VII.

PEDOSFERA
VIII. BIOSFERA
Znajomo faktw
355.PW W miejscu kropek wpisz typ gleby i formacj rolinn, charakterystyczne dla wymienionych
obszarw.
2 p.
Nizina Amazonki ....
Sahara .
Pnocna Syberia ....
Nizina Czarnomorska .....
356. Uzupenij tabel (wedug wzoru).
Rodzaj rodowiska

Dno pytkiego morza

3 p.
Nazwa
rodowiska

Przykad
organizmw

bental

sinice

Strefa pytkiego morza

Strefa otwartych wd mrz i oceanw
Strefa gbi oceanicznych
357.P Na mapie wska (np. strzak) wybrzee, przy ktrym powstaa najwiksza na wiecie rafa
koralowa. Podaj dwie cechy morza, w ktrym mog rozwija si rafy koralowe.
2 p.

Cechy morza:
1. ......
2. ..
358.W Zakrel stref rolinnoci w jeziorze, w ktrej rosn grzybienie biae.
a) strefa rolinnoci bagiennej
b) strefa rolin wynurzonych
c) strefa rolin o liciach pywajcych
d) strefa rolin zanurzonych

1 p.

359. Wymie trzy przykady gatunkw zwierzt, ktre wyginy lub s zagroone wyginiciem z
powodu antropopresji.
1 p.
..
..

360.PW Uzupenij tabel, wpisujc nazwy opisanych stref rolinnych oraz przykady zwierzt
charakterystycznych dla tych stref. Nastpnie przyporzdkuj literowe oznaczenia stref rolinnych
odpowiednim mapom, wpisujc litery w miejscu kropek (wedug wzoru).
2 p.

Obszar

Cechy strefy rolinnej

Nazwa strefy
rolinnej

Zwierz
(przykad)

Gwnie trawy i krzewinki,

wieloletnia zmarzlina

Lasy o bardzo bogatym

skadzie gatunkowym; pitrowy
ukad rolinnoci

Trawy i pojedyncze drzewa lub

niewielkie skupiska drzew

Twardolistne, zimozielone
krzewy

daniel

Lasy z przewag drzew

iglastych

gronostaj

tundra

Trawy, roliny cebulowe, zioa

361. Na mapie zaznaczono granice krlestw zoogeograficznych. Wpisz na niej podane nazwy
krlestw.
Arktogea, Neogea, Notogea, Antarktis

1 p.

362. W Przyporzdkuj warstwom wilgotnego lasu rwnikowego ich opisy, wpisujc w tabeli
odpowiednie litery.
1 p.
A. Korony drzew tworzce trudno przepuszczaln dla wiata barier dach lasu.
B. Pojedyncze drzewa osigajce wysoko 60 m.
C. Gste krzewy, karowate drzewa.
D. Rolinno przystosowana do ycia w warunkach ograniczonego dostpu wiata, duej
wilgotnoci powietrza.
Warstwa wilgotnego lasu rwnikowego

Opis

Najwysza warstwa lasu

Warstwa drzew o wysokoci 3040 m
Poszycie
Runo

Znajomo terminw geograficznych

363. Podaj po dwa przykady ekosystemu naturalnego i ekosystemu sztucznego.
Ekosystem naturalny
Ekosystem sztuczny
.......................................................
.......................................................
.......................................................
.......................................................

1 p.

364.PW Uzupenij tabel, wpisujc odpowiednie terminy lub opisy.

3 p.

Termin

Opis

Naturalna zdolno gleby do zaopatrywania rolin w wod, tlen i

skadniki pokarmowe
Erozja gleby
Profil glebowy
Pogorszenie waciwoci gleby prowadzce do obnienia jej
yznoci i produktywnoci
Monokultura
Zdolno gleby do wydawani plonu, czyli stwarzanie
korzystnych warunkw do rozwoju mikroorganizmw i
wzrostu rolin.
365. Napisz, co oznacza termin antroposfera.
1 p.
..
..
366. Napisz definicj terminu rodowisko przyrodnicze.
1 p.
..
..
..
..
367. Zakrel prawidowe zakoczenie zdania: Celowe lub niezamierzone oddziaywanie czowieka na
rodowisko przyrodnicze, najczciej negatywne dla rodowiska, to
1 p.
a) restytucja.
b) katastrofa ekologiczna.
c) antropopresja.
368. Wyjanij, na czym polega rwnowaga ekologiczna.
1 p.
..
..
..
..
..
369. Zakrel prawidowe zakoczenie zdania: Cienka warstwa skorupy ziemskiej na ldach, w ktrej
zachodz intensywne procesy przemiany materii organicznej w nieorganiczn i odwrotnie, to
1 p.
a) paszcz Ziemi.
b) prchnica.
c) gleba.
370.W Zakrel prawidowe zakoczenie zdania: Typowi przedstawiciele formacji rolinnej
charakterystycznej dla obrzey pusty to
a) kserofity.
b) epifity.
c) selva.

1 p.

371. Rysunek przedstawia typowy profil glebowy. Obok kadego symbolu poziomu glebowego wpisz
jego nazw, wybran spord podanych.
1 p.

poziom akumulacji prchnicy, poziom wmywania, poziom wymywania, skaa macierzysta, cika,
poziom przemywania, zwietrzaa skaa macierzysta

372. Napisz, co oznacza termin melioracja.

1 p.
..
..
..
373. Wymie dwie cechy rolnictwa ekologicznego.
1 p.
..
..
..
374. Wyjanij, co oznacza termin rekultywacja.

1 p.

..
..
..
375. Dokocz zdanie.
Wtrne zbiorowisko rolin krzewiastych w basenie Morza rdziemnego to .. .

1 p.

376.P Napisz definicj endemitu oraz podaj po jednym przykadzie endemitu wystpujcego w Polsce i
na wiecie.
1 p.
..
..
Przykad: w Polsce , na wiecie: ..
377. Zakrel poprawne zakoczenie zdania: Powtrne wprowadzenie gatunku na obszarze jego
pierwotnego bytowania, na ktrym wymar, to
1 p.
a) reintrodukcja.
b) restytucja.
c) rekultywacja.

Znajomo zalenoci

378. W Uzupenij tabel, wpisujc w puste komrki typ klimatu, w ktrym powstay wymienione gleby
i nazwy rolin uprawianych na tych glebach (wedug wzoru).
2 p.
Klimat: rwnikowy wilgotny, umiarkowany chodny, umiarkowany ciepy
Roliny: kawa, pszenica, ziemniaki
Typ gleby

cynamonowe

Klimat

Typowe roliny uprawne

rdziemnomorski

oliwki

ferralitowe
czarnoziemy
bielicowe
379.PW Uzupenij tabel (wedug wzoru) .
Cecha obszaru

Torfowiska

2 p.
Typ gleby

Gleby
strefowe

astrefowe

gleby torfowe

Tundra
Skay wulkaniczne
Klimat okoorwnikowy
Las iglasty
380.P Wykonaj polecenia.
A. Wpisz w miejcu kropek typy gleb przedstawionych na profilach i gwny czynnik
glebotwrczy charakterystyczny dla kadego z tych typw.

2 p.

Profil A. Typ gleby .........................................

Czynnik glebotwrczy ......................................
Profil B. Typ gleby ........................................
Czynnik glebotwrczy ......................................
Profil C. Typ gleby .......................................

Czynnik glebotwrczy ......................................

B. Wska strzak profil przedstawiajcy gleb najyniejsz.
381. Wymie dwa czynniki, od ktrych zaley tempo i rodzaj erozji gleby.
.
.

1 p.

382. Wyjanij, dlaczego fauna gbi oceanicznych jest w maym stopniu poznana przez czowieka.
1 p.
..
..

Dostrzeganie i formuowanie prawidowoci

383.PW Na mapie naniesiono granice stref rolinnych. Zaznacz na niej obszar wystpowania tajgi i
podaj dwie cechy klimatu, w ktrym tajga wystpuje oraz charakterystyczn cech tej formacji
rolinnej.
3 p.

Cechy klimatu: .....

..
..
Cecha formacji rolinnej: .....
...
384. Wyjanij, na czym polega zdolno ekosystemu do samoregulacji.

1 p.

..
..
..
385. PW Wymienionym w tabeli klimatom przyporzdkuj rodzaj erozji gleby, wpisujc odpowiednie
litery.
1 p.
Rodzaj erozji gleb: A. lodowcowa i wodno-lodowcowa, B. wd opadowych i roztopowych,
C. wd opadowych, D. eoliczna i wd opadowych epizodycznych

Klimat

Rodzaj erozji gleby

zwrotnikowy suchy kontynentalny

podbiegunowy kontynentalny
umiarkowany morski
umiarkowany chodny przejciowy
rwnikowy wilgotny

Odczytywanie, interpretacja i przetwarzanie informacji

386. Korzystajc z tekstu, wykonaj polecenia.
Klimat i rolinno s czynnikami glebotwrczymi o charakterze strefowym. Tam,
gdzie wywieraj one najwikszy wpyw na proces glebotwrczy, powstaj gleby
strefowe. Maj one dobrze wyksztacony profil o cechach wskazujcych na wyrany
zwizek z klimatem i rolinnoci; () w kadej strefie klimatyczno-rolinnej, oprcz
charakterystycznego dla niej typu genetycznego gleby, wystpuj liczne inne ich typy.
() gleby astrefowe (niestrefowe) to te, ktre wystpuj we wszystkich strefach
klimatycznych. () nale do tzw. gleb inicjalnych (gleb w stadium modocianym, jak
gleby grskie) i antropogenicznych. Niektre gleby powstaj pod wpywem tych samych
warunkw klimatycznych co gleby strefowe, ale ich rozwj jest modyfikowany przez
wody gruntowe, dostaw materiau skalnego z otoczenia lub szczeglny pod wzgldem
chemicznym rodzaj skay macierzystej. S to gleby rdstrefowe (w uproszczonych
podziaach zalicza si je do gleb astrefowych). Nale do nich: gleby bagienne (),
aluwialne (), rdziny (), wulkaniczne.
Geografia 1, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2005, s. 252255

A. Napisz, czym odrnia si wystpowanie gleb astrefowych od wystpowania gleb strefowych.

1 p.
..................................................................................................................................................
..
..
B. Wymie wszystkie wspomniane w tekcie gleby rdstrefowe.
1 p.
..................................................................................................................................................
C. Podaj termin, ktry mona stosowa w odniesieniu do gleb niestrefowych i rdstrefowych.

1 p.
.................................................................................................................................................
D. Wymie dwa czynniki glebotwrcze prowadzce do powstania gleb rdstrefowych.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
387. Korzystajc z danych zawartych w tabeli, narysuj wykres przedstawiajcy wielko obszarw
zdegradowanych w wyniku antropopresji na poszczeglnych kontynentach.
2 p.
Powierzchnia
kontynentu
(w mln km2)

Udzia obszarw zdegradowanych w

powierzchni ogem (w %)

Azja

44,4

17

Afryka

30,3

16,5

Kontynent

Ameryka Pnocna

24,2

8,2

Ameryka Poudniowa

17,8

50

Europa

10,5

19

Australia z Oceani

8,9

18

388.PW Korzystajc z ryciny, wymie dwie rnice i dwa podobiestwa w wystpowaniu piter
rolinnych w Alpach i Himalajach.

Rnice

2 p.

Podobiestwa

389. Korzystajc z rysunkw, uporzdkuj tabel dotyczc powstawania atolu (wedug wzoru). Na
rysunku ostatniego etapu podpisz lagun oraz atol.
2 p.

Etap

Rysunek

Opis procesu

1
2

Osiedlanie si koralowcw na podwodnych stokach gry

wulkanicznej

3
4
390.P Nazwij proces przedstawiony na mapach. Wpisz w tabeli dwa skutki gospodarcze i dwa
przyrodnicze tego procesu.

Proces
przedstawiony
na mapach

Skutki gospodarcze

2 p.

Skutki przyrodnicze

10

Budowanie prostych modeli

391. Przedstaw na rysunku krenie substancji mineralnych midzy gleb a rolinnoci.

2 p.

392. Narysuj schemat dowolnego acucha pokarmowego, ktrego ostatnim ogniwem jest czowiek
(przedstaw przynajmniej trzy ogniwa tego acucha).
1 p.
czowiek
393. Uzupenij schemat wpywu zniszczenia przez czowieka naturalnej rolinnoci na inne elementy
rodowiska przyrodniczego, wpisujc odpowiednie liczby.
2 p.
Na duych obszarach ludzie zniszczyli naturaln rolinno, aby uzyska tereny dla
rolnictwa. Zniszczenie rolinnoci (1) i wprowadzenie uprawy roli zmienia cechy gleby
(2) i obieg wody (3), a take przyspiesza erozj (4), czyli wpywa na rzeb terenu (5).
Zmienia si take wiat zwierzcy (6). W duszym okresie zniszczenie rolinnoci
wpywa take na zmian klimatu (7) poprzez zmian obiegu wody i zmniejszenie
pochaniania dwutlenku wgla (8) gazu cieplarnianego przez roliny.
3

394. Wpisz do schematu litery przypisane kolejnym etapom procesu glebotwrczego, tak aby schemat
przedstawia powstanie gleby.
1 p.
A. rozwj rolinnoci trawiastej
B. wietrzenie skay macierzystej
C. powstanie warstwy prchniczej
D. powstanie warstwy zwietrzeliny

11

E. pojawienie si i rozwj drobnoustrojw, porostw i mchw

395. Czynniki degradacji gleb oznaczono literami, skutki wpisano w elipsy. Pocz czynniki
degradacji gleb ze skutkami ich dziaania, wpisujc litery w odpowiednie elipsy lub ich czci
wsplne (niektre czynniki mog powodowa rne skutki).
2 p.
Czynniki degradacji gleb:
A. niewaciwie prowadzona melioracja
B. powstanie wyrobisk grniczych
C. zanieczyszczenie powietrza
D. niewaciwe skadowanie odpadw
E. zniszczenie lasw
F. wymywanie zwizkw wapnia przez zakwaszone wody opadowe
G. rozbudowa miast
H. niewaciwe stosowanie nawozw mineralnych
I. nadmierna eksploatacja wd podziemnych i tworzenie si lejw depresyjnych

396. Uzupenij schemat przedstawiajcy zwizki midzy rolinnoci a innymi elementami

rodowiska przyrodniczego (wedug wzoru).
Ilo wiata zalena od
szerokoci geograficznej
i ekspozycji

2 p.

Ograniczenie dopywu
energii sonecznej do
powierzchni gleby
Wpyw na parowanie
wody

Zwierzta
(zapylanie rolin)

Rolinno

Uoglnianie treci geograficznych

12

397. Podaj przykady czynnika ksztatujcego odrbno faunistyczn krain zoogeograficznych.

1 p.
.........
.
398. Ilustracja przedstawia poziome i pionowe zrnicowanie biosfery na Wyspach Japoskich.
Korzystajc z niej, sformuuj dwie prawidowoci dotyczce zrnicowania biosfery.
2 p.

1. ........
........
2. ........
........
........
399.PW Na podstawie mapy i wasnej wiedzy wykonaj polecenia.

13

A. Wpisz w tabeli przyczyn bogactwa gatunkowego rolin naczyniowych na kadym ze wskazanych obszarw.
1 p.
Obszar

Pnocna
cz
Andw

Przyczyny bogactwa gatunkowego rolin naczyniowych

1.
2.
1.

Nizina
Amazonki

2.

B. Wpisz w tabeli po dwa przykady obszarw o maej liczbie gatunkw rolin naczyniowych.
Obszary
1.
2.
1.
2.

1 p.

Przyczyny maej liczby rolin naczyniowych

Niska temperatura powietrza, przesycenie

gruntu wod w cieplejszej porze roku, maa
ilo wiata.
Bardzo wysoka temperatura powietrza, bardzo
wysokie parowanie, bardzo ubogie gleby.

Zastosowanie wiedzy w rozwizywaniu zada praktycznych

400. Podaj dwa przykady organizmw synantropijnych wystpujcych w regionie, w ktrym
mieszkasz.
1 p.
..
..
401. Napisz, jaki rodzaj orki powinno si stosowa na terenach pagrkowatych. Uzasadnij odpowied.
1 p.
Rodzaj orki ..
Uzasadnienie ....
..
..
..
402. Wymie dwa sposoby poprawienia yznoci gleby.
1 p.
..
..
403. Wyjanij, w jakim celu w krajach Unii Europejskiej zobowizano producentw do znakowania
ywnoci transgenicznej.
1 p.
.....
.
.

Wyjanianie przyczyn, przebiegu i skutkw zjawisk i procesw

14

404. Podaj po jednym przykadzie bezporedniego i poredniego oddziaywania czowieka na szat

rolinn.
1 p.
Oddziaywanie bezporednie: .
.....
Oddziaywanie porednie: ..
.....
405. Wyjanij, dlaczego rolnictwo monokulturowe jest niekorzystne dla yznoci gleb.
.
.
.
.....
.

1 p.

406.W Wpisz w miejscu kropek po jednej nazwie obszaru zagroonego pustynnieniem na skutek
wymienionych dziaa czowieka.
1 p.
Nadmierny wypas byda ..
Pozyskiwanie nowych obszarw pod upraw ........
407. Podaj przyczyn eutrofizacji wd powierzchniowych charakterystyczn dla regionw
intensywnie wykorzystywanych rolniczo.
1 p.
..
408. Podaj po jednym skutku zanieczyszczenia gleb gnojowic i nawozami mineralnymi.
1 p.
Zanieczyszczenie gnojowic ...
..
Zanieczyszczenie nawozami mineralnymi ..
..
409.PW Wykonaj polecenia.
A. Na rysunku przedstawiajcym pionowy przekrj przez biosfer wpisz cyfry przyporzdkowane
wymienionym granicom lub strefom.
1 p.
1. granica przenikania wiata
2. granica wystpowania zwierzt
3. strefa najwikszego zagszczenia organizmw
4. granica wystpowania rolin
5. granica wystpowania aeroplanktonu
6. poziom morza
7. granica wystpowania bakterii beztlenowych

15

B. Wyjanij, z czego wynika rnica pooenia granicy wystpowania rolin i granicy

wystpowania zwierzt.
1 p.
..
..
..
..
..

Dostrzeganie problemw i proponowanie rozwiza w skali lokalnej

410.P Wymie dwa czynniki wpywajce na degradacj gleb w regionie, w ktrym mieszkasz.
Zaproponuj dziaanie, ktre mogoby zmniejszy degradacj i wymie dwie trudnoci realizacji tej
propozycji.
2 p.
Czynniki

Dziaanie

Trudnoci realizacji propozycji

Dostrzeganie problemw i proponowanie rozwiza w skali globalnej

411. Wymie trzy negatywne skutki (w skali globalnej) niszczenia lasw na Ziemi.

2 p.

.
.
.
.

16

.
412.P Wymie trzy dziaania czowieka prowadzce do pustynnienia obszarw suchych i psuchych.
2 p.
1. ..
2. ..
3. ..
413. Wska na mapie (np. strzak) i podpisz dwa obszary katastrofy ekologicznej. Napisz, co
spowodowao te katastrofy.

2 p.

.
.
.
.
.
414. Korzystajc z tekstu i wasnej wiedzy, wykonaj polecenia.
Ekolodzy twierdz (), e zmodyfikowane genetycznie roliny stanowi zagroenie dla rodowiska
naturalnego. Odporne na rodki chwastobjcze i owady odmiany mog si rozprzestrzeni poza pola uprawne i
w ten sposb przeksztaci w superchwasty. Nie bd przecie na nie dziaa adne herbicydy. Nie jest
wykluczone, e przeka swoje geny odpornoci innym dziko rosncym rolinom, spontanicznie krzyujc si.
() W rzeczywistoci adna rolina GMO nie jest wyposaona w zestaw genw uodparniajcych na wszystkie
substancje chwastobjcze, ale na jedn konkretn. Mona wic je zniszczy, na przykad stosujc inny
herbicyd. Poza tym w ostatnich 11 latach nie odnotowano adnego przypadku niekontrolowanego
rozprzestrzenienia si w rodowisku rolin zmodyfikowanych genetycznie, powstania superchwastw czy
transferu genw odpornoci na herbicyd do dziko yjcych gatunkw.
() Unia Europejska przeznaczya p miliarda euro na 81 projektw badawczych dotyczcych bezpieczestwa
GMO dla rodowiska. Trway one 7 lat, a wniosek kocowy jest jednoznaczny: transgeniczne roliny s
bezpieczne.
() dziki transgenicznym rolinom, bardziej wydajnym, odpornym na choroby, zasolenie gleb i zmiany
pogody, mona bdzie zwikszy produkcj, redukujc jednoczenie zanieczyszczenie rodowiska. Ju teraz
szacuje si, e uprawy GMO zmniejszyy negatywny wpyw rolnictwa na rodowisko o 14 proc. (m.in. setki
tysicy ton opryskw mniej). W najbliszych latach mona spodziewa si dalszych korzyci, gdy w
laboratoriach testowane s kolejne odmiany () np. () kukurydza, ktra nawet po okresowych suszach
przynosi normalny plon.
Rotkiewicz M., Wojna genowa, w: Polityka. Cywilizacja, zeszyt 10, 12 maja 2007 r.

17

A. Uwanie przeczytaj tekst, rozrniajc zdania zawierajce fakty i zdania zawierajce opinie.
Podkrel w tekcie zdania zawierajce fakty.
1 p.
B. Wymie cztery zalety rolin transgenicznych.
1 p.
..
..
..
..
C. Napisz, co oznacza termin superchwast. Czy istniej dowody na jego istnienie?
1 p.
..
..
..
D. Wyjanij, dlaczego uprawa rolin GMO wzbudza sprzeciw mieszkacw Unii Europejskiej. 1 p.
..
..
..
..
..
..

Dostrzeganie i rozwizywanie problemw w rnych skalach czasowych

415.PW Napisz, jakie skutki miay spowodowa, a jakie spowodoway wymienione dziaania czowieka.
2 p.
a) Sprowadzenie krlikw do Australii ...
..
..
b) Wprowadzenie okonia nilowego do Jeziora Wiktorii .
......
..
c) Sprowadzenie kz na Wysp witej Heleny ..
..

18