Uniwersytet Jagielloski

Instytut Filologii Klasycznej

Filologia Klasyczna

Justyna Gajek

Obraz ruiny w Trojankach Eurypidesa prba

analizy dramatu.

Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
dr Joanny Janik

Krakw 2010

Skadam wyrazy wdzicznoci

Przemysawowi Biernatowi
za pomoc w tumaczeniu fragmentw tragedii
oraz wspln wdrwk przez ruiny Troi
2

Spis treci
Wstp. s.4.
Rozdzia I.. s. 7.
Rozdzia II
Troja.... s. 10.
Hekabe. s. 12.
Andromacha.... s. 15.
Kasandra.. s. 20.
Bibliografia.. s. 25.
Streszczenie. s. 26.
Summary. s. 26.
Zakoczenie... s. 23.

Wstp

Przedmiotem moich szczeglnych zainteresowa jest grecka tragedia antyczna,

dlatego celem mojej pracy bdzie prba analizy tekstu jednego z trzech klasycznych
dramaturgw. Opisywanie tragedii zawsze naleao dla mnie zarwno do zada trudnych,
poniewa wymaga umiejtnej lektury dramatu (z caym jej obszernym kontekstem
historyczno-literackim), jak i kuszcych, gdy pozwala dotkn transcendentnego wiata
staroytnych Grekw w formie najbardziej dynamicznej (dialogowo), sugestywnej (akcja w
dziaaniu) oraz kunsztownej (muzyczno i sakralno)1. Transcendencja jednak jawi si tam
przede wszystkim jako bezwzgldna sia, wobec ktrej czowieka niejednokrotnie nie sta na
przetrwanie. Istotnym pierwiastkiem wiata przedstawionego w tragediach bowiem jest
tragiczno2. Wedug niemieckiego filozofa Maxa Schelera tragiczno przejawia si na
paszczynie zdarze, losw i charakterw jest cikim, chodnym tchnieniem, ktre
wychodzi z rzeczy samych i mroczn powiat, ktra je otacza i w ktrej nam wita pewna
szczeglna wasno wiata3. Ow szczegln wasnoci wiata tragedii antycznych
nazwaabym okaleczon kondycj ich bohaterw oraz teologi wiary, w ktr wpisane jest
cierpienie. Bez wtpienia to ono staje si konstytutywn cech kadej tragedii zawsze
zogniskowanej wok tragicznego losu pojedynczego czowieka. Cierpienie oraz czc si z
nim nierozerwalnie tragiczno rozumiem jako konieczno i nieunikniono zniszczenia
wartoci, o ktrych pisa Scheler. Jest to swoisty rodzaj koniecznoci wewntrznej
polegajcej nie tyle na wypadkach zewntrznych, ile na trwaej naturze ludzi doznajcych
losu tragicznego dopiero tam, gdzie widzimy, e katastrof zwalcza si ze wszystkich
swobodnych si i wszelkimi stojcymi do rozporzdzenia rodkami, a gdzie pomimo to
czujemy, e katastrofa koniecznie nadejdzie, gdzie wanie po rozmachu i potdze wydanej
jej walki i po przeyciu tej walki odczuwamy katastrof jako szczeglny rodzaj wzniosej
koniecznoci4. Owa konieczno wpisana jest w akcj najwybitniejszych tragedii

Mam tutaj na myli fakt, i tragedie byy wystawiane podczas wit ku czci Dionizosa oraz przekonanie, e
dramaturgowie antyczni cechowali si ogromnymi zdolnociami artystycznymi zarwno reyserskimi i
muzycznymi, jak i aktorskimi, a nawet choreograficznymi midzy innymi Ajschylos: jako reyser swych
dzie pozostawi po sobie w pamici potomnych saw niezrwnanego mistrza kompozycji plastycznej plsw
chru. Vide: S. Srebrny, Wstp, [w:] Ajschylos, Tragedie, prze. S. Srebrny, Warszawa 1954, s. 21.
2
Vide: M. Scheler, O zjawisku tragicznoci, [w:] Arystoteles, D. Hume, M. Scheler, O tragedii i tragicznoci,
prze. W. Tatarkiewicz, T. Tatarkiewiczowa, R. Ingarden, Krakw 1976.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 7.

antycznych5, jest jej immanentnym elementem, dziki ktremu moe realizowa si

tragiczno.
Trojanki Eurypidesa nie speniaj wymaga, jakie stawia im Scheler. Katastrofa, do
ktrej zmierza kada tragedia ju si dokonaa zginli wszyscy trojascy herosi, a ich
ojczyzna zostaa niemal doszcztnie spalona. Cikie tchnienie stanowi unoszcy si nad
zgliszczami miasta dym, w ktrego mrocznej powiacie ton trojaskie kobiety.
Konieczno i nieunikniono zniszczenia wartoci rwnie ju si wypenia, akcja
tragedii rozpoczyna si na ziemi okaleczonej, skrwawionej i pozbawionej nadziei dla tych,
ktre przeyy wojn. Nie maj one mocy dziaania, kiedy staj w obliczu wypeniajcych si,
koszmarnych wyroczni. Ich wewntrzna tragiczno nabiera nowego znaczenia, jest
bowiem tragicznoci polegajc na niemocy wobec urealniajcych si tragicznych losw.
To zarwno moment poegnania z upad Troj i polegymi najbliszymi, jak i przygotowania
do nadchodzcej niewoli. To punkt zerowy pomidzy przeszoci, ktra ju nie istnieje, a
rumowiskiem przyszoci. Tragedia Eurypidesa stanowi obraz ruiny oraz studium cierpienia,
jest jakby lamentem i krzykiem unoszcym si nad pogorzeliskiem miasta. Z trudnoci
mona tutaj mwi o akcji, gdy pozostaje ona zawieszona (skada si na ni jedynie wtek
zabicia Astyanaksa) na rzecz ilustracji stanw psychicznych gwnych bohaterek oraz
sportretowania tragicznoci, jak stanowi rodzca si aoba. Wszystko to czyni tekst
najmodszego dramaturga niezwykle ekspresywnym i plastycznym, natomiast dla mnie staje
si asumptem do uwanej i zajmujcej analizy.
Prac swoj podzieliam na dwa rozdziay tytuowane cytatami z tragedii (waciw
analiz dramatu stanowi rozdzia drugi). Uznaam, e stan si one dla mnie punktem wyjcia
w rozwaaniach nad obrazem ruiny. Tem tego obrazu staje si oczywicie zniszczona Troja,
z ktrej wyaniaj si postaci trzech kobiet trojaskich Hekabe, Andromachy oraz
Kasandry. Podstawowym przedmiotem analizy jest dla mnie jzyk, na paszczynie ktrego
realizuje si rozpad podmiotowoci gwnych bohaterek. Jzyk bowiem stanowi tutaj swego
rodzaju lament czyli al nad wasnym losem6 i jednoczenie staje si jedynym sposobem
powcignicia aoby. W analizie bd posugiwaa si przede wszystkim metodologi
psychoanalityczn, ktrej powiciam pierwszy rozdzia. Pozwoli mi ona dokadnie
5

Pojcie tragicznoci oraz tragicznej koniecznoci definiowanej przez Schelera najpeniej realizuje Sofokles
swoimi tragediami Antygona oraz Krl Edyp. Uporczywa walka bohaterw z katastrof pogbia jedynie
konieczno jej nadejcia.
6
Lament jako the song to Fate jest okrelany w ksice Margaret Alexiou. Vide: M. Alexiou, The Ritual
Lament in Greek Tradition, red. Rowman & Littlefield Publishers, United States of America 2002.

przeledzi

oraz

opisa

stan

dramatis

personae.

Najwaniejszymi

kategoriami

psychoanalitycznymi bd dla mnie oczywicie aoba, melancholia oraz depresja wszystkie

bowiem mocno wpisuj si w obraz ruiny (rozumianej w tym przypadku jako utrat
tosamoci oraz zaamanie sensu ycia). W mojej analizie, obok greckiego tekstu tragedii
oraz jego tumaczenia, posugiwaam si rwnie scholiami7 (umoliwiy lepsze rozumienie
tragedii na poziomie gramatycznym), a take Iliad Homera. Nie sposb bowiem pomin
pierwszego, najwaniejszego tekstu traktujcego o wojnie trojaskiej i stanowicego bardzo
wany kontekst literacki dla Trojanek.8 Wszystko to pozwoli mi uzyska dokadny opis
tragedii Eurypidesa pod ktem ruiny czyli obalenia Troi ze wszelkimi jej konsekwencjami dla
ocalaych Trojanek.

Scholia Graeca in Eurypidis Tragoedias, ed. Gulielmus Dindorfius, tomus I, Oxford 1863.
W swojej pracy zestawiam fragment Trojanek z fragmentem Iliady, gdy zauwayam w tekcie Eurypidesa
reperkusje wielkiego eposu. Nie odnosz si natomiast w takiej mierze do wczeniejszych tragikw, jako e nie
dostrzegam wielu bezporednich odniesie do nich.
8

Rozdzia I
9

Pogreni w aobie staroytni Grecy cinali swoje wosy i kadli je na zmarym, po

tym jak na zawsze zamknli jego oczy i usta. Ubrania i gowy posypywali popioem,
uderzajc si gono w piersi pord zawodzenia10. Owe zawodzenia z towarzyszeniem
lamentacji niejednokrotnie pocigay za sob ruch i piew. Kady za ruch by
determinowany przez ustalony wzorzec rytuau funeralnego, ktrego czci sta by
przenikliwy dwik aulosu. Scena pogrzebu zatem musiaa przypomina rodzaj taca, czasem
powanego i uroczystego, a czasem dzikiego i ekstatycznego11. Obrzdy pogrzebowe byy
bowiem zawsze uroczyste, a ich zakoczenie otwierao trzydziestodniow aob. Ostatnie
poegnanie trwao zatem dugo i byo obcione licznymi zachowaniami rytualnymi w celu
poskromienia strachu przed mierci oraz naleytego odprowadzenia zmarego do wrt
Hadesu.
Sytuacja wojny cakowicie przeobraaa obrzdy funeralne, zwaszcza jeli mylimy o
stronie atakowanej i bronicej si przed napaci. Celem Trojan w trakcie dziesicioletniej
okupacji byo przede wszystkim odpieranie wroga oraz prba ocalenia miasta, w ktrym yy
patrzce na rozlew krwi kobiety i dzieci. Mord na najbliszych nie tylko budzi groz i
rozpacz straty, ale wprowadza w miasto 12. Codzienna walka defensywna
uniemoliwiaa naleyty pochwek, a czasem zmuszaa do ponienia celem uzyskania ciaa
polegego (Priam baga Achillesa pod oson nocy, aby mg odebra i pochowa
pohabione ciao syna). Rola kobiet, tak wana w rytuale pogrzebowym (myy i namaszczay
ciao zmarego winnymi olejkami, oe aobne zdobiy kwiatami i krzewami)13, stracia na
wartoci. Wojna uniemoliwiaa dokonanie waciwego obrzdu aobnego, ale nie
uniewaniaa potrzeby opakania straty. Std tak liczne lamenty kobiet, ktrych wiadectwa
uzyskujemy dziki lekturze tragedii antycznych. By moe ich forma oraz powtarzajce si

Eurypides, , wers 514.

piewaj we zach pie aobn J. G.
10
Staroytni Grecy i Rzymianie w yciu prywatnym i publicznym, red. O. Jurewicz, L. Winniczuk, Warszawa
1968.
11
M. Alexiou, op.cit., s. 6.
12
, zmaza, zakaa, skalanie si mordem. Vide: Sownik grecko-polski, oprac. O. Jurewicz,
PWN, Warszawa 2000.
13
Staroytni Grecy i Rzymianie

sformuowania byy czci rzeczywistego lamentu pogrzebowego staroytnych Grekw. Bez

wtpienia to wanie werbalizacja alu nad losem, obok sprawowanych ofiar, stanowia
trzon rytuau pogrzebowego.
W wiecie po katastrofie, ktry widzimy w tragedii Eurypidesa jedyn moliw
czci tego rytuau staje si lament. Jedyne, co pozostaje schwytanym Trojankom to
opakiwanie utraconej ojczyzny pynce z ich ust potoki skarg s nazywaniem cierpienia,
drobiazgowym jego roztrzsaniem w najmniejszych szczegach w celu powcignicia
rodzcej si aoby14. W wietle psychoanalizy mwienie jest swego rodzaju terapi i form
wychodzenia z traumatycznych dowiadcze. Jan Kordys, neurosemiotyk i teoretyk kultury
pisa, e kady z nas ma swoj histori ycia, wewntrzne opowiadanie ktrego cigo,
sens jest naszym yciem. Mona powiedzie, e kady z nas konstruuje i przeywa swoje
opowiadanie, a to opowiadanie jest nasz tosamoci. I dalej: Musimy pamita siebie,
pamita swoje wewntrzne przedstawienie, opowiadanie. Czowiek musi mie takie
opowiadanie, bezustannie opowiadan samemu sobie histori, by by sob, by posiada
tosamo15. Opowiadanie Trojanek zatem byoby form ocalenia ich tosamoci,
usiowaniem zachowania wewntrznego obrazu niegdysiejszej Troi oraz najbliszych. W
swych lamentach bezustannie przywouj imiona zmarych, prezentuj swj spoeczny status i
dawn chwa miasta. Obraz, jaki tworz ich opowiadania jednak jest popkany, poniewa
obok minionego blasku ojczyzny i trojaskich wojownikw, pojawiaj si makabryczne
okrelenia wobec siebie i wasnego ciaa. Rodzca si autoagresja moe stanowi przejawy
stanu depresyjnego, ktry jest zwykle czci aoby po utracie najbliszej osoby.
Autodeprecjacja Trojanek jednak oraz intensywno ich przey zapowiada cik chorob
skoro niemal przygwada je do obrazu zniszczonej Troi oraz zmierza ku wasnemu,
wewntrznemu obrazowi ruiny.
aoba, ktra ogarnia czowieka po stracie ukochanej osoby oraz towarzyszcy jej
silny bl i stan gbokiej depresji, z czasem powinna min. W procesie leczenia aoby
pomaga wchodzenie czowieka w nowe relacje emocjonalne i spoeczne, ktre rekompensuj
utrat ukochanej osoby i pozwalaj zapeni puste miejsce16. W przypadku Trojanek wydaje
si to niemoliwe musz rozsta si ze zdewastowan ojczyzn i zamieszka w miastach
14

J. Kristeva, Czarne soce. Depresja i melancholia, prze. M. P. Markowski, R. Ryziski, Krakw 2007.
J. Kordys, Opowiadanie i terapia, [w:] Idem, Kategorie antropologiczne i tosamo narracyjna. Szkice z
pogranicza neurosemiotyki i historii kultury, Krakw 2006, s. 218.
16
P. Dybel, Melancholia gra pozorw i masek. Koncepcja melancholii Sigmunda Freuda, [w:] Idem, Urwane
cieki. Przybyszewski-Freud-Lacan, Krakw 2000.
15

wrogw jako ich naonice. Przebieg aoby zatem moe doprowadzi do melancholii, w
ktrej czowiek nie potrafi rozsta si emocjonalnie z ukochan osob. Freud pisa, e
zasadnicza rnica midzy osob aujc zmarego a melancholikiem polega na tym, e o
ile osoba ta przecierpiawszy utrat bliskiego w kocu powraca do spoecznego wiata i
zaczyna w nim ponownie uczestniczy, o tyle melancholik () jest nadal w swej
wiadomoci do niej przywizany () W rezultacie melancholik jest zawsze przygnbiony i
obezwadniony17. Melancholik nigdy nie moe doj do adu ze sob, z przeszoci i z
wasn skoczonoci. Mimo i Eurypides przedstawia nam moment narodzin aoby, ktrej
penego przebiegu obserwowa nie bdziemy, moemy dostrzec zapowied nadchodzcej
melancholii. Jeli bowiem melancholia jest pknitym stosunkiem czowieka do wiata, to
jestemy wiadkami owego pknicia. Podmiot kobiet trojaskich jest przecie icie
melancholijny, chciaoby si rzec za Markiem Bieczykiem antykartezjaski, poniewa
wydrony, rozproszony, na wewntrznym wygnaniu 18. Melancholia podmiotu zawsze
dokonywaa podwaenia metafizyki obecnoci i podmiotu osabia go na rne sposoby,
wycofuje, zaciekle uprawia zwtpienie, ktre w skrajnych przypadkach posuwa si do
delirium negacji, do obdu zaprzeczenia19. Hekabe nazywa siebie trupem, Kasandra w szale
wypiewuje weselne pieni, Andromacha zwykle milczy. Jzyk staje si wiadectwem
rodzcej si melancholii, ale przede wszystkim unaocznia czym jest proces aoby. Trojanki
natomiast poprzez symbolik jzyka usiuj uwolni si od przeraenia traumatycznych
przey, zatriumfowa na jaki czas nad mierci swych bliskich oraz swoj wasn20. Ich
pami jednak jest obciona obrazem klski Troi, maj zdolno retencyjn co znaczy, e
przechowuj i bd przechowyway w sobie przeszo obcion strat.21 Ta pami jest dla
ciarem, ale jest to ciar niezwykle cenny i kruchy.22

17

Ibidem, s. 153.
M. Bieczyk, Melancholia. O tych co nigdy nie odnajd straty, Warszawa 1998.
19
Ibidem.
20
J. Kristeva, op. cit., s. 101.
21
M. Bieczyk, op. cit.
22
A. Bielik-Robson, Melancholia i ekstaza: dwie formuy subiektywnoci, [w:] Eadem, Inna nowoczesno.
Pytania o wspczesn formu duchowoci, Krakw 2000.
18

Rozdzia II
Troja
[ J. G.]
23

Troja tonie w oparach dymu, a wschodzce soce obnaa jej unicestwienie. W pejza
rumowiska wpisuj si namioty Achajczykw, w ktrych uwiziono trojaskie kobiety.
Ponad zgliszczami pojawia si Posejdon egnajcy dzieo swych rk (wraz z Apollinem
budowa mury Troi) i opowiadajcy o przyczynie ostatecznej klski Trojan. Na zawsze
opuszcza spustoszone miasto, poniewa wite gaje pozostaj tam puste, a paace spywaj
mordem:

24
Przed odejciem bg mrz obiecuje Atenie, e pomci jej dawnych wrogw. Rozgniewana na
Ajasa bogini (si uprowadzi kapank Kasandr, ktra schronia si w jej wityni) prosi
Posejdona, aby gbok Zatok Eubejsk napeni trupami (
)25. W ten oto sposb splamiona ziemia trojaska pozostaje bez bogw, ktrzy
jeszcze niedawno ywo reagowali na wiele wojennych wydarze. Nigdy jednak nie godzili
si, aby zdobywanie wiata przez czowieka odbywao si kosztem witoci. Rozmowa
bogw przypomina, e 26, czci ktrej jest niszczenie wity bogw (Ajas
przewrci posg Ateny w trakcie szamotaniny z Kasandr),27 zawsze pozostaje najwiksz
przewin domagajc si pomsty i kary. Dlatego powrt zwycizcw do domu naznaczony

23

Dzi ono w dymach od argejskiej wczni

Ginie, zniszczone Eurypides, Trojanki, [w:] Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Antologia tragedii greckiej,
prze. J. anowski, Krakw 1989, s. 427.
24
Eurypides, , wersy 15-16.
Pusty gaj wity, a siedziska bogw
Pyn posok Prze. J. anowski.
25
Ibidem, s. 430.
26
, to czyn bezbony, witokradztwo. Vide: Sownik grecko-polski, oprac. O. Jurewicz, PWN,
Warszawa 2000.
27
Eurypides, Trojanki, op. cit., s. 430.

10

bdzie wieloma przeciwnociami, a niejednokrotnie mierci. Kady bowiem bezbony czyn

musi zosta okupiony oczyszczeniem28, ktrego najwysz cen jest haniebna mier.
Pogorzelisko Troi jest nie tylko dowodem zwycistwa Achajw, ale take (a moe
przede wszystkim) wiadectwem ich bezkompromisowej dnoci do wadzy. Zdewastowane
ulice miasta, spalone witynie oraz uprowadzone kobiety tworz obraz ruiny, ktra jest
pozostaoci i oznak krwawych zapasw. Jest wreszcie jawnym sygnaem, e czowiek
pragnie swej zguby bardziej, ni chc jej zazdroni bogowie,29 skoro nie sta go na ocalenie
przybytkw bogw, skoro skonny jest do gwatw i mordw na niewinnych dzieciach.
Przemoc seksualna wobec porwanych kobiet z kolei ma zademonstrowa zwycistwo nad ich
mczyznami, ktrzy nie chronili ich wystarczajco dobrze. Wojna jest spraw msk,
kobiety natomiast jej niemymi uczestniczkami oraz upami wojennymi, ktre zdobywa si
wraz z pokonan ziemi. Jeli zaoymy, w myl psycholoki Julii Kristevej30, e mczyni
stanowi cz prawa symbolicznego, z ktrym zwizany jest porzdek rzeczywistoci oraz
nazywanie i okrelanie wiata, to w momencie zagady Troi, cay w porzdek zosta
stracony. Wszystko to, co intelektualne, statyczne i obarczone stabilnym znaczeniem zostao
cakowicie zniszczone. Wraz z wojskami Achajw wkracza nowy porzdek, ktremu nie chc
podporzdkowa si Trojanki, poniewa jest to porzdek budowany na przemocy. Troja na
poziomie alegorycznym moe zatem oznacza utracony ad i fundamenty bezpieczestwa.
Analogicznie moe rwnie sta si alegori stanu wewntrznego Trojanek zobrazowaniem
ich rozproszonej wiadomoci, zdewastowanej tosamoci oraz duchowego zamierania. Jest
jednoczenie gruzowiskiem, ktre trzeba zostawi, zawieszeniem sensu, upadkiem
perspektyw i wreszcie zaamaniem ycia31.

28

Bezbono i witokradztwo to najwiksze przewinienia wzgldem bogw. Drog oczyszczenia w tych

przypadkach nie mogo by tylko obmycie, ktre najczciej stanowio wystarczajc form obrzdu
likwidujcego zmaz. Vide: R. Parker, Miasma. Pollution and purification in early Greek Religion, Oxford
1996.
29
Z. Kadubek, Troja. Krtki artyku dostpny na stronie:
http://www.labodram.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=639:trojatytuowa&catid=50:czytania-antyk&Itemid=209
30
Kristeva sw dziaalno psychoanalityczn czy z zainteresowaniami jzykoznawstwem i
literaturoznawstwem. W swych badaniach nad jzykiem dowodzi, e jest on obrazem wiata i zawsze ma
znaczenie symboliczne. Moment wejcia w sfer jzyka natomiast jest granic oddzielajc to, co cielesne,
emocjonalne i dynamiczne (kobiece) od tego co statyczne i intelektualne (mskie). Posuyam si tutaj jej
przekonaniem, e mskie oznacza to, co statyczne, stabilne i tworzce sensy. Vide: J. Kristeva, op. cit.
31
Ibidem, s. 64.

11

Hekabe

[ ]32

C naley mi zmilcze? Czeg nie zmilcze? C za opaka? Pyta leca

twarz do ziemi, zhabiona krlowa Troi. Jako pierwsza rozpoczyna swj aosny lament, nie
znajdujc sw, ktre mogyby pomieci ogrom straty, jakiej doznaje, oraz ez, ktre
mogyby t strat naleycie opaka. Sw monodi rozpoczyna cierpkim zawoaniem:
, ,
33
Hekabe zwraca si do swej nieszczsnej i przygniecionej rozpacz gowy. Prosi j, albo nawet
nakazuje, aby podniosa kark. Jej ciao zatem jest rozczonkowane, zupenie jak jej myli i
wiadomo. Jej ciao zmaga si z wielkim i coraz wikszym ciarem przeszoci: garbi si
od tego, albo wykolawia, ciar utrudnia jej chd niczym niewidzialne, cikie brzemi34.
Przeszo, ktra wci jest realna w postaci rumowiska miasta, uwiadamia, e tym samym
bdzie dla niej przyszo. W wojnie stracia ma oraz niemal wszystkie dzieci. Jedna z jej
crek kapanka bogini Ateny wkrtce zostanie naonic achajskiego wodza, wnuk
natomiast zginie zrzucony ze ska. Tragedia wojny dopiero si rozpoczyna jest to tragedia
ycia po katastrofie w rzeczywistoci, ktra nie ma ju sensu. Nie ma ju Troi (
)35 mwi nie jestem ju krlow Troi ( ).36 Pyta sam
siebie o istot i sensowno lamentowania, skoro mino ju wszystko, co miao znaczenie i
skoro nic tej straty nie jest w stanie powetowa. Mimo wszystko jednak wydobywa z siebie
aosne i spostrzega z rozpacz, e wszelkie bogactwa byy jak nic (
).37
Obraz starej krlowej, lecej na splamionej krwi rodakw ziemi, jest wyjtkowo
sugestywny. Jest symbolem zarwno jej rozpaczy, jak i ponienia czcego si z odruchami
autoagresji. Nazywanie siebie trupem czy mar to dopiero zapowied przeraajcych
32

Eurypides, wersy 110-111.

Ibidem, wersy 98-99.
34
F. Nietzsche, O poytkach i szkodliwoci historii dla ycia. Cyt. za: A. Bielik-Robson, op.cit.
35
Eurypides, wers 99.
36
Ibidem, wers 100.
37
Ibidem, wers 109.
33

12

monologw, w ktrych wyraa ch unicestwienia siebie, zapadnicia si pod ziemi a przez

to zapomnienia wydarze wojny. Jest jednoczenie symptomem melancholii, o ktrej pisa
Freud: Melancholik bezpardonowo atakuje siebie i ponia, odbierajc swemu istnieniu form
i wszelk warto38. wiadomo Hekabe zostaa obarczona hipertroficzn, hiperboliczn
przeszoci39, zamykajc j na dowiadczenia i nadzieje przyszoci:

, ,
.
,
,

40
Posaniem dla krlowej staje si teraz twarda ziemia, po raz kolejny zwraca si do swej
gowy, a take do skroni i eber. Zdaje si, e ma pragnienie rozedrze swe plecy (wers 116) i
krgosup na boki (wersy 117-118). Nie moe zatem znie wasnej cielesnoci, ktra
przynaleaa do ma i ktra jest map wspomnie dawnego ycia. Chr branek trojaskich
przyglda si temu i rwnie niesie aobne pieni. Jednoczenie pyta Hekabe: Dokd
biegnie mowa? ( ;)41, zupenie jakby wiedziay, e bogowie opucili ju
zniszczone

witynie.

Bezsensowno

lamentowania

istnienia

Hekabe

wyraa

zawoaniem: Uderzaj w ogolon gow ( ), rozdzieraj paznokciami

jeden i drugi policzek! ( ).42 Wkrtce zobaczy take rozpacz
crki Kasandry oraz synowej Andromachy. Zachowanie adnej z nich jednak tak mocno i
38

Z. Freud, aoba i melancholia. Cyt. za: M. Bieczyk, op.cit.,

J. Kristeva, op.cit.
40
O ja nieszczsna, jak ci mi czonki,
Gdy tutaj tak le
Grzbiet rozcignity na twardym posaniu,
Oimoi, o gowo, oimoi, o skronie,
O boki, jakbym pragna
Koysa plecami i krzyem
Jak okrt na morskiej fali Eurypides, Trojanki, wersy 112-118, s. 432.
Moje rozumienie wersw 117-118 odbiega znaczco od interpretacji Jerzego anowskiego. Sowa
rozumiem jako rozedrze plecy i krgosup (dosownie cier - . Por. ac. spina, ae
cier, kolec, anat. krgosup) na oba boki. Nie jest to potrzeba dryfowania w nieskoczono morza, ale raczej
ch rozdarcia swojego ciaa.
41
Ibidem, wers 154.
42
Ibidem, wersy 279-280.
Bij si po ogolonej gowie!
Szarp paznokciami obydwa policzki, prze. J. anowski.
39

13

wyranie nie ilustruje melancholii, jak przykad Hekabe. Jej odruchy rozpaczy dalece
wykraczaj poza proces przeywania aoby. Jak pisa Pawe Dybel, interpretator Freuda,
aoba nie narusza stosunku czowieka do wasnego Ja, melancholia tak, dlatego nazywana
jest chorob. Wie si ta choroba z faktem, i melancholik nie jest w stanie zaakceptowa
traumatycznego charakteru pewnych scen i wydarze z udziaem ukochanej osoby43.
Pknicie tosamoci Hekabe oraz jej przejawy agresji wobec siebie staj si przeraajcym
dowodem jej melancholijnej wiadomoci w rozumieniu psychoanalitycznym 44.
wiadomo Hekabe musi przechowywa, obok obrazu ruiny Troi, widok martwego
ciaa wnuka niesionego na tarczy Hektora. To wanie stara krlowa zostaa zobowizana do
pochowania Astyanaksa, poniewa Andromacha udaa si ju na sw tuaczk. Monolog nad
zwokami dziecka jest wyjtkowo drastyczny:
, .
,
, .
,
, , ,
()45
Hekabe zwraca si do poszczeglnych czci ciaa wnuka, co moe sta si dowodem, e jej
wiadomo zostaa rozbita. Jest bezlitosna w nazywaniu rzeczywistoci, mwic o
roztrzaskanych kociach i rczkach wyrwanych ze staww. Mie, drogie ciao stao si
alegori popkanej, okaleczonej rzeczywistoci. W monologu ujawnia sw zo na koleje
losu i al wobec dziecka, ktre okamywao j licznymi obietnicami mnego ycia. Opakuje
take tarcz Hektora bdc nie tylko upem wojennym Achajw, ale take mogi

43

P. Dybel, op. cit.

Posuguj si melancholi rozumian w nurcie psychoanalizy, a nie filozofii. Melancholia w rozumieniu
filozoficznym bowiem to nietzscheaskie znuenie. Jest postaw egzystencjaln, w ktrej najpeniej wyraa
si monotonia istnienia oddanego bez reszty ciarowi, nuda tosamoci, powagi, gbi, pamici wszystkich
tych modi egzystencjalnych, ktre opieraj si na wytrwaym i sumiennym, zamknitym w sobie powtrzeniu.
Vide: A. Bielik-Robson, op. cit.
45
Ko roztrzaskana reszta haba, milcz!
O rczki, mile podobnym ojcowskim
Byycie mam je, wyrwane ze staww!
Usta kochane, tyle przyrzekay
Ju po nich! Wac na ko kamae:
(), wersy 1177-1181, prze. J. anowski.
44

14

Astyanaksa. Ubierajc dziecko we wspaniae stroje, a rany opatrujc wstgami, oddaje je w

opiek zmarego Hektora.
Jednak mimo rozpaczliwego stanu, w jakim si znajduje, potrafi nieco pniej z ca
si przekonywa Menelaosa, aby umierci Helen. Walczy do koca o resztki godnoci dla
siebie i polegych mieszkacw. To ona, jako ostatnia, egna ruiny Troi:

.46
Miasto ostatecznie ginie, na co patrzy stara, zrozpaczona krlowa.
, :
, ,
.47
W odruchu rozpaczy prbuje jeszcze biec w kierunku poncego miasta, ale powstrzymuj j
achajscy onierze. Odruch samobjczy jest ostatecznym dowodem na depresyjno Hekabe
oraz tego, e nie jest w stanie odzyska sensu ycia, ktrego si domaga. Drce czonki,
prowadcie moj stop ku niewolniczemu dniowi ycia po raz ostatni w dramacie zwraca
si do swego ciaa, ktre poprowadzone zostaje na nieznane ldy niewoli.

46

Py niby dym wzniesiony ku niebu

Skryje to miejsce, gdzie by mj dom! wersy 1320-1321, prze. J. anowski.
47
Eurypides, wersy 1328-1330.

15

Andromacha
.48

Trzymajca w objciach maego Astyanaksa Andromacha jest wieziona w achajskim

wozie, na ktrym znajduje si take wielka tarcza Hektora oraz inne upy wojenne. Stanowi
ona wyjtkowo cenn zdobycz jako wdowa po najdzielniejszym wodzu trojaskim. Kobiety
bowiem s czsto wiadomie dobieranymi ofiarami w trakcie konfliktw zbrojnych, a jako
matki wychowawczynie modego pokolenia, przekazujce etos swoich spoecznoci s dla
agresorw szczeglnie grone. Dlatego may syn Hektora bdzie musia zgin, aby usun
obawy przeciwnikw przed odrodzeniem potgi Troi. Trojanki jednak s jeszcze pozbawione
tej okrutnej wiadomoci, dlatego Hekabe znajduje pociech we wnuku. W ten take sposb
usiuje podnie na duchu sw synow. Ta jednak pena jest goryczy i rozpaczy uderzajcych
w star Hekabe rodzicielk czowieka, ktry dla obrzydego oa da upa twierdzom
Pergamu ( / ).49 Poszukiwanie winowajcy
ma bez wtpienia zrekompensowa bl i tsknot za ukochanym mem.
Andromacha, mimo owego blu i tsknoty, wci pozostaje portretem penej honoru
ony i matki. Jej opowie o minionym yciu jest niezwykle dokadna, przepeniona
szacunkiem i podziwem dla Hektora oraz poczuciem wasnej godnoci. Opowiadanie, ktre
niewiadomie pisze w peni wyraa jej przywizanie do ma oraz dum, jaka pynie z bycia
Trojank. Jest opowiadaniem nioscym jej poczucie wyjtkowoci i niepowtarzalnoci.50 Z
podniesionym czoem idzie w rce wrogw, nie ponia siebie tak jak Hekabe, nie pada na
ziemi, nie mogc si z ni rozsta. Jej sercem najmocniej targa utrata ma, co powoduje
cakowite odrtwienie i niemoc. Pocztkowe sowa, ktre wypowiada s niepene, kalekie i
przerywane aobnymi zawoaniami Hekabe. To pojedyncze wyrazy, krtkie wezwania
skierowane do ma, aby przyszed i zabra j do Hadesu, gdzie wreszcie bdzie moga
uspokoi si i odpocz. Obraz Andromachy na wozie, wypowiadajcej pierwsze pourywane

48

Eurypides, wers 594.

Pozwl mi uspokoi si i odpocz w Hadesie J.G.
49
Eurypides, wersy 597-598. Tumaczenie Jerzy anowski.
50
J. Kordys, Opowiadanie i terapia, op. cit., s. 218.

. Eurypides, wersy 358-359. Tumaczenie Jerzego anowskiego: Sawa tych zalet do
obozu Grekw/ Dosza, zgubia mnie.

16

sowa, doskonale wyraa melancholi, ktrej alegori zwykle bywa nieskoczona tuaczka.
Andromacha jawi si jako widmo, doskonale wpisujce si w ruiny miasta i oczekujce
zmarego ma. Jest jakby yw-umar, ktra pojawia si na chwil, po czym znika z
dramatu wraz z niesionym na rze maym synkiem. Zdaje si, e jej mowa prowadzi j do
ycia w czasowoci decentrowanej. Czasowo ta nie pynie, nie rzdzi ni wektor przed/po,
nie kieruje si od przeszoci do jakiego celu. Masywna chwila, ociaa, bez wtpienia
traumatyczna, poniewa obciona zbyt wielkim blem, zatyka horyzont czasowoci
depresyjnej, albo raczej odbiera jej cao horyzontu, ca perspektyw. Melancholik
odznacza si dziwn pamici: wszystko jest skoczone, wydaje si mwi, ale ja pozostaj
wierny temu, co skoczone, nie istnieje aden moliwy obrt wypadkw, nie ma
przyszoci51 Andromacha zostaa zamknita w obrazie ruiny, w ktrym wci jeszcze
widzi miego Hektora i do ktrego w swych monodiach zwraca si bezporednio:
,
.52
Samotna, niewolnicza wdrwka staje si dla niej najwikszym ciarem, ale mimo
nieskoczonej drogi wygnania jej wzrok wci skierowany jest na Hektora, uwiziony w nim
z powodu tsknoty i rozpaczy. Jej spojrzenie jest anamorficzne bez wzgldu na odlego,
jaka oddzieli j od zniszczonej Troi, pami niczym fotografia zamierza przechowywa
jedynie obraz ma i syna.
Rozstanie Andromachy z synem jest najbardziej poruszajc scen caej tragedii.
Butna i dumna Trojanka nie jest w stanie zatrzyma przy sobie Astyanaksa adnym
pocaunkiem. Achajski onierz prbuje przemwi jej do rozsdku, aby poprzez ulego
wobec oprawcy zyskaa naleyty pochwek dla dziecka. Kady rodzaj buntu bowiem
przypacony bdzie kar. Poegnanie Andromachy z synkiem stanowi reperkusj sceny jej
rozstania z Hektorem, ktr znamy z Iliady Homera. Wwczas Hektor wyrusza na pole
walki, tumaczc onie pobudki, jakie nim kieruj. Paradoksalnie najwaniejsz bya potrzeba
ochrony Andromachy, aby nie dostaa si w rce wrogw. W rozmowie maonkw
uczestniczy Astyanaks, ktry przestraszony gronym widokiem kity i wczni wtula si w

51

J. Kristeva, op. cit., s. 64.

Eurypides, wersy 677-677.
Teraz skoro ty jeste martwy, ja pyn
Do Hellady, jako branka, w jarzmo niewoli. J. G.
52

17

piersi matki. Wtedy to ojciec caowa maego chopca i modli si do bogw o pomyln dla
niego i wielk przyszo:

,
, :

:
, .53
Modlitwa Hektora bya prob o wszelkie atrybuty herosa dla syna, czyli o mne serce i
odwag w walce ( ), wielk chwa wojenn ( ) oraz dzielno ().
Andromacha

umiechaa

si

wwczas

przez

zy,

zrezygnowana

wczeniejszymi,

bezowocnymi naleganiami oraz szantaami emocjonalnymi (nie mam ni matki ni ojca ()

Ty mi wic jeste matk i ojcem () Zlituj si tedy nade mn i zosta).54 al i przeraenie
przed nadchodzcym nieszczciem nie zostay wic uspokojone, dlatego powrciy ze
zwielokrotnion si, kiedy zostaa zmuszona odda na mier syna. Jej monodia stanowi
jakby odwrcon modlitw, jej zaprzeczenie i by moe jest wyrazem agresji i rozalenia
skierowanych w stron utraconego ma:
,
()
()
,
, :55
Zabije ciebie szlachetne pochodzenie twego ojca mwi jego dzielno nie przysza ci z
pomoc na czas. Nie ma Hektora, ktry chwyciby sawn wczni, po wyjciu z ziemi, aby
nie ci ocalenie. Nie ma rodu ojca i nie ma potgi Frygw.
53

Dzeusie i inni niebianie, o dajcie, eby to dzieci

Byo kiedy, jak ja, najpierwszym z trojaskich rycerzy,
By dorwnujc mi si, potnie wadao Ilionem.
Oby kiedy kto rzek, ujrzawszy, jak z boju on wraca:
Ten oto ojca przewyszy! A on zbroic po wrogu,
Krwi zbroczon, przynoszc, ucieszy serce matczyne. Homer, Iliada, prze. I. Wieniewski, Krakw 1984,
wersy 6.476-481, s. 122.
54
Ibidem, s. 121.
55
Eurypides, wersy 742,744, 752-754.

18

Monolog Andromachy najpeniej wyraa znikomo potgi Troi oraz jej drog do
zatracenia. Jest obrazem cigej utraty i nieukojonego alu nad kolejnoci i sum tragicznych
wydarze. Podkrelana nieobecno Hektora jest mocno skontrastowana z cielesn
obecnoci jego syna miym zapachem ciaa, pieluszkami, paczem. Jednoczenie w sposb
bezwzgldny i okrutny jest zaznaczona rycha mier, ktra nadejdzie wraz ze skokiem z
wysokoci. Zamiast chway wojennej, o ktr baga ojciec, nadchodzi mier.
Dziecko po raz kolejny tuli si do piersi matki, a ona nazywajc je pisklakiem, czule
cauje. Nie ubagaa ma, aby przy niej zosta i dziki temu jej rd nie okry si hab.
Jednak cena, jak musi paci za wielk chwa wojenn ma jest nazbyt wysoka.
Andromacha oddaje syna achajskim onierzom i odwanie wsiada na wz, ktry zabierze j
w odwieczn tuaczk.

19

Kasandra
: 56

Niezrozumiaa i niepojta jest mowa wieszczki niczym menada biegnie oszalaa z

pochodni w doni, owietla wityni, ktrej ju nie ma, piewa pie weseln, cho nasta
czas aoby. Taczy na gruzach Troi. Opowiada o swym szczliwym nowoecu i
krlewskim ou, do ktrego zmierza jako wita dziewica.
, .
, ,

,

57
Kiedy ty matko woa wrd ez i lamentw opakujesz ojca i drog ojczyzn, ja idca za
m, zapalam wiato ognia. Nazywa siebie , okrela szczliw na miar bogw.
Jest dotknita boskim szaem, a jej pieni, biegnce ponad zgliszczami miasta, wydaj si
przeraajce. Prorokuje o wydarzeniach majcych wkrtce nastpi poprowadzona do
ojczyzny i paacu Agamemnona bdzie wiadkiem jego morderstwa. Zapowiada klsk rodu
Atrydw, majc jednoczenie wiadomo wasnej zguby. Jest to jednak zguba zwyciska,
poniewa poczona z krwaw zemst i sprawiedliwoci oddan polegej Troi. Swymi
pieniami nie opakuje zabitych rodakw, ale czyni ich szczliwymi wojownikami.
Pochona ich przecie ziemia ojczysta, pochoway rce najbliszych.
,
.58
Jake sodko miejesz si z wasnych nieszcz dziwi si Chr branek trojaskich I
piewasz. piew twj treci twojej przeczy.59 Dziwny to piew o morderstwach i mierci,
56

Eurypides, wers 310

O, Panie Hymenaju!
57
Ibidem, wersy 314-318.
58
Iibem, wersy 406-407.

20

piew bdcy wyrazem obdu. Rodzi si silna pokusa poszukiwania w zachowaniach

Kasandry elementw nerwicy histerycznej (w potocznej mowie histerii), ktra objawiaaby
si tutaj przede wszystkim jej nadmiern emocjonalnoci i demonstracyjnoci zachowania.
Jej ciao niesione jest przez taniec,

ktry moe by po prostu

zaburzeniem

psychomotorycznym w diagnozach psychoanalitykw, natomiast w rozumieniu Freuda

histeri traumatyczn.60 Bez wtpienia Kasandra jest najbardziej dynamiczn postaci w
caym dramacie, a jej obecno niezwykle ubogacajca ca tragedi poprzez sw
ekspresywno i plastyczno.
Owa ekspresywno z pewnoci inspirowaa wspczesnych badaczy, skoro w
pracach na temat melancholii pojawia si koncepcja, i miech melancholika podobny jest do
szalestwa Grekw miech majcy na celu przeksztaci ciar melancholii w lekko
wolnoci.61 Melancholia bowiem oszukuje sw mask radoci, zrozumienia i perwersji, lecz
zudzenie i maska s zarazem jej si i niemoc, jej si gdy fantazjuje, niemoc, gdy chce
urzeczywistni si w istnieniu.62 Co wicej, ironia i miech wzmagaj melancholi,
rozptuj straszliwe sam na sam, w ktrym cigle trwa trucicielska walka wiadomoci.63
Lekko i zwiewno ruchw Kasandry, jej weselne zawoania oraz miech sprawiaj
wraenie wolnoci, a jej sowa, cho szalone w oczach otoczenia, s wyrazem wiedzy na
temat najbliszy wydarze. Cho doznaje zatem najgbszej rozpaczy z powodu losu Troi,
niesie j nadzieja i wiadomo zemsty bolesnej, poniewa przypiecztowanej wasnym
yciem, ale sodkiej, poniewa dajcej wiar w opiek bogw i sprawiedliwo.
.
, ,
, .

, ,64

59

Tumaczenie Jerzy anowski.

Z. Freud, Histeria i lk, prze. R. Reszke, Warszawa 2009.
61
M. Bieczyk, op.cit.
62
Ibidem.
63
Ibidem.
64
Eurypides, wersy 445-449.
60

21

Obym bya polubiona narzeczonemu w Hadesie mwi niegodziwy le pogrzebie (noc,

nie za dnia) wodza Danajw, sdzc, e czyni co witego. A mnie, trupa nagiego,
wrzuconego do rwcej wody, rzek koryta ponosz, blisko grobu maonka65. Pieni weselne
Kasandry przeobraaj si w makabryczne obrazy, w ktrych pojawiaj si trupy i mier.
Wieszczenie obcione jest bolesn wiadomoci, ktrej nie sposb poskromi tacem.
Czym prdzej pragnie dotrze do achajskich statkw, a potem Myken, aby urealniy si
wszystkie ze widzenia. egna si z matk, nazywajc siebie Eryni. W istocie, jest
rozszala, gron i mciw wieszczk, ktra poda ladami swego wroga, aby go zgadzi.

65

Tumaczenie wasne. Mowa Kasandry jest wyjtkowo trudna gramatycznie, by moe niesusznie mniemam,
e jest to celowy zabieg jzykowy dramaturga.

22

Zakoczenie

Kasandra wypenia sw obietnic zemsty, kiedy tylko stana u bram paacu

Agamemnona w Mykenach; Andromacha, mimo i yjca w niewoli, nadal wpatrzona bya w
oblicze ukochanego, ywo przechowywanego w pamici, ma. Hekabe do koca pozostaa
bolejc matk, ktra musiaa pochowa jeszcze dwjk swych najmodszych dzieci jej
monodie nie przestay przeraa ogromem blu i drastycznoci66. Mona powiedzie, e za
porednictwem innych tragedii poznajemy dalsze historie naszych bohaterek. Nie o historie
jednak chodzio Eurypidesowi, ale wane i przeomowe momenty w tych historiach, dziki
ktrym moemy w peni pozna kondycje psychiczne pojedynczych postaci. Trojanki s bez
wtpienia cigiem makabrycznych obrazw, pojedynczych scen, ktre mogyby istnie
samodzielnie, ilustrujc konkretne zachowania i przeycia bohaterw. Wsplnie jednak
tworz obraz popkanego, okaleczonego wiata, w ktrym kada osoba musi zmierzy si z
cierpieniem i rozpacz samotnie. Samotno wobec obrazu ruiny, jaki jawi si na kartach
tragedii jest pierwszym i najboleniejszym dowiadczeniem Trojanek. Kada z nich inaczej
przeywa rodzc si aob i kada podzieli inny los, po tym jak opuszcz spalon Troj.
Postaci Trojanek oraz ich przeraajce monologi stay si dla mnie asumptem do
przemyle nad zjawiskiem aoby i melancholii, ktre poniekd zostay zilustrowane w
tragedii. wiadomie i celowo pominam innych bohaterw dramatu, aby w peni uzyska
obraz ruiny w moim odczuciu bowiem to wanie Troja jako miasto oraz jej mieszkacy s
alegori ruiny. Kontrapunktem do penych obdu kobiet staje si wspczucie Thaltybiosa
jego cicha obecno pozwala w peni wybrzmie rozpaczy Trojanek.
Trojanki w aden sposb nie wpisuj si w definicje podstawowych elementw
tragedii67, o ktrych pisa Max Scheler, jednake w peni realizuj zaoenie Arystotelesa
mwice, e tragiczne jest to, co budzi wspczucie i strach68. Mimo i Eurypides niemal

66

Tradycja wojny trojaskiej bya chtnie kontynuowana w tragediach wszystkich trzech dramaturgw, dlatego
moemy niekiedy stworzy peny obraz poszczeglnych bohaterw. Kasandra w Agamemnonie Ajschylosa jest
t sam wieszczk, ktra lamentem antycypuje sw mier. Andromacha pojawia si w tragedii Eurypidesa o
tym samym tytule, natomiast Hekabe jest tekstem opowiadajcym dalsze dzieje starej krlowej. Zdaje si, e to
jakby kolejne sceny Trojanek z uczestnictwem tych samych osb (wcznie z Thaltybiosem). Nawet jeli
tragedie dzieli przestrze czasowa oraz rna kolejno powstania, warto poszukiwa w nich elementw, ktre
pozwol nakreli ca histori kobiet trojaskich.
67
Mam na myli szczegowo opisywane przez Schelera pojcia: wza tragicznego, winy tragicznej i bohatera
tragicznego. Vide: Arystoteles, D. Hume, M. Scheler, O tragedii i tragicznoci, op. cit.
68
Cyt. za: Arystoteles, [w:] Ibidem.

23

cakowicie zrezygnowa z akcji na rzecz pojedynczych, sugestywnych scen, jego dramat

pozostaje ilustracj tragicznoci i poraa groz. Chciaoby si rzec, e Trojanki s
kompozycj udramatyzowanych obrazw obozu achajskiego rozbitego na zgliszczach
Troi, lecej na ziemi Hekabe, siedzcej na wozie Andromachy z synem w ramionach i
wreszcie Kasandry zatrzymanej w biegu z pochodni w doni. Obraz przeraa, wprawia w
osupienie, nakazuje milcze i sucha. Kada posta Trojanki zdaje si mwi: dajcie mi
szale w aoci69.

69

, wers 135, Sofokles, Elektra, prze. K. Morawski, Krakw 1989. Wykorzystaam sowa
Elektry, poniewa doskonale ilustruj zachowania kadego aobnika, w tym przypadku Trojanek, oddajcego
si lamentom.

24

Bibliografia
Podmiotowa
1. Eurypides, , [w:] Idem, Tragoediae, ed. Nauck, Lipsk 1908.
2. Eurypides, Trojanki, [w:] Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Antologia tragedii greckiej,
prze. J. anowski, Krakw 1989.
Przedmiotowa
1. Scheler M., O tragedii i tragicznoci, prze. W. Tatarkiewicz, T. Tatarkiewiczowa,
R. Ingarden, Krakw 1976.
2. Alexiou M., The Ritual Lament in Greek Tradition, red. Rowman & Littlefield
Publishers, United States of America 2002.
3. Sownik grecko-polski, oprac. O. Jurewicz, PWN, Warszawa 2000.
4. Kristeva J., Czarne soce, Depresja i melancholia, prze. M. P. Markowski, R.
Ryziski, Krakw 2007.
5. Bielik-Robson A., Inna nowoczesno. Pytania o wspczesn formu duchowoci,
Krakw 2000.
6. Staroytni Grecy i Rzymianie w yciu prywatnym i publicznym, red. O. Jurewicz, L.
Winniczuk, Warszawa 1968.
7. Kordys J., Kategorie antropologiczne i tosamo narracyjna. Szkice z pogranicza
neurosemiotyki i historii kultury, Krakw 2006.
8. Dybel P., Urwane cieki. Przybyszewski-Freud-Lacan, Krakw 2000.
9. Bieczyk M., Melancholia. O tych co nigdy nie odnajd straty, Warszawa 1998.
10. Homerus, , ed. G. Dindorf, C. Hentze, Lipsk 1908.
11. Homer, Iliada, prze. I. Wieniewski, Krakw 1984.
12. Segal H., Marzenia senne, wyobrania i sztuka, prze. P. Dybel, Krakw 2003.
13. Freud S., Histeria i lk, prze. R. Reszke, Warszawa 2009.
14. Kocur M., Teatr antycznej Grecji, Wrocaw 2001.
15. Scholia Graeca in Euripidis tragoedias, ed. Gulielmus Dindorfius, tomus I, Oxford
1863.

25

Streszczenie
Powysza praca jest prb analizy tragedii Eurypidesa Trojanki pod ktem motywu ruiny.
Interpretacja dramatu zawiera przede wszystkim wnikliwe badanie wiata przedstawionego ze
szczeglnym uwzgldnieniem Troi jako alegorii ruiny, a take bohaterek tragicznych, jakimi
s tytuowe Trojanki. Praca podja ryzyko nawietlenia tekstw oryginalnych nowoczesnymi
kategoriami rozumienia problematyki zwizanej z antropologicznymi aspektami aoby,
rozpaczy i melancholii. Wprowadzone konteksty psychoanalizy stanowi instrumentarium
jzykowe przydatne do nowego odczytania tragedii.

Summary

This thesis is an analysis of Eurypides tragedy Troian Women in terms of the ruin motif.
The interpretation of the drama contains thorough study of the presented world describing
Troy as an alegory of ruin and the Troian Women. as ancient tragic heroines. The author of
the thesis undertakes the risk of explaining the original texts with modern cathegories of
understanding the problems connected with anthropological aspects of grieve, despair and
melancholy. The psychoanalitic context introduced in the thesis is a good language
instrument helpful for the new lecture of the tragedy.

26