Sowy (Strigiformes) rzd

ptakw z infragromady ptakw

neognatycznych (Neognathae).
Obejmuje gatunki drapiene,
ktre przystosoway si do
polowania noc i o zmroku,
cho niektre gatunki powrciy
do dziennego trybu ycia.

Zamieszkuj cay wiat,

prowadzc zasadniczo osiady
tryb ycia, lecz niektre
pnocne populacje koczuj lub
stay si wdrowne.

Sowy nie s blisko spokrewnione ze

szponiastymi. Wykazuj z nimi konwergencj.
Wrd cech wsplnych mona wymieni: ostre
dzioby i szpony, dobry wzrok, zdolno
widzenia stereoskopowego. Rnice to przede
wszystkim nocny tryb ycia sw oraz ich
doskonay such.

Rozmiary sw s bardzo
zrnicowane. Zaley to
przede wszystkim od ich
gatunku.

Najmniejsz sow jest

pnocnoamerykaska
sweczka kaktusowa
(Micrathene whitneyi),
ktrej dugo moe wynosi
tylko 12cm.

Rozmiary
sw

Najwiksz sow jest

zamieszkujcy Eurazj
puchacz Bubo bubo.
Rozpito jego skrzyde
siga dwch metrw, za jego
dugo to okoo 70cm

Upierzenie
Upierzenie sw ma zwykle maskujcy wzr, w
kolorystyce szarej lub brzowej. Gatunki
zamieszkujce dalek pnoc, jak sowa niena , s
przewanie biae, co na niegu rwnie spenia
funkcj maskujc. Sowie upierzenie jest gste i
mikkie. Kade piro pokryte jest aksamitnym
puszkiem, w dotyku przypominajcym plusz lub
atas. Dziki temu pira ocierajc si o siebie w
czasie uderze skrzyde nie wydaj dwiku. Taka
budowa pir najprawdopodobniej zapobiega
zawirowaniom powietrza podczas lotu i rwnie
sprzyja jego wyciszeniu.

rodowisko

Sowy zamieszkuj
bardzo rnorodne
rodowiska, ale
wikszo gatunkw
preferuje lasy, od
starych,

gstych
drzewostanw po
luniejsze lasy i
zadrzewienia, a
nawet tereny
parkowe czy sady.

Wzrok

Sowy bardzo dobrze sysz. Nie posiadaj uszu

zewntrznych, a jedynie otwory suchowe ukryte pod
pirami. Uszy widoczne u niektrych sw (np. sowy
uszatej) to jedynie pki pir. Wok oczu i dzioba sowy maj
szlar, czyli promienicie uoone pira, sztywniejsze od
innych. Funkcj szlary jest skupianie fal dwikowych o
wysokich czstotliwociach. Dziaa ona podobnie jak talerz
satelitarny lub rka przyoona do ucha. W obrbie szlary, na
jej krawdzi le sowie uszy, otoczone zagbieniem,
przechodzcym dalej w rynienk w upierzeniu. Dwik
trafiajcy do szlary jest kierowany poprzez rynienki do
zagbie i dalej do uszu. Co istotne, otwory suchowe po
obu stronach gowy s uoone niesymetrycznie, rwnie
zagbienia maj inny ksztat. Powoduje to, e dwik
dochodzi do uszu w rnym czasie i w nieco innej formie.
Dziki temu sowa potrafi precyzyjnie zlokalizowa ofiar
nawet w cakowitej ciemnoci.

Wprawdzie wikszo sw poluje uywajc przede wszystkim

suchu, ale charakteryzuj si one rwnie doskonale rozwinitym
wzrokiem, dostosowanym do widzenia w sabym owietleniu. W
porwnaniu do ptakw dziennych, np. gobi, oko sowy jest do
100 razy wraliwsze na wiato; w porwnaniu do czowieka do
2,5 raza wraliwsze. Poszczeglne gatunki rni si midzy sob
zdolnoci widzenia sowy prowadzce dzienny tryb ycia widz
gorzej przy sabym owietleniu, ale lepiej rozrniaj barwy.
Lepsze widzenie w ciemnoci nie wynika ze zwikszonej
wraliwoci siatkwki, a ze specyficznej budowy oka. Sowy maj
bardzo due gaki oczne typu teleskopowego, z dug ogniskow i
bardzo du renic. Powoduje to, e na siatkwk pada wicej
wiata.
Dziki dugiej ogniskowej ,oczy sw maj take zdolno
powikszania obrazu, podobnie jak teleobiektyw . Ograniczony
kt widzenia rekompensuj sobie ogromn ruchliwoci szyi
mog wykonywa obroty gow w zakresie 270. W
przeciwiestwie do wikszoci ptakw, oczy sw s zwrcone do
przodu, dziki temu pola widzenia prawego i lewego oka
nachodz na siebie w zakresie 6070. Daje to, w porwnaniu do
innych ptakw (np. gob ok. 0-10), duy kt widzenia
przestrzennego i uatwia szacowanie odlegoci.
Sowy jako jedyne spord ptakw mrugaj uywajc grnej
powieki (oraz dodatkowo tzw. trzeciej powieki migotki).

ZMYSY SW

Such

Sowy odywiaj si pokarmem zwierzcym od owadw po ssaki.

Najczstsze strategie polowa u sw to czatowanie oraz niski lot
patrolowy, zwykle ok. 13 m nad ziemi. Niektre gatunki (jak
pjdka) poluj na owady i gryzonie chodzc po ziemi, inne (jak
pomykwka, uszatka, sowa botna) potrafi zawisa w powietrzu,
podobnie jak pustuka; niektre wreszcie, jak sweczka, szukaj
ofiar w koronach drzew.
Niektre gatunki sw (np. puszczyk) s generalistami
pokarmowymi, czyli zjadaj to, co jest najatwiej dostpne i uda
im si upolowa. Skad ich poywienia jest wic rnorodny i
moe by inny u rnych przedstawicieli tego samego gatunku,
zalenie od zasobnoci rodowiska. Z kolei inne gatunki sw s
specjalistami pokarmowymi, czyli specjalizuj si w jednym
rodzaju poywienia (np. pomykwka i uszatka odywiaj si
niemal wycznie drobnymi gryzoniami, a sowy rybiarki rybami).
Ofiary s apane w szpony i umiercane uderzeniami dzioba lub
przez uduszenie silnym uciskiem. Do przenoszenia zdobyczy
sowy wykorzystuj zarwno dzib, jak i szpony. Potrafi w locie
przemieci ofiar z ng do dzioba. Dorose osobniki zazwyczaj
poykaj ofiar w caoci (o ile jej wielko na to pozwala), a
modym ofiara podawana jest po rozdrobnieniu. System
trawienny sw nie pozwala na strawienie koci, zbw, sierci i
pir. W czasie od 8 do 24 godzin po pokniciu pokarmu wydalaj
wic niestrawione resztki w postaci wypluwki. Jej zawarto
mona zidentyfikowa co do gatunku i dziki temu moliwe jest
dokadne poznanie skadu pokarmu sowy.
Niemal wszystkie gatunki sw gromadz zapasy, skadujc
nadmiar upolowanych ofiar w gniedzie lub jego ssiedztwie, w
dziuplach, na gaziach, w zaomach ska itp.

Okres lgowy u sw zaczyna si ju w lutym, a nawet styczniu

(puchacz, puszczyk, puszczyk uralski) i trwa do maja (pjdka,
sweczka). Pomykwka, uszatka i wochatka regularnie
wyprowadzaj drugie (a wyjtkowo nawet trzecie) lgi, do lipca.
Sowy zwykle nie buduj wasnego gniazda, a jedynie nieco
przystosowuj miejsce lgowe. Wykorzystuj gniazda opuszczone
przez inne gatunki (np. uszatka, puchacz) lub skadaj jaja
bezporednio w dziupli (np. puszczyk, sweczka), na pce skalnej
(np. puchacz) czy na ziemi (np. sowa botna). Pjdki ziemne
zajmuj nory w ziemi, wykopane przez mae ssaki lub (rzadziej)
samodzielnie. Pjdki i pomykwki czsto gniazduj w niszach
budynkw czy na poddaszach.
Jaja s skadane w odstpach 13 dniowych. Maj kolor
matowobiay i ksztat bardzo zbliony do kulistego. W
przeciwiestwie do wikszoci ptakw, sowy zwykle zaczynaj
wysiadywanie ju po zoeniu pierwszego jaja. Pisklta kluj si
kolejno, jest wic midzy nimi rnica wieku. W sytuacji
niedoboru pokarmu przeywaj tylko najstarsze (najwiksze i
najsilniejsze) ptaki. W wikszoci lgw najmodsze pisklta nie
doywaj dorosoci. Mode wykluwaj si zazwyczaj noc i s
lepe, lecz pokryte gstym, biaym lub kremowym puchem. Puch
ciemnieje po 12 tygodniach, dziki czemu pisklta opuszczajce
gniazdo maj bardziej maskujce ubarwienie.
Samica opiekuje si piskltami do momentu opuszczenia przez
nie gniazda, co moe nastpi po 27 tygodniach od wyklucia.
Samiec pozostaje w pobliu, przynoszc samicy i piskltom
pokarm. Mode opuszczaj gniazdo, zanim naucz si lata. U sw
gniazdujcych w dziuplach pisklta wychodz na okoliczne gazie
i tam przesiaduj, domagajc si poywienia od rodzicw.
Potrafi przelatywa z gazi na ga, a w razie upadku na ziemi
najczciej s w stanie wspi si z powrotem na drzewo,
uywajc mocnych szponw i dzioba.

Poywienie
Lgi
1

Lot sw jest bezgony. Umoliwia im to specjalne upierzenie. Cech

charakterystyczn sw jest to, i poluj prawie wycznie o zmroku i w
nocy (w odrnieniu od pozostaych ptakw drapienych).

Tryb ycia i
zachowanie

Ciekawostki

Sze gatunkw
sw jest
krytycznie
zagroonych, 9
jest zagroonych,
14 naraonych.

Ciekawostk jest
zachowanie innych
ptakw, ktre
zobacz w dzie
sow. S wwczas
bardzo agresywne,
haasuj i atakuj.

Nazwa rzdu
Sowy (Strigiformes)

Liczba gatunkw na wiecie

205

Liczba gatunkw w Polsce

13

Systematyka
Domena: Eukarionty (Eukaryota)
Krlestwo: Zwierzta (Animalia)
Typ: Strunowce (Chordata)
Gromada: Ptaki (Aves)
Rzd: Sowy (Strigiformes)

Wystpowanie
Cay wiat poza Antarktyd

Galeria Sw