Grnictwo i Geoinynieria Rok 35 Zeszyt 2 2011

Andrzej Batog*, Maciej Hawrysz*

PROJEKTOWANIE GEOTECHNICZNE
POSADOWIENIA TURBINY WIATROWEJ

1. Wstp
Wspczesny wiat zmuszony jest do poszukiwania alternatywnych rde energii w celu
ograniczenia negatywnych skutkw rozwoju cywilizacji na rodowisko naturalne czowieka.
Jednym z takich rde s elektrownie wiatrowe, bdce zespoem urzdze produkujcych
energi elektryczn przy wykorzystaniu turbin wiatrowych. Energia elektryczna uzyskana
z wiatru jest uznawana za ekologicznie czyst, gdy pomijajc nakady energetyczne wytworzenie energii nie pociga za sob spalania adnego paliwa. Z innego punktu widzenia,
budowa turbin wiatrowych budzi kontrowersje zwizane z koniecznoci wykorzystania duych iloci materiaw charakteryzujcych si znacznym nakadem energetycznym w procesie wytwarzania, jak rwnie z niekorzystnym wpywem na rodowisko naturalne (gince
w zderzeniu z opatami ptaki i nietoperze, emisja infradwikw), podnoszone s problemy
techniczne z synchronizacj z sieci oglnokrajow.
W pracy przedstawiono proces projektowania geotechnicznego zwizany z realizacj
jednej z elektrowni wiatrowych nalecych do Pyrzyckiej Farmy Wiatrowej zlokalizowanej
w wojewdztwie zachodniopomorskim. Inwestycja obejmuje zesp elektrowni wiatrowych
typu NORDEX N90/2500 o mocy 2,5 MW kada, oddalonych od siebie o 500 m600 m.
Siownia ta ma wysoko 100 m, przy dugoci opat 45 m i jest ustawiana na szecioelementowej wiey rurowej.
Konstrukcja fundamentu elektrowni jest uzaleniona od warunkw gruntowych w miejscu lokalizacji. Zazwyczaj, dla przypadkw okrelanych jakociowo jako korzystne warunki gruntowe, jest to bezporedni fundament koowy o rednicy 18 m i wysokoci ok. 3 m.
Szkic takiego fundamentu pokazano na rysunku 1.
* Instytut Geotechniki i Hydrotechniki, Wydzia Budownictwa Ldowego i Wodnego, Politechnika Wrocawska, Wrocaw

69

Rys. 1. Fundament bezporedni elektrowni wiatrowej typu Nordex N902500

2. Rozpoznanie podoa gruntowego elektrowni wiatrowej

Wymagania techniczne stawiane wspczesnym konstrukcjom budowlanym powoduj konieczno przeprowadzenia doboru bada i analizy podoa gruntowego w cile okrelonym zakresie. Istotn rol w procesie inwestycyjnym odgrywa prawidowe projektowanie geotechniczne. Nie
mniej istotn kwesti dla inwestorw jest aspekt ekonomiczny przy sporzdzaniu dokumentacji projektowej, co w efekcie czsto prowadzi do znacznego ograniczenia iloci bada geotechnicznych.
Pomimo wielu budowy licznych turbin wiatrowych, w Polsce nie opracowano dotychczas specjalistycznych zalece i wytycznych projektowania geotechnicznego dla tak specycznej inwestycji, jakim jest farma wiatrowa i wchodzce w jej skad siownie wiatrowe,
poddawane wielorakim wymuszeniom. W tej sytuacji korzysta si najczciej z dowiadcze
rm zagranicznych, ktrych przykadem jest przedstawiona poniej specykacja zakresu bada zalecanych przez rm ENERCON Energy for the World.
W przywoanej specykacji postuluje si wykonanie nastpujcych bada terenowych
dla pojedynczej siowni wiatrowej:
jeden odwiert geotechniczny zlokalizowany w rodku fundamentu bezporedniego
o rednicy do 20 m, wykonany do gbokoci rwnej co najmniej rednicy fundamentu,
a w przypadku projektowanego posadowienia poredniego na palach, odwiert powinien
zagbi si na 3 m poniej stopy pala; przy rednicy fundamentu do 30 m zaleca si
wykonanie dwu odwiertw, przy czym jeden z nich powinien zosta wykonany na krawdzi fundamentu od strony placu dwigowego, a drugi naprzeciwko.
sondowanie sond statyczn CPT/CPTU dla posadowienia pytkiego przy rednicy fundamentu
do 15 m powinno zosta wykonane minimum w dwu, a przy rednicy fundamentu powyej
15 m w minimum trzech miejscach do gbokoci wynoszcej min. ptorej rednicy fundamentu, w sytuacjach uzasadnionych do maksymalnie moliwej gbokoci; w przypadku posadowienia na palach miejsce sondowa naley przyj 1 m od krawdzi fundamentu, a ich gboko powinna siga nie pycej ni minimum trzy rednice pala lub 1,5 m poniej stopy pala.
sondowanie dynamiczne sond cik DPH naley wykona w uzasadnionych przypadkach w zakresie wystpowania w podou budowlanym gruntw gruboziarnistych,
pomiar pooenia zwierciada wd podziemnych oraz ich waha.
70

Badania laboratoryjne prb gruntu naley wykona dla wszystkich wyrnionych waniejszych warstw w zakresie odnoszcym si zasadniczo do wskanikw identykacyjnych
i klasykacyjnych obejmujcych: oznaczenia skadu granulometrycznego, wilgotnoci naturalnej, granic Atterberga oraz badania wd gruntowych pod ktem ich agresywnoci w stosunku do betonu.
Wynika std, i niezbdne do projektowania parametry geotechniczne gruntw wystpujcych w podou budowlanym, okrelajce waciwoci mechaniczne, musz zosta wyznaczone na podstawie interpretacji wynikw sondowa statycznych i dynamicznych.
Standardowa ekspertyza dotyczca rozpoznania warunkw posadowienia elektrowni
wiatrowej sporzdzana jest w formie opinii geotechnicznej dla obiektu drugiej kategorii geotechnicznej. W szczeglnoci powinna zawiera:
opis metod badawczych, wyniki bada i ich dokumentacj,
warunki przygotowania wykopu budowlanego, w tym okrelenie nachylenia skarp wykopu, sposb przygotowania podoa przed pooeniem warstwy chudego betonu oraz
warunki obnienia czasowego poziomu wd gruntowych,
zalecenia dotyczce sposobu posadowienia siowni wiatrowej (posadowienie pytkie w warunkach bez wyporu hydrostatycznego, posadowienie pytkie w warunkach dziaania wyporu hydrostatycznego na fundament lub posadowienie gbokie porednie na palach),
zalecenia dodatkowe dotyczce budowy dojazdw i placu dwigowego w sytuacji wystpowania bezporednio pod powierzchni terenu warstw gruntw sabononych,
ocen nonoci (obcienia dopuszczalnego) podoa i spodziewanych osiada oraz
wychylenia z pionu wiey dla okresu 20 lat w przypadku posadowienia pytkiego,
dobr typu, rednicy i dugoci pali oraz wartoci dopuszczalnego ich obcienia
w przypadku posadowienia poredniego.
Jeli fundament elektrowni pooony bdzie powyej skarpy lub w rejonie jej oddziaywania, taki obiekt bdzie zaliczony do trzeciej kategorii geotechnicznej, dla ktrego naley
przeprowadzi stosowne analizy statecznoci oraz poda dopuszczalne nachylenie skarpy
lub zbocza, a w razie zagroenia osuwiskiem przedstawi sposb zabezpieczenia.

3. Przykad projektowania geotechnicznego w Polsce

Dobierajc odpowiedni metod posadowienia obiektw inynieryjnych uwzgldni
naley wystpujce uwarunkowania geotechniczne jak rwnie rodzaj konstrukcji i charakter
jej obcienia, reakcje zachodzce zarwno w podou, jaki i w projektowanej konstrukcji.
W artykule porwnano wyniki oceny nonoci fundamentu wiey siowni wiatrowej
uzyskane dwoma metodami obliczeniowymi i przy przyjciu dwu odmiennych sposobw
ustalenia gruntowych warunkw posadowienia:
metoda oceny nonoci fundamentu oparta na normie [6], wartoci parametrw geotechnicznych ustalone na podstawie wynikw bada polowych i laboratoryjnych prb
gruntu pobranych z otworw badawczych, przy zastosowaniu interpretacji zawartej
w normie PN-81/B-03020,
71

 metoda obliczeniowa oparta na podstawie wynikw sondowania statycznego CPTU,

oparta na zalenociach podanych w publikacji [1] oraz [5], wykorzystujca uzyskane
w tym badaniu wartoci parametrw geotechnicznych.
3.1. Obcienia
Wiatrowe zespoy prdotwrcze s konstrukcjami podlegajcymi mocnym obcieniom
dynamicznym. Waciwoci systemu dynamicznego, tzn. w szczeglnoci czstotliwoci
wasne ukadu jako caoci obejmujcego fundament, wie, mechanizmy i wirnik, maj
zatem szczeglne znaczenie dla okrelenia obcienia.
Gwnymi obcieniami dziaajcymi na konstrukcj s:
ciar fundamentu G,
obcienie gruntem na odsadzkach fundamentu,
obcienie wie, siy Fx, Fy, Fz i momenty Mx, My, Mz,
sia pionowa N,
naprenia pod fundamentem vmax, vmin.
Do oblicze przyjto wartoci obcie okrelone przez producenta turbin [3],
ktre uwzgldniaj m. in. specyfik strefy wiatrowej, w ktrej zlokalizowana jest inwestycja.
3.2. Parametry obliczeniowe
Dla pierwszej metody obliczeniowej, opartej na normie PN-81/B-03020 [6], wartoci
parametrw wytrzymaociowoodksztaceniowych podoa gruntowego zostay wyznaczone metod B, na podstawie zalenoci korelacyjnych, wykorzystujcych wyniki przeprowadzonych bada prb gruntw. Sporzdzony na tej podstawie przekrj geotechniczny podoa fundamentu przedstawiono na rysunku 2.
W przypadku drugiej metody obliczeniowej, opartej na wynikach sondowania statycznego CPTU wartoci parametrw in situ wyznaczone zostay w wyniku interpretacji parametrw mierzonych w trakcie badania. Dokumentacj bada dla jednego z punktw badawczych podano na rysunku 3.
Zastosowane formuy interpretacji wynikw i sposoby ustalania wartoci parametrw
wyprowadzonych opieray si na zalenociach zestawionych w normie PN-B-04452:2002 [7]
oraz danych literaturowych. W przypadku okrelenia rodzaju gruntu wystpujcego w podou korzystano z nomogramu Robertsona (1986) zaadaptowanego do warunkw gruntowych
w Polsce, zamieszczonego w normie [7].
Wartoci parametrw wytrzymaociowych okrelono na podstawie wytycznych
zawartych w opracowaniu [2], a parametrw odksztaceniowych na podstawie opracowania [4].
Przyjte do oblicze wartoci parametrw geotechnicznych dla obu metod zestawiono
w tabeli 1.
72

Rys. 2. Przekrj geologicznoinynierski

podoa fundamentu turbiny wiatrowej

Rys. 3. Wyniki sondowania statycznego

na stanowisku EW12

TABELA 1
Zestawienia wartoci parametrw geotechnicznych
dla warstwy w poziomie posadowienia ~ 3,0 m p.p.t.
Metoda okrelenia parametrw
wartoci okrelone
wartoci na podstawie
na podstawie
bada CPTU
PN-81/B-03020

Parametr

Kt tarcia wewntrznego {

20

Spjno c

kPa

36

Wytrzymao gruntw na cinanie bez drenau Su

kPa

341391

Edometryczny modu ciliwoci

pierwotnej M0

MPa

65

4953

kN/m3

22

18

Ciar objtociowy c

3.3. Ocena nonoci i osiada w oparciu o PN-81/B-03020

Ksztat i wymiary omiobocznego fundamentu siowni wiatrowej pokazano na rysunku 4. Aby zastosowa normow metod oceny nonoci fundamentu posadowionego na
73

Rys. 4. Ksztat i wymiary fundamentu siowni wiatrowej, typ GE 2.5xl, ENERCON

jednorodnym podou podan w zaczniku 1. normy [6], przyjto zastpczy kwadratowy

fundament o wymiarach B = L = 16,35 m. Przyjmujc z normy [6] wartoci wspczynnikw
nonoci (dla parametrw podanych w kolumnie 3 w tabeli 1) sprawdzono warunek obliczeniowy I stanu granicznego:
Nr # mQ fNB

(1)

Powyszy warunek zosta speniony: Nr = 26815 kN < mQfNB = 0,81288581 = 233750 kN.
Podana warto Nr uwzgldnia najbardziej niekorzystny ukad obcie. Stopie wykorzystania nonoci jest niewielki, wynosi 11,5%, wynika on ze stosunkowo duych wymiarw fundamentu w stosunku do obcie oraz z wysokich wartoci parametrw wytrzymaociowych podoa, jak rwnie z faktu, i metoda oparta na normie [6], w przypadku pyt
fundamentowych o duych wymiarach, przynosi zawyon ocen nonoci.
Warunek II stanu granicznego warto rednich osiada s sprawdzono uwzgldniajc tylko
wpyw napre dodatkowych vzd (z uwagi na krtki czas budowy fundamentu), za pomoc wzoru:
s=

z = zmax

/
z=D

vzdi h # s
i
dop
M0

gdzie:
vzdi
M0
hi
D
sdop
74

naprenie dodatkowe w itej warstwie obliczeniowej [kPa],

edometryczny modu ciliwoci pierwotnej [kPa],
miszo itej warstwy obliczeniowej [m],
gboko posadowienia fundamentu [m],
dopuszczalna warto rednich osiada fundamentu [m].

(2)

Gboko strefy aktywnej podoa, do ktrej naley przeprowadzi obliczenia nonoci, wynosi w tym przypadku zmax = 13,0 m. Z uwagi na zalecenia normowe gboko
t obniono do stropu warstwy mniej ciliwej Pd/Ps, wystpujcego na gbokoci
17,3 m p.p.t. Warto dopuszczalna osiada wg [6] dla budowli o wysokoci powyej 100 m
wynosi sdop = 15 cm. Rozkad napre w podou fundamentu do gbokoci strefy aktywnej
okrelono metod punktu rodkowego.
Warunek normowy zosta speniony: s = 3,4 cm < sdop = 15 cm.
3.4. Ocena nonoci i osiada w oparciu o badania CPTU
Ocen nonoci w tym podejciu obliczeniowym przeprowadzono na podstawie wytycznych zawartych w opracowaniu [1].
Warunek I stanu granicznego nonoci podoa fundamentu opisano wzorem:
vmax 1 2Su

(3)

gdzie: vmax maksymalna warto napre pod fundamentem [kPa], Su jak wyej.
Warunek powyszy jest speniony, vmax = 256,8 kPa < 2Su = 2391 = 782 kPa. Stopie
wykorzystania nonoci jest wikszy ni w przypadku oceny nonoci przeprowadzonej wg
metody normowej, wynosi 32,8%. Ocena nonoci w oparciu o badania CPTU jest zatem
w tym przypadku ocen znaczco bezpieczniejsz.
Warunek II stanu granicznego osiada sprawdzono stosujc wzr:
s=

z = zmax

/m v
v

zqi

hi # sdop

(4)

z=D

gdzie:
vzq wartoci napre od fundamentu w i-tej warstwie [kPa],
hi miszo warstewki obliczeniowej [m],
mv wspczynnik ciliwoci objtociowej [kPa-1] okrelony wzorem empirycznym:
mv =

1
a $ qc

(5)

gdzie:
qc opr stoka sondy CPTU [kPa],
a wspczynnik obliczeniowy zaleny od rodzaju gruntu, przyjto a = 6,0.
Dla tak przyjtych danych wyliczono mv =

1
= 2, 49 $ 10- 5 6 kPa- 1@ .
6, 0 $ 6700

Warto dopuszczaln osiada przyjto zgodnie z norm [6]. Dla powyszych danych
warunek II stanu granicznego jest speniony: s = 7,2 cm < sdop = 15 cm. Ze wzgldu na przy75

jcie do oblicze max jako wartoci obcie w poziomie posadowienia Jest to grna ocena
wielkoci osiada.
3.5. Porwnanie wynikw
Otrzymane wyniki dla obu metod obliczeniowych zestawiono tabeli 2. Metoda projektowania posadowie oparta na badaniach CPTU bazuje gwnie na ocenach empirycznych
i uoglnieniach wynikw bada dowiadczalnych. Z faktu tego wynikaj interesujce wnioski po porwnaniu wynikw oblicze. Dla metody opartej na badaniach CPTU jednostkowy
opr graniczny jest o jedn trzeci mniejszy ni w przypadku tradycyjnej metody opartej
o norm [6], rwnie jest duo wyszy stopie wykorzystania nonoci podoa oraz ponad
dwukrotnie wysza warto oceny osiada podoa. Wyniki te mona uzna za poprawne,
gdy jak wskazuje praktyka inynierska, metoda podana w normie [6] znacznie zawya
nono dla duych pyt. Mona zatem przyj, i metoda projektowania posadowie na
podstawie bada CPTU jest metod bezpieczn i posiadajc due zapasy bezpieczestwa,
jak rwnie jest metod szybk i ekonomiczn pod wzgldem okrelenia modelu podoa
gruntowego.
TABELA 2
Porwnanie wynikw oblicze
Metoda obliczeniowa

Parametr

wg PN-81/B-03020

wg bada CPTU

kPa

1110

782

Stopie wykorzystania nonoci podoa

11,5

32,8

Osiadanie s

cm

3,4

7,2

Jednostkowy opr gruntu, qf

4. Podsumowanie
W pracy przedstawiono przykad zastosowania wynikw sondowania statycznego
CPTU w celu zaprojektowania posadowienia elektrowni wiatrowej. Wykorzystano je zarwno do ustalenia wyprowadzonych wartoci parametrw geotechnicznych, jak i do oceny
nonoci podoa oraz osiada fundamentu.
Sondowanie CPT pozwala na szybkie okrelenie waciwoci i parametrw podoa
gruntowego, ktre mona bezporednio zastosowa do oceny I oraz II stanu granicznego
fundamentu. Istotn korzyci przemawiajc za zastosowaniem bada CPT jest moliwo
natychmiastowego wyznaczenia wartoci parametrw w warunkach in situ, w szczeglnoci
w porwnaniu z tradycyjnymi czasochonnymi i kosztownymi badaniami laboratoryjnymi.
Na podstawie przeprowadzonych oblicze porwnawczych z tradycyjn metod projektowania posadowie fundamentw, mona stwierdzi, i zastosowanie metodyki bada oraz
projektowania na podstawie bada CPTU pozwala w szybki i ekonomiczny sposb wyzna76

czy model podoa gruntowego oraz ze znacznym zapasem bezpieczestwa oceni nono
i osiadania podoa fundamentu siowni wiatrowej.
LITERATURA
[1] Jacobs P.: Simplifed Description of the Use and Design Methods for CPTs in Ground Engineering. FUGRO Engineering Services Limited, Oxfordshire, 2004
[2] Larsson R.: The CPT Test, Equipment Testing Evaluation. SGI, Linkoping, Sweden,
1995
[3] Load Specication for the Foundation of the Wind Turbine Generator System GE 2.5l.
ENERCON, 2006
[4] Lunne T., Robertson P.K., Powell J.J.M.: Cone Penetration Testing in Geotechnical Practice.
Blackie Academic/ChapmanHall Publishers, U.K., 1997
[5] Meeigh A.C.: Cone Penetration Testing Methods and Interpretation. CIRIA, Butterworths.
ASTM, 2004
[6] PN-81/B-03020 Grunty budowlane. Projektowanie i obliczenia statyczne posadowie bezporednich
[7] PN-B-04452:2002 Geotechnika. Badania polowe