mu te rozum - tak jest te z arcyksiciem3. Nim zosta
klech, by bardziej dowcipny i bardziej byskotliwy, mwi mniej, ale mdrzej. Gdyby
go jednak papa zobaczy teraz! Gupota wyziera mu z oczu. Gada i rozprawia bez koca,
a wszystko falsetem, a mu szyja nabrzmiewa. Sowem - jegomo cakiem odmieniony.
Natomiast diuk wirtemberski to pan charmant, podobnie diuszesa i ksina4. A ksi i8-letnia tyka - to prawdziwe ciel. (...)
Bardzo posuszny syn
W. A. Mozart
B/D 641
1 Arcyksi Maksymilian Franciszek (1756-i8oi), najmodszy syn cesarzowej Marii
Teresy. Pocztkowo przeznaczony do kariery wojskowej, ktr uniemoliwia powana
choroba, pniej zosta duchownym, a w 1780 - wielkim mistrzem zakonu

krzyackiego. Od 1781 by kurfirstem i arcybiskupem Kolonii, potem take kurfirstem

Moguncji, gdzie zaoy uniwersytet.
2 Ksi (diuk) Fryderyk Eugeniusz von Wlirttemberg i ksina (diuszesa) Friederike
Dorothea, crka margrabiego Friedricha Wilhelma von Brandenburg-Schwedta. Nie jest
znany program tego koncertu.
3 Arcyksi Ferdynand von Wlirttemberg (1763-1834).
4 Ksiniczka Elbieta Wilhelmina Luiza von Wlirttemberg (1767-1790), narzeczona
syna wielkiego ksicia Toskanii Leopolda (pniejszego cesarza Leopolda II) Franciszka, a wic bratanka cesarza Jzefa II, take przyszego cesarza.
178. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 24 listopada 1781
Mon tres cher Pere!
Wczoraj byem na akademii u Auernhammerw1. (...) Byli tam rwnie hrabina Thun2
(ktr ja zaprosiem), baron Van Swieten3, baron Gudenus4? bogaty yd przechrzta
Wetzlar5, hrabia Firmian 6 oraz pan von Daubrawalck z synem7. Wykonalimy8
Concert a due9 i sonat na dwa10, ktr skomponowaem specjalnie na t okazj. Oba
utwory bardzo si podobay. Ten
390
ostatni przel papie przez pana von UauDrawacKa, Ktry powieuziai, ze dumny jest z
tego, i bdzie go mia w swym kufrze. Powiedzia to Daubrawaick syn - nb.
salzburczyk. A po wyjciu ojca powiedzia jeszcze na gos: "Jestem dumny, e jestem
pana wspziomkiem. Dla Salzburga to wielki zaszczyt. Mam nadziej, e sytuacja
zmieni si tam na tyle, e bdziemy mogli mie pana znowu. Nie dopucimy wtedy,
eby pan odszed". Na co ja odpowiedziaem: "Ojczyzna ma do mnie prawo
najpierwsze". (...)
Ten niedwied - wielki ksi11 ju jest tutaj. Jutro w Schnbrunnie bdzie Alcesta12
(po wosku), a potem - wolna reduta.
Zapoznaem si z popularnymi pieniami rosyjskimi - chciabym napisa wariacje13.
Moje sonaty14 ju si ukazay, przy najbliszej okazji wyl je papie. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 644
1 Johann Michael Auernhammer - patrz: 140/27.
2 Hrabina Maria Wilhelmine Thun-Hohenstein - patrz: 140/16.
3 Baron Gottfried Bernhard Van Swieten - patrz: 190/3.
4 Baron Johann Baptist Franz von Gudenus (1721-1786), meloman; mia 3 crki, jedna z
nich bya pianistk.
5 Baron Kari Abraham Wetzlar von Plankenstern (1716-1799), kupiec, zrobi majtek
zaopatrujc armi. W 1777 przyj chrzest, a w 1778 otrzyma tytu szlachecki. Polubi
Eleonor Freystadter, z ktr mia 8 dzieci. Z czwrk z nich Mozart utrzymywa bliskie
kontakty, szczeglnie z Rajmundem - bankierem, u ktrego mieszka przez kilka
miesicy (na przeomie 1782/83) w tak zwanym maym domu Herbersteina na III
pitrze. W 1783 Rajmund by ojcem chrzestnym pierwszego syna Mozarta, Rajmunda
Leopolda. W jego domu Mozart pozna Lorenza Da Ponte.
6 Hrabia Ernst Firmian (1752-1789), radca cesarski.
7 Johann Baptist Anton Daubrawa von Daubrawaick (patrz: 168/1) i jego syn - Franz
Anton Daubrawa von Daubrawaick (1763-1836).
8 Mozart i Josepha Auernhammer.

9 Koncert Es-dur na dwa fortepiany (K-365).

10 Najprawdopodobniej Sonata D-dur na dwa fortepiany (K-448), ale nie ma tu
jednomylnoci. Gerhard Croll wysun hipotez (w: "Mozart Jahrbuch" 1964), e
chodzi o Larghetto i Allegro (nieobecne w Katalogu Koechla), ktre odnalaz w 1963
roku w archiwum w Kremnicy w Czechosowacji. Mozart uy okrelenia "sonata na
dwa" [eine Sonat in zweyen], co mogoby oznacza "w dwch czciach", a nie "na
dwa fortepiany", gdy to ostatnie najczciej okrela terminem "Sonat a due".
Odnaleziony przez Crolla autograf jest jednak zbyt fragmentaryczny i nie pozwala tej
kwestii rozstrzygn.
11 Wielki ksi rosyjski Pawe Piotrowicz - patrz: 176/6.
12 Alcest Glucka wystawiono w Schnbrunnie po wosku 25 listopada. Tydzie
pniej (3 grudnia) wystawiono j w Burgtheater. Wielki ksi Pawe oraz ksi
wirtemberski Fryderyk Eugeniusz odwiedzili wwczas chorego Glucka w domu, aby mu
pogratulowa.
13 Mozart mia nadziej, e wielki ksi rosyjski zechce go posucha.
14 Sonaty na skrzypce i fortepian (K-296, K-376, K-377, K-378, K-379 i K-38o).
Mozart wysa je ojcu 15 grudnia.
391
179. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 5 grudnia 1781
Mon tres cher Pere!
(...) Wielki ksi1 zostanie a do Nowego Roku i cesarz si martwi e bdzie go musia
tak dugo zabawia. Cho jak si zdaje, nie amie sobie tym zbytnio gowy, bo wcale go
nie zabawia. (...)
Na balu w Schnbrunnie2 zdarzya si okropna confusion, co zreszt, nie bdc
jasnowidzem, mona byo przewidzie, obserwujc niezwyke doprawdy
przygotowania.
Pan Ego (czyli ja), nie bdc amatorem cisku, przepychanek, torowania sobie drogi
okciami i rozdawania kuksacw na prawo i lewo, choby nawet cesarskich, na bal nie
poszed. Kwatermistrz dworu Strobel mia rozprowadza bilety, ktrych ilo ustalono
na 3000. Powiedziano, e kady si moe zapisa. (...) I tak na balu peno byo fryzjerw
i pokojwek. (...)
Do kontredansa wielk ksin3 poprowadzi sam cesarz. Utworzyy si dwa szeregi
zoone z noblesse - Rzymianie i Tatarzy... Ale w pewnym momencie wiedeski plebs,
ktry jest grubiaski z natury, zacz si tak strasznie pcha, e porwa wielk ksin,
wcigajc j w rodek tumu tancerzy. Cesarz zacz tupa nogami, kl jak prawdziwy
lazzarone4, odpycha od siebie motoch i rozdawa ciosy na prawo i lewo. Wgierska
stra staraa si mu pomc, by zrobi miejsce, ale j przepdzi. Dobrze mu tak, bo nic
si na to nie poradzi - plebs zawsze pozostanie plebsem. (...)
Napisa papa, e powinienem pomyle o tym, i moja dusza jest niemiertelna. Ja nie
tylko o tym myl, ja w to wierz, bo gdyby nie to, jaka byaby rnica midzy
czowiekiem a zwierzciem? A poniewa to wiem i w to wierz, nie mogem speni
wszystkich ycze papy, tak jak papa myla5. (...)
Wolfgang Amade Mozart
B/D 646
1 Wielki ksi rosyjski Pawe Piotrowicz - patrz: 176/6.
2 Ten bal (wolna reduta) odby si 25 listopada w paacu w Schnbrunnie.

3 Wielka ksina rosyjska Maria Fiodorowna - patrz: 176/6.

4 "wczga, ebrak, hukaj" (wos.).
5 Leopold zada od syna wyjanie, co znaczy to ostatnie zdanie (list B/D 647). Skoni
to Mozarta do przyznania si ojcu do mioci do Konstancji i do zamiaru polubienia jej.
392
180. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 15 grudnia 1781
(...) Co do ksinej wirtemberskiej, to sprawa upada1. Wszystko popsu sam cesarz2 dla niego liczy si tylko Salieri3. Arcyksi4 zaproponowa mnie, a ona powiedziaa,
e gdyby to od niej zaleao, to nikogo innego by nie wzia, ale cesarz - z powodu
piewu - poleci jej Salieriego. I ona bardzo tego auje. (...)
Kochany ojcze, da papa ode mnie wyjanienia sensu zdania na kocu listu5.
Tak bardzo i od dawna chciaem otworzy przed pap serce, ale baem si zarzutu, e
myl o tych rzeczach w nieodpowiedniej chwili, chocia mylenie o tym nigdy nie jest
nie w por. Tymczasem staram si tu zdoby co staego, bo majc co takiego, mona
y bardzo dobrze..., a potem si oeni! Czy ta myl papy nie przeraa?
A wic kochany, dobry ojcze, prosz posucha!
Niejako zostaem zmuszony wyjawi swoje pragnienia, prosz wic pozwoli, e teraz
przedstawi swoje racje, solidne racje!
Natura odzywa si we mnie rwnie mocno, jak u innych, moe nawet mocniej ni u
wielu barczystych prostakw. Nie mog y tak, jak yje dzi wielu modych. Po
pierwsze, dlatego e nazbyt jestem przywizany do religii, po drugie, e zbyt kocham
swych blinich, a moje uczucia s zbyt uczciwe, aby sobie pozwoli na baamucenie
jakiej niewinnej dziewczyny, a po trzecie - zbyt wielk czuj odraz, wstrt i strach
przed chorob, bo nadto sobie ceni zdrowie, eby si zabawia z dziewcztami lekkich
obyczajw. To jest te powd, dla ktrego nigdy jeszcze (mog to przysic!) nie miaem
tego rodzaju kontaktw z kobietami. Gdyby byo inaczej, wcale bym tego przed pap nie
kry, bo dla mczyzny ulec to rzecz naturalna, a ponadto raz ulec to po prostu da
dowd zwyczajnej saboci, cho nie odwaybym si przyrzec, e na tej chwilowej
saboci by si skoczyo. Ale mog przysic na ycie i na mier, e dotychczas nigdy
jeszcze...
Wiem jednak, e ten powd (cho wielce istotny) nie moe wystarczy. Mj
temperament sprawia, e zawsze bardziej pociga mnie spokj rodzinnego ogniska ni
zgiek..., nigdy te - od wczesnego dziecistwa - nie umiaem dba o swe codzienne
sprawy, na przykad o moj bielizn, moje ubranie etc. Tote myl, e niczego mi tak
nie potrzeba, jak ony. Zapewniam Pap! Ile to mona by unikn niepotrzebnych
wydatkw? Prawda, e w ich miejsce pojawi si nowe, te jednak s do przewidzenia i
trzeba si z nimi liczy, ale ycie ma si uporzdkowane. W moim przekonaniu
czowiek samotny yje jakby tylko w poowie. Do ju o tym mylaem i wszystko
Fozwayem. Inaczej myle nie mog.
A teraz - kto jest przedmiotem mojej mioci? Niech si papa nie
393
denerwuje! Chyba nie Weberwna? A jednak Weberwna! Nie Jzefa6, ani nie Zofia7,
ale Konstancja8 - ta rodkowa.
W adnej rodzinie nie spotkaem takiej rnorodnoci charakterw Najstarsza jest
leniwa, wulgarna i faszywa, bardziej przebiega od lisa Langowa9 jest faszywa i

zoliwa, a przy tym kokietka. Najmodsza jest jeszcze zbyt moda, eby w ogle czym
by. To mie stworzenie, lecz poche! Niech j Bg strzee przed uwodzicielem.
Za to rodkowa, czyli moja dobra i droga Konstancja - mczennica tego domu, ktra
moe wanie dlatego ma najlepsze serce - jest ze wszystkich najzrczniejsza, sowem:
najlepsza. To ona zajmuje si w domu wszystkim chocia nigdy nie s z niej
zadowolone. O, mj dobry ojcze! Mgbym zapisa cae stronice, by odmalowa
wszystkie przykroci, jakie j i mnie tu spotkay. Jeli papa zechce, zrobi to nastpnym
razem. Ale zanim uwolni pap od mojego gadulstwa, musz go najpierw zapozna z
charakterem mojej kochanej Konstancji.
Nie jest brzydka, cho nie jest te pikna. Jej caa uroda to para malekich czarnych
oczu i adna figurka. Nie ma lotnego umysu, lecz dosy zdrowego rozsdku, by sprosta
obowizkom ony i matki. Pienidzy zbyt lekko nie wydaje - to absolutna nieprawda.
Przeciwnie, przywyka ubiera si skromnie, bo ta niewielka pomoc, jak matka daje
swym crkom, nigdy jej nie przypadnie, lecz siostrom. To prawda, e lubi si nosi
adnie i czysto, ale bez adnej ekstrawagancji. Sama potrafi zrobi niemal wszystko, co
jest potrzebne kobiecie. Codziennie sama si czesze10, zna si na gospodarstwie, a serce
ma najlepsze na wiecie. Kocham j z caego serca i ona mnie kocha!
Nieche wic papa powie, czy mgbym sobie yczy lepszej ony? A musz doda, e
kiedy porzuciem sub u arcybiskupa, jeszcze jej wtedy nie kochaem. Mio zrodzia
si dziki jej czuej trosce i opiece, kiedy u nich mieszkaem.
Niczego tak nie pragn, jak zdoby co staego, co, mam nadziej, z bosk pomoc si
stanie. Nie przestan wic prosi papy, aby pozwoli mi uratowa t nieszczliw11 i
uczyni j szczliw, a zarazem uszczliwi samego siebie, a take - musz to
powiedzie - nas wszystkich, bo przecie kiedy ja jestem szczliwy, to papa chyba te?
Poowa z tego, co bd mia, bdzie dla papy.
Otworzyem przed pap serce i wyjaniem sens moich sw. (...)
Posuszny syn
W. A. Mozart
(Postscriptum do siostry)
Ma tres chere Soeurf Oto sze wysztychowanych sonat oraz sonata na dwa fortepiany.
Mam
394
nadziej, e ci si spodobaj. Dla ciebie tylko cztery s nowe. Kopista nie zdy
przepisa wariacji12, wyl je w najbliszym czasie. (...)
ddio. (...)
Twj szczery brat
W. A. Mozart

B/D 648
1 Mozart mia nadziej zosta nauczycielem fortepianu ksiniczki Elbiety Wilhelminy
Luizy von Wurttemberg.
2 Cesarz Jzef II.
3 Antonio Salieri by kapelmistrzem na dworze cesarskim i sawnym profesorem
piewu, ale w danym wypadku nie on zosta nauczycielem ksiniczki, lecz Vincenzo
Righini - patrz:

166/1.
4 Arcyksi Maksymilian Franciszek - patrz: 177/1.
s List nr 179.
6 Josepha Weber (1758-1819), piewaczka, primo voto Hofer, secundo voto Mayer,
najstarsza crka Cacilii Weber. Mozart skomponowa dla niej ari Schon lacht der holde
Fruhling (K-58o). Bya pierwsz wykonawczyni partii Krlowej Nocy w
Czarodziejskim flecie (K-620).
7 Sophie Weber (1763-1846), po mu Haibel, najmodsza z crek Cacilii Weber.
8 Konstancja Weber (1762-1842).
9 Alojza Lange, z domu Weber - pierwsza mio Mozarta.
10 Inaczej ni Nannerl (siostra Mozarta), ktra nigdy nie umiaa si uczesa sama. u Jest
to, jak si zdaje, rodzaj idee fixe Mozarta, ktry ju wczeniej (w 1778) usiowa
uratowa nieszczliw Alojz.
12 Chodzi o 8 wariacji F-dur na fortepian (K-352) i 12 wariacji G-dur na skrzypce i
fortepian (K-36o). Ukazay si one dopiero w roku 1786 u Artarii razem z 9 wariacjami
C-dur na skrzypce i fortepian na temat francuskiej arietki Lison dormait (K-264), 12
wariacjami Es-dur na fortepian na temat francuskiej piosenki La belle Francoise (K353), 6 wariacjami F-dur na fortepian na temat Salve tu, Domine (K-398) i 10
wariacjami G-dur na fortepian na temat arietki Unser dummer Pbel meint (K-455).
181. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 22 grudnia 1781
Mon tres cher Pere!

(...) Przejdmy teraz do kontraktu maeskiego1, a raczej pisemnego zobowizania

dotyczcego moich zamiarw wobec dziewczyny. (...) Wie papa, e po mierci ojca2 (co
byo nieszczciem dla caej rodziny, a take dla mnie i dla mojej drogiej Konstancji),
zosta wyznaczony opiekun3. Ot jemu to (chocia mnie wcale nie zna) rni wcibscy
i usuni panowie, w rodzaju pana Wintera4 i jemu podobnych, nakadli do uszu rne
rzeczy, a to, e trzeba na mnie uwaa, bo nie mam staych dochodw, a to, e miaem z
ni bliskie stosunki i mog j puci kantem, i e dziewczyna bdzie nieszczliwa.
395
Oczywicie opiekunowi zamcio to w gowie, ale matka5 znajc mnie i moj lojalno,
przesza nad tym jakby do porzdku i nic mu nie powiedziaa W istocie jedyne moje
kontakty z dziewczyn polegay na tym, e tam mieszkaem6, czyli e codziennie
wchodziem do tego domu. Ale poza domem nikt nigdy mnie z ni nie widzia. On
jednak tak dugo zamcza ja swymi wtpliwociami, a w kocu mi o tym powiedziaa,
a poniewa opiekun mia przyj w najbliszych dniach, prosia, ebym sam o tym z nim
porozmawia.
Przyszed i rozmawiaem z nim, ale nie tumaczyem si, jakby sobie tego yczy.
Rezultat by taki, e poleci matce, aby mi zakazaa wszelkich kontaktw z crk,
dopki wszystkiego z nim nie zaatwi na pimie. Matka odpowiedziaa, e "cae jego
kontakty ograniczaj si do tego, e tutaj przychodzi, nie mog mu przecie tego
zabroni, to bardzo dobry przyjaciel a poza tym mam wobec niego obligations.
Osobicie jestem zadowolona i mam do niego zaufanie, nieche wic pan sam si z nim
dogada".

Zabroni mi tedy kontaktw z dziewczyn do czasu podpisania formalnego

zobowizania.
C mogem zrobi? Da pisemne zobowizanie, czy puci dziewczyn? Czy kto, kto
naprawd szczerze kocha, moe porzuci sw ukochan? Czy jego ukochana i jej matka
nie wycignyby z tego najgorszych wnioskw? Oto w jakiej znalazem si sytuacji.
Napisaem wic pismo, e "w cigu trzech lat zobowizuj si polubi Mademoiselle
Konstancj Weber, a gdyby si to okazao niemoliwe lub gdybym zmieni zdanie,
bdzie dostawa ode mnie co roku 300 florenw".
Nie byo dla mnie nic atwiejszego. Wiedziaem przecie, e nigdy nie bd musia
paci tych 300 florenw, bo nigdy jej nie opuszcz. A gdybym, na nieszczcie by
zmuszony zmieni zdanie, to fakt, e mgbym si uwolni od tego zobowizania za
jedyne 300 florenw, musiabym uzna za szczcie. Zreszt Konstancja, jak j znam,
jest zbyt dumna, eby si da sprzeda. C wic zrobio to niebiaskie stworzenie, gdy
tylko opiekun wyszed? Wzia pismo od matki i powiedziaa: "Drogi Mozarcie! Nie
potrzebuj od ciebie adnego zobowizania na pimie, wierz ci na sowo!"
- i podara je. Ten gest sprawi, e staa mi si jeszcze drosza.
Wobec tego, e pisemne zobowizanie zostao zniszczone oraz e opiekun da sowo
honoru, e ca t spraw zachowa dla siebie, poczuem si lej? a wobec papy
czciowo uspokojony. Chodzi wszak o dziewczyn, ktrej nie brakuje niczego z
wyjtkiem pienidzy, dlatego nie wtpi, e zgoda na
maestwo w odpowiednim czasie nadejdzie, bo wierz w rozsdek i mdro papy.
(...)
Codziennie o 6-ej przychodzi fryzjer i mnie budzi. O 7-ej jestem ju2 ubrany i pisz do
lo-ej. O lo-ej mam lekcj u pani von Trattner7, a o II-G)
- u hrabiny Rumbeke8. Kada paci mi 6 dukatw za 12 lekcji. Chodz do nich
codziennie, chyba e lekcj odwoaj, czego bardzo nie lubi. Z hrabin
396
(Q i tak swj bilet otrzymam. Madame Trattner jest bardziej skpa. Nikomu ^ie jestem
winien nawet graj cara. (...)
(...) Niedawno cesarz9 wygosi przy stole wielkie eloge na mj temat dodajc: "C'est un
talent decide"10. Przedwczoraj (24-go) graem na dworze.
Jest tu te inny pianista - Woch, nazywa si Clementi11 - ktry te zosta zaproszony.
Za koncert wczorajszy przysano mi 50 dukatw12, ktre bardzo mi si przyday.
Kochany, dobry ojcze! Zobaczy papa, e powoli wszystko si jako uoy. (...') Chi v a
piano va sano13. Do kadej sytuacji trzeba si umie dostosowa.
Ze wszystkich podoci rozsiewanych tu przez Wintera nic mnie tak nie rozwcieczyo,
jak to, e moj drog Konstancj nazwa wywlok. Przedstawiem j papie, jaka jest, a
jeliby papa chcia usysze, jakie jest zdanie innych, to prosz napisa do
Auernhammerw14, u ktrych wielokrotnie bywaa, a raz bya u nich na obiedzie.
Prosz te napisa do baronowej Waldstatten15, u ktrej przez miesic mieszkaa
(niestety zbyt krtko), gdy baronowa bya chora. Teraz ju matka nie chce jej puci.
Boe spraw, abym j mg wkrtce polubi! (...)
Posuszny syn
W. A. Mzt
B/D 651
1 Chodzi o rodzaj pisemnego zobowizania polubienia Konstancji, ktre Mozart musia
podpisa w okolicznociach wyej opisanych. Nie ma ono nic wsplnego z kontraktem

maeskim sensu stricte (lubem), ktry Mozart i Konstancja zawarli 3 sierpnia 1782
roku.
2 Franz Fridolin Weber zmar 23 padziernika 1779.
3 Johann Franz Joseph (von) Thorwart (1737-1813), najpierw kamerdyner i fryzjer
ksicia Johanna Friedricha Josepha Lamberga, pniej doszed do stanowiska kontrolera
buchalterii i wypat w Teatrze Narodowym w Wiedniu. W 1793 otrzyma tytu
szlachecki. 7 grudnia 1787 wraz z hrabi Rosenbergiem-Orsinim podpisa dekret
mianujcy Mozarta na stanowisko nadwornego kompozytora w Wiedniu. Po mierci
Fridolina Webera zosta wyznaczony na oficjalnego opiekuna (kuratora) jego crek, z
tytuu swych funkcji w teatrze, w ktrym do mierci pracowa Fridolin Weber.
4 Peter von Winter (1754-1825), ucze Salieriego, kompozytor muzyki baletowej.
Przebywa najpierw na dworze w Mannheimie, potem w Monachium i w Wiedniu.
Mozart Podejrzewa go o rozsiewanie oszczerczych plotek na temat Konstancji, o czym
si dowiedzia z (zaginionego) listu od ojca. Podejrzenia te byy niesuszne.
5 Maria Cacilia Weber - matka Konstancji.
6 Mozart mieszka u Weberw od pocztku maja do pocztku czerwca 1781.
7 Maria Theresia von Trattner (1758-1793), z domu Nagel, Mozart zadedykowa jej
Fantazj c-moll na fortepian (K-475) i Sonat c-moll na fortepian (K-457). Druga ona
barona Johanna Thomasa Trattnera - wacicielka ksigarni i drukarni, a take
reprezentacyjnego domu Przy Graben (Trattnerhof), w ktrym Mozart mieszka od
stycznia do wrzenia 1784 i w ktrym w^ wiele koncertw. Trattnerowie byli
parokrotnie rodzicami chrzestnymi dzieci Mozarta.
Zwizki Mozarta z Teres Trattner byy (jak si przypuszcza) wicej ni przyjacielskie.
597
9 Cesarz Jzef II.
10 "To talent zdecydowany" (franc.).
11 Muzio Clementi (1752-1832), pianista i kompozytor. Urodzony w Rzymie, w IJ(,(.
osiedli si w Anglii, od 1773 mieszka w Londynie. W 1780 rozpocz wielkie tournep
koncertowe po Europie i kolejno odwiedzi Pary, Strasburg, Monachium i Wiede. 24
grudnia 1781 midzy nim a Mozartem odby si "pojedynek" pianistyczny, ktry Mozart
opisze w licie z 12 stycznia 1782. Mozart nie ceni wysoko jego gry (jednego z
najwybitniejszych pianistw swojej epoki), ktrej zarzuca pust wirtuozeri.
12 Pienidze przekazane za porednictwem Johanna Thorwarta.
13 Waciwie: chi va piano va sano e va lontano = "Kto idzie powoli, idzie bezpiecznie
(zdrowo) i daleko zajdzie"; innymi sowy: piesz si powoli.
14 Johaim Michael Auernhammer - patrz: 158/5.
15 Baronowa Martha Elisabeth Waldstatten (1744-1811), z domu Schafer- patrz: 175/4.
182. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 9 stycznia 1782
M on tres cher P er e!
Nie otrzymaem jeszcze odpowiedzi na mj ostatni list i dlatego nic nie wysaem
poczt. (...)
Ju prawie 5-a, a listu wci nie ma. Nie rozumiem dlaczego? Czyby papa by na mnie
tak bardzo zagniewany? e tak dugo to ukrywaem? Zgoda, mgby si papa gniewa,
ale po przeczytaniu moich wyjanie i przeprosin mgby mi wybaczy. Przecie nie
mona si gniewa o to, e chc si oeni. Myl rwnie, e nie mg papa nie
zauway mojego przywizania do religii ani moich dobrych intencji! Och, z pewnoci

wiele mgbym odpowiedzie na kwestie poruszone w licie, udzieli wielu wyjanie,

ale mam tak zasad, e jeli co bezporednio mnie nie dotyczy, nie warto o tym
wspomina. Nie mog si zmieni, ju taki jestem. Wstyd mi doprawdy, kiedy musz si
broni przed faszywymi oskareniami. Zawsze sobie powtarzam, e prawda w kocu
wyjdzie na jaw. Nic wicej w tej sprawie napisa nie mog, poniewa jeszcze nie
dostaem odpowiedzi na mj list. (...)
Tak wic raz jeszcze prosz o wybaczenie, o wyrozumiao i o wspczucie. Nie mog
by szczliwy ani zadowolony bez mojej drogiej Konstancji, a gdyby papa nie by
zadowolony, bd szczliwy tylko w poowie. Niech wic papa sprawi, by moje
szczcie byo pene.
Zawsze posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
(...)
B/D 656
398
183. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 stycznia 1782
Mon tres cher Peref
Zaczem odpisywa na list z 7-go, ale nie mog go skoczy, bo od hrabiny Rumbeke1
przyszed wanie sucy z zaproszeniem na may koncert. A przedtem musz si
jeszcze uczesa i ubra od stp do gw. Nie mog si wic rozpisywa, ale te nie
chciabym zostawi papy
bez adnej wiadomoci. (...)
Gra Clementiego2 jest dobra, zwaszcza w prawej rce. Jego atutem s pasae tercjowe,
ale poza tym nie ma za grosz uczucia ani gustu - po prostu
zwyczajny mechanicus.
Fryzjer ju czeka i musz koczy. Nastpnym razem napisz o tym wicej. Kochany
ojcze, niech papa sprawi, abym by szczliwy - do
szczcia brak mi tylko zadowolenia papy. (...)
Posuszny syn
Wolfgang Amade Mozart
B/D 657
1 Hrabina Marie Karolin Thiennes de Rumbeke (1755-1812), z domu Cobenzl - patrz:
140/18.
2 Muzio Clementi - patrz: 181/11. Takie wanie pasae tercjowe wystpuj na przykad
w jego toccacie z op. n.
184. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 16 stycznia 1782
Mon tres cher Pere!
Dziki za list peen yczliwoci i agodnoci. Gdybym chcia szczegowo odpisa na
wszystko, musiabym chyba napisa ksig, ale skoro to niemoliwe,
odpowiem tylko na to, co najwaniejsze.
Pan Thorwarth1 jest w teatrze instruktorem garderoby, to znaczy, e wszystko co ma
zwizek z teatrem, musi przej przez jego rce. To za jego porednictwem dostaem od
cesarza2 50 dukatw. Z nim te musiaem rozmawia w sprawie koncertu w teatrze.
Wszystko od niego zaley, bo ma on wielki wpyw na hrabiego Rosenberga3 i na barona
Kienmayra4.

Musz si papie przyzna - mylaem, e Thorwarth (nic mi o tym nie mwic) doniesie
papie o wszystkim. Fakt, e tego nie zrobi, ale mimo
399
_"- _-""" ^v/^^-.^ ^ wo^Jat.Mi.n lu^gciua po caym Wiedniu, sprawi, e straciem o
nim dobre mniemanie.
Cakowicie si z pap zgadzam, e Madame Weber i pan von Thorwarth przesadzili z
gwarancj bezpieczestwa dla siebie5, chocia Madame nie jest bynajmniej jego
kochank, ale w tego rodzaju sprawach musi si cakowicie zda na kuratora, ktry z
tego tytuu, nie znajc mnie wcale, nie musia mnie przecie darzy zaufaniem. Ale e
jego danie pisemnego zobowizania byo przedwczesne..., to nie ulega kwestii.
Zwaszcza, e jak mu powiedziaem papa jeszcze nic o tym nie wie, a ja nie mog go o
tym powiadomi natychmiast. Mwiem, e powinien wykaza wiksz cierpliwo i
troch poczeka, a moje sprawy si wyjani, a moja sytuacja stanie si bardziej
okrelona, e zamierzam napisa do papy i ca rzecz mu przedstawi. Dopiero wtedy
wszystko bdzie w porzdku...
Trudno, stao si... Mio mi wszystko wybaczy! Wprawdzie pan Thorwarth popeni
bd, ale nie a tak wielki, eby on i Madame Weber mieli zosta za to zakuci w kajdany
i zamiata ulice z zawieszon u szyi tabliczk: "Uwodziciele Modziey!" To naprawd
przesada. A nawet gdyby rzeczywicie tak byo, jak papa pisze, e dla tej mioci
otworzono przede mn w tym domu wszystkie drzwi - i due, i mae, pozostawiajc mi
cakowit swobod i celowo stwarzajc okazj etc., to i tak kara byaby zbyt dua. Nie
musz dodawa, e wcale tak nie byo... Wystarczajco przykre s dla mnie pozory, na
ktrych podstawie papa uwierzy, e mgbym bywa
w domu, w ktrym by si tak dziao... Powiem tylko, e byo dokadnie na odwrt.
Ale do o tym. Przejdmy teraz do Clementiego 6.
To dzielny klawesynista, ale to wszystko. Ma wielk biego w prawej rce. Jego
mocna strona to pasae tercjowe. Poza tym nie ma za grosz gustu ani uczucia.
Zwyczajny technik.
Kiedy nawzajem powiedzielimy sobie ju do komplementw, cesarz zadecydowa, e
on zagra pierwszy:
- La santa chiesa catolica!7 - zawoa, poniewa Clementi jest rzymianinem.
Pocztkowo preludiowa!, potem zagra sonat. Nastpnie cesarz zwrci si do mnie:
- A teraz - allonsi
Z kolei ja preludiowaem i zagraem wariacje8. Wielka ksina przyniosa sonaty
Paisiella 9 (napisane przez niego wasnorcznie i miserablement), ktre musielimy
razem zagra: ja - allegra, on - andante i ronda. Na zakoczenie dano nam temat, ktry
trzeba byo rozwin na dwch fortepianach.
Musz doda, e na ten koncert wypoyczyem instrument od hrabiny Thun10, ale
uywaem go tylko, gdy graem sam. Tak sobie yczy cesarz. Nb. drugi instrument by
rozstrojony, a trzy klawisze cakiem zablokowane.
- Nic nie szkodzi! - powiedzia cesarz, a my, chcc nie chcc,
400
musielimy si z tym zgodzi, biorc sowa cesarza za dobr monet. Cesarz i tak zna
mj talent i moje umiejtnoci techniczne, ale chcia uhonorowa obcokrajowca. Poza
tym wiem z dobrego rda, e by bardzo zadowolony, a dla mnie ogromnie askawy i

dugo ze mn po cichu rozmawia, take na temat mojego maestwa. Kto wie? By

moe ... Co papa o tym sdzi? Zawsze mona sprbowa. (...)
Posuszny syn
W. A. Mozart
B/D 659
1 Johann Franz Joseph von Thorwarth - patrz: 181/3.
2 Za udzia w koncercie turnieju w dniu 24 grudnia 1781.
3 Hrabia Franz Xaver Wolf Rosenberg-Orsini - patrz: 151/4.
4 Baron Johann Michael von Kienmayr (1727-1792), zastpca hrabiego Rosenberga.
5 Chodzi o pisemne zobowizanie polubienia Konstancji.
6 Muzio Clementi - patrz: 181/11. Clementi wykona wasn Sonat Es-dur, ktrej
drugie wydanie zawiera nastpujc uwag (po francusku): "Ta Sonata wraz z
nastpujc po niej Toccat zostaa wykonana przez autora w 1781 roku przed cesarzem
Jzefem II i w obecnoci Mozarta".
7 "wity Koci Katolicki!" (wos.).
8 Nie wiadomo ktre to wariacje.
9 Z ca pewnoci sonaty, ktre Paisiello zadedykowa wielkiej ksinej w czasie, gdy
by jej nauczycielem muzyki w Sankt Petersburgu (1776-84).
10 Hrabina Maria Wilhelmine Thun-Hohenstein - patrz: 140/16. Fortepian roboty
Johanna Andreasa Steina z Augsburga.
185. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 23 stycznia 1782
Mon tres cher Peref
Bardzo nieprzyjemnie jest y w niepewnoci i w ogle nie wiedzie, co si dzieje, a
taka wanie jest w tej chwili moja sytuacja i wie si z moj akademi. Dotyczy to
zreszt wszystkich, ktrzy chcieliby da koncert.
Ju w roku ubiegym cesarz mia zamiar zezwoli teatrom na dziaalno w okresie
wielkiego postu. Moe stanie si to w tym roku? Basta! W kadym razie ja si ju
nastawiem na konkretny termin (o ile tego dnia nie bdzie w teatrze jakiego
przedstawienia), a mianowicie na 3- niedziel wielkiego Postu1. Jeli dowiem si o tym
co najmniej dwa tygodnie wczeniej, bd zadowolony. W przeciwnym razie cay mj
plan upadnie, a poza tym nara s1? na niepotrzebne koszty.
Hrabina Thun2, Adamberger3 i inni przyjaciele radz mi, by z mojej
26-Mozart
401
opery monachijskiej4 wybra najlepsze sceny i wystawi je tutaj w teatrze, sugeruj,
bym program ten uzupeni jakim concerto w swoim wykonaniu a zakoczy fantazj.
Mylaem ju o czym takim wczeniej, a teraz ju jestem do tego pomysu zupenie
przekonany, tym bardziej e Clementi te bdzie mia akademi i tym sposobem
miabym nad nim ma przewag zwaszcza e moj akademi prawdopodobnie
mgbym powtrzy. (...)
A teraz chciabym opowiedzie co nieco na temat moich ewentualnych dochodw.
Widz tu trzy moliwoci.
Pierwsza nie jest pewna i prawdopodobnie niewiele by przyniosa. Druga byaby
najlepsza, ale Bg raczy wiedzie, czy si uda. Trzecia jest nie do pogardzenia, chocia
bardziej odnosi si do przyszoci ni do teraniejszoci.
Pierwsza zaley od modego ksicia Liechtensteina5 (ale on nie chce, eby o tym na
razie wiedziano), ktry chciaby zaoy u siebie may zesp dcistw, dla ktrego

pisabym muzyk. Praca ta nie przyniosaby wiele, ale przynajmniej byoby to co

pewnego. Mgbym jednak przysta na to jedynie w wypadku, gdyby umowa bya na
cae ycie.
Druga (cho dla mnie jest pierwsza) dotyczy samego cesarza. Kto wie? Musz o tym
porozmawia z panem Strackiem6. By on dla mnie bardzo przyjacielski i nie wtpi, e
uczyni w tej sprawie wszystko, chocia dworakom nie naley ufa za bardzo. W kadym
razie po tym, co cesarz o mnie mwi, mog mie niejak nadziej. (...)
Trzecia wie si z arcyksiciem Maksymilianem7. Mog powiedzie, e mam u niego
pene uznanie. Przy kadej sposobnoci stawia mnie za wzr. Jestem prawie pewien, e
gdyby by kurfirstem Kolonii, bybym ju jego kapelmistrzem. Szkoda, e ci panowie
niczego nie chc przedsiwzi wczeniej. Zwyczajn obietnic mgbym mu wydrze
ju teraz..., ale w tej chwili nic by to nie dao. Gotwka jest wicej warta.
Kochany, najlepszy ojcze! Ach, gdybym tak dosta od Pana Boga pisemn obietnic, e
zawsze bd zdrowy, e nie zachoruj, to ju dzisiaj mgbym polubi moj kochan i
wiern dziewczyn!
Mam teraz trzy uczennice8, dostaj wic 18 dukatw miesicznie, bo ju mi nie pac,
jak do tej pory, za 12 lekcji, ale za miesic. Stwierdziem bowiem, e byo to z moj
szkod, poniewa te panie czsto lekcje odwoyway, zawieszajc je na cae tygodnie. A
teraz, czy lekcja jest, czy jej nie ma, kada musi zapaci 6 dukatw. W tej sytuacji
mgbym ich mie wicej, ale potrzeba mi jeszcze tylko jednej, bo cztery uczennice w
zupenoci wystarcz. Miabym wwczas 24 dukaty albo inaczej mwic 102 floreny i
24 grajcary. Majc on, bybym w stanie jako zwiza koniec z kocem, oczywicie
yjc spokojnie i skromnie, jak zreszt tego pragniemy. Gdybym jednak zachorowa, nie
miabym ani grajcara.
To prawda, e co roku mgbym napisa przynajmniej jedn oper, c roku te mgbym
da akademi9, wyda wasne utwory i ogosi na nie
402
subskrypcj. Poza tym moliwe s te inne patne koncerty, zwaszcza jeli si duej
pozostaje na miejscu i ma si ustalon mark. Niemniej tego rodzaju dochody chciabym
traktowa jako dodatkowe i przypadkowe, a nie jako podstawowe i absolutnie
niezbdne. (...)
Posuszny syn W. A. Mozart
B/D 660
1 Koncert na wasny benefis przewidziany na 3 marca 1782.
2 Hrabina Thun - patrz: 140/16.
3 Valentin Adamberger - patrz: 143/6.
4 Idomeneo, r e di Creta (K-366).
5 Ksi Alois Joseph von Liechtenstein (1759-1805), kawaler Orderu Zotego Runa.
6 Johann Kilian Strack (1724-1793?) - patrz: 149/6.
7 Arcyksi Maksymilian Franciszek (1756-1801) - patrz: 177/1.
8 Hrabina Rumbeke, Maria Theresia von Trattner i Josepha Auemhammer.
9 Koncert na wasny benefis.
186. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 30 stycznia 1782
Mon tres cher Pere!
Jest wp do n-ej wieczorem i pisz w wielkim popiechu. Chciaem odoy napisanie
listu do soboty, ale mam piln prob oraz nadziej, e nie wemie mi papa za ze, e

pisz tak mao. Prosz mi przysa najblisz poczt libretto Idomenea (z niemieckim
tumaczeniem lub bez, to bez znaczenia). Jedno poyczyem hrabinie Thun, ale ostatnio
si przeprowadzia i nie moe go znale - prawdopodobnie przepado, drugie ma panna
Auemhammer, szukaa go, ale te nie moe znale. (...) Prosz wic o nie Jak
najusilniej, koszta s bez znaczenia. Potrzebuj go na moj akademi, ktrej termin
wyznaczono na trzeci niedziel wielkiego postu. (...)
Moja operal nie pi, ale wielkie opery Glucka2 oraz liczne a niezbdne zmiany w
libretcie spraw opniaj. Zostanie wystawiona zaraz po Wielkiej Nocy.
Musz ju koczy. Ale jeszcze jedno - bez tego nie mgbym spa spokojnie. Niech
papa nie posdza mojej drogiej Konstancji o tak ze myli! Gdyby tak byo naprawd,
moe by papa pewien, e nie mgbym jej kocha! Zreszt oboje ju dawno
przejrzelimy zamiary matki, ale ona si Przeliczy. Chciaaby - jak ju bdziemy
maestwem - mie nas przy sobie w swoim domu, ktry zamierza nam wynajmowa.
Ale nic z tego.
403
Nigdy si na to nie zgodz, a jeszcze mniej moja Konstancja, ktra au contraire nie chce
si zbyt czsto pokazywa u matki, a ja si postaram, eby wcale tam nie chodzia. Zbyt
dobrze j znamy.
Kochany, najlepszy ojcze! Niczego tak bardzo nie pragn, jak naszego rychego
spotkania, eby papa mg j zobaczy i pokocha, bo wiem, e papa kocha ludzi o
dobrym sercu.
Najposuszniejszy syn
Wolfgang Amade Mozart B/D 661
1 Uprowadzenie z seraju (K-384).
2 Dwie opery Glucka: Ifigenia na Taurydzie i Alcesta.
187. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 13 lutego 1782
Ma tres chore Soeur!
Dzikuj za libretto S na ktre rzeczywicie bardzo czekaem. Mam nadziej, e kiedy
dostaniesz ten list, nasz kochany i dobry ojciec bdzie znw z tob2. Z tego, e ci nie
odpisuj, nie powinna wnosi, i auj pienidzy na list. (...) Gdyby mi na to
pozwalay moje interesy tak wane dla mojej egzystencji, to Bg mi wiadkiem, e
zawsze bym ci odpowiada. (...)
Ty i papa znacie Wiede i wiecie, e kto, kto nie ma nawet grajcara staych i pewnych
dochodw, musi tutaj pracowa dzie i noc, i nieustannie zabiega o swj byt. Ojciec po
zakoczeniu swej suby w kociele, a ty z dwiema uczennicami - moecie przez cay
dzie robi, co si wam ywnie podoba i wypisywa w listach cae litanie. Ale nie ja.
(...)
Codziennie o 6-ej rano jestem ju uczesany, o 7-ej ubrany. Potem pisz do 9-ej. Od 9-ej
do i-ej mam lekcje, nastpnie obiad,'jeli nie jestem gdzie zaproszony, bo wtedy zwykle
siadamy do stou o 2-ej lub 3-ej, jak dzi u hrabiny Zichy3, a jutro u hrabiny Thun 4. Nie
jest moliwe, ebym mg znowu usi do pracy przed 5- lub 6-, co zreszt czsto
uniemoliwiaj mi wieczorne koncerty. Jeli danego dnia nie ma koncertu, to pracuj do
9-ej, po czym id do mojej drogiej Konstancji, gdzie rado naszego spotkania psuj
niestety cierpkie uwagi matki (napisz o tym w nastpnym licie) i to jest rzecz, od
ktrej jak najprdzej chciabym j uwolni i uratowa.
f

O lo-ej lub o wp do ii-ej wracam do domu. (...) Przed pjciem spa

404
(...) mam zwyczaj jeszcze troch pisa, czsto do i-ej w nocy..., a potem o 6-ej znw
jestem na nogach. (...)
Twj szczery brat
W. A. Mozart
B/D 663
1 Libretto opery Idomeneo, re di Creta.
2 Leopold przebywa wwczas w Monachium, najpewniej z okazji karnawau.
3 Anna Maria hrabina Zichy von Vasonyk, z domu comtesse Khevenhuller-Metsch. To
ona najprawdopodobniej bya czwart uczennic Mozarta.
4 Hrabina Thun - patrz: 140/16.
188. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 23 marca 1782
Mon tres cher Peref
Zy jestem, e dopiero wczoraj si dowiedziaem, e jeden z synw Leutgeba1 jedzie
dyliansem pocztowym do Salzburga; straciem w ten sposb dobr okazj wysania
(bez kosztw) wielu rzeczy. Niestety nie byo moliwe wykonanie w tak krtkim czasie
kopii wariacji2. Mogem mu da tylko moje sonaty3. Przesyam te rondeau* do
Koncertu D-dur5, ktre tutaj zrobio wielkie wraenie... Ale prosz, eby je papa
schowa, strzeg jak oka w gowie i nikomu do grania nie dawa, nawet Marchandowi i
jego siostrze 6. Skomponowaem je specjalnie dla siebie i poza mn (oraz moj kochan
siostr) nikt go nie moe gra.
Pozwalam te sobie ofiarowa papie tabakier oraz par kordonikw do zegarka.
Tabakiera jest zgrabniutka, a obrazek na niej przedstawia scen angielsk. Kordoniki nie
maj wielkiej wartoci, ale w Wiedniu s teraz bardzo modne.
Dla mojej kochanej siostry przesyam dwa czepki - wedug najnowszej mody
wiedeskiej. Zrobia je moja droga Konstancja, ktra nisko si kania, cauje rce papie,
a siostrze przesya czue ucaowania, proszc zarazem o wybaczenie, e czepki nie s tak
pikne, jakby tego pragna, ale miaa niewiele czasu na ich zrobienie... Pudeko prosz
odesa najblisz poczt, bo jest poyczone. eby jednak samo gupio nie podrowao,
wcie do rodka rondeau (oczywicie po skopiowaniu) oraz jeli moliwe - ostatni
scen dla hrabiny Paumgarten7, kilka czci moich mszy i co tam jeszcze znajdziecie i
uznacie, e moe si przyda.
Musz ju koczy. Dodam tylko, e wczoraj o wp do 4-ej po poudniu
przyjecha papie8. To wiadomo radosna. A smutna jest taka, e Frau Auernhammer
pozwolia w kocu swemu nieborakowi mowi umrze z nadmiaru zmartwie.
Wyzion ducha wczoraj wieczorem o wp do y-ej9. Ju od pewnego czasu by chory,
ale nikt nie przypuszcza, e mier przyjdzie tak szybko. (...) Niech Bg bdzie
miosierny dla jego duszy - by to czowiek dobry i uczynny. (...)
Wanie podesza do mnie moja kochana Konstancja, eby zapyta czy nie mogaby si
omieli wysa mej siostrze maej pamitki? (...) Ten krzyyk nie ma duej wartoci,
ale w Wiedniu tego rodzaju krzyyki s bardzo modne. (...) Do tego serduszko przebite
strza, ktre powinno pasowa do "przebitego strza serca" mojej siostry i zapewne si
jej spodoba. (...)
B/D 665

1 Syn waltornisty Josepha Leutgeba - prawdopodobnie Emst Leutgeb, ktry mieszka w

Wiedniu.
2 Chodzi o trzy serie wariacji: K-359, K-352 i K-36o.
3 6 sonat na skrzypce i fortepian zadedykowanych Josephie Auernhammer.
4 Rondo koncertowe D-dur (K-382).
5 Koncert fortepianowy D-dur (K-I75).
6 Heinrich Marchand i jego siostra Maria Margarethe Marchand. Oboje byli u Mozartw
na pensji i uczyli si u Leopolda muzyki.
7 Hrabina Paumgarten - patrz: 124/5. Scena Misera, dove son! - Ah, non son'io che parlo
(K-369); msze - K-3iy i K-337.
8 Papie Pius VI (Gian Angelo Braschi), nastpca Klemensa XIV, znany by z
praktykowania nepotyzmu. Przywizywa wag do obchodw tak zwanych Lat
Jubileuszowych. Na jeden z nich (w roku 1782) przyjecha do Wiednia (na okres od 22
marca do 22 kwietnia), pragnc osobicie podnie autorytet biskupa Rzymu, z ktrym
Leopold II (zaangaowany po stronie reform przeprowadzanych wbrew woli Watykanu)
specjalnie si nie liczy. Cesarz przyj go z honorami, ale z rozpocztych reform nie
zrezygnowa.
9 Johann Michael Auernhammer zmar na zapalenie jelit 22 marca 1782. Jego ona Frau Elisabeth Auernhammer, z domu von Timmer.
189. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 10 kwietnia 1782
Mon tres cher Pere
(...) Bardzo mi mio, e papa jest zadowolony z kordonikw do zegarka i z tabakiery, a
moja siostra z dwch czepkw1. Ani tabakiery, ani kordonikw nie kupiem - dostaem
je w prezencie od hrabiego Szaparyego2. Mojej drogiej Konstancji przekazaem od was
obojga pozdrowienia. Ona ze swej strony cauje papie rce i ciska serdecznie m siostr
majc nadziej, e
406
stanie si jej przyjacik. Taka bya szczliwa, kiedy jej powiedziaem, e moja siostra
bardzo si ucieszya z tych czepkw i e takie wanie chciaa mie.
Suplement na temat jej matki. Musz powiedzie, e chtnie popija, duo wicej, ni
przystoi kobiecie. Niemniej nigdy jej nie widziaem pijanej i gdybym powiedzia
inaczej, tobym skama. Crki pij wycznie wod i chocia matka prbuje niemal
zmusi je do picia wina, to si jej to nie udaje. Czasami jest to wrcz powd do ktni.
(...)
Pogoski (o ktrych tata pisze), jakobym mia na pewno zosta przyjty na sub u
cesarza, s przyczyn, e nic na ten temat nie pisaem. Zreszt sam nic nie wiem, cho
mwi o tym cae miasto, a wiele osb ju mi nawet gratulowao. e rozmawiano o tym
na dworze i e sam cesarz o tym myla, w to chtnie uwierz, ale jak do tej pory
oficjalnie nic mi o tym nie wiadomo. Kilkakrotnie byem u pana Stracka3 (ktry na
pewno jest moim dobrym przyjacielem), aby si mu pokaza, i w ogle spotykam si z
nim chtnie, chocia nie za czsto. Nie chc by natrtny - mgby pomyle, e jestem
interesowny. (...) Kiedy si o co bardzo zabiega, to mniej si dostaje, a cesarz jest w
gruncie rzeczy skner. Jeli chce mnie mie, to bdzie musia zapaci, bo sam zaszczyt
bycia na subie u cesarza mi nie wystarczy. Gdyby cesarz dawa mi 1000 florenw, a
hrabia 2000, to oczywicie pokoni si cesarzowi, lecz pjd do hrabiego...

A propos, chciabym pap prosi, by odsyajc rondeau przysa mi jednoczenie 6 fug

Handla 4 oraz toccaty i fugi Eberlina s. W kad niedziel w poudnie chodz do barona
Van Swietena 6, gdzie gra si wycznie Handla
1 Bacha. Robi sobie wanie kolekcj fug Bachowskich, zarwno Sebastiana, jak
Emanuela i Friedemanna Bachw, ale take fug Handla, ktrych akurat mi brak.
Chciabym te, eby baron pozna co Eberlina.
Zapewne ju papa wie, e angielski Bach7 nie yje. Co za strata dla wiata muzycznego!
(...)
Posuszny syn
W. A. Mozart
PS. Chciaem przy okazji prosi o przesanie Koncertu D-dur dla hrabiny Llitzow8. Im
prdzej, tym lepiej.
B/D 667
1 List nr 188.
2 Hrabia Joseph Szapary (Mozart pisze Zapary) - prawdopodobnie krewny (moe nawet
ojciec) hrabiego Vincenza Szaparyego, ktry w czerwcu 1820 roku zaprzyjani si z
synem Mozarta (Mozartem lwowskim) - Franzem Xaverem Wolfgangiem.
3 Johann Kilian Strack - patrz: 149/6.
4 Rondo koncertowe D-dur (K-382); prawdopodobnie chodzi tu o 6 fug Handla z 1735
roku.
5 Johann Ernst Eberlin (1702-1762), organista i kompozytor, nazywany czasami
salzbur-skim Bachem. By organist katedry oraz kapelnistrzem na dworze w Salzburgu.
Jeden
2 najpodniejszych kompozytorw swojej epoki. Przez 30 lat nadawa ton yciu
muzycznemu
407
Salzburga. Jego uczniami byli rn.in. Leopold Mozart i Anton Cajetan Adigasser. Mozart
uczy si na jego utworach i zrobi ich liczne kopie, ktre (z tego powodu) przez dugie
lata uwaano za kompozycje Mozarta. Eberlin by kompozytorem muzyki organowej,
symfonii, toccat i fug a take psalmw, ofertortiw, mszy (56), requiem (12), oratoriw i
kantat, take muzyki scenicznej. Tutaj chodzi najprawdopodobniej o IX Toccaten e
Fughe per l'organa - wydanych u Lottera Erbena w Augsburgu w 1747 roku.
6 Baron Gottfried Van Swieten - patrz: 190/3.
7 Johann Christian Bach (patrz: 107/2), zwany Bachem mediolaskim albo angielskim
zmar i stycznia 1782.
8 Koncert fortepianowy C-dur (K-246) dla hrabiny Antonii Lutzow.
190. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 20 kwietnia 1782
Kochana siostro!
Moja droga Konstancja zebraa si wreszcie na odwag, posuchaa gosu serca i
postanowia do ciebie, kochana siostro, napisa1. Jeli zechcesz (w istocie bardzo bym
pragn zobaczy na jej twarzy rado, jak niewtpliwie jej to sprawi), jeli wic
zechcesz uczyni jej zaszczyt i odpisa, docz prosz - ten list do listu do mnie. Po
prostu dla pewnoci, poniewa ani jej siostry, ani matka nie wiedz, e napisaa do
ciebie.
Wysyam ci preludium i fug trzy gosow2. To dlatego od razu ci nie odpisaem wczeniej nie mogem ich skoczy, a przepisanie tych drobnych nut zabrao mi duo

czasu. Jest to le zestawione - preludium powinno by pierwsze, a po nim fuga. Ale cay
ten baagan std, e najpierw skomponowaem fug, ktr potem (rozmylajc nad
preludium) przepisywaem. eby tylko moga odczyta te drobno zapisane strony i
eby ci si wszystko spodobao. Nastpnym razem wyl ci co lepszego na fortepian.
Przyczyn powstania tej fugi bya w rzeczywistoci moja droga Konstancja. Baron Van
Swieten3, do ktrego chodz co niedziela, pozwala mi zabiera do domu wszystkie
utwory Handla i Sebastiana Bacha, ktre mu przedtem graem. Kiedy Konstancja je
usyszaa, od razu si w nich zakochaa i teraz nie chce niczego sucha poza fugami.
Zapytaa, czy komponowaem ju fugi, a kiedy odpowiedziaem, e nie, omal mnie nie
skrzyczaa mwic, e nie komponuj tego, co w muzyce artystycznej najpikniejsze, i
tak dugo nie dawaa mi spokoju, a wreszcie skomponowaem. Oto ta fuga.
Na samym pocztku specjalnie napisaem Andante maestoso, eby jej nie gra za
szybko, bo jeli si fug gra za szybko, to nie mona rozpozna tematu i wtedy nie ma
adnego efektu. Przy okazji, jeli mi czas pozwoli napisz jeszcze 5 fug i zadedykuj je
baronowi Van Swietenowi4. Ma on u siebie
408
prawdziwy skarb dobrej muzyki, wielki wartoci, cho niezbyt duy ilociowo. Dlatego
prosz, by dotrzymaa obietnicy i nikomu tej fugi nie pokazywaa. Naucz si jej na
pami i graj wycznie z pamici. A nie jest }atwo zagra fug po jednokrotnym
wysuchaniu.
Jeli papa nie da jeszcze do przepisania utworw Eberlina5, to tym lepiej, bo ju ich nie
pamitaem, a ostatnio wpady mi w rce i teraz widz, e niestety s zbyt sabe i
naprawd nie zasuguj na miejsce midzy Handlem a Bachem (...) Mam wiele uznania
dla jego kompozycji czterogosowych, ale jego fugi klawesynowe s tylko rozwlekym
preludiowaniem. (...)
looo-krotne causy Twj szczery brat
W. A. Mozart
Cauj rce papy - dzi nie dostaem adnego listu.
B/D 668
1 List od Konstancji (banalne formuki grzecznociowe) stanowi postscriptum tego listu.
Dzi sdzi si, e waciwym redaktorem tego postscriptum by Wolfgang, a Konstancja
je tylko przepisaa, poniewa w odrnieniu od innych jej listw nie ma tu bdw
ortograficznych, ktre s cech charakterystyczn jej korespondencji (take listw jej
matki). Znaczenie, jakie podwczas przywizywano do wyksztacenia dziewczt, byo
nieporwnywalnie mniejsze od tego, jakie przywizywano do edukacji chopcw.
Przekad postscriptum Konstancji znajduje si w polskim wydaniu ksiki Alfreda
Einsteina Mozart: czowiek i dzieo (Krakw 1975, s. 83).
2 Preludium i fuga C-dur (Fantasie mit einer Fug flir Klamer, K-394).
3 Baron Gottfried Bernard Van Swieten (1734-1803), urodzony w Holandii austriacki
dyplomata i meloman. Jeden z gwnych protektorw Mozarta w Wiedniu. By synem
Gerharda Van Swietena, osobistego lekarza cesarzowej Marii Teresy. Sub
dyplomatyczn peni w Brukseli, Paryu, Londynie, Warszawie, wreszcie (od 1770) w
Berlinie, gdzie przez siedem lat by ambasadorem na dworze Fryderyka Wielkiego. Tam
pozna twrczo Johanna Sebastiana Bacha i jego synw - Carla Philippa Emanuela i
Wilhelma Friedemanna. Z twrczoci G.F. Handla zapozna si w czasie pobytu w
Londynie. Po powrocie do Wiednia zosta prefektem, tzn. dyrektorem Cesarskiej i
Krlewskiej Biblioteki (wsawi si niszczeniem inkunabuw). Peni te bardzo

odpowiedzialn funkcj gwnego cenzora cesarstwa - by zobowizany do

kontrolowania wszystkich publikacji ukazujcych si na terenie monarchii. Dostawa za
to uposaenie w wysokoci 8000 florenw rocznie. Mieszka we wspaniaym
apartamencie na terenie Biblioteki przy Josephplatz, gdzie Mozart by czstym gociem.
Wielki entuzjasta muzyki dawnej, zaoy stowarzyszenie melomanw "Gesellschaft der
Associirten". Czonkowie stowarzyszenia zbierali si u niego na coniedzielnych
koncertach, podczas ktrych grano niemal wycznie Bacha i Handla. Mozart by staym
uczestnikiem tych koncertw, dla ktrych przeinstrumentowa kilka oratoriw Handla,
m.in. Mesjasza i Uczt Aleksandra.
Po mierci Mozarta Van Swieten by protektorem Jzefa Haydna (autorem tekstw do
jego oratoriw Stworzenie wiata i Cztery pory roku) i Beethovena, ktry w 1800
zadedykowa mu swoj I Symfoni. Wbrew stale powtarzanym sdom Van Swieten nie
nalea do adnej z wiedeskich l masoskich, niemniej niesusznie podejrzewany o
udzia w tzw. "spisku
409
masonw", utraci swoje wysokie stanowisko 5 grudnia 1791 - dokadnie w dniu mierci
Mozarta.
4 Mozart nie zrealizowa tego zamiaru.
5 Johann Emst Eberlin - patrz: 189/5.
i9i. DO KONSTANCJI WEBER W WIEDNIU
(Wiede), 29 kwietnia 1782
Najlepsza i najdrosza przyjaciko!
Czy pozwolisz jeszcze nazywa ci w ten sposb? Bo przecie nie nienawidzisz mnie
chyba tak bardzo, bym nie mg by ju twym przyjacielem ani ty moj przyjacik?
Zreszt nawet gdyby tego nie chciaa, nie moesz mi zabroni, bym pragn twego
dobra, bo ju do tego przywykem. Przemyl raz jeszcze to, co mi dzi powiedziaa.
Mimo mych prb i zakl po trzykro powiedziaa mi "nie!", a take rzucia mi w
twarz, e nie chcesz mie ze mn wicej do czynienia. Ale mnie nie jest (jak tobie)
wszystko jedno i nie zapomn tak atwo obiektu mojej mioci. Nie jestem a tak
zacity, niemdry i nierozwany, eby si z czym takim pogodzi. Za bardzo ci
kocham, bym mg si zdoby na taki krok. Prosz wic, przemyl jeszcze raz
przyczyny tej nieprzyjemnej sprawy1.
Twoj reakcj wywoay moje krytyczne uwagi na to, co w sposb zupenie bezwstydny
i bezmylny powiedziaa swym siostrom - nb. w mojej obecnoci, e obcemu
mczynie daa sobie zmierzy ydki. Na co takiego nie pozwoliaby sobie adna
szanujca si kobieta.
Maksyma, e "w towarzystwie trzeba postpowa jak wszyscy" jest dobra..., ale naley
te wzi pod uwag inne dodatkowe okolicznoci. Czy dane towarzystwo skada si
tylko z twoich przyjaci i dobrych znajomych? Czy jeste jeszcze dzieckiem, czy moe
ju pann na wydaniu, a zwaszcza narzeczon po sowie? Wreszcie i na to trzeba
zwrci szczegln uwag: czy w towarzystwie s ludzie tylko twojego stanu, czy take
niszego? - zwaszcza chodzi mi o tych ostatnich.
Jeeli baronowa2 istotnie pozwolia sobie na to, jest to przypadek odrbny. To ju
kobieta starsza - nie moe ju budzi namitnoci, a poza tym lubi et caetera.
Mam nadziej, e nigdy nie zechcesz prowadzi si tak, jak boronowa, nawet gdyby si
miaa odegna do tego, e jeste kobiet.

Gdyby nawet nie byo moliwe oparcie si pokusie postpowania jak inni (cho "robi
jak inni" nie zawsze uchodzi mczynie, a c dopiero kobiecie), to na Boga, czy nie
moga wzi tasiemk i sama zmierzy sobie ydki? W podobnej sytuacji i w mojej
obecnoci tak postpiaby kada kobieta, ktra dba o sw reputacj i nigdy nie
pozwoliaby na to jakiemu
410
mczynie. Ja..., ja sam..., nigdy czego takiego bym ci nie zrobi w obecnoci innych
osb! Raczej dabym ci tasiemk do rki! Tym bardziej nie powinna si zgodzi, eby
to zrobi kto obcy, kto dla mnie jest nikim...
Ale to ju mino... Zwyczajne przyznanie si do nieprzemylanego zachowania
wszystko by naprawio. I jeli le tego nie przyjmiesz, najdrosza przyjaciko, to
wszystko mona jeszcze naprawi... Widzisz, jak bardzo ci kocham! Nie unosz si jak
ty... Myl, zastanawiam si, usiuj si wczu. Ty take kieruj si uczuciem i bd
wraliwa, a pewien jestem, e dzi jeszcze bd mg z caym spokojem powiedzie, e
Konstancja jest cnotliw, dba o swoj reputacj, rozsdn i wiern dziewczyn,
ukochan swego wiernego i oddanego Mozarta.
Mozart
B/D 670
1 Pod koniec kwietnia midzy narzeczonymi doszo do sprzeczki: Konstancja w
towarzystwie zachowaa si w sposb bardziej swobodny, anieli jej na to pozwala
status narzeczonej oraz wyrozumiao i tolerancja zakochanego Mozarta. W trakcie
salonowej gry towarzyskiej o fanty, obcemu mczynie (nie wiadomo kim by w
mczyzna, ktry dla Mozarta... "by nikim") pozwolia na wicej, niby pozwoli sobie
- przy innych - sam Mozart.
2 Baronowa Martha Elisabeth Waldstatten (1744-1811), z domu Schafer, pianistka,
uczennica i protektorka Mozarta. Owa "kobieta starsza, (ktra) nie moe ju budzi
namitnoci", miaa wwczas 38 lat.

192. DO OJCA W SALZBURGU

Wiede, 8 maja 1782
Mon tres cher Pere!
Dostaem wanie list od papy z 30 kwietnia, a wczoraj od siostry wraz z doczonym
listem do Konstancji, ktry natychmiast oddaem jej do rk. (...)
Prosz mi napisa, czy w Monachium opera Salieriego1 miaa powodzenie? Zapewne j
papa widzia, a jeli nie, to z pewnoci wie, jak zostaa przyjta. (...)
Wczoraj byem u hrabiny Thun i przegraem jej drugi akt mojej opery 2. Podoba si nie
mniej ni pierwszy. (...)
Tego lata w Augarten3 bd si co niedziela odbyway koncerty. Zim niejaki Martin4
zainicjowa tak zwane Koncerty Dyletantw, ktre odbyway si w kady pitek w
Mehigrube. Tutaj jest peno amatorw, czsto nawet bardzo dobrych, zarwno pa, jak i
panw. Ale ich spotkania nigdy nie byy dobrze zorganizowane. Ot ten Martin dosta
od cesarza zgod (na pimie) wraz z zapewnieniem wysokiego poparcia, na
zorganizowanie 12 koncertw w Augarten oraz 4 koncertw nocnych na
najpikniejszych placach miasta.
4ii

Abonament na cae lato kosztuje 2 dukaty. atwo wic mona sobie wyobrazi e
znajdzie si do chtnych! Tym bardziej, e sam jestem z t imprez zwizany.
Przyjmijmy, e bdzie tylko stu abonentw, wtedy (nawet gdyby koszta wasne
wyniosy 200 florenw, co jest absolutnie niemoliwe) przyniesie to po 300 florenw na
osob. Baron Van Swieten i hrabina Thun s tym bardzo zainteresowani.
Orkiestra skada si z amatorw, z wyjtkiem fagocistw, trbaczy i kotlistw. (...)
W. A. Mzt
(...)
B/D 673
1 Leopold pojecha do Monachium w czasie karnawau, w styczniu 1782, gdy w
Hoftheater wystawiono oper Salieriego Semiramide do libretta Metastazja, w
niemieckim przekadzie Lorenza Hubnera. Nie jest znana opinia Leopolda o tej operze,
bo jego listy z tego okresu, jak wiadomo, zaginy.
2 Hrabina Thun - patrz: 140/16.
7 maja 1782 w domu hrabiny Thun Mozart zagra na fortepianie II akt Uprowadzenia z
seraju.
3 Augarten to nazwa paacu (obecnie w II dzielnicy Wiednia) wraz z duym parkiem
publicznym, udostpnionym wiedeczykom w roku 1775. U wejcia do tego parku
cesarz Jzef II, jak przystao na owieconego wadc, kaza umieci napis: "Dla
wszystkich ludzi od ich protektora" {Allen Menschen gewidmeter ErIustigungs-Ort von
ihrem Schatzer).
W jednym z paacowych pawilonw, gdzie znajdowaa si sala restauracyjna, sala do
taca oraz sala bilardowa, intendent dworu ("restaurator") Ignaz Jahn (1744-1810)
zainicjowa niedzielne koncerty porankowe, rozpoczynajce si ju o godzinie 7 lub 8
rano.
4 Philipp Jakob Martin, rodem z Ratyzbony, studiowa w monachijskim seminarium u
jezuitw wraz z Josephem Bullingerem - jednym z najbliszych przyjaci Mozarta.
Od zimy 1781/82 Martin organizowa tzw. Concerts des Diietantes (Koncerty
dyletantw), pierwsze tego rodzaju stae koncerty publiczne w Wiedniu, ktre odbyway
si w rodzaju zajazdu ur Mehgrube (dzi stoi na tym miejscu hotel Ambasador, w II
dzielnicy Wiednia, przy Neuer Markt 5), pniej w Augarten.
Martin by bliskim przyjacielem Mozarta, ktry pniej skomponuje na jego cze
kanon O, du eselhafter Martin (K-56ob).
193. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 25 maja i?82 Mon tres cher Pere!
(...) jutro mam pierwszy koncert w Augarten. A dzi Martin bdzie na mnie czeka w
powozie ju o wp do 9-ej - musimy jeszcze zoy 6 wizyt?
412
a o 11-ej musz by wolny, bo id do hrabiny Rumbeke, potem za na obiad do hrabiny
Thun (nb. w jej ogrodzie). Wieczorem odbdzie si prba koncertu - najpierw symfonie
Van Swietena i moja, potem zapiewa panna gerger (dyletantka), a pewien modzieniec
nazwiskiem Tiirke wykona koncert skrzypcowy, wreszcie Mademoiselle Auernhammer
i ja zagramy Koncert Es-dur na dwa fortepiany1. (...)
B/D 674
1 Poza symfoni Van Swietena (nie wiadomo ktr) w programie koncertu byy utwory
Mozarta: Symfonia D-dur "Paryska" (K-297) oraz Koncert Es-dur na dwa fortepiany (K365). O pannie Berger - modej piewaczce i skrzypku Franzu Turke, ani o
wykonywanych przez nich utworach, nic nie wiadomo.

Dalszy cig listu (PS.) napisaa Konstancja.

194. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 29 maja 1782
Mon tres cher Pere!
(...) Pierwszy Concert des Diiettantes uda si znakomicie1. Obecny by arcyksi
Maksymilian2, hrabina Thun, Wallenstein3, baron Van Swieten i cay tum innych osb.
Niecierpliwie wyczekuj listu z moj muzyk4. Co si tyczy muzyki dla Robiniga5, to
zapewniam pap, e jej nie zabraem..., ma j na pewno Eck6, bo kiedy wyjedaem z
Monachium, jeszcze jej wtedy nie odda.
Pan Martin, organizator Concerts des Diiettantes, dobrze zna ksidza Bullingera; w
swoim czasie by razem z nim w seminarium w Monachium... To bardzo poczciwy
mody czowiek, ktry swoj muzyk, piknym pismem, a zwaszcza zdolnociami,
mocn gow i inteligencj, stara si doj do czego.
Gdy tu przyjecha, nic mu nie wychodzio..., dwa tygodnie musia y za p florena...
Bardzo mu pomg Adamberger, ktry go zna z Monachium. Pochodzi z Ratyzbony,
gdzie jego ojciec by medicusem ksicia Taxis7.
Jutro wraz z moj Konstancj bd na kolacji u hrabiny Thun, gdzie zagram trzeci akt
mojej opery8. Mam teraz wiele koszmarnej pracy przy korekcie. W najbliszy
poniedziaek odbdzie si pierwsza prba. Musz powiedzie, e jestem t oper wprost
zachwycony. (...)
Posuszny syn
W. A. Mozart
(...)
B/D 675
1 26 maja w Augarten - patrz: 193/1.
2 Arcyksi Maksymilian Franciszek (1756-1801) - patrz: 177/1.
3 Wielu komentatorw sugeruje, e chodzi tu o Ferdynanda Josepha Gabriela hrabiego
von Waldstein-Wartenburga zu Duxa (1762-1823), potomka sawnego kondotiera
Wallensteina (wystpujcego rwnie pod nazwiskiem Waldstein), wsawionego w
wojnie 30-letniej. By on bliskim przyjacielem arcyksicia Maksymiliana Franciszka,
ktremu jako szambelan towarzyszy w roku 1784 w Bonn, gdzie odkry i popiera
modziutkiego Beethovena (ktry w 1804 zadedykowa mu Sonat fortepianow C-dur
op. 53, zwan "Waldsteinowsk".
W wietle najnowszych bada wida, e chodzi tu raczej o hrabin Mari Ann
Elisabeth Waldstein, z domu hrabin Ulfeid, modsz siostr hrabiny Thun i on
hrabiego Georga Christiana Waldsteina.
4 Mozart prosi ojca o przysanie mu kilku partytur.
5 Muzyka dla Robiniga to tzw. "Robinig-Dwertimento" - Dwertimento D-dur (K-334)
napisane dla Georga Sigmunda Robiniga von Rottenfelda z okazji ukoczenia przez
niego studiw prawniczych na Uniwersytecie w Salzburgu, a nie - jak si najczciej
podaje - dla jego matki Marii Viktorii Robinig (patrz: 118/4).
6 Najpewniej chodzi o waltornist Georga Ecka (zmarego w 1782), chocia nie
wykluczone, e Mozart mia na myli jego syna - Johanna Friedricha Ecka (1766-1810)
- skrzypka i altowiolist na dworze w Monachium, potem w Drenie, chocia Johann
Friedrich mia wwczas niespena 16 lat.
Dla niego mg Mozart skomponowa Koncert skrzypcowy Es-dur (K-268), ale
autentyczno tego koncertu jest mocno wtpliwa.

7 Ojciec Philippa Jakoba Martina - Ciaude Martin - by osobistym lekarzem ksicia

Aleksandra Ferdinanda von Thurn und Taxis (a nie Carla Anselma von Thurn und Taxis,
jak podaje autor komentarzy do niemieckiego wydania listw Mozarta - B/D). Matka
Philippa Jakoba to Catharina, z domu Destouches (zmara w 1787). Jedna z jego sistr Nanette - bya guwernantk w Monachium u hrabiego Josepha Ferdinanda Marii
Salerna, o ktrym w korespondencji Mozarta czsto jest mowa.
8 III akt opery Die Entfuhrung aus dem Serail.
195. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 20 lipca 1782
Mon tres cher Pere!
Mam nadziej, e otrzyma ju papa list, w ktrym pisaem o sukcesie mojej opery1.
Wczoraj grano j po raz drugi i czy moe sobie papa wyobrazi, e "kabaa" bya jeszcze
wiksza ni za pierwszym razem? Cay pierwszy akt zosta zaguszony, ale nie
zaguszyo to okrzykw "bravo!" ktre towarzyszyy ariom. Due nadzieje wizaem z
tercetem2, niestety zdarzyo si nieszczcie, bo Fischer si pomyli i ani Dauer
(Pedrillo), ani Adamberger niczego nie mogli ju uratowa. Cay efekt zosta zepsuty i
tym razem tercetu nie bisowano. Byem tak wcieky, e nie da si tego opisa,
Adamberger zreszt take. Powiedziaem, e nie dopuszcz do nastpnych
414
przedstawie bez ponownej prby (dla piewakw). W II akcie oba duety3 byy
bisowane, jak na premierze, a ponadto rondo Belmonta Wenn der Freude Thrdnen
fliessen4. Sala bya jeszcze bardziej pena ni za pierwszym razem. ^V przeddzie
przedstawienia nie byo ju miejsc nawet na krzesach dostawionych, nic na noble
parterre, nic na III pitrze i ani jednej wolnej loy. Dochd z dwch przedstawie
wynis 1200 florenw.
Przesyam oryginalny rkopis5 oraz dwa egzemplarze libretta. W rkopisie jest wiele
poprawek, wiedziaem jednak, e szybko bdzie przepisany, wic pozwoliem sobie na
cakowit swobod inspiracji i do momentu oddania muzyki kopicie nanosiem
poprawki, wprowadzaem zmiany i robiem cicia. Oper wykonano dokadnie tak, jak
jest w manuskrypcie. W kilku miejscach brakuje tylko trbek i kotw, fletw i
klarnetw oraz muzyki tureckiej, bo nie udao mi si znale papieru nutowego z tak
iloci piciolinii. Te partie zapisaem na osobnych kartkach, ale kopista chyba je zgubi,
bo jak do tej pory nie moe ich znale.
Ktrego dnia, kiedy szedem (nie pamitam dokd), rkopis I aktu nieszczliwie wpad
w boto i dlatego jest taki brudny.
Mam teraz du prac. Przed niedziel 8-go musz przeinstrumentowa moj oper na
harmoni6, inaczej zrobi to kto inny i on bdzie mia profit, a nie ja. Poza tym musz
napisa now symfoni7. Jak to zrobi? Nie wyobraa sobie papa, ile si trzeba
napracowa, eby oper zredukowa pour harmonie i zrobi to tak, eby wszystko
pasowao do instrumentw dtych i eby niczego nie straci. Nie ma rady, bd musia
pracowa po nocach, bo nie poradz inaczej... Ale powic si na intencj mojego
kochanego papy!
Bd wysya co w kadym licie, a pracowa tak szybko, jak tylko moliwe i - na ile
ten popiech pozwoli - czytelnie.
Przed chwil przysa po mnie hrabia Zichy8, ebym z nim pojecha do Laxenburga,
gdzie przedstawi mnie ksiciu Kaunitzowi9.

Ju kocz, bo musz si jeszcze ubra. Jeli nie mam zamiaru wychodzi z domu, to
zawsze zostaj w negliu.
Wanie kopista przysa mi owe dodatkowe partie. Adieu. (...)
Posuszny syn
W. A. Mozart
B/D 677
1 List ten niestety zagin, podobnie jak caa partia listw (nie widomo jak dua, ale
biorc pod uwag normaln w tym czasie czstotliwo korespondencji, liczca okoo 56 listw). Jest to jedna z bardziej dotkliwych strat w caej korespondencji Mozarta.
Dlatego nie znamy szczegw dotyczcych ostatniego etapu pracy nad pierwsz oper
niemieck Die Entfuhrung aus dem Serail ani szczegw dotyczcych jej premiery,
ktra odbya si 16 lipca w Burgtheater, 31" te zwizanej z ni "kabay", ktrej
przyczyn i sensu moemy si tylko domyla. Honorarium Mozarta wynosio 100
dukatw, Stephanie (za libretto) dosta 100 florenw.
Obsada na premierowym przedstawieniu bya nastpujca: Konstancja - Caterina
Cavalieri (pniej Alojza Lange), Blonda - Therese Teyber, Belmont - Johann Yalentin
Adamberger (pniej Friedrich Kari Lippert), Pedrillo - Johann Ernst Dauer, Osmin Ludwig Kari Fischer, pasza Selim (rola mwiona) - Dominik Jaut2. Dyrygowa Mozart
(?).
Poza przedstawieniem premierowym oper grano 19, 26 i 30 lipca, 3, 6, 20 i 27 sierpnia
6 i 20 wrzenia, 8 padziernika, 10 grudnia 1782, f stycznia, 16 lutego 1783, 25 stycznia,
i lutego i 5 listopada 1784, 25, 27 i 30 listopada 1785, i i 20 stycznia, 2 lutego, 7 i 10
maja, 21 lipca, 18 sierpnia, 9 i 21 listopada, i i 19 grudnia 1786, 9 stycznia, 6 lutego, 8
czerwca, 13 i 31 lipca, 26 sierpnia, 13 i 20 listopada, 14 grudnia 1787, wreszcie 4 lutego
1788. W 1782 i 1783 w Burgtheater pniej - w Kamtnertortheater, z wyjtkiem 21 lipca
1786.
2 Tercet z pierwszego aktu (nr 7: Marsch! trollt auch fort).
3 Duet Blondy i Osmina (nr 9: Ichgehe, doch rat ich dir oraz duet Pedrilla i Osmina (nr
14:
Vivat Bacchus, Bacchus lebe).
4 Nr 15.
5 Rkopis partytury II aktu przechowywany jest w Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz w Berlinie, a aktw I i III - w Bibliotece Jagielloskiej w Krakowie.
6 Harmonia, tu: zespl instrumentw dtych.
7 Leopold prosi Wolfganga o skomponowanie serenady lub symfonii na zamwienie
burmistrza Salzburga Siegmunda Haffnera, ktry wieo uzyska tytu szlachecki i fakt
ten chcia uczci skomponowan na t okazj muzyk. Symfoni D-dur "Haffnerowsk"
(K-385), z powodu spitrzenia si prac, Mozart komponowa na raty. Ostatni jej
fragment wysa ojcu 7 sierpnia 1782.
8 Hrabia Kari Zichy von Yasonyk (1753-1826), radca dworu wgiersko-siedmiogrodzkiego, m uczennicy Mozarta, Anny Marii Zichy, z domu hrabiny
Khevenhuller-Metsch.
9 Ksi Wenzel Anton Kaunitz-Rietberg (1711-1794) -patrz: 158/2.
i96. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 27 lipca 1782
Mon tres cher Pere!

Zrobi papa wielkie oczy, kiedy zobaczy tylko pocztkowe allegro1, ale nie mogem
inaczej. Musiaem szybko skomponowa serenad2, ale na instrumenty dte; gdyby nie
to, mgbym j take wykorzysta dla papy. W rod, 3i-go, wyl dwa menuety,
andante i cz ostatni. A jeli si uda, rwnie marsz, jeli za nie, moe papa wzi
ten z serenady dla Haffnera3 - jest zupenie nieznany.
Napisaem j w D-dur - jak papa chcia. Wczoraj grano moj oper po raz trzeci, przy
generalnym applauso
416
na cze wszystkich Nannerl4. Sala znw bya pena mimo okropnego upau. W
najbliszy pitek opera znw ma by grana, ale ja zaprotestowaem - nie chc by
znowu wy chostany. Mog powiedzie, e na punkcie tej opery ludzie cakiem
powariowali. Taki sukces dobrze robi! Mam nadziej, e ju papa otrzyma oryginaln
partytur?
Najdroszy i najlepszy ojcze! Prosz i zaklinam na wszystko na wiecie, niech papa
wyrazi zgod na moje maestwo z moj drog Konstancj! Niech papa nie myli, e
chodzi mi tylko o oenek - gdyby tak byo, chtnie bym jeszcze poczeka. Ale jest to
konieczne i absolutnie niezbdne dla mojego i mojej narzeczonej honoru, take dla
mego zdrowia i dla mej duszy. Serce mnie boli i w gowie mi si krci. Jake wic bdc
w takim stanie mona wymyle i skomponowa co powanego? Do czego to
doprowadzi? Wikszo ludzi uwaa, e ju jestemy maestwem. Matka si
wcieka... a biedna dziewczyna (i ja take) zamartwia si na mier! A przecie tak
atwo mona by temu zaradzi i znale lekarstwo!
Wiede jest drogi, ale - prosz mi wierzy - mona tu y rwnie atwo, jak gdzie
indziej, trzeba tylko mie ycie bardziej uporzdkowane i zorganizowane, co nie jest
atwe dla modego, a tym bardziej dla zakochanego czowieka. Jeli kto zdobdzie tak
kobiet, jak mnie udao si zdoby, to naprawd moe si uwaa za szczliwego.
Bdziemy y bezpiecznie i spokojnie, ale i radonie. I niech si papa o nic nie martwi!
Bo gdyby dzi zdarzyo mi si - uchowaj Boe! - zachorowa (zwaszcza gdy bd ju
onaty), to mog si zaoy, e najpierwsi arystokraci pospieszyliby mi z pomoc. I
mwi to z cakowit odpowiedzialnoci.
Czekam na zgod kochanego papy z gorczkow niecierpliwoci... Oczekuj jej jak
czego cakiem pewnego..., od tego zaley mj honor i mj spokj. Nieche wic papa
nie odkada na pniej radoci ucaowania swego
syna i jego ony!
1000 razy cauj rce papy i pozostaj na zawsze jego
posusznym synem
W. A. Mozart
B/D 680
1 Chodzi o Symfoni D-dur "Haffnerowsk" (K-385).
2 Dotychczas uwaano, e chodzi tutaj o Serenad c-moll na oktet instrumentw dtych
(K-388), jednake dzisiaj mozartolodzy skaniaj si raczej do pogldu goszcego, e
chodzi o wersj Serenady Es-dur (K-36i) na osiem instrumentw dtych (Marius
Flothuis Mozarts Bearbeitungen eigener und fremder Werke, Salzburg 1969, s. 22-25,
oraz Daniel N. Leeson i Neal Zasiaw Wstp do Neue Mozart-Ausgabe, VIII/i7/2, s. X).
3 Serenada D-dur "Haffnerowsk" (K-250); Marsz D-dur (K-249) - do Serenady
isHaffnerowskiej".

4 26 lipca (1782) - dzie w. Anny - imieniny siostry Mozarta (Nannerl).

2? - Mozart
4'7
197. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 31 lipca 1782
Mon tres cher Peref
(...) Dostaem dzi list z 26-go, jake obojtny i chodny! Naprawd nie spodziewaem
si takiego listu, zwaszcza po przesanej wiadomoci o sukcesie mojej opery! Mylaem
(sdzc po tym, co sam czuem), e nie bdzie si mg papa doczeka otwarcia pakietu,
by w gorczkowej niecierpliwoci zobaczy dzieo swego syna, ktre nie tylko w
Wiedniu nie pado, ale spotkao si z tak wielkim sukcesem, e o niczym innym si tutaj
nie mwi, a cay teatr a pka. Wczoraj grano oper po raz czwarty, w rod bd gra
znowu. Ale zapewne papa nie bdzie mia czasu...
Czy rzeczywicie cay wiat mwi, e z powodu moich fanfaronad i krytycznych uwag
narobiem sobie wrogw wrd profesorw muzyki i innych osb? Jaki cay wiat? Czy
nie chodzi tu przypadkiem o wiat Salzburga? Bo tutaj ludzie myl dokadnie na
odwrt... i nie mam nic wicej do dodania.
Tymczasem musia ju papa otrzyma mj list... i nie wtpi, e w najbliszej poczcie
dostan zgod na maestwo. Bo przecie nie moe mie papa nic przeciw niemu. I
prawd mwic nie mia papa dotd zastrzee - dowodz tego listy.
To naprawd uczciwa i dzielna dziewczyna, od dobrych rodzicw. Jestem w takiej
sytuacji, e mog zarobi na chleb... Kochamy si... i chcemy si pobra. Tak wic
wszystko, co ponadto mi papa napisa i mgby jeszcze napisa, bdzie ju tylko
naleao do rodzaju tak zwanych "prostych i dobrych rad!", ktre nawet jeli najlepsze,
nie mog ju by d propos dla kogo, kto zaangaowa si z dziewczyn tak bardzo.
Niczego ju zmieni nie mona... Lepiej wic spraw uregulowa ostatecznie i postpi
jak czowiek uczciwy. A Bg to wynagrodzi. Bo nie chciabym mie sobie niczego do
zarzucenia.
Adieu, 1000 razy cauj rce papy i pozostaj na zawsze
posusznym synem W. A. Mozart PS. Serdeczne pozdrowienia dla kochanej siostry.
B/D 681
418
198. DO BARONOWEJ
MARTHY ELISABETH WALDSTATTEN W WIEDNIU
(Wiede, midzy i a 4 sierpnia 1782)
Czcigodna baronowo!
Za porednictwem sucej Madame Weber dostaem moje utwory i musiaem je
pokwitowa na pimie2. Suca powiedziaa mi co w sekrecie, ale ja nie wierz, eby
to mogo nastpi, bo byaby to prostitution dla caej rodziny, ale znajc gupot
Madame Weber, nie jest to niemoliwe i dlatego bardzo si martwi.
Przysza te z paczem Sophie3, a kiedy suca zapytaa dlaczego pacze,
odpowiedziaa: "Powiedz w sekrecie panu Mozartowi, niech co zrobi, eby Konstancja
wrcia do domu, bo mama absolument chce j sprowadzi przez policj".
Czy policja naprawd moe wej do kadego domu? A moe to tylko puapka, eby j
zwabi do domu? Gdyby jednak rzeczywicie miao si co takiego zdarzy, to nie
widz innego wyjcia, jak polubi Konstancj ju jutro rano, a nawet, jeli moliwe,

jeszcze dzi. Nie chc naraa mej ukochanej na tak hab..., a jako moja ona byaby
cakiem bezpieczna.
1 jeszcze jedno - zosta dzi wezwany Thorwarth4. Prosz wic askaw Pani o
zbawienn rad i o podanie nam rki, nam, nieszczliwym biedakom, jakimi teraz
jestemy.
Jestem cay czas u siebie5. Cauj pani rczki i pozostaj jej pokornym sug
W. A. Mozart
Pilne. Konstancja jeszcze nic nie wie. Czy pan Thorwarth ju przyszed do askawej
Pani? Czy po obiedzie musimy koniecznie pj do niego oboje?
B/D 683
-l W ostatnich dniach lipca intrygi Cacilii Weber, szukajcej nie wiadomo jakich
merkantylnych korzyci, doprowadziy do gwatownego zaostrzenia stosunkw midzy
ni a narzeczonymi. Konstancja ucieka z rodzinnego domu i ukrya si u baronowej
Waldstatten, ktra cho nie cieszya si najlepsz opini Mozarta, okazaa si godn
zaufania przyjacik, sprzyjaa zakochanym i skutecznie im pomagaa. Ona te
zapewne przekonaa Leopolda, ktry ostatecznie Przysa - cho troch za pno - swoje
bogosawiestwo.
2 Byo to jakby manifestacyjne zerwanie stosunkw midzy Mozartem a przysz
teciow. Nieprzewidziany przez Cacili Weber rozwj sytuacji najpewniej
pokrzyowa jej plany i nadzieje na atwy stay dochd w postaci 300 florenw rocznie,
ktre Wolfgang zobowiza si paci jej w wypadku, gdyby Konstancji nie polubi.
3 Sophie - najmodsza crka Cacilii Weber - patrz: 162/4.
4 Johann Thorwart - patrz: 181/3.
5 23 lipca Mozart przeprowadzi si do domu Zum roten Sabel (Pod Czerwon Szabl),
419
przy iione HrucKe ^dzis: Wipplmgerstrasse 19, rg Farbergasse), gdzie mieszka ju z
rodzicam w 1768 (od 10 stycznia do koca grudnia). Wacicielem domu by nadal
Johann Geor Groshaupt. Od czasu rozstania si z arcybiskupem Salzburga byo to ju
trzecie mieszka! Mozarta w Wiedniu.
199. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 7 sierpnia 1782
Mon tres cher Pere!
(...) Moja droga Konstancja - ju teraz dziki Bogu rzeczywicie moja ona - bya od
dawna zorientowana w moich sprawach i wiedziaa, czego mog od papy oczekiwa.
Ale jej uczucie i mio okazay si tak silne, e cae swe ycie z najwiksz radoci
postanowia zwiza z moim przeznaczeniem.
Cauj papie rce i z czuoci, na jak w ogle sta syna, dzikuj za zgod i za
ojcowskie bogosawiestwo jakich w swojej dobroci zechcia mi papa udzieli.
Wiedziaem, e mog na nie liczy absolument. Wie papa, e bardzo dobrze zdawaem
sobie spraw ze wszystkich obiekcji, jakie mie mona przy tego rodzaju
przedsiwziciu. Ale wie papa rwnie, e nie chcc obciy wasnego sumienia ani
naraa na szwank honoru, nie mogem postpi inaczej i w konsekwencji mogem z
caym spokojem na t zgod liczy. Oto dlaczego czekajc bezskutecznie na odpowied
(a poczta przychodzia dwa razy), gdy data lubu ju bya wyznaczona (a ja powinienem
by wtedy wiedzie ju wszystko), peen ufnoci i przekonania, e zgoda nadejdzie, w
imi Boe poczyem si z moj ukochan. Nazajutrz dostaem od papy dwa listy...
Rzecz ju si staa! Prosz wic, eby mi papa wybaczy t wiar (moe nieco

przedwczesn) w ojcowsk mio. Niech to szczere wyznanie bdzie nowym dowodem

mojego umiowania prawdy i odrazy do kamstwa.
W nastpnym licie moja kochana ona poprosi swego najdroszego i najlepszego tecia
o udzielenie jej ojcowskiego bogosawiestwa, a sw szwagierk o darzenie jej w
dalszym cigu sw bezcenn i czu przyjani.
Na lubie bya tylko matka i najmodsza siostra, a poza tym pan Thorwarth jako opiekun
i wiadek nas obojga, pan landrat Cetto jako wiadek panny modej oraz Gilowsky - mj
wiadek2.
Kiedy nas poczono wzem maeskim, moja ona i ja rozpakalimy si. Wszyscy,
nie wyczajc ksicia, byli bardzo wzruszeni, wic i wiadkowie wielkiego wzruszenia
naszych serc rwnie zaczli paka.
Przyjcie weselne, ktre wydaa dla nas baronowa Waldstatten3, byo bardziej ksice
ni baronowskie. (...)
Posyam papie may marsz4 - eby tylko wszystko dotaro w por i--eby si spodobao.
Pocztkowe allegro5 powinno by grane z ogniei11? a ostatnie - tak szybko, jak tylko
moliwe.
420
Wczoraj znw sza moja opera - na yczenie Glucka, ktry powiedzia "li na jej temat
wiele compliments. Jutro bd u niego na kolacji6...
Widzi papa, jak mao mam czasu. Adieu. Moja kochana ona i ja sam TOGO razy
caujemy papie rce i z caego serca caujemy te nasz kochan
siostr
Zawsze posuszny syn
W. A. Mozart
B/D 684
1 W pitek 2-go sierpnia Konstancja i Wolfgang wyspowiadali si u teatynw, 3-go
podpisali w magistracie kontrakt maeski, a 4-go wzili lub kocielny w katedrze w.
Stefana.
2 Na ceremonii lubu byli obecni: Cacilia Weber, Sophie Weber (najmodsza crka
Cacilii), Tohann Thorwarth, landrat Johann Kari Cetto von Kronstorff oraz doktor Franz
Xaver Wenzel Gilowsky von Urazowa. Zwraca uwag nieobecno dwch sistr
Konstancji: Alojzy Lange (ktrej nie byo wtedy w Wiedniu - ze swym mem
odbywaa tournee artystyczne) i Jsephy, ktrej nieobecno trudno zrozumie.
3 Baronowa Martha Elisabeth von Waldstatten - patrz: 175/4. Przyjcie weselne odbyo
si w jej mieszkaniu w Leopoidstadcie nr 360 (dzi; Praterstrasse). W czasie przyjcia
zostaa wykonana - prawdopodobnie - Serenada B-dur (K-36i), ale niektrzy
muzykolodzy podaj ten fakt w wtpliwo. Nissen, drugi m Konstancji, w swej
"Bibliografii Mozarta" przytoczy zdanie, ktrego nie ma w autografie tego listu: "W
czasie przyjcia zostaem zaskoczony wykonaniem utworu na 16 instrumentw dtych
mojej kompozycji". T informacj Nissen mg mie wycznie od Konstancji.
Wtpliwoci wzbudza skad instrumentw: Serenada B-dur zostaa napisana na 13, a nie
na 16 instrumentw.
4 Chodzi o Marsz D-dur (K-408, nr 2) do Symfonii D-dur "Haffnerowskiej" (K-385).
5 Symfonia D-dur "Haffnerowska" (K-385).
6 Ch. W. Gluck mieszka we wasnym domu (dzi: przy Hauptstrasse 32).
200. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 17 sierpnia 1782

Mon tres cher Pere!

Zapomniaem ostatnio napisa, e na Porcioncul1 bylimy z on u teatynw2. Prawd
mwic nie mielimy takiego zamiaru, ale okazao si, ze musimy si wyspowiada,
poniewa bez zawiadczenia o spowiedzi nie Moglibymy dosta lubu. Ale przed
lubem od dawna ju chodzilimy na Olsze, spowiadalimy si i przystpowalimy do
komunii. Zauwayem, e ^gdy przedtem nie modliem si tak arliwie, nigdy nie
spowiadaem si i nie Przystpowaem do komunii z tak wiar, jak wwczas, gdy obok
mnie bya Konstancja. I ona tak samo. Jednym sowem - jestemy stworzeni dla ^ebie.
Bg, ktry nad wszystkim czuwa i wszystkim kieruje, pokierowa te Naszymi losami i
nie opuci nas.
421
Oboje z prawdziwym oddaniem dzikujemy papie za ojcowskie bogosawiestwo. (...)
Panowie wiedeczycy, ktrym przewodzi cesarz, nie powinni sobie wyobraa, e
zostaem stworzony wycznie dla Wiednia. adnemu na wiecie monarsze nie
suybym tak chtnie, jak cesarzowi..., to prawda ale ebra o to nie bd... Jestem
pewien, e bybym ozdob i chluba kadego dworu. Jeli Niemcy - moja droga
ojczyzna, z ktrej (jak papa wie) jestem dumny - nie zechc mnie, to - na Boga! nieche si Francja lub Anglia wzbogaci o jeszcze jednego zdolnego Niemca! I ku
sromocie niemieckiego narodu. Niemcy, jak papa wie, zawsze we wszystkich sztukach
przodowali... A gdzie znajdowali szczcie? Gdzie powodzenie? Nie w Niemczech
oczywicie! Na przykad Gluck... Czy to Niemcy zrobiy z niego wielkiego czowieka,
jakim jest teraz? Niestety nie!...
Hrabina Thun..., grafZichy..., baron Van Swieten, nawet ksi Kaunitz s bardzo
krytyczni wobec cesarza, bo nie docenia on ludzi z talentem i pozwala im si wymkn.
Niedawno ten ostatni - ksi Kaunitz - kiedy rozmowa zesza na mj temat, powiedzia
do arcyksicia Maksymiliana:
"Kto taki pojawia si raz na stulecie i takiego, jak on, nie wolno z Niemiec wypuszcza,
zwaszcza kiedy si ma szczcie mie go tutaj, na miejscu, w stolicy".
Trudno opisa, jak bardzo ksi by dla mnie askawy. Kiedy byem u niego, okazywa
mi wiele kurtuazji. A pod koniec wizyty powiedzia:
"Jestem panu bardzo zobowizany, drogi Mozarcie, e zada pan sobie trud, by mnie
odwiedzi etc."
Trudno sobie wyobrazi, ile trudu zadaj sobie hrabina Thun, baron Van Swieten i inne
osobistoci, eby mnie tu zatrzyma. Ale ja nie mog czeka w nieskoczono..., a
poza tym nie chc czeka tak, jak si czeka na zmiowanie, na miosierdzie... Nie jestem
skazany na jego ask, chocia on jest cesarzem.
W okresie wielkiego postu mam zamiar pojecha do Parya. Ale nie tak od razu, bez
przygotowania. Ju napisaem do Legrosa i czekam na odpowied.
Powiedziaem ju tutaj co na ten temat, szczeglnie tym "wielkim". Zrobiem to
mimochodem, w trakcie rozmowy. Jak papa wie, w trakcie conversation mona czasem
rzuci sowo, ktre zrobi wiksze wraenie, ni gdyby je wypowiedzie z trybuny...,
wspomniaem od niechcenia, e mgbym si zaangaowa na Concerts Spirituels i na
Concerts des Amateurs..., ze uczniw by mi nie zabrako..., e bdc czowiekiem
onatym, mgbym si tym zaj bez trudu i z caym zaangaowaniem! A poza tym
composition! Ale przede wszystkim opera. Tak to widz!
W ostatnim czasie codziennie wiczyem si w jzyku francuskim, wziem
422

te trzy lekcje angielskiego... Myl, e za trzy miesice bd mg rozmawia i czyta

po angielsku zupenie passable3.
A teraz adieu. Ja i moja ona caujemy rce papy 1000 razy.
Zawsze posuszny syn
W. A. Mozart
(...)
B/D 686
1 Porcioncula - nazwa kocioa, pierwszej siedziby zakonu w. Franciszka z Asyu, nod
wezwaniem Santa Maria degli Angeli, wybudowanego na pustkowiu, kilka kilometrw
od Asyu, w miejscu, gdzie w. Franciszek dozna objawienia, gdzie witej Klarze
wrczy habit zakonu klarysek i gdzie w 1226 roku zmar. Rwnie nazwa wita - 2
sierpnia. Na prob w. Fanciszka papie Honoriusz III przyrzek (w 1223) odpust
zupeny tym, ktrzy w tym dniu (rocznica powicenia kocioa przez w. Franciszka)
odwiedz Por-cioncul. Pniej (w 1622) papie Grzegorz XV rozszerzy przywilej
udzielania odpustu na wszystkie kocioy franciszkanw i augustianw (teatynw).
Porcioncula to inaczej odpust 2 sierpnia.
2 Koci teatynw w Wiedniu znajdowa si na Tiefer Graben.
3 Mozart bardzo si interesowa nauk jzykw. Zna dobrze woski, niele francuski,
stara si lepiej opanowa angielski, w ktrym nie czu si najmocniej. Angielskiego
uczy si u niejakiego Georga Kronauera, ktry pod dat 30 marca 1787 wpisa si
Mozartowi do sztambucha. Mozart bardzo powanie myla o podry do Anglii, ktra
jednak z powodw rodzinnych nie dosza do skutku.
201. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 24 sierpnia 1782
Mon tres cher Pere!
Przed planowan podr do Salzburga czekalimy z Konstancj na potwierdzenie
wiadomoci o przyjedzie wielkiego ksicia rosyjskiego1. W zalenoci od tego
wyjechalibymy teraz lub pniej2. Ale do tej chwili nic pewnego nie wiemy i dlatego
nic pewnego nie mog napisa. Jedni mwi, e przyjad y-go wrzenia, inni - e w
ogle nie przyjad. Jeli nastpi to pierwsze, bdziemy w Salzburgu na pocztku
padziernika... Gdy Jednak przyjad, bd tu musia by absolutnie, poniewa (tak sdz
rwnie moi przyjaciele) moja nieobecno byaby triumfem dla moich nieprzyjaci i
wielk szkod dla mnie samego.
Z drugiej strony, jeli zostan nauczycielem ksinej von Wlirtemberg3 (co
najprawdopodobniej nastpi), to z otrzymaniem zgody na odwiedziny w Salzburgu nie
bdzie problemu. Ale jeli podr trzeba bdzie odoy, to
423
niKt na tym me ucierpi bardziej ni ja i moja ona, bo ciko nam bdzie tak dugo
czeka, by ucaowa naszego kochanego i najlepszego pap i ukochan siostr. (...)
^
W ubiegy wtorek, po dwutygodniowej przerwie moja opera4 znw
dziki Bogu, bya grana i to z penym sukcesem.
Bardzo si ciesz, e zdaniem papy symfonia5 jest udana. (...) A propos... nie wie papa,
gdzie mieszkam? Ale tak! Chyba tak? Jak papa
myli? - W tym samym domu, co przed i4-ma laty, na Wielkim Mocie
w domu Groshaupta, pod numerem 387 6.

Posuszne dzieci
W. A. Mozart
m i ona to jedno ciao
[Mann wid Weib
ist ein Leib}.
B/D 689
1 Chodzi o spodziewan wizyt wielkiego ksicia rosyjskiego Pawia Piotrowicza i
wielkiej ksinej Marii Fiodorowny, ktrzy ostatecznie przyjechali do Wiednia
incognito (jako hrabiostwo du Nord) dopiero 4 padziernika i przebywali tam do 19
padziernika 1782.
2 Zamierzona wizyta modych maonkw w Salzburgu dojdzie do skutku znacznie
pniej.
3 Nadzieje Mozarta na posad nauczyciela fortepianu ksiniczki wirtemberskiej
Elbiety (patrz: 177/3) nie ziciy si.
4 Die Entfuhrung aus dem Serail - po przerwie (od ostatniego wystawienia 6 sierpnia)
opera zostaa wznowiona 20 sierpnia.
5 Symfonia D-dur "Haffnerowska" (K-385).
6 Obecnie Wipplingerstrasse 19, rg Farbergasse, w I dzielnicy Wiednia.
202. DO OJCA W SALZBURGU
Wiedenki sierpnia 1782
Mon tres cher Pere!
(...) Nie wiem doprawdy, jak papa mg pomyle, e szanowna pani moja teciowa
mieszka razem z nami? Przecie nie po to si oeniem tak szybko z t Moj, eby y w
atmosferze ktni i swarw? ale po to, eby si cieszy spokojem i szczciem, co
byoby absolutnie niemoliwe, gdybymy z tego domu nie uciekli. Od naszego lubu
bylimy u niej z wizyt dwa razy i ju za drugim razem byy ktnie i awantura, ktra
m biedn on doprowadzia do paczu. Szybko pooyem temu kres mwic, e ju
na nas czas i e musimy si zbiera. Od tej pory ju tam nie bylimy i nie pjdziemy
wczenie),
424
jak na par dni przed rozwizaniem oraz na imieniny matki i jej
dwch crek. (...)
Mam do papy prob. Baronowa Waldstatten wybiera si w podr i chciaaby mie
mae, lecz dobre pianoforte. Ja za zapomniaem, jak si nazywa producent fortepianw
w Zweibriicken. Chciabym wic prosi pap, eby zamwi taki fortepian, ale musiaby
by gotowy w cigu miesica, najdalej w cigu szeciu tygodni i za cen nie wysz od
tej, jak zapaci
arcybiskup1.
Poza tym chc prosi o przesanie mi najblisz okazj (dyliansem
pocztowym, a nawet - jeli si uda - kursem celnym) ozorkw z Salzburga2. Jestem
baronowej3 bardzo zobowizany i kiedy pewnego dnia zgadao si o ozorkach,
powiedziaa, e bardzo by chciaa co takiego skosztowa. Obiecaem, e si o nie
postaram i zrobi jej prezent.
(...) A moe udaoby si te zdoby troch wdzonych pstrgw alpejskich?4 (...)
Posuszna crka Konstancja i posuszny syn Wolfgang
Mozart
B/D 690

1 Chodzi o Matthiasa Christiana Baumanna - producenta fortepianw z Zweibriicken. W

1775 arcybiskup Salzburga Hieronim Colloredo zakupi u niego bardzo dobry
instrument, ktry Mozartowie znali.
2 Salzburskie ozorki {Salzburger Zungen) - woowe lub cielce - byy lokalnym
przysmakiem.
3 Baronowa Martha Elisabeth Waldstatten - patrz: 175/4.
4 Schwarztreiter - wdzony pstrg alpejski (Salmo salvelinis) - take lokalny przysmak
w Salzburgu. Pstrgi owiono w Knigsee koo Berchtesgaden i jeziorach w okolicach
Salzburga.
203. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, ii wrzenia 1782
Mon tres cher Pere!
Jestem papie bardzo zobowizany i bardzo dzikuj za przysanie ozorkw1. Dwa z nich
daem pani baronowej, a dwa zachowaem dla siebie - Jutro bdziemy si nimi
delektowa. Prosz napisa, jak mam uregulowa naleno... A przy okazji - gdyby
papa mg zdoby dla mnie wdzone Pstrgi2, bybym rwnie ogromnie wdziczny.
Z,ydowka Eskeles-* okazaa si bardzo dobrym i bardzo uytecznym narzdziem w
rozrywaniu przyjani midzy cesarzem a dworem rosyjskim. Wczoraj zabrano j do
Berlina, aby sprawi krlowi przyjemno. To arcywinia, gwna przyczyna nieszcz
Gunthera, oczywicie jeli uznamy za nieszczcie to, e przez dwa miesice pozostawa
w areszcie, ale mia tam pikny pokj, wszystkie ksiki, fortepian etc. Straci
wprawdzie poprzednie stanowisko, ale zaraz dosta inne z pensj 1200 florenw i
wanie wczoraj odjecha do Hermannstadtu. Niemniej czowieka honoru to zawsze boli
i nic na wiecie nie zdoa czego takiego naprawi. Trzeba bowiem wiedzie, e nie
popeni adnego wielkiego przestpstwa a caa jego zbrodnia to etourderie4 lekkomylno i nieostrono polegajce na tym, e niezbyt si troszczy o zachowanie
tajemnicy, co naturalnie w wypadku czowieka zwizanego z gabinetem jest bdem
powanym.
Niczego wanego nie zdradzi, ale jego wrogowie (...) ca rzecz potrafili zagmatwa tak
zrcznie, e cesarz (ktry mia do niego ogromne zaufanie i w salonie caymi godzinami
przechadza si z nim pod rk) tym bardziej mu teraz nie ufa. I w takim momencie
pojawia si ta winia Eskeles (bya kochanka Gunthera), ktra obciya go najbardziej.
Ale dla tych panw ledztwo zakoczyo si gupio i cay szum wok sprawy ucich.
Niestety, jak wiadomo, wielcy panowie nigdy si nie przyznaj do swoich bdw i w
tym cae nieszczcie biednego Gunthera, ktrego al mi serdecznie, poniewa by
moim bardzo dobrym przyjacielem i gdyby nie ta sprawa, to mgby mi si dobrze
przysuy u cesarza.
Mona sobie wyobrazi, jak bardzo nieprzyjemne wraenie zrobia na mnie ta
nieoczekiwana wiadomo i jak bardzo mnie dotkna. Stephanie, Adamberger i ja
bylimy u niego wieczorem na kolacji, a rankiem dnia nastpnego zosta aresztowany!
Musz ju koczy, bo mi poczta ucieknie. (...)
Moja ona zacza wanie 91 rok ycia5.
Posuszne dzieci
Konstancja i Mozart
B/D 691
1 Salzburger Zungen - patrz 202/2,
2 Schwarztreiter - patrz: 202/4.

3 Eleonora Eskeles (1752-1812), crka wielkiego rabina Czech i Moraw, ona wielkiego
kupca Mojesza Fliessa, z ktrym pozostawaa w separacji, i siostra wielkiego bankiera
(zaoyciela w 1773 znanego banku wiedeskiego Amstein und Eskeles) i zotnika
Bernharda Eskelesa, w ktrego domu podwczas mieszkaa. Istotnie bya kochank
Johanna Yalentina Gunthera (ur. 1746) - sekretarza gabinetu cesarza - i miaa z nim
dwjk dzieci. Ale Gunther niesusznie zosta aresztowany za zdrad tajemnic
pastwowych, niesuszne te byo oskarenie
426
Eleonory Eskeles o wyudzenie tych tajemnic od (Junthera i przeKazame icn rosyjsiKim
i,uu icgu ydowskim) szpiegom. Ci bowiem, prowadzc dziaalno szpiegowsk,
korzystali z zupenie innych informatorw i nie pozostawali w adnym zwizku ani z
Eleonor Eskeles, ani z Johannem Yalentinem Guntherem, co przekonujco wykaza w
1921 Gustaw Gugitz w swym studium Die
Affaire Gunther-Eskeles.
Johann Yalentin Giinther by masonem (czonkiem wiedeskiej loy "ur gekrnten
Hoffnung", ktrej czonkiem - po przyczeniu do niej w 1785 loy "ur Wohitatigkeit"
- wkrtce zostanie Mozart) i po utracie stanowiska, dziki pomocy wolnomularzy, zosta
urzdnikiem dworskiej rady wojennej w Hermannstadcie w Siedmiogrodzie.
Gniew cesarza wyadowa si na ydwce, ktr - mimo udowodnionej niewinnoci skazano na banicj. Po mierci cesarza, jego nastpca Leopold II zrehabilitowa j (7
grudnia 1791), ale w obawie przed antysemityzmem Eleonora Eskeles dopiero w roku
1802 wrcia do Wiednia, gdzie zaoya sawny salon literacki. Otoczona
powszechnym szacunkiem, zmara
w roku 1812. Johann Wolfgang Goethe napisa dla niej epitafium.
Mozart by u Gunthera na kolacji na kilka dni przed premier Uprowadzenia z seraju,
czyli
przed 16 lipca 1782 roku.
List ten by dla wielu koronnym dowodem antysemityzmu Mozarta, co wydaje si
opini
idc zdecydowanie zbyt daleko. Mozart ani troch nie by antysemit, po prostu w
licie tym przekaza ojcu to, o czym si wtedy w Wiedniu mwio i co pisaa prasa.
4 Etourderie (franc.) - "nierozwaga".
5 Mozart napisa przekornie i dla miechu 91 rok ycia, co - znajc jego upodobanie do
przestawiania sw i cyfr - nie moe dziwi i miaoby oznacza, e Konstancja
rozpocza wanie 19 rok ycia. I tak uwaa wikszo komentatorw, ktrzy nie zadali
sobie trudu, by zajrze do metryki Konstancji. Konstancja urodzia si 5 stycznia 1762
roku w eli im Wiesenthal, w regionie Breisgau nalecym wwczas do Austrii.
Konstancja rozpoczynaa wic
sw 21 wiosn ycia.
204. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 25 wrzenia 1782
Mon tres cher Perci
(...) Ambasador Prus Riedesel1 przekaza mi wiadomo, e dwr w Berlinie poleci mu
przysa moj oper Uprowadzenie z seraju i w zwizku z tym musz mie kopi, za
ktr oczywicie otrzymam niezwocznie zapat2. Niestety nie ma tu rkopisu,
musiabym wic wypoyczy kopi od kopisty, ale jest to bardzo niewygodne, bo nie

mgbym jej trzyma przez cae trzy dni. Cesarz co jaki czas przysya po ni (tak byo
wczoraj), gdy dzieo jest czsto grane. Od i6-go lipca byo na scenie ju
10 razy.
Doszedem wic do wniosku, e najlepiej bdzie zrobi kopi w Salzburgu
- rzecz bdzie bardziej dyskretna i mniej kosztowna. Prosz wic, eby papa
427
jak najprdzej da partytur do skopiowania, a wysyajc j napisa, ile kosztuje. Caa
suma zostanie natychmiast przekazana przez pana Peissera3. (...)
Posuszne dzieci
W. A. i M. K. Mozart
B/D 695
1 Johann Hermami von Riedesel baron Eisenbach (1740-1785) by od 1773 do 1785
pruskim ministrem penomocnym w Wiedniu.
2 Za kopi partytury opery Mozart dosta 100 dukatw.
3 Franz Xaver Peisser (1724-1807)3 zaprzyjaniony z Mozartami bankier pracujcy w
Wiedniu na rzecz firmy Hagenauera i z tego tytuu czsto podrujcy midzy
Salzburgiem a Wiedniem. By czstym porednikiem midzy Wolfgangiem a
Leopoldem, penic funkcj "listonosza".
205. DO MARTHY ELISABETH WALDSTATTEN W WIEDNIU
Wiede, 28 wrzenia 1782
Szanowna Pani Baronowo!
Kiedy zechciaa mnie pani zaprosi askawie na jutrzejsz niedziel, zupenie
zapomniaem, e ju 8 dni temu przyjem zaproszenie na kolacj w Augarten1.
Martin2, ktry z wielu powodw czuje si wobec mnie zobowizany, chce mnie
absolument uczci kolacj. (...)
... Co do koncertu, ktry graem w teatrze3, to naprawd nie mog go odda za mniej ni
6 dukatw, ale koszt zrobienia kopii wezm na siebie.
Natomiast w sprawie piknego czerwonego fraka 4, o ktrym myl okrutnie dry me
serce, prosz, aby zechciaa mi pani powiedzie, jak mgbym go zdoby i za jak cen szczeg, o ktrym zupenie zapomniaem, zwracajc uwag na pikno stroju, a nie na
jego cen. Musz mie ten frak! Wybior do niego guziki, dziki ktrym, jak sdz,
bd naprawd modnie wyglda. Widziaem je kiedy na Kohimarkt (...), vis d vis
Milano5. S wykonane z piknych tych kamieni oprawnych w mas perow.
Tak bardzo bym chcia mie wszystko, co dobre, czyste, i pikne! Dlaczego tak jest, e
ci, ktrych na to nie sta, chcieliby wyda wszystko na rzeczy pikne, a ci, ktrzy
mogliby sobie na nie pozwoli, tego nie czyni?
428
Pora ju koczy t bazgranin.
/ kiss your hands, and hoping to see you in good health, the Tuesday, I am Your most
humble servant6
Mozart
Konstancja, moja druga poowa, 1000 razy cauje rczki askawej Pani, przesya te
causa Auernhammerwnie7, ale ja nie powinienem o tym wiedzie, bo musiabym si
zaraz a zatrz z zazdroci.
B/D 696
1 Augarten - park publiczny w Wiedniu - patrz: 192/3.

2 Philipp Jakob Martin - patrz: 192/3.

3 3 marca 1782 Mozart mia akademi w Burgtheater, na ktrej gra Koncert
fortepianowy D-dur (K-I75).
4 Czerwony frak - zapewne taki, jak na portrecie autorstwa Domenico Saverio dalia
Rosy, przedstawiajcym 14-letniego Mozarta w Weronie (na obwolucie niniejszej
ksiki), lub jak na portrecie rodzinnym autorstwa Johanna Nepomuka delia Croce z
1781 roku oraz na portrecie Barbary Kraft namalowanym ju po mierci Mozarta.
5 Kohimarkt znajdowa si na Graben (obecnie I dzielnica Wiednia), Milano, a
waciwie Cafe Milani - znany punkt orientacyjny wiedeczykw na rogu Graben i
Wallnerstrasse.
6 Jeden z nielicznych u Mozarta przykadw znajomoci angielskiego: "Cauj pani rce
i w nadziei, e we wtorek odnajd pani w dobrym zdrowiu, pozostaj jej unionym
sug".
7 Josepha Auernhammer po mierci ojca zamieszkaa w domu baronowej Waldstatten.
206. DO MARTHY ELISABETH WALDSTATTEN W WIEDNIU
(Wiede, 2 padziernika 1782)
Najdrosza, Najlepsza, Najpikniejsza, Zociutka, Srebrniutka, Sodziutka,
Najzacniejsza i Najcenniejsza Szanowna Pani Baronowo!
Mam zaszczyt przesa askawej Pani rondo1 razem z dwoma tomami komedii i ma
ksieczk z bajkami2. (...)
Mog powiedzie, e jestem czowiekiem szczliwym, a zarazem nieszczliwym!
Nieszczliwym jestem od chwili, kiedy askaw Pani ujrzaem na balu w tak piknym
uczesaniu.
429
Od tej pory straciem spokj! Teraz nie tylko wzdycham i jcz. Przez pozosta cz
balu ju nie taczyem, lecz skakaem! Kiedy podano do stou nie jadem, ale
poeraem! A potem w nocy zamiast spa lekko i spokojnie spaem jak suse i chrapaem
jak niedwied! I mog si zaoy (bo nietrudno to sobie wyobrazi), e d proponions,
z askaw Pani byo tak samo.
mieje si pani? Rumieni si pani? Ale... jestem szczliwy!
Lecz co to? Kt to za mn stoi i stuka mnie w rami? Kto mi tutaj zaglda, co pisz?
Ach! Och! Uch! Moja oneczka! Boe odpu! Mam j! I musz o ni dba! Musz j
chwali i jeszcze wierzy, e mwi prawd! (...)
Lecz mam jeszcze jeden powd, by do askawej Pani napisa, chocia waciwie nie
miem. No bo jak? Ale w kocu czemu nie? No wic dalej! Courage! Chciabym prosi
askaw Pani o - ki diabe! czy to aby nie nazbyt wulgarne? Ale zna pani chyba t
piosenk:
"Kobieta i piwo Jaki maj zwizek? Kobieta ma piwo I daje mi dzban. I taki to
zwizek".3
Prawda, e dobrze wybrnem z sytuacji? Ale teraz senza burle4. Gdyby askawa Pani
zechciaa dzi wieczorem przysa mi dzban piwa, bybym ogromnie zobowizany, ale
musi to by koniecznie piwo przyrzdzone na sposb angielski! Bo moja ona jest...,
jest..., jest..., to znaczy ma tak zachciank..., i nic tylko chce angielskiego piwa! Ach, te
kobiety!
Moja ona, ktra jest anioem, a nie kobiet, i ja - wzr wszystkich mw - 1000 razy
caujemy rczki askawej Pani i pozostajemy na zawsze wiernymi jej wasalami

Mozart - Magnus, corpore parvus, et Konstancja-omnium uxorum pulcherrima et

prudentissima 5.
A dla Auemhammerwny, bardzo prosz, bez ukonw.
B/D 697
1 Chodzi o Rondo D-dur (K-382) - wymienne do Koncertu fortepianowego D-dur (KI75)2 Nie udao si ustali, co to za komedie i co za bajki.
3 Wierszyk z gatunku "Reim-dich-Lieder" Johanna Valentina Rathgebera. W taki to
niezwyczajny sposb Mozart informuje sw przyjacik o tym, e Konstancja jest przy
nadziei.
430
ze wszystkich kobiet
4 Senza burle (wos.) - "bez artw, bez blagi".
5 "Mozart - wielki, ale niewielkiej figury, oraz Konstancja pajpikniejsza i naj
roztropniejsza" (ac.).
207. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 5 padziernika 1782
Mon tres cher Peref
(...) Jeli znowu napisz oper, to za 100 dukatw nie bd si przyglda, jak teatr przez
dwa tygodnie zarabia cztery razy wicej. Wystawi oper wasnym sumptem i za trzy
przedstawienia zarobi co najmniej 1200 florenw, a potem direction bdzie j moga
dosta za 50 dukatw. A jeli nie, to i tak swoje ju bd mia, a dzieo bd mg
wystawi, gdzie mi si spodoba. A poza tym chyba nie zauway papa u mnie
najmniejszej skonnoci do zego?
Nie trzeba udawa gupiego, ale te nie mona pozwoli, by traktowano nas jak durnia,
ktry sam ogromnie si napracuje, ale korzyci z tego cign inni, on za ze swoich
praw na przyszo rezygnuje1.
Wczoraj przyjecha wielki ksi rosyjski2...
Zosta ju mianowany nauczyciel fortepianu ksiniczki3. O randze tego maestra niechaj
zawiadczy wysoko zaofiarowanego mu uposaenia - 400 florenw netto. Nazywa si
Summer4.
Gdyby mi to w jaki sposb szkodzio, zrobibym wszystko, by nikt tego nie zauway,
ale dziki Bogu nie musz niczego ukrywa, poniewa zmartwioby mnie raczej co
przeciwnego. Gdyby mi t posad zaproponowano, oczywicie mgbym jej nie przyj,
niemniej jest to zawsze do krpujce i wielce niewygodne, kiedy trzeba odmwi
wielkiemu panu.
" Jeszcze raz prosz, eby papa uczyni wszystko co moliwe w sprawie kopii mojej
opery5...
1000 razy cauj rce papy.
zawsze posuszny syn
W. A. Mozart
(...) Wysaem dzi papie 5 libr 12-systemowego papieru6.
(...) Adieu.
431

1 Refleksja na marginesie obiekcji Leopolda, e Wolfgang za mao si ceni i zbyt tanio

wyzbywa si praw do swego dziea, odstpujc oper Berlinowi. Wolfgang prosi
Leopolda o wykonanie w Salzburgu kopii Uprowadzenia z seraju. Leopold jednak - w
sposb cakowicie dla Mozarta zaskakujcy - wysun obiekcje, opniajc tym samym
przekazanie kopii (za 100 dukatw, a wic za sum wcale przyzwoit i bynajmniej nie
poniej wczesnych dobrych stawek) baronowi Riedeselowi, ktry w kocu z atwoci
mg si zwrci o to nie do kompozytora, lecz do kopisty, co pozbawioby Mozarta
nawet tego zarobku.
Kopici na og wykonywali dodatkowe kopie dla siebie i potem nielegalnie nimi
handlowali
2 4 padziernika przyjecha do Wiednia wielki ksi rosyjski Pawe Piotrowicz z
wielk ksin Mari Fiodorown i caym dworem.
3 Ksiniczka wirtemberska Elbieta Wilhelmina Luiza (1767-1790); Mozart mia
nadziej zosta jej nauczycielem, ale bardzo niskie uposaenie sprawio, e atwo
pogodzi si z "niepowodzeniem". 400 florenw bya to suma niemaa w Salzburgu, ale
w Wiedniu - nad wyraz skromna, tym bardziej e obowizki nauczyciela ksiniczki nie
pozwalay na dodatkowe zarobkowanie.
4 Georg Summer by mao znanym kompozytorem, w grudniu 1791 zosta organist
wiedeskiej orkiestry dworskiej.
5 Chodzi o kopi partytury Uprowadzenia z seraju.
6 Papier nutowy na wykonanie kopii Uprowadzenia z seraju, i libra = 25 arkuszy.
208. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 padziernika 1782
Mon tres cher P er e!
Gdybym by przewidzia, e kopici w Salzburgu s tak zapracowani, zrobibym t
kopi tutaj...1. Bd teraz musia pj do pana ambasadora2 i zdradzi mu prawdziwe
powody tej zwoki. Prosz jednak, eby papa dooy stara, abym t kopi mg dosta
niebawem - im szybciej, tym lepiej. (...)
Nie szukam uczniw..., mog ich mie, ile zechc, ale mam ju dwie uczennice, ktre
wcale mnie nie krpujc, przynosz mi tyle, ile swojemu nauczycielowi3 paci
ksiniczka4, ale on z tego tytuu nie ma innych perspektyw poza t jedn, e nie umrze
ju z godu... (...)
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
Wicej bdzie w nastpnym licie.
432
B/D 702
1 Problemy ze sporzdzeniem w Salzburgu kopii Uprowadzenia z seraju.
2 Johann Hermann von Riedesel, ktry dla dworu w Berlinie zamwi za 100 dukatw
kopi Uprowadzenia z seraju.
3 Georg Summer - patrz: 207/4.
4 Elbieta Wilhelmina Luiza von Wurttemberg - patrz: 177/4.
209. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 19 padziernika 1782
Mon tres cher Pere!
(...)! tak z wielk radoci dowiedziaem si o zwycistwie Anglikw1, bo chyba wie
papa, e jestem arcyanglikiem!

Wielki ksi rosyjski wyjecha dzi z caym dworem2. Ostatnio wystawiono dla niego
moj oper3. Pomylaem, e dobrze bdzie przy tej okazji zaj miejsce przy
klawesynie i dyrygowa, czciowo po to, aby obudzi orkiestr, ktra troch przysna,
a czciowo (skoro ju tu jestem), aby dobrze urodzonym suchaczom przedstawi si
jako ojciec wasnego dziecka.
Kochany ojcze..., musz wyzna, e naprawd nie mog si doczeka chwili, w ktrej
znowu zobacz pap i ucauj mu rce. (...) Chciabym przyjecha do Salzburga na papy
imieniny 15 listopada, ale wanie wtedy zaczyna si tu najlepszy sezon... Wszyscy
panowie wracaj ze wsi i na dobre rozpoczynaj si lekcje i koncerty. Musiabym wic
wrci do Wiednia w pierwszych dniach grudnia, a tak prdki powrt byby do trudny
dla mojej ony i dla mnie!
Bardzo bymy chcieli duej cieszy si towarzystwem kochanego papy i kochanej
siostry! Ale decyzja naley do papy, czy chce nas mie duej czy krcej? Co do nas, to
najchtniej spdzilibymy w Salzburgu przysz wiosn.
Wystarczy, e powiem "Salzburg", a moja kochana ona z radoci a
promienieje. (...)
Posuszne dzieci
M. C. i W. A. Mozart
28 ~ Mozart
433

DjLJ 705
1 Mozart mia sabo do Anglii i Anglikw, czemu niejednokrotnie dawa wyraz. Nie
tvl z racji przekona politycznych (polityka bya mu najzupeniej obojtna), co z
powodu reakci' antyfrancuskich, bdcych wynikiem niedobrych dowiadcze
osobistych.
Tutaj chodzi o epizod wojenny z obleniem twierdzy w Gibraltarze przez flot
francuska i hiszpask. Angielski admira Richard Howe, zwany "Czarnym Dickiem",
swym szturmem zmusi Francuzw i Hiszpanw do odstpienia od oblenia. Czyn ten
uznany za bohaterski bv sawny w caej Europie. Uczci go m.in wiedeski poeta - eksjezuita Johann Nepornuk Michael Denis, piszc poemat Bardengesang auf Gibraltar, do
ktrego Mozart zacz pisa muzyk, ale jej nie ukoczy (O Calpe! dir donnerts am
Fusse - K-386d).
2 Wielki ksi rosyjski Pawe Piotrowicz i jego wita.
3 8 padziernika 1782 na cze wielkiego ksicia rosyjskiego wystawiono w Burghteater
Uprowadzenie z seraju.
210. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 26 padziernika 1782
Mon tres cher P er e!
(...) Panna Auernhammer (ktr wprowadziem do domu baronowej Waldstatten, gdzie
ma wikt i mieszkanie) bdzie miaa w tych dniach akademi w teatrze. Obiecaem, e z
ni zagram1. (...)
Posuszne dzieci W. i K. Mozart
B/D 707
1 Przepraszajc ojca (w pierwszej czci listu) za cige odwlekanie podry, Mozart
podaje wci nowe przeszkody - jedn z nich jest akademia panny Auernhammer, ktra

po mierci swego ojca zamieszkaa (za rekomendacj Mozarta) u baronowej

Waldstatten. Akademia na jej benefis odbya si 3 listopada w Karntnertortheater. Nie
jest znany program tego koncertu, ale z pewnoci by na nim wykonany Koncert Es-dur
na dwa fortepiany (K-35) - popisowy utwr duetu Mozart-Auernhammer.
211. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 13 listopada (1782)
Mon tres cher Pere!
Jestemy w wielkim kopocie. Nie napisaem o tym w sobot, bo bye113 pewien, e w
poniedziaek wyjedziemy, tymczasem w niedziel bya straszn3 burza, e nawet po
miecie powozy poruszay si z najwikszym trudem. ()
434
Przeoylimy wic wyjazd na jutro, lecz teraz Konstancj rozbolaa gowa i cho
bardzo chciaaby jecha, to przy takiej pogodzie nie miem ryzykowa podry1. (...)
Hrabina Zichy i Rumbeke2 wrciy ze wsi i ju wypytyway o mnie...
Poniewa niestety nie bd mia szczcia uczyni tego bezporednio, oragn z moj
on i przyszym wnuczkiem lub wnuczk listownie zoy kochanemu papie yczenia...
yczymy papie dugiego ycia w szczciu, zdrowiu i zadowoleniu oraz wszystkiego,
czego tylko papa zapragnie3. (...)
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
B/D 708
1 Wci sprawa zamierzonej podry do Salzburga.
2 Hrabina Anna Maria Zichy, z domu Khevenhuller-Metsch i hrabina Marie Karolin
Thiennes de Rumbeke - uczennice Mozarta.
3 Imieniny Leopolda - 15 listopada.
212. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 20 listopada (1782)
Mon tres cher Pere!

Niestety widz, e szczcie ucaowania papy bd musia odoy do wiosny, poniewa

moje uczennice nie chc mnie absolument teraz puci..., a poza tym dla mojej ony
temperatury s zbyt niskie. Wszyscy mnie zaklinaj, ebym nie ryzykowa teraz
podry. Wiosn (a biorc pod uwag moje plany mam na myli marzec, najdalej
pocztek kwietnia) z pewnoci bdziemy mogli pojecha do Salzburga, bo rozwizanie
nie nastpi przed czerwcem. (...)
Wczoraj ksiniczka Elbietal z okazji swoich imienin dostaa prezent - 90 tysicy
florenw i wysadzany brylantami zoty zegarek, i zostaa ogoszona arcyksin Austrii.
Bdzie jej teraz przysugiwa tytu Jej Krlewska Wysoko.
Cesarz znw dosta gorczki... Obawiam si, e niewiele ju mu ycia zostao...
Chciabym si myli.
Madame Heisig 2, z domu de Lucca, ktra kiedy bya z mem w Salz-burgu i graa w
teatrze na psalterium3, jest tutaj i daje marne koncerty4. Przysaa mi zaproszenie na
pimie, proszc, abym si za ni wstawi, poniewa przywizuje do mojej przyjani
wielkie znaczenie. (...)
Posuszne dzieci

W. i K. Mozart
435

B/D 710
1 Ksiniczka wirtemberska Elbieta Wilhelmina Luiza, niedosza uczennica Mozarta patrz 177/3.
2 Najpewniej nieznanego imienia crka Wolfganga de Lucca, waciciela wiedeskiej
kawiarni, wiadka (w 1760 roku) na lubie Johanna Thorwartha, pniejszego opiekuna
i kuratora Konstancji.
3 Psalterium, instrument strunowy szarpany, o paskim, trapezoidalnym lub trjktnym
pudle rezonansowym, nad ktrym rozpite s struny.
4 W oryginale Schlackakademie - neologizm Mozarta: schlechte Akademie = "marny
pody, zy koncert".
213. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 21 grudnia 1782
Mon tres cher Peref
(...) No i w kocu dostaem dzi list od papy, ale zrozumiaem, e mj ostatni list nie
dotar1. Wydaje si nieprawdopodobne, aby zagin z winy poczty - zapewne suca
schowaa sobie pienidze do kieszeni! Na Boga, wolabym tej kanalii da 6 gra j carw
w prezencie, anieli tak mai d propos utraci list. A poza tym nie mog przecie zawsze
sam chodzi na poczt. Mamy ju teraz inn suc, ktrej od razu na wstpie
wygosiem na ten temat kazanie.
W caej tej historii najbardziej mnie trapi, ecie si oboje tak bardzo martwili, a ja
zupenie nie pamitam, co wtedy napisaem. Wiem tylko, e wanie tego wieczora
miaem akademi u Golicyna2, e midzy innymi wspomniaem o tym, e moja biedna
ona w oczekiwaniu na co lepszego musiaa si zadowoli malekim ponrait
silhouette3 papy, ktry stale nosi przy sobie i cauje 20 razy dziennie. Prosiem te, eby
papa by tak dobry i przy okazji przysa mi moj now symfoni dla Haffnera4.
Wystarczy, jeli j dostan na wielki post, chciabym, eby j wykonano na mojej
akademii. (...) No i bya te mowa o wionie5. To wszystko, co pamitam. (...)
Czy to prawda, e po Nowym Roku ma tutaj przyjecha arcybiskup?6. Od trzech
tygodni jest w Wiedniu hrabina Lutzow 7, ale dowiedziaem si o tym dopiero wczoraj
od ksicia Golicyna... Zaangaowa mnie do siebie na wszystkie koncerty - za kadym
razem mnie tam zawo, a potem odwo do domu i traktuj w sposb
najuprzejmiejszy.
lo-go znowu (z penym sukcesem) grano moj oper8 - ju po raz i4-ty. Sala bya pena,
jak na premierze, cho lepiej powiedzie, jak zwykle, poniewa jest pena na kadym
przedstawieniu.
U Golicyna hrabia Rosenberg powiedzia, e powinienem napisa oper wosk. Ju
rozpoczem starania, aby sprowadzi z Woch libretta ostatnich
436
oper buffa, chciabym co wybra, ale nic jeszcze nie przyszo. Napisaem w tej sprawie
rwnie do Ignaza Hagenauera 9.

Na Wielkanoc przyjad tu z Woch piewacy i piewaczki10. Chciabym te prosi pap

o przysanie mi adresu Lugiatiego11 z Werony, bo trzeba prbowa rwnie i od tej
strony.
Ostatnio wystawiono now oper, a raczej komedi z arietkami Umiauffa pod tytuem
"Jaki jest najlepszy nard?"12. To aosne sztuczydo, do ktrego sam miaem napisa
muzyk, ale odmwiem dodajc, e ten, ktry
zrobi bez gruntownych zmian w libretcie, narazi si na mieszno i gwizdy. Zreszt na
pewno by j wygwizdano, gdyby nie Umiauff, skoczyo si wic tylko prychaniem. Nic
dziwnego, bo czego takiego nawet z najpikniejsz muzyk nie daoby si strawi.
Na domiar zego muzyka okazaa si tak za, e nie wiem doprawdy, kto tu jest gorszy poeta czy kompozytor, i komu naley si palma
pierwszestwa.
Co gorsza, i o wstydzie, dano j po raz drugi, chocia jak mi si zdaje, by
to ju punctum satis. (...)
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
B/D 713
1 Zaginiony list Mozarta z 4 grudnia 1782 (B/D 711).
2 Ksi Dmitrij Michajowicz Golicyn (1720-1794), pose rosyjski w Wiedniu,
meloman. Akademia, o ktrej mowa, miaa miejsce w paacu ksicia 4 grudnia 1782. Jej
program nie jest znany.
3 Portret ten nie zachowa si.
4 Symfonia D-dur "Haffnerowska" (K-385). s Planowana na wiosn podr do
Salzburga.
6 Arcybiskup Colloredo nie przyjecha do Wiednia wiosn 1783.
7 Hrabina Antonia von Llitzow (z domu Czernin von Chudenitz) z Salzburga, dla ktrej
Mozart napisa Koncert fortepianowy C-dur (K-246).
8 Uprowadzenie z seraju.
9 Ignaz Joachim Hagenauer - patrz: 1/2.
- 10 Wiosn 1783 przyjechao do Wiednia wielu piewakw z Woch, m.in. Ann
(Nancy) Storace, Rosa Manservisi, Francesco Benucci, Michael 0'Kelly, Francesco
Bussani - pniej zwizani z Mozartem.
11 Pitro Lugiati (1742-1788), wielki woski finansista i bankier.
12 Welches ist die beste Nation?, komedia Corneliusa Hermanna von Ayrenhoffa z
muzyk Umiauffa (patrz: 171/4), wystawiona w Burgtheater 14 grudnia 1782.
437
214. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 28 grudnia 1782
Mon tres cher Pere!
Pisz w wielkim popiechu, bo jest ju 5-a, a na 6- zaprosiem do siebie muzykw na
mae muzykowanie... Tyle mam pracy, e nie wiem naprawd za co si najpierw wzi.
Cae przedpoudnie a do 2-ej mam lekcje..., potem obiad, po ktrym potrzebuj maej
godzinki na digestion. Tak wic dopiero wieczorem mog pisa, chocia nie zawsze, bo
czsto mnie prosz na akademi.
Do serii koncertw subskrypcyjnych brakuje mi jeszcze dwch1. Te koncerty s
porodku midzy tym, co za trudne, a tym, co za atwe, s bardzo brillant, przyjemne dla
ucha, naturalne, ale bynajmniej nie puste. Tu i tam sprawi satisfaction jedynie

znawcom, chocia i nie znajcy si na rzeczy bd zapewne zadowoleni, nie wiedzc

dlaczego.
Oddam je za 6 dukatw... Kocz te wycig fortepianowy mojej opery2, ktry bdzie
wy szty chowany. Pracuj rwnie nad czym bardzo trudnym - "Pieni barda z
Gibraltaru" Denisa3. Ale to tajemnica, poniewa pewna wgierska dama4 chce
Denisowi zrobi niespodziank.
Oda jest wzniosa, pikna i ma wszystko, co trzeba, chocia dla moich delikatnych uszu
zbyt napuszona, przesadna i sztywna. Ale co na to poradzi? Nie znaj ju waciwej
miary i jej nie ceni. Aby mie sukces, trzeba pisa tak prosto i zrozumiale, eby mg
to zapiewa dorokarz, albo przeciwnie:
w sposb tak niezrozumiay, by adna rozumna istota nie moga tego poj - i wanie
dlatego si to wtedy podoba.
Nie o tym chciaem z pap rozmawia - chtnie napisabym ksik5, mae studium
krytyczne o muzyce z przykadami. Ale nb. - nie pod wasnym nazwiskiem. (...)
Posuszne dzieci W. i K. Mozart
B/D 715
1 Mozart ogosi subskrypcj na 3 koncerty fortepianowe: K-4I3, 10-414, K-4I5.
Pierwszy gotowy by Koncert A-dur (K.-414), nastpnie powsta Koncert F-dur (K-4I3)
i Koncert C-dur (K-4I5). Cena wynosia 4 a nie 6 dukatw, jak napisa Mozart, mimo to
bya bardzo wygrowana i dlatego rezultat subskrypcji by aden.
2 Wycig fortepianowy Uprowadzenia z seraju.
3 Bardengesang auf Gibraltar. Johann Nepomuk Michael Denis by pniej masonem,
czonkiem loy "ur wahren Eintracht". Mozart nie ukoczy tej kompozycji.
Zachowao si 5^ taktw (K-386d).
4 Posta niezidentyfikowana.
5 Jak przypuszcza Joseph Heinz Eibi, Mozart myla o napisaniu ksiki na wzr Critica
Musica Johanna Matthesona, wydanej w Hamburgu w 1722-23, ale zamiaru tego nie
zrealizowa.
438
215. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 4 stycznia 1783
Mon tres cher Pere!
Nie napisz dzi duo. Dopiero co wrcilimy od baronowej Waldstattenl i teraz szybko
musz si przebra od stp do gw, bo jestem zaproszony na
koncert do pana hofrata Spielmanna2.
Jeli idzie o stron moraln, to nie ma nic bardziej prawdziwego i nie bez przyczyny to
sowo wyskoczyo mi spod pira. Rzeczywicie zoyem w mym sercu takie
lubowanie i zamierzam je wypeni3. Kiedy je skadaem, Konstancja bya jeszcze
pann..., a poniewa byem zdecydowany, e si z ni oeni, jak tylko wyzdrowieje,
tym atwiej mogem to lubowanie zoy. (...) No i oto mam w rku namacalny dowd
tego lubowania - poow partytury
mszy, ktra si zapowiada jak najlepiej.
Od dzi mam now uczennic, hrabin Palffy4 - starsz crk siostry
arcybiskupa..., ale prosz zachowa to dla siebie, bo nie mam pewnoci, czy
by sami si do tego chtnie przyznali.
Co do ostatniej symfonii dla Haffnera, skomponowanej w Wiedniu, to wszystko mi
jedno, czy bdzie to partytura czy glosy poszczeglnych instrumentw, bo i tak musz

zrobi kilka kopii na mj koncert. Chciabym te jak najszybciej dosta nastpujce

symfonie5:
[K-204]
439
L w tym miejscu listu jest kleks, ktry Mozart z czterech stron obramowa sowem
"winia" w czterech jzykach: "sau", "porco", "sus", "cochon"].
Poza tym ten niebieski kajecik z kontrapunktami Eberlina i par utworw Haydna6 potrzebuj je ze wzgldu na barona Van Swietena, do ktrego chodz w kad niedziel.
(...)
Prosz mi napisa, czy w ostatniej mszy Haydna albo w nieszporach, a moe w obu, s
jakie fugi godne uwagi? Jeli tak, to bybym ogromnie zobowizany gdyby je papa
zechcia odda do skopiowania, ale bez popiechu...
Musz ju koczy...
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart Nb. 3 koncerty ju s - cena wynosi 4 dukaty7.
B/D 719
1 Baronowa Martha Elisabeth von Waldstatten mieszkaa od niedawna w
Klostemeuburgu pod Wiedniem.
2 Hofrat baron Anton von Spielmann (1738-1813) by wysokim urzdnikiem
pastwowym i mieszka w budynku rzdowym przy Herrengasse 22, gdzie urzdza
prywatne koncerty.
3 Brak szczegowych informacji sprawia, e moemy si jedynie domyla istoty
sprawy. Wedug Nissena Mozart czyni tutaj aluzj do swego lubowania na intencj
szczliwego rozwizania Konstancji. Ale - jak pisze Mozart - Konstancja bya wtedy
jeszcze pann, nie mogo wic chodzi o lubowanie w intencji szczliwego
rozwizania, lecz raczej wyzdrowienia. Mozart lubowa napisa msz wotywn i
wykona j w Salzburgu. To najbardziej prawdopodobna przyczyna powstania sawnej
Mszy c-moll (K-427), ktra jednake pozostaa w postaci nieukoczo-nej. Uzupeniona
fragmentami z innych mszy Mozarta, zostanie wykonana po raz pierwszy latem 1783
podczas pobytu modych maonkw w Salzburgu. Konstancja zapiewa parti sopranu.
4 Hrabina Josepha Gabriela Palffy, urodzona w 1765, crka hrabiny Marii Gabrieli
Palffy (z domu Colloredo, siostry arcybiskupa Hieronima Colloredo) i hrabiego Johanna
Leopolda Nikolausa Palffy ego von Erdda.
5 S to incypity Serenady D-dur (K-204) oraz trzech symfonii: A-dur (K-20I), B-dur (K182), i g-moll (K-183), skomponowanych w Salzburgu w latach 1773-75.
6 Chodzi tu najpewniej o kompozycje Michaa Haydna Missa in honorem S. Ruperti na
dzie ii sierpnia 1782 (Katalog Klafsky'ego: 1/13) i Vesperae solennes de Dominica skomponowane 22 lipca 1782 (Katalog Klafsky'ego IV/6).
7 Koncerty fortepianowe: F-dur (K-4I3), A-dur (K-4I4) i C-dur (K-4I5).
216. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 8 stycznia (1783)
Mon tres cher Pere!
(...) Dzi jeszcze musz skoczy rondo1 dla mojej szwagierki, ktra ma je zapiewa w
sobot na wielkim koncercie w Mehigrube.
440
(...) Wczoraj znowu grano moj oper, znowu przy penej sali i z penym sukcesem2.
Niech papa nie zapomni o symfoniach3. Adieu.

Moja oneczka, ktra jest bardzo gruba (ale tylko w pasie), i ja 1000 razy caujemy
papie rce, z caego serca caujemy kochan siostr i wci
pozostajemy
bardzo posusznymi dziemi
W. i K. Mozart
B/D 720
1 Recytatyw i rondo Mia speranza adorata - Ah non sai qual pena sia (K-4i6), do sw
Gaetano Sertora, z opery Zemira Pasquale Anfossiego - dla szwagierki, Alojzy Lange.
Dla swej pierwszej mioci Mozart skomponowa 7 utworw: w 1778 - recytatyw i ari
Alcandro, lo confesso - Non so, d'onde viene (K-294); w 1779 - recytatyw i ari Popoli
di Tessaglia (K-3i6), w 1782 - ari Nehmt meinen Dank, ihr holden Gonner! (K-383); w
1783 - ari Mia speranza adorata (K-4i6), ari Yorrei spiegarvi oh Dio - Ah conte partite
(K-4i8) i ari No, no, che non sei capace (K-4I9); w 1788 - ari Ah se in ciel, benigne
stelle (K-538).
2 7 stycznia 1783.
3 Serenada D-dur (K-204) i trzy symfonie (K-20I, K-l82 i K-l83) - patrz: list 215.
2i7. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 22 stycznia 1783
Mon tres cher Pere!
Niech si papa nie boi, e moje koncerty s za drogie. Myl, e kady wart jest dukata!
A ponadto chc, aby za swoj prac kopista te dosta dukata!\
Na razie jeszcze kopie nie s robione, bo najpierw musz zebra pewn liczb
subskrybentw. Ogoszenie o subskrypcji ju po raz trzeci ukazao si w "Wiener
Diarium"2. Od 20-go tego miesica mona kupi u mnie za 4 dukaty billets de
souscription, na podstawie ktrych abonenci otrzymaj pniej koncerty.
Mojej kochanej siostrze wyl najblisz poczt kadencje i wejcia3. Jeszcze nie
napisaem wej w rondzie4, bo w trakcie wykonywania koncertu w tym miejscu zawsze
gram to, co mi akurat przyjdzie do gowy.
Prosz mi jak najszybciej przysa symfonie, o ktre prosiem5, bo teraz Ju naprawd
s mi potrzebne.
I jeszcze jedna proba, bo ona nie daje mi spokoju. Wie papa, e s Opusty i e tutaj
taczy si, jak w Salzburgu i w Monachium. Ot Ucibym si wybra na bal w
przebraniu ariekina (ale nikomu o tym ani
441
sowa). Na balach redutowych jest takich niemao, ale to najzwyczajniejsze osy. Prosz
wic, eby mi papa przysa swj kostium arekina, byle prdko bo dopki go nie
dostan, nie pjdziemy na aden bal, a sezon jest w peni. My jednak wolimy bale
prywatne.
W ubiegym tygodniu wydaem bal u siebie. Panowie pacili po 2 floreny. Pocztek by
o 6-ej, a koniec o 7-ej. Co? Tylko jedn godzin? Nic podobnego! Skoczyo si o 7-ej
rano! Zapewne nie rozumie papa, jak mogli si wszyscy pomieci! Ale dopiero teraz
sobie uwiadomiem, ze jeszcze nie napisaem, i od ptora miesica mamy ju inne
mieszkanie..., rwnie na Hohenbriicke, numer 412 na III pitrze6, u pana Wetzlara7...,
bogatego yda. Mamy tu dugi pokj na 1000 stp, a szeroki na jedn poza tym
sypialni, przedpokj... i pikn wielk kuchni. Obok s jeszcze wolne dwa due i
pikne pokoje. To w nich wanie odby si nasz bal, na ktry przybyli: baron Wetzlar z
on8, baronowa Waldstatten9, pan d'Edelbach10, chwalipita Gilowsky", Stephanie

Modszy ze swoj uxor12, Adamberger z on13, Lange i Langowa14 etc..., wszystkich

nie
wymieni.
Ju kocz, bo musz jeszcze napisa do Wendlingw15 do Mannheimu
w sprawie moich koncertw. (...)
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
B/D 722
1 W swym licie (B/D 718 - zaginionym) Leopold wyraa obawy, e cena subskrypcji
(4 dukaty) jest zbyt wygrowana i - jak si okazao - mia racj.
2 Zachowao si trzecie ogoszenie o subskrypcji - w "Wiener Zeitung" z 15 stycznia
1783. Poprzednie ogoszenia, o ktrych wiadomo, e byy zamieszczone (m.in. 21
grudnia 1782),
nie zachoway si.
3 Zachoway si oryginalne kadencje i wejcia (Eingdnge) do trzech czci Koncertu Adur
(K-4I4).
4 Chodzi o wejcie z Ronda D-dur (K-382) - wymiennej finaowej czci Koncertu Ddur
(K-I75).
5 Symfonie salzburskie: A-dur (K-20i), B-dur (K-i82) i g-moll (K-i83).
6 Obecnie Wipplingerstrasse 14.
7 Baron Rajmund Wetzlar von Plankenstern (1752-1810), syn sawnego kupca Karla
Abrahama Wetzlara, ktry w 1778 przeszed na katolicyzm i otrzyma tytu szlachecki.
Rajmund Wetzlar przeszed na katolicyzm w roku 1779.
8 Jego ona - Maria Theresia, z domu Calmer de Piquenay.
9 Baronowa Waldstatten - patrz: 175/4.
10 Prawdopodobnie Franz Joseph Schlossgangi von Edelbach, profesor prawa na
uniwersytecie w Salzburgu, lub jego syn Benedikt Schlossgangi von Edelbach.
11 Franz Wenzel Gilowsky von Urazowa - patrz: 155/5.
12 Gottiieb Stephanie Modszy - librecista Uprowadzenie z seraju - i jego "uxor" (ona)
Anna Maria Myka - aktorka w Burgtheater w Wiedniu.
13 Yalentin Adamberger (patrz: 143/6) i jego ona - Maria Anna (zwana Nanni), z
doiD" Jaquet, crka aktora Karla Jaqueta, sama rwnie aktorka i piewaczka w
Burgtheater.
442
14 Joseph Lange - aktor i malarz amator, i jego ona Alojza Lange, z domu Weber. ls
Wendlingowie (patrz: 65/3) - chodzi o 3 koncerty subskrypcyjne (K-4I3, K-4I4 i K-4I5).
218. DO OJCA W SALZBUGRU
Wiede, 5 lutego 1783
Mon tres cher Pere!
(...) Moja akademia odbdzie si w 3- niedziel wielkiego postu czyli 23 marca... i na t
okazj bd musia przygotowa duo kopii..., pomylaem wic, e jeli symfonie1 nie
s jeszcze rozpisane na glosy, to niech mi je papa przyle w partyturach, tak jak s, ale
razem z me-nuetami. (...)
Wczoraj znw grano moj oper2 - ju i7-y raz - jak zwykle przy penej sali i z penym
sukcesem. (...)

W poprzednim licie prosiem, eby mi papa poszuka (za porednictwem Gattiego3)

woskiego libretta. Teraz t prob ponawiam. Musz jednake zdradzi moj idee, a
mianowicie nie wierz, aby woska opera duej si utrzymaa, ja jestem zwolennikiem
opery niemieckiej i nawet jeli musiaoby to kosztowa wicej trudu, to wol j.
Kady nard ma swoj oper, dlaczego wic nie mogliby jej mie Niemcy? Czy jzyk
niemiecki jest mniej piewny od francuskiego, angielskiego czy rosyjskiego?
Tote pisz teraz - "dla siebie" - oper niemieck. Wybraem za temat komedi
Goldoniego 77 sermtore di due padroni, ktrej I akt jest ju przetumaczony. Tumaczem
jest baron Binder4. Ale dopki przekad nie bdzie gotowy, jest to jeszcze tajemnica. Co
papa o tym myli? Czy nie sdzi papa, e mgbym na tym niele wyj?
Ju musz koczy. Jest u mnie Fischer5 (bas) i prosi, abym w jego imieniu napisa do
Legrosa6 w Paryu, poniewa chciaby tam pojecha jeszcze w okresie wielkiego postu.
To straszne, e wyjedaj std ludzie naprawd niezastpieni. (...)
Posuszne dzieci W. i K. Mozart
B/D 725
1 Mozart prosi ojca o przysanie symfonii salzburskich (K-20i, K-i82 i K-i83),
Serenady ^-dur (K-204) oraz Symfonii D-dur "Haffnerowskiej" (K-385).
2 Uprowadzenie z seraju. Wedug statystyk teatru byo to nie 17, lecz 14 przedstawienie.
3 Luigi Gatti (1740-1817), dobry znajomy Mozartw, kapelmistrz i kompozytor z
Mantui. "tezymywa ywe kontakty z dworem w Salzburgu, gdzie m.in. bya
wystawiona (30 wrzenia
443
1775) Jego opera Olimpiad z librettem Metastazja, a 19 stycznia 1783 - serenata
teatrale:
L'isola disabitata.
4 Plan nie zosta zrealizowany. Jego ladem s fragmenty (K-4i6a), niezachowane, oraz
dwie arie do sw z niemieckiego przekadu komedii Goldoniego: Musst' ich auch durch
tausend Drachen na tenor (K-435) i Mdnner suchenstets zu naschen na bas (K-433).
Autorem przekadu by baron Johann Nepomuk Friedrich Binder von Krieglestein
(1758-1790).
s Zaprzyjaniony z Mozartem znakomity bas Johann Ignaz Kari Ludwig Fischer (1745182^1 popad w konflikt z wiedeskim intendentem do spraw teatru i muzyki - hrabi
Franzem Xaverem Wolfem Rosenbergiem-Orsinim, a take z samym zespoem teatru,
co byo bezporedni przyczyn jego decyzji opuszczenia Wiednia.
6 Jean-Joseph Legros (1730-1793), pocztkowo piewak, potem impresario i dyrektor
Concerts Spirituels w Paryu (od 1771 do 1791).
219. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 15 lutego 1783
Mon tres cher Pere!
Serdeczne dziki za przesan muzyk1. Jestem tylko zy, e nie mog wykorzysta
muzyki do Thamosa2. To prawda, e sztuka nie jest udana i dlatego jej nie wznawiaj,
ale mona by j wznowi dla samej muzyki, cho nie jest to atwe... Wielka szkoda!
W zaczeniu przesyam dla siostry trzy kadencje do Koncertu D-dur i dwa wejcia do
Koncertu Es-dur3.
Chciabym prosi o przesanie mi - jak najprdzej - kajetu z koncertem obojowym dla
Ramma czy raczej dla Ferlendisa4. Oboista ksicia Ester-hazyego da mi za niego 3
dukaty i obiecuje 6 dukatw za skomponowanie nowego koncertu5. (...)

Na misopust przygotowujemy teatr masek i ma pantomim, ale niech mnie papa nie
zdradzi! (...)
W. A Mozart
B/D 728
1 Chodzi o symfonie salzburskie i inne utwory - patrz: 218.
2 Muzyka do niedokoczonej opery Thamos, Knig in Agypten (K-345) do tekstu
Tobiasa Philippa von Geblera. Dramat Geblera by wystawiony w 1773 w Pradze, w
Drenie i w Preszburgu, a w 1774 w Wiedniu; poza Mozartem muzyk do niego
skomponowali Johann Stattier (w 1773) i Christian Willibald Gluck (w 1774).
3 Owe trzy kadencje do Koncertu D-dur (K-I75) i dwa wejcia (Eingdnge) do Koncertu
Es-dur (K-27i) - nie zachoway si.
4 Giuseppe Ferlendis - salzburski oboista. Koncert dla niego Mozart przerobi pni)
03 Koncert fletowy dla Ferdinanda Dejeana (K-3I4).
5 Pierwszym oboista w Esterhazie by w latach 1781-90 Anton Mayer, ale - jak sd21
444
I-I.C. Robbins Landon (^Mozart: the Golden Years 1781-17^1, London 1989) - nie jego
mia Mozart na myli, lecz Yittorina Colombazzo, dawniejszego czonka orkiestry,
ktrego we wrzeniu 1768 zaangaowa Jzef Haydn. Colombazzo opuci zesp w
grudniu 1768, ale po ii latach (w padzierniku 1779) powrci do niego. Niestety w
marcu 1780 znw musia odej, zwolniony przez ksicia Nikolausa Esterhazyego. Od
tego czasu Colombazzo czsto wystpowa jako solista w Wiedniu, gdzie - co
szczeglnie wane - zosta czonkiem tej samej loy masoskiej, co Mozart. By ponadto
czonkiem Tonklinstler Societat i wystpowa z koncertami na wasny benefis w 1784 w
Karntnertortheater i w 1787 w Burgtheater. Na jeden z takich koncertw potrzebowa
popisowego utworu i o jego skomponowanie poprosi Mozarta, ktry jednake
zamwienia nie wykona.
Dotychczas sdzono, e ladem tego zamwienia jest zachowany fragment (61 taktw)
Koncertu obojowego F-dur, oznaczonego w Katalogu Koechla numerem 293, ale nie
moe to by prawda, bo jak wykaza Franz Giegling (w Neue Mozart-Ausgabe)
fragment ten powsta duo wczeniej - najprawdopodobniej jesieni 1778 roku.
Zdaniem Alfreda Einsteina owym oboista nie byl Anton Mayer ani Yittorin
Colombazzo, lecz Franz Joseph Czerwenka, ale ta ewentualno dawno ju zostaa
uznana za nieprawdopodobn.
220. DO BARONOWEJ WALDSTATTEN W WIEDNIU
(Wiede, 15 lutego 1783)
Wielce szanowna Pani Baronowo!
Znalazem si oto w sytuacji godnej pozazdroszczenia1! Z panem Trat-tnerem udao si
nam uzyska prolongation o dwa tygodnie spaty dugu, bo przecie na co takiego
godzi si kady kupiec, chyba e jest czowiekiem pozbawionym wszelkiej delikatnoci.
Byem wic cakowicie spokojny majc nadziej, e nawet jeli nie bd w stanie
zapaci w terminie, to przecie zawsze znajdzie si kto, kto mi t sum poyczy. I oto
nagle pan Trattner przekaza mi, e w czowiek absolument nie moe czeka duej i
jeli do jutra dugu nie oddam, to wniesie skarg.
Moe sobie askawa Pani wyobrazi, jak bardzo jest dla mnie nieprzyjemna caa ta
sprawa, tym bardziej e w tej chwili nie bybym w stanie odda nawet poowy dugu!
Gdybym mg przypuci, e souscription moich koncertw bdzie przebiega tak

lamazarnie, wzibym poyczk na duszy termin2! Tote prosz askaw Pani, aby
na mio Bosk mi pomoga, bo nie chc utraci honoru ani dobrego imienia!
Moja biedna ona jest cierpica i dlatego nie mogem zostawi jej samej 1 pj do
askawej Pani, by prosi osobicie o pomoc.
W. A. i K. Mozart
W domu3, 15 lutego 1783
445
B/D 729
1 To pierwszy zwiastun problemw finansowych Mozarta. Nie wiadomo dokadnie od
kogo i jak sum Mozart poyczy. Porednikiem w tej sprawie by Johann Thomas von
Trattner (1717-1798), wiedeski ksigarz i drukarz, m Marii Theresii von Trattner, z
domu von Nagel, pniejszej uczennicy i przyjaciki Mozarta.
2 Sukces subskrypcji na 3 koncerty fortepianowe (K-4I3, K-4I4 i K.-4I5) by nad wyraz
mizerny - Mozart da ceny zbyt wygrowanej.
3 Tzw. May Dom Herbersteina, przy Hohe Briicke (obecnie Wipplingerstrasse 14, w I
dzielnicy Wiednia).
221. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 marca 1783
Mon tres cher Pere!
(...) Wczoraj moja szwagierka miaa w teatrze akademi1, na ktrej ja zagraem swj
koncert. Sala bya pena, a suchacze przyjli mnie tak piknie, e naprawd czuem si
bardzo szczliwy. Ju zszedem ze sceny, a oklaskom wci nie byo koca - musiaem
bisowa rondo, co znowu wywoao burz oklaskw. To dobry znak dla mojej przyszej
akademii 29
marca.
Wykonano te moj symfoni, t dla Concerts Spirituels2, a Alojza zapiewaa ari N on
so d'onde viene. Gluck siedzia w loy, tu obok loy Langw, w ktrej bya moja ona.
Nie mg si dosy nachwali symfonii i arii. Po koncercie ca nasz czwrk
(Mozartw i Langw) zaprosi do siebie na obiad na niedziel3. (...)
Prosz mi przysa jak najszybciej koncert obojowy dla Ramma4, a przy okazji par
innych rzeczy, na przykad partytury moich mszy i dwch nieszporw5. Chciabym, by
je wysucha baron Van Swieten. On sam piewa dyszkantem, ja - altem (a jednoczenie
gram), Starzer6 - tenorem, a mody Teyber7 z Woch - basem. Prosz te o Tres sunt
Haydna8 do czasu, a bd mg dosta jak inn jego kompozycj. Chciabym, eby
Van Swieten mg posucha Lauda Sion9. Co do Tres sunt, to mam na myli
wasnorcznie przeze mnie zrobion kopi partytury.
Fuga z In te Domino speram10 spotkaa si tu z penym uznaniem, podobnie jak Ave
Maria11 i Tenebrae w E-dur12. Bardzo prosz przesa mi co z tych rzeczy, byle
szybko, ebymy mogli wznowi nasze niedzielne
koncerty13.
W poniedziaek zapustny14, w sali Reduty, by wystp naszej Compagnie Mascarade.
Polegao to na odegraniu pantomimy, ktra wypenia pgodzinn
pauz w balu.
Moja szwagierka bya Colombin, ja - Ariekinem, mj szwagier15 - Pierrotem, stary
tancmistrz (Merk)16 - Pantalonem, a malarz (Grassi)17 -^
446

Doktorem. Zarwno pomys, jak i muzyka byy mojego autorstwa. A tancerz Merk by
tak uprzejmy, e wszystkich nas poprowadzi. To byo naprawd bardzo adne.
Do listu doczam program z objanieniami18, ktre jeden z uczestnikw w przebraniu
listonosza rozdawa balujcym maseczkom. Wiersze mogyby by na pewno lepsze,
chocia to tylko burleska, ale nie mj to produkt - wysmarowa je aktor Miiller19.
Musz ju koczy, bo piesz na koncert do hrabiego Esterhazyego2 . (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 731
1 Akademia Alojzy Lange odbya si w Burgtheater ii marca 1783. Alojza wykonaa na
niej m.in. ari Non so, d'onde viene (K-294), a Mozart - Koncert fortepianowy D-dur
(K-I75), z Rondem D-dur (K-382).
2 Symfonia D-dur "Paryska" (K-297) napisana dla Concerts Spirituels w Paryu.
3 Christoph Willibald Gluck zaprosi na obiad Mozartw (Wolfganga i Konstancj) i
Langw (Jzefa i Alojz).
4 Koncert obojowy dla Ferlendisa (i dla Ramma), pniej opracowany dla F. Dejeana na
flet(K-3i4).
5 Msze Mozarta: K-275, K-3I7 i K-337; nieszpory: K-32I i K-339.
6 Joseph Starzer (1726-1787), kompozytor muzyki baletowej.
7 Anton Teyber (1756-1822), do 1781 przebywa we Woszech i w Hiszpanii.
8 Chodzi tu o Offertorium pro Festo S.S. Trinitatis Michaa Haydna, ktre Mozart
skopiowa (K.Anh. A 13).
9 Utwr Michaa Haydna figurujcy w aneksie do Katalogu Koechla (K.Anh. A 15),
cho to nie Mozart go skopiowa.
10 In te Domino speravi Michaa Haydna - utwr skopiowany przez Leopolda Mozarta
(K.Anh. A 71).
n Ave Maria to Offertorium pro Domenica Adventus Michaa Haydna - utwr
skopiowany przez Wolfganga (K.Anh. A 14).
12 Tenebrae factae sunt Johanna Ernsta Eberlina - kopia rk Leopolda Mozarta
(K.Anh. A 76).
13 Niedzielne koncerty (od i2-ej do l4-ej) w apartamentach barona Van Swietena w
Bibliotece Cesarskiej przy Josephplatz.
14 Przed rod popielcow (3 marca) w Hofburgu. Z wystawionej wtedy pantomimy,
ktra zawieraa co najmniej 15 numerw, zachowao si tylko 5 (K-446); libretto nie
zachowao si wcale. W roku 1986 Warszawska Opera Kameralna wystawia t
pantomim (i odtd jest w jej repertuarze) pod tytuem Pantalone i Colombin, z
librettem, choreografi i w inscenizacji Marty Bochenek. W 1990 taczyli j Monika
Gut (Colombin), Jerzy Klonowski (Ariekin), Jerzy Winnicki (Pantalone) i Jerzy
Kuniewicz (Capitano - u Mozarta posta ta nazywaa si Dottore). Orkiestr dyrygowa
Zbigniew Graca.
15 Joseph Lange - patrz: 149/5.
16 Prawdopodobnie chodzi tu o francuskiego tancerza Louisa Mergery'ego.
17 Joseph Grassi (1758-1838), wybitny malarz portrecista, "wiedeski Woch", bo
Woch, ^e wyksztacony w Wiedniu. W latach 1790-95 przebywa w Warszawie, gdzie
namalowa Wiele portretw (nieco idealizowanych) sawnych polskich arystokratw i
innych osobistoci, oi.in. ksicia Jzefa Poniatowskiego, Antoniego Barnaby
Jabonowskiego, Tadeusza Kociuszki, Stanisawa Kostki Potockiego, F. J.
Moszyskiego etc.
Niedawno odnaleziono (w Muzeum Glinki w Moskwie) absolutnie nieznany portret

447
Mozarta jego autorstwa, cho gwoli prawdy dodajmy, e zdania specjalistw, czy jest to
rzeczywicie portret Mozarta, s podzielone.
18 Program literacki pantomimy {Die Ankundigung) nie zachowa si.
19 Autorem tekstu (wierszy) by Johann Heinrich Friedrich Miiller (1738-1815), aktor w
Burgtheater, pniej mason zwizany (jak Mozart) z lo "ur wahren Eintracht".
20 Hrabia Johann Baptist Esterhazy - patrz: 240/6.
222. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 29 marca 1783
Mon Tres cher Pere!
Myl, e trzeba bdzie szerzej opisa sukces mojej akademii1. Moe dotary ju do
papy jakie suchy o niej. Wystarczy! Sala nie moga by bardziej pena, wszystkie
miejsca (i wszystkie loe) byy zajte. Najwiksz przyjemno sprawia mi obecno
cesarza, ktry by bardzo zadowolony i ju samo to jest dowodem ogromnego sukcesu.
(...)
Wykonano nastpujce utwory:
i - now symfoni dla Haffnera 2,
2 - z mojej opery monachijskiej ari S e H padre per dci z towarzyszeniem kwartetu
instrumentalnego. piewaa Madame Lange3.
3 - trzeci z koncertw subskrypcyjnych w moim wykonaniu 4,
4 - scen dla Paumgarten w wykonaniu Adambergera5;
5 - symfoni koncertujc z mojej Finalmusik6',
6 - mj ulubiony koncert w D-dur w moim wykonaniu7, rondo z wariacjami do tego
koncertu wysaem papie,
7 - z mojej opery mediolaskiej scen Parto m^ffretto w wykonaniu Mademoiselle
Teyber 8;
8-ma fug (bo by cesarz) oraz temat z wariacjami z opery Filozofowie (sam
graem)9; ale potem musiaem znowu gra i wykonaem Wariacje G-dur na temat arii
Unser dummer Pbel meint z Pielgrzymw
z Mekki10;
9 - nowe rondo mojej kompozycji w wykonaniu Lange11;
10 - ostatni cz pierwszej symfonii12.
Jutro odbdzie si akademia Mademoiselle Teyber13, na tej akademii rwnie wystpi.
W najbliszy czwartek14 pojad do Salzburga panowie von Daubrawalck i Gilowsky.
Zabior dla papy moj oper z Monachium15, dwa egzemplarze sonat16, wariacje dla
mojej siostry17 oraz pienidze, ktre jestem winien za wykonane kopie opery.
Wanie dostaem przesyk z muzyk - bardzo za ni dzikuj... Niech papa nie
zapomni o Lauda Sion19. Poza tym chtnie dostalibymy kilka
448
z najlepszych kompozycji kocielnych samego papy... Pragniemy czerpa Z wszystkich
mistrzw, tych starych i tych modern. (...)
W. A. Mozart
B/D 734
1 Akademia odbya si w Burgtheater 23 marca 1783 - dochd wynis 1600 florenw.
2 Symfonia D-dur "Haffnerowska" (K-385), trzy pierwsze czci.
3 Nr ii z opery Idomeneo, re di Creta (K-366) w wykonaniu Alojzy Lange;

4 Koncert fortepianowy C-dur (K-4I5), by moe wraz z partiami trbki i kotw,

ktrych brak w zachowanym rkopisie partytury (zostay usunite przez wydawc
Artari).
5 Scena i aria Misera, dove son! - Ah, non son'io (10-369) na sopran dla hrabiny
Paumgarten, ale w wykonaniu tenora Valentina Josepha Adambergera.
6 Dwie koncertujce czci (3 i 4) Serenady D-dur (K-320).
7 Koncert fortepianowy D-dur (K-I75) z Rondem D-dur (K-382).
8 Nr 16 z opery Luda Silla (K-I35) w wykonaniu Teresy Teyber.
9 Improwizowana fuga na fortepian (eby sprawi przyjemno cesarzowi, wielkiemu
amatorowi fug) i Wariacje (K-398) na temat Salve tu Domino z opery I Filosofi
imaginari Giovanniego Paisiella.
10 12 wariacji fortepianowych G-dur (K-455) na temat arietki Unser dummer Pbel
meint z opery Ch.W. Glucka Die Pilgrimme von Mekka.
11 Recytatyw i rondo Mia speranza adorata (K-4i6) dla Alojzy Lange.
12 Ostatnia cz Symfonii D-dur "Haffnerowskiej" (K-385).
13 Na akademii Teresy Teyber (30 marca) Mozart zagra Koncert fortepianowy C-dur
(K-4I5) i potem improwizowa.
14 3 kwietnia 1783. Johann Baptist Anton Daubrawa von Daubrawaick i Franz Wenzel
Gilowsky von Urazowa z Salzburga.
15 Indomeneo, re di Creta.
16 6 sonat na skrzypce i fortepian: K-296 i K-376-38o.
17 Wariacje: K-352, K-359 i K-36o.
18 Utwr Michaa Haydna - K.Anh. A 15.
223. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 3 kwietnia 1783
Mon tr s cher Pere!
W zaczeniu posyam papie oper dla Monachium1 oraz dwa egzemplarze moich
sonat2. (...) Co do obiecanych wariacji3, to wyl je przy najbliszej okazji, bo kopista
jeszcze ich nie przepisa. Przesyam te dwa portrety4 ... Uwaam, e s bardzo
podobne, i ci, ktrzy je widzieli, s tego samego zdania...
Przed chwil skamaem co do moich sonat, ale nie z mojej winy. Kiedy chciaem je
kupi, powiedziano mi, e ju ich nie ma, ale e bd jutro albo Pojutrze. Za pno,
ebym mg je wysa teraz. Wyl je razem z wariacjami.
29 - Mozart
449
Przesyam te naleno za wykonanie kopii opery5 - jest troch wicej ni trzeba, ale
niech reszta zostanie dla papy. W tej chwili nie mog wysa wikszej sumy, bo musz
przewidzie wydatki, jakie bd mia w zwizku z bliskim ju rozwizaniem u ony,
ktre nastpi prawdopodobnie pod koniec maja albo na pocztku czerwca.
Ju kocz, bo pan Daubrawaick6 wczenie wyjeda, a ja jeszcze musz mu odda ten
list. (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 736
1 Idomeneo, re di Creta.

2 6 sonat na skrzypce i fortepian zadedykowanych Josephie Auemhammer (K-296 i K376-38o), wydanych u Artarii.
3 Wariacje: K-352, K-359, K-36o.
4 Chodzi o dwa mae portrety pastelowe Wolfganga i Konstancji (zaginione).
5 Opera Idomeneo, re di Creta, ktrej kopia staraniem Leopolda bya
najprawdopodobniej sporzdzona w Salzburgu w 1781.
6 Johann Baptist Anton Daubrawa von Daubrawaick - patrz: 168/1.
224. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 kwietnia 1783
Mon tres cher Pere!
(...) Gdyby mi papa chcia co przysa, to prosz o rondo na gos altowy (napisane dla
kastrata, ktry by w Salzburgu z trup wosk) oraz rondo skomponowane w Wiedniu
dla Ceccarellego2. (...)
Jak zrobi si cieplej, to niech papa poszuka na strychu i przyle mi kilka swoich
kompozycji kocielnych3. Nie ma powodu, by si ich wstydzi. Baron Van Swieten i
Starzer4 wiedz rwnie dobrze jak papa, e gusty wci si zmieniaj i niestety dotyczy
to take muzyki kocielnej. A tak by nie powinno. Skutek za tego jest taki, e
prawdziwej muzyki kocielnej trzeba dzi szuka na strychu, gdzie jedz j mole.
Do Salzburga pojedziemy zaraz po rozwizaniu, jak tylko ona bdzie ju moga
podrowa.
W poprzednim licie wspomniaem, e graem na akademii Mademoiselle Teyber,
podczas ktrej by cesarz. Wykonaem pierwszy z koncertw subskrypcyjnych, ktry ju
wczeniej graem na mojej akademii5, a kiedy miaem bisowa rondo (byem na to
przygotowany), zamknem pokryw fortepianu i zamiast ronda, sam, bez orkiestry,
zaczem improwizowa.
450
Szkoda, e papa nie widzia, )ak suchacze przyjli t niespoazianp. mato tego, e cay
czas klaskali, ale bez przerwy woali: "bravo! bravissimo!". Cesarz sucha do koca i
opuci sw lo dopiero wtedy, gdy skoczyem gra. Przyszed wic na koncert po to,
eby mnie raz jeszcze usysze. Prosz napisa, co tam mwi o moim koncercie. (...)
W. i K. Mozart
B/D 739
1 Chodzi tu o ari Ombra felice - lo ti lascio na glos altowy (K-255), do tekstu
przypisywanemu Giovanniemu de Gamerra z opery Arsace Michele Mortellariego.
Mozart skomponowa j w roku 1776 dla kastrata Francesco Fortiniego, ktry przebywa
wtedy w Salzburgu z trup Pietra Rosy "Capo Comico".
2 Recytatyw i aria A questo seno deh vieni - Or che ii cielo a me ti rende (K-374) dla
kastrata Francesco Ceccarellego.
3 W licie z 29 marca Wolfgang prosi ojca, aby przysa mu kilka swoich utworw
muzyki religijnej, ale Leopold wymwi si od tego twierdzc, e nuty s na strychu,
uznajc zapewne, e nie zasuguj na to, by je wykonywano w towarzystwie utworw
Bacha i Handla, co dobrze wiadczy o jego poczuciu rzeczywistoci. Pniej ju
Wolfgang o przysanie tych utworw nie
nalega.
4 Joseph Starzer - patrz: 140/23.

s Akademia Teresy Teyber odbya si 30 marca 1783 w Burgtheater. W obecnoci

cesarza Jzefa II Mozart wykona Koncert fortepianowy C-dur (K.-4I5), a potem
improwizowa.
225. DO JEA-GEORGES SIEBERA1 W PARYU
Wiede, 26 kwietnia 1783
Monsieur!
Miny ju dwa lata, odkd jestem w Wiedniu... Zapewne sysza pan o moich sonatach
na pianoforte z towarzyszeniem skrzypiec2, ktre wy-szty chowa Artaria i Ska. Nie
jestem zadowolony z tej roboty, a zreszt gdybym nawet by, to nie przeszkadza, ebym
posa co nowego moim wspziomkom w Paryu. A wic informuj pana, e mam
gotowe 3 koncerty na fortepian, ktre mona gra z ca orkiestr - z obojami i rogami,
ale take a quatro3. Artaria te chce je wyda4, ale pan, przyjacielu, ma u mnie
pierwszestwo. Tote aby nie traci czasu, podaj dokadn cen... Zapaci Pan 30
luidorw i sprawa bdzie zaatwiona.
Poza tym pracuj obecnie nad 6-ma kwartetami na 2 skrzypiec, altwk i wiolonczel5.
Gdyby zechcia je pan wy sztychowa, to chtnie je panu oddam, ale nie s tanie. Tych 6
kwartetw nie oddam niej 50 luidorw.
Jeli wic zechce pan zrobi interes na tych warunkach, prosz o askaw
odpowiedz, wtedy wsKaz panu adres w Paryu, pod ktrym (po zapaceniu nalenoci)
bdzie pan mg moj robot odebra. W oczekiwaniu na odpowied - oddany suga
Wolfgang Amade Mozart
B/D 741
1 Jean-Georges Sieber (1734-1816), paryski drukarz i wydawca myzyczny, ktry wydal
ju sonaty na skrzypce i fortepian Mozarta (K-30I-306).
2 6 sonat na skrzypce i fortepian wydanych przez Artari (K-296, 10-376-380) od
kwietnia 1783 znajdowao si w sprzeday.
3 3 koncerty fortepianowe (10-413-415); a quatro = tu: "z towarzyszeniem kwartetu
smyczkowego".
4 Artaria wyda te koncerty dopiero w roku 1785 jako opus 4.
5 Mowa o tzw. "kwartetach haydnowskich" (10-387, K-42I, K-428,10-458,10-464 i 10465) zadedykowanych Jzefowi Haydnowi, ktre uka si u Artarii w roku 1785 jako
opus 10.
226. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, na Praterze, 3 maja 1783
Mon tres cher Pere!
Nie ma mowy, eby wrci wczeniej do domu. Pogoda jest przepikna, a na Praterze1
jest dzi szczeglnie mio! Obiad zjedlimy na powietrzu i zostaniemy tu jeszcze do 8-ej
lub 9-ej wieczorem. Moja compagnie to gruba oneczka, a jej - to gruby, cho moe nie
taki znw gruby, ale dobrze wygldajcy i dobrze si majcy mulek. (...)
Kiedy si jest na Praterze, nic nie da si zrobi, zreszt szkoda by byo marnowa
takiego piknego dnia, choby ze wzgldu na moj on. Dlatego ogranicz si do
informacji, e dziki Bogu oboje jestemy zdrowi i e dostalimy wanie list od papy.
Posuszne dzieci /
W. A. i K. Mozart
B/D 743

1 Sawny wiedeski park - ulubione miejsce spacerw i spotka wiedeczykw, pene

najrozmaitszych atrakcji. Istniejcy od XV wieku, mieszkacom Wiednia zosta
udostpniony w roku 1766.
452
227. DO OJCA W SALZBURGU
(Wiede, 7 maja 1783)
Mon tres cher Pere!

Znowu tylko kawaek listu! Dzi musz pj na akademi1, a list zamierzaem napisa
w sobot, lecz nie zdyem, ale poniewa mam do przekazania co pilnego, musiaem
znale chwilk czasu, eby mc napisa swko. (...)
Opera buffa adnie zacza sezon2. Szczeglnie dobry jest buffo - nazywa si Benucci3.
Przejrzaem ze sto, a moe i wicej librett i nie znalazem ani jednego, ktre daoby mi
satysfakcj. Tu i tam naleaoby przerabia i nawet jeli poeta by na to poszed, to
atwiej byoby mu napisa nowe libretto, ni przerobi stare. A nowe zawsze jest lepsze
od starego.
Jako poet mamy tu niejakiego abate Da Ponte4. W tej chwili ma on w teatrze strasznie
duo pracy przy korekturach i per obligato musi te napisa nowe libretto dla
Salieriego5, a nie zrobi tego przed upywem dwch miesicy. Dopiero potem - jak mi
obieca - napisze libretto dla mnie, ale czy dotrzyma sowa?6 Czy zechce go dotrzyma?
Papa wie najlepiej, e panowie Wosi s w oczy bardzo mili! Wystarczy! Znamy ich
dobrze!
Jeli dogada si z Salierim, to tego libretta za ycia nie dostan. A tak bardzo chciabym
si wykaza rwnie i w tym rodzaju! Oto dlaczego pomylaem sobie, e jeli Varesco
nie jest wci na mnie zagniewany w zwizku z oper dla Monachium, to moe mgby
mi napisa nowe libretto na 7 osb 7. Basta!
Papa bdzie najlepiej wiedzia, czy to si da zrobi. Tymczasem niech Varesco zbiera
pomysy, a kiedy przyjad do Salzburga, razem nad nimi popracujemy. Najwaniejsze,
eby rzecz bya naprawd komiczna... i - jeli moliwe - eby byy dwie due role
kobiece. Jedna - seria, druga - mezzo carattere, ale obie tak samo wane. Trzecia rola
kobieca moe by cakiem buffa, podobnie jak (jeli trzeba) wszystkie role mskie...
Jeli papa uzna, e z Varesco da si co zrobi, niech z nim porozmawia, ale niech mu
nie mwi, e przyjad w lipcu, bo do tego czasu nic nie zrobi. Zreszt bardzo bym si
ucieszy, gdybym jeszcze w Wiedniu co dosta od niego.
Zarobi na pewno 400 albo 500 florenw... (...)
W. A. Mozart
B/D 745
1 O akademii w dniu 7 maja nic bliszego nie wiadomo.
2 22 kwietnia 1783 w Burgtheater rozpocz wystpy zesp woskiej opery buffa, w
ktrego ladzie byli: Michael 0'Kelly, Ann (Nancy) Storace, Francesco Benucci,
Caterina Cavalieri,
453
Francesco Bussani, Therese Teyber. Sezon rozpocza opera Antonia Salieriego La
scuola de'' gelosi do libretta Caterino Mazzolego i Giovanniego Bertatiego.

3 Francesco Benucci (1745-1825), wioski bas, blisko zwizany z Mozartem. By

pierwszym wykonawc partii Figara (w Weselu Figara), Leporella (w Don Giovannim),
Guglielma (w Cosi fan tutte). Przed przybyciem do Wiednia piewa w weneckim Teatro
San Samuele. W Wiedniu debiutowa (w Burgtheater) w operze Salieriego La scuola
de'gelosi.
4 Lorenzo Da Ponte (1749-1838), wla. Emmanuele Conegliano, jeden z najlepszych
librecistw XVIII wieku. Posta niezwyczajnie barwna o bardzo bogatej biografii. Od
178-2 nadworny poeta (librecista) cesarza. Autor librett do najsawniejszych oper
woskich Mozarta-Wesele Figara, Don Giovanni, Cosi fan tutte. Mozart pozna go
wiosn 1783 roku u barona Wetzlara.
5 Chodzi o oper Salieriego II ricco d'un giorno wystawion w Burgtheater w grudniu
1784.
6 Da Ponte dotrzyma sowa i niebawem przekaza libretto (niestety jedno z
najsabszych w jego dorobku) Lo sposo deluso, do ktrego Mozart zacz pisa muzyk,
ale jej nie ukoczy (K-430).
7 Efektem tych zabiegw byo libretto do nieukoczonej opery Mozarta L'oca del Cairo
(K-422).
228. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 21 maja 1783
Mon tres cher Pere!
(...) Serdecznie mi al zacnej pani Robinig1. My te o mao nie stracilimy wspaniaego
przyjaciela - barona Rajmunda Wetzlara, u ktrego mieszkalimy2. Dopiero teraz sobie
uwiadomiem, e od pewnego czasu mieszkamy gdzie indziej, o czym jeszcze papy nie
powiadomiem. Baron Wetzlar musia przyj do siebie pewn dam... i chcc mu pj
na rk, wyprowadzilimy si, przenoszc si do niewygodnego lokum na Kohimarkt.
Ale za trzy miesice, ktre u niego spdzilimy, baron nic od nas nie wzi, a nawet
pokry koszty przeprowadzki. Tymczasem szukalimy innego mieszkania i znalelimy
je na Judenplatz, gdzie wanie jestemy. Baron za wszystko zapaci, nawet za komorne
na Kohimarkt.
Nasz nowy adres: Judenplatz 244, I pitro. (...)
Od dawna ju trapi mnie pewna myl, ale skoro papa o tym nie pomyla, to i ja myl t
odrzuciem. Ale ostatnio, za spraw pana Edelbacha i barona Wetzlara, myl ta znw
powrcia - jeszcze bardziej natrtna ni przedtem. Oto ona - czy nie powinienem si
obawia, e kiedy przyjad do Salzburga, to arcybiskup moe mnie aresztowa? Basta!
Niepokj budzi fakt, e nie dostaem adnego formalnego zwolnienia, zreszt kto wie,
czy nie zrobiono tak specjalnie, eby mnie pniej capn?
Ju papa sam oceni to lepiej ni inni i jeli si myl, to przyjedziemy n8 pewno, ale
gdybym mia racj, to bdziemy si musieli spotka w jakim
454
innym miejscu. Moe w M-onachium..., DO ten Kiecna zaomy )est ao wszystkiego. (...)
Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
B/D 747
1 Maria Viktoria Robinig von Rottenfeid (patrz: 118/4) zmara 24 kwietnia 1783.
2 Przez 3 miesice (od grudnia 1782 do lutego 1783) Mozartowie mieszkali u barona
Rajmunda Wetzlara w tzw. Maym Domu Herbersteina przy Hohe Briicke nr 412
(obecnie Wippling"^1"3^(r) 1^ na ^I1 P1?"^- W lutym 1783 przeprowadzili si na

Kohimarkt nr 1179 (obecnie nr 7) do domu nalecego do baronowej Marii Anny von

Prandau. 24 kwietnia przenieli si na Judenplatz pod nr 244 (obecnie nr 3) na I pitro,
do domu, ktrego wacicielk bya Fraulein von Purk (lub Burg).
229. DO OJCA w SALZBURGU
Wiede, 7 czerwca 1783
Mon tres cher Pere!
Bogu niech bd dziki - znw jestem zdrowy! Jedynym wspomnieniem po chorobie
jest katar, to bardzo uprzejme z jego strony \. Wanie dostaem list od mojej drogiej
siostry2. Imieniny Konstancji nie s w maju ani w marcu, lecz 16 lutego, ale nie ma ich
w adnym kalendarzu. Tym niemniej serdecznie wam dzikuj za yczenia, ktre s
pikne i cenne, nawet jeli nie ma imienin. (...)
Po przeprowadzeniu badania akuszerka powiedziaa, e powinna urodzi ju 4-go, ja
jednak nie sdz, by si to stao przed i5-ym lub i6-ym. (...) Nie przypuszczajc, e
stanie si to tak prdko, wci odkadaem moment, w ktrym na kolanach i ze
zoonymi rkami prosibym pokornie kochanego pap, eby zosta ojcem chrzestnym
dziecka! Ale moe nie jest jeszcze za pno. Robi to wic teraz i czekam na
odpowied, w kadym razie wierz, e papa nie odmwi.
Po visum repertum3 akuszerki znalazem ju kogo, kto w imieniu papy bdzie trzyma
dziecko, ktre (generis masculini czy feminini) bdzie si nazywao Leopold albo
Leopoldyna. (...).
W. i K. Mozart
B/D 750
1 W maju Mozart by chory, ale nie s znane bliej szczegy na temat tej choroby.
2 List od Nannerl (B/D 749) zagin.
3 Visum repertum = "po dokonaniu ogldzin" (aciska formua prawnicza).
455
230. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 18 czerwca 1783
Mon tres cher Peref
Moje gratulacje... jest papa dziadkiem! Wczoraj ly-go o wp do y-ej rano moja droga
maonka szczliwie powia duego, mocnego chopca, okrgego jak kulka1. O wp
do 2-ej w nocy zaczy si ble i ju przez ca noc nie byo spania ani spokoju2. Nad
ranem posaem po teciow, potem po akuszerk3. O 6-ej usiada na fotelu4, o wp do
y-ej ju byo po wszystkim.
Teciowa stara si teraz wykupi za wszystko zo, jakie wyrzdzia swej crce przed
lubem. Zrobia si taka dobra..., cay dzie jest przy niej... Moja kochana ona (ktra
cauje rce papie i serdecznie ciska m siostr) czuje si dobrze, o ile w jej sytuacji w
ogle mona si czu dobrze. Ma nadziej, e skoro si dobrze czuje, to z pomoc
Bosk przeyje szczliwie okres poogu. Ja za martwi si z powodu mlecznej
gorczki5, bo piersi ma due! Tak wic wbrew mojemu przekonaniu, a jednak za moim
przyzwoleniem dziecko ma ju mamk! Bo niezalenie od tego, czy byaby w stanie
sama karmi czy nie, moja ona nie bdzie nigdy sama karmia dziecka. Zawsze tak
uwaaem. Ale z kolei skoro ju musi ssa mleko, to moje dziecko nie powinno ssa
innego mleka ni wasne. Zamierzaem je karmi wod6, tak jak bya karmiona moja
siostra i ja sam, ale akuszerka, teciowa i inni zaklinali mnie na wszystko, by tego nie
robi i choby dlatego, e tutaj nie wiedz, jak si do tego zabra, postanowiem ustpi.
Nie chc, by pniej czyniono mi z tego zarzut.

A teraz prosz posucha, co mi si przytrafio w zwizku z ojcem chrzestnym dla

dziecka. O szczliwym rozwizaniu natychmiast powiadomiem barona Wetzlara - to
mj bardzo dobry przyjaciel. Od razu przyszed i zaproponowa, e bdzie ojcem
chrzestnym. Nie mogem odmwi, ale pomylaem, e mimo wszystko damy dziecku
na imi Leopold... No i dokadnie w momencie kiedy o tym mylaem, zawoa
rozradowany: "A wic mamy maego Rajmunda!... i ucaowa dzieciaka. Co mogem
zrobi w takiej sytuacji? Dalimy dziecku imiona Rajmund Leopolda...), ale naprawd
nazywa si Leopold. (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 752
1 Pierwsze dziecko Wolfganga i Konstancji zostao ochrzczone w kociele przy Am Hof
przez wikariusza Johanna Herbsta i otrzymao imiona Rajmund Leopold. Formalnie
ojcem chrzestnym dziecka by baron Rajmund Wetzlar von Plankenstern (patrz: 217/7),
ale w rzeczywistoci dziecka do chrztu nie trzyma, gdy podczas ceremonii w kociele
reprezentowa go (zastpowa) Philip Jakob Martin (patrz 192/4). Dziecko przeyo
tylko dwa miesice i dwa dni - zmaro 19 sierpnia, w czasie gdy Wolfgang z Konstancj
bawili w Salzburgu.
456
2 Z t noc, w czasie ktre) urodzi si pierworodny syn Mozarta czy si stawna
anegdota przekazana przez Konstancj. Wdowa po Mozarcie opowiadaa, e Wolfgang
skomponowa wtedy jeden ze swych najpikniejszych kwartetw smyczkowych - d-moll
(K-42i), a dokadnie W momencie rozwizania skomponowa (zapisa) menuet i trio z
tego kwartetu (Friedrich Rochlitz Verburgte Anekdoten aus Wolfgang Gottiieb Mozart
Leben, w: "Allgemeine Musik-Zeitung" I, 1798/99, oraz Georg Nikolaus Nissen
Biographie W. A. Mozart's, Leipzig 1828, s. ,173). Jest to opowie, jak mi si zdaje,
zbyt romantyczna, by moga by prawdziwa, niemniej wikszo mozartologw
potraktowaa j z ca powag, nie wykluczajc Alfreda Einsteina ani nawet Ludwiga
Finschera - redaktora i autora komentarza do najnowszego wydania Kwartetu d-moll
(Neue Mozart-Ausgabe VIII/20/l, 2).
3 Nazywaa si Franziska Siedler.
4 Mniej wicej od schyku XVI wieku kobiety (zwaszcza z arystokracji, szlachty i
bogatej buruazji) rodziy na specjalnym krzele fotelu, nazywanym siodem. By to
mebel bardzo kosztowny, czasami wrcz dzieo sztuki, z wyrafinowan tapicerk,
wycieany najdelikatniejszymi i wyszukanymi tkaninami, bogato zdobiony dekoracjami
rzebiarskimi, majcy zapewni maksymalny komfort fizyczny i psychiczny. Nieliczne
rodziny posiaday co takiego na wasno. By to atrybut (i rdo niebahych
dochodw) wczesnych akuszerek. Pod koniec XVIII wieku tego rodzaju fotele - bardzo
cikie i coraz drosze - byy ju w szpitalach, ktre usioway peni funkcj szpitali
pooniczych, ale zwyczaj rodzenia w domu, nawet w rodzinach najbardziej
arystokratycznych, dugo jeszcze si utrzymywa.
5 Gorczka mleczna - napczniae, rozgorczkowane i obolae z nadmiaru mleka piersi.
6 Wolfgang i jego siostra Nannerl zgodnie z powszechn wwczas praktyk w
Salzburgu nie byli w niemowlctwie karmieni mlekiem matki ani niaki - uwaanym za
nieczyste i niezdrowe - lecz tzw. wod. By to specjalny napj - wywar z jczmienia,
(pniej z migdaw) i cukru.
231. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 21 czerwca 1783

Mon tres cher Pere!

Tym razem musz by zwizy - napisz tylko to, co konieczne, bo bardzo duo mam
pracy.
Wystawi tu now oper wosk, w ktrej po raz pierwszy wystpi dwoje artystw
niemieckich - moja szwagierka Lange i Adamberger. Na t okazj musz napisa 2 arie
dla Lange i rondeau dla Adambergera2.
Mam nadziej, e papa otrzyma ju mj jubel-list. Dziki Bogu moja ona jako
przeya dwa krytyczne dni, wczorajszy i przedwczorajszy, i - jak na t okoliczno czuje si bardzo dobrze... Mylimy wic, e wszystko bdzie jak najlepiej. Dziecko jest
wiee i cakiem zdrowe, wszystkie swoje interesy, a to: jedzenie, picie, spanie,
wrzeszczenie, linienie i sranie - zaatwia hojnie i w wielkich ilociach. Cauje dziadka i
ciotk.
Przejdmy teraz do Varesco. Jego plan mi si podoba3. Bd musia natychmiast
porozmawia z hrabi Rosenbergiem4, eby poecie zapewni Wynagrodzenie. Ale e
Varesco wtpi w sukces opery, to dla mnie obraza.
457
Mog tylko zapewni, e )ego libretto na pewno przepadnie, jeli muzyka bdzie za. W
operze muzyka jest najwaniejsza. A wic, eby dzieo byo udane (a w konsekwencji,
eby dawao nadziej na otrzymanie wynagrodzenia), bdzie mi musia to i owo zmieni
i tyle razy rzecz przerabia, ile razy tego zadam. I niech samemu sobie nie ufa za
bardzo, bo nie ma adnego dowiadczenia ani znajomoci teatru.
Moe mu nawet papa powiedzie, e jak nie chce, to wcale nie musi tej opery pisa.
Znam jej plan i libretto moe rwnie dobrze napisa kto inny. Poza tym czekam
wanie na cztery ostatnie i zapewne najlepsze libretta operowe. Byoby dziwne,
gdybym wrd nich nie znalaz adnego, ktre by si nie nadawao.
A wic mam czas i czekam... (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 753
1 // curiosa indiscreto Pasquale Anfossiego. Nie bya to opera cakiem nowa, powstaa w
1777 roku (do libretta - prawdopodobnie Giovanniego Bertatiego).
2 Dla Alojzy Lange Mozart skomponowa dwie arie do tej opery: Vorrei spiegarm oh
Dio - Ah conte partite (K-4i8) i No, no, che non sei capace (K-4I9). Rondo dla
Adambergera to Per pita non ricertate (K-420).
3 Chodzi o libretto abate Varesco Uoca del Cairo, do ktrego Mozart zacz pisa
muzyk (K-422), ale jej nie ukoczy. Powstao 6 numerw: 2 arie, 2 duety, jeden
kwartet i pierwszy fina, moe te jeden tercet.
4 Hrabia Rosenberg-Orsini-patrz: 151/4.
232. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 2 lipca 1783
Mon tres cher Pere!
Ostatnio tak byem zajty, e przegapiem dzie, w ktrym odchodzi poczta i
zapomniaem napisa. Bya u nas Lange, eby wyprbowa dwie arie S a my tymczasem
radzilimy jak postpi, eby nasi wrogowie nie okazali si sprytniejsi od nas. Mam z
nimi urwanie gowy, a Lange ma problemy z now piewaczk Storace2. (...)

Przedwczoraj, w poniedziaek rano, sza po raz pierwszy opera Anfossiego II curiosa

indiscreto, w ktrej zadebiutowali Lange i Adamberger. Tylko moje arie przyjto z
aplauzem, a drug z nich (eine bravour Arie) Lange musiaa nawet bisowa3.
Przed premier moi wrogowie woali: "Mozart chce poprawia oper
458
Anfossiego!" Kiedy to usyszaem, zwrciem si do hrabiego Rosenberga4 i
powiedziaem mu, e arie dam tylko wwczas, jeli w libretcie zostanie wydrukowane
po wosku i po niemiecku nastpujce wyjanienie:
"Avertimentos
Dwie arie (na str. 36 i 102) skomponowa Signore Maestro Mozart, aby sprawi
przyjemno Madame Lange, poniewa napisane przez Signore Maestro Anfossiego nie
pasuj do jej moliwoci ani do jej gosu. Pragniemy zwrci na to uwag, by zaszczyt
przypad temu, komu si naley i w najmniejszym stopniu nie stanowi uszczerbku dla
renomy i reputacji sawnego
neapolitaczyka".
Avertimento zostao wydrukowane i dostarczyem arie, ktre dla mojej szwagierki i dla
mnie stay si wielkim sukcesem. Panowie wrogowie mieli si
z pyszna!
A teraz przejdmy do numeru, ktry zrobi pan Salieri, ale nie mnie
zaszkodzi, lecz biednemu Adambergerowi. Zdaje si, e ju papie pisaem, e dla
Adambergera skomponowaem rondeau6. Po maej prbie (rondeau jeszcze nie byo
skopiowane) Salieri wzi Adambergera na stron i powiedzia, e hrabia Rosenberg
uwaa, e nie powinien tej arii piewa i dlatego radzi mu jako przyjaciel, eby z niej
zrezygnowa. Wcieky na Rosenberga, w poczuciu le pojtej dumy, Adambeger
odpowiedzia bardzo niemdrze:
"A wic dobrze..., poka, e Adamberger ma w Wiedniu pozycj ustalon i e nie musi
si dowartociowywa za pomoc dodatkowo dla niego napisanej muzyki, e zapiewa
tylko to, co jest w partyturze i pki yje nie wczy do
niej adnej innej arii!"
Jaki by tego rezultat? Ano taki, e Adamberger nie mia adnego sukcesu. Inaczej by
nie mogo. Teraz bardzo auje, ale jest ju za pno. Gdyby mnie teraz prosi o to
rondeau, to mu go nie dam. Z powodzeniem bd je mg wykorzysta w jednej z moich
oper!
A w caej tej historii najgorsze jest to (co zreszt mu powiedziaem i jego ona7 te), e
ani hrabia Rosenberg, ani dyrekcja nic o tym nie wiedzieli. Po prostu by to zoliwy
szpas Salieriego. (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 754
1 Chodzi o dwie arie dla Alojzy Lange wczone do opery Anfossiego II curiosa
indiscreto:
K-4i8 i K-4I9.
2 Ann Selina (Nancy) Storace (1765-1817), angielska sopranistka, pierwsza Zuzanna w
Weselu Figara. Do Wiednia przyjechaa w 1783 roku (razem ze swym bratem
Stephanem Storace). W 1784 polubia skrzypka Johna Abrahama Fishera, z ktrym
poycie ukadao si le i skoczyo skandalem (Fisher j maltretowa), a musia
interweniowa cesarz, ktry w 1786 nazbyt temperamentnej parze nakaza opuszczenie
Wiednia. Nancy powrcia do Anglii.

Mozart napisa dla niej scen i rondo Ch'io mi scordi di te (K-505); orygina kompozycji
(rkopis) jest przechowywany w Bibliotece Jagielloskiej w Krakowie.
459
" i\o, no, c/ze non set capace (K--4I9). 4 Hrabia Rosenberg-Orsini.
s Tekst po wosku. W Nationalbibliothek w Wiedniu przechowywany jest egzemplarz
libretta z dwujzycznym tekstem tego Avertimento (woskim i niemieckim).
6 Per pita non ricercate (K-420).
7 ona Adambergera - Maria Anna Adamberger, zwana Nanni, z domu Jaquet.
233. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 12 lipca 1783
Mon tres cher Peref
(...) To moi przyjaciele wyrazili obaw, e moe mnie aresztowa, poniewa nie mam
oficjalnego zwolnienia. Ale papa cakowicie mnie uspokoi i przyjedziemy na pewno w
sierpniu, najdalej we wrzeniu. (...)
Kochany ojcze! Niech papa nie sdzi, e nie mam nic do roboty, poniewa jest lato...
Nie wszyscy wyjechali na wie, a ja mam kilkoro uczniw, z ktrymi pracuj. Jednego
ucz nawet kompozycji. Bardzo si zdziwi, kiedy si dowie, e wyjedam!2
Musz ju koczy, bo duo mam jeszcze do napisania. Tymczasem niech papa
przygotuje w ogrodzie krgle - moja ona bardzo lubi w nie gra. A poza tym cigle si
martwi, e si papie nie spodoba, bo nie jest pikna. Ja j pocieszam, jak umiem
mwic, e drogi papa bardziej ceni sobie urod wewntrzn ni zewntrzn. (...)
Posuszne dzieci
W. A. i K. Mozart
B/D 758
1 Patrz: list 231.
2 Tym uczniem by najprawdopodobniej Michael 0'Kelly (1762-1826), irlandzki
piewak (tenor), kompozytor i wydawca. Uczy si wpierw u Venanzio Rauzziniego. Do
Wiednia przyjecha w 1783 z Woch (wystpowa tam jako Occhelli). By pierwszym
odtwrc partii Don Curzia i Don Basilia w Weselu Figura. Jego wspomnienia
(Reminiscences, wydane w Londynie w 1826) s wanym rdem do biografii Mozarta.
460
234. POSTSCRIPTUM DO NANNERL I DO PANNY MARGUERITE MARCHAND
W SALZBURGU
(Wiede, 19 lipca 1783)
Kochana siostro! Najlepsza panno Marchand!
Nie wierz w to, co wyej nabazgraa moja ona - nie jest przecie moliwe, abymy byli
w Salzburgu i sierpnia, skoro tutaj bdziemy jeszcze 26-go lipca!2 Ale jeli nie okae si
konieczne, abym tu by 26-go lipca, to l-go sierpnia na pewno ju bd z wami i
yczenia imieninowe zo ci osobicie! (...)
Tymczasem wszystkiego najlepszego! (...)
Twj szczery brat
W. A. Mozart
B/D 760
1 Dopisek Mozarta do listu Konstancji. Maria Margarethe Marchand (zwana Gretl) bya
uczennic Leopolda i pozostawaa u niego (wraz z bratem) na pensji.

2 Wolfgang i Konstancja wyjechali z Wiednia 25 lipca i do Salzburga przyjechali 28-go.

W rodzinnym domu Mozarta spdzili niemal dokadnie 3 miesice (do 27 padziernika).
235. DO OJCA W SALZBURGU
Linz, 31 padziernika 1783
Przyjechalimy szczliwie wczoraj o 9-ej rano1. Pierwsz noc spdzilimy w
Vcklabruck, a ju nastpnego dnia przed poudniem bylimy w Lambach, akurat w
dobrym momencie, eby zagra na organach Agnus Dci podczas odbywajcej si
wanie sumy.
Praat2, jak mnie zobaczy, nie posiada si z radoci. (...) Zostalimy tam cay dzie, a
ja graem na organach i na klawikordzie. Dowiedziaem si, e nazajutrz (...) w
Ebeisbergu3 ma by wystawiona opera, na ktr wybiera si cay Linz. Postanowiem,
e te tam bd.
Mody hrabia Thun (brat Thuna z Wiednia 4) podszed do mnie od razu i powiedzia, e
jego ojciec5 oczekuje mnie Ju od dwch tygodni i e powinienem kaza si do niego
zawie bezzwocznie, poniewa bd u niego mieszka. Odpowiedziaem, e
zatrzymamy si w obery, ale gdy nastpnego dnia bylimy u bram Linzu, czeka tam na
nas sucy, aby nas zabra do
461
starego hrabiego Thuna, u ktrego wanie jestemy6. Nie da si wyrazi, z jak wielk
uprzejmoci nas tu przyjmuj.
We wtorek 4-go dam koncert w miejscowym teatrze, ale poniewa nie mam ze sob
nawet najmniejszej symfonii, pogryem si po uszy w pracy nad now symfoni. Za
par dni musi by gotowa.7. Pora wic koczy musz nad ni dalej pracowa.
Moja ona i ja caujemy papie rce i prosimy o wybaczenie, e tak dugo sprawialimy
mu kopot; raz jeszcze dzikujemy za wszystko. yczymy wszystkiego dobrego. (...)
W. A. Mozart
B/D 766
1 Po trzech miesicach wakacji w domu rodzinnym (szczegowy program pobytu
zawiera dziennik Nannerl) 27 padziernika Wolfgang i Konstancja ruszyli w drog
powrotn do Wiednia. W Linzu zatrzymali si na blisko miesic.
2 Praat - Amand Schickmayr (1716-1794), stary znajomy Mozarta. W 1737 studiowa
na uniwersytecie w Salzburgu, gdzie by koleg Leopolda. Od 1746 do 1794 opat
klasztoru benedyktynw w Lambach. Wolfgang zna go od roku 1763. W Lambach
zatrzymywa si m.in. w 1769 i w 1773 podczas poprzednich podry do Wiednia.
3 Ebeisberg w pobliu Linzu - dzi jedna z dzielnic Linzu.
4 Hrabia Franz de Paula Joseph Thun-Hohenstein, m hrabiny Wilhelminy Thun uczennicy i jednej z bliskich przyjaciek Mozarta. W Wiedniu by mistrzem loy
masoskiej "ur wahren Eintracht".
5 Hrabia Johann Joseph Anton Thun-Hohenstein (1711-1788), gowa czeskiej linii rodu,
mason, by Pierwszym Stranikiem loy "Zu den Sieben Weisen" w Linzu.
6 Na Minoritenplatz - dzi: Klostergasse 20, na Starym Miecie.
7 Program tego koncertu z 4 listopada w Teatrze Miejskim w Linzu nie jest dokadnie
znany, ale poza napisan na t okazj Symfoni C-dur "Linzk" (K-425)
najprawdopodobniej bya te wykonana Symfonia G-dur Michaa Haydna (P 16), do
ktrej Mozart napisa Introdukcj G-dur (K-444).
236. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 6 grudnia 1783

Mon tres cher Pere!

(...) Pamita papa zapewne w moment, kiedy przyjecha do Monachium? a ja pisaem
moj wielk oper1. Pokaza mi wtedy weksel na 12 luidorw, ktre poyczyem w
Strasburgu od pana Scherza i doda: "Zoci mnie tylko, e tak mi nie ufasz... No
dobrze! Miaem wanie zaszczyt zapaci 12 luidorw!"2 Potem ja wyjechaem do
Wiednia, a papa do Salzburga. Po tych sowach mogem chyba sdzi, e nie musz si
wicej tym dugiem martwi. Gdyby zreszt byo inaczej, to papa na pewno by napisa
albo... gdy byem blisko, bezporednio by mi o tym powiedzia.
462
Prosz wic wyobrazi sobie moje zdziwienie i zakopotanie, Kieay przedwczoraj zjawi
si u mnie czowiek z kancelarii bankiera chsera przedstawiajc mi list... od pana
Haffnera z Salzburga, a w nim... inny list od pana Scherza! Poniewa upyno ju pi
lat, zada rwnie procentw. Ale na to odpowiedziaem zdecydowanie, e nic z
tego..., dodajc, e zgodnie z prawem nie jestem winien nawet graj cara, bo taki list
wany jest tylko 6 tygodni i po ich upywie traci wano. Niemniej ze wzgldu na
przyja pana Scherza zapac kapita, ale o adnych procentach nigdy nie byo mowy i
wobec tego nie jestem ich winien. W zwizku z tym prosz, eby papa by tak dobry i u
pana Haffnera albo lepiej - u pana Triendla3 porczy za mnie na okres jednego
miesica. Jest papa czowiekiem o bogatym dowiadczeniu i atwo zrozumie, e w
chwili obecnej byoby mi bardzo nieporcznie wyzby si wszystkiego. (...) Ale
najbardziej mnie martwi to, e pan Scherz nie bdzie mia o mnie najlepszego
mniemania. (...) Tylko dlaczego tak dugo nie dawa znaku ycia? Przecie moje
nazwisko nie jest zupenie nieznane! W Strasburgu grano moj oper4 i wcale nie byo
trudno si domyli, e
jestem w Wiedniu. (...)
Gdyby si by odezwa w pierwszym roku, zapacibym natychmiast i z przyjemnoci.
Zrobi to i teraz..., ale nie natychmiast, poniewa
natychmiast nie jestem w stanie. (...)
A teraz o czym innym. Brak mi jeszcze tylko trzech arii i pierwszy akt bdzie gotowy5.
Co do arii buffo, kwartetu i finau, to mog powiedzie, e jestem z nich cakiem
zadowolony i ju si raduj na sam myl o tym, jaki zrobi efekt6. Dlatego te bd si
mia z pyszna, kiedy si okae, e skomponowaem t muzyk na prno.
A bdzie tak, jeli nie zrobi si tego, co absolutnie niezbdne. Ani papa, ani abate
Yaresco7, ani nawet ja, nie mielimy dosy reflexion, e bdzie le i e opera padnie na
pewno, jeli adna z dwch postaci kobiecych nie pojawi si na scenie przed kocem
pierwszego aktu i jak bd tylko traciy czas, przechadzajc si po bastionach i murach
warowni. (...)
Nie ma wic innego wyjcia i trzeba zrezygnowa z kilku scen w drugim akcie - ze
sceny w warowni, w camera delia forterezza. (...) Zreszt musz powiedzie, e tylko
dlatego nie oponowaem przeciwko tej gsiej historii, poniewa ludzie ode mnie wiatej
si i rozsdniej si, czyli papa i Varesco, nie widzieli w niej nic niestosownego. Ale jest
jeszcze czas, by to naprawi. (...)
(...) opera woska im bardziej jest komiczna, tym lepiej! (...) Bybym ju skoczy cay
pierwszy akt, gdyby nie trzeba byo zmieni sw w kilku
ariach. (...)

Moj oper niemieck - Uprowadzenie z seraju - wystawiono w Pradze i w Lipsku...,

bardzo dobrze... i z penym sukcesem8. O obu tych inscenizacjach wiem od ludzi, ktrzy
je ogldali9 (...)
Bardzo prosz, eby mi papa przysa jak najprdzej Idomenea, dwa duety
skrzypcowe10 oraz fugi Sebastiana Bacha ". Idomenea potrzebuj, poniewa
w czasie wielkiego postu poza akademi w teatrze12 dam 6 koncertw
abonamentowych, na ktrych chciabym go wanie przedstawi. (...)
W. i K. Mozart
PS. Niech papa przekona koniecznie Yaresca... i przyle mi jak najprdzej muzyk.
Oboje caujemy Gretl, Heinricha i Hanni13. Do Gretl napisz w najbliszych dniach.
Prosz te powiadomi Heinricha, e duo o nim mwiem zarwno w Linzu, jak i
tutaj... Niech si wiczy w staccato., bo tylko dziki umiejtnoci gry staccato
wiedeczycy wci wspominaj La Motte'a u Adieu.
B/D 770
1 Byo to zapewne midzy 26 stycznia (data przyjazdu Leopolda i Nannerl do
Monachium) a 29 stycznia - dat premiery Idomenea.
2 Dug zacignity w padzierniku 1778 w Strasburgu w drodze powrotnej z Parya do
Salzburga. Mozart pisa o tym do ojca w licie z 26 padziernika 1778 (nr ni), ale
wspomnia tam tylko o 8, a nie o 12 luidorach poyczonych od pana Scherza "na wszelki
wypadek", Najpewniej pniej poyczy jeszcze 4 luidory.
Johann Georg Scherz by reprezentantem salzburskiej firmy Haffnera w Strasburgu.
3 Anton Triendl - szwagier Zygmunta Haffnera.
4 Uprowadzenie z seraju wystawiono w Strasburgu w lutym 1783.
5 Chodzi o nieukoczon oper buffa L'oca del Cairo (K-422).
6 Aria buffa Siano pronte alle gra nozze (nr 4 - dla Don Pippa); kwartet (Celidora,
Lavina, Biondello, Calandrino) S' oggi, oh Dei, sperer mifate (nr 5); fina - Su via putti,
presto, presto! (nr 6).
7 Varesco - libercista opery - patrz: 123/6.
8 Uprowadzenie z seraju wystawia w Pradze trupa Karla Wahra jesieni 1782
(dokadna data nieznana), a w Lipsku - 25 wrzenia 1783.
9 Mozart nie wiedzia, e Die Entfuhrung aus dem Serail wystawiono rwnie w
Warszawie - 8 maja 1783 po niemiecku i 25 listopada 1783 - po polsku, pod tytuem
Porwanie z seraju.
10 Dwa duety skrzypcowe to niewtpliwie duety na skrzypce i altwk (K-423 i K-424),
ktre Mozart skomponowa w czasie salzburskich wakacji 1783, zastpujc Michaa
Haydna, ktry z powodu choroby nie by w stanie wywiza si z zobowizania wobec
arcybiskupa Colloredo.
11 Fugi Bacha to z ca pewnoci 5 fug Jana Sebastiana Bacha w Mozartowskim
opracowaniu na 2 skrzypiec, altwk i wiolonczel (K-405). Niemiecki wydawca listw
(Bauer-Deutsch) podaje wprawdzie, e chodzi take o 6 preludiw i fug (w tym pi
Jana Sebastiana Bacha i jedn Wilhelma Friedemanna Bacha) w opracowaniu na trio
smyczkowe (K-404a), lecz co do tego opracowania autorstwo Mozarta podawane jest
ostatnio w wtpliwo. Podaje te, e wchodzi w gr opracowanie 6 preludiw i fug
samego Jana Sebastiana Bacha (bez numeru w katalogu Koechla czyli K-deest), ale
autorstwo Mozarta zostao tu zakwestionowane.
12 Akademia ta odbdzie si i kwietnia 1784 w Burgtheater.

13 Gretl - Maria Margarethe Marchand (patrz: 234/1), Heinrich Marchand, jej brat i ich
kuzynka Hanni - Maria Johanna Brochard - uczennice i ucze Leopolda Mozarta
pozostajcy w jego domu w Salzburgu na pensji.
14 Franz Lamotte (1751-1781), pierwszy skrzypek kapeli dworskiej cesarzowej Mani
Teresy.
464
237. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 10 grudnia 1783
M.on tres cher Pere!
piesz donie, e kupiem za 6 dukatw oper Der Rauchfangkehrer1 i e mam j u
siebie. (...)
Opera Fra i due litiganti U terzo gode na niemiecki nie bya przetumaczona2. Sdzc z
listu, papa uwaa, e Der Rauchfangkehrer to opera woska. Ot nie - jest to oryginalne
dzieo niemieckie, ale bardzo ndzne. Jego autorem jest pan doktor Auenbrugger3 z
Wiednia.
Czy pamita papa, gdy wspominajc o tej operze opowiedziaem jak pan Fischer wanie w zwizku z ni - wyrzeka publicznie na teatr? To pikne libretto powinien
mie pan Kiihne4. Przy okazji prosz mu przekaza (i jego maonce) ukony od nas
obojga. Jeli idzie o Langego i jego on5, to Jego Wysoko rzeczywicie da im
pozwolenie na kilkumiesiczn podr. Przed udaniem si w drog wystpi jeszcze na
wasny benefis w operze - z moim Uprowadzeniem z seraju6 (...)
Prosz, niech papa dopilnuje i zrobi, co trzeba, eby moje libretto wyszo dobrze...7. (...)
Jest nam okropnie smutno z powodu naszego biednego, grubego, tustego, kochanego,
malekiego bobaska8.
Musz ju koczy. Kochany, najlepszy ojcze! Oboje caujemy papie rce i z caego
serca ciskamy kochan siostr.
Zawsze posuszne dzieci
W. i K. Mozart 1000 ooo ooo causw dla Gretl, Heinricha i Hanny9. Adieu!
PS. A dla Nannerl od nas obojga:
i dwa razy po buzi 2 par policzkw 3 dwa razy w pysio 4 raz i drugi w kalaf 5 z
obu stron po ryju 6 dwa razy w mach
PS. Czy nie moglibycie mi przysa przy okazji kilku Jezuskw?10 Jeli Liserl
(kuzynka Thresel) chciaaby przyjecha do Wiednia, to moemy j wzi od zaraz n. No
i - ale ju powanie - adieu.
B/D 771
1 Der Rauchfangkehrer oder Die Unentbehriichen Verrather ihrer Herrschaften aus
Eigennutz
' - Mozart
("Kominiarz albo Zdrajcy samolubni") - singspiel w 3 aktach Antonia Salieriego;
premiera odbya si 30 kwietnia 1781 w Burgtheater. Pniej - pod innym tytuem (Die
lustigen Kaminfeger oder Die Bestraffen Schnen - "Weseli czyciciele kominw albo
Piknisie ukarani'") bya do 1790 w repertuarze Theater aufder Landstrasse. Johann
Ludwig Fischer (bas) piewa na premierze obok swej ony Barbary Fischer oraz
Cateriny Cavalieri i Teresy Teyber.
2 Fra i due litiganti U terzo gode (Dwaj si kc, trzeci zyskuje) - dramma giocoso
Giuseppe Sartiego (1709-1802) do libretta Giambattisty Lorenziego, wedug sztuki

Carla Goldoniego Le nozze di Dorina. Premiera odbya si w mediolaskiej La Scali 14

kwietnia 1782 W wiedeskim Burgtheater wystawiono j 28 maja 1783. Oper Sartiego
wystawiono po polsku w Warszawie (1788) i we Lwowie (1798).
3 Joseph Leopold von Auenbrugger (1722-1809), wybitny leL-rz i filozof, okazjonalnie
literat.
4 Ernst Kuhne - aktor i dyrektor teatru; w 1783 przebywa wraz z on w Salzburgu.
5 Joseph i Alojza Langowie.
6 Opera na benefis Alojzy Lange sza w Karntnertortheater 25 stycznia 1784 - Mozart
dyrygowa orkiestr.
7 Libretto L'oca del Cairo.
8 May Rajmund Leopold - pierworodny syn Mozarta, ktrego rodzice, wyjedajc do
Salzburga, pozostawili pod opiek niaki w domu zwanym Zum roten Pfauen - zmar 19
sierpnia 1783 i zosta pogrzebany na cmentarzu przy kociele w. Uiricha. O mierci
dziecka Mozart dowiedzia si dopiero w poowie listopada, po powrocie z Salzburga.
9 Ucze i uczennice Leopolda.
10 Jezuski - chodzi o figurki (zapewne woskowe) przedstawiajce tzw. "Salzburskie"
albo "Loretaskie Dziecitko" (Loreto-Kind) z kaplicy Kocioa Loretaskiego przy
Paris-Lodron-Strasse w Salzburgu, gdzie kult jego by bardzo ywy; take Mozartowie
darzyli figurk Dziecitka szczeglnym sentymentem.
11 Mozart przyj j na suc, a potem mia z ni same kopoty. Patrz: 248/5.
238. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 24 grudnia 1783
Mon tres cher Pere!
Wanie dostaem list z i9-go wraz z zaczonym tekstem opery1. (...) Ale to
niemoliwe! (...) Czy na podstawie notatki Varesco mam sdzi, e scena po kwartecie,
wbrew wszystkim przewidywaniom ma pozosta? Scena, w ktrej dwie donny w oknie
na grze piewaj swoj piosenk? To bezsensowne! Cay akt bdzie niepotrzebnie
wyduony i wrcz absurdalny! (...) Mog si tylko zgodzi na dwie linijki recytatywu.
Przecie nigdy nie byo mowy, e ta scena zostanie, to absolutnie pewne.
Zapomnielimy tylko napisa wyranie, e trzeba j wyrzuci.
Strasznie jestem ciekawy, co to za pomys, ktry sprawi, e Biondello zostanie
cignity do wiey. Jeli to bdzie mieszne, zgodz si nawet na troch
nieprawdopodobiestwa. A co do maego fajerwerku, nie mam
466
najmniejszych obaw - maj tu dobre zabezpieczenie przed poarem i adnych
faierwerkw nie trzeba si obawia. Graj tu teraz Mede, w ktrej w scenie kocowej
wali si p paacu, a drugie p pochaniaj pomienie!2 (...)
Jeszcze raz prosz o przysanie mi dwch duetw, fug Bacha3, a zwaszcza Idomenea.
(...) A przy okazji, gdyby papa mg skopiowa dla mnie fugi Emanuela Bacha (jest ich
chyba sze)4, zrobiby mi tym wielk przyjemno. Zapomniaem o tym powiedzie,
kiedy byem w Salzburgu. (...)
Przedwczoraj, w Towarzystwie, znw bya wielka akademia. Ja graem koncert, a
Adamberger piewa moje rondeau5. Wczoraj koncert powtrzono z t jednak rnic,
e zamiast mnie wystpi skrzypek. Przedwczoraj sala bya pena, a wczoraj - pusta, nb.
skrzypek wystpowa po raz pierwszy.
A teraz adieu. 1000 razy cauj rce papy, a dla mojej siostry i wszystkich _ 1000
causw od nas obojga. Adieu.

Posuszne dzieci
W. i K. Mozart
B/D 773
1 List od ojca (B/D 772) zagin. Poprawione przez Varesco libretto opery L'oca del
Cairo.
2 Chodzi o Mede - oper Georga Bendy, wystawion w Burgtheater 30 kwietnia 1783 i
potem wielokrotnie wznawian.
3 Dwa duety na skrzypce i altwk (K-423 i K-424) i pi fug czterogosowych wedug
J. S. Bacha: K-405.
4 Chodzi najpewniej o Six Fugues pour le Pianoforte Carla Philippa Emanuela Bacha
(wydanych pniej u N. Simrocka w Bonn), ktrych rkopis znajdowa si w Salzburgu.
5 Na koncercie Wiedeskiego Towarzystwa Muzycznego w Burgtheater w dniu 22
grudnia 1783 Mozart wykona jeden ze swych koncertw fortepianowych (nie wiadomo
ktry), a Adamberger zapiewa rondo Per pita non ricercate (K-420), a nie, jak podaje
niemiecki wydawca korespondencji (Bauer-Deutsch), Misero! O Sogno! (K-43i).
Nastpnego dnia (23 grudnia) koncert powtrzono bez Mozarta. Debiutujcym
skrzypkiem by Martin Schlesinger (1751-1818) z Preszburga.
239. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 10 lutego 1784
M.on tres cher Pere!
(...) Od teraz prosz pisa do mnie pod adresem (...) Dom Trattnera, 2-ga klatka, III
pitro1. (...)
eby zarobi teraz, a nie pniej, musz napisa kilka rzeczy2. Opera "loe przynie
dochd w kadym czasie, a poza tym jeli mona pracowa bez zbytniego popiechu,
wszystko udaje si lepiej. Popiech najwyraniej
467
wida w poezji Yaresco3. Mam nadziej, e sam to z czasem zauway! Oto dlaczego
chc tylko jednego - musz j mie w caoci, chociaby w formie szkicu. Bo kiedy si
ma cao, atwiej wprowadzi zmiany, nawet gruntowne. Nikt nas przecie, na Boga,
nie goni! Gdyby papa usysza to, co ju skomponowaem, nie chciaby, podobnie jak ja,
eby to przepado. A co takiego moe si atwo zdarzy i czsto si zdarza! Moja
muzyka gotowa czeka! (...)
We wszystkich operach przygotowywanych obecnie do wystawienia ktre mog by
wystawione zanim ukocz moj, nie ma ani jednego pomysu, ktry by przypomina w
czymkolwiek ktry z moich pomysw. Jestem tego najzupeniej pewien!
Musz ju koczy - mam piln prac. Wszystkie przedpoudnia zajte mam przez
lekcje, a na ulubione komponowanie zostaj mi tylko wieczory.
Prosz powiedzie, czy w Salzburgu te jest tak niemoliwie zimno?
Pan Freyhold4 z Moguncji chcia mi zoy wizyt. Przysa lokaja z wizytwk, a sam najwyraniej czeka na dole w powozie. Ja jednak akurat miaem wyj, napisaem wic
na wizytwce, by zechcia mi uczyni zaszczyt ktrego innego dnia po poudniu, bo
wtedy bybym w domu. Pniej chciaem do niego pj, ale nie miaem czasu.
A teraz adieu. (...)
W. i K. Mozart
B/D 775
1 W styczniu 1784 (moe 23-go) Mozart przeprowadzi si z Judenplatz do luksusowego
mieszkania w wielkim domu drukarza i wydawcy Johanna Thomasa von Trattnera przy

Graben 591-596 (dzi nr 29). W domu tym (istniejcym do dzi), zbudowanym w latach
1773-77, znajdowaa si sala koncertowa, w ktrej w marcu tego roku odbyway si
koncerty subskrypcyjne Mozarta. Komorne w wysokoci 75 florenw za 6 miesicy
(plus i floren miesicznie za owietlenie) Trattner, ktry by przyjacielem Mozarta,
obniy o 10 florenw. Byo to ju sidme wiedeskie mieszkanie Mozarta, ktry
pozostanie w nim do wrzenia 1784.
2 Mozart mia na myli sze koncertw fortepianowych (K-449, K-450, K-45I, K-453,
K-456 i K-459), ktre skomponowa w 1784 i wykonywa na swych wasnych
akademiach. Pierwszy z tych koncertw {Es-dur, K-449) wpisa jako pierwsz pozycj
w swym "Katalogu wszystkich utworw" (Yerzeichnus aller meiner Werke), w ktrym
od 9 lutego 1784 do koca ycia notowa daty i incypity wszystkich ukoczonych
kompozycji.
Moliwe, e mia na myli take Serenad B-dur na 12 instrumentw dtych i kontrabas
(K-36i; patrz: Daniel N. Leeson i Neal Zasiaw Wstp do Neue Mozart-Ausgabe,
VII/l7/2, 1989, s. XII, przypis 71).
3 Uoca del Cairo.
4 Johann Philip Freyhold - flecista margrabiego w Baden-Durlach, syn znanego oboisty
Gerharda Freyholda. W latach 1776-79 dawa liczne koncerty we Frankfurcie nad
Menem. 3 marca 1784 mia koncert w wiedeskim Burgtheater. Przedstawia si jako
"muzyk ksicia elektora Moguncji".
468
240. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 3 marca 1784
M.on tres cher Pere!
(...) Musi mi papa wybaczy, e teraz bd pisa mao, ale nie bd mia absolutnie
czasu, bo poczynajc od i7-go tego miesica, w trzy ostatnie rody wielkiego postu dam
w sali Trattnera \ trzy koncerty abonamentowe, na ktre mam ju 100 abonentw, a do
dnia koncertu przybdzie jeszcze ze 30.
Cena za trzy koncerty wynosi 6 florenw.
W teatrze bd mia w tym roku dwie akademie2. Moe wic papa zrozumie, e musz
gra nowe rzeczy, ktre trzeba napisa. Tymczasem wszystkie przedpoudnia zajte
mam przez lekcje, a wieczorami niemal codziennie gram.
Niej podaj list koncertw, na ktrych na pewno bd gra. Musz te wyjani, jak to
jest, e mam tyle koncertw w domach prywatnych. Na przykad profesor fortepianu
Richter3 daje 6 koncertw sobotnich 4, na ktre si zapisaa noblesse, ale pod
warunkiem, e ja rwnie bd gra - beze mnie nie widz przyjemnoci. A wic pan
Richter poprosi, ebym przyszed i ja si zgodziem, obiecaem, e zagram 3 razy.
Jednoczenie na trzy wasne koncerty ogosiem subskrypcj, na ktr odpowiedzieli
wszyscy.
Czwartek 26 lutego - u Golicyna5;
Poniedziaek i marca - u Johanna Esterhazyego 6;
Czwartek 4 marca - u Golicyna;
Pitek 5 marca - u Esterhazyego;
Poniedziaek 8 marca - u Esterhazyego;
Czwartek 11 marca - u Golicyna;
Pitek 12 marca - u Esterhazyego;
Poniedziaek 15 marca - u Esterhazyego;

roda 17 marca - moja pierwsza prywatna akademia;

Czwartek 18 marca - u Golicyna;
Pitek 19 marca - u Esterhazyego;
- Sobota 20 marca - z Richterem 7;
Niedziela 21 marca - moja pierwsza akademia w Teatrze;
Poniedziaek 22 marca - u Esterhazyego;
roda 24 marca - moja druga prywatna akademia;
Czwartek 25 marca - u Golicyna;
Pitek 26 marca - u Esterhazyego;
Sobota 27 marca - z Richterem;
Poniedziaek 29 marca - u Esterhazyego;
roda 31 marca - moja trzecia prywatna akademia;
Czwartek i kwietnia - moja druga akademia w Teatrze;
Sobota 3 kwietnia - z Richterem.
469
Czy to mao pracy? W ten sposb na pewno nie zapomn, jak si gr^i Adieu! (...)
W. A. Mozart
B/D 778
1 ly, 24 i 31 marca w prywatnej sali koncertowej w domu Trattnera, na I pitrze przy
Graben 29.
2 Akademie w Burgtheater przewidziane byy na 21 marca i i kwietnia 1784, ale
pierwsza z nich Mozart odwoa, poniewa tego samego dnia odbyo si przedstawienie
operowe w paacu ksicia Liechtensteina. Na to przedstawienie, na ktre ksi
zaangaowa najlepszych muzykw udaa si naturaln kolej rzeczy caa "koncertowa"
publiczno Wiednia.
3 Georg Friedrich Richter (1759-1789), holenderski pianista i nauczyciel gry na
fortepianie Prawdopodobnie by nauczycielem Josephy Auernhammer, zanim zostaa
uczennic Mozarta.
4 Richter mia ostatecznie nie 6 koncertw, lecz 3: 20 i 27 marca oraz 3 kwietnia 1784.
s Koncerty u ksicia Dmitrija Michajowicza Golicyna (1720-1794), ambasadora Rosji
w Wiedniu, odbyway si w jego paacu przy Kriigerstrasse. Mozart gra u niego 5 razy:
26 lutego oraz 4, n, 18 i 25 marca.
6 Esterhazy - nazwisko przedstawicieli wielkiego rodu arystokracji wgierskiej
czonych na og z Jzefem Haydnem; byli w sposb bardzo znaczcy zwizani
rwnie z Mozartem, ale do niedawna w mozartologii zwizki te byy skaone bdem
identyfikacji.
W latach 8o-ych XVIII wieku rodzina Esterhazych miaa dwie gwne linie - ksic i
hrabiowsk, obie do liczne i rozeznanie si w nich (z uwagi na czst identyczno
imion ich przedstawicieli) jest nadzwyczaj skomplikowane.
W momencie przybycia Mozarta do Wiednia (w 1780) na czele ksicej linii rodu stal
Nikolaus II Wspaniay (Miklos Jzsef), 1714-1790, ktrego ogromny paac w Esterhazie
nad Neusiedlersee na Wgrzech porwnywano (bez taryfy ulgowej) do Wersalu. Do
1783 dziedziczny tytu ksicia by zarezerwowany dla najstarszego syna linii ksicej,
ktry w momencie sukcesji przejmowa tytu i dobra, za pozostaym dzieciom ksicia
przysugiwa tylko tytu hrabiowski. W 1783 cesarz Jzef II rozszerzy dziedziczne
prawo do tytuu ksicia witego Cesarstwa Rzymskiego na wszystkich mskich
czonkw linii ksicej z tym, e ksiciu panujcemu przysugiwa tytu Furst.

Te informacje maj pierwszorzdne znaczenie dla identyfikacji protektora Mozarta,

ktrej dokona H. C. Robbins Landon {Mozart - The Golden Years 1781-1792, London
1989). Istot problemu mona by streci w trzech punktach:
a. w latach 1783-89 jednym z najwaniejszych protektorw Mozarta by hrabia Johann
Esterhazy,
b. w tym okresie dwch hrabiw Esterhazych miao na imi Johann: Johann Baptist i
Johann Nepomuk;
c. mozartolodzy dotychczas mylili ich obu, by w kocu si zdecydowa na
niewaciwego - Johanna Nepomuka.
H. C. Robbins Landon (jeden z najwybitniejszych wspczesnych haydnologw) dziki
dotarciu do drzewa genealogicznego Esterhazych, identyfikacji postaci wraz z postaci
Mozarta na obrazie olejnym z 1790, przedstawiajcym posiedzenie loy masoskiej
"ur neugekrnten Hoffnung", oraz odnalezieniu listy czonkw tej loy - ustali ponad
wszelk wtpliwo, e protektorem Mozarta by nie Johann Nepomuk Esterhazy, lecz
Johann Baptist Esterhazy de Galantha (1748-1800), w rodzinie zwany Rudym Janem
(Roter Johann), pan na Frakno (Forchtenstein), ktry w Wiedniu zbudowa przy
Krugerstrasse paac (architekt Charles Moreau), gdzie Mozart wielokrotnie koncertowa.
Od 1771 by szambelanem cesarskim i krlewskimi w 1772 oeni si z hrabin Mari
Ann Palffy (1747-1799). W swoim paacu w Pozsony
470
(Preszourg - azis .Bratysawa; utrzymywa siai orKiesir, Kiora towarzyszya mu w
puuruzacn i pobytach w rodowych zamkach w Cseklesz (Landschutz), Tata (Totis) i
Csakvar.
Kiedy Mozart zosta masonem, pozna jeszcze kilku innych czonkw rodziny
Esterhazych, m.in. hrabiego Franza Esterhazyego de Galantha, zwanego Quin-Quin,
kanclerza krlewskiego dworu wgierskiego, czonka loy "ur gekrnten Hoffnung",
zmarego w 1785. Dla uczczenia iego pamici, a take pamici innego zmarego brata
masona - Georga Augusta diuka Mecklenburg-Strelitza (honorowego czonka loy "Trzy
Ory") - Mozart skomponowa swoje najwiksze dzieo muzyki masoskiej - Masosk
muzyk aobn (K-477).
Stajc si na pocztku 1786 czonkiem loy "Nadzieja ponownie ukoronowana", Mozart
pozostawa w kontakcie z czwrk Esterhazych:
1. Johannem Baptist - swoim protektorem;
2. Franzem (1746-1811), nalecym do linii Frakno, panem na zamku w Tata (Totis),
starszym bratem Johanna Baptisty, ambasadorem na dworze w Neapolu, szambelanem i
kawalerem Orderu Zotego Runa;
3. Franzem Seraphimem (1758-1815), synem hrabiego Franza (zwanego Quin-Quin),
szambelanem od 1780;
4. Johannem Nepomukiem hrabi Esterhazym de Galantha (1754-1840), szambelanem i
czonkiem rady rzdowej w Transylwanii.
7 Koncert odby si w paacu hrabiego Karla Zichy'ego.
241. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 20 marca 1784
(...)Jest to lista wszystkich moich subskrybentw1. Mam ich o 30 wicej ni Richter i
Fischer razem wzici2. Moja pierwsza akademia, w dniu i7-go tego miesica, ju si
szczliwie odbya. Sala bya przepeniona, a mj najnowszy koncert podoba si
nadzwyczajnie3. Wszdzie, gdziekolwiek si pojawi, sysz wycznie pochway. Jutro,

21 marca, miaa si odby moja akademia w teatrze, ale ksi Liechtenstein4 daje u
siebie oper, a wic zabierze mi ca noblesse i najlepszych muzykw z orkiestry.
Wydrukowaem zatem avertissement5 i przeoyem akademi na i kwietnia!
Ju kocz, bo spiesz na koncert do hrabiego Zichy'ego6. (...)
W. A. Mozart
B/D 780
1 Lista zawiera 176 nazwisk subskrybentw. Niektrzy komentatorzy (Emiy Andersen)
sdz, e byo ich wicej, poniewa lista jest bez nagwka, tak jakby brakowao jednej
strony. Ostatnio jednak mozartolodzy przychylaj si raczej do opinii, e jest ona
kompletna, bo teskt "wstpny" znajduje si na kocu listu.
Jest na tej licie niemal caa wiedeska arystokracja i bogata buruazja. S na niej take
nazwiska przebywajcych wwczas w Wiedniu Polakw. "Comte Dzierzanowschy" - to
sawny awanturnik i szaawia Micha Dzieranowski (1725-1808). "Comte
Kluschofsky" - to najpewniej hrabia Jacek Wincenty Antoni Kluszewski (1761-1841),
zaoyciel i organizator teatru krakowskiego, z ktrym by zwizany przez ponad 40 lat.
Duo jedzi po Europie,
47'
w r^iaKuwie naiczai uu SCIKIC) my Kulturalne), i-ostac niezwyKie oarwna,
zwolenniK ideologii Owiecenia, aktywny wolnomularz (nalea do krakowskiej loy
masoskiej "Przesd zwyciony"), meloman i muzyk amator (dobrze gra na
skrzypcach). Rzutki w interesach, dorobi si sporego majtku (wg Sownika
Biograficznego Teatru Polskiego 1765-11)65, Warszawa 1973), "Comte Soldyk" - to
hrabia Stanisaw Sotyk (1753-1831), podstoli wielki koronny, zwolennik reform na
Sejmie Czteroletnim, jeden z zaoycieli Warszawskiego Towarzystwa Przyjaci Nauk,
od 1794 emisariusz w Wiedniu, zamieszany w tzw. "spisek jakobiski".
2 Nie jest moliwe, by chodzio tu o piewaka Johanna Ignaza Ludwiga Fischera (jak
sugeruje Joseph Heinz Eib - autor komentarzy do niemieckiego wydania listw
Mozarta) poniewa w 1793 Fischer wyjecha do Parya (patrz: 218/5). Bardziej
prawdopodobne jest, e chodzi tu o skrzypka Johna Abrahama Fishera (1744-1806),
przyszego ma piewaczki Anny Seliny Storace.
3 17 marca w sali koncertowej domu Trattnera. Nowy koncert to Koncert fortepianowy
Es-dur (K-449).
4 Ksi Alois Joseph Liechtenstein - patrz: 185/5. s Druk tego Avertissement nie
zachowa si. 6 Hrabia Kar! Zichy - patrz: 187/3.
242. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 10 kwietnia 1784
Mon tres cher Pere!
Niech si papa nie gniewa, e tak dugo nie pisaem, ale papa sam wie, e wci mam
bardzo duo pracy. Trzy koncerty abonamentowe byy wielkim sukcesem1, a akademia
w teatrze udaa si znakomicie2. Napisaem dwa wielkie koncerty3 oraz kwintet4, ktry
przyjto z entuzjazmem. Jest to najlepsza rzecz, jak napisaem w yciu. Zestaw
instrumentw to obj, klarnet, rg, fagot i fortepian. Bardzo bym chcia, eby go papa
mg usysze. A jak by piknie wykonany! Z powodu dugiego grania byem bardzo
zmczony, ale pociech byo mi to, e kiedy gram, suchacze nigdy nie s zmczeni. (...)
Dzisiaj skoczyem nowy koncert dla panny Ployers. Zaraz wybieram si do ksicia
Kaunitza6, ju jestem prawie ubrany. Wczoraj graem u Leopolda Palffyego7, a jutro
zagram na koncercie Mademoiselle Bayer8.

I jeszcze jedno - po mierci Hafenedera9 pan Ployer10 dosta zadanie znalezienia

nowego skrzypka. Poleciem mu niejakiego Menzela11, zdolnego i uroczego modego
czowieka, ktrego jednak prosiem, aby o mnie w ogle nie wspomina, bo mgby tym
sobie tylko zaszkodzi. Czeka teraz na resolution. Jak mi si zdaje, pensja wynosi tam
400 florenw plus ubranie. () Jeli mu si uda, to przeka przez niego list do papy
oraz muzyk. W ten sposb bdzie mia papa zrcznego skrzypka, ktry bardzo dobrze
czyta nuty. Nikt w Wiedniu nie gra moich kwartetw tak dobrze, jak on, i to od
pierwszego razu. A poza tym to chopak najlepszy za wiecie i bdzie
472
szczliwy, mogc u papy grac taK czsto, )aR czsto papa zechce. Wziem go do
orkiestry na moj akademi. (...)
Mozart
B/D 783
1 17, 24 i 3i marca 17842 i kwietnia w Burgtheater.
3 Koncerty fortepianowe: B-dur (K-450) i D-dur (K-45i).
4 Kwintet Es-dur na fortepian i kwartet dty (K-452).
s Koncert fortepianowy G-dur (K-453) dla Babette Ployer, dla ktrej Mozart
skomponowa ju Koncert Es-dur (K-449). Maria Anna Barbara (Babette) Ployer (1765przed 1811) bya crk Franza Cajetana Ployera (1734-1803) i Marii Barbary (z domu
Gartenmuller). Po mierci matki (w 1779) przyjechaa do Wiednia i zamieszkaa u
krewnych, ktrzy jej zapewnili doskona edukacj. By to dom hofrata Gottfrieda
Ignaza von Ployera - wysannika dworu salzburskiego w Wiedniu - ktrego mylnie
uwaano dotychczas za jej ojca (pomyk wykazaa ostatnio Genevieve Geffray w swej
W. A. Mozart - Correspondance, t. IV, Flammarion, Paris 1991).
Bya uczennic Mozarta (fortepian) i Albrechtsbergera (kompozycja). Wysza pniej za
ziemianina z Chorwacji - Korneliusa Bujanoyicsa von Agg-Teleka (1770-1844). Mozart
napisa "dzisiaj [tzn. 10 IV 1784] skoczyem nowy koncert", ale autograf nosi dat 12
kwietnia 1784 i te pod t dat Mozart wpisa utwr do swego katalogu, ktry prowadzi
od lutego.
6 Hrabia Wenzel Anton Kaunitz-Rietberg (1711-1794), dyplomata i m stanu, pose
cesarza w Turynie, potem generalny gubernator Austriackich Niderlandw i pose
cesarza w Paryu, wreszcie kanclerz.
7 Hrabia Leopold III Palffy - syn wielkiego marszaka polnego Leopolda II Palffyego
(1716-1773) i Marii Josephy, z domu Waldstein.
8 Nanette Bayer (1760-?), crka emerytowanego trbacza kapeli dworskiej w Wiedniu,
Johanna Ernsta Bayera. Nie by to chyba koncert publiczny (bo organizowanie ich w
niedziele byo zakazane), ale prywatny.
9 Joseph Hafeneder - skrzypek i kompozytor na dworze arcybiskupa w Salzburgu zmar 18 stycznia 1784.
10 Hofrat Gottfried Ignaz von Ployer (1743-1797), wuj Barbary Ployer, sekretarz
Cesarskiej Rady Wojennej (1762-63), od 1780 - wysannik arcybiskupa Salzburga w
Wiedniu. W 1773 otrzyma tytu szlachecki. Jego ona - Antonina, z domu von Spaun
(zm. 1798).
11 Zeno Franz Menzel (1756-1823) przebywa w Salzburgu od maja do wrzenia 1784,
ale na stae tam nie zosta. Pniej (w 1787) zosta skrzypkiem kapeli dworskiej w
Wiedniu.

243. DO OJCA W SALZBURGU

Wiede, 24 kwietnia (1784)
Mamy tu teraz sawn Strinasacchi z Mantuil, bardzo dobr skrzypaczk, w ktrej grze
jest wiele uczucia i smaku. Pisz wanie sonat, ktr w czwartek zagramy razem na jej
akademii w teatrze2.
Ukazay si kwartety niejakiego Pleyela3 - ucznia Jzefa Haydna. Jeli ich Papa nie zna,
to koniecznie powinien je zdoby. S godne uwagi, dobrze napisane i bardzo przyjemne
- od razu mona rozpozna mistrza. Naprawd
473
s doore. .Bdzie to szczcie cna muzyKi, )esn w przyszoci neyei odzie narn rng
zastpi Haydna!
B/D 786
Orygina tego listu zagin jeszcze w XIX wieku. Znany jest tylko powyszy fragment
dziki temu, e zacytowa go w swej Biographie W. A. Mozart's (1828) G. N. Nissen.
1 Regina Strinasacchi (1764-1823), skrzypaczka wioska z Mantui. Po studiach w
Wenecji i w Paryu przez trzy lata odbywaa tournee koncertowe po Woszech. W 1784
przyjechaa do Wiednia. W grudniu 1785 koncertowaa w Salzburgu. Pniej wysza za
m za Johanna Conrada Schlicka (1759-1825), wiolonczelist orkiestry dworskiej w
Gocie.
2 Chodzi o Sonat B-dur na skrzypce i fortepian (K-454), ktr Mozart zagra z Regina
Strinasacchi 29 kwietnia 1784 na jej akademii w Karntnertortheater. Mozart nie zdy
przygotowa penej partytury, zanotowa tylko niezbdn dla partnerki parti skrzypiec,
a partie fortepianu (wedug wiadectwa Christopha Torricelli, opublikowanego w
"Wiener Zeitung" 7 lipca 1784) gra z pamici, majc przed sob czysty papier nutowy.
Utwr ukaza si w lipcu 1784 (u Christopha Torricelli) wraz z dwiema sonatami
fortepianowymi: D-dur (10-284) i B-dur (K-333) jako opus 7. Utwory te,
wysztychowane przez Josepha Zahradniczka, zostay zadedykowane hrabinie Therese
Cobenzl, maonce hrabiego Ludwiga Cobenzia. Strona tytuowa zawieraa symbole
masoskie, ktre jednak w nastpnych edycjach znikny (np. w edycji z 1787 Artarii,
ktry wykorzysta te same pyty sztycharskie).
3 Ignaz Joseph Pleyel (1757-1831), pianista i kompozytor, ucze Johanna Baptisty
Vanhala (1739-1813), pniej - dziki porednictwu hrabiego Ladislausa Erddyego ucze Jzefa Haydna. W 1783 by czynny w Strasburgu, najpierw jako zastpca, potem
nastpca Franza Xavera Richtera. W 1791 wyjecha do Londynu, a w 1795 - do Parya,
gdzie w 1797 zaoy sawn oficyn wydawnictw muzycznych oraz fabryk
fortepianw "Pleyel". Tutaj chodzi o kwartety smyczkowe z opusu i skomponowane w
1776 i wydane (u Rudolpha Graffera) w Wiedniu w 1784.
244. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 28 kwietnia 1784
Mon tres cher Pere!
(...) Pianista pan Richter1 przed powrotem do swej ojczystej Holandii odbywa tournee
artystyczne. Daem mu list polecajcy do hrabiny Thun w Linzu2. A poniewa zamierza
te pojecha do Salzburga, przekazaem mu par sw dla kochanego papy i wanie
chc pap powiadomi, e zapewne zjawi si tam wkrtce po nadejciu tego listu. Gra
dobrze, chocia - papa sam to zobaczy - zbyt ciko i troch na si..., bez adnego
uczucia i smaku. Ale to najlepszy czowiek na wiecie, nie ma w nim cienia pychy. Gdy
graem, cay czas mi patrzy na rce:

- Boe! - zawoa - ile to ja zadaj sobie trudu, ile wylewam potu..., a potem adnego
sukcesu! Natomiast pan, przyjacielu, gra jakby si bawi!
474
_ Ach! - odparem - ja te musiaem si wiele napoci, zeDy )uz teraz
nie musie!
Wci jednak naley do grona dobrych pianistw i mam nadziej, e
arcybiskup posucha go tym chtniej, e en depit de moi3 on jest pianist i dlatego
bardzo bym tego pragn... (...)
W. i K. Mozart
B/D 787
1 Georg Friedrich Richter - patrz: 240/3.
2 Hrabina Elisabeth Thun-Hohenstein - czwarta ona hrabiego Johanna Josepha Antona
Thun-Hohensteina (1711-1788), teciowa hrabiny Marii Wilhelminy Thun-Hohenstein.
3 Nie tak jak ja" (franc.). Mozart chcia tu powiedzie, e jest przede wszystkim
kompozytorem, a nie pianist.
245. Z KAJETU WYDATKW1
(Wiede, i maja 1784) i maja: dwa bukieciki konwalii - i grajcar.
B/D 788
1 W 1784 przez krtki czas Mozart prowadzi specjalny kajet wydatkw
(Ausgabenbuch), w ktrym notowa wszystkie wydatki. Zeszyt ten zagin w XIX
wieku, ale niektre zapiski cytuje z niego Franz Xaver Niemetschek w swej "Biografii
kapelmistrza Mozarta" (Lebensbes-chreibung des k.k. Kapellmeisters W.A. Mozart,
wyd. w 1798).
246. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 8 maja 1784
Mon tres cher Pere!
Menzel\ wyjecha tak nagle, e mu nic nie daem, adnego listu, bo nie zasta mnie w
domu... Na pewno ju przyszed do papy. (...) A moe zjawi si te mj dobry
przyjaciel Richter?2 Jeli tak, to prosz go ode mnie
pozdrowi.
A teraz musz zej na pierwsze pitro w zwizku z akademi u pani von Trattner3,
poniewa dostaem commission, by wszystko zorganizowa. Oto dlaczego nie mog
napisa wicej, chyba to, e oboje jestemy zdrowi i mamy nadziej, e wy rwnie.
475
Jest tu raisiello", wanie powrci z Rosji i napisze oper. Lada dzie zjawi si tu Sarti i
pojedzie do Rosji5.
Ju si ciesz na obiecane klamerki do butw. (...)
W. A. Mozart
B/D 789
1 Zeno Franz Menzel - patrz: 242/11.
2 Geogr Friedrich Richter - patrz: 240/3.
3 Mozart mieszka w domu Trattnera na III pitrze, a na I pitrze bya sala koncertowa.
Akademia odbywaa si wanie tego dnia - 8 maja 1784.
4 Giovanni Paisiello (1740-1816) by kapelmistrzem carycy Katarzyny II oraz
dyrektorem teatru woskiego w Petersburgu w latach 1776-84. W 1784 zakoczy sw
sub na dworze rosyjskim i via Warszawa i Wiede wraca do Neapolu. Podczas

krtkiego pobytu w Wiedniu napisa pospiesznie na zamwienie Jzefa II oper // re

Teodora in Venezia do libretta Giovanniego Battisty Castiego (wedug Kandyda
Woltera), za co otrzyma potrjn stawk honorarium: 300 dukatw. Mozart by na
premierze tej opery 28 sierpnia 1784 w Burgtheater i po wyjciu z teatru si
rozchorowa. Niedomaga do poowy wrzenia.
5 Giuseppe Sarti (1729-1802), woski kompozytor, kapelmistrz i organista, ucze Padre
Martiniego i Francesca Antonia Yallottiego, zwizany z dworem w Kopenhadze, by
potem kapelmistrzem w Wenecji i Mediolanie, wreszcie w Petersburgu, gdzie po
Paisiellu zosta nadwornym kompozytorem carycy Katarzyny II, potem ksicia
Potiomkina. W Rosji przebywa ponad 15 lat, zmar w Berlinie, w drodze powrotnej do
rodzinnej Italii. Twrca ponad 75 oper, muzyki baletowej, kocielnej (oratoria, kantaty,
msze) i wieckiej - instrumentalnej. Jest autorem studium Osservazioni critiche sopra un
quartetto di Mozart. W czasie krtkiego pobytu w Wiedniu zosta przyjty przez cesarza
Jzefa II i spotka si z Mozartem.
247. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 15 maja 1784
Mon tres cher Pere!
Zaniosem dzisiaj na poczt symfoni, ktr napisaem w Linzu1 dla starego hrabiego
Thuna2, oraz cztery koncerty3. Symfonia jest mniej wana, ale na koncerty niech papa
ma oko i kae je kopiowa w domu, bo kopici z Salzburga nie s bardziej godni
zaufania ni ci z Wiednia. Wiem na pewno, e Hofstatter4 robi dubeltowe kopie muzyki
Haydna. Mam wanie jego trzy ostatnie symfonie5. Moich nowych koncertw (B-dur i
D-dur) nie ma nikt poza mn, a koncerty Es-dur i G-dur6 oprcz mnie ma tylko panna
Ployer, bo dla niej zostay napisane. Mogyby wic trafi w obce rce jedynie w wyniku
takiego oszustwa. Wszystkie moje utwory ka kopiowa u mnie w domu i w mojej
obecnoci. (...)
Po zastanowieniu si postanowiem nie dawa Menziowi7 mojej muzyki. Tym bardziej,
e uwaaem i dalej uwaam, e niewielki miaby z nich papa
476
poytek, bo poza Koncertem Es-dur, ktry mona gra bez instrumentw dtych, tylko z
towarzyszeniem kwartetu smyczkowego, trzy pozostae s z instrumentami dtymi
obligato, co w Salzburgu rzadko si praktykuje. (...)
Nic wicej ju nie mam do powiedzenia, chyba to, e cesarz8 chcia dzisiaj pojecha do
Pesztu, ale dosta zapalenia oka i musia pozosta w domu. (...)
W. i K. Mozart
B/D 790
1 Symfonia C-dur "Linzka" (K-425).
2 Hrabia Johann Joseph Anton Thun-Hohenstein - patrz: 235/5.
3 4 koncerty fortepianowe: Es-dur (K-449), B-dur (K-450), D-dur (K-45I) i G-dur (K453).
4 Chodzi o Felixa Hofstattera (1744-1814), piewaka (tenora) i skrzypka na dworze w
Salzburgu w latach 1768-1807 oraz (od 1773) kopisty.
s Joseph Heinz Eib, autor komentarzy do niemieckiego wydania listw Mozarta
sugeruje, e chodzi tu o trzy symfonie Jzefa Haydna - nr 76, 77 i 78 lub 75, 47 i 62.
Incypity tych ostatnich Mozart zanotowa na osobnej kartce papieru, ktra si zachowaa
(K.Anh. A 59). Dzisiaj jednak mozartolodzy sdz, e Mozart mia na myli trzy
symfonie Michaa Haydna:

G-dur i Es-dur, skomponowane w maju i sierpniu 1783, oraz B-dur z marca 1784 (G.
Geffray W. A. Mozart - Correspondance, t. IV, Flammarion, Paris 1991).
6 Koncerty: B-dur (K-450), D-dur (K-45i), Es-dur (K-449) i G-dur (K-453).
7 Zeno F. Menzel - patrz: 242/11.
8 Cesarz Jzef II.
248. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 26 maja 1784
Mon tres cher Pere!
(...) Koncert, ktry pan Richter tak bardzo wychwala, jest w B-dur1..., to pierwszy z
dwch2, o ktrych ju przedtem wyraa si z wielkim uznaniem. Nie umiabym midzy
nimi wybiera, ale myl, e przy obu trzeba si niele napoci, chocia jeli idzie o
skal trudnoci, to pierwszestwo naley si temu w B-dur, przed tym w D-dur. Bardzo
chciabym wiedzie, ktry z trzech koncertw - B, D, czy G3 - podoba si wam
najbardziej.
Czwarty - ten w Es-dur4 - do nich nie naley i jest do specjalnego rodzaju. Napisaem
go na ma, a nie na du orkiestr. Chodzi wic o trzy wielkie koncerty. Ciekaw jestem,
czy wasza opinia bdzie taka sama, jak moja i wszystkich tutaj. To prawda, e
naleaoby je usysze w dobrym wykonaniu
1 z ca orkiestr. Uzbroj si w cierpliwo i poczekam a je dostan
2 powrotem, ale najwaniejsze, eby ich nikt nie dosta do rki. Jeszcze dzi 2& jeden z
nich proponowano mi 24 dukaty... Ja jednak uwaam, e lepiej
477
bdzie, jeli przez par lat zatrzymam je wycznie do wasnego uytku, dopiero potem
oddam do sztychowania.
Musz teraz napisa co nieco na temat Liserl Schwemmer5! Napisaa list do swojej
matki, ale adres tak uoya, e na poczcie bardzo si wzbraniano przed przyjciem listu.
Oto co napisaa na kopercie:
"Ten list do mojej najkochanieszej pani matki z Salzburga Barbaruschbemerin Niech
go zanies do domu kupca Eberla na III pitro na Judengassen".
Powiedziaem jej, e mog napisa adres w sposb bardziej odpowiedni i przez
ciekawo, a raczej eby si bliej zapozna z tak piknym konceptem, ni wnika w jej
tajemnice, list otworzyem.
Skary si w nim, e musi si ka bardzo pno, a wstawa bardzo wczenie!
Uwaam, e od n-ej do 6-ej mona si wyspa - to jest 7 godzin! My si kadziemy o
pnocy, a wstajemy o wp do 6-ej, a nawet o 5-ej, bo niemal kadego ranka chodzimy
do Augarten.
Dalej skary si na jedzenie i to w sposb bardzo impertynencki, e chyba umrze z
godu, bo dla nas czworga (moja ona, ja, kucharka i ona) nie ma nawet tyle jedzenia, ile
ona miaa samowtr z matk. Wie papa, e wziem j z litoci, eby miaa w Wiedniu
jakie oparcie, bo jest tutaj jak obca. Przyrzeklimy jej 12 guldenw rocznie 6, z czego
bya bardzo zadowolona, a teraz si skary. A co ona ma do roboty? Musi nakry i
poda do stou, a potem sprztn ze stou, pomc onie woy i zdj suknie, i
waciwie to wszystko. Poza tym, pomijajc fakt, e sama sobie szyje, jest to najbardziej
niezdarne i gupie dziewczynisko na wiecie. Nie umie nawet rozpali w piecu, nie
wspominajc o zaparzeniu kawy, a s to rzeczy, ktre powinna umie kada
dziewczyna, ktra chce by pokojwk!

Dalimy jej raz guldena, nazajutrz znowu prosia, eby jej da. Zapytaem, jakie ma
wydatki i okazao si, e wikszo pienidzy wydaa na piwo... Jest te niejaki
Johannes, ktry tu razem z ni przyjecha. Oby mi si wicej nie pokazywa w domu! W
czasie naszej nieobecnoci dwa razy przyszed do niej z winem, a ona, nieprzywyka do
picia, tak bardzo si spia, e potem nie moga si utrzyma na nogach. Ostatnio
zarzygaa cae ko. Kto by si zgodzi trzyma u siebie osob, ktra si tak prowadzi?
Moe bybym poprzesta na zbesztaniu jej i nic bym papie nie pisa, ale skoni mnie do
tego ten bezwstydny list. W zwizku z tym prosz, eby papa wezwa jej matk i
powiedzia, e jeszcze jaki czas j zdzier, ale nich ju sobie poszuka miejsca gdzie
indziej, gdzie zechce... (...)
Moja onka obojgu wam dzikuje za yczenia dobrej ciy i przyszego rozwizania,
ktre najpewniej nastpi na pocztku padziernika. (...)
W. i K. Mozart
(...)
478
B/D 793
1 Koncert fortepianowy B-dur (K-450).
2 Drugi to Koncert fortepianowy D-dur (K-45i).
3 Koncert G-dur - drugi koncert dla Barbary Ployer (K-453).
4 Koncert Es-dur - pierwszy koncert dla Barbary Ployer (K-449).
5 Do niedawna posta niezidentyfikowana. Jej nazwisko Schemmer kojarzyo si z
rzeczownikiem pospolitym die Schwemme = "szynk" lub "knajpa", co znakomicie
pasowao do tej naduywajcej trunkw osoby, ktr w literaturze mozartologicznej
okrelano czasami jako Schwemmer Liserl, czyli "Liserl pijaczka". Ostatnio jednak
udao si j zidentyfikowa. Bya to Maria Anna Elisabeth Schwemmer (ur. 1761), crka
lokaja Johanna Georga Schwemmera i Anny Barbary Ringler, ktra bya ciotk Therese
Pancki - sucej Leopolda Mozarta. Matka Liserl najprawdopodobniej wysza za m
ponownie, za niejakiego Ruschbaumera, i mieszkaa w Salzburgu w domu Franza
Dominika Eberla przy Judengasse (Heinz Schuler Mozarts umerschdmtes Stubenmadle
in Wien, w: "Wienner Figaro", vol. XLV, 1978, s.39).
6 Zwrmy uwag na ogromne rnice w zarobkach. Suca Mozarta miaa wikt i
mieszkanie za darmo, ale zarabiaa tylko 12 florenw rocznie. Profesor na uniwersytecie
mia 300 florenw, pierwszy chirurg szpitala wiedeskiego - 800 florenw (tyle co
Mozart od 1787 jako Kammermusicus cesarza), a ordynator szpitala - a 3000 florenw.
Antonio Salieri - pierwszy kapelmistrz cesarza - 1200 florenw. Przecitna, niele
sytuowana wiedeska rodzina mieszczaska z dwojgiem dzieci potrzebowaa w tym
czasie na utrzymanie okoo 500 florenw rocznie.
249. Z KAJETU WYDATKW
(Wiede, 27 maja 1784)
27 maja: Szpak Star - 34 grajcary
To byo pikne!
B/D 794
1 Jest to zanotowany przez Mozarta jakoby piew szpaka, ktrego nazwa imieniem Star
(lub Stahr). Motyw ten sta si jednym z tematw III czci Koncertu fortepianowego Gdur (K-453). w czerwcu 1787, gdy ulubiony ptak zdech, Mozart uroczycie go
pogrzeba (w "grodzie domu przy Landstrasse) i uczci wierszowanym epitafium: "Hier
ruht ein Lieber Narr, ein Vogel Staar".

Orygina zapisku zagin, jak zreszt cay kajet (usgabenbuch). Znamy go dziki
"Biografii" Niemetschka - patrz: 245.
479
250. DO OJCA W SALZBURGU
Wiede, 9 czerwca 1784
Mon tres cher Pere!
(...) W najbliszy pitek1 cay dwr wyjeda na dwa lub trzy miesice do Laxenburga2.
W ubiegym tygodniu pojechaem z Jego Ekscelencj hrabi Thunem3 do Baden, do
jego ojca4, ktry przyjecha z Linzu na kuracj. W drodze powrotnej zatrzymalimy si
w Laxenburgu i odwiedzilimy komendanta zamku Lehmanna5. Jego crki nie byo w
domu, ale on sam i jego ona bardzo si ucieszyli, jak mnie zobaczyli. Przekazuj wam
ukony.
i2-go. Z powodu rozmaitych wizyt nie dokoczyem listu, a tymczasem dostaem list od
papy z 8-go. Konstancja przesya mojej siostrze pozdrowienia, a nastpn poczt wyle
jej pikny fartuch.
Niech jej papa powie, e w adnym koncercie nie ma adagia, tylko andante6. Co si
tyczy Koncertu D-dur7., to rzeczywicie w andante solo w C-dur czego brakuje. Pol
jej to, jak tylko bdzie moliwe, wraz z kadencjami8.
Jutro odbdzie si koncert u pana Ployera9, na wsi w Dbling. Panna Babette wykona
nowy Koncert G-dur, ja - kwintet, a razem zagramy wielk sonat na dwa fortepiany10.
Zabior ze sob Paisiella11, eby przy okazji posucha moich utworw, a take gry
mojej uczennicy. Gdyby maestro Sarti12 nie musia dzi wyjecha, te byby z nami.
Sarti jest szczery i bardzo poczciwy. Zagraem mu wiele rnych rzeczy, a na
zakoczenie wariacje na temat jego wasnej arii13, co mu sprawio ogromn
przyjemno. (...)
Artarii oddaem do sztychowania 3 sonaty na fortepian14, te same, ktre kiedy
wysaem siostrze. Pierwsza jest w C-dur, druga w A-dur, trzecia w F-dur. Trzy inne
oddaem Torricelli15. Ostatnia z szeciu - w D-dur - to ta dla Dlirnitza, skomponowana
w Monachium. (...)
W. i K. Mozart
B/D 797
1 ii czerwca 1784.
2 Laxenburg - miejscowo na poudnie od Wiednia, letnia rezydencja cesarza.
3 Hrabia Franz de Paula Joseph von Thun-Hohenstein (1734-i8oo), tak zwany Thun
wiedeski.
4 Hrabia Johann Anton Thun-Hohenstein (1711-1788), zwany starym hrabi Thunemi
szambelan cesarza.
5 Philipp Lehmann - kapitan, odpowiedzialny za bezpieczestwo zamku Laxenburg pod
Wiedniem. Mozartowie poznali go latem 1773.
6 Cztery koncerty fortepianowe: K-449, K-450, K-45I i K-453.
7 Koncert fortepianowy D-dur (K-45i). Mozart mia na myli rozwinicie w Andante
(takty:
56-63).
480
~ W UlUllULC/C JMJIC^ICIL^ W. l. lUAtl W Odi&LfUJ-^LL ^J ^^.^U W y
W CtLiy JOL ^S^U^O ^pladlA^ J. ^Ki^

Leopolda) - 2 kartki kadencji do I i III czci Koncertu D-dur (K-45i).

9 Gottfried Ignaz Ployer - wuj Barbary Ployer, uczennicy Mozarta - patrz: 242/10.
Dbling - miejscowo podwiedeska, obecnie jedna z dzielnic przedmiecia.
10 Na tej prywatnej akademii (13 czerwca 1784) w Dbling Mozart i Barbara Ployer
zagrali najpierw Sonat D-dur na dwa fortepiany (K-448), potem Mozart wykona parti
fortepianu w Kwintecie fortepianowym Es-dur - K-452 (nie wiadomo kim byli
wykonawcy partii instrumentw dtych), a na koniec panna Ployer wykonaa Koncert
fortepianowy G-dur
(K-453)11 Paisiello (patrz: 246/4) by na tym koncercie.
" Sarti wyjecha z Wiednia 12 czerwca 1784, udajc si do Petersburga.
13 Mozart spotka si z Sartim na krtko przed jego wyjazdem do Petersburga i wtedy
mu zagra m.in. Wariacje fortepianowe (K-46o) na temat jego arii Come un'angello z
opery Fra i due litiganti ii terzo gode, ktre zapisa duo pniej, ale autentyczno
zachowanej wersji utworu jest dzi przez mozartologw poddawana w wtpliwo.
14 Chodzi o 3 sonaty fortepianowe: C-dur (K-330), A- dur (K-33I) i F-dur (K-332),
skomponowane w Wiedniu w latach 1783-84, a nie, jak dotychczas sdzono, w Paryu
w roku 1778 (Wolfgang Plath, w: "Acta Mozartiana", vol. XXI, 1974, s. 26-30). Zostay
one wydane przez Artari 25 sierpnia 1784 w Wiedniu jak opus 6.
15 Christoph Torricella (1715-1798), wiedeski wydawca muzyczny od 1770. Nie
mogc sprosta dynamicznej konkurencji Artarii, znalaz si na progu bankructwa
(Artaria wykupi od niego cay magazyn pyt z wysztychowan muzyk). Chodzi tu o 3
utwory: Sonat fortepianow B-dur (K-333), Sonat fortepianow D-dur (K-284) oraz
Sonat B-dur na skrzypce i fortepian (tzw. "Strinasacchi- Sonat", K-454),
zadedykowane hrabinie Therese Cobenzl i wydane 28 sierpnia 1784 jako opus 7.
Sonata B-dur (K-333), dotychczas datowana bdnie na rok 1778, powstaa niewtpliwie
w Wiedniu pod koniec 1783 bd na pocztku 1784, co w sposb niepodwaalny
udowodnili:
Wolfgang Plath, analizujc autografy Mozarta od strony grafologicznej (Beitrage ur
Mozart Autographie II. S chrif {chronologie, w: "Mozart Jahrbuch" 1976/7, s. 131-173,
take Wstp do Neue Mozart-Ausgabe IX/25/2, 1986, s. XII), oraz niezalenie od niego
Alan Tyson, badajc laboratoryjnie papier autografw Mozarta (The Dat of Mozart's
Piano Sonata in B f lat KV 333;
The "Lim" Sonata?, w: Musik-Edition-Interpretation, Gedenkschrift Glinter Henie,
Mlinchen 1980, s. 447-54, take w: Mozart Studies of the Autograph Scores, Cambridge
and Harvard University Press, 1987, s. 73-8i).
251. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 21 lipca 1784
Kochana siostro!
Z okazji imieninl ja i moja ona yczymy ci duo szczcia. Ona chtnie by sama
napisaa, ale musiaaby duej pozostawa w pozycji siedzcej, co w tej chwili byoby
dla niej zbyt mczce, poniewa mj przyszy nastpca nie daje jej spokoju2. yczymy
ci wic wszelkiego szczcia i prosimy, by zachowaa dla nas miejsce w swoim sercu.
8 dni temu przyjecha z Monachium stary Hampel z synem3. Pojutrze
3i -- Mozart
481

pujau uo ROS)I. Jurro oa u nas na obiedzie, a wieczorem urzdzimy sobie may

koncert.
Mam nadziej, e otrzymaa wszystko, co ci wysaem poczt. Chtnie posabym ci te
kadencje do innych koncertw, ale nie masz pojcia, jak duo mam teraz pracy! Gdy
tylko znajd chwil czasu, to przeznacz j tylko dla ciebie.
Ciekaw jestem, czy ju syszaa trzy wielkie koncerty4 i ktry z nich podoba ci si
najbardziej. Prosz, by papa nie zapomnia wysa mi rwnie najblisz poczt tego, o
czym wie. A przy okazji, gdyby mi rwnie przysa moje stare oratorium Betulia
liberata5, to bybym bardzo szczliwy. Dla Towarzystwa Muzycznego musz wanie
napisa oratorium i moe uda mi si co wykorzysta. (...)
W. A. i K. Mozart
B/D 799
1 Imieniny Nannerl (Anny) - 26 lipca.
2 Niebawem (we wrzeniu) urodzi si Cari Thomas - drugie dziecko Mozartw pierwsze, ktre nie umrze w niemowlctwie, tak zwany Mozart mediolaski (17841858).
3 Klarnecista Thaddaus Hampel i jego syn Pau Joseph Hampel, skrzypek - obaj
czonkowie kapeli dworskiej w Mannheimie, potem w Monachium.
4 3 wielkie koncerty to: K-450, K-45I i K-453.
5 Oratorium {azione sacra w 2 czciach) Betulia Uberata (K-n8) napisane w 1771 dla
Padwy, ale jak si zdaje, za ycia Mozarta nigdy nie wystawione.
Mozart zamierza czciowo wykorzysta je na akademii w Tonklinstler Societat. O
skutkach tego zamierzenia niestety nic nie wiadomo.
252. DO SIOSTRY W SALZBURGU
Wiede, 18 sierpnia 1784
Ma tres chere Soeur!
Potz Sappermentf... najwyszy czas, eby do ciebie napisa, jeli chc, eby ten list
zasta ci jeszcze westalk. Kilka dni pniej i... koniec! Ja i moja ona yczymy ci
szczcia wszelkiego i zadowolenia w zmienionej sytuacji, i bardzo serdecznie
aujemy, e nie bdziemy na twoim lubie1. Mamy wszelako nadziej, e wiosn w
Salzburgu lub w Sankt Gilgen bdziemy ci mogli z ca pewnoci ucaowa, ju jako
pani Sonnenburg, a take twojego maonka2!
al nam tylko naszego kochanego papy, ktry teraz zostanie sam! Wprawdzie nie
bdziesz od niego daleko i on bdzie mg odbywa do ciebie spacery, cho jest wci
uwizany przez ten przeklty Kapeilhaus!3 Gdybym
482
by na jego miejscu, tobym poprosi arcycisKupa, zeoy ze wzgi^uu im dugoletni
sub przyzna mi rent, a kiedy bym dosta pienidze, natychmiast przenisbym si do
crki w Sankt Gilgen i ybym tam sobie spokojnie. A gdyby arcybiskup nie chcia da
renty, tobym poprosi o urlop i pojecha do syna do Wiednia. I o to wanie bardzo
gorco ci prosz, eby mu to zechciaa wyperswadowa. To samo napisaem w licie
do niego 4.
A teraz - jeszcze do Salzburga - przesyam ci 1000 najlepszych ycze, zwaszcza
ebycie byli co najmniej tak samo szczliwi, jak my dwoje. przyjmij te t ma
porad znalezion w poetyckim zakamarku mojej gowy.
W maeskim stanie pojmiesz wiele,

co dotd ci nieznanym byo:

wnet dowiadczenie ci pouczy,
co Ewie czyni los poruczy,
aby Kaina porodzia.
Lecz obowizki, siostro, te,
kada ochoczo spenia chce,
gdy wierz mi: atwe one s.
Cho wszelka sprawa dwie ma strony,
i stan maeski, ulubiony,
ma take ciemn stron sw.
Tedy, jeli maonek tobie
ponur jak min zrobi,
mimo e skora do pomocy,
mysi jeno: "Mska to swawola"
a mw: "Bd, panie, wola twoja
za dnia - natomiast moja w nocy!" s
Twj szczery brat
W. A. Mozart
B/D 801
1 23 sierpnia 1784 odby si lub Nannerl z kuratorem, Johannem Baptist Franzem von
Berchtoldem zu Sonnenburgiem (1736-1801), o 15 lat od niej starszym dwukrotnym
wdowcem z piciorgiem dzieci z dwch pierwszych maestw. lub odby si w
kociele parafialnym
w Sankt Gilgen (30 km od Salzburga).
Maonek Nannerl by synem Franza Antona Virgila von Berchtolda (1706-1769) i
Marii Anny Elisabeth, z domu Gschwendtner. Jego dziadek, Johann Joseph (16671733), otrzyma tytu szlachecki na dzie przed mierci i od tego czasu rodzina przyja
nazwisko von Berchtold zu Sonnenburg. Johann Baptist i jego brat Johann Nepomuk
Martin uzyskali tytu baronowski w 1792. Ze swoim mem Nannerl miaa troje dzieci:
Leopolda Aloisa Pantaleona (1785-1840),
Johann (1789-1805) i Mari Babette (1790-1791).
M Nannerl mia stanowisko administratora regionu St. Gilgen, ktre wiele lat
przedtem piastowa dziadek Mozarta od strony matki - Wolfgang Nikolaus Pertl (16671724). Po lubie Nannerl zamieszkaa wraz z mem w Sankt Gilgen, w tym samym
domu, w ktrym (25 grudnia 1720) przysza na wiat jej (i Wolfganga) matka.
483
ivi.uz.ari. ju mguy w yciu si? z siostr nie spotRat.
3 Kapeilhaus znajdowa si przy Kirchgasse (dzi: Sigmund Haffner-Gasse 20 - siedziba
Muzeum Rupertinum). Leopold, od 1744 nauczyciel gry skrzypcowej, organw i
fortepianu, po mierci skrzypka Josepha Hafenedera zapewne mia dodatkowe
obowizki w Kapeilhausie, ktry
- jak wiadomo - by rodzajem szkoy z internatem dla modocianych piewakw katedry
salzburskiej (10 sopranw i 4 alty)
4 List Wolfganga do ojca zagin.
5 Przekad Witolda Wirpszy. Ostatnio wyszo na jaw, e Mozart nie znalaz tego
wierszyka "w poetyckim zakamarku swojej gowy", lecz w zbiorku Henry Playforta Wit

and Mirth or PiHs to Purge Melancholy, ktry ukaza si w 1707, a jego niemiecka
wersja bya w Wiedniu do znana.
253. DO ANTONA KLEINA1 W MANNHEIMIE
(Wiede, 21 marca 1785)
Wielce Szanowny Panie Tajny Radco!
(...) Drogi Panie Tajny Radco! Rce mam tak pene roboty, e nie mam nawet chwili
czasu dla siebie. Czowiek o tak bogatym dowiadczeniu i tak wiaty jak pan, wie lepiej
ode mnie, e tego rodzaju dzieo musi by przeczytane z najwiksz uwag i to nie jeden
raz, lecz kilka razy. Ja za, jak do tej pory, nie mogem go przeczyta ani razu bez
przerywania. Tymczasem mog powiedzie, e nie chciabym go jeszcze oddawa.
Prosz wic, aby pan zechcia mi t sztuk jeszcze na jaki czas zostawi. Jednake w
razie gdybym mia przyjemno skomponowania do niej muzyki, chciabym najpierw
wiedzie, czy wystawienie tego dziea w okrelonym miejscu jest zapewnione...,
poniewa takie dzieo (zarwno poezja, jak i muzyka) nie zasuguje, aby nad nim
pracowa daremnie. Mam nadziej otrzyma od pana jasn odpowied.
Na temat przyszej opery niemieckiej nic nowego nie mog panu jeszcze powiedzie,
gdy (pomijajc prace w Karntnertortheater, ktry dla tej opery ma by przeznaczony)
wszystko tu robi si w najwikszej tajemnicy. Opera ma by otwarta na pocztku
padziernika, ale ja nie wr jej wikszego powodzenia. Bo widzc co zrobiono
dotychczas, uwaam, e zamiast do odrodzenia wszystko zmierza do cakowitego
pogrenia opery niemieckiej, ktrej kopoty nie wydaj si przejciowe. Do opery
niemieckiej zostaa przyjta tylko moja szwagierka Lange, natomiast Cavalieri,
Adamberger i Teyber - najprawdziwsi Niemcy, z ktrych nard niemiecki powinien by
dumny - pozostali w teatrze woskim, skazani na to, by niejako walczy ze swoimi
wspziomkami. O niemieckich piewakw i piewaczki na razie nie jest trudno i moe
si okaza, e s wrd nich rwnie dobrzy, a moe nawet (w co wtpi) lepsi od tych,
ktrych wymieniem.
Dyrekcja tutejszego teatru jest z jednej strony zbyt skpa, z drugiej - pozbawiona
patriotyzmu. Nie sprowadzi wiec tutaj za due pienidze
484
piewakw z zagranicy, a miejscowych, ktrzy moe s nawet lepsi, a przynajmniej
rwnie dobrzy, zupenie nie ceni. Woski teatr ich nie potrzebuje, poniewa Wosi s
do liczni i z powodzeniem mog gra wasnymi siami.
Jest taki pomys, eby dla opery niemieckiej pozyska aktorw i aktorki, ktrzy
dotychczas piewali tylko w razie pilnej potrzeby. Niestety dyrektorzy teatru i orkiestry
s ci sami, co dawniej, a to przecie oni z powodu ignorancji i niechci do dziaania
doprowadzili ten teatr do ruiny. Wystarczyby jeden patriota, ktry ma autorytet, a
wszystko mogoby si potoczy inaczej! Teatr narodowy, ktrego pocztki s tak
pikne, zaczby si wtedy naprawd rozwija i rozkwita. Dla nas, Niemcw, byby to
pikny cel, oczywicie gdybymy my, Niemcy, zaczli powanie myle po niemiecku,
po niemiecku dziaa, po niemiecku mwi i po niemiecku piewa!!! (...)
W. A. Mozart
Wiede, 21 marca 1785.
B/D 867
Midzy tym a poprzednim listem jest dua luka. W korespondencji Mozarta (BauerDeutsch) poprzedni list ma numer B/D 801, a ten - B/D 867. Zagino co najmniej 10
listw Mozarta, a mianowicie: 5 listw do ojca (807, 8i2, 821, 839, 843), dwa listy do

Wiedeskiego Towarzystwa Muzycznego (846, 851) i po jednym licie do Teresy

Trattner (815), do siostry (818) i do T. Marchanda (822).
Niemiecki wydawca (B/D) datowa ten list na 21 maja 1785, co wyniko z bdnego
odczytania faksymilowej kopii listu, znajdujcej si w Muzeum Historycznym w Bernie.
Odnalezienie w 1978 oryginau, przechowywanego w prywatnej kolekcji Elisabeth
Gruner w Lrrach, pozwolio na korektur datowania.
1 Anton Klein (1748-1810), eksjezuita, profesor poetyki i filozofii w Mannheimie, autor
sztuk teatralnych i librecista operowy, zaproponowa Mozartowi libretto Kaiser Rudolph
von Habsburg (2 listy Kleina do Mozarta zaginy), ale Mozart z propozycji nie
skorzysta. Moe nie spodoba mu si temat, a moe - co bardziej prawdopodobne - nie
majc gwarancji, e opera zostanie wystawiona, nie chcia pracowa na darmo.
Ten list jest w caej korespondencji najbardziej przepeniony niemieckim patriotyzmem
Mozarta, ktremu marzya si narodowa opera niemiecka.
254. BILECIK DO THOMASA ATTWOODA W WIEDNIU
(Wiede, 23 sierpnia 1785)
This after noon I om not at homo, therefore I pray to come tomorrow at three and a
half1.
Mozart
485
B/l-> 873
1 "Dzi po poudniu nie bdzie mnie w domu, prosz przyj jutro o wp do czwartej" Jeszcze jeden przykad angielszczyzny Mozarta.
Anglik Thomas Attwood (1765-1838) przebywa w Wiedniu jako stypendysta ksicia
Walii i mniej wicej od poowy 1785 do koca 1786 by uczniem Mozarta w zakresie
teorii muzyki i kompozycji. Przed przyjazdem do Wiednia przebywa w Neapolu, gdzie
by uczniem Felipe Cinque i Gaetano Latiiii. Zeszyty wicze Attwooda zachoway si i
wraz z licznymi uwagami i poprawkami Mozarta zostay niedawno opublikowane w
Neue Mozart-Ausgabe X/30. Stanowi unikalne wiadectwo o Mozarcie pedagogu. W
drodze powrotnej do Anglii (u, towarzystwie piewaczki Nancy Storace i piewaka
Michaela 0'Kelly) Attwood zatrzyma si w Salzburgu, gdzie pozna Leopolda. Po
powrocie do Anglii dziaa jako organista, dyrygent i kompozytor.
255. DEDYKACJA MOZARTA DLA JZEFA HAYDNA
(Wiede, i wrzenia 1785)
Al mio caro Amico Haydn\
Pewien ojciec postanowi wysa swe dzieci w szeroki wiat i powierzy je opiece i
mdroci bardzo sawnego czowieka, ktry szczliwym zrzdzeniem losu by jego
najlepszym przyjacielem, jak Ty, ktry jeste sawnym czowiekiem i moim najlepszym
przyjacielem. Oto powierzam Ci moich szeciu synw - owoc dugiego i pracowitego
trudu. Omielia mnie do tego i zachcia nadzieja, w ktrej utwierdzili mnie przyjaciele,
e trud ten, choby czciowo, zostanie nagrodzony. Pochlebiam sobie, e te dziea bd
mi kiedy pociech.
Podczas Twej ostatniej bytnoci w stolicy, najdroszy przyjacielu, okazae mi sw
yczliwo, a Twoje uznanie dodao mi otuchy. Dlatego wanie,odda j Ci pod opiek
szecioro mych dzieci w nadziei, e godne s Twej yczliwoci. Przyjmij je z
wyrozumiaoci, jak ojciec, przewodnik i przyjaciel! Odtd odstpuj Ci prawa do
nich! Prosz, aby z wyrozumiaoci oceni ich braki, ktrych by moe nie dostrzegy
oczy ojca, i mimo tych wad, aby wci darzy mnie swoj przyjani, ktr tak bardzo

sobie ceni, poniewa, drogi mj przyjacielu, jestem z caego serca najbardziej Ci

oddanym przyjacielem.
W. A. Mozart
Vienna, U primo Settembre 1785.
B/D 874
1 Dedykacja na pierwszym wydaniu 6 kwartetw smyczkowych, tzw. "haydnowskich"
(10-387, K-42I, K-428, K-458, K-464 i 10-465), wydanych u Artarii w 1785 jako opus
10.
486
Nagwek napisanej w caoci po WIOSKU aeayK.ac)i wz.iiii. "i-'ia wJ,^g,u ^i-e-^o- y..,,--.
yaydna!"
Od Artarii Mozart dosta za te kwartety 100 dukatw.
256. DO FRANZA ANTONA HOFFMEISTRA W WIEDNIU
(Wiede, 20 listopada 1785)
Najdroszy Hoffmeister!
Zwracam si z prob, by zechcia mi pan poyczy na krtko troch pienidzy,
poniewa jestem obecnie w wielkiej potrzebie. Prosz te, aby zdoby pan dla mnie to, o
czym pan wie. Prosz darowa, e stale zawracam panu gow, ale zna mnie pan i wie
najlepiej, jak bardzo mi ley na sercu dobro naszych interesw. Jestem wic przekonany,
e nie wemie mi pan za ze tej proby i pospieszy z pomoc tak samo chtnie, jakbym
to ja uczyni
dla pana.
Mzt
20-go list. 1785.
B/D 902
Znw luka w korespondencji - brakuje przynajmniej 4 listw do ojca. 1 Franz Anton
Hoffmeister (1754-1812), kompozytor i wydawca muzyczny; wydal wiele utworw
Mozarta. Mason, czonek tej samej loy, co Mozart. Dla niego Mozart skomponowa
dwa kwartety fortepianowe: g-moll (K-478) - w lipcu 1785 i Es-dur (K-493) - w
czerwcu 1786. Pomijajc list do baronowej Waldstatten (nr 220), jest to pierwszy list, w
ktrym Mozart prosi o poyczk, co wobec ogromnych jego dochodw w roku 1785
nieatwo jest zrozumie. Na odwrocie listu Hoffmeister napisa: "20 listopada - 2
dukaty".
257. DO KSICIA WENZLA PAARA W WIEDNIU
(Wiede, 14 stycznia 1786)
Drogi Bracie!
Godzin temu wrciem do domu naprawd chory, z silnym blem gowy i kurczami
odka. Wci jednak miaem nadziej, e mi to przejdzie. Niestety, jest coraz gorzej...
i widz, e nie bd mg dzi uczestniczy
w naszej pierwszej ceremoniil.
487
rrosz wic, drogi tiracie, aby na miejscu i jak najlepiej zechcia pan wytumaczy moj
nieobecno. Nikt na tym nie straci wicej ode mnie. Wielce panu oddany suga
Brat Mozart
B/D 921

Listy do ojca: B/D 913 i B/D 919 zaginy.

1 Adresatem tego listu jest - jak si udao ostatnio ustali - ksi Wenzel Johann Joseph
Paar (1719-1792), generalny dziedziczny pocztmistrz cesarski i mistrz tej samej loy,
ktrej czonkiem by Mozart. 14 stycznia 1786 odbya si uroczysto inauguracji nowej
loy "Ponownie ukoronowana Nadzieja" ("ur neugekrnten Hoffnung"). Na t
uroczysto Mozart skomponowa dwie pieni chralne: Zerfiiesset heut', geliebte
Bruder (10-483, na otwarcie uroczystoci) i Ihr unsere neuen Leiter (10-484; na
zamknicie uroczystoci) - obie do sw Augustina Veitha von Schittiersberga (1751i8n).
258. DO NIKOLAUSA JOSEPHA VON JACQUINA W WIEDNIU
(Wiede, 8 czerwca 1786)
Przez dorczyciela niniejszego prosz o zwrot Kwartetu g-moll, sonaty w Es i nowego
tria w G.1
Mozart B/D 966
Brak co najmniej piciu listw do ojca (B/D 933, 942, 951, 955 i 957).
1 Baron Nikolaus Joseph von Jacquin (1727-1817), sawny botanik. Mieszka w
ogrodzie botanicznym (zaoonym przez hrabiego Canala) na Rennweg. Ojciec
wiedeskich przyjaci Mozarta - Gottfrieda von Jacquina, Josepha Franza von
Jacquina. Ich siostra Franziska bya uczennic Mozarta.
Chodzi tu o Kwartet na fortepian, skrzypce, altwk i wiolonczel g-moll (K-478),
ktrego rkopis znajduje si w bibliotece Towarzystwa im. Fryderyka Chopina w
Warszawie, Trio fortepianowe G-dur (K-496) i Sonat Es-dur na skrzypce i fortepian
(K-48i), kompozycje wydane w Wiedniu (w 1786 i 1787) przez Hoffmeistra.
259. DO SEBASTIANA WINTERA1 W DONAUESCHINGEN
(Wiede, 8 sierpnia 1786)
Drogi przyjacielu! Towarzyszu mojej modoci!
List pana sprawi mi wielk przyjemno i tylko nawa pilnych obowizkw nie
pozwoli mi odpowiedzie wczeniej. Jestem bardzo szczliwy, e zwrci si pan do
mnie. Dawno ju bym posa szanownemu ksiciu co mojej skromnej roboty, gdybym
wiedzia, e mj ojciec ju mu czego nie posa. Ale czego? Z pokor ciel si ksiciu
do stp i dzikuj za prezent, jaki mi
zechcia przekaza.
Na kocu listu podaj wykaz najnowszych utworw, wrd ktrych
Jego Wysoko moe do woli wybiera, a ktrymi ja mgbym go zadowoli2.
Jeli Jego Wysoko zechce, bd go informowa na bieco o moich
najnowszych kompozycjach. Ponadto omielam si wystpi wobec Jego Wysokoci z
ma propozycj muzyczn, a pana, przyjacielu, prosz, by j zechcia ksiciu
przedstawi. Poniewa Jego Wysoko ma orkiestr, mgby te mie na wasno i na
wyczny uytek swojego dworu niektre z moich utworw, co moim skromnym
zdaniem sprawioby mu wiele przyjemnoci.
Jeli wic Jego Wysoko zechciaby zrobi mi t ask i przyjmowa ode mnie
rokrocznie, wedle yczenia, pewn liczb symfonii, kwartetw i koncertw na rne
instrumenty, i zechcia mi za to przyzna jakie roczne wynagrodzenie, to byby
obsuony i szybciej, i akuratniej, a ja, majc zapewnione zamwienia, mgbym
pracowa spokojniej.
Mam nadziej, e Jego Wysoko nie wemie mi za ze tej propozycji, gdyby nie miaa
mu odpowiada. Jest ona wynikiem gorcego i szczerego pragnienia suenia Jego

Wysokoci, co w danym wypadku tym bardziej byoby moliwe, e majc przynajmniej

czciowo zapewnion sytuacj, mgbym zrezygnowa z prac drugorzdnych.
W oczekiwaniu rychej odpowiedzi oraz rozkazw ze strony ksicia - pozostaj
prawdziwym pana sug i przyjacielem.
Wolfgang Amade Mozart
B/D 974
1 Sebastian Winter (1743-1815), kamerdyner na dworze ksicia Josepha Marii
Benedikta von Furstenberga w Donaueschingen. W czasie wielkiej podry do Parya w
1763 Winter towarzyszy Mozartom jako sucy i fryzjer.
2 Na kocu listu znajduj si incypity nutowe nastpujcych utworw:
a) 4 symfonii: K-425, K-385, K-3I9, K-338,
b) 5 koncertw fortepianowych: K-453, K-456, K-45I, K-459 i K-488;
489
c) Sonaty Es-dur na skrzypce i fortepian (K-48i);
d) Tria fortepianowego G-dur na fortepian, skrzypce i wiolonczel (K-496);
e) Kwartetu fortepianowego g-moll na fortepian, skrzypce, altwk i wiolonczel (K478).
260. DO SEBASTIANA WINTERA W DONAUESCHINGEN
(Wiede 30 wrzenia 1786)
Drogi Przyjacielu!
Zamwion muzyk jutro wyl poczt. Na kocu listu znajdzie pan ceny kopii1. To
najzupeniej normalne, e niektre z moich utworw s ju za granic. (...) Ale te, ktre
mam tylko dla siebie lub dla niewielkiego grona amatorw i koneserw (w zamian za
obietnic, e nie wypuszcz ich z rk), nigdzie za granic nie mog by znane, bo nie s
znane nawet tutaj. Dotyczy to przede wszystkim trzech koncertw2, ktre mam zaszczyt
wysa Jego Wysokoci. Tym razem z powodu kosztw wykonania kopii jestem
zmuszony doliczy mae honorarium (6 dukatw za kady koncert) i prosz gorco Jego
Wysoko, aby tych koncertw nie wypuszcza z rk.
Do koncertu w A-dur3 potrzebne s dwa klarnety. Gdyby ich brakowao w orkiestrze
Jego Wysokoci, to niech dobry kopista, zachowujc ogln tonacj utworu, parti
pierwszego klarnetu przetransponuje na skrzypce, a drugiego - na altwk. (...)
Wolfgang Amade Mozart B/D 988
1 Na kocu listu znajduje si podsumowanie kosztw (autorskich, kopisty i przesyki) na
ogln sum 119 florenw i 39 grajcarw.
2 3 koncerty fortepianowe: K-45I, K-459 i K-488.
3 Koncert fortepianowy A-dur (K-488). Poza wymienionymi koncertami
fortepianowymi Mozart wysa ksiciu rwnie 3 symfonie (10-425, K-3I9, i K-338). Na
odwrocie listu napisano: "Wysano 143 floreny".
261. DO GOTTFRIEDA VON JACOUINA W WIEDNIU1
Praga, 15 stycznia 1787
Drogi Przyjacielu!
Nareszcie znalazem chwil czasu, eby do pana napisa! Kiedy tu przyjechaem2,
planowaem napisa 4 listy do Wiednia, ale nic z tego nie wyszo! Zdoaem napisa
tylko jeden (do mojej teciowej), a i ten tylko
490
w poowie: Hofer3 i moja ona musieli go dokoczy. Ud momentu przyjazdu (vv
czwartek n-go o godzinie 12-tej) musielimy si strasznie uwija, eby zdy na obiad

o i-ej. Po obiedzie stary pan hrabia Thun4 uraczy nas ptoragodzinnym koncertem
swojej orkiestry. Tego rodzaju przyjemnociami
mog si tu rozkoszowa codziennie.
O 6-ej pojechaem z hrabi Canalem5 na bal bretfeldowski6, na ktrym
zbiera si zwykle sam kwiat praskich piknoci. Miaby pan tu, przyjacielu, co robi!
Wydaje mi si, jakbym pana tu widzia pord tych piknych dziewczt i kobiet..., jak
pan za nimi... biegnie? Raczej si snuje. Ja nie taczyem ani si nie zalecaem. Po
pierwsze dlatego, e byem zbyt zmczony, po drugie - z powodu mej naturalnej
niemiaoci. Ale z wielk przyjemnoci patrzyem, jak wszyscy plsali wesoo do
muzyki z mojego Figara, przerobionej na adne kontredanse i alemandy.
Tutaj o niczym innym si nie mwi, tylko o Figurze. Wszdzie si gra, piewa, nuci i
gwide tylko Figara. adna opera nie wzbudza takiego zainteresowania, jak Figuro, nic
tylko Figaro. Dla mnie to naprawd ogromny
zaszczyt!7
Ale powrmy do mojego rozkadu dnia. Poniewa z balu wrciem
pno, a ponadto byem bardzo zmczony podr i picy, to naturaln kolej rzeczy
musiaem dugo spa, co te si stao. Cae przedpoudnie mino wic sine linea*. A po
obiedzie? Nie mona zapomnie o koncercie u hrabiego oraz o tym, e tego samego dnia
znalazem w pokoju bardzo dobre pianoforte i atwo pan zgadnie, e nie pozwoliem mu
sta bezczynnie. I rozumie si samo przez si, e w naszej caritatis camera9
wykonalimy razem may quatuor10 oraz Schne Bandel Hammera11.
Tak wic i ten wieczr musia upyn sine linea, co zreszt si stao. Powiedzmy teraz
co nieco o Morfeuszu. W Pradze ten boek jest bardzo nam przychylnym Larem12.
Dlaczego? Nie wiem. W kadym razie znowu
spalimy jak susy.
Ale nazajutrz ju o n-ej bylimy u Ojca Ungara13, dziki ktremu moglimy zobaczy
Cesarsko-Ksic Bibliotek oraz Seminarium Duchowne. Od patrzenia a oczy nam
wychodziy na wierzch. Jednake w pewnym momencie usyszelimy, jak kiszki
zaczynaj nam wypiewywa arie, tote z najwiksz ochot udalimy si w kierunku
paacu hrabiego Canala i jego stou14, gdzie wieczr zaskoczy nas wczeniej, ni
mona byo przypuszcza.
Mwic inaczej, nadesza godzina opery.
Obejrzelimy Le gare generosels. Ale o tym przedstawieniu, niestety, nic pozytywnego
nie mog powiedzie, bo wbrew moim zwyczajom cay czas rozmawiaem. Dlaczego?
Najpewniej z powodu samej opery! Basta! Ten
wieczr take zosta stracony - al solio16.
Dzi wreszcie jestem zadowolony, bo udao mi si znale chwil czasu, flby zapyta o
zdrowie pana drogich rodzicw17 i caej rodziny Jacquinw...
Mam nadziej, e macie si rwnie dobrze, jak my tutaj, i ycz panu tego
491
serdecznie. Ale cho jestem tu przyjmowany nad wyraz uprzejmie i z wszelkimi
honorami, a Praga jest bardzo piknym i bardzo przyjemnym miastem, to musz
szczerze wyzna, e mimo wszystko tskni za Wiedniem, a miejscem, do ktrego
tskni najbardziej, jest - prosz mi wierzy - pana dom. Kiedy jednak sobie pomyl, e
wrciwszy z mej krtkiej podry, niedugo bd si mg cieszy pana nieocenionym
towarzystwem i na dugo, a moe i na zawsze bd go pozbawiony18, to czuj jak
wielka i pena oboplnego zrozumienia jest przyja, ktra mnie czy z pana domem.

Na tym kocz. Wszystkiego dobrego, drogi przyjacielu Hikiti Horky19. To pana imi,
niech je pan zapamita.
W trakcie podry nadalimy wszystkim imiona. Ja nazywam si Punkitititi, moja ona Szabla Pumfa, Hofer - Roka Pumpa, Stadler20 - Naczibiniczibi, mj sucy Jzef Sagadarata, mj pies Gauckerl _ Szamanucki, Madame Quallenberg21 - Runzifunzi,
Mademoiselle Crux - Ps, Ramlo22 - Szurimuri, Freystadtler 23 - Gaulimauli... Niech pan
bdzie tak dobry i mu o tym powie.
A teraz adieu. W najbliszy pitek - i9-go, w teatrze odbdzie si mj koncert24. Ale
pewnie bd musia da jeszcze jeden, co niestety przeduy mj pobyt tutaj.
Prosz przekaza ode mnie uszanowanie pana rodzicom, 1000 razy ucaowa paskiego
brata25 (ktrego na wszelki wypadek nazwiemy Blatteririzi), 100 ooo razy ucaowa
rczki pana siostrze (Signora Dinimini-nimi)26, z prob, by pilnie wiczya na swym
nowym pianoforte. Chocia to rada niepotrzebna, bo musz przyzna, e nigdy nie
miaem uczennicy tak pilnej i tak zapalonej do pracy, jak ona. I bardzo si ciesz, e
dalej bd j ksztaci w tej sztuce wedle mych skromnych moliwoci. A propos, gdyby
zechciaa przyj jutro, to bd w domu na pewno o n-ej27.
Ale czas ju koczy, nieprawda? Zapewne ju dawno pan o tym pomyla.
Wszystkiego dobrego, mj najlepszy! (...) Prosz napisa do mnie szybko! (...)
PS. W rod zobacz i usysz Figara., o ile do tego czasu nie oguchn i nie olepn...
Chocia moe to si stanie dopiero po operze...
Mozart
(...)
B/D 1022
Zaginy 3 listy od ojca (B/D 993, looo, 1009) i jeden do teciowej - Marii Cacilii
Weber (B/D
1021).
1 (Emilian) Gottfried von Jacquin (1767-1792), najmodszy syn wybitnego botanika
Nikolausa Josepha von Jacquina i Kathariny Josephy, z domu Schreibers. Meloman i
kompozytor
492
amator. Od 1790 by urzdnikiem w czesko-austriackiej kancelarii na dworze
wiedeskim. On, iego brat, siostra i rodzice, naleeli do krgu najbliszych wiedeskich
przyjaci Mozarta.
2 Do Pragi, gdzie Wesele Figura spotkao si (inaczej ni w Wiedniu) z entuzjastycznym
przyjciem, Mozart przyby ii stycznia 1787 i zamieszka najpierw w obery Zu den drei
goldenen Lwen przy Kohienmarkt (dzi: Uhelny trh nr 420), pniej (na jeden dzie) w
paacu hrabiego Johanna Josepha Thun-Hohensteina, a nastpnie w obery Zum neuen
Wirthshause, pniej nazwanej Zum goldenen Engel (obecnie Nova Hospoda), na rogu
ulic Rybnej i Zetner.
3 Do Pragi Mozart przyjecha w licznym towarzystwie. Prcz ony Konstancji,
sucego Tzefa i psa Gauckerla towarzyszyli mu Franz Hofer, Anton Stadler, Kaspar
Ramlo, modziutka Marianna Crux i jej ciotka Barbara Quallenberg.
Franz de Paula Hofer (1755-1796) by od 1780 skrzypkiem w kapeli katedry w.
Stefana w Wiedniu, a od 1787 - czonkiem cesarskiej kapeli dworskiej. W 1788 oeni
si z Josepha Webcr - najstarsz siostr Konstancji.
4 Hrabia Johann Joseph Anton Thun-Hohenstein (zwany starym hrabi Tumem),
ktrego Mozart znal z Linzu i z Wiednia, wywodzi si z czeskiej linii rodu Thunw,

urodzi si w Pradze (1711), a zmar w Cieszynie (1788), gdzie jest jego grb. W Pradze
by wielkim mistrzem masoskim; mieszka w paacu Thun-Hohenstein na Malej Stranie
(dzi: ul. Nerudova 30) - w swej praskiej rezydencji, gdzie utrzymywa wasn kapel.
5 Joseph Emanuel Malabayla hrabia Canal (1745-1826), rzeczywisty tajny radca i
prezydent Czeskiego Towarzystwa Ojczynianego. Mason, czonek loy "ur Wahrheit
und Einigkeit" w Pradze. Zaoy przy uniwersytecie w Pradze ogrd botaniczny - jeden
z najbardziej znanych w caej Europie.
6 Baron Franz Joseph Anton von Bretfeid zu Cronenburg (1729-1809), doktor prawa,
profesor i rektor Uniwersytetu w Pradze. Jego drug on bya Maria Anna
Chlumczanski von Przestawik und Chlumczan, siostra praskiego ksicia arcybiskupa
Wenzela Leopolda Chlum-czanskiego. W jego paacu (przy Spornergasse 240) w czasie
karnawau odbyway si w kady czwartek synne bale bretfeldowskie (Bretfeid Bale).
7 Prapremiera Wesela Figara (K-492), do libretta Lorenza Da Ponte (wedug sztuki
Beaumarchais'go) odbya si i maja 1786 w Burgtheater w Wiedniu. W Pradze graa
oper pod dyrekcj Johanna Josepha Strobacha trupa Pasquale Bondiniego ii grudnia
1786. Byo to pierwsze udokumentowane przedstawienie opery, ale nie bya to jej
praska premiera, ktrej dokadna data nie jest znana.
8 Sine linea (ac.) - "bez linijki". Skrt aciskiej sentencji: Nulla dies sine linea =
"aden dzie bez (napisania jednej) linijki", a wic bez zrobienia czego poytecznego,
bez pracy. Tu:
Sine linea = w znaczeniu straconego dnia dla pracy.
9 Caritatis camera (ac.) - "drogocenny pokj"; tak Mozart nazywa swj pokj w paacu
hrabiego Thuna na Malej Stranie.
10 May quatuor to najprawdopodobniej Kwartet fortepianowy Es-dur na fortepian,
skrzypce, altwk i wiolonczel (K-493).
n Tercet wokalny Liebes Mandel, wo is's Bandel? (K-44i), skomponowany w 1783 dla
upamitnienia zabawnej intymnej sceny rodzinnej w domu Jacquina i wykonany tam
przez uczestnikw zdarzenia (Mozart, Konstancja, Gottfried Jacquin). "Hammera" to
sowo bez sensu, najprawdopodobniej Mozartowi chodzio o rym do sowa "camera".
12 Lary - w mitologii rzymskiej dobre bstwa domowe.
13 Doktor Kari Raphael Ungar (1743-1807), dyrektor sawnej biblioteki uniwersyteckiej
w Pradze - Clementinum; mason, drugi stranik praskiej loy "ur Wahrheit und
Einigkeit".
14 Paac hrabiego Canala znajdowa si na Hibemerplatz nr 969.
15 Le gare generose - commoedia per musica Giovanniego Paisiella; premiera w Teatro
dei Piorentini w Neapolu wiosn 1786, a w Wiedniu - i wrzenia 1786.
16 "Zwyczajnie, jak zwykle" (wos.).
17 Rodzice Gottfrieda von Jacquina: Nikolaus Joseph i Katharina Josepha von Jacquin.
493
18 Uwaga, e "na dugo, a moe i na zawsze" mgby by pozbawiony towarzystwa
Jacquina, wie si z planowanym wyjazdem Mozarta do Anglii.
19 Ulubiona zabawa Mozarta - wymylanie stw i przezwisk, ktre maj tutaj ukryty
sens nie zawsze do jasny i dajcy si rozszyfrowa, wynikajcy z rozmaitych
skojarze sownych oraz gwarowych i dialektowych przekrce. Na przykad Punkitititi
- przezwisko Mozarta _ wywodzi si zapewne od sowa punkerte, co w salzburskim
dialekcie znaczy "pulchny may"-Sagadarata - to najpewniej Sag a dar a, czyli mieszny

gwarowy sposb wymowy Sag' ich dir auch ("chc ci co jeszcze powiedzie") - jak si
mona domyla, byo to ulubione powiedzonko sucego Josepha.
20 Anton Pau Stadler, Starszy (1753-1812), wybitny klarnecista, ktremu Mozart da
przezwisko Naczibiniczibi, by najpierw na subie u ksicia Dmitrija Michajlowicza
Golicyna posa rosyjskiego w Wiedniu. Mason, jeden z najbliszych przyjaci Mozarta,
ktry napisa dla niego synny Kwintet klarnetowy A-dur na klarnet, 2 skrzypiec,
altwk i wiolonczel (K-58i) oraz Koncert klarnetowy A-dur (K-622).
21 Elisabeth Barbara Quallenberg (przezwana tu Runzifunzi), z domu Habert, ona
Johanna Michaela Quallenberga (zmarego w 1786), klarnecisty na dworze elektora
bawarskiego, i ciotka Marianny Crux (przezwanej Ps), 15-letniej skrzypaczki, pianistki i
piewaczki.
"Kaspar Ramlo (przezwany przez Mozarta Szurimuri), skrzypek, pniej muzyk na
dworze krlewskim w Bawarii.
23 Franz Jakob Freystadtler (1761-1841) - z przydomkiem Gaulimauli - znajomy
Mozarta z Salzburga, kompozytor. Wiosn 1787 Mozart skomponowa dla niego kanon
Gaulimauli (K-232).
24 Na koncercie Mozarta w Teatrze Narodowym w dniu 16 stycznia 1787 wykonano
m.in. Symfoni D-dur "Prask" (K-504), potem Mozart improwizowa na fortepianie, a
na koniec wykona wariacje na temat Non piu andrai z Wesela Figara.
25 Brat adresata - baron Joseph Franz von Jacquin (1766-1839) - botanik, poszed
ladem ojca i zosta profesorem na uniwersytecie. Mozart zrobi mu 24 kwietnia 1787
oryginalny wpis do sztambucha w postaci kanonu podwjnego (Doppelkanon, K-228).
26 Franziska von Jacquin (1769-1850), uczennica Mozarta, ktry skomponowa dla niej
Trio Es-dur na fortepian, klarnet i altwk, tzw. "Kegelstatt- Trio" (K-498). W 1792
wysza za m za Leopolda von Lagusiusa.
27 Uwaga oczywicie jest artobliwa.
262. WPIS DO SZTAMBUCHA JOHANNA GEORGA KRONAUERA1
(Wiede, 30 marca 1787)
Cierpliwo i spokj umysu skuteczniej agodz cierpienia ni caa sztuka medyczna.
Prawdziwy, szczery przyjaciel i brat z loy "ur neugekrnten Hoffnung
Wiede, 30 marca 1787.
,
494
Wolfgang Amade Mozart
B/D 1043
Zaginy poprzedzajce ten zapis trzy listy do ojca (B/D 1030 i 1035) i jeden list do
Johanna
Josepha Strobacha (B/D 1031).
1 Johann Georg Kronauer - nauczyciel angielskiego w Wiedniu i konfrater MOzarta w
loy "ur neugekrnten Hoffnung". Tekst jest po angielsku: Patience and tranquillity
ofmind contribute mor to cure our distempers as the whole art of medecine.
263. DO OJCA W SALZBURGU
(Wiede, 4 kwietnia 1787)
Mon tres cher Pere!1

Bardzo mi przykro, e z powodu gupoty Storace2 mj list nie trafi do rk papy.

Napisaem tam midzy innymi, i mam nadziej, e papa dosta mj ostatni list... Ale
poniewa nic o tym nie wspomnia (by to mj drugi Ust z Pragi3), nie wiedziaem, co
myle. Moliwe, e sucy hrabiego Thuna4 uzna za stosowne przywaszczy sobie
pienidze na przesyk. Wolabym zapaci nawet podwjnie, byle list nie trafi w obce
rce.
Na okres wielkiego postu przyjechali z Londynu dwaj Fischerowie i oboista Ramm 5.
Gdyby ten ostatni nie gra lepiej ni w Holandii, kiedymy go poznali, to zapewne nie
zasugiwaby na swoj renom. To midzy nami! Ale wtedy byem w wieku, ktry nie
pozwala waciwie go oceni... Przypominam sobie jednak, e wtedy mi si bardzo
podoba, jak zreszt wszystkim. Wiedzc, e gusty bardzo si od tamtego czasu
zmieniy, mona by uzna za rzecz naturaln, e gra wedug starej szkoy. Ale nie o to
chodzi, bo prawd mwic gra jak marny ucze. Mody Andre6 (ucze Fiali) gra tysic
razy lepiej. A jego koncerty, jego kompozycje? Kade ritornello trwa kwadrans i po tym
wanie poznaje si bohatera! (...) Moe sobie papa wyobrazi! Taka jest prawda! Ale to
midzy nami.
W tej chwili dostaem wiadomo, ktra mnie bardzo zmartwia, tym bardziej e po
ostatnim licie mogem sdzi, e - Bogu dziki - ma si papa niezgorzej. No i nagle si
dowiaduj, e jest papa powanie chory! Nie musz chyba mwi, z jak wielk
niecierpliwoci oczekuj pocieszajcej wiadomoci. Spodziewam si jej tak, jakby bya
zupenie pewna, chocia przywykem do tego, by w kadej chwili by przygotowanym
na najgorsze. Bo mier, jeli si dobrze zastanowi, jest prawdziwym i ostatecznym
celem naszego ycia7. A ja ju od kilku lat tak zyem si z t prawdziw i najlepsz
Przyjacik czowieka, e dla mnie wcale nie jest przeraajca, przeciwnie uspokajajca i pocieszajca! Uwaam to za wielkie szczcie i dzikuj Bogu, e
pozwoli mi uwiadomi sobie, e mier jest kluczem do szczliwoci Prawdziwej.
Papa mnie rozumie. Kiedy si kad spa, zawsze pomyl, e
495
cho jeszcze jestem mody, ju jutro moe mnie nie by, a przecie nikt, kto mnie zna,
nie moe powiedzie, e w towarzystwie jestem pospny albo mrukliwy, i wanie za to
codziennie dzikuj Stwrcy, i tego te z caego serca ycz mym blinim. W licie,
ktry Storace zgubia, wyoyem moje pogldy na ten temat, w zwizku ze smutnym
faktem zgonu mojego najlepszego i najmilszego przyjaciela, hrabiego von Hatzfelda8,
ktry mia 31 lat, a wic tyle, co ja.
Nie jego auj - najbardziej mi al siebie i tych wszystkich, ktrzy znali go tak dobrze,
jak ja.
Mam nadziej, e w chwili, gdy to pisz, ju ma si papa lepiej, czego mu ycz. Ale
gdyby wbrew wszelkim przewidywaniom mu si nie poprawio, to prosz, by tego nie
ukrywa przede mn i zaraz mi napisa lub kaza napisa szczer prawd, abym mg si
znale przy papie tak szybko, jak to tylko moliwe. Prosz o to i zaklinam na wszystkie
witoci. Niemniej spodziewam si rycho otrzyma list pocieszajcy i yjc tak
nadziej, ja, moja ona i Kari 1000 razy caujemy papie rce.
Zawsze posuszny syn
W. A. Mozart (...)
B/D 1044
1 To ostatni (zachowany) list Wolfganga do ojca, ktry zmar niecae dwa miesice
pniej - 28 maja.

2 Nancy Storace w drodze do Anglii miaa zatrzyma si w Salzburgu. Mozart przekaza

jej w Wiedniu list do ojca (B/D 1035)3 ktry zgubia.
3 Poprzedni list (B/D 1030) rwnie nie dotar do Leopolda.
4 Hrabia Johann Joseph Anton Thun - patrz: 261/4.
5 Friedrich Ramm, oboista - patrz: 221/4. Dwaj Fischerowie: piewak (bas) Johann
Ignaz Ludwig Fischer (patrz: 163/6) i oboista na dworze w Drenie - Johann Christian
Fischer (.'l733-1800), ktrego Mozart pozna w 1765 w Hadze. Od 1768 Johann
Christian Fischer przebywa w Anglii, gdzie oeni si z crk wielkiego malarza
Thomasa Gainsborougha. Zmar w Londynie.
6 Mody Andre - ucze oboisty Josepha Fiali (patrz: 123/5) - przez jaki czas pozostawa
na subie na dworze w Salzburgu.
7 Refleksje Mozarta na temat mierci wi si z ideami masoskimi, ktrymi by
wwczas przesiknity, czciowo z ideami zaczerpnitymi z ksiki Mosesa
Mendelssohna Phddon oder uber die Unsterblichkeit der Seele (1767), ktr Mozart z
pewnoci zna, poniewa mia j w swojej bibliotece.
8 Hrabia August Clemens Ludwig Maria Hatzfeid (1754-1787) by skrzypkiem
amatorem. Mozart pozna go na pocztku 1786. Dla niego (i dla barona Pulini) napisa
scen i rondo na tenor z towarzyszeniem skrzypiec Non piu, tutto ascoltai (K-490).
Hatzfeid by od Mozarta o 2 lata starszy, zmar w Dusseldorfie 30 stycznia 1787.
496
264. DO GOTTFRIEDA VON JACQUINA W WIEDNIU
(Wiede, koniec maja lub raczej i czerwca 1787)
Drogi Przyjacielu!
Prosz powiedzie panu Exnerowi1, eby przyszed jutro o 9-ej rano i puci krew mojej
onie.
Do listu doczam pask Amynt oraz pie religijn2. Prosz, aby zechcia pan
przekaza siostrze3 sonat 4. Powinna si do niej zabra od razu,
bo jest do trudna. Adieu.
Prawdziwy przyjaciel
Mozart
PS. Kiedy dzisiaj wrciem do domu, zastaem smutn wiadomo o mierci mojego
najlepszego ojca. Moe pan sobie wyobrazi, co czuj!s
B/D 1053 Zagin list B/D 1047 - ostatni list Mozarta do ojca.
1 Christian Exner - lekarz.
2 Chodzi o utwory Gottfrieda von Jacquina, kompozytora amatora, ktre Mozart mial
skorygowa. Amynt - do tekstu Ewalda von Kleista.
3 Siostra - Franziska von Jacquin, uczennica Mozarta.
4 Sonata fortepianowa C-dur na 4 rce (K-52i), ktr pniej Mozart zadedykowa
siostrom Natorp (Marii Annie darze, 1766-1791, i Marii Barbarze, 1769-1844), crkom
kupca Franza Wilhelma Natorpa. Maria Barbara zostaa w 1792 on Gottfrieda von
Jacquina.
5 Leopold Mozart zmar 28 maja. Zosta pochowany w Salzburgu na cmentarzu w.
Sebastiana, gdzie jego nagrobek mona oglda do dzisiaj.
265. DO SIOSTRY W SANKT GILGEN
Wiede, 16 czerwca 1787 Kochana, najlepsza siostro!
Wcale nie byem zdziwiony, e nie ty przekazaa mi smutn wiadomo o tak bardzo
dla mnie nieoczekiwanej mierci naszego najdroszego ojca, ale atwo mogem si
domyli powodw1. Niechaj go Bg ma w swojej

opiece! (...)
Kochana, droga siostro! Gdyby jeszcze nie dosza do siebie, nie byoby o tym mowy2 i
zrobibym to, o czym tysic razy mwiem i mylaem 3a-Mozart
497
zostawibym ci wszystko z prawdziw radoci. Ale poniewa, eby tak rzec nie jeste
teraz w potrzebie, ja za przeciwnie, uwaam, e moim obowizkiem jest pamita o
onie i dziecku. (...)
B/D 1058
1 O mierci ojca Wolfgang dowiedzia si z listu dobrego salzburskiego znajomego,
Franza d'Ippolda, eks-narzeczonego Nannerl. List ten z 28 maja (B/D 1050) zagin. a
Chodzi o przysugujc Wolfgangowi cz spadku.
266. DO SIOSTRY W SANKT GILGEN
(Wiede, i sierpnia 1787)
Kochana, najlepsza siostro!
Na twj list odpowiem tym razem krtko i pospiesznie, bo mam strasznie duo pracy1.
Poniewa zarwno twojemu mowi 2, a memu drogiemu szwagrowi (prosz, ucauj go
ode mnie 1000 razy), jak i mnie bardzo odpowiada, eby jak najszybciej zakoczy t
spraw3, zgadzam si na jego propozycj, wszelako z tym zastrzeeniem, eby te 1000
florenw wypacono mi po kursie wymiany w walucie wiedeskiej, a nie cesarskiej.
W nastpnym licie przel twemu mowi projekt cesji czy raczej umowy, ktra
nastpnie zostanie spisana w dwch oryginalnych egzemplarzach - jeden podpisany
przeze mnie, drugi - przez niego.
Moje nowe utwory na fortepian4 przel ci, jak tylko to bdzie moliwe. Nie zapomnij,
prosz, o moich partyturach5. Tysic razy adieu. Musz ju koczy.
Konstancja i Cari przesyaj tobie i twojemu mowi 1000 pozdrowie.
Twj na zawsze brat, ktry ci szczerze kocha
W. A. Mozart
Landstrasse6, i sierpnia 1787. B/D 1061
1 List od Nannerl (B/D 1060) zagin, podobnie jak zagin nastpny list Mozarta do
siostry (B/D 1063). Mozart istotnie by bardzo zajty - pracowa ju intensywnie nad
Don Giovannim.
2 Jonami Baptist von Berchtold zu Sonnenburg, m Nannerl - patrz: 252/1.
3 Tytuem nalenej mu czci spadku, Mozart zgodzi si przyj 1000 florenw. Kurs
wiedeski by bardziej korzystny od kursu "cesarskiego" obowizujcego w Salzburgu:
1000 florenw po kursie wiedeskim odpowiadao mniej wicej 1200 florenom w
Salzburgu. Umowa zostaa spisana 21 wrzenia 1787 przez hofrata Josepha Antona
Emsta von Gilowsky'ego (patrz:
i/i). Mozarta reprezentowa Franz Armand d'Ippold.
498
* Ja si wydaje, Mozart nie dotrzyma sowa.
s Mozart prosi siostr o przesanie mu jego kompozycji, ktre jeszcze pozostay w
domu rodzinnym.
6 24 kwietnia 1787 Mozart przeprowadzi si na Landstrasse (dzi nr 75/77), wwczas
na przedmieciu Wiednia.

267. W SZTAMBUCHU MOZARTA

(Wiede, 3 wrzenia 1787)
Dzisiaj, 3-go wrzenia tego roku, miaem nieszczcie straci nagle tego szlachetnego
czowieka, najdroszego i najlepszego przyjaciela, ktry mi uratowa ycie. Dla niego to
dobrze! Ale dla mnie, dla nas i dla tych wszystkich, ktrzy go dobrze znali, ju nigdy nie
bdzie dobrze, przynajmniej do chwili, w ktrej dostpimy szczcia spotkania si w
lepszym wiecie, aby ju nigdy wicej si nie rozsta1.
Mozart
B/D 1065
1 Chodzi o doktora Sigmunda Barisaniego (1758-1787), jednego z najbliszych
przyjaci Mozarta. By synem salzburskiego pierwszego medyka dworu (PrimarLeibarzt) - doktora Sylwestra Barisaniego (1719-1810). Sam by ordynatorem szpitala w
Wiedniu i zapewnia Mozartowi opiek medyczn. W kwietniu 1787 Mozart
prawdopodobnie by powanie chory, co wyjaniaoby sens jego uwagi o uratowaniu mu
ycia. Brat Barisaniego, rwnie lekarz - doktor Johann Joseph Barisani (1756-1786),
przyjaciel domu Mozartw w Salzburgu, opiekowa si zdrowiem Leopolda, ale sam
zmar przed nim. Chorym Leopoldom zajmowa si w ostatnim okresie jego ycia
doktor Sylwester Barisani.
W sztambuchu Mozarta wpis ten znajduje si bezporednio pod wpisem doktora
Sigmunda Barisaniego z 14 kwietnia 1787.
268. DO GOTTFRIEDA VON JACOUINA W WIEDNIU
Praga1, 15 padziernika 1787
Najdroszy przyjacielu!
Myli pan zapewne, e moja opera zostaa ju wystawiona... Niestety, troch si pan
przeliczy. Po pierwsze, tutejszy zesp nie jest tak sprawny, jak wiedeski, aby si mc
wyuczy opery w tak krtkim czasie, po drugie - kiedy tu przyjechaem, okazao si, e
bardzo niewiele przygotowano (...), wobec czego wystawienie opery i4-go (czyli
wczoraj) okazao si absolutnie
499
niemoliwe. Wczoraj zatem dano mojego Mgara, ktrym sam dyrygowaem, a cay teatr
by odwitnie iluminowany. (...) Don Giovanni ma by wystawiony 24-go.
21 padziernika.
Istotnie by zapowiedziany na 24-go, ale jedna ze piewaczek zachorowaa i znowu
trzeba go byo przeoy. A poza tym trupa jest bardzo nieliczna i impresario okropnie
si o ni boi, ludzi oszczdza, jak moe, w obawie przed nieprzewidzian niedyspozycj
ktrego z czonkw zespou, co by go postawio w sytuacji najbardziej krytycznej z
krytycznych i uniemoliwio wystawienie jakiejkolwiek opery.
Wszystko si tak wlecze, poniewa piewacy, z lenistwa, nie chc robi prb w dni
przedstawie, a antreprener, ze strachu, nie chce ich do prb zmusza. (...)
25 padziernika.
Ju 11 dni skrobi ten list, co dowodzi, e nie brak mi dobrej woli, bo jak tylko znajd
chwil czasu, natychmiast robi kilka pocigni pdzlem i dodaj co do obrazu, ale
dugo robi tego nie mog... Tutaj bardziej nale do innych ni do samego siebie. Nie
musz dodawa, e nie jest to mj ulubiony styl ycia.
29-go, a wic w najbliszy poniedziaek, opera zostanie wystawiona po raz pierwszy. A
ju poczwszy od nastpnego dnia otrzyma pan sprawozdanie. Jeli idzie o ari2, to z

powodw, ktre panu wyjani bezporednio, wysanie jej teraz jest absolutnie
niemoliwe. (...)
W. A. Mozart
B/D 1069
1 i padziernika Wolfgang i Konstancja wyjechali z Wiednia i po dwch (moe trzecH)
dniach przyjechali do Pragi, gdzie zatrzymali si w obery Pod Trzema Zotymi Lwami,
ale najczciej przebywali u Duskw, w ich podmiejskiej willi Bertramka.
2 Najprawdopodobniej chodzi o ari lo ti lascio, o cara addio - na bas (K-62ia). Tylko
partie na instrumenty dte s autorstwa Mozarta, reszta jest dzieem Gottfrieda von
Jacquina. Aria ta zostaa ostatecznie ukoczona dopiero we wrzeniu 1791.
500
269. DO GOTTFRIEDA VON JACQUINA W WIEDNIU
Praga, 4 listopada 1787
Drogi, najlepszy przyjacielu!
(...) 29 padziernika moja opera Don Giovanni znalaza si in scena1. Z najwikszym
sukcesem. Wczoraj ju bya wystawiona po raz czwarty (na mj benefis). Myl, e
wyjad std i2-go lub i3-go i jak tylko wrc, od razu dostanie pan swoj ari2, ktr tak
bardzo chce pan piewa.
Nb. - midzy nami. Chciabym, eby tu byli moi dobrzy przyjaciele (zwaszcza Bridi3 i
pan), cho przez jeden wieczr, eby si mogli cieszy ze mn. Ale moe opera zostanie
te wystawiona w Wiedniu? 4 Bardzo bym tego chcia.
Prbuj mnie namwi, bym tu jeszcze pozosta przez kilka miesicy i napisa now
oper. Niestety, tej bardzo pontnej propozycji nie mog przyj. (...)
W. A. Mozart
B/D 1072
1 Prapremiera Don Giovanniego (K-527) odbya si 29 padziernika 1787 w
Staromiejskim Teatrze Narodowym (Atstadter Nationaltheater) w Pradze.
Wykonawcami byli piewacy z trupy Pasquale Bondiniego: Luigi Bassi (Don Giovanni),
Teresa Saporiti (Donna Anna), Caterina Bondini (Zerlina), Caterina Micelli (Donna
Elwira), Felice Ponziani (Leporello), Antonio Baglioni (Don Ottavio), Giuseppe oili
(Komandor i Masetto). Dyrygowa Mozart.
2 Aria K-62ia - patrz 268/2
3 Giuseppe Antonio Bridi (1763-1836), rodem z Roveretto, bankier i piewak. By
odtwrc tytuowej partii w operze Idomeneo, re di Creta, wystawionej 13 marca 1786
w prywatnym teatrze ksicia Johanna Adama Auersperga w Wiedniu. Jeden z
wiedeskich przyjaci Mozarta.
4 Wiedeska premiera Don Giovanniego odbya si w Burgtheater 7 maja 1788, z
nastpujc obsad: Alojza Lange (Donna Anna), Luisa Mombeli (Zerlina), Caterina
Cavalieri (Donna Elwira), Francesco Albertarelli (Don Giovanni), Francesco Benucci
(Leporello), Francesco Morella (Don Ottavio), Francesco Bussani (Komandor i
Masetto). Dyrygowa od klawesynu Mozart.
501
270. DO MICHAELA PUCHBERGA 1 W WIEDNIU
(Wiede, w czerwcu, a najprawdopodobniej w sierpniu 1788)
Drogi Bracie!

Paska przyja i braterska mio doday mi odwagi, by prosi pana o wielk

przysug. Wci jestem panu winien 8 dukatw i mao, e nie jestem w stanie ich panu
odda, to omielam si prosi o now poyczk - 100 florenw, ale tylko do przyszego
tygodnia, kiedy to zaczn si moje koncerty w Kasynie 2 ... Do tego czasu bd ju mia
pienidze za subskrypcje3 i bez problemu bd mg odda panu 136 florenw z
najgortszymi podzikowaniami.
Pozwalam sobie przesa panu dwa bilety i jako Brat prosz, by zechcia je pan przyj
bez adnej zapaty, poniewa i tak nigdy nie zdoam si odwdziczy za przyja, jak
mi pan okazuje.
Jeszcze raz prosz o darowanie mi tej miaoci. Kaniam si pana czcigodnej
maonce4 i z caa przyjani pozostaj cakowicie oddanym panu Bratem
W. A. Mozart
B/D 1076
1 To pierwszy (zachowany) list Mozarta do Michaela Puchberga.
Johann Michael Puchberg, ur. 1741 w Zwetti, zm. 1822 w Wiedniu, bogaty kupiec
wiedeski, by gwnym wierzycielem i przyjacielem Mozarta, jego konfratrem, wrd
braci masonw. W 1768 przyby do Wiednia i zacz pracowa w firmie tekstylnej
Michaela Sallieta. W 1780, po mierci waciciela, oeni si z wdow po nim Elizabeth Salliet (1748-1784), z domu Rusterholzer. Po jej mierci kierowa firm wraz
ze swym bratem Philippem Antonim i mieszka w paacu hrabiego Franza WalseggStuppacha. W 1787 oeni si ponownie - z Ann Eckart. Dla niego - czciowo jako
spat dugu - Mozart napisa wiele arcydzie, m.in. Dwertimento- Trio Es-dur (K-563)
oraz tria fortepianowe. W cigu czterech lat, jakie zostay Mozartowi do koca ycia,
Puchberg poyczy mu okoo 1500 florenw, co stanowi rwnowarto mniej wicej 20
tysicy dzisiejszych marek niemieckich. Na odwrocie listu adresat zanotowa: "Wysano
100 florenw".
Zachowao si 20 listw do Puchberga, ale ani jeden od Puchberga, ktry mimo
merkantylnej treci jego kontaktw z Mozartem, pozostaje postaci cokolwiek
mgawicow i niedookrelon;
nie wiemy nawet, jak wyglda, bo nie zachowa si aden jego konterfekt. Zmar w
ndzy i zapomnieniu.
2 By moe chodzi o koncerty w Nowym Kasynie u Philippa Otto na Spiegelgasse albo
w Domu Trattnera (jego sal koncertow nazywano czasami Kasynem) na Graben. Nic
bliszego o tych koncertach nie wiadomo. Jest wielce prawdopodobne, e z myl o nich
Mozart skomponowa trzy ostatnie symfonie: Es-dur (K-543), g-mol (K-550) i C-dur
(K-55i), co do ktrych konsekwentnie powtarzana wrd mozartologw romantyczna
legenda utrzymuje, jakoby owych symfonii kompozytor nigdy za ycia nie sysza.
Gdyby jednak zgodzi si z t hipotez, to datowanie listu na czerwiec 1788 (w
oryginale list nie ma daty), jak to zrobi, nie wiedzie na jakiej podstawie, niemiecki
wydawca (Bauer-Deutsch), nie moe by waciwe.
502
Mozart by pragmatykiem i nie mia zwyczaju komponowania "do szuflady", i z ca
pewnoci nie napisa do szuflady tych trzech wielkich symfonii, ktre - przypomnijmy
_- wpisa do katalogu swych dzie kolejno: 26 czerwca (K-543), 25 lipca (K-550) i 10
sierpnia /K-551)- Z listu dowiadujemy si, e Mozart przesya Puchbergowi dwa
gratisowe bilety na koncert, ktry bezsprzecznie by jego wasnym koncertem. Nie mg
wic si odby duo nniej. Jest te wielce nieprawdopodobne, by mg si odby w

czerwcu, czyli w rodku lata, kiedy to wikszo potencjalnych suchaczy przebywaa na

wsi, w swych letnich posiadociach i rezydencjach, z ktrych wracaa do miasta dopiero
pod koniec lata i na pocztku jesieni. (W poprzednich listach wielokrotnie bya o tym
mowa.) Tak wic w koncert (pierwszy z serii) najprawdopodobniej mia miejsce nie
wczeniej, jak pod koniec sierpnia lub na pocztku wrzenia. I dlatego list ten
naleaoby datowa nie na czerwiec, ale na sierpie, a moe nawet na pocztek wrzenia
1788. Nie byby to w takim razie pierwszy, ale kolejny list do Puchberga.
3 Chodzi o subskrypcj ogoszon 2 kwietnia 1788 w "Wiener Zeitung" na seri
kwintetw smyczkowych (K-406, K-5I5 i K-5i6), ktrej cena wynosia 4 dukaty (albo
18 florenw, co na
jedno wychodzi).
4 Maonka Michaela Puchberga - Anna Puchberg, z domu Eckart.
271. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, przed 17 czerwca 1788)
Czcigodny Bracie! Najdroszy, najlepszy przyjacielu!
wiadomo, e jest pan moim prawdziwym przyjacielem i e uwaa mnie pan za
uczciwego czowieka, dodaje mi odwagi, aby otworzy przed panem serce i zwrci si
z nastpujc prob.
Bez adnych ceregieli i z wrodzon otwartoci powiem od razu w czym rzecz. Gdyby
w dowd przyjani i sympatii zechcia mi pan poyczy na rok lub dwa 1000 czy 2000
florenw z odpowiednim oprocentowaniem, to taka pomoc wrcz uratowaaby moj
egzystencj! Przyzna pan, e trudne i zgoa niemoliwe jest ycie w cigym
oczekiwaniu na honorarium, kiedy si nie ma nic staego, nic, co mogoby zaspokoi
najbardziej niezbdne potrzeby i pozwolio wie ycie uregulowane. Kiedy si nie ma
nic, nie mona nic zrobi. Jeli wic uczyni mi pan t ask, to majc te pienidze bd
mg:
i "o - ^ por zapaci niezbdne rachunki, co bardzo by mi uatwio ycie, bo ich
uregulowanie cigle odkadam, a potem, czsto w momencie najbardziej niedogodnym,
musz je spaci w caoci;
2'10 - pracowa ze spokojniejsz gow, bez trosk i z lejszym sercem, dziki czemu
mgbym wicej zarobi.
Co do gwarancji, nie powinien pan mie adnych wtpliwoci. Zna pan mnie i moje
zasady. Spraw subskrypcji te nie powinien si pan niepokoi. Jej termin przesuwam o
kilka miesicy w nadziei., e gdzie indziej (poza Wiedniem) wicej znajd chtnych ni
tutaj.
503
Otworzyem przed panem serce. W sprawie, ktra ma dla mnie ogromne znaczenie,
zwrciem si do pana, jak do prawdziwego Brata, bo tylko przed Bratem mona si
obnay tak cakiem bez reszty. Teraz z najwiksza niecierpliwoci oczekuj od pana
odpowiedzi, ale - mwic szczerze -. przyjemnej odpowiedzi.
Nie wiem..., ale znam pana jako czowieka, ktry w miar moliwoci z pewnoci
pomoe przyjacielowi - prawdziwemu przyjacielowi i Bratu - lojalnemu Bratu. Ja w
kadym razie sam tak bym uczyni.
Gdyby si jednak okazao, e nie moe mi pan poyczy takiej sumy, to prosz
przynajmniej o 200 guldenw, ale nie pniej ni jutro, bo mj gospodarz na
Landstrasse2 by tak niedelikatny, e musiaem mu natychmiast zapaci i tym
sposobem znalazem si nagle w prawdziwie dramatycznej sytuacji3.

Dzi po raz pierwszy pimy w nowym mieszkaniu. Zostaniemy tutaj przez zim i lato.
W gruncie rzeczy uwaam, e wcale nie jest gorsze od poprzedniego, a moe nawet
lepsze.
W miecie nie mam teraz wiele do roboty, a tutaj nie bd mnie cigle niepokoi
wizytami i bd mg pracowa nieprzerwanie. A jeli trzeba bdzie co zaatwi w
miecie, to pojad fiakrem za jedyne 10 grajcarw. Wreszcie nie bez znaczenia jest to,
e mieszkanie niedrogie, a wiosn, latem i jesieni przyjemniejsze, poniewa obok jest
ogrd. Znajduje si na Wahrin-gergasse 135 - w domu Pod Trzema Gwiazdami4.
Ten list prosz traktowa jako widomy znak wielkiego zaufania oraz pragnienia, aby na
zawsze pozosta pan moim przyjacielem i Bratem, tak jak ja chciabym pozosta do
grobu najbliszym pana przyjacielem i Bratem.
W. A. Mozart
PS. Kiedy znw urzdzimy u pana mae muzykowanie? Napisaem nowe trio!5
B/D 1077
1 Chodzi o subskrypcj na seri kwintetw smyczkowych - patrz: 270/3.
2 Od grudnia 1787 Mozart mieszka przy Landstrasse nr 224 ("unter den Tuchlauben"):
waciciel domu nazywa si Joseph Urban Weber.
3 Puchberg nie da si namwi na wyoenie 1000 lub 2000 guldenw. Bya to suma
bardzo dua. Na odwrocie listu Puchberg napisa: "Wysano 200 florenw".
4 17 czerwca Mozart przeprowadzi si na dalekie przedmiecie na Wahringergasse
(dzi XVIII dzielnica Wiednia), do domu zwanego Zu den drei Sternen (dzi nr 16).
5 Nowe trio - to najpewniej Trio fortepianowe E-dur na fortepian, skrzypce i
wiolonczel (K-542) - dla Puchberga.
272. DO MICHAELA PUCHBERGA
(Wiede, 27 czerwca 1788)
Czcigodny Bracie! Najdroszy, najlepszy przyjacielu!
W tych dniach cay czas mylaem, e pojad do miasta i osobicie podzikuj panu za
przyja, jak mi pan okaza, ale w tej chwili nie miabym odwagi pokaza si panu, bo
musiabym szczerze wyzna, e absolutnie nie jestem w stanie odda tego, co mi pan
poyczy, i baga pana o cierpliwo!
Wielkie to dla mnie zmartwienie, e okolicznoci nie pozwoliy panu udzieli mi takiej
pomocy, o jak prosiem. No i znalazem si w sytuacji, e absolutnie musiaem si
zapoyczy. Ale na Boga! Do kogo miaem si z tym zwrci, jeli nie do pana, drogi
przyjacielu? Gdyby cho zechcia pan by tak dobry i pomg mi w uzyskaniu poyczki
od kogo innego! Chtnie zapac procenty, a wierzyciel, jak sdz, bdzie mia
wystarczajc gwarancj w postaci mojej pensji\ i oczywicie mojej reputacji.
To wielkie nieszczcie, e si znalazem w takiej sytuacji. Dlatego te musz poyczy
wiksz sum na duszy termin. Pozwolioby mi to unikn powrotu do podobnej
sytuacji. Jeli wic pan, szlachetny Bracie, nie pomoe mi wybrn z tarapatw, to
strac honor i zaufanie, a s to dwie rzeczy, ktre naprawd chciabym zachowa.
Ogromnie licz na pana szczer przyja i bratersk mio. Peen nadziei oczekuj, e
poda mi pan do i udzieli mi rady. Jeli moje pragnienie si speni, znw bd mg
zapa oddech, uporzdkowa swoje sprawy, a pniej ju o wasnych siach utrzyma
si na powierzchni.
Niech pan do mnie przyjdzie i zobaczy. Jestem zawsze w domu... Mieszkam tu dopiero
10 dni, a wicej ju zrobiem ni w poprzednim mieszkaniu przez dwa miesice2.

eby tylko nie nachodziy mnie te czarne myli (co czsto si zdarza), odpdzam je z
wielkim wysikiem. Czubym si wtedy lepiej bo mieszkanie jest przyjemne, wygodne i
niedrogie. Nie chc pana duej zanudza swoim gadulstwem, milkn wic i czekam z
nadziej. Zawsze panu oddany suga, prawdziwy przyjaciel i Brat3.
W. A. Mozart
27 czerwca 1788.
B/D 1079
1 Po mierci Christopha Willibalda Glucka (15 listopada 1787) Mozart zostaje
mianowany (7 grudnia 1787) "cesarsko-krlewskim kompozytorem nadwornym" (k. k.
Kammer-Kompositeur) 2 roczn pensj 800 guldenw. Wprawdzie uposaenie Glucka
wynosio 2000 guldenw, ale
505
Gluck by najsawniejszym kompozytorem w cesarstwie i by od Mozarta o 42 lata
starszy, a poza tym obowizki Mozarta nie byy due, ograniczay si do pisania muzyki
tanecznej (menuety tace niemieckie etc.) na bale maskowe organizowane w okresie
karnawau w duej i maej sali balowej Hofburgu.
2 By to istotnie jeden z niewiarygodnie bogatych okresw twrczych w yciu Mozarta
W prowadzonym przez siebie katalogu wasnych utworw w cigu owych dziesiciu dni
Mozart zapisa nastpujce utwory: Trio fortepianowe E-dur na fortepian, skrzypce i
wiolonczel (K-542); Symfoni Es-dur (K-543); May marsz (K-544, zaginiony). Sonat
fortepianow C-dur (K-545); Adagio c-moll na kwartet smyczkowy (K-546). I ta
wspaniaa seria bynajmniej w nastpnych dniach nie ustaje.
3 Tym razem Puchberg w ogle na list nie odpowiedzia.
273. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, pocztek lipca 1788)
Najdroszy przyjacielu i Bracie!
Moje sprawy zaszy tak daleko (...), e zdecydowaem si poyczy pienidze pod
zastawa na dowd tego przesyam dwa pokwitowania. Zaklinam pana na nasz przyja,
eby pan by tak dobry..., ale musiaoby to by ju, natychmiast... Prosz wybaczy
natarczywo, ale zna pan moj sytuacj.
Ach, gdyby pan jednak uczyni to, o co prosiem! Niech pan to jeszcze zrobi, a wszystko
si jeszcze uoy2.
Zawsze paski
Mozart
B/D 1080
\ Mozart odda do lombardu jakie rodzinne przedmioty - kwity z lombardu przesa
Puchbergowi, eby ten je wykupi.
2 Wci chodzi o poyczenie wikszej sumy na dugi termin.
274. DO SIOSTRY W SANKT GILGEN
(Wiede, 2 sierpnia 1788) Kochana siostro!1
Jeli jeste na mnie za, to masz racj! Ale czy dalej bdziesz za, jeli t sam poczt
otrzymasz moje ostatnie utwory na fortepian?2 Mam nadziej? e nie! I e wszystko si
jako uoy. Wiesz z caa pewnoci, e co dzie
506
ycz ci samych najlepszych rzeczy, tote moe wybaczysz mi to, e spniam ci z
yczeniami z okazji twoich imienin.

Kochana siostro! Z caego serca i z caej duszy ycz ci wszystkiego, co ci si tylko

zamarzy i co w swych mylach uznasz za najbardziej podane. To wszystko.
Kochana siostro! Nie wtpisz chyba, e jestem zapracowany? Wiesz rwnie, e w
pisaniu listw jestem nieco leniwy. Nie miej mi za ze, e rzadko pisz. Ale tobie wcale
to nie powinno przeszkadza, eby pisa do mnie czciej. Bo cho sam nie lubi pisa
listw, to bardzo je lubi dostawa. poza tym ty wicej masz tematw do opisania, bo
mnie bardziej interesuj sprawy w Salzburgu ni ciebie w Wiedniu.
Musz ci teraz o co poprosi. Bardzo bym chcia, eby na jaki czas Haydn poyczy
mi partytury swoich dwch mszy {tutti) oraz graduau3. Odel mu je z
podzikowaniem. Min ju rok, jak do niego napisaem i nawet zaprosiem go do
siebie, ale mi nie odpisa. Gdy idzie o pisanie listw, to bardzo jest do mnie podobny.
Zaatw mi wic t spraw, bardzo prosz. Najlepiej zapro go do siebie i zagraj mu moje
nowe utwory. Trio i kwartet spodobaj mu si na pewno.
Adieu, kochana siostro! Jak si uzbiera wicej nowej muzyki, to ci j wyl. Na zawsze
twj szczery brat
Wolfgang Amade Mozart
B/D 1082
1 To ostatni list Mozarta do siostry.
2 Mozart moe tu mie na myli wiele utworw - w okresie poprzedzajcym napisanie
tego listu powstao wiele utworw na fortepian lub z fortepianem. Moe wic chodzi o
utwory na fortepian (K-540, K-545, K-54ya), o tria fortepianowe na fortepian, skrzypce
i wiolonczel dla Puchberga (K-542 i K-548) lub o Kwartet fortepianowy Es-dur na
fortepian, skrzypce, altwk i wiolonczel (K-493).
3 Nie wiadomo konkretnie o jakie utwory Michaa Haydna Mozartowi chodzi - Micha
Haydn napisa 32 msze i okoo 170 graduaw.
275. DO FRANZA HOFDEMELA W WIEDNIU1
(Wiede, koniec marca 1789)
Drogi przyjacielu!
Bez adnych korowodw pozwalam sobie prosi pana o przysug. Gdyby Pan mg i
zechcia poyczy mi 100 florenw do 20-go nastpnego miesica, bybym panu bardzo
zobowizany. 20-go mija kolejny kwarta wypaty Mojego uposaenia. Zwrc wic
dug z podzikowaniem. Nazbyt liczyem
507
na 100 dukatw, ktre maj nadej z zagranicy, ale do tej pory ich nie dostaem,
chocia spodziewam si kadego dnia. Jestem wic cakiem bez pienidzy, a s mi
potrzebne natychmiast. Oto dlaczego, ufajc w pask przyja, zwracam si z tym do
pana.
Niebawem bdziemy mogli si zwraca do siebie w adniejszy sposb, bo paska
sprawa jest bliska pomylnego koca!2
Mozart
B/D 1086
1 Franz Hofdemel (1755-1791), kancelista sdowy w Wiedniu. Jego ona - Maria
Magdalena, z domu Pokorny (crka kapelmistrza Gottharda Pokorny'ego) bya
uczennic Mozarta. Nazwisko Hofdemela wie si z ponur afer. W dzie po mierci
Mozarta, 6 grudnia 1791, Franz Hofdemel usiowa zamordowa sw on bdc w
odmiennym stanie, zadajc jej brzytw gbokie rany twarzy i szyi, po czym popeni
samobjstwo. Wdowa otrzymaa od cesarza 560 guldenw zapomogi, ale uciekajc

przed plotkami wyjechaa z Wiednia - przeniosa si do swego ojca w Brnie, gdzie 10

maja 1792 urodzia Johanna Alexandra Franza. Podejrzewano, e przyczyn tragedii
bya zazdro spowodowana jej domniemanym zwizkiem z Mozartem, ale to
przypuszczenie jest pozbawione wszelkich podstaw, co jednak nie przeszkodzio w
powstaniu romantycznej legendy (w ktrej tworzeniu - dodajmy - znaczny udzia mia
Ludwig van Beethoven) o nielubnym synu Mozarta i o tragicznie zakoczonej mioci
kompozytora.
2 Za porednictwem Mozarta Hofdemel stara si o czonkostwo w loy masoskiej "ur
gekrnten Hoffnung". Niebawem zostanie do niej przyjty i bdzie mg nazywa
Mozarta "w adniejszy sposb" - Bratem.
Hofdemel poyczy Mozartowi 100 florenw, ale Mozart musia podpisa weksel (B/D
1087), e dug zwrci najpniej 2 sierpnia.
276. WIERSZ DLA KONSTANCJI
(Wiede, przed 8 kwietnia 1789)
O planowanej podry
Gdy do Berlina std wyrusz pochwa, zaszczytw szuka miao, za nic mi one na m
dusz, jeli ty nie masz w nich
udziau. Niebawem znowu si
spotkamy wrd pocaunkw czuych wielce, lecz we Izach egnam dzi m dam,
z blu, aoci pka
serce1.
B/D 1088
1 Jeden z wierszy dla Konstancji napisanych przed podr z ksiciem Karlem
Lichnowskim
508
Ao Berlina, w ktre) Konstancja me moga uczestniczy. Podczas nieobecnoci Mozarta
Konstancja, z synkiem Carlem, zamieszkaa u Puchbergw przy Hoher Markt. Przekad
wiersza - Witolda Wirpszy.
277. DO ONY W WIEDNIU
Morawskie Budziejowice1 (8 kwietnia 1789)
Najukochasza oneczko!
Poniewa ksi2 zajty jest komi, ja z radoci korzystam z okazji, by do kobietki
mojego serca par sw napisa. Jak si masz? Czy mylisz o mnie rwnie czsto, jak ja
o tobie? Nawet przez chwil nie przestaj patrze na twj portret, troch z radoci,
troch ze smutkiem. Dbaj o swe szlachetne zdrowie - dla mnie! I miej si dobrze,
kochana! Nie martw si o mnie, poniewa wszelkie niewygody i dolegliwoci podry
tym razem zostay mi oszczdzone - poza jedn, e nie ma tu ciebie. Ale tak musi by i
nic si na to nie poradzi.
Pisz te sowa ze zami w oczach. Adieu. Z Pragi napisz wicej i bardziej czytelnie, bo
tam nie bd si musia tak spieszy. Adieu. Cauj ci najczulej milion razy, twj
wierny do mierci suga
suga
Mozart
Ucauj Carla3 i pozdrw serdecznie pastwa Puchbergw. (...)
B/D 1089
1 Na pierwszym postoju w Morawskich Budziejowicach (ok. 50 km na pnocny zachd
od Wiednia).

2 Ksi Kari von Lichnowski (1756-1814), ucze Mozarta, pniejszy protektor Beethovena. W listopadzie 1789 Lichnowski oeni si z hrabin Mari Christin Thun, crk
Wilhelminy Thun (patrz: 140/16), za ktrej porednictwem Mozart go pozna.
Lichnowski jecha na dwr krla pruskiego i zaproponowa, by Mozart mu towarzyszy.
Trasa podry (rozpocztej 8 kwietnia wczesnym rankiem) prowadzia przez Znojmo,
Morawskie Budziejowice, Iglau i aslav do Pragi, dokd przyjechali 10 kwietnia o wp
do 2-ej po poudniu.
3 Cari Thomas - syn Mozarta - mia ju 4 i p roku.
278. DO ONY W WIEDNIU
Praga, wielki pitek 10 kwietnia 1789
Najukochasza i najlepsza oneczko!
Przyjechalimy szczliwie1 dzi po poudniu o wp do 2-ej. Mam nadziej, e dostae
ju licik z Morawskich Budziejowic. A oto mj raport z Pragi.
Zatrzymalimy si Pod Jednorocem2. Gdy tylko mnie ogolono, uczesano i wystrojono,
wyszedem z zamiarem udania si do hrabiego Canala3. Ale gdy przechodziem obok
Duskw, nie mogem do nich nie wstpi i nie zapyta o nowiny. Dowiedziaem si, e
Madame4 wyjechaa do Drezna!!! (c, tam j spotkam), a on5 poszed do [sowo
nieczytelne]6, u ktrego sam czsto jadaem. Kazaem si tam zawie i poleciem
wywoa Duska, bo kto chce z nim rozmawia. Nie masz pojcia, jak si ucieszy!
Zjadem wic, a potem kazaem si zawie do Canala i do Pachty 7 - niestety nie byo
ich w domu. Nastpnie udaem si do Guardasoniego8, z ktrym w zasadzie dogadaem
si, e na jesieni dostan 200 dukatw (plus 50 dukatw na podr) za napisanie opery9.
W kocu wrciem do domu, aby napisa do mojej kochanej oneczki.
Co jeszcze? By tu Ramm10, ale 8 dni temu wyjecha. Przyjecha tutaj z Berlina, gdzie
(jak opowiada) krl" czsto go pyta, czy "na pewno przyjad", a poniewa wci nie
przyjedaem, krl powiedzia: "Obawiam si, e nie przyjedzie!" Bardzo
zaniepokojony Ramm prbowa przekona krla, e raczej przyjad... Jeli sdzi
wedug tego, to moje sprawy nie maj si le...
Teraz zabior ksicia12 i pjdziemy do Duska, ktry ju na nas czeka, a potem (o 9-ej
wieczorem) jedziemy std do Drezna. Powinnimy tam by jutro wieczorem.
Kochana oneczko! Tak bardzo jestem zakniony wiadomoci od ciebie! Moe znajd
list w Drenie? Boe! Spraw, eby si to spenio!
Po tym licie pisz ju do Lipska - oczywicie na poste restante. Adieu. Kochana...
Musz ju koczy, bo mi poczta ucieknie.
1000 razy cauj Carla i ciebie. Z caego serca.
Twj wiemy na wieki
Mozart
PS. Dla pastwa Puchbergw wszystko co najlepsze. Musz poczeka do Berlina,
dopiero std napisz, eby im podzikowa za wszystko.
/13
Adieu... Aimez-moi et gardez votre sante si chere et precieuse d votre epoux^
510
B/D 1091
1 W Pradze Lichnowski i Mozart zatrzymali si kilka godzin - przyjechali o wp do 2ej, a wyjechali o 9-ej wieczorem.

2 Obera Zum Einhorn (Pod Jednorocem) znajdowaa si przy obecnej ulicy Laenska,
na Malej Stranie.
3 Joseph Emmanuel von Malabayla hrabia Canal - patrz: 261/5; Mozart pozna go w
1787 podczas pierwszego pobytu w Pradze.
4 Madame - Josepha Dusek. W Drenie zatrzymaa si w domu rodziny Neumannw. s
Franz Xaver Dusek (1731-1799)? pianista i kompozytor czeski, m Josephy Dusek.
6 Zapewne chodzi o restauracj. Jedni odczytuj jej nazw lub nazwisko waciciela
jako Leliborn, inni jako Schnborn, ale nie pomaga to w identyfikacji miejsca bd
postaci.
7 Hrabia Johann Joseph Philipp Pachta von Rajov (zmar w 1822), genera-major i
genera-wachmistrz polny, muzyk amator i znany meloman. W jego wspaniaym paacu
przy Placu Anny odbyway si synne bale. Na jeden z nich (w lutym 1787) Mozart
skomponowa 6 tacw niemieckich (K-509).
8 Domenico Guardasoni (zmar w 1806, w wieku ok. 75 lat), piewak i sawny
impresario teatru w Pradze, mieszka przy ulicy Karola. W 1789 wyjecha do Warszawy,
gdzie m.in. wystawi Mozartowskiego Don Giovanniego.
9 Chodzi o oper La clemema di Tito do libretta Metastazja.
10 Friedrich Ramm, oboista, ktrego Mozart pozna w Mannheimie w 1777.
11 Fryderyk Wilhelm II (1744-1797), krl pruski, synowiec Fryderyka II. Niezy
wiolonczelista, ucze Jean-Pierre Duporta.
12 Ksicia Karla von Lichnowskiego.
13 "Kochaj mnie i dbaj o swe zdrowie, tak drogie dla twego maonka" (franc.).
279. DO ONY W WIEDNIU
Drezno, 13 kwietnia 1789 o 7-ej rano
Najukochasza, najlepsza oneczko!
Mylelimy, e bdziemy w Drenie w sobot po poudniu, ale przyjechalimy dopiero
wczoraj - w niedziel o 6-ej wieczorem, poniewa drogi byy bardzo ze1.
Wczoraj poszedem do Madame Dusek2, eby jej odda list od ma. Mieszka u
Neumannw3. Trzecie pitro, potem dugi korytarz, z jej pokoju wida kadego, kto
przychodzi. Kiedy dotarem do drzwi, by tam pan Neumann i zapyta z kim ma
przyjemno. Odpowiedziaem: "Powiem panu kim jestem, ale najpierw niech pan
bdzie tak dobry i zawoa Madame Dusek, eby nie zepsu wraenia". Ale ona w tej
samej chwili ju tam bya, bo zobaczya mnie z okna: "To kto bardzo podobny do
Mozarta!" - zawoaa i od razu zrobio si bardzo wesoo.
Towarzystwo byo liczne, ale kobiety brzydkie, ktre jednakowo swj brak urody
rekompensoway wdzikiem. Dzisiaj zjemy tu obiad z ksiciem4,
511
potem pjdziemy do Naumannw5, a nastpnie na koncert do kaplicy. Jutro lub pojutrze
pojedziemy do Lipska.
Kiedy dostaniesz ten list, pisz ju na Berlin, oczywicie na poste restante. Mam nadziej,
e dostaa list z Pragi? Pozdrawiaj ci Neumannowie oraz Madame Dusek.
Pozdrowienia dla pana Langego i dla mojej szwagierki6.
Kochana oneczko, wci nie mam listu od ciebie! Gdybym opisa to wszystko, co
chciaem zrobi z twoim portretem, na pewno by si umiaa. Kiedy na przykad
wycign go z ukrycia, mwi: "Niech ci Bg bogosawi, Stanzerl7. Niech ci Bg
bogosawi, szelmo ty jedna! Brzuchacu ty mj!8 Schluck und Druck!"9 A kiedy go
chowam, robi to powoli i mwi:

"Spokojnie, spokojnie", ale z powag, jakiej wymaga sytuacja.

Zdaje si, e napisaem co gupiego, przynajmniej dla innych, ale dla nas, ktrzy si
kochamy tak czule, to wcale nie jest gupie!
Dopiero od szeciu dni jestem z dala od ciebie, a Bg mi wiadkiem, zdaje mi si, jakby
ju min rok!
Ten list nie bdzie atwo odczyta, ale pisaem go w popiechu i le...
Adieu kochana, jedyna... Powz ju czeka. Trzymaj si i kochaj mnie zawsze, jak ja
kocham ciebie.
Cauj ci ukochana najczulej jak mona
Twj kochajcy m
W. A. Mozart (...)
B/D 1092
1 Do Drezna Mozart przyjecha w niedziel wielkanocn, i2-go kwietnia 1789, o 6-ej
wieczorem. Zatrzyma si w Hotelu Polskim (Hotel de Polegn) na rogu Schloss-Strasse
i Grosse Bruderstrasse. Dzi ani ten hotel, ani budynek, w ktrym si znajdowa, nie
istniej.
2 Josepha Dusek - patrz 133/7.
3 Johann Leopold Neumann - tajny radca wojskowy; mieszka (z rodzin) po przeciwnej
stronie Hotelu Polskiego.
4 Kari von Lichnowski - patrz: 277/2.
5 Do domu Johanna Gottiieba Naumanna (1741-1801), kapelmistrza w Drenie, masona,
czonka drezdeskiej loy "Zum goldenen Apfel".
6 Joseph Lange i Alojza Lange.
7 Stanzerl - zdrobnienie od Constanze.
8 Konstancja znw bya w ciy.
9 Caro mio Druck und Schluck! - dos. "Kochanie ty moje - yknij i przygarnij!" kwartet wokalny (K-57ia) do niezbyt obyczajnych sw, skomponowany tu przed
podr do Berlina.
512
280. DO ONY W WIEDNIU
Drezno, 16 kwietnia 1789 o wp do i2-ej w nocy
Najukochasza, najlepsza oneczko!
Co? Jeszcze w Drenie? Tak, moja kochana..., ale powiem ci wszystko dokadnie.
i3-go w poniedziaek, po obiedzie u Neumannw1, udalimy si wszyscy do kaplicy
dworskiej2. Wykonano tam msz Naumanna3, ktr on sam dyrygowa. Bardzo
przecitna. Bylimy na chrze, vis d vis orkiestry. W pewnym momencie Neumann
szturchn mnie okciem i zaprowadzi do pana von Kniga4, ktry jest tu Directeur des
plaisirs (smutnych plaisirs) kurfirsta5. By bardzo miy. Zapyta, czy nie chciabym
zagra przed Jego Wysokoci. Odpowiedziaem, e byby to dla mnie zaszczyt, ale
niestety, nie jestem zaleny tylko od ciebie i nie mog przedua pobytu w Drenie. (...)
Mj arystokratyczny towarzysz podry6 zaprosi Neumannw i pani Dusek7 na
kolacj. Dowiedziaem si tam, e we wtorek (czyli nazajutrz, i4-go), o godzinie wp
do 6-ej wieczorem mam gra na dworze. Tutaj to rzecz naprawd niezwyka, bo nie jest
atwo by zaproszonym na dwr, a przecie wiesz, e nawet o tym nie mylaem.
W Hotelu Polskim 8 skompletowalimy kwartet i wystpilimy w kaplicy dworskiej razem z Antonem Teyberem9 (tutejszym organist) i Kraftem (wiolonczelist ksicia
Esterhazyego), ktry przyjecha tu z synem10. W trakcie maego koncertu zagralimy

trio, ktre napisaem dla pana Puchberga n. Byo wykonane bardzo przyzwoicie. Potem
pani Dusek zapiewaa kilka arii z Figara i z Don Juana. Nazajutrz na dworze zagraem
mj nowy koncert w D-dur12, a nastpnego dnia przed poudniem (w rod, i5-go)
dostaem pikn tabakier ". Pniej by obiad u ambasadora rosyjskiego14, u ktrego
te duo graem, a po obiedzie (o 4-ej) poszlimy obejrze organy15. By ju tam
Naumann.
Dowiedz si, e jest tu niejaki Hassier, organista z Erfurtu (...), ucze ucznia Bacha16.
Jego atutem s organy i klawikord. Ludzie tu myl, e poniewa przyjechaem z
Wiednia, to nie mog zna tego stylu ani tego sposobu grania. Zasiadem wic do
organw i zagraem.
Ksi Lichnowski, ktry Hassiera zna dobrze, dugo go musia namawia, eby te
zagra. Jego mocn stron jest gra nogami, ale nie jest to wielka sztuka, poniewa peday
s tu graduowane. Ponadto nauczy si na pami harmonii i modulacji starego
Sebastiana Bacha, ale normalnej fugi nie potrafi samodzielnie rozwin. Nie jest to wic
solidna gra..., daleko mu do takiego Albrechtsbergera17.
Potem wrcilimy do ambasadora rosyjskiego, eby Hassier mg posucha mojej gry
na fortepianie... On zreszt te gra.
33 - Mozart
Uwaam, e w grze fortepianowej Auernhammer18 jest rwnie dobra, moesz wic
sobie wyobrazi, jak bardzo jego presti zmala w moich oczach.
Nastpnie udalimy si do opery19 - ao prawdziwa.
Czy wiesz, kogo tu maj wrd piewaczek? Ros Manservisi20. Nie wyobraasz sobie,
jaka bya rado! Ale pierwsz piewaczk jest Allegrante21 - lepsza od Ferrarese22, ale
to te niewiele.
Po przedstawieniu wrcilimy do domu i tam przeyem najszczliwsz chwil tego
dnia - znalazem to, na co tak dugo czekaem i czego tak bardzo pragnem - list od
ciebie23. Kochana! Najlepsza!
Jak zwykle byy tam rwnie panie Dusek i Neumann, ale ja natychmiast udaem si
triumfalnie do mego pokoju. Nie wiem, ile razy list obcaowaem, zanim go otworzyem
i zaczem... czyta? Nie, nie czyta, ale poera. Dugo pozostawaem w pokoju. Nie
mogem si do naczyta, do nacaowa. Kiedy wrciem do towarzystwa,
Neumannowie zapytali, czy nie dostaem przypadkiem listu, a kiedy potwierdziem,
zaczli mi serdecznie gratulowa, poniewa poprzednio codziennie si aliem, e nie
mam adnej wiadomoci.
Przejdmy teraz do twojego listu, poniewa relacja z dalszego cigu moich poczyna
bdzie w nastpnym licie24.
Kochana oneczko, mam do ciebie mnstwo prb. i prosz, aby nie bya smutna;
2 by uwaaa na swoje zdrowie i wystrzegaa si wiosennego powietrza;
3 sama nie wychodzia z domu..., a jeszcze lepiej, eby w ogle pieszo
nie chodzia;
4 aby bya zupenie pewna mojej mioci - kiedy do ciebie pisz,
zawsze stawiam przed sob twj kochany portret;
5 aby w swoim postpowaniu dbaa nie tylko o swj i mj honor, ale zawsze zwracaa
take uwag na pozory... Nie gniewaj si, e ci o to prosz, ale jeszcze bardziej
powinna mnie kocha za to, e mi tak bardzo zaley na
honorze;

6 et ultimo - prosz o wicej szczegw..., na przykad bardzo chciabym wiedzie,

czy nazajutrz po moim wyjedzie przyszed do ciebie mj szwagier Hofer?2S Czy
przychodzi, jak obieca? Czy zagldaj czasami Langowie? Czy praca nad portretem si
posuwa?26 I w ogle, jak yjesz? Wszystko to s
sprawy, ktre mnie bardzo obchodz.
A teraz adieu kochana, najlepsza! Wiedz, e codziennie przed zaniciem, przez dobre
p godziny rozmawiam z twoim portretem, podobnie po
przebudzeniu27.
Wyjedamy i8-go - pojutrze... Teraz ju pisz na Berlin, na poste restante..'
Cauj ci i ciskam 1095 060437082 razy (to nieze wiczenie wymowy) twj zawsze
wierny m i przyjaciel
W. A. Mozart (...)
B/D 1094
1 Dom rodziny Neumannw (patrz: 279/2) znajdowa si przy ulicy Zamkowej (SchlossStrasse 36), naprzeciw Hotelu Polskiego (Hotel de Polegn).
2 Koci katolicki na zamku w Drenie, zbudowany przez architekta Gaetano
Chiaveriego W latach 1738-553 Jonami Gottiieb Naumann (1741-i8oi), kompozytor i kapelmistrz na dworze w
Drenie (od 1786).
4 Friedrich August von Knig - Directeur des Plaisirs de la Cour (Dyrektor rozrywek
dworskich).
5 Kurfirst - Fryderyk August (1750-1827), od 1763 elektor saski, od 1806 krl, a w
latach 1807-1815 - ksi warszawski. W 1769 z okazji jego zalubin z ksiniczk
Amali von Pfalz-Zweibrucken, Johann Gottiieb Naumann skomponowa oper La
clemenza di Tito (do libretta Metastazja).
6 Ksi Kari von Lichnowski (patrz: 277/2).
7 Joseph Dusek.
8 Hotel de Polegn, w ktrym Lichnowski i Mozart mieszkali w Drenie.
9 Anton Teyber (1756-1822), syn Matthausa Teybera, ktrego Mozart pozna w
Wiedniu w 1767. Od 1787 organista na dworze drezdeskim.
10 Anton Kraft (1749-1820), od 1778 pierwszy wiolonczelista w orkiestrze ksicia
Johanna Nikolausa Esterhazyego (1714-1790). W Drenie przebywa w zwizku z
odbywanym (wraz z 11-letnim synem Nikolausem) tournee koncertowym po
Niemczech. Jzef Haydn skomponowa dla niego Koncert wiolonczelowy D-dur. Jego
syn - Nikolaus Kraft - zostanie pniej (w 1809) pierwszym wiolonczelist dworskiego
teatru operowego w Berlinie.
n Dwertimento-trio Es-dur (K-563). Parti skrzypiec gra Anton Teyber, altwki Mozart, a wiolonczeli - Anton Kraft. Ten prywatny przedpoudniowy koncert (13
kwietnia 1789) odby si w Hotel de Pologne.
12 We wtorek, i4-go kwietnia, o wp do 6-ej wieczorem. Koncert fortepianowy D-dur
(K-537) wpisany do katalogu dzie Mozarta pod dat 24 lutego 1788, zwany
"Koncertem koronacyjnym" (poniewa by rwnie wykonany w 1790 we Frankfurcie
nad Menem, z okazji uroczystoci koronacyjnych cesarza Leopolda II), Mozart wykona
w obecnoci kurfirsta Fryderyka Augusta III Sasa i jego ony Amalii von PfalzZweibrucken. Koncert odby si na dworze w Drenie w apartamentach ksinej Amalii.
W trakcie tego samego koncertu popisywali si take flecista Johann Friedrich Prinz
(1755-1819) i mody wiolonczelista Nikolaus Kraft.

13 Mozart zapomnia napisa, e w owej tabakierce znajdowao si ponadto 100

dukatw.
14 Ksi Aleksandr Michajowicz Bielosielski-Bieozierski (1757-1809), tajny radca i
pose rosyjski w Drenie, dyplomata i znany zawadiaka, ktrego skandalizujce
wyczyny zapeniay wczesne kroniki towarzyskie w wielu krajach. By ambasadorem
cara na wielu dworach, m.in. w Turynie na dworze krla Sardynii Wiktora Amadeusza
III. Ojciec ksinej Zinaidy Wokoskiej, zwanej Korynn Pnocy, sawnej egerii
romantykw, prowadzcej w Moskwie salon artystyczny, w ktrym bywaa elita
artystyczna romantycznej Moskwy, m.in. Adam Mickiewicz.
15 Organy w kociele katolickim na dworze byy dzieem Gottfrieda Sibermanna.
16 Johann Wilhelm Hassier (1747-1822) by uczniem swego wuja Johanna Christiana
Kittela (1732-1809), ktry z kolei by uczniem Johanna Sebastiana Bacha. Od 1756 organista w Erfurcie.
17 Johann Georg Albrechtsberger (1736-1809), wybitny kontrapunkcista, kompozytor i
teoretyk muzyki, by drugim, a od 1791 - pierwszym organist na dworze cesarskim w
Wiedniu. Twrca symfonii, kwartetw i triw smyczkowych oraz muzyki kocielnej mszy, oratoriw, litanii, motetw etc.
515
18 Barbara Josepha Auernhammer - uczennica Mozarta.
19 Tego dnia grano oper Domenica Cimarosy Le trame deluse owero I raggiri scoperti
(7 1786), ktr Mozart znal ju moe z jej wiedeskiego wystawienia 7 maja 1787.
20 Rosa Manservisi - pierwsza wykonawczyni partii Sandriny w La finta giardiniera w
1775.
21 Maddalena Allegrante - uczennica Ignaza Holzbauera.
22 Adriana Ferrarese del Bene, wac. Francesca Gabrielli, zwana Ferrarese, bo
pochodzia z Ferrary (1755-po 1798). piewu uczya si u Sacchiniego w Wenecji. W
1783 polubia rzymianina Luigiego del Bene. Dwa lata pniej piewaa w Londynie.
W 1787 powrcia do Woch, gdzie wystpowaa w mediolaskiej La Scali. Lata 178891 spdzia w Wiedniu. 29 sierpnia 1789 piewaa parti Zuzanny w Burgtheater w
Wiedniu. Mozart napisa dla niej rondo Al desio, di chi t'adora (K-577) oraz ari Un
moto di gioia (K-579). Pierwsza wykonawczyni partii Fiordiiigi w Gosi fan tutte (26
stycznia 1790). Oskarona (wraz z Da Fontem) o udzia w jakich intrygach, zwolniona
przez cesarza z Burgtheater, musiaa w 1791 wyjecha z Wiednia. Nastpnie
wystpowaa w Warszawie, Wenecji, Triecie i Bolonii. Zmara
w Wenecji.
23 List ten zagin, podobnie jak wszystkie listy Konstancji z tego okresu.
24 List ten (B/D 1090) zagin, jak zreszt wiele listw Mozarta z tej podry.
25 Franz Hofer, skrzypek, szwagier Mozarta, m Josephy - najstarszej siostry
Konstancji.
26 Olejny portret Mozarta, ktry w tym czasie malowa Joseph Lange, pozosta
nieukoczony, niemniej jest chyba najbardziej znanym i artystycznie najlepszym ze
wszystkich portretw kompozytora. Dotychczasowe datowanie tego portretu na zim
1782/83 zostao zakwestionowane. Portret powsta niewtpliwie wiosn 1789. Orygina
znajduje si w Muzeum Mozarta w Salzburgu.

27 Bya to najprawdopodobniej miniatura (zaginiona) sawnego olejnego portretu

Konstancji z 1782 (autorstwa Josepha Langego), przechowywanego dzi w muzeum
Uniwersytetu w Glasgow.
281. DO ONY W WIEDNIU
Lipsk, 16 maja 1789
Najukochasze, najlepsze serce ty moje!
Co, jeszcze w Lipsku?1 Wprawdzie w ostatnim licie z 8-go lub 9-go pisaem, e
wyjad jeszcze tej samej nocy o 2-ej, ale usilne nalegania przyjaci (to sprawka dwch
osb) skoniy mnie do zmiany planw. Postanowiem, e nie zrobi afrontu miastu i i2go we wtorek dam tutaj koncert2. Przyjto go dobrze i przynis mi sporo chway, ale
pienidzy niewiele. W koncercie udzia wzia te pani Dusek. S tu te Neumannowie z
Drezna3. Ogromnie to mie, kiedy tak dugo pozostaje si w towarzystwie drogich i
zacnych ludzi (wszyscy przysyaj ci pozdrowienia), co zreszt byo jednym z powodw
cigego odkadania wyjazdu. Chciaem wyjecha wczoraj, ale nie byo koni. Dzisiaj to
samo. Akurat wszyscy chc teraz wyjeda. Liczba podrnych, ktrzy pragn by
obsueni, jest niewiarygodna. Jednake jutro rano o 5-ej zabior si ju na pewno. (...)
W Berlinie zostan co najmniej przez 8 dni. Do Wiednia przyjad
516
wic 5-go lub 6-go czerwca, to znaczy jakie 10 do 12 dni po otrzymaniu tego listu. (...)
Twj jedyny prawdziwy przyjaciel i wiemy m
W. A Mozart
B/D 1099
1 18 kwietnia Mozart wyjecha z Drezna i (traktem przez Mini, Oschatz i Wurzen)
przyjecha do Lipska (20 kwietnia), skd po trzech dniach pojecha do Poczdamu.
Znalaz si tam 25 kwietnia i zamieszka u waltornisty Karla Tlirrschmidta, przez
pewien czas czonka kapeli hrabiego Wallersteina (hrabia Kraft Ernst zu OettingenWallerstein w zamku Harmburg koo Donauwurth), za ktrego porednictwem (tzn.
hrabiego) Mozart zapewne go pozna. 8 maja wrci do Lipska. W czasie pierwszego
pobytu w Lipsku pozna kantora kocioa w. Tomasza
- Johanna Friedricha Dolesa (1715-1797) i 22 kwietnia w jego obecnoci oraz organisty
Karla Friedricha Grnera gra na organach kocioa w. Tomasza.
2 Relacj z tego koncertu (wtorek 12 kwietnia 1789) i jego program zamiecia
"Leipziger Zeitung". Koncert odby si w sali dawnego Gewandhausu o godzinie 6-ej
wieczorem. Mozart wykona 2 koncerty fortepianowe: B-dur (K-456) i C-dur (K-503),
Fantazj c-moll (K-475) i Wariacje na temat Je suis Lindor (K-354). Josepha Dusek
zapiewaa scen i rondo Ch'io mi scordi di te - Non temer, amato bene (K-505) oraz prawdopodobnie scen Bella mia fiamma
- Resta, o cara (K-528).
3 Neumannowie z Drezna - patrz: 279/2.
282. DO ONY W WIEDNIU
Berlin, 19 maja 1789
Najukochasze, najlepsze serce ty moje!
Mam nadziej, e tym razem dostaa moje listy, bo przecie wszystkie nie mog
zgin1. Dzi nie napisz wiele, bo czeka mnie kilka wizyt i pisz tylko dlatego, eby ci
powiedzie o moim przyjedzie2.

Wyjad moe przed 25-ym. W kadym razie bd si stara (...) Co za szczcie mc

znowu by z tob, kochana! Jak wrc, to najpierw ci zapi, a potem chwyc za
wosy!
Jak moga w ogle pomyle, czy choby tylko przypuci, e zapomniaem o tobie?
Jak to moliwe? Za takie myli ju pierwszej nocy dostaniesz klapsa. Tego moesz by
najzupeniej pewna! Adieu.
Twj na zawsze jedyny przyjaciel i kochajcy serdecznie m
W. A. Mozart
B/D noi
1 Z okresu tej podry sporo listw Mozarta i wszystkie listy Konstancji zaginy.
2 Do Berlina Mozart przyjecha 19 maja 1789 i zatrzyma si u niejakiego Sartory
(sztukatora, o ktrym nic nie wiadomo), poznanego zapewne poprzez trbacza
wojskowego
Msera - ojca skrzypka Karla Msera (1774-1851). W dniu jego przyjazdu, w
Krlewskim Teatrze Narodowym grano Uprowadzenie z seraju (pod tytuem Belmonte
und Constanze) z Henriette Baranius w roli Blondy. Mozart by na tym przedstawieniu.
283. DO ONY W WIEDNIU
Berlin, 23 maja i7891
Najukochasza, Najlepsza, Najdrosza oneczko!
Trudno wyrazi m rado, kiedy dostaem kochany twj list z i3-go... A dopiero co
miaem poprzedni z 9-go, ktry przyby tu za mn z Lipska. Ale najpierw zrobi ci
wykaz listw, jakie do ciebie wysiaem i ktre od ciebie dostaem.
8-go kwietnia napisaem ze station w Morawskich Budziejowicach2
ic-go - z Pragi3;
i3-go i i7-go z Drezna4;
22-go (po francusku) - z Lipska 5;
28-go i 5-go maja - z Poczdamu;
9-go i i6-go - z Lipska;
19-go - z Berlina6;
i dzisiaj 23-go7;
w sumie 11 listw. Od ciebie list z 8-go kwietnia dostaem w Drenie i5-go8;
z i3-go - w Lipsku 21-go;
z 24-go - 8-go maja w Lipsku;
z 5-go maja - i4-go w Lipsku;
z i3-go maja - 20-go w Berlinie;
Cztery ostatnie po moim powrocie, a ten z 9-go - 22-go w Berlinie. Tak wic od ciebie
mam 6 listw. Midzy i3-ym a 24-ym kwietnia (jak widzisz) jest dziura, a wic jeden
twj list zagin. I tak przez 17 dni nie miaem od ciebie listu! A jeli ty przez 17 dni
rwnie nie miaa listu, to znaczy, e jeden z moich listw zagin. Dziki Bogu
wkrtce ju skoczy si ta udrka. Uwiesz ci si u szyi i opowiem szczegowo, co si
tutaj zdarzyo! Wiesz, jak bardzo ci kocham!
Jak mylisz, gdzie teraz jestem? Skd pisz? Z pokoju hotelowego? Nie!... Z restauracji
ogrodu zoologicznego - z zielonego gabinetu z piknym widokiem, gdzie sam
obiadowaem, aby mc si tob9 zaj.
Krlowa10 chce mnie posucha we wtorek11, ale nie bd mia tam za
518

wiele roboty, zameldowaem si na dworze, bo tak trzeba, (gdybym tego nie zrobi,
miano by mi za ze.
Kochana oneczko! Mj powrt bdzie ci musia bardziej uradowa ni przywiezione
pienidze - tylko 100 zotych fryderykw; nie jest to (jak mi tu powiedziano) 900, ale
700 florenw12. Po drugie, rozstaem si z Lichnowskim, bo mu si bardzo spieszyo, w
zwizku z czym musiaem y na wasny koszt, a mieszkaem w drogiej dzielnicy
Poczdamu. Po trzecie, musiaem mu poyczy 100 florenw, bo by bez grosza.
Niestety, nie mogem mu odmwi, wiesz dlaczego ". Po czwarte, jak ju pisaem,
koncert w Lipsku nie specjalnie si uda. Tak wic zupenie niepotrzebnie zrobiem 32
mile, eby tam wrci, ale to wina Lichnowskiego, ktry bardzo na to nalega.
Ale... wicej opowiem, jak ju bdziemy razem. A tutaj: i - w sprawie koncertu
niewiele da si zrobi, bo 2 - krl wcale nie przepada za czym takim, ale raduj si
wraz ze mn, bo mam szczcie cieszy si jego lask. Niech to jednak zostanie midzy
nami. Wicej opowiem, jak ju bdziemy razem.
W czwartek 20-go jad do Drezna, gdzie spdz noc, i-go czerwca bd spa w Pradze,
natomiast 4-go..., 4-go? - z moj kochan oneczk.
Przygotuj, jak trzeba, swe pikne gniazdeczko, bo mj may urwis na to zasuy.
Prowadzi si grzecznie i teraz niczego tak nie pragnie, jak tylko dorwa si do twej
licznej (...)14. Wyobra sobie t szelm, jak - kiedy do ciebie pisz - wysuwa si
powoli spod stou i gapi si pytajco. Ja jednak nie pi, daj mu prztyka w nos, ale ten
maluch (...) Teraz rozpali si gagan jeszcze bardziej i w ogle nie daje si opanowa.
Mam nadziej, e wyjedziesz po mnie na kocow stacj. Bd tam 4-go w poudnie.
Spodziewam si, e Hofer (1000 causw) rwnie bdzie. A gdyby przyszli te
Puchbergowie, to byliby ju wszyscy, ktrych chciabym zobaczy. Nie zapomnij o
Cariu. Ale najwaniejsze, eby przyprowadzia jakiego czowieka godnego zaufania
(Satmanna15 lub kogo takiego), ktry zajby si moim bagaem i formalnociami
celnymi tak, ebym ja z drogimi mi osobami mg spokojnie pojecha do domu. (...)
A teraz adieu. Cauj ci milion razy.
Twj wierny za zawsze m
W. A. Mozart
B/D 1102
1 Tego samego dnia (23 maja 1789) w Berlinie, w tzw. Sali Korsykaskiej, odby si
koncert n-letniego ucznia Mozarta, Johanna Nepomuka Hummla (1778-1837), ktry - w
ramach tournee koncertowego - odwiedza najwaniejsze europejskie orodki muzyczne:
Prag, Drezno, Berlin, Kopenhag, Londyn... 10 marca koncertowa w Drenie i gra
utwory
zYuzana; wariacje na lemat ariciKi L,zson aormmi \c^-2.v^) i ^prawuupuuuome^
f^oncert fortepianowy C-dur (K-503).
2 List 277.
3 List 278.
4 List 279 i 280 (waciwie z i6-go).
5 List B/D 1097. Ten i nastpne trzy listy (z 28 kwietnia i z 5 maja z Poczdamu oraz z 9
maja z Lipska) zaginy.
6 List 282.
7 List 283.
8 5 listw od Konstancji zagino
9 Berliski ogrd zoologiczny zaoony przez Fryderyka II.

10 Krlowa Fryderyka, landgrafini von Hessen-Darmstadt (1751-1805), maonka krla

Fryderyka Wilhelma II. Za wystp przed krlow Mozart dosta 100 zotych
fryderykw.
11 We wtorek 26 maja 1789.
12 100 zotych fryderykw to honorarium za 6 sonat fortepianowych (Mozart napisa
tylko jedn) i za 6 kwartetw smyczkowych (napisa tylko trzy), ktre zamwili u niego
ksiniczka pruska i krl pruski Fryderyk Wilhelm II.
13 W poowie maja midzy Mozartem a Lichnowskim doszo do jakich nieporozumie
- Lichnowski sam wrci do Wiednia, poyczajc od Mozarta 100 florenw. By to moe
zwrot (wymuszony?) prawdopodobnego dugu.
14 W rkopisie czyja rka (Nissena? Konstancji?) unieczytelnia to i nastpne
wykropkowane sowa.
ls Satmann - urzdnik, znajomy Mozarta, nic wicej o nim nie wiadomo.
284. DO ONY W WIEDNIU
Praga1, 31 maja 1789
Najukochasza, najlepsza oneczko!
W tej chwili przyjechaem... Mam nadziej, e dostaa ju list z 23-go. Tak wic, jak
powiedziaem, przyjad w czwartek 4-go czerwca, midzy n- a 12-, na ostatni (ale
dla ciebie na pierwsz) stacj, gdzie, jak si spodziewam, bdziecie na mnie czekali2.
Nie zapomnij o kim, kto zajmie si cem.
Adieu. Boe! Jak bardzo si ciesz, e ci znowu zobacz! Byle szybko.
Mozart
B/D 1103
1 Z Berlina Mozart wyjecha 28 maja i via Drezno, gdzie spdzi noc, 31 maja 1789
przyjecha do Pragi.
2 Ostatnia stacja przed miastem - Enzersdorf.
520
285. DO MICHAELA PUCHBERGA1 W WIEDNIU
(Wiede) 12 lipca 1789
Kochany, najlepszy przyjacielu! Czcigodny Bracie!
Boe! Znalazem si oto w sytuacji, jakiej bym nie yczy najgorszemu wrogowi. I jeli
pan, najlepszy przyjacielu i Bracie, mnie opuci, bd rwnie niezasuenie, co
nieszczliwie zgubiony - ja, moja biedna chora ona i moje dziecko!
Ju kiedy ostatnio byem u pana, chciaem otworzy przed panem serce... Ale nie
miaem odwagi! I nie miabym jej w dalszym cigu! Dlatego postanowiem to zrobi
listownie, chocia i na to bym si nie zdoby..., gdybym nie wiedzia, jak dobrze mnie
pan zna i orientuje si w moich sprawach, jak dobrze pan wie, e nie ma mojej winy w
tym, co si wie z t nieszczliw i godn politowania sytuacj.
Boe! Zamiast z podzikowaniem przychodz z now prob! Zamiast ze zwrotem
nalenoci - z now potrzeb! Gdyby pan mg zajrze do mego serca, wiedziaby, jak
wielki bl je ciska. Bo ta nieszczsna choroba, czego zapewne nie musz powtarza,
cakowicie uniemoliwia mi zarobkowanie, ale pragn powiedzie, e mimo tej godnej
poaowania sytuacji, chcc stawi czoa licznym i znacznym wydatkom biecym,
postanowiem rozpisa subskrypcj na koncerty u mnie.
Ale pomimo pana przyjacielskiej cierpliwoci musz powiedzie, e i to si nie udao.
Niestety, los jest mi bardzo nieprzychylny, ale tylko w Wiedniu, gdzie do czego bym si
nie wzi, nic mi nie wychodzi i nic nie mog zarobi.

Miny ju dwa tygodnie, jak puciem w obieg list, a wci jest na niej tylko jedno
nazwisko - Van Swietena!2 Ostatnio, gdy moja kochana oneczka miaa si znacznie
lepiej, mylaem, e bd si mg zabra do pracy, ale oto przyszed nowy, straszny
cios. Pocieszaj mnie wprawdzie, e si ma ku poprawie, niemniej wczoraj (...) byem
zupenie przeraony i zrozpaczony - tak_bardzo znowu cierpiaa, a ja z ni. Ale dzi w
nocy dobrze spaa i rano czua si tak dobrze, e znowu odzyskaem nadziej i dalibg
mgbym si zabra do pracy, gdyby nie fakt, e wci jestem bardzo nieszczliwy
(zapewne tylko chwilowo), chocia z innego powodu.
Kochany, najlepszy przyjacielu i Bracie! Zna pan moj obecn sytuacj i moje plany. W
sprawie, o ktrej rozmawialimy, nic si nie zmienio, czyli wci jest tak sobie.
Rozumie pan.
Tymczasem pisz sze atwych sonat fortepianowych dla ksiniczki Fryderyk! oraz
sze kwatretw dla krla3. Oddam je do wy sztychowania na wasny koszt
Koeluchowi4. Wraz z dwiema dedykacjami powinno mi to co
521
przynie dodatkowo. Za kilka miesicy moja sytuacja, przynajmniej od tej strony,
bdzie ju uregulowana w najdrobniejszych szczegach.
A wic, najlepszy przyjacielu, nic pan nie ryzykuje. Zmierzam po prostu do tego, jedyny
mj przyjacielu, eby zechcia mi pan poyczy jeszcze 500 florenw. Prosz te
pozwoli, abym do czasu uregulowania swych spraw mg spaca po 10 florenw
miesicznie, potem (najdalej za kilka miesicy^ oddabym ca pozosta sum z
odsetkami, jakich pan sobie zayczy. Przez cale ycie bd si uwaa za paskiego
dunika, tym bardziej e nigdy nie zdoam si panu odwdziczy za przyja i za
wspczucie.
Chwaa Bogu! Ju mam to za sob! Teraz ju pan wie wszystko. Prosz mi nie mie za
ze zaufania, ale bez paskiej pomocy honor, spokj, a nawet ycie paskiego
przyjaciela i Brata zostan zniszczone.
Na zawsze panu oddany suga
prawdziwy przyjaciel i Brat
W. A. M.
14 lipca 1789 roku - z domu:
Ach! Boe! Nie mog si zdoby na wysanie tego listu. A jednak musz! Gdyby nie ta
choroba, nic by mnie nie zmusio do takiej miaoci wobec mojego jedynego
przyjaciela. Mam jednak nadziej, e mi pan wybaczy, zna pan przecie dobre i ze
strony mojej sytuacji. Te ze s chwilowe i kiedy min, te dobre z pewnoci pozostan
na stae.
Adieu... Na mio bosk prosz mi wybaczy. Prosz mi wybaczy. Adieu\
B/D 1105
1 Johann Michael Puchberg (1741-1822), wiedeski kupiec, meloman, mason, gwny
wierzyciel i przyjaciel Mozarta - patrz: 270/1.
2 Baron Gottfried Van Swieten (1730-1803), austriacki dyplomata, pisarz, meloman,
protektor Mozarta i Haydna.
3 Z zamierzonych "szeciu atwych sonat" dla ksiniczki pruskiej Fryderyk! (Friederike
Charlotte Uirike Katherine, 1767-1820) Mozart napisa tylko jedn - D-dur (K-576). To
jego ostatnia sonata fortepianowa. Z szeciu zamierzonych kwartetw smyczkowych dla
krla pruskiego Fryderyka Wilhelma II (1744-1797) powstay tylko trzy: D-dur (K-575),
B-dur (K-589) i F-dur (K-590) - trzy ostatnie kwartety Mozarta.

4 Leopold Anion Koeluch (1752-i8i8), czeski kompozytor i wydawca muzyczny.

522

280. UU lYll^rlALJLA r U l^rl.B!,lJrA W WmU-IMlU

(Wiede, 17 lipca 1789)
Drogi, najlepszy przyjacielu! Najszanowniejszy Bracie!
Na pewno si pan na mnie gniewa, bo mi pan nie odpowiada! (...)
Drogi przyjacielu! W ostatnim licie napisaem szczerze wszystko, co mi leao na
sercu, a dzisiaj mog to powtrzy. Dodam tylko, e:
i - nie potrzebowabym tak znacznej sumy, gdyby mnie nie czekay due wydatki w
zwizku z chorob ony, a zwaszcza jeli bdzie musiaa pojecha do Baden;
2 - mimo i mam pewno, e moja sytuacja w niedugim czasie si poprawi i e w
zwizku z tym nie musz si martwi, jak zwrci t sum, byoby mi przyjemniej i
czubym si duo pewniej, gdybym w tej chwili mg dysponowa wiksz sum,
3 - gdyby tym razem byo dla pana zupenie niemoliwe wspomoenie mnie tak sum,
to w imi przyjani i mioci braterskiej zaklinam, aby zechcia mnie pan wspomc (ale
teraz, w tej chwili) tak sum, bez jakiej mgby si pan obej, bo mj los naprawd od
tego zaley.
Nie moe pan przecie wtpi w moj lojalno: zna mnie pan zbyt dobrze! Nie moe
pan wtpi w moje sowa, nie moe pan mie zastrzee do mojego postpowania ani do
mojego sposobu ycia. Zna pan moje ycie i moje zwyczaje. Dlatego prosz wybaczy
moj ufno, lecz jestem absolutnie przekonany, e tylko jaka niemono mogaby
panu przeszkodzi przyj z pomoc przyjacielowi.
Gdyby pan jednak mg i zechcia uly mi "cakowicie", to bd panu dzikowa do
mierci jak wybawcy, bo w ten sposb pozwoliby mi pan osign przysze szczcie.
A jeli nie, to w imi Boe prosz i bagam, by zechcia pan, ale niezwocznie, udzieli
mi takiej pomocy, jak pan uzna za stosown..., wraz z rad i pociech...
na zawsze paski suga
PS. Wczoraj moja ona znw bardzo cierpiaa. Dzisiaj, dziki pijawkom, czuje si lepiej
i za to dzikuj Bogu.
O, jake jestem nieszczliwy! Cay czas midzy nadziej a trwog. Doktor Closset
wczoraj znw przyszed1.
B/D 1106
1 Na odwrocie listu Puchberg napisa: "l7-go lipca 1789 - odpowiedziano tego samego
dnia i wysano 150 florenw".
Doktor Thomas Franz a nie Nikolaus, jak si czsto bdnie podaje Closset (i754-1813),
domowy lekarz Konstancji i Mozarta.
523
287. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, w drugiej poowie lipca 1789)
Kochany Przyjacielu i Bracie!
Od dnia, w ktrym mi pan uczyni tak wielk przyjacielsk przysug yem w cigym
niepokoju. Nie tylko nie mogem wychodzi z domu, ale ze zgryzoty nie mogem te
pisa. Teraz jest bardziej spokojna i mogaby spa, gdyby nie to, e si bolenie urazia i
musi pozostawa w pozycji bardzo niewygodnej. Strasznie si boimy, eby nie zostaa

zaatakowana ko. Swj los przyjmuje z godnym podziwu spokojem i na wyzdrowienie

lub mier czeka z prawdziwie filozoficzn rezygnacj1. Pisz o tym ze zami w oczach.
Przyjacielu, gdyby pan mg, niech nas pan odwiedzi, gdyby pan mg, niech pan nas
wspomoe - rad i tym, o czym pan wie2.
Mozart B/D 1107
1 Niedugo po powrocie Mozarta do Wiednia (4 czerwca 1789), Konstancja, bdca w
pitym miesicu ciy, powanie zachorowaa. Dostaa jakiej (niezidentyfikowanej)
infekcji stopy (wrzd? rana?), ktr leczono puszczaniem krwi (w owych czasach
uniwersalne remedium na wszelkie choroby) oraz kuracj u wd w Baden.
2 "tym, o czym pan wie" - chodzi oczywicie o pomoc finansow.
288. DO ONY W BADEN1
(Wiede, w poowie sierpnia 1789)
Najukochasza oneczko!
Twj list sprawi mi wielk rado. Mam nadziej, e wczoraj dostaa mj drugi list2
cznie z dekoktem i jajeczkami mrwek3. Jutro o 5-ej rano poegluj do ciebie. Gdyby
nie pragnienie ujrzenia i ucaowania ciebie, to jeszcze bym nie pojecha, bo wkrtce
maj tu da Figara4, do ktrego trzeba wprowadzi pewne zmiany i moja obecno na
prbach bdzie niezbdna. Tote i9-go bd tu musia wrci, ale z drugiej strony nie
mgbym tak dugo si obej bez ciebie.
Kochana onko! Chciabym z tob szczerze pomwi. Nie masz adnego powodu do
smutku. Masz ma, ktry ci kocha i ktry dla ciebie zrobi wszystko. Co do twej stopy,
to bd cierpliwa, przecie wszystko zmierza ku poprawie.
524
Ogromnie si ciesz, kiedy jeste wesoa, naprawd. Ale wolabym, eby nie pozwalaa
im na tak poufao. Moim zdaniem z Iksem jeste nazbyt swobodna, take z
Igrekiem5, kiedy by w Baden. Zauwa, e ani Iks, ani Tgrek nie pozwalaj sobie tak z
innymi kobietami, moe dlatego, e ich na tyle nie znaj. Wprawdzie Igrek jest miym
czowiekiem i wobec kobiet bardzo uwaajcym, ale w licie do ciebie napisa tyle
gupstw i naprawd wulgarnych nieobyczajnoci, e bez wyranej zachty na pewno by
tego nie
zrobi.
Kobieta powinna si szanowa..., a jeli tego nie robi, to j od razu bior
na jzyki... Wybacz, kochana, szczero, ale wymaga tego mj spokj i nasze wsplne
szczcie. Czy pamitasz, jak sama przyznaa, e bya zbyt ulega? przypomnij sobie,
co mi wtedy obiecaa!
Boe! Kochana moja! Sprbuj przynajmniej! Bd ze mn wesoa, radosna, mia? ale
nie drcz siebie i mnie nie zadrczaj niepotrzebn zazdroci! Ufaj w m mio, ktrej
daj ci przecie tyle dowodw! Zobaczysz, jak bardzo bdziemy szczliwi.
Bd pewna, e tylko taka ona moe przycign do siebie ma, ktra si godnie
prowadzi.
Adieu\ jutro serdecznie ci ucauj.
Mozart
B/D 1110
1 Od pierwszych dni sierpnia Konstancja przebywaa na kuracji w Baden pod
Wiedniem.
2 Zarwno list od Konstancji, jak i dwa listy Mozarta zaginy.

3 Lekarstwa (dekokt - wywar z rolin leczniczych i ma z mrwczych jajeczek) na

chor stop.
4 Wesele Figara w nowej inscenizacji (z kilkoma nowymi numerami) wystawiono w
Burgt-heater 29 i 31 sierpnia 1789 z Caterin Cavalieri w roli hrabiny. Dyrygowa
Joseph Weigl.
5 W rkopisie kto (Nissen? Konstancja?) unieczytelni te miejsca, uniemoliwiajc
identyfikacj Iksa i Igreka.
289. DO ONY W BADEN
(Wiede, 19 sierpnia 1789)
Najukochasza oneczko!
Przyjechaem tu szczliwie kwadrans przed sm. (...) Arietka1, ktr napisaem dla
Ferrarese powinna mie powodzenie, ale pod warunkiem, e J zapiewa z pewn
naiwnoci, a bardzo w to wtpi. W kadym razie jej si podobaa. (...)
525
Figara dadz z pewnoci w niedziel2 (...), ale jeszcze ci to potwierdz. Co by to bya
za rado, gdybymy go mogli wysucha razem! (...) Adieu. Nigdy nie chod sama...
Ju sama myl o tym mnie martwi.
Na zawsze twj kochajcy
Mozart
B/D im
1 Un moto di gioia mi sento (K-579); Adriana Ferrarese del Bene - patrz: 280/22.
2 30 sierpnia. W istocie przedstawienie odbyo si w sobot 29 sierpnia.
290. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, 29 grudnia 1789)
Najczcigodniejszy przyjacielu i Bracie!
Niech si pan nie przerazi treci tego listu... Ale moje serce mog otworzy bez reszty
tylko przed panem, najlepszy przyjacielu, ktry zna do gbi mnie i moj sytuacj...
W przyszym miesicu dostan od dyrekcji, zgodnie z zawart umow, 200 dukatw za
moj oper1.
Gdyby pan mg i zechcia poyczy mi do tego czasu 400 florenw, to by mnie pan
wybawi z najgorszych kopotw, a ja, daj sowo honoru, oddam pienidze w dokadnie
ustalonym terminie i z podzikowaniem.
Mimo znacznych potrzeb codziennych bybym prbowa jeszcze wytrzyma duej, ale
zblia si Nowy Rok i nie chcc utraci dobrego imienia, bd musia zapaci w caoci
wszystkie rachunki - aptekarzowi i doktorowi, ktrego na szczcie ju mi nie trzeba.
Poza tym pozbylimy si Hunczows-kiego2 i to w sposb do nieprzyjazny (nie bez
powodw), ale musz mu teraz zapaci i bardzo mi na tym zaley, eby by kontent.
Najlepszy przyjacielu i Bracie! Dobrze wiem, ile panu zawdziczam! Co do starych
dugw, to prosz o cierpliwo. Ich zwrot jest pewny - gwarantuj to honorem! Ale raz
jeszcze prosz, eby mnie pan wybawi z tej koszmarnej sytuacji! Poniewa dostan
pienidze za oper, to te 400 florenw otrzyma pan niezawodnie. Ponadto, dziki
zamwieniu krla pruskiego3, bd mg da panu absolutny dowd mej lojalnoci.
Jutro wieczorem, jak si umwilimy, nic u mnie nie bdzie - mam teraz zbyt duo
pracy. Gdyby pan spotka Zistlera4, to prosz mu to przekaza. Ale zapraszam do siebie
na prb opery w rod5, o godzinie lo-ej rano. Zaprosiem tylko Haydna i pana.
Opowiem panu o intrygach Salieriego6. Tym razem mu nie wyszy. Adieu. (...)
W. A. Mozart

526
B/D 1113
1 200 dukatw = 900 florenw: honorarium za oper Cosi fan tutte.
2 Doktor Jonami Hunczowski (1752-1798), chirurg szpitala wojskowego w
Gumpendorfie (na przedmieciu Wiednia). Od 1791 by osobistym lekarzem cesarza
Leopolda II.
Po powrocie z Baden Konstancja urodzia crk Ann Mari (16 listopada 1789), swoje
pite dziecko, ktre zmaro w godzin po urodzeniu. Hunczowski zajmowa si wtedy
chor Konstancj (komplikacje przed i popologowe). By masonem, czonkiem
wiedeskiej loy "ur wahren Eintracht".
3 Kwartety smyczkowe i sonaty fortepianowe zamwione przez krla pruskiego
Fryderyka Wilhelma II i ksiniczk prusk Fryderyk - patrz: 285/3.
4 Joseph Zistler (1744-1794), pierwszy skrzypek orkiestry ksicia Antona
Grassalkovicsa w Preszburgu. W grudniu 1789 przebywa w Wiedniu i 22 grudnia w
Wiedeskim Towarzystwie Muzycznym bra udzia w koncercie, w czasie ktrego
wykonano Kwintet klarnetowy A-dur na klarnet, 2 skrzypiec, altwk i wiolonczel (K581). Stadler gra parti klarnetu, a Zistler - parti skrzypiec. Zistler by masonem,
mistrzem loy "ur Sicherheit" w Preszburgu.
5 Prba opery Cosi fan tutte - w obecnoci Puchberga i Jzefa Haydna - odbya si 31
grudnia 1789 w mieszkaniu Mozarta przy Judenplatz.
6 Od marca 1788 Salieri by pierwszym kapelmistrzem cesarskiej kapeli dworskiej w
Wiedniu (po Giuseppe Bonno), a take prezesem Wiedeskiego Towarzystwa
Muzycznego i z tego tytuu mia duy wpyw na organizacj ycia muzycznego w
Wiedniu. Intrygi ("kabaa"), o ktrych pisze Mozart, dotyczyy wystawienia Cosi fan
tutte.
7 Na odwrocie listu Puchberg napisa: "Wysano 300 florenw". Jest to najwiksza
suma, jak kiedykolwiek poyczy jednorazowo Mozartowi.
291. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, 20 stycznia 1790) Najdroszy przyjacielu!
Zapomniano mi przekaza we waciwym czasie pana tak miy bilecik i dlatego nie
mogem odpowiedzie wczeniej. Jestem wzruszony pana dobroci i przyjani. Gdyby
pan mg poyczy mi jeszcze 100 pozostaych florenw, bybym naprawd
zobowizany.
Jutro w teatrze - pierwsza prba z orkiestr1. Bdzie te Haydn. Jeli chciaby pan by
na tej prbie, a nie przeszkodz panu w tym interesy, to prosz przyj do mnie o lo-ej.
Pjdziemy razem.
Bardzo panu oddany przyjaciel
W. A. Mozart
B/D 1115
1 Pierwsza prba z orkiestr opery Cosi fan tutte (K-588) odbya si 21 stycznia 1790.
Premiera opery miaa miejsce w Burgtheater 26 stycznia 1790. Kolejne przedstawienia
odbyy si 28 i 30 stycznia oraz 7 i 11 lutego, po czym, z powodu zgonu cesarza Jzefa
II (20 lutego I790), teatry zostay zamknite.
527
upera zostanie wznowiona 6 czerwca 1790, a nastpnie przedstawienia odbd si i, 22
czerwca, 6 i 16 lipca oraz (ostatnie za ycia Mozarta) 7 sierpnia 1790 roku.

292. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU

(Wiede, 20 lutego 1790)
Najdroszy przyjacielu!
Gdybym wiedzia, e prawie skoczyo si panu piwo, to bym si nigdy nie omieli
zabra go panu. Pozwalam wic sobie przekaza panu drugi sagan, bo dzi wreszcie
zaopatrzyem si w wino. Serdecznie dzikuj za pierwszy sagan, ale jeli pan bdzie
znowu kupowa piwo, to prosz o mnie pamita i kupi mi may saganek. Wie pan, jak
wielk sprawia mi to przyjemno.
Najlepszy przyjacielu! Jeli pan moe, prosz przesa mi par dukatw - tylko na dwa
dni. Idzie o rzecz, ktrej odoy nie mona i trzeba j zaatwi natychmiast.
Prosz mi wybaczy tupet, ale tak bardzo panu ufam, tak bardzo wierz w pask
przyja i braterskie uczucia.
Paski na zawsze
Mozart
B/D 1117
1 Na odwrocie listu Puchberg napisa: "20-go lutego 1790 wysiano 25 florenw".
293. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, koniec marca lub pocztek kwietnia 1790)
Najdroszy przyjacielu, przesyam panu "ycie Handla". Kiedy wracajc od pana
przyszedem do domu, znalazem ten oto licik od barona Van Swietena2. Mona si z
niego dowiedzie, e teraz moje nadzieje mog by wiksze ni kiedykolwiek3.
Jestem ju u progu szczcia, ale strac je bezpowrotnie, jeli nie uda mi si go
wykorzysta.
Moje sprawy maj si obecnie tak, e uwzgldniaj wszystkie perspektywy? ale jeli nie
zdobd pomocy wiernego przyjaciela, caa moja nadzieja i moje przysze szczcie
przepadn.
528
Musia pan zauway ostatnio, e jest we mnie jaki smutek... i tylko liczne dowody
ask, jakich doznaem od pana, kazay mi milcze. Ale oto yy najbardziej trudnym
momencie, ktry moe zadecyduje o mojej przyszoci, neen ufnoci w przyja i
braterskie uczucia, ktrych mi pan nie odmawia, zwracam si ostatni raz z prob o
pomoc. Tak pomoc, na jak pana w tej
chwili sta.
Wie pan, jak bardzo moja obecna sytuacja (gdyby j znano) mogaby zaszkodzi w
moich staraniach na dworze4 i dlatego musz szczeglnie zabiega, aby zachowa j w
tajemnicy. Na dworze nie sdzi si bowiem wedug okolicznoci, lecz wedug pozorw.
Zreszt wie pan (...), e w tej chwili mog si spodziewa nominacji cakiem formalnie i
jestem bardzo rad, e tym razem naprawd nic pan nie straci.
Z jak wielk przyjemnoci oddabym panu wszystkie dugi! Z jak radoci bym
pamwodzikowa! Cho na zawsze pozostan pana dunikiem!
Jak mie to jest uczucie, gdy dugo oczekiwany cel zostanie wreszcie osignity. zy nie
pozwalaj mi dokoczy... Krtko mwic, moje przysze szczcie jest w pana rkach.
Niech pan uczyni, co podyktuje panu szlachetne serce. I niech pan zrobi, co mona
zrobi wiedzc, e robi to pan dla czowieka lojalnego i na zawsze panu zobowizanego.
(...)4
Mozart
B/D 1120

1 Wydany w 1761 w Hamburgu pt. G.F Handels Lebensbeschreibung dokonany przez

Johanna Matthesona niemiecki przekad ksiki Johna Mainwaringa - Memoirs of the
Life of the late George Frederic Handel (Londyn 1760).
2 Licik od Van Swietena zagin (B/D 1119).
3 Mozart ubiega si na dworze o posad drugiego kapelmistrza - zachowa si brulion
listu w tej sprawie do arcyksicia Franciszka, pniejszego cesarza Franciszka II - patrz:
list 297.
4 Na odwrocie listu Puchberg zanotowa: "Wysano 150 florenw".
294. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, przed 8 lub 8 kwietnia 1790)
Najlepszy przyjacielu! Ma pan racj, e mi pan nie odpowiada - zbyt byem natrtny i
nie zasuguj na odpowied. Chocia prosz przyjrze si mojej sytuacji od kadej
strony, nie zapominajc o mej arliwej przyjani 1 ufnoci - prosz mi wybaczy! Ale
gdyby pan mg i zechcia wybawi "lnie z chwilowych trudnoci, to - na mio Bosk
- niech pan to uczyni! () Niech pan zapomni o mej natarczywoci - i jeli moliwe niech mi pan wybaczy!
34-Mozart
529
Hrabia Hadik1 prosi mnie, eby jutro (w pitek) mg posucha kwintetu Stadlera2
oraz tria, ktre napisaem dla pana3. Pozwalam wic sobie zaprosi te pana. Bdzie
gra Haring4. Sam bym do pana poszed i porozmawia bezporednio, ale gow mam
ca okutan rcznikami z powodu dolegliwoci reumatycznych, ktre jeszcze
pogarszaj stan mego ducha.
Jeszcze raz prosz (o ile to moliwe), eby mi pan pomg i wybaczy.
Na zawsze paski Mozart5
B/D 1121
1 Hrabia Johann Kari Hadik - radca dworu wgierskiego i malarz amator, syn
feldmarszaka hrabiego Andreasa Hadika.
2 Kwintet klarnetowy A-dur na klarnet, 2 skrzypiec, altwk i wiolonczel (K-58i)
skomponowany dla klarnecisty Antona Stadlera, zosta wykonany publicznie po raz
pierwszy 22 grudnia 1789 na koncercie Wiedeskiego Towarzystwa Muzycznego w
Burgtheater.
3 Trio dla Puchberga - Dwertimento-trio Es-dur (K-563).
4 Johann Baptist von Haring (1761-1818), bankier i skrzypek amator, by wacicielem
kolekcji cennych instrumentw smyczkowych: Stainera, Amatiego, Guameriego,
Stradivariego.
5 8 kwietnia Puchberg wysa 25 florenw.
295. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, przed 23 lub 23 kwietnia 1790) Najdroszy przyjacielu i Bracie!
Gdyby pan mg przysa mi co, chociaby tyle, co ostatnim razem,
bybym panu ogromnie zobowizany.
Zawsze wdziczny przyjaciel i Brat
Mozart\
B/D 1122
1 23 kwietnia Puchberg wysa 25 florenw.

530
296. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, pocztek maja 1790)
Najdroszy, najlepszy przyjacielu i Bracie!
Zy jestem, e nie mog wyj i porozmawia z panem, ale okropnie bol mnie zby i
gowa, i w ogle czuj si bardzo podle.
Pomys pana, eby mie paru uczniw, mnie rwnie przyszed do gowy..., ale musz
poczeka, a si przeprowadz S bo postanowiem, e lekcje bd dawa u siebie.
Tymczasem prosz rozgosi o moich zamiarach. Myl te o zorganizowaniu u siebie
koncertw abonamentowych2, w cigu trzech miesicy - od czerwca do sierpnia.
Obecna sytuacja przynagla mnie do tego.
Po przeprowadzce, za nowe mieszkanie bd musia zapaci 275 florenw. Poza tym,
do czasu moich koncertw oraz wysztychowania kwartetw, nad ktrymi w tej chwili
pracuj3, trzeba z czego y. Tak wic, gdybym mia choby 600 florenw, mgbym
spokojnie komponowa. Niestety, od tego wanie zaley mj spokj. Obecnie
najbardziej mnie trapi dug u kupca galanteryjnego4, ktry cho wie, e nie mog mu
teraz nic da, zacz si nagle bardzo gwatownie domaga uregulowania nalenoci 100 florenw. Tote niczego w tej chwili tak nie pragn, jak pozbycia si tego kopotu.
I wreszcie moje normalne baganie: najgorcej pana prosz, by zechcia pan zrobi to
dla mnie - wedle paskich moliwoci i na miar prawdziwej przyjani.
Na zawsze paski Mozart5 B/D 1123
1 Mozart przeprowadzi si dopiero 30 wrzenia - na Rauhensteingasse nr 970 - do
swego ostatniego wiedeskiego mieszkania.
2 Z planowanych koncertw abonamentowych nic nie wyjdzie.
3 Chodzi o tak zwane "kwartety pruskie": K-589 i K-590.
4 Posta niezidentyfikowana.
s Na odwrocie listu Puchberg napisa: "Wysano 100 florenw".
297. DO ARCYKSICIA FRANCISZKA W WIEDNIU
(Wiede, pierwsza poowa maja 1790) Jego Krlewska Wysoko!\
Z caym uszanowaniem omielam si prosi Jego Krlewsk Wysoko,
531
by zechcia si wstawi za mn do Jego Majestatu Krla2 i poprze m union petycj.
arliwe pragnienie sawy, mio pracy i wiara we wasne moliwoci skoniy mnie do
ubiegania si o stanowisko drugiego kapelmistrza. Czyni to z tym wikszym
przekonaniem, e kapelmistrz Salieri nigdy nie zajmowa si muzyk kocieln, a ja
opanowaem ten styl jeszcze w modoci. Renoma, jak zdobyem w grze na pianoforte,
zachcia mnie ponadto, by prosi o ask powierzenia mi funkcji nauczyciela muzyki
czonkw rodziny krlewskiej.
W przekonaniu, e zwrciem si do porednika najbardziej godnego, ktry jest mi
szczeglnie przychylny, peen ufnoci i nadziei, e wasnym trudem bd mg
dowie...3.
B/D 1124
1 Jest to brulion listu do arcyksicia. Orygina si nie zachowa, zreszt nie wiadomo,
czy w ogle list zosta napisany i wysiany.
Arcyksi Franciszek (1768-1835), by najstarszym synem cesarza Leopolda II. Za dwa
lata (12 lipca 1792) zostanie cesarzem - Franciszkiem II. W 1788 oeni si z

ksiniczk wirtembersk Elbiet Wilhelmin Luiz. Mozart stara si o posad

nauczyciela klawesynu ksiniczki. Ta jednak zmara w poogu (w 1790), w przeddzie
zgonu cesarza Jzefa II.
2 Arcyksi by synem cesarza i Mozart piszc "krl" ma na myli cesarza Leopolda II,
ojca arcyksicia.
3 W tym miejscu rkopis si urywa.
298. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, przed 17 lub 17 maja 1790)
Najdroszy przyjacielu i Bracie!
Z pewnoci dowiedzia si ju pan od suby, e wczoraj przyszedem do pana z myl,
do ktrej mnie pan upowani, by - bez zaproszenia - zosta na obiedzie. Zna pan moje
sprawy..., krtko mwic..., nie znajdujc prawdziwych przyjaci, bd musia
poyczy pienidze od lichwiarzy. Ale to niezbyt chrzecijaski rodzaj ludzi i trzeba
dugo szuka takiego, ktry jest w miar chrzecijaski.
W tej chwili jestem tak bardzo bez pienidzy, e na wszystko na wiecie prosz, by mi
pan pomg, ale tak, eby pan tego sam nie odczu. Jeli za 8 do 14 dni zdobd
pienidze, jak si tego spodziewam, oddam od razu to, co mi pan dzi poyczy. A jeli
idzie o dawne dugi, to musz niestety prosie jeszcze o cierpliwo.
Gdyby pan wiedzia, jak mnie to wszystko martwi i jak drczy! Z tego powodu nie
mogem skoczy moich kwartetw. Spore nadzieje wi?
532
z dworem, bo wiem, e cesarz nie odesa mojej petycji ze sowami: "przyjta" lub
"odrzucona", ale e j zatrzyma1. To dobry znak. W najblisz sobot2 zamierzam u
siebie wykona moje kwartety3 i od razu zapraszam pana wraz z szanown maonk 4.
Najdroszy, najlepszy przyjacielu i Bracie..., niech mi pan nie odbiera swojej przyjani z
powodu tej niemonoci, niech mi pan pomoe! Zdaj si cakowicie na pana.
Wiecznie panu zobowizany Mozart
PS. Mam teraz dwch uczniw5, chciabym ich mie wicej - do omiu. Prosz wic
rozgosi, e przyjmuj uczniw6.
B/D 1125
1 Mozart ubiega si na dworze o stanowisko drugiego kapelmistrza.
2 22 maja 1790.
3 Tzw. "kwartety pruskie": K-575 i 10-589.
4 ona Puchberga - Anna, z domu Eckart.
s Uczniowie Mozarta - prawdopodobnie: Franz de Paula Roser (1779-1830) i Joseph
Eybler (1765-1846).
6 Puchberg wysa 150 florenw.
299. DO ONY W BADEN POD WIEDNIEM1
roda (Wiede, 2 czerwca 1790)
Najukochasza oneczko!
(...) Wczoraj byem na drugiej czci Cosa rara2. Mniej mi si podobao ni Dwch
Antonich3. Jeli przyjedziesz w sobot, bdziesz moga tu zosta przez p niedzieli.
Jestemy zaproszeni do Schwechat4, na msz, a potem na obiad.
Adieu. Dbaj o swoje zdrowie.
Twj kochajcy m
Mozart (...)
B/D 1129

1 Od poowy maja Konstancja znw przebywaa w Baden na kuracji.

2 Una cosa rara, o sia Bellezza ed onestd - opera Vincente Martina y Solera (1754-l8o6)
do libretta Lorenza Da Ponte; miaa premier 17 listopada 1786 roku. W II finale Don
533
Giovanniego znajduje si cytat z tej opery. Jej jakby cig dalszy (drug cz) napisa w
jzyku niemieckim Emanuel Schikaneder - miaa ona tytu Der Fali ist noch weit
seltener. Autorem muzyki by Benedikt Schak (1758-1826). Wystawiono j w Theater
auf der Wiede 10 maja 1790. Mozart na premierze nie by - przedstawienie obejrza we
wtorek i czerwca 1790.
3 Dwch Antonich - waciwie: Der dumme Gdrtner aus dem Gebiirge oder die zween
Anton - singspiel Emanuela Schikanedera z muzyk Benedikta Schaka i Franza Xavera
Gerla wystawiony w Theater auf der Wiede 12 lipca 1789. Na temat arietki z tej opery
(Ein Weib ist das herriichste Ding) Mozart napisze w marcu 1791 8 wariacji
fortepianowych (K-6i3) - swj ostatni utwr na fortepian.
4 Schwechat - miejscowo na Wschd od Wiednia, gdzie mieszkali rodzice Josepha
Eyblera (ucznia Mozarta), ktrzy zaprosili do siebie Mozartw.
300. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, przed 12 lub 12 czerwca 1790) Najdroszy przyjacielu i Bracie!
Jestem tu, eby poprowadzi moj oper1. Z on jest troch lepiej. Odczuwa niejak
ulg, ale musi jeszcze wzi 60 kpieli. W przyszym roku te bdzie musiaa pojecha.
Daj Boe, eby jej to pomogo!
Najdroszy przyjacielu! Gdyby pan mg cho troch mi pomc. Idzie o sprawy, ktre
nie cierpi zwoki. Niech pan to zrobi!
W Baden siedz dla oszczdnoci, a do Wiednia przyjedam tylko wtedy, kiedy to jest
konieczne.
Moje kwartety2 (owoc cikiej pracy) musiaem odda za mieszn sum i tylko
dlatego, eby dosta do rki troch florenw, ktre mi byy niezbdne. W tym samym
celu pisz sonaty na fortepian3.
Adieu. Prosz mi poyczy, ile pan moe, bez uszczerbku dla siebie.
Jutro w Baden zostanie wykonana moja msza4. Adieu. (...)
Paski na zawsze
Mozarts
B/D 1130
1 Mozart przebywa (od 7 czerwca?) u ony w Baden, a 12 czerwca wrci do Wiednia,
by dyrygowa oper Cosi fan tutte, ktra (po przerwie spowodowanej aob po mierci
cesarza) zostaa wznowiona 6 czerwca. Poza przedstawieniami 6 i 12 czerwca bya
grana jeszcze 4 razy:
22 czerwca, 6 i 16 lipca oraz 7 sierpnia 1790. Byy to jej ostatnie przedstawienia za
ycia Mozarta.
2 Trzy "kwartety pruskie" (K-575, K-589 i K-590) wyda pod koniec 1791 roku Artaria,
ale nie wiadomo ile za nie Mozartowi zapaci.
3 Tego zamierzenia Mozart nie zrealizowa. Zachoway si trzy krtkie fragmenty w Fdur (K-59oa, K-59ob i K-59oc) zapewne szkice tych sonat. W tym czasie Mozart
skomponowa tez Allegro g-moll (K-3I2).
534

4 W kociele farnym w Baden, 13 czerwca 1790, Mozart dyrygowa wykonaniem swojej

mszy - najpewniej Mszy C-dur "Koronacyjnej" (K-3I7).
5 Puchberg przesa 25 florenw.
301. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, 14 sierpnia 1790)
Najdroszy przyjacielu i Bracie!
O ile wczoraj czuem si znonie, o tyle dzisiaj czuj si le - dotkliwy bl nie pozwoli
mi w nocy zasn. W wyniku cigej bieganiny tak bardzo si zgrzaem, e potem
nieopatrznie si zazibiem. Prosz sobie wyobrazi moj sytuacj! Jestem chory, peen
obaw, przygnieciony troskami. Taka sytuacja nie sprzyja wyzdrowieniu.
Za 8 do 14 dni nadejdzie pomoc \ ..., na pewno..., ale teraz jest ndza. Czy nie mgby
mi pan poyczy... cokolwiek? (...)
W.A.Mozart2
B/D 1132
1 Mozart spodziewa si uzyska do znaczn poyczk od kupca (lichwiarza?)
Heinricha Lackenbachera, ktry po jakim czasie poyczy mu 1000 florenw.
2 Puchberg przesa 10 florenw.
302. DO ONY W WIEDNIU
Frankfurt nad Menem S 28 wrzenia 1790
Najukochasze, najlepsze serce ty moje!
Wanie przyjechalimy..., to znaczy o i-ej po poudniu. Podr zaja nam 6 dni, a
moglibymy przyjecha jeszcze prdzej, gdybymy po drodze (ale tylko przez trzy noce)
troch nie odpoczywali. Tymczasem zatrzymalimy si na przedmieciu Sachsenhausen
w obery 2 i bardzo jestemy szczliwi, e w ogle dostalimy pokj. Nie wiemy
jeszcze, co dalej, czy zostaniemy razem, czy si rozdzielimy. Jeli nie znajd taszego
pokoju, a hotele bd zbyt drogie, to na pewno tutaj zostan.
Mam nadziej, e dostaa mj list z Eferding3: w drodze nie mogem wicej napisa, bo
zatrzymywalimy si rzadko i tylko po to, eby odetchn. Podr bya bardzo
przyjemna, pogod mielimy pikn. Tylko jeden dzie
535
me by adny, ale wcale z tego powodu nie ucierpielimy, poniewa mj powz (warto
go za to ucaowa!) jest doskonay.
W Ratyzbonie4 zjedlimy w poudnie wspaniay obiad, z niebiask obsug, bosk
muzyk i doskonaym winem mozelskim. W Norymberdze (miasto szkaradne!) zjedlimy niadanie. W Wlirzburgu (miasto wspaniae!) nasze dzielne odki
wzmocnilimy kaws.
Ceny wszdzie byy znone, tylko w Aschaffenburgu, dwie i p stacji std, oberysta
mia fantazj, aby nas szpetnie oszuka.
Nie mog si doczeka wiadomoci od ciebie, o twoim zdrowiu, o naszych sprawach
etc. Jestem absolutnie zdecydowany prbowa tu szczcia, ile si tylko da, ale potem z
radoci wrc do ciebie. Jake rozkoszne ycie bdziemy razem wiedli. Chciabym
tylko pracowa..., i tak pracowa, eby ju nigdy, z powodu jakich okolicznoci, nie
znale si w tak koszmarnej sytuacji.
Chciabym, aby przez pana Stadlera6 zaprosia do siebie Lackenbachera7 i
porozmawiaa z nim na ten temat. Ostatnia propozycja Stadlera bya taka, eby znale
kogo, kto zgodziby si wyoy pienidze wycznie pod yro Hoffmeistra8 - 1000

florenw gotwk, a reszt w materiaach...9. W ten sposb wszystkie dugi zostayby

zapacone, a nawet wicej, a po moim powrocie mgbym ju tylko pracowa! (...)
Adieu. Cauj 1000 razy.
Twj na zawsze
Mozart
B/D 1135
1 23 wrzenia 1790 Mozart wyruszy do Frankfurtu nad Menem na uroczystoci
koronacyjne cesarza Leopolda II. Towarzyszy mu skrzypek (i szwagier) Franz Hofer
oraz sucy. Trasa podry wioda przez Eferding koo Linzu, Ratyzbon, Norymberg,
Wiirzburg, Aschaffenburg do Frankfurtu. Mozart dysponowa wasnym powozem i
korzysta tylko ze zmienianych koni pocztowych.
2 Sachsenhausen - dzi dzielnica Frankfurtu nad Menem. Mozart zatrzyma si (noc z 28
na 29 wrzenia) w obery, dzi ju nieistniejcej, Zu den drei Rindern (Pod Trzema
Woami) przy Briickenstrasse 26, potem (noc z 29 na 30 wrzenia) w obery Zum
weissen Schwann (Pod Biaym abdziem) przy Steinweg 12.
3 Ten pierwszy list Mozarta z podry do Frankfurtu zagin, podobnie jak wszystkie
listy Konstancji.
4 W Ratyzbonie Mozart by 25 wrzenia i zatrzyma si w obery Zum weissen Lamm
(Pod Biaym Barankiem), ktrej wacicielami byli winogradnik Johann Benedikt
Cramer i jego ona Maria Theresia, z domu Gehrer.
5 Norymberga - "miasto szkaradne", Wiirzburg - "miasto wspaniae" - wyrany lad
opinii Leopolda Mozarta.
6 Klarnecista Anton Stadler - patrz: 261/20.
7 W rkopisie nazwisko zamazane i unieczytelnione, ale najpewniej chodzi tu o kupca
Heinricha Lackenbahera, jednego z wierzycieli Mozarta.
8 Franz Anton Hoffmeister (1754-1812), kompozytor i wydawca muzyczny.
9 Dwa sowa zamazane i unieczytelnione.
536
303. DO ONY W WIEDNIU
(Frankfurt nad Menem, 30 wrzenia 1790)
Najukochasze serce!
(...) W ostatnim licie prosiem, eby porozmawiaa z Porzeczkow Gb1. Byoby mi
bardzo przyjemnie, gdybym otrzyma (dla pewnoci) 2000 florenw pod yro
Hoffmeistra, ale powinna poda jaki inny powd, e na przykad mam pewien pomys,
ale e nie wiesz jaki.
Kochana, tutaj na pewno co zdziaam, ale nie tyle, ile ty i moi przyjaciele sobie
wyobraaj. To prawda, e jestem tu znany i uznany. Zreszt zobaczymy... W kadym
razie chc zaryzykowa i zrobi interes z Hoffmeistrem - wezm pienidze, ktrych nie
bd musia oddawa a tylko je odpracowa, co uczyni chtnie, z mioci do mej
kochanej oneczki2. (...) Jak mylisz, gdzie teraz mieszkam? U Bhma3 - w jego domu.
Hofer take 4. Pacimy mu bardzo niewiele - 30 florenw miesicznie. U niego te si
stoujemy. (...)
Poniewa nie wiem, czy jeste teraz w Wiedniu czy w Baden, wysyam list pod adresem
Hoferw 5.
Na sam myl, e znw wrc do ciebie, ciesz si jak dziecko. Gdyby tak kto mi
zajrza do serca, to chyba bym si zaczerwieni. Wszystko jest wok zimne i lodowate.

Ach! Gdyby tu ze mn bya, milsze byyby mi uprzejmoci, jakimi mnie obsypuj. Bez
ciebie wydaj mi si zupenie puste! Adieu., kochana.
Twj na zawsze, kochajcy z caej duszy
Mozart
B/D 1136
1 W oryginale: Ribisel Gesicht - ..twarz jak porzeczka". Chodzi o Antona Stadlera patrz:
261/20.
2 Transakcja finansowa, o ktrej tu mowa (wspomniana te w poprzednim licie),
przewidywaa, e zacignity dug Mozart bdzie spaca swoimi kompozycjami.
3 Johann Heinrich Bhm - aktor i dyrektor teatru. Mozart pozna go w Salzburgu, gdzie
Bhm przebywa ze sw trup w 1779 i 1780. We Frankfurcie Bhm mieszka w domu
zwanym Backhaus (Piekarnia) przy Kalbacher Gasse (dzi nr 10).
4 Uwaga "Hofer take" sugeruje, e poprzednio, w obery Mozart z nim nie mieszka.
5 Josepha (najstarsza siostra Konstancji) od 27 lipca 1788 bya on Franza Hofera,
ktry z Mozartem podrowa. Tego samego dnia (30 wrzenia) Konstancja z synem
Carlem Przeprowadzia si do nowego mieszkania w centrum miasta przy
Rauhensteingasse nr 970 (dzi 6) na I pitrze. To mieszkanie w tak zwanym Kleines
Kaiserhaus (may dom Kaisera) byo ostatnim mieszkaniem Mozarta w Wiedniu.
537
304. DO ONY W WIEDNIU
Frankfurt nad Menern (3 padziernika 1790)
Niedziela Najukochasza i najlepsza oneczko mojego serca!
Ju jestem pocieszony i zadowolony, po pierwsze dlatego, e od mej ukochanej
dostaem wiadomoci, za ktrymi tak bardzo tskniem, oraz dziki uspokajajcym
informacjom na temat moich spraw. I tak: postanowiem e od razu napisz adagio dla
zegara S eby par dukatw wpado do rczek mojej kochanej oneczki. Tak te
zrobiem, ale jestem niepocieszony, bo tej roboty nie cierpi i nie mog jej skoczy. Co
dzie co dopisuj i co dzie przerywam, tak bardzo mnie to nudzi! Gdyby nie fakt, e
powd jest wany, odrzucibym to zdecydowanie! Mam jednak nadziej, e powoli
jako dobrn do koca! eby to chocia by wielki zegar i eby brzmia jak organy,
nawet by mnie to bawio, ale dwiki tego mechanizmu s piszczce i nazbyt dla mnie
dziecinne.
yj zupenie z dala od ludzi, do poudnia w ogle z domu nie wychodz, tkwi w mojej
jednoizbowej dziurze i pisz. Moj jedyn rozrywk jest teatr, tam spotykam wielu
znajomych z Wiednia, z Monachium, z Manneheimu, nawet z Salzburga. (...) Ale
obawiam si, e to si ju koczy - zaczyna si robi ruch. Wszdzie mnie chc. I
chocia nie za bardzo chce mi si pokazywa, wszelako jest to konieczne. (...)
Mona ju przewidzie, e mj koncert2 bdzie mia powodzenie... Ale chciabym ju
mie go za sob i by bliej chwili, w ktrej ucauj moj ukochan!
We wtorek zesp dworski z Moguncji wystawi "na moj cze" Don Juana3.
Adieu, kochana... Pozdrw od mnie tych kilku przyjaci, ktrzy mi dobrze ycz. Dbaj
o swoje zdrowie dla mnie tak cenne i bd zawsze moj Konstancj, jak ja zawsze bd
Twoim Mozartem
Nb. Pisz czsto, choby tylko par sw.
PS. Wczoraj byem na kolacji 2 panem Schweitzerem - najbogatszym kupcem z
Frankfurtu4. (...)

Jutro pocztek uroczystoci, a za 9 dni koronacja5.

538
B/D "38
1 Chodzi o Adagio i Allegro f-moll na mechanizm zegarowy (10-594) - muzyk aobn
majc by tem muzycznym dla wystawionej w muzeum figur woskowych figury
feldmarszaka yon Laudona, zmarego 14 lipca 1790.
Utwr powsta na zamwienie hrabiego Josepha Deyma, ktry mia w Wiedniu "Gabinet
osobliwoci". Hrabia Joseph (Nepomuk Franz de Paula) Deym von Strite (1752-1804)
wystpowa (po pechowym dla siebie pojedynku) pod pseudonimem Muller. Wiedeska
galeria Miillera (tzw. "Kunstgalerie") znajdowaa si od 1780 przy Eisenplatz. Od 1791 przy Himmelpfortgasse, gdzie raz w tygodniu bya wykonywana muzyka Mozarta.
2 Koncert odby si 15 padziernika 1790.
3 5 padziernika zamiast Don Juana (Mozart wyjtkowo napisa "Don Juan", a nie "Don
Giovanni", jak naprawd zatytuowana jest jego opera) zosta wystawiony singspiel Die
Liebe in I^arrenhause Karla Dittersa von Dittersdorfa. 12 padziernika trupa Bhma
wystawia Uprowadzenie z seraju.
4 Franz Maria Schweitzer z Werony.
5 Koronacja cesarza Leopolda II odbya si 9 padziernika 1790.
305. DO ONY W WIEDNIU
(Frankfurt nad Menem, 8 padziernika 1790)
Najukochasza, najlepsza oneczko!
(...) Moesz mi ju nie pisa, bo kiedy dostaniesz ten list, ju mnie tutaj nie bdzie.
Myl, e moja akademia odbdzie si w rod lub w czwartek, a w pitek... smyk...
myk..., najlepiej bdzie std uciec! (...)
Z ca pewnoci nie zarobi tu tyle, eby po powrocie zapaci 800 lub 1000
florenw... Ale jeli sprawa z Hoffmeistrem bdzie na tyle zaawansowana, by do jej
zaatwienia tylko mnie brakowao, to bym od razu dosta 1600 z 2000 florenw (po
zapaceniu 20 procent). Mgbym wic odda 1000 i dla nas zostaoby wtedy 600.
Na adwent ogosz subskrypcj na mae koncerty kameralne (kwartety)1, a potem
wezm uczniw..., a tej sumy nie bd musia spaca, bo komponuj dla Hoffmeistra.
Wszystko wic uoy si jak najlepiej. (...)
Tutaj wszystko jest tylko na pokaz. (...) Jestem tu szanowany, podziwiany, kochany. To
na pewno, ale poza tym wiksi tu dusigrosze ni w Wiedniu.
Jeli akademia uda si jako tako, to wycznie dziki mojej renomie oraz dziki hrabinie
Hatzfeid2 i Schweitzerom3, ktrzy bardzo si mn interesuj. Ale bd szczliwy, jak
si to ju skoczy.
Pilnie pracujc i majc uczniw bdziemy w Wiedniu naprawd szczliwi i od tych
planw mogaby mnie odwie tylko dobra posada gdzie na dworze. (...) Jutro jest
koronacja. (...)
539
B/D 1139
1 Plany niezrealizowane.
2 Baronowa Sophie von Hatzfeid, po mu Coudenhoven.
3 Schweitzerowie: Franz Maria Schweitzer i jego ona Paula Maria Schweitzer (2 domu
Allesina).
306. DO ONY W WIEDNIU

(Frankfurt nad Menem, 15 padziernika 1790)

Najukochasza oneczko! Serce ty moje!
(...) Dzi o i i-ej odbya si moja akademia, ktra pod wzgldem zaszczytw i honorw
bya wspaniaa, ale od strony kasy - mizerna1. Na moje nieszczcie w tym samym
czasie byo wielkie przyjcie u ksicia i wielkie manewry oddziaw heskich, ale
waciwie przez cay czas mojego pobytu tutaj stale byy tego rodzaju przeszkody. (...)
Mimo to podobaem si tak bardzo, e daem si namwi i dam jeszcze jeden koncert w
niedziel2. A wic wyjad w poniedziaek. (...)
Zawsze twj
Mozart B/D 1140
1 Akademia Mozarta odbyta si 15 padziernika w wielkiej sali Teatru Miejskiego. W
programie: wielka symfonia Mozarta (nie wiadomo ktra, ale jedna z trzech: K-297, K3I9 lub 10-385), dwa koncerty fortepianowe (K-459 i K-537), pniej nazwane
"koronacyjnymi". piewali ponadto: Margarete Louise Schick (1713-1809) i Francesco
Ceccarelli, ktry wykona recytatyw i ari na sopran Ah questo seno deh vieni - Or che ii
cielo a me ti rende (K-374).
2 Ten niedzielny koncert nie odby si.
307. DO ONY W WIEDNIU
Mannheim1, 23 padziernika 1790
Najukochasza, najlepsza oneczko! Serce ty moje!
Jutro jedziemy do Schwetzingen2 obejrze park, a wieczorem odbdzie si premiera
Figara3. To z powodu Figara jeszcze tu jestem. Cay zespl
540
mnie prosi, ebym zosta (...) na prbie. To te jest powd, e nie mog si rozpisywa,
bo wanie odbywa si prba generalna. Pierwszy akt ju chyba si skoczy
Mam nadziej, e ju dostaa mj list (z i7-go) z Moguncji. ^ przedzie wyjazdu graem
tam przed kurfirstem, za co dostaem 15 ndznych karolinw. (...) Myl, e ju za dwa
tygodnie bd ci mg
ucaowa4. (...)
Twj wierny m
Mozart
B/D 1142
1 Mozart opuci Frankfurt 16 padziernika; rzecznym statkiem handlowym dopyn do
Moguncji, gdzie si zatrzyma w obery Arnsberg przy Schustergasse 45. 20
padziernika gra na zamku przed kurfirstem, ktrym by Friedrich Kari Joseph baron
von Erthal (1719- 1802), ostatni kurfirst i arcybiskup Moguncji. 21 padziernika Mozart
wyjecha do Mannheimu. 15 karolinw odpowiadao mniej wicej 165 florenom.
2 Miejscowo niedaleko Mannheimu z zamkiem i synnym parkiem - letnia rezydencja
elektorw Palatynatu. Mozart by tam ju latem 1763, w czasie wielkiej podry do
Parya.
3 Marmheimska premiera Wesela Figara (w wersji niemieckiej: Die Hochzeit des
Figaro) odbya si 24 padziernika 1790. Wrd wykonawcw byli m.in. Johann Georg
Gem, Friedrich Epp i Josepha Beck.
4 25 padziernika Mozart (z Hoferem) opuci Mannheim, udajc si w drog powrotn
- via Bruchsal, Cannstadt, Gppingen, Ulm, Gunzburg i Augsburg (28 padziernika),
gdzie zatrzyma si w obery Zum weissen Lamm. W dalsz drog wyruszy nazajutrz
wczesnym rankiem i tego samego dnia (29 padziernika) by ju w Monachium.

308. DO ONY W WIEDNIU

(Monachium1, przed 4 listopada 1790)
Najukochasza, najlepsza oneczko! Serce moje!
Nie wyobraasz sobie, jak przykre jest wyczekiwanie na list. Teraz trzeba czeka a do
Linzu! Cierpliwoci!
Kiedy si nie wie, jak dugo pozostanie si w jakim miejscu, trudno jest cokolwiek
planowa. Chtnie zostabym duej u starych przyjaci w Mannheimie, tutaj za
zamierzaem spdzi tylko jeden dzie, tymczasem musz tkwi do 5-go lub 6-go, bo
kurfirst2 zaprosi mnie do udziau w akademii, ktr organizuje na cze krla
Neapolu3. To oczywicie wielkie wyrnienie i wielki zaszczyt dla wiedeskiego
dworu, bo eby mnie Posucha, krl musi si uda za granic. (...) Przyszed mi
pomys, eby przyjecha tu z tob w przyszym roku, pod koniec lata. Zmieniaby
miejsce
541
kuracji. Rozrywek by ci tu nie zabrako, ani ruchu, ani wieego powietrza. Mnie
rwnie to si przyda. Ju teraz z tego si ciesz, a ze mn moi przyjaciele4.
Wybacz, e nie pisz duo, ale nie wyobraasz sobie, jak bardzo jestem tu rozrywany!
Ju musz biec do Cannabichw na prb koncertu. Adieu kochana oneczko5. (...)
Mozart
B/D 1144
1 Do Monachium Mozart przyjecha 29 padziernika, zatrzyma si w obery Zum
schwarzeo Ader (Pod Czarnym Orem) przy Kaufingergasse, znanej z poprzednich jego
pobytw w Monachium. Jej waciciel - przyjaciel Mozartw - Franz Joseph Albert ju
nie y (zmar w 1789) i ober prowadzi teraz jego syn Kari Franz Albert (1764-i8o6).
2 Kurfirst Bawarii Karol Teodor (1724-1799).
3 Krl Neapolu (i Obojga Sycylii) Ferdynand IV (1751-1825) i jego maonka Maria
Carolina (1752-1814), crka Marii Teresy, byli we Frankfurcie na uroczystociach
koronacyjnych Leopolda II (brata krlowej). Teraz, w drodze powrotnej do Wiednia,
zatrzymali si na krtko na dworze kurfirsta w Monachium. Wspomniana akademia
odbya si 4 lub 5 listopada w tzw. Sali Cesarskiej (Kaisersaal) w monachijskiej
rezydencji kurfirsta. Program konceru nie jest znany.
4 Z planw tych nic nie wyszo.
5 Mozart wyjecha z Monachium 6 listopada. Jadc pr/ez Alttting, Braunau i Linz, 10
listopada powrci do Wiednia - ju do nowego mieszkania przy Rauhensteingasse,
ktrego jeszcze nie zna.
309. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, 13 kwietnia 1791)
Najszanowniejszy przyjacielu i Bracie!
20-go tego miesica, a wic za 7 dni, dostan moje kwartalne uposaenie1. Gdyby do
tego czasu mg mi pan poyczy dwadziecia par guldenw, bybym panu, najlepszy
przyjacielu, bardzo zobowizany, a 20-go, jak tylko dostan pienidze, odzyska je pan
wraz z gorcymi podzikowaniami2. (...) Wiecznie panu zobowizany przyjaciel
Mozart
B/D 1147
1 Uposaenie z tytuu penienia funkcji nadwornego kompozytora Mozart otrzymywa w
ratach kwartalnych.
2 Na odwrocie listu Puchberg napisa: "i3-go kwietnia wysano 30 guldenw".

310. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU

(Wiede, midzy 21 a 27 kwietnia 1791)
Mam nadziej, e Orsier1 odnis klucze (...) i e poprosi w moim imieniu o
wypoyczenie na dzisiaj skrzypiec i dwch altwek. Potrzebne s na koncert a guatro u
Greinera2. Wie pan, jak bardzo mi na tym zaley. Gdyby pan mia ochot przyj dzi
na ten koncert, to ja i Greiner najuprzejmniej pana zapraszamy.
Mozart
PS. Prosz wybaczy, e nie oddaem dugu, jak obiecaem3, ale poniewa jestem
bardzo zapracowany, pienidze w moim imieniu mia z kasy odebra Stadler4. Niestety,
20-go zupenie o tym zapomnia i teraz musz czeka a 8 dni.
B/D 1149
1 Joseph Orsier (1772-i8o6), wiolonczelista orkiestry dworskiej w Wiedniu.
2 Hofrat Franz Sales von Greiner by masonem, czonkiem loy "ur wahren Eintracht";
mieszka na Nowym Targu (Neuer Markt) w Mehigrube nr 1074.
3 List 309.
4 Anion Stadler, klarnecista, przyjaciel Mozarta - patrz: 261/20
3ii. DO MAGISTRATU MIASTA WIEDNIA
(Wiede, koniec kwietnia i79i)1
Do Wielce Szanownego i Wielce Owieconego Magistratu Miasta Wiednia!
askawi Panowie!
Gdy zachorowa pan kapelmistrz Hofmann2, chciaem si zdoby na miao i prosi o
jego stanowisko, poniewa moje muzyczne zdolnoci, dziea i sztuka znane s za
granic, a moje nazwisko ma wszdzie pewne uznanie. Mam te zaszczyt od lat by
nadwornym kompozytorem w Wiedniu. Miaem tedy nadziej, e nie oka si
niegodnym tego stanowiska i e mog liczy na przychylno Wielce Owieconego
Gremium Magistratu Miejskiego. Jednake pan kapelmistrz Hofmann powrci do
zdrowia. W tej sytuacji, yczc mu z caego serca najduszego ycia, sdz, e dla
katedry i dla
543
kuracji. Rozrywek by ci tu nie zabrako, ani ruchu, ani wieego powietrza.
Mnie rwnie to si przyda. Ju teraz z tego si ciesz, a ze mn moi przyjaciele4.
Wybacz, e nie pisz duo, ale nie wyobraasz sobie, jak bardzo jestem tu rozrywany!
Ju musz biec do Cannabichw na prb koncertu. Adieu, kochana oneczko5. (...)
Mozart
B/D 1144
1 Do Monachium Mozart przyjecha 29 padziernika, zatrzyma si w obery Zum
schwarzen Adier (Pod Czarnym Orem) przy Kaufingergasse, znanej z poprzednich jego
pobytw w Monachium. Jej waciciel - przyjaciel Mozartw - Franz Joseph Albert ju
nie y (zmar w 1789) i ober prowadzi teraz jego syn Kari Franz Albert (1764-i8o6).
2 Kurfirst Bawarii Karol Teodor (1724-1799).
3 Krl Neapolu (i Obojga Sycylii) Ferdynand IV (1751-1825) i jego maonka Maria
Carolina (1752-1814), crka Marii Teresy, byli we Frankfurcie na uroczystociach
koronacyjnych Leopolda II (brata krlowej). Teraz, w drodze powrotnej do Wiednia,
zatrzymali si na krtko na dworze kurfirsta w Monachium. Wspomniana akademia

odbya si 4 lub 5 listopada w tzw. Sali Cesarskiej (Kaisersaal) w monachijskiej

rezydencji kurfirsta. Program konceru nie jest znany.
4 Z planw tych nic nie wyszo.
5 Mozart wyjecha z Monachium 6 listopada. Jadc pr/.ez Alttting, Braunau i Linz, 10
listopada powrci do Wiednia - ju do nowego mieszkania przy Rauhensteingasse,
ktrego jeszcze nie zna.
309. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, 13 kwietnia 1791)
Najszanowniejszy przyjacielu i Bracie!
20-go tego miesica, a wic za 7 dni, dostan moje kwartalne uposaenie1. Gdyby do
tego czasu mg mi pan poyczy dwadziecia par guldenw, bybym panu, najlepszy
przyjacielu, bardzo zobowizany, a 20-go, jak tylko dostan pienidze, odzyska je pan
wraz z gorcymi podzikowaniami2. (...) Wiecznie panu zobowizany przyjaciel
Mozart
B/D 1147
1 Uposaenie z tytuu penienia funkcji nadwornego kompozytora Mozart otrzymywa w
ratach kwartalnych.
2 Na odwrocie listu Puchberg napisa: "l3-go kwietnia wysano 30 guldenw".
310. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede, midzy 21 a 27 kwietnia 1791)
Mam nadziej, e Orsler1 odnis klucze (...) i e poprosi w moim imieniu o
wypoyczenie na dzisiaj skrzypiec i dwch altwek. Potrzebne s na koncert a guatro u
Greinera2. Wie pan, jak bardzo mi na tym zaley. Gdyby pan mia ochot przyj dzi
na ten koncert, to ja i Greiner najuprzejmniej pana zapraszamy.
Mozart
PS. Prosz wybaczy, e nie oddaem dugu, jak obiecaem3, ale poniewa jestem
bardzo zapracowany, pienidze w moim imieniu mia z kasy odebra Stadler4. Niestety,
20-go zupenie o tym zapomnia i teraz musz czeka a 8 dni.
B/D 1149
1 Joseph Orsler (1772-i8o6), wiolonczelista orkiestry dworskiej w Wiedniu.
2 Hofrat Franz Sales von Greiner by masonem, czonkiem loy "ur wahren Eintracht";
mieszka na Nowym Targu (Neuer Markt) w Mehigrube nr 1074.
3 List 309.
4 Anton Stadler, klarnecista, przyjaciel Mozarta - patrz: 261/20
3ii. DO MAGISTRATU MIASTA WIEDNIA
(Wiede, koniec kwietnia i79i)1
Do Wielce Szanownego i Wielce Owieconego Magistratu Miasta Wiednia!
askawi Panowie!
Gdy zachorowa pan kapelmistrz Hofmann2, chciaem si zdoby na miao i prosi o
jego stanowisko, poniewa moje muzyczne zdolnoci, dziea i sztuka znane s za
granic, a moje nazwisko ma wszdzie pewne uznanie. Mam te zaszczyt od lat by
nadwornym kompozytorem w Wiedniu. Miaem tedy nadziej, e nie oka si
niegodnym tego stanowiska i e mog liczy na przychylno Wielce Owieconego
Gremium Magistratu Miejskiego. Jednake pan kapelmistrz Hofmann powrci do
zdrowia. W tej sytuacji, yczc mu z caego serca najduszego ycia, sdz, e dla
katedry i dla
543

Panw byoby moe rzecz poyteczn, bym podeszemu wiekiem kapelmistrzowi

zosta wyznaczony jako pomoc w jego obowizkach muzycznych w katedrze, ale bez
wynagrodzenia.
Tym sposobem miabym okazj pomc temu zacnemu czowiekowi w jego
obowizkach, a take zasuy na uznanie Wielce Owieconego Magistratu skuteczn
prac, do ktrej dziki pogbionej znajomoci stylu kocielnego nadaj si moe
bardziej od innych.
Pokorny suga Wolfgang Amade Mozart c.k. nadworny kompozytor
B/D 1151
1 Petycja zostaa napisana prawdopodobnie 25 kwietnia.
3 Leopold Hofmann (1738-1793), kapelmistrz w katedrze w. Stefana w Wiedniu (z
pensj 2000 florenw rocznie).
Prob Mozarta magistrat najpierw (28 kwietnia) odrzuci, ale na nastpnym posiedzeniu
rady zaakceptowa (dekret z 9 czerwca 1791 podpisany przez burmistrza Josepha
Georga Hrla i sekretarza Johanna Hlibnera). Bya to funkcja nieodpatna, ale
gwarantujca nastpstwo po ewentualnej mierci kapelmistrza Hofmanna, ktra z uwagi
na jego podeszy wiek i cik chorob bya powszechnie spodziewana. Jednake
Hofmann, jak wiadomo, przey Mozarta o 2 lata.
312. DO ANTONA STOLLA W BADEN POD WIEDNIEM
(Wiede, koniec maja 1791)
Drogi Stoll! (Nie bd pan Schroll!)
i Chciabym wiedzie, czy by u pana Stadler2 i czy wzi moj msz3. (...) Tak? W
takim razie mam nadziej, e dzi j dostan. A jeli nie, to bardzo prosz, by mi j pan
szybko przesa - nb. ze wszystkimi instrumentami. Wkrtce j panu odel.
2 Prosz zarezerwowa dla mojej ony jaki may apartament. Potrzebne s dwa
pokoje, a nawet moe by jeden, byle by z wygdk i koniecznie na parterze.
Najbardziej odpowiadaby jej apartament, ktry zajmowa Goldhahn4 - na parterze w
domu rzenika. Prosz, niech pan od tego zacznie, moe jest jeszcze wolny. Moja ona
przyjedzie w sobot, najpniej w poniedziaek. Gdyby nie udao si mie tego
mieszkania, to inne musi by w pobliu ani, no i koniecznie na parterze. To u
miejskiego pisarza, gdzie na parterze mieszka doktor Alt5, te jest dobre. Ale najlepsze
u rzenika.
544
3 Chciabym te wiedzie, czy teatr w Baden jest ju otwarty. Prosz, by zechcia pan
jak najszybciej odpowiedzie na te trzy punkty.
Mozart
i,..-/ pS. To najgupszy list, jaki napisaem w yciu, ale dla pana innego nie trzeba.
B/D H53
1 Anton Stoll (1747-1805), nauczyciel i chrmistrz kocioa farnego w Baden pod
Wiedniem. Mozart pozna go i si z nim zaprzyjani podczas poprzedniego pobytu
Konstancji w Baden. Dla niego skomponowa synny motet Ave verum corpus (K-6i8).
Stoll posiada wiele autografw (partytur i gosw) muzyki religijnej Mozarta, m.in.
partytury dwch mszy (K-194
i K-337) i offertorium Venite popali (K-26o).
Schroll - to dla rymu, chocia niektrzy komentatorzy prbowali to sowo odczytywa
jako

5c/;ro//(="cham", "kiep").
2 Anton Stadler, klarnecista, przyjaciel Mozarta - patrz: 261/20.
3 W tym miejscu w rkopisie jest incypit Mszy C-dur (K-3I7), zwanej "Koronacyjn",
poniewa bya wykonana (pod kierunkiem Salieriego) na uroczystociach
koronacyjnych Leopolda II we Frankfurcie w 1790 i w Pradze w 1791, a take na
uroczystociach koronacyjnych Franciszka II w 1792 ponownie we Frankfurcie. Mozart
zamierza j wykona w katedrze Sw. Stefana (w zwizku z uzyskan nominacj na
asystenta i pomocnika kapelmistrza Leopolda Hofmanna). W Baden msz wykonano 13
czerwca 1790, natomiast w katedrze w. Stefana w Wiedniu do jej wykonania nie
doszo (patrz: Kari Pfannhauser Mozart Kronungsmesse, w:
cMitteilungen der Internationalen Stiftung Mozarteum II, Salzburg 1963, str. 3-ii).
Stoll wywiza si z zadania i znalaz odpowiednie mieszkanie dla Konstancji (ktra do
Baden przyjechaa w sobot 4 czerwca 1791), cho nie "u rzenika", lecz w domu Zum
Blumenstock przy Renngasse nr 29 (dzi: nr 4), u miejskiego syndyka Johanna Georga
Grundgeyera.
4 Po raz pierwszy pojawia si tu nazwisko Josepha Odiio Goldhahna, ktre w listach
Mozarta zostao starannie (przez Konstancj lub jej drugiego ma, Nissena)
unieczytelnione. Goldhahn (jako wiadek) podpisa inwentarz dobytku Mozarta
pozostawionego po jego mierci. Posta ta jest zwizana z niezbyt jasnymi transakcjami
finansowymi Mozarta w latach 1790 i 1791.
5 Doktor Alt - posta niezidentyfikowana.
313. DO ONY W BADEN
(Wiede, 5 czerwca 1791)
Ma tres chere Eponse!
(,..)W rod pofrun do ciebie w towarzystwie Schwingenschuhw. Dzisiejszej nocy
bd spal u LeutgebaS bo odprawiem Leonor2. (...)
Twj na wieki m
Mozart
35 - Mozart
545
Nagwek po francusku ("Moja bardzo droga ono!"), dalszy cig po niemiecku.
1 Waltomista oraz producent i handlarz serw Joseph Leutgeb by przed laty czonkiem
kapeli arcybiskupiej w Salzburgu. Mozart skomponowa dla niego koncerty na rg.
Leutgeb od kilku lat mieszka w Wiedniu.
2 Leonora, zwana Lori, byta suc Mozarta.
314. DO ONY W BADEN
(Wiede, 6 czerwca
Ma tres chere Epouse!
Pisz ten list w pokoiku, w ogrodzie Leutgeba1, gdzie tej nocy spaem wybornie. Mam
nadziej, e moja oneczka spdzia t noc rwnie dobrze. Nastpn noc te tu bd, bo
odprawiem Leonor2 i teraz w domu musiabym by sam, co nie jest przyjemne.
Czekam niecierpliwie na twj list, z ktrego bym si dowiedzia, jak spdzia
wczorajszy dzie. A dr na myl o kpieli u Antoniego3, boj si, eby wychodzc
nie przewrcia si na schodach i cay czas jestem midzy nadziej a obaw..., sytuacja

wielce nieprzyjemna! Gdyby nie bya gruba4, to bym si tak nie ba! Porzumy jednak
te smtne myli. Niebo bdzie z pewnoci czuwao nad moj kochan Stanzi-Marini5.
Madame Schwingenschuh 6 prosia, ebym dla niej i dla jej ma postara si o lo w
Theater auf der Wiede, gdzie wanie daj pit cz Antona7. Jestem bardzo rad, e
mog si im przysuy. Bd te mia przyjemno obejrzenia opery razem z nimi8.
W tym momencie9 dostaem twj kochany list, z ktrego dowiaduj si z
przyjemnoci, e jeste zdrowa i masz si dobrze.
Madame Leutgeb wizaa mi dzi krawat, ale jak? Boe! Mogem jej mwi: "Ona to
robi tak!" Nic to nie dao.
Ciesz si, e ci dopisuje apetyt, ale kto duo je, ten musi te duo sr...? Nie! Chciaem
powiedzie - duo s...pacerowa. Wolabym jednak, eby dugich spacerw beze mnie
nie odbywaa. Zrb, jak ci radz, a radz ci z gbi serca.
Adieu, kochana, jedyna! Zap w locie tych 2999 i p causa, ktre ju pofruny do
ciebie. Musisz je zapa.
Powiem ci jeszcze co na ucho..., a teraz ty... Otwieramy dzibki..., zamykamy dzibki.
W kocu rozmawiamy o Plumpi Strumpi10, a przez cay czas moesz sobie myle, co
chcesz i to jest bardzo wygodne.
Adieu. 1000 najczulszych causw.
Twj na wieki
Mozart
6-go czerwca 1791.
546
B/D ii57
1 Nagwek po francusku ("Moja bardzo droga ono").
2 Joseph Leutgeb - patrz 313/1.
3 Leonora (Lori) - suca.
4 Kpielisko - Antonsbad (ania Antoniego) przy Renngasse w pobliu mieszkania
Konstancji.
5 Konstancja bya w smym miesicu ciy. 26 lipca urodzi szste dziecko, a drugie,
ktre
nie umrze w niemowlctwie - chopca Franza Xavera.
6 Stanzi-Marini - pieszczotliwe zdrobnienie od Konstancja.
7 Anna von Schwingenschuh - ona urzdnika dworu w Wiedniu.
8 6 czerwca Mozart by z pastwem von Schwingenschuh we Freihaustheater na
przedstawieniu opery (dalszym cigu operowego "serialu") Der dumnie Gdrtner aus dem
Geburge oder Die zween Amon. Ta cz nosia tytu: Anton bei Hofe oder das
Namensfest.
9 Od pocztku do tego miejsca list jest po francusku (jeden z bardzo nielicznych
zachowanych listw Mozarta po francusku) - dalej po niemiecku.
10 Franziska - druga ona waltornisty Josepha Leutgeba. n Plumpi Strumpi - majce si
narodzi malestwo.
315. DO ONY W BADEN
Wiede, 7 czerwca 1791 (...)
Najukochasza, najlepsza oneczko!
(...) Jutro o 5-ej wyruszamy w trzy wozy1... I mam nadziej, e midzy 9-t a lO-t ju
bd ci trzyma w swoich ramionach i e dostan to, na co kochajcy m zawsze moe
liczy.

Szkoda tylko, e nie mog zabra ze sob fortepianu ani ptaka. Dlatego
wol podrowa sam.
Wczoraj w poudnie byem z Sussmayrem2 na obiedzie Pod Wgiersk Koron3. (...)
Dzisiaj - jak wiesz - bd na obiedzie u Schikanedera4, ty te jeste
zaproszona. (...)
Adieu, skarbeczku... Nie umiem powiedzie, jak bardzo si ciesz na
jutrzejszy dzie!
Twj na zawsze
Mozart
B/D 1159
1 Midzy Wiedniem a Baden byo ju wtedy regularne poczenie komunikacyjne
zaprzgami
konnymi.
2 Franz Xaver Slissmayr (1766-1803), kompozytor, ucze i przyjaciel Mozarta,
towarzysz
547
1 swiaaeK ostatnich dni kompozytora; ukoczy bd uzupeni niektre z jego ostatnich
dzie m.in. La clemema di Tito (K-62i) i Requiem (K-626).
3 Restauracja ur ungarischen Krne na Himmelpfortgasse, w ktrej pniej (w latach
20-ych XIX wieku) spotyka si z przyjacimi Franz Schubert.
4 Emanuel Schikaneder (1751-1812), aktor, piewak, librecista, impresario i dyrektor
teatru Aufder Wiede, przyjaciel Mozarta, inspirator i librecista Czarodziejskiego fletu
(K-620)
316. DO ONY W BADEN
(Wiede, ii czerwca 1791)
Ma tres chere Epouse!
Krzycz razem ze mn przeciw zemu losowi! Mademoiselle Kirchgassnerl nie bdzie
miaa swej akademii w poniedziaek! A mogem ci mie przez ca niedziel. Przyjad
na pewno w rod2.
(...) Z nudw napisaem dzi ari do mojej opery3. (...) Adieu, kochana! Na obiad id
dzi do Puchberga.
Cauj ci 1000 razy i w myli powtarzam razem z tob: "Nagrod byy mu tylko
rozpacz i mier!"4
Twj zawsze kochajcy m W. A. Mozart
eby Cari by grzeczny!5 ^ Ucauj go ode mnie.
Jeli masz zaparcia, to we elektuarium, ale tylko wtedy. Uwaaj na chody poranne i
wieczorne.
B/D 1160
1 Maria Anna Antonia (Mariann) Kirchgassner (1769-1808), niewidoma wirtuozka gry
na harmonice szklanej (instrumencie skonstruowanym przez Beniamina Franklina).
Mozart napisa dla niej Kwintet na harmonik szklan, flet, obj, altwk i wiolonczel
(K-6i7) oraz Adagio C-dur na harmonik szklan (K-356). Koncert Marianny
Kirchgassner odby si dopiero 19 sierpnia w Kartnertortheater (wykonany by Kwintet K-6i7).
2 Do tego miejsca list jest po francusku - dalej po niemiecku. Do Baden Mozart wrci
13 czerwca.
3 Chodzi o duet Allesfiihit der Liebe Freuden (nr 13 z Czarodziejskiego fletu).

4 Cytat (w tonie artobliwym) z Czarodziejskiego fletu - nr 11 z II aktu: "Tod und

Verzweiflung war sein Lohn".
5 Cari Thomas - syn Mozarta.
548
317. DO ONY W BADEN
(Wiede, 12 czerwca 1791)
Najukochasza, najlepsza oneczko!
Dlaczego wczoraj wieczorem nie dostaem listu? Czy dlatego, ebym si martwi z
powodu kpieli? To i jeszcze inne rzeczy zepsuy mi cay dzie.
Przed poudniem byem u Iksa1, ktry da mi sowo honoru, e przyjdzie midzy i2- a
i-sz i wszystko zaatwi. Dlatego czekaem na niego i nie mogem pj do Puchberga
na obiad. Mino jednak wp do 3-ej, a jego wci nie byo. Napisaem licik i przez
suc posaem do jego ojca, sam za poszedem do restauracji Pod Wgiersk Koron,
poniewa gdzie indziej ju byo za pno. Ale nawet tam jadem sam, bo wszyscy
gocie ju wyszli.
Niepokj o ciebie oraz zawd, jaki mi zrobi Iks, sprawiy, e nietrudno sobie
wyobrazi, w jakim nastroju spoywaem obiad. eby mnie chocia kto pocieszy,
jaka ywa istota. Niedobrze jest by samotnym, kiedy si ma zmartwienie.
O 3-ej byem znw w domu. Suca jeszcze nie wrcia, a ja czekaem i czekaem.
Przysza o wp do 7-ej z listem.
Czekanie jest zawsze niemie, ale jeszcze przykrzejsze jest, kiedy jego wynik okazuje
si nie taki, jakiego si spodziewalimy. Byo tam wiele przeprosin, zapewnie, e o
mnie nie zapomnia i e sowa na pewno dotrzyma.
eby odetchn, poszedem zobaczy now oper Fagocista2 - histori Kacpra, wok
ktrej jest teraz wiele haasu. Ale to nic nie warte. (...)
Wieczorem znw byem na kolacji Pod Wgiersk Koron, po prostu nie chciaem by
sam. Miaem przynajmniej okazj porozmawia. Potem od razu poszedem spa, ale o 5ej rano ponownie byem na nogach. Szybko si ubraem i poszedem do
Montecuculego3, ktrego zastaem, a potem do Iksa, ktrego nie zastaem. (...)
Jutro jad do ciebie... eby cho moje sprawy byy zaatwione! A kto go przypilnuje,
jeli nie ja? A jeli go nie pilnowa, to robi si zaraz oziby. Chodziem do niego rano,
bo inaczej nawet by tego nie zrobi. (...)
Ju 11-a, a duej nie mog czeka. Adieu, kochana oneczko. Kochaj mnie, jak ja ci
kocham!
Cauj ci (w mylach) 2000 razy Twj na zawsze
Mozart (...)
B/D 1161
' Tu i poniej nazwisko zamazane i unieczytelnione, ale z ca pewnoci chodzi o
Goldhahna (patrz: 312/4), od ktrego Mozart zamierza zapewne poyczy wiksz
sum pienidzy.
549
mgspiel Kaspar der Fagottist oder die Zauberzither ("Kacper fagocista czyli
Czarodziejska cytra") do libretta Joachima Perineta z muzyk Wenzia Miillera (17671835); premiera 8 czerwca 1791. Analogie z Czarodziejskim fletem s oczywiste.

3 Margrabia Ludwig Franz Montecuculi - kawaler maltaski; jako amator niele gra na
oboju. Prawdopodobnie by uczniem Mozarta. Znajdowa si na licie jego
subskrybentw w roku 1784.
318. DO ONY W BADEN
(Wiede, w czerwcu i79i)1
Iks2 wyjecha przed chwil do Baden. Jest 9-ta wieczorem. Siedziaem z nim 3 godziny.
Myl, e tym razem dotrzyma sowa. Obieca, e si z tob zobaczy - przyjmij go
dobrze.
Poza tym prosz ci bardzo powanie - nie chod do kasyna:
1 - z powodu "towarzystwa" - rozumiesz dlaczego,
2 - nie moesz przecie taczy. A patrze? Bdzie duo zabawniej, jak si pojawi
may czowieczek3. (...)
Prawdziwy list bdzie jutro. Adieu. (...)
Twj na zawsze
Mozart
Pozdrw ode mnie twojego bazna *.
B/D 1163
1 List bez daty, ale musia by napisany bezporednio po poprzednim, by moe nawet
tego samego dnia - 12 czerwca.
2 Nazwisko unieczytelnione - zapewne chodzi o Goldhahna.
3 Jak si urodzi dziecko.
4 Mozart mia na myli Sussmayra (patrz: 315/2), ktry w Baden dotrzymywa
Konstancji towarzystwa.
319. DO MICHAELA PUCHBERGA W WIEDNIU
(Wiede 25 czerwca 1791)
Najdroszy, najlepszy przyjacielu! Najczcigodniejszy Bracie!
Z powodu rnych zaj nie mogem dzi porozmawia z panem bezporednio. Mam
prob. ona mi napisaa, e chc od niej (chocia nie W formie pretensji) za
mieszkanie, jedzenie i kuracj, i w zwizku z tym prosi,
550
ebym ]e) posa troch pienidzy. Liczyem na to, ze za wszystko zapac na kocu, tu
przed wyjazdem, no i teraz jestem w wielkim kopocie. Nie chciabym narazi ony na
nieprzyjemnoci, a sam w tej chwili nie mog si cakowicie pozbawi pienidzy. Tote
gdyby pan, najlepszy Bracie, zechcia mi pomc, abym mg jej co posa
niezwocznie, bybym panu bardzo zobowizany. To kwestia kilku dni, bo niebawem, w
moim imieniu, dostanie pan 2000 florenw S z ktrych natychmiast potrci pan sobie
dug2.
Zawsze paski
Mozart
B/D n66
1 Mozart spodziewa si uzyska 2000 florenw poyczki - najpewniej od Goldhahna.
2 Na odwrocie Puchberg zanotowa: "Tego samego dnia wysiano 25 florenw".
320. DO RAJMUNDA WETZLARA (?) (WACIWIE: DO MICHAELA
PUCHBERGA)1
(Wiede, latem 1791)
Drogi przyjacielu!

(...) Poniewa prosi pan o szczegy, podam je, ale pod warunkiem, e nie dowie si o
tym pan Deyerkauf2, skoro sam pan uwaa, e te informacje mogyby go urazi. Tym
bardziej, e (jako swojego przyjaciela) zna go pan lepiej ode mnie.
Oglna suma za te utwory wynosi 120 dukatw, czyli 540 florenw. Myl, e jeli
zrezygnuj z dwch trzecich, to i tak bdzie to do przyjcia. Dostabym wtedy 180
florenw. (...)
Na zawsze paski
Mozart
B/D 1168
1 Chocia list jest zaadresowany pomykowo (?) do barona Wetzlara (patrz: 217/7), w
istocie by przeznaczony dla Puchberga. List jest bez daty, ale zosta najpewniej
napisany bezporednio PO poprzednim licie do Puchberga i naleaoby go datowa na
26 czerwca 1791.
2 Franz Deyerkauf - handlarz dzieami sztuki i muzykaliami dziaajcy w Grazu, mason,
przyjaciel Puchberga. 15 maja 1792, w swoim ogrodzie w Grazu (dzi: przy
Schubertstrasse 35) wystawi Mozartowi pomnik - rodzaj kapliczki z popiersiem
kompozytora: pierwszy pomnik Mozarta.
Mozart proponowa mu sprzeda swoich utworw za jedn trzeci ceny.
55'
321. DO ONY W BADEN
(Wiede, 25 czerwca 1791)
Ma tres chere Epouse!
(...) Zrobiem dzi kawa Leutgebowi1. Poszedem do Rechberga2, ktrego ona od razu
posaa crk na gr, eby zawiadomi Leutgeba, e czeka na niego dobry znajomy z
Rzymu, szukajcy go bezskutecznie po caym miecie Leutgeb poprosi, eby chwil
zaczeka i w tym czasie wystroi si jak na wesele, woy najlepsze ubranie i galow
peruk! Moesz sobie wyobrazi jakemy si umiali. (...)
Gdzie spaem? Oczywicie w domu, i bardzo dobrze, z tym tylko, ze towarzystwa
dzielnie dotrzymyway mi myszy, 2 ktrymi ja dzielnie dyskutowaem. Wstaem przed
5-. (...)
Jutro ze wiec w rku wezm udzia w procesji w Josephstadcie 3. (...)
Twj Mozart
PS. Dlaczego mi nie przysaa duego listu od Carla? Oto list do niego! I niech mi
odpisze!4
apaj, chwytaj! Causy, causki, bzzz..., lec..., frun..., do ciebie! Jeszcze jeden..., ktry
drepce na kocu... (...) Adieu.
B/D 1170
1 Leutgeb (patrz: 313/1) by przedmiotem czstych artw i kawaw ze strony Mozarta.
2 Rodzin von Rechberg-Rothenloeven Leopold i Wolfgang poznali w roku 1784 w
Waging. Skadaa si z nastpujcych osb: hrabia Alois von Rechberg, Anton von
Rechberg; Maximilian Emanuel von Rechberg; jego ona Walburga, z domu baronowa
von und zu Zandizelli; ich syn - baron (pniej hrabia) Johann Nepomuk von Rechberg.
3 Procesja w oktaw Boego Ciaa (26 czerwca) w Josephstadcie (przedmiecie
Wiednia) w kociele pijarw. Mozart zamierza odda syna Carla na wychowanie i
nauk do pijarw.
4 Listy od Carla i do Carla zaginy.
322. DO ONY W BADEN

(Wiede, koniec czerwca lub pocztek lipca 1791)

Najukochasza oneczko!
Dopiero wrciem! Byem ju u Puchberga i u Montecuculego, ktrego jednak nie
zastaem. Pjd jeszcze o wp do ic-ej.
552
Pjd teraz do Iksa'. rowmnas )uz mie w r^u usi wa 1111111^ uu Montecuculego.
Poniewa, jak przypuszczam, bd musia pozosta w Wiedniu do niedzieli3, przylij
mi, prosz, letnie ubrania - biae i brzowe, spodnie te. Kp si co drugi dzie i tylko
przez godzin. A jeli chcesz, ebym by zupenie spokojny, to najlepiej wcale si nie
kp, do czasu a bd
z tob. Adieu. Cauj ci 1000 razy.
Twj na zawsze
Mozart
B/D 1172
1 Ludwig Franz Montecuculi - patrz: 317/3
2 Sowo zamazane, zapewne nazwisko Goldhahna - patrz: 312/4.
3 Do 3 lipca 1791.
323. DO ONY W BADEN
(Wiede, 2 lipca 1791)
Ma tres chere Epouse!
(...) Powiedz, prosz, temu niedodze Sussmayrowi, eby mi przysa partytur - cay I
akt, od intrady po fina, bo chc go zinstrumentowa1. Najlepiej, eby tych kartek
poszuka jeszcze dzi, aby jutro mogy wyjecha
pierwszym kursem i ebym je dosta w poudnie.
Byo tu kilku Anglikw, ktrzy nie chcieli wyjecha z Wiednia, zanim
mnie nie poznaj2. (...)
Tskni za listem od ciebie. Ju wp do i-ej, a nic nie przyszo. Poczekam jeszcze
chwil i kocz. Nic nie ma! Musz wic koczy! Adieu, najukochasza, najlepsza
oneczko! Dbaj o swe zdrowie, bo kiedy go brak, wszystko dla mnie traci swj sens, a
kiedy si masz dobrze, wszystko mnie cieszy... (...)
Adieu. 1000 causw dla ciebie i 1000 dla Lacci Bacci3.
Zawsze twj
Mozart
B/D 1173
1 Chodzi o partytur I aktu opery Die Zauber flot.
2 W Wiedniu przebywali Anglicy, prbujcy namwi Mozarta (i Jzefa Haydna) do
wyjazdu do Londynu. By wrd nich skrzypek i imresario Johann Peter Salomon (17451815).
3 Lacci Bacci - wymylony przez Mozarta przydomek Slissmayra.
553
324. DO ONY W BADEN
(Wiede, 3 lipca
Najukochasza oneczko! Najlepsze serduszko!
Dostaem wanie list od ciebie i od Montecuculego, i dowiaduje z radoci, e
czujesz si dobrze. Czy mogem przypuci, e wemiesz dwie kpiele? I to jedn po
drugiej? Poczekaj no, jak tylko wrc i ci zpipi

Dziki za finale i za ubrania2. Ale nie pojmuj, dlaczego nie doczya' adnego listu?
Przeszukaem wszystkie kieszenie, nawet w spodniach, i nic A moe list sobie spaceruje
w kieszeni u listonoszki?
W kadym razie ciesz si, e moja kochana oneczka ma si dobrze, mam nadziej, e
moich rad posuchaa... Bybym bardziej spokojny.
Co do mojego zdrowia, to mam si bardzo dobrze. Mam poza tym nadziej, e moje
sprawy uo si dobrze, tak dobrze, jak tylko moliwe. Ale nie zaznam spokoju, dopki
si to nie skoczy3. Spodziewam si tego
wkrtce. (...) Mam te nadziej, e dostan dzi cz partytury, o ktr prosiem 4.
Z listu Slissmayra (po acinie)s dowiaduj si, e w ogle nie pijecie wina. Wcale mi si
to nie podoba. Zapytaj gospodarza. Na pewno si ucieszy, jak bdzie mg ci
poczstowa na moje konto. Ma dobre i zdrowe wino, a przy tym wcale niedrogie.
Woda jest bardzo zdradliwa. (...)
Dzi obiad u Puchberga. Adieu, skarbeczku..., moja kochana Stanzi-Marini...
Ju musz koczy..., wybia i-a, a wiesz, e u Puchberga jada si wczenie. Adieu.
Twj na zawsze
Mozart
(...)
Ucauj ode mnie Carla6. (...)
B/D 1176
1 Montecuculi - patrz: 31713.
2 Fina I aktu Die Zauberfiote i dwa letnie ubrania - patrz: list 322.
3 Dopki nie nastpi rozwizanie.
4 I akt Die Zauberfiote.
5 List ten zagin.
6 Cari Thomas - syn Mozarta.
554
325. DO ONY W BADEN
(Wiede, 4 lipca 1791)
Najukochasza oneczko!
/ .) Ju wp do 2-ej, a ja jeszcze nie jadem. Chciaem ci wysa wicej, ".^czasem tylko
3 floreny... Wicej dostaniesz jutro w poudnie. Bd sol? w dobrym humorze.
Wszystko si chyba dobrze skoczy.
Caluj ci 1000 razy. Nie jestem ju godny. Adieu.
Na zawsze twj
Mozart Czekalem a do tej chwili, majc nadziej, e uda mi si wysa ci wicej!
B/D H77

326. DO ONY W BADEN

(Wiede, 5 lipca 1791) Najukochasza, najlepsza oneczko!
Oto 25 florenw. Zapa najpilniejsze rachunki, a jak przyjad zapacimy reszt. Niech
mi Sussmayr przyle nr 4 i nr 51... i niech mnie pocauje w d...! Biegn do Wetzlara2, bo
inaczej go nie zastan. Adieu. Cauj ci 1000 razy
Na zawsze twj Mozart
(...)

PS. Na pewno si umiaa po otrzymaniu 3 florenw, ale pomylaem, ze lepsze to ni

nic! Bd zdrowa, skarbeczku, i na zawsze pozosta moj Stanzi-Marini.
B/D 1179
I akt Die Zauberfiote - chodzi o ari Krlowej Nocy O zittre nicht, mein lieber Sohn w
4) oraz o kwintet Hm! hm! hm! (nr 5).
Hankier Rajmund Wetzlar von Plankenstern (1752-1810) - patrz: 217/7.
555
327. DO ONY W BADEN
Najukochasza, najlepsza oneczko!
(Wiede, 5 lipca 1791)
Prosz nie bd smutna! Mam nadziej, e ju dostaa pienidze. Dla twojej stopy
lepiej bdzie, jak jeszcze w Baden zostaniesz, bo atwiej ci tam wychodzi. Myl, e
ci ucauj w sobot1, a moe nawet wczeniej. Gdy tylko moja sprawa bdzie
zaatwiona, natychmiast do ciebie przyjad i rzuc ci si w ramiona. Tego potrzebuj
najbardziej. (...)
Krtko mwic, poza tob niczego mi tutaj nie brak. (...) Ach, gdyby moje sprawy ju
byy zaatwione!2 Mgbym ci wtedy na dobre sprowadzi, chocia bardzo chtnie
spdzibym z tob jeszcze kilka adnych dni w Baden. (...)
Dzi Pod Wgiersk Koron spotkaem angielskiego lorda3, sztywnego i pospnego wci czeka na ... Snai!
(...) Skarbeczku mj. Napisz, czego ci trzeba, byle szybko, a z radoci uczyni
wszystko, eby tylko moj Stanzi-Marini ukontentowa.
Twj na zawsze Mozart
B/D 1180
1 W sobot 9 lipca 1791.
2 Sprawy finansowe - zabiegi Mozarta (w szczegach niezbyt jasne) o du poyczk u
Goldhahna i Wetzlara.
3 Angielski lord - najpewniej Peter Salomon (1745-1815), ktry przyjecha do Wiednia
z zamiarem zaangaowania Mozarta i Haydna w Londynie - patrz: 323/2.
328. DO ONY W BADEN
(Wiede, 6 lipca 1791)
Najukochasza, najlepsza oneczko!
(...) Dzi Blanchard wzniesie si w powietrze albo ju po raz trzeci zawiedzie
wiedeczykw!. Ta caa historia z Blanchardem wcale mi nie jest na rk, bo mi
przeszkadza w sfinalizowaniu interesw.
Iks2 obieca przyj dzisiaj do mnie, ale... nie przyszed. Moe przyjdzie, jak skoczy
si ta caa zabawa? Poczekam do 2-ej, potem co przekn i pjd go szuka we
wszystkich moliwych miejscach. Oj, takie ycie wcale nie jest przyjemne!
Cierpliwoci! Na pewno wszystko si jako uoy... i wtedy dopiero odetchn w twoich
ramionach! (...)
556
Najbardziej si ciesz, kiedy jeste zadowolona i wesoa, i kiedy wiem ' z ca
pewnoci, e niczego ci nie brak. Cay mj trud i znj staje si wtedy nawet przyjemny

i drogi. Najgorsza i najbardziej nieprzyjemna sytuacja, W jakiej mgbym si znale

wydaje mi si bahostk, jeli tylko ty jeste
zadowolona i wesoa.
Tymczasem wszystkiego dobrego - korzystaj ze swojego bazna stoowego3, ale myl o
mnie, mw o mnie i kochaj mnie zawsze tak, jak ja zawsze bd kocha moj StanziMarini i jej...
stu!... knaller..., paller..., sznip..., sznap..., sznur..., sznepperl..., snai!4
/
Mozart
PS. Koniecznie spoliczkuj Sussmayra i powiedz, e chciaa zabi much, ktra usiada
mu na policzku! Adieu,
y Uwaga! Chwytaj! Bz... 3 causy...
sodziutkie jak cukier... ju... pofruny! '
roda, Wiede 6 lipca 1791.
B/D 1182
' Francois Blanchard (1753-1809), synny aeronauta, ktry pod koniec XVIII wieku w
wielu krajach Europy demonstrowa swj balon i prbowa wraz z on (MarieMadeleine Sophie Armant) wznie si na nim w powietrze. 6 lipca 1791 roku, na
wiedeskim Praterze powioda mu si prba lotu balonem na oczach tysicy
wiedeczykw. Dwie poprzednie prby (9 marca i 29 maja 1791) byy nieudane
2 Nazwisko unieczytelnione, najpewniej Goldhahn - patrz: 312/4.
3 "Bazen stoowy" - wesoy wspbiesiadnik Konstancji, ktrym by Franz Xaver
Sussmayr - patrz: 315/2.
4 Sowa zapewne bez adnego sensu, chocia niektrzy egzegeci trudzili si, aby je
rozszyfrowa.
329. DO ONY W BADEN
(Wiede, 7 lipca 1791)
^Najukochasza, najlepsza oneczko!
Daruj, e tym razem dostaniesz tylko jeden list, ale absolutnie musz zapa niejakiego
Iksa1 i nie pozwoli mu si wymkn. Czyham na niego codziennie od 7-ej rano. (...)
Nie ogldaem startu balonu2..., po pierwsze dlatego, e atwo mog sobie wyobrazi,
jak to jest, a po drugie - poniewa mylaem, e i tym razem (po raz trzeci) mu si nie
uda. Tymczasem wrd wiedeczykw prawdziwa euforia! Jak dotd go wymiewali,
tak teraz chwal! (...)
W tej chwili pragn tylko jednego - zakoczy moje interesy i jak najszybciej by z
tob. Nie wyobraasz sobie, jak bardzo ostatnio czas mi si
557
duy bez ciebie! Nie potrafi opisa tego uczucia..., tej pustki, ktra mnie ogarnia..., tej
jakiej niezaspokojonej i nieustajcej tsknoty, kadego dnia coraz wikszej.
Gdy sobie pomyl o naszych radosnych, dziecico szczliwych dniach jakie
spdzilimy w Baden, i o tych smutnych ponurych dniach tutaj, to nawet nie cieszy mnie
praca. Przyzwyczaiem si bowiem przerywa j od czasu do czasu, aby zamieni z tob
kilka sw i pogawdzi. A teraz nie jest to moliwe...
Kiedy siadam do fortepianu, eby zapiewa co z mojej opery, to zaraz musz przerwa
- zbyt wielkie to robi na mnie wraenie. Basta! Jak sprawa bdzie zaatwiona, to o tej
samej godzinie ju mnie tu nie bdzie. (...) Adieu... kochana oneczko. (...)
Twj na zawsze
Mozart

B/D 1184
1 Zapewne Goldhahn
- patrz: 312/4. 2 Balon aeronauty Francois Blancharda - patrz: 328/1.
330. DO ONY W BADEN
(Wiede, 9 lipca 1791)
Najukochasza, najlepsza oneczko!
(...) Bardzo mnie zmartwia ostatnim listem. Mao brakowao a bybym do ciebie od
razu pojecha, zostawiajc tu niezaatwione sprawy. Ale co by to dao? Po prostu i tak
musiabym zaraz wraca i zamiast wytchnienia i przyjemnoci, miabym tylko
strapienie.
Przecie za kilka dni ta cala historia musi si skoczy1. Z 2 przyrzek mi to powanie i
uroczycie! A wtedy przyjad do ciebie natychmiast. Chyba eby wolaa inaczej, na
przykad, e wyl pienidze, ty wszystko zapacisz i wrcisz do domu. To mi te
odpowiada! Ale myl, e teraz w Baden musi by wyjtkowo piknie, a ze wzgldu na
mono cudownych spacerw jest to miejsce szczeglnie przyjemne. Chocia sama
czujesz to z pewnoci lepiej ni inni. Jeli wic uwaasz, e powietrze i ruch dobrze ci
zrobi, to zosta jeszcze, a ja po ciebie przyjad i nawet - jeli zechcesz - par dni z tob
pobd. (...)
Wszystkiego dobrego, kochana Stanzi-Marini! Cauj ci milion razy.
Twj na zawsze
Mozart
Wiede, 9 lipca 1791.
(...)
558
B/D 1187
1 "Ta caa historia" to niezbyt jasne interesy finansowe, a mwic cilej: zabiegi
Mozarta
o uzyskanie duej poyczki.
2 "Z" to najprawdopodobniej bankier Rajmund Wetzlar von Plankenstern (1752-i8io),
przyjaciel Mozarta, jeden z jego wierzycieli, ojciec chrzestny Carla Thomasa - patrz:
217/7.
331. DO ANTONA STOLLA W BADEN
(Wiede, 12 lipca 1791)
Kochany Stoll! Najlepszy Knoll! Najgrubszy Schroll! (...)1
Mam prob. Niech pan bdzie tak dobry i wyle mi natychmiast - pierwszym
jutrzejszym kursem - moj msz w B-dur2 (ktr wykonalimy w ubieg niedziel)
oraz gradua w B-dur Michaa Haydna Pax vobis, ktry te wykonalimy3. Nie idzie o
partytur, ale o gosy... Prosz mnie tutaj, ebym j poprowadzi w kociele4. Ale niech
pan nie myli, e to wybieg, e chc j panu zabra. Gdybym nie uwaa, e u pana jest
bezpieczna, nigdy bym jej panu nie dal. To dla mnie wielka przyjemno, kiedy mog
wywiadczy panu przysug.
Bardzo na pana licz, bo daem sowo.
Mozart Wiede, 12 lipca 1791.
B/D 1188
1 Anton Stoll - patrz: 312/1. Nagwek jest nieprzetumaczaln rymowank dla miechu:

"Liebster Stoll! Bester Knoll! Grosster Schroll! -Bist SternYoll! Gelt das Moll! Thut dir
Wohl?"
2 Chodzi o Msz B-dur (K-275) wykonan w kociele farnym w Baden 10 lipca 1791.
3 Identyfikacja graduau Michaa Haydna (autora okoo 170 gradualw) nie jest jak
dotychczas moliwa.
4 Prawdopodobnie Mozart zamierza j wykona w kociele pijarw w Wiedniu (przy
dzisiejszym placu Jodoka Finka).
559
332. DO ONY W BADEN
(Wiede, 7 i 8 padziernika 1791) Pitek o wpoi do n-ej w nocy
Najukochasza, najlepsza onecko!
Wanie wrciem z opery1. Sala bya nabita jeszcze bardziej ni poprzednio. Duet
Mann und Weib2 itd., scen z dzwoneczkami3 z I aktu - jak zwykle - bisowano.
Podobnie tercet chopcw z II aktu4. Ale najwiksza przyjemno sprawi mi milczcy
aplauz! Wida coraz wyraniej, jak ta opera idzie w gr. (...)
Zaraz po twoim wyjedzie5 zagraem sobie dwie partie w bilard z niejakim panem
Mozartem (to ten sam, co napisa oper dla Schikanedera) potem za 14 dukatw
sprzedaem moj szkap6, a nastpnie wysaem Josepha Primusa7 po czarn kaw,
ktr wypiem palc wspania fajk. Pniej zinstrumentowaem rondo dla Stadlera8,
od ktrego tymczasem dostaem list z Pragi. Dukowie9 maj si dobrze, ale jak si
zdaje, nie dostali od ciebie adnego listu, w co trudno uwierzy! Wszyscy ju tam
syszeli o wspaniaym przyjciu mojej opery niemieckiej. Najbardziej niezwyke jest to,
e w tym samym dniu, w-ktrym tu po raz pierwszy zostaa z wielkim powodzeniem
wystawiona moja nowa opera, w Pradze po raz ostatni grano Tytusa10 - rwnie z
ogromnym sukcesem. Wszystkie numery nagrodzono brawami, a Bedini11 piewa
podobno pikniej ni kiedykolwiek.
Duet dwch dziewczt w A-dur by bisowany12, a gdyby tak nie oszczdzano
Marchetti13, to rwnie rondo byoby bisowane14.
Stadler dosta due brawa z parteru i z orkiestry. Napisa e to "czeski cud!", ale doda,
e si "bardzo przyoy!"15 (...)
O wp do 6-ej zamierzaem pj na ulubiony spacer (...) w kierunku teatru16 i... co
widz? Co czuj? Nadchodzi Don Primus z kotletami ^schabowymi! Che gusto\ Zjadam
je za twoje zdrowie.
Wybia ju n-a. Czy ju pisz? Pst! Nie chc ci zbudzi!
Sobota 8-go.
Gdyby moga mnie widzie wczoraj w czasie kolacji! Nie mogem znale starego
obrusu, wobec czego wycignem z szafy nowy, nienobiay... Postawiem na nim
lichtarz dwuramienny i zapaliem wiece! (...)
W chwili kiedy to pisz, zapewne ty bierzesz cudown kpiel.
Fryzjer przyszed punktualnie o 6-ej. P godziny wczeniej Primus napali w piecu, a
kwadrans przed 6- przyszed mnie obudzi.
Dlaczego musi pada akurat teraz? Mylaem, e bdziesz miaa adn
560
pogod. Ubierz si ciepo, eby si nie przezibi. Mam nadziej, e dziki tym
kpielom bdziesz zim zdrowa.

Czas mi si duy bez ciebie. (...) Gdybym nie mia tu nic do roboty, to ^ na te 8 dni bym
z tob pojecha. Niestety, nie ma tam dla mnie odpowiedniego ' kta do pracy. (...) Nie
ma nic milszego nad ycie spokojne, ale na to trzeba sobie zapracowa i ja to chtnie
robi. (...)
Twj kochajcy m
W. A. Mozart
B/D 1193
1 Premiera opery Die Zauberfite (K-620), do libretta Emanuela Schikandera, odbya si
w Theater auf der Wiede w Wiedniu 30 wrzenia 1791. Dyrygowa Mozart.
2 Duet Paminy i Papagena Bei Mdnnern, welche Liebe flihien (nr 7).
3 Das Glockchen Spiel: Das klinget so herriich... (nr 8).
4 Tercet chopcw Seid uns zum zweitenmal wilikommen (nr 16).
5 8 padziernika 1791.
6 Fakt, e Mozart mia konia, sam w sobie jest zdumiewajcy, ale jak pisze w swej
autobiografii (1862) Sulpitz Boisseree, w pewnym okresie - rzecz zgol niewiarygodna
- Mozart posiada "6 maych polskich koni".
7 Swojego sucego Mozart nazywa z waciwym sobie humorem Primus lub Don
Primus, albo Joseph Primus, a wic imieniem cesarza Austrii Jzefa I (po acinie
Josephus Primus). Posta sucego jest niezidentyfikowana, nie ma bowiem adnego
dowodu, e by to (jak przypuszcza wikszo komentatorw, cznie z niemieckim
wydawc korespodencji Mozarta)
- Joseph Deiner, dozorca domu ur sillberner Schlanger przy Karntnerstrasse nr 1074.
Deiner (zmary w 1823) jest wszake zwizany z Mozartem, ale inaczej; to on by
najpewniej rdem informacji dla anonimowego autora artykuu w "Morgen Post" z 28
stycznia 1856; artyku ten zawiera zdumiewajc mieszanin prawdy i zmyle, przez
blisko ptora wieku traktowan jako niepodwaalna wersja wydarze zwizanych z
powstaniem Requiem oraz ze mierci i pogrzebem Mozarta, a ktr zapewne naley
uwaa za najwiksz mistyfikacj w caej mozartologii. Najpewniej od Deinera
pochodzi nieprawdziwa romantyczna opowie o burzy nienej w dniu pogrzebu
Mozarta, rwnie po raz pierwszy upowszechniona w "Morgen Post" w 1856 (patrz
H.C. Robbins Landon 1791, Mozart's Last Year, Thames and Hudson, London 1988).
8 Trzecia cz Kocem klarnetowego A-dur (K-622) dla Antona Stadlera.
9 Josepha i Franz Xaver Duek z Pragi.
10 La clemenza di Tito (wedug libretta Metastazja) - opera seria w 2 aktach (K-62i)
skomponowana przez Mozarta dla Teatru Narodowego w Pradze, gdzie 6 wrzenia 1791
w obecnoci kompozytora i pod jego batut miaa miejsce jej prapremiera. Ostatnie
przedstawienie odbyo si 30 wrzenia 1791.
" W praskiej inscenizacji askawoci Tytusa Domenico Bedini piewa parti Sextusa.
12 Duet Ah perdona al primo affetto (nr 7).
13 Maria Marchetti-Fantozzi (1767-1807) piewaa parti Vitelli. Jej mem by baryton
Angelo Fantozzi.
14 Rondo Deh per questo istante solo (nr 19).
15 Anton Stadler gra w operowej orkiestrze na klarnecie. Brawa, o ktrych wspomina,
dosta zapewne po solo klarnetowym w arii Sextusa (nr 9) i po arii Vitelli (nr 23).
16 Ulubiony spacer w kierunku teatru Auf der Wiede, gdzie grano oper Die
Zauberfite.
36 - Mozart
561

333. DO ONY W BADEN

(Wiede, 8 i 9 padziernika 1791) Sobota o wp do n-ej w nocy
Najukochasza, najlepsza oneczko!
Wracajc z opery1 zastaem list od ciebie. Co za rado! (...) Opera jak zwykle sza przy
penej sali i jak zwykle z ogromnym aplauzem i z bisami. Jutro te j graj, ale w
poniedziaek nie, tote niech Slissmayr przyjedzie ze Stollem we wtorek. (...)
Rzuciem si wanie na wspaniaego krlika, ktrego mi przynis Primus (mj wierny
suga), a poniewa mam dzisiaj wielki apetyt, posaem go znowu, eby jeli si uda,
jeszcze co przynis. Czekajc na jego powrt siedz sobie i pisz.
Dzi pracowaem pilnie do wp do 2-ej, potem pobiegem do Hofera2 po prostu eby
nie je samemu, i zastaem u niego mam3. Zaraz po obiedzie wrciem do domu i
pisaem do czasu wyjcia do opery. Leutgeb prosi, ebym go znowu zabra ze sob, co
te zrobiem. Jutro zabior mam, ktrej Hofer ju da do przeczytania libretto. O niej
mona powiedzie, e bardziej oper oglda, ni jej sucha.
Leutgeb zachowa si, jak bawarski prostak. Nie mogem tego znie i nazwaem go
osem. (...) Ze wszystkiego si mia. Ja cierpliwie prbowaem mu zwrci uwag na
niektre kwestie, ale stale chichota. Tego ju byo dla mnie za wiele. Powiedziaem mu,
e jest Papagenem i wyszedem, ale jak si zdaje, ten dure niczego nie zrozumia.
Wszedem do loy, w ktrej siedzieli pan Flamm z on4. Pozostaem z nimi do koca i
byem cakiem zadowolony.
W trakcie arii Papagena (z dzwonkami) zajrzaem za kulisy. Miaem wielk ochot
zagra. W momencie, gdy Schikaneder ma swoj tyrad, dla artu zagraem arpeggio.
On a podskoczy. Spojrza za kulisy i dostrzeg mnie. Przy powtrce ja nic nie
zrobiem, on si zatrzyma i w ogle nie chcia piewa. Odgadem jego myli i znowu
zagraem arpeggio. Wtedy uderzy w dzwoneczki i zawoa: "Przesta!"5, na co sala
zareagowaa miechem. Dopiero wtedy, jak si wydaje, zrozumieli, e to nie on gra na
dzwoneczkach.
Nie wyobraasz sobie, jak piknie brzmi ta muzyka w loy koo orkiestry, duo pikniej
ni na galerii. Jak wrcisz, koniecznie musisz jej sama posucha.
Niedziela o 7-ej rano.
O lo-ej id na msz do pijarw6. Leutgeb powiedzia, e po mszy bd mg
porozmawia z przeoonym i zosta z nim na obiedzie.
562
Dowiedziaem si wczoraj od Primusa, e w Baden wiele osb choruje! Czy to prawda?
Uwaaj na siebie i wystrzegaj si chodw! (...)
Przyjad na pewno w przysz niedziel. Pjdziemy do kasyna, a nastpnie - w
poniedziaek - wrcimy do domu7. (...)
Twj na zawsze
Mozart
PS. Ucauj ode mnie Zofi, a Sussmayrowi daj par prztykw w nos i przerzed mu
nieco czupryn. Dla Stolla - tysice ukonw. Adieu... Wybia godzina... Adieu! Jeszcze
si zobaczymy!8
Nb. Musiaa chyba odda do pralni dwie pary moich zimowych spodni, tych, ktre
pasuj do butw. Z Josephem szukalimy ich wszdzie, ale na prno. Adieu.
B/D 1195
1 Die Zauberfite w Theater auf der Wiede.
2 Franz Hofer - m Jzefy, szwagier Mozarta.

3 Maria Cacilia Weber - teciowa Mozarta.

4 Franz Xaver Flamm - muzyk amator, urzdnik wiedeskiego magistratu. Jego ona Barbara, z domu Stogern.
5 W oryginale: "Halts Mau!" Schikaneder piewa parti Papagena.
6 Mozart chcia odda y-letniego Carla Thomasa na wychowanie i nauk do pijarw.
7 Do Baden Mozart pojecha z Carlem 16 padziernika. Nastpnego dnia wszyscy
(Mozart, Konstancja, Cari, Siissmayr i Zofia - najmodsza siostra Konstancji, ktra jak
si okazuje take bya w Baden) wrcili (ciekawe na czyj rachunek?) do Wiednia.
8 Cytat z Die Zauberfite - nr 19 z II aktu: "Die Stunde schlagt...".
334. DO ONY W BADEN1
(Wiede, 14 padziernika 1791)
Najukochasza, najlepsza kobietko!
Wczoraj (w czwartek i3-go) pojechaem2 z Hoferem3 po Carla. Zjedlimy tam kolacj,
po czym odwieziono nas do domu. O 6-ej pojechaem do Salieriego i Cavalieri4 i
powozem odstawiem ich do loy... Stamtd pojechaem po mam i Carla, ktrzy czekali
na mnie u Hoferw.
Nie wyobraasz sobie, jak bardzo oboje byli zachwyceni, bo nie tylko muzyka, ale i
tre, i wszystko im si podobao. Powiedzieli, e to prawdziwa opera..., godna
wystawienia podczas najwikszych uroczystoci i w obecnoci najwikszych
monarchw, ktrzy z pewnoci nie raz bd jej chcieli posucha, bo pikniejszego i
przyjemniejszego przedstawienia na pewno nie widzieli.
563
Od uwertury a po kocowy chr Salieri patrzy i sucha z najwiksza uwag. Po
kadym fragmencie woa: "bravo! bello!" Dzikowali mi bez koca. Ju od dawna
chcieli przyj do opery, ale eby zaj miejsca musieliby przyj o 4-ej, a tak obyo si
bez tego i mogli wszystko spokojnie zobaczy i usysze.
Po teatrze zabraem ich i Carla na kolacj do Hoferw. Potem wrcilimy z Carlem do
domu i pooylimy si spa.
Zabierajc Carla do opery, sprawiem mu du rado. Dobrze wyglda. Jeli idzie o
zdrowie, to trudno byoby znale lepsze miejsce, ale poza tym wszystko jest tam
fatalne. Poczciwego wieniaka mogliby wychowa dobrze i potem wypuci w wiat.
Ale tego ju do! Poniewa nauka naprawd zaczyna si dopiero w poniedziaek
(Panie, zmiuj si!), poprosiem Heegerw, eby mg jeszcze u nich zosta do
niedzieli... Pomyl o tym... Myl, e przez miesic nie moe duo straci, a tymczasem
sprawa z pijarami5 si wyjani. U nich naprawd si pracuje.
A poza tym nie jest on gorszy, ani o wos lepszy, ni by. Ma te same ze
przyzwyczajenia, jak zawsze sporo si wakoni, a uczy si jeszcze mniej chtnie ni
dawniej, tym bardziej e poza bieganiem po ogrodzie 5 godzin przed i 5 godzin po
jedzeniu, do czego sam mi si przyzna, nic wicej nie robi. Jednym sowem dzieci nie
robi tam ni poza tym, e jedz, pij, pi i biegaj.
Jest u mnie Hofer i Leutgeb6. Pierwszy z nich zostanie na kolacji. Wiernego Primusa7
posaem ju do Burgerspital, eby przynis co do jedzenia. Jestem z tego draba bardzo
zadowolony, bo dotychczas tylko raz mi nawali, kiedy przez niego byem zmuszony
spa u Hoferw, co byo mi f bardzo nie na rk, poniewa u nich pi si za dugo.
Najbardziej lubi by w domu, przyzwyczaiem si do wasnego porzdku i tylko to
jedno odstpstwo wprawio mnie w zy humor.

Wczoraj cay dzie podrowaem z Perchtoidsdorfu i nie mogem do ciebie napisa, ale
e ty nic przez te dwa dni nie napisaa, to niewybaczalne. Spodziewam si, e dzisiaj
dostan od ciebie list, a jutro bd ju z tob \ rozmawia bezporednio i serdecznie ci
ucauj. Adieu.
Twj na zawsze
Mozart
i4-go padziernika 1791. Tysic razy cauj Zofi8... Co do N.N., zrb jak uwaasz.
Adieu.
B/D 1196
1 To ostatni list Mozarta, ktry zmar 5 grudnia 1791, niespena dwa miesice po jego
napisaniu.
564

^ Uo rercntoiclsdoriu, gazie ^an inomas 1,1704-1030^ uyi u iw^my i.^.-B^""1 " ^"^Waciciel nazywa si Wenzel Bernhard Heeger.
s Franz de Paula Hofer (zm. 1796), austriacki skrzypek, szwagier Mozarta, m Jzefy najstarszej siostry Konstancji.
4 Caterina Cavalieri (1761-1801), woska sopranistka, uczennica i przyjacika Mozarta.
5 Mozart zamierza umieci Carla na pensji u pijarw.
o Joseph Leutgeb (1732-1811), waltornista, jeden z najbliszych wiedeskich przyjaci
Mozarta.
7 Joseph Primus - patrz: 332/7s Zofia (Sophie), 1767-1856, najmodsza siostra Konstancji. W 1807 wysza za m za
wdowca Jakoba Haibla, chrmistrza katedry w Diakovar w Slavonii w Chorwacji. Po
mierci swego ma (i po mierci Nissena w 1826 - drugiego ma Konstancji)
przeniosa si do Salzburga, gdzie zamieszkaa z Konstancj i doya sdziwego wieku.
Bya wiadkiem ostatnich
dni Mozarta.