FOTON 112, Wiosna 2011

67

Zadania ligi zadaniowej

Wyzwania dla nauczycieli i uczniw
Borysa Korsunskyego
Adam Wyrzykowski
V Liceum Oglnoksztacce im. A. Witkowskiego, Krakw
W padziernikowym zeszycie The Physics Teacher 2010 (i w Internecie) w rubryce
Physics Challenge for Teachers and Students prowadzonej przez Borysa Korsunskyego
znajduje si nastpujce zadanie:

Nieskoczenie lekka paska tama jest pooona na trjktnej rwni pochyej

jak pokazano na rysunku. Na tamie znajduj si dwa klocki. Wspczynniki
tarcia statycznego i kinetycznego midzy tam i klockami wynosz odpowiednio s oraz k . Nie ma tarcia pomidzy tam i rwni. Dane s kt i masy
klockw m oraz M. Zakadajc, e M > m, znajd przyspieszenie tamy wzdu
rwni po tym, jak klocki zostan jednoczenie puszczone. Rozwa wszystkie
moliwe przypadki.

Rozwizanie opiera si na analizie dwch przypadkw:

i) Najpierw rozwamy przypadek, w ktrym aden z klockw nie lizga si po
tamie. Rwnania ruchu s nastpujce:
ma T1 mg sin
Ma Mg sin T2

mg cos R1
Mg cos R2

(1a)
(2a)

(1b)
(2b)

gdzie a przyspieszenie klockw i tamy wzdu rwni. Pozostae oznaczenia

s wyjanione na rysunku ( T1 i T2 s siami tarcia dziaajcymi na odpowiednie
klocki). Z III zasady dynamiki Newtona T1 N1 i T2 N2 , gdzie N1 i N 2
s siami nacigajcymi tam (dziaajcymi na tam). Poniewa tama jest
nieskoczenie lekka, siy dziaajce na ni (aby nie spowodowa nieskoczonego przyspieszenia) maj rwne wartoci i przeciwne zwroty. Std:
N1 N2

(3a)

T1 T2

(3b)

FOTON 112, Wiosna 2011

68

Dodajemy teraz stronami rwnania (1a) i (2a) oraz korzystamy z warunku (3),
eby dosta ( M m)a ( M m) g sin . Zatem:

a M m g sin
M m

(4)

aden z klockw nie lizga si po tamie, kiedy spenione s oba ponisze warunki:
(5b)
T1 s R1
(5a)
T2 s R2
Podstawiajc a ze wzoru (4) do (1a), dostajemy po prostych przeksztaceniach
warto T1 rwn, zgodnie ze wzorem (3), wartoci T2 . Obliczamy:
T1 T2 2 Mm g sin
M m

(6)

Ze wzorw (5a), (6) oraz (1b), dostajemy 2 Mm g sin s mg cos . Std po

M m
prostych przeksztaceniach dostajemy warunek braku polizgu midzy klockiem
o masie m i tam :
2 M tg
(7a)
s
M m
Analogicznie ze wzorw (5b), (6) oraz (2b), dostajemy warunek braku polizgu
midzy klockiem o masie M i tam:
2m tg
s
M m

(7b)

Skoro M > m, wic z warunku (7a) wynika (7b). Zatem warunki (7a) i (7b) s
oba spenione, gdy zachodzi (7a). Std warunek stosowalnoci przypadku i):
2 M tg
s
M m

(8)

Dla malejcych wartoci s warunek (7a) przestaje by speniony wczeniej

ni (7b) klocek o masie m zaczyna wtedy lizga si po tamie. Zatem w drugim przypadku:
ii) Klocek o masie m lizga si, za klocek o masie M nie. Oznaczmy i w tym
przypadku a przyspieszenie tamy (rwne przyspieszeniu klocka o masie M).
Ponownie dostajemy rwnania (2a) i (2b) dla ciszego klocka, natomiast dla
lejszego klocka zachodzi:
R1 mg cos

(9a)

FOTON 112, Wiosna 2011

69

Co wicej, podczas polizgu lejszego klocka, sia tarcia dziaajca na niego

wynosi:
(9b)
T1 k R1
Tama jest nieskoczenie lekka, wic warunek T1 T2 zachodzi jak ostatnio.
Zatem:
(10)
T2 T1 k R1 k mg cos
gdzie uyto rwna (9a) oraz (9b). Ze wzorw (2a) i (10), dostajemy
Ma Mg sin k mg cos .

Std:

a (sin m k cos ) g
M

(11)

Pierwszym warunkiem stosowalnoci przypadku ii) jest niespenienie warunku

dla i), tzn.:
s 2 M tg
(12a)
M m
Jest to pierwszy warunek stosowalnoci przypadku ii).
Drugim warunkiem jest brak polizgu midzy klockiem o masie M i tam:
T2 s R2

(12b)

Ze wzorw (12b), (10) oraz (2b), dostajemy warunek:

k mg cos s Mg cos

k M

s m

(13)

Poniewa k / s 1 i z treci zadania wiemy, e m M wic warunek

(13) jest zawsze speniony. Podsumowujc wszystkie poprzednie wyniki otrzymujemy wzory na przyspieszenie tamy:

M m
2M

g sin
dla s
tg

M m
M m
a
m
2M
(sin
k cos ) g
dla s
tg
M
M m

Rozwizania zada z ligi zadaniowej Physics Challenge for Teachers and Students s dostpne na stronach The Physics Teacher po dwch miesicach od
publikacji. Prezentowane powyej zadanie nosi tytu Rubbing and ribbon.